Сыда адыгэ хабзэр?
Адыгэ хабзэр — пчэдыжь гухахъу,
Адыгэ хабзэр — тимэфэ хъохъу.
Адыгэ хабзэр пчыхьэми чэщыми —
Къызыщыттефэрэм, боу тыфэхъупхъ.
Адыгэ хабзэр — гулъытэ пщалъ,
Адыгэ хабзэр — гупшысэ псалъ,
Адыгэ хабзэр — адыгэ нап,
Адыгэ хабзэр — мытхыгъэ пшъхьап.
Адыгэ хабзэр — тилъэгъохэщ,
Адыгэ хабзэр — тигъозэхащ,
Адыгэ хабзэр — адыгэгум илъ,
Адыгэ шъыпкъэм ылъ егъэуалъ.
Iэдэбныгъэр хэтрэ цIыф лъэпкъи хэлъын фае. «ЦIыфыным пае цIыфыр къэхъугъ, уцIыфыныр — ар насыпыгъ», — ыIогъагъ урыс тхэкIошхоу Максим Горькэм.
Сыда цIыфыр адрэ псэ зыпыт пстэумэ зэратекIырэр? ЦIыфым Тхьэ лъапIэм акъыл къыритыгъ. Дэимрэ дэгъумрэ зэхифынэу, дахэмрэ Iаемрэ зэхимыгъэкIокIэнэу. Хьарамымрэ хьалэлымрэ ахэдэнэу, шIум фэлэжьэнэу, Iэдэб хэлъынэу. Адэ адыгэ хабзэу, тихэбзэ лъапIэу мы сызфэусагъэр бгъэцэкIэн плъэкIыщта Iэдэб пхэмылъэу? Хьау! Iэдэбныгъэу цIыфым хэлъым елъытыгъ илъэпкъ хабзи зэригъэцакIэрэр.
Сыда Iэдэбыр?
Iэдэбыр — цIыфым игупшысакIэрэ игущыIакIэрэ, иакъыл зэригъэIорышIэрэ изекIокIэ-псэукIэхэм къапкъырэкIы. Iэдэб зыхэлъ цIыфри, зыхэмылъри ятеплъэкIи, ягущыIакIэкIи, ящхыкIэкIи къэошIэх. Iэдэбныгъэ зыхэлъ цIыфым укIытэ хэлъ, шъхьэкIафи иI. Нэхъоир ынэгу кIэлъ, шъхьэлъытэжьыр нурэу игъус. Адыгэ гущыIэжъхэм арэлажьэ, адыгэ шэн-зэхэтыкIэхэр икIасэх, егъэцакIэх. Адыгэ хабзэм ибзыпхъэхэр гущыIэ заулэкIи, гущыIэухыгъабэкIи къибгъэкъунхэ плъэкIыщтэп. УицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу унагъоу укъызэрыхъухьагъэм, лъэпкъэу узыщыщым шIулъэгъуныгъэу фыуигъэшIыгъэм, уянэ-уятэмэ шъхьэкIафэу афэпшIырэм елъытыгъэу, гъэсэпэтхыдэ дахэхэу зэхэпхыгъэхэм къапкъырыкIэу адыгэ шэн-хэбзэ дахэхэр къызыппкъырыхьэхэкIэ — Iэдэбыр пхэлъы мэхъу.
Уадыгэ пшъэшъэ тэрэзмэ, Iэдэбныгъэр гъусэшIу. Iэдэбым шэныр епсыхьэ, акъылыр егъэIорышIэ, цIыфыр егъэдахэ, адыгэ шэн-зэхэтыкIэхэр пшIомыкъинэу огъэцакIэх.
Зыбзэ зышIокъинэу, зишэн-хабзэхэр зиIэкIыбым, Iэдэб тэрэзи хэлъышъущтэп, аукъодыеуи фэнэIосэщтэп. ЦIыфым лъэпкъэу къызхэкIыгъэм ыбзэ Iумылъэу ишэн-хабзэхэр ышIэщтхэп, Iэдэб тэрэзи хэлъыщтэп. Ащ фэдэ цIыфхэм, ежьхэр тхъэжьхэу, дунаим зэрэфаехэу щыпсэухэу къащэхъуми, къызыхэкIыгъэхэ лъэпкъыр агъэцIыкIу.
Арышъ, типшъэшъэ ыкIи тикIэлэ ныбжьыкIэхэр, тишэн-хэбзэ дахэхэм шъуафэшъыпкъэмэ, Iэдэбныгъэри шъуигъусэщт. Ар адыгэ шэн-хабзэм ылъапс!
Хъут (Хьэшхъуанэкъо) Сар.
Адэмый.
Адыгэ
шэн-хабзэр литературэм иурокхэм еджапIэм
зэрэщызэрагъашIэрэр
Адыгэхэр
дунаем анахь лъэпкъыжъэу, ицlыфышъхьэкlэ макlэу къытенагъэмэ ащыщых. Сыбзэ
сигупсэ, сихабзэ сшlодах. Ау тилъэхъанэ пштэмэ, нахьыжъмэ къинкlэ тфаухъумэгъэ
адыгэ шэн-хэбзэ дахэхэм чlэнэгъэшхохэр, зэхъокlыныгъэшхохэр афэхъугъэх. Цlыфым
ыпсэ игъашl, идунай. Бзэм нахьыбэрэ рыгущыlэхэ къэси нахь бэгъашlэ мэхъу,
лэжьыгъацэу чlыгу гъэбэжъум халъхьагъэр зэрэбагъоу лlэшlэгъу пчъагъэкlэ
лъэпкъым ихъишъэ лъегъэкlуатэ. Тиадыгэ лъэпкъ ихъишъэ зынэсыщтыр непэ зэпхыгъэр
тэры, кIэлэегъаджэу
гурыт еджапIэхэм Iоф ащызышIэхэрэр ыкlи сабыеу
едгъаджэхэрэр ары, сэ сишIошIыкIэ.
Сэ
«Эколого-биологическэ лицееу № 35» сырикlэлэегъадж. Адыгабзэмрэ адыгэ
литературэмрэ еджапIэм
щясэгъахьых. Непэ еджапlэм пшъэрылъ анахь инэу зэшlуихын фаер цlыфым
ипlун-егъэджэн. Неущрэ мафэм илlыкlох ныбжьыкlэхэр, ахэм улэоу адэтшlырэм
елъытыгъэщт тищыlакlэ рыкlощтыр. Ащ изакъоп, щыlагъэрэ, гуфэбэгъэ хьалэлыгъэрэ
хэлъэу, гукlэгъу, акъылыгъэ зыхэлъ зекlуакlэкlэ ныбжьыкlэмэ уадэзекlомэ,
цыхьэ зыфябгъэшlымэ, ар зэкlэ текlоныгъэу плъытэмэ хъущт. Цыхьэ къыпфэзышlырэм
lоф нахь дэшlэгъошlу.
Лъэхъанэ
чыжьэмэ къапкъырыкlызэ, къыднэсыжьыгъэ шэн-хэбзэ дахэхэр ныбжьыкlэхэм
зэрахэтлъхьэщтым ипшъэрылъ зыщыдгъэцакlэхэрэм ащыщ адыгэ литературэм иурокхэр.
Адыгэ
литературэм иурокхэм язэгъэшlэн гурыт еджапlэм мурадэу
къыгъэуцухэрэм ащыщхэр непэ ягугъу къэсшlы сшlоигъу:
1. Адыгэ
шэн-зэхэтык1эхэр аш1энхэр, шъхьэк1эфагъэ къызхагъафэу адыгэ шэн-хэбзэ зек1ок1э
дахэхэр зэрахьэ хъунхэр;
2. Яхудожественнэ-творческэ
ык1и ш1эныгъэ (познавательнэ) гупк1агъэ хэхъоныр, художественнэ произведениехэм
яджэхэ хъумэ эмоциональнэ фыщытык1э фыря1э хъуныр, гущы1эм эстетическэ
ек1ол1ак1э фыря1э хъуныр;
3. Учебнэ ык1и научнэ
ш1эныгъэхэр къэзытрэ текстхэм 1оф адаш1энымк1э къулайныгъэхэр къа1эк1эхьанхэр;
4. Адыгэ Республикэм
икультурэ, итарихъ, адыгэ писательхэм поэтхэм атхыгъэ произведениехэм нэ1уасэ
афэхъуныр, дэгъур, дэир къыгуры1оу этическэ еплъык1эхэр и1э хъунхэр;
5. К1элэеджак1охэм
художественнэ текстым иш1уагъэк1э я нравственнэ опыт хэхъоныгъэхэр ыш1ынхэр;
дэгъумрэ дэимрэ къагуры1онхэр; Россием, Адыгеим, нэмык1 хэгъэгухэм ащыпсэурэ
ц1ыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэм якультурэ лъытэныгъэ афаш1ы хъунхэр;
6. Ц1ыфым гъэсэныгъэу
ык1и п1уныгъэу хэлъыр зынэсырэр къэзгъэлъагъорэр жабзэу 1улъыр, ащ ибайныгъ, ар
зэригъэ1орыш1эшъурэр ары. Бзэр дэгъоу, 1упк1эу, тэрэзэу ыгъэфедэшъуным пае
грамматикэмк1э правилэхэр ыш1энхэ фае. Дахэу, щэрыоу, къабзэу, зэгъэк1угъэу
к1элэц1ык1ум бзэр ыгъэфедэным пае литературнэ шапхъэхэр 1эк1элъынхэ фае. Ахэр
зэк1э ш1огъэш1эгъонхэу ы1э къыригъэхьанхэм пае уахътэм дезыгъэштэрэ
ек1ол1ак1эхэр къыфигъотхэзэ к1элэегъаджэм и1офш1эн зэхищэнэу щыт.
Адыгабзэм иегъэджэнк1э бгъэфедэн плъэк1ыщт материалэу
щы1эр бэп. Арышъ, бзэу зэхьыл1агъэм емылъытыгъэу, бзэ пстэуми яхьыл1агъэу
зэхэубытэгъэ теоретическэ зэфэхьысыжьхэр адыгабзэмк1и бгъэфедэн плъэк1ыщт.
Урокыр къыгъэгъэш1эгъонынэу технологие зэфэшъхьафхэр бгъэфедэн плъэк1ыщтых:
проектнэ технологиер, дифференцированнэ егъэджак1эр, личностно-ориентированнэ,
информационнэ технологиехэр, технологиеу дебаты ык1и тестхэр.
Щыlэп
цlыф лъэпкъ илитературэ рымыгушхоу. Тэ тинепэрэ литературэ хахъоу ышlыгъэм
къытеты амал адыгэ цlыф лъэпкъым гъогоу къыкlугъэм тылъыплъэнэу. Мыщ дэжьым
къыдэплъытэн фаер, произведениеу заджэхэрэм хэт образхэр, ахэр зыгъэгумэкlхэрэр
ныбжьыкlэхэм алъыlэсынхэм мэхьанэшхо зэриlэр. Ныбжьыкlэхэм шlэныгъэ
ябгъэгъотын плъэкlыщтэп, хъугъэ шlагъэу ахэр нэlуасэ зыфэпшlыхэрэмэ
ядэхагъэ гу лъямыгъатэмэ. Жанрэу lоф зыдашlэрэ пэпчъ хэт адыгэ
шэн-зекlуакlэхэу, цlыф зэфыщытыкlэ дахэхэу къыхафэхэрэр къыхагъэщынхэр,
атегущыlэнхэр, яшlошъхэр къыраlолlэнхэр алъэкlэу есэнхэм пае, лъэпкъ хабзэм
хэшlыкl афыряlэн фае. Мы пшъэрылъхэм язэшlохын адыгэхэм бэшlагъэ
къызаугупшысыгъэр. А амалхэм ащыщхэу анахьэу зишlуагъэ къакlорэр жэрыlо
творчествэр, анахьэу пшысэхэр ары. Ау ар нахьыбэу зыщыбгъэфедэрэр пэублэ
классыхэр ары. Адыгэхэм япшысэхэр къызэрыкlоу щытхэп, уахътэм сабыир
зэригъэуцорэ ныбжьым елъытыгъэу, лъэпкъым, лlакъом, хэкум, хэгъэгум мэхьанэу
яlэр зэхырагъэшlыкlы. Ицlыкlугъом къыщегъэжьагъэу, lофшlэным фапlу, фалэжьы.
Пшысэу
ныдэлъфыбзэ дахэкlэ къэIотагъэм, бзэм иlашlугъэ зэхыуегъашlэ, емрэ шlумрэ,
дэгъумрэ дэимрэ, шъыпкъэмрэ пцlымрэ, хъущтымрэ дэдзых пшlын фаемрэ
къыбгурегъаlо. Пшысэм едэlугъошlу, гъэшlэгъоны. Кlэухым сыдигъуи шlур щытекlо.
Пшысэхэм ащыгъэфедэгъэ гущыlэжъхэм уалъыплъэныр гъэшlэгъон дэд. Ахэр губзыгъэу
къыбдэгущыlэх, къыоушъыих, къыодэхашlэх, щыlэныгъэм ехьылlэгъэ зэфэхьысыжьхэр
уагъэшlы. Пшысэхэм язэгъэшlэгъу уахътэ гущыlэгъур нахьыбэм зыер кlэлэеджакlохэр ары.
Ахэм яцlыкlугъом щыублагъэу зэсэгъэ пшысэхэм яеджэни, язэхэфыни къин
къащыхъурэп, абзэ къегъэбаи ныдэлъфыбзэм иlашlугъэ зэхарегъашlэ, фэкъулаеу
янэ-ятэхэр, яжъхэр, яупчlэжьэгъухэу щыlэнхэу, лъытэныгъэ зэфашlыжьынхэу, яlорэ
яшlэрэ зэтефэу псэунхэм фегъасэх.
Адыгабзэм
иурокхэми, литературэм иурокхэми проектнэ технологиер ащыбгъэфедэн плъэк1ыщт.
Охътэ к1эк1ым къык1оц1 едзыгъо (раздел) горэм 1оф дэпш1эщтмэ мыр амалыш1у:
к1элэеджак1омэ ежь-ежьырэу 1оф аш1энэу, зыгорэм лъыплъэнхэу, къагъотынэу,
рыгъозэнхэу регъасэх, язэхэш1ык1ы хэхъо, гулъытэ куу я1э мэхъу. К1элэегъаджэми
ригъаджэхэрэм яш1эныгъэхэр еуплъэк1у, ягупшысэ зынэсрэр елъэгъу. Проектнэ
1офш1эныр нэбгырэ пэпчъ шьхьаф-шъхьафэу, е куп-купэу гощыгъэхэу, е зэрэкласс зы
1офш1эн зэдаш1эн алъэк1ыщт. Проектнэ 1офш1эныр классит1у е заулэ зэдаш1эуи
мэхъу, зэрэеджап1э зы темэ ыштэуи мэхъу. Проектнэ 1офш1эным ик1эухым
презентацие аш1ы, компьютерыр агъэфедэзэ проекторымк1э къагъэлъагъо. Адыгэ
хабзэмк1э проектыр концертык1э зэфэпш1ыжьы хъущт, конференцие зэхапщи хъущт.
Джырэ
лъэхъаным к1элэеджак1охэр компьютерым игъэфедэнк1э к1элэегъаджэхэм
зэрэнахь1азэхэр хэтк1и нафэ. Компьютерымрэ, проекторымрэ, интерактивная доска
зыфат1орэмрэ мафэ къэс, урок къэс умыгъэфедэщтми, уахътэу тызыхэтым типредмет
диштэным пае, 1оф арыпш1эн фае. Информационнэ технологиехэр зыщыгъэфедэгъэ
урокхэр к1элэеджак1охэм нахь аш1огъэш1эгъоных. Гущы1эм пае, проекторымк1э темэм
елъытыгъэу слайдхэр, гущы1ак1эхэм ятхык1эхэр къытыребгъадзэхэмэ, нахь ашъхьэ
раубытэ. Нэрылъэгъоу алъэгъурэр нахь гуры1огъош1у афэхъу. К1элэегъаджэми
компьютерым хэш1ык1 дэгъу фыри1энэу щыт. Урокым щигъэфедэщт материалыр ыпэк1э
ыгъэхьазырынышъ, компьютерым тыридзэн фае. Проектнэ 1офш1энэу ыпэк1э зигугъу
къэтш1ыгъэхэм зэфэхьысыжьэу презентациехэр компьютерк1э к1элэеджак1охэм къаш1ыжьых
ык1и проекторымк1э тырагъадзэзэ къагъэлъэгъожьын алъэк1ы. Тест-1офш1энхэу
зигугъу къэтш1ыщтхэри нэбгырэ пэпчъ афэбгъэхьазырэу апашъхьэ имылъхьэми
проекторымк1э къытыребгъадзэмэ нахь 1эрыфэгъу.
А
зэкlэри непэ
еджапlэм
щыбгъэфедэным lэпыlэгъу
къытфэхъух ти Адыгэ республикэ сэнэхьат хэгъэхъо институт щызэхащэрэ курсхэр,
семинархэр, лекциехэр , ти Адыгэ республикэ институтэу гуманитар ушэтынхэм
апылъым и1офыш1эхэм зэхащэрэ зэlукlэхэр. Ахэм зэхащэрэ теоретическэ
ык1и практическэ занятиехэм мэхьанэшхо яl непэрэ мафэм.
Ыпэкlэ
къызэрэхэзгъэщыгъоу, непэ техническэ lэпыlэгъоу къежьагъэр бэ, ахэмэ зэу ащыщ
компьютерыр. Зымкlэ дэгъу, lофыбэ къегъэпсынкlэ, литературэм иурокхэм
нэрылъэгъоу къащыбгъэлъэгъон, зэхябгъэхын плъэкlыщтхэмкlэ Ιэрфэгъу. Ау ятlонэрэ
бгъумкlэ, компьютерыр
дэи, тихабзэ къемыкlурэ шэн-хэбзэ дэихэр къызхахынэу ныбжьыкlэхэм интернетым
ралъагъорэр бэ. Уахътэр къэбгъэуцун плъэкlыщтэп, шΙэгъэн фаеу тиΙэр оlо зэпытэу
уедэlужькlи зэблэхъун щыlэп, ау амалэу щыlэр зыфэдгъэфедэшъун фае. Сенэгуе
ишlуагъэ къэкlонкlэ, хъишъэм инэкlубгъохэм, адыгэ-шэн хабзэ дахэхэм
къатегущыlэрэ статьяхэм, архивнэ документ гъэшlэгъонхэм яматериалхэм,
адыгэ тхылъыкlэу къыдэкlыгъэхэм, национальнэ проектхэм, хэхэс адыгэхэм
яхьылlэгъэ материалхэм, купэу «Жъыу»-м (пащэр Гъукlэ Замудин)
къыдигъэкlыгъэ альбомым тетхэгъэ орэдыжъхэм, къэшъо мэкъамэ дахэхэм, ащ тхыгъэ
гуадзэу Унэрэкъо Раерэ Пашты Мадинэрэ фашlыгъэхэм, I-9-рэ классхэм апае
къыдэкΙыгъэ «Адыгэ хабзэ» зыфиΙорэ тхылъхэм яматериалхэм (авторхэр:
Унэрэкъо М., Унэрэкъо Р.), ыкlи нэмыкlыбэу, лъэпкъымкΙэ гъэсэпэтхыдэ хъущт
материалхэм интернет сайтхэм нэlуасэ защыфэтшlышъунэу амал тиlагъэмэ. Непэ
зэрэреспубликэу тиlэп анимацием икъоу lоф дэзышlэн зылъэкlыщт специалистхэр, а
лъэныкъом lоф дэтымышlэмэ дэдзых мэхъу сабыйхэм зы пlуныгъэ амалэу адызетхьан
тлъэкlыщтыр, хэткlи шъэфэп ахэр непэ зэплъырэ мультфильмэхэр.
Непэ
лъэпкъым къырыкlощтым ыгъэгумэкlхэу, гъогууанэ къызэпызычи къэкΙогъэ
хэхэс тилъэпкъэгъухэм абзэ къызэтырагъэнагъ. Тэ тигугъапΙэмэ зыдэгъэзагъэр
унагъор ары. Тэ кlэлэегъаджэхэм,
кlэлэпlухэм
тыкъяджэ ны-тыхэм яунагъохэм адыгабэкlэ, яныдэлъфыбзэкlэ
ясабыйхэм адэгущыlэнхэу.
Адыгэ гущыΙэжъым еΙо: «Жъы зимыlэм кlэ иlэп». Тигупсэ ныжъ-тыжъ
губзыгъэхэу тыбзи тихабзи къэзгъэгъунагъэхэм яΙэпыΙэгъу тищыкΙагъ, тыбзэ
изэгъэшlэн, шэн-хабзэмэ якъэухъумэн кушъэ лъапэм щытэжъугъэубл, кΙэлэцΙыкΙу
ΙыгъыпΙэхэм адыгабэзэр ачΙэлъын фае. Ныдэлъфыбзэм изэгъэшΙэн Республикэу
узщыпсэурэм сыхьатитΙу къыретыкΙэ бзэр къызэтебгъэнэн плъэкlыщтэп, тхылъэу
адыгабзэкlэ къыдэкlыщтхэм яджэн дгъотыжьыщтэп, бзэр зымышΙэрэм ихабзи ышΙэрэп.
«Шыпэр кlуагъэу шышъхьэм улъэбэнэжькlэ пкlэ иlэп». Мардж, игъу!
Уахътэм диштэу, тисабыйхэр адыгэ-шэн хабзэм тетэу зыщытпlун нахь сыхьатыбэ тищыкlагъ!
Тилъэпкъэгъу сабый lушхэм гъогур ятыгъэн фае, амал зиlэ цlыфхэм ар апшъэ ралъхьажьымэ,
тинеущ зэпхыгъэщтхэр ахэр арых.
1. Ц1ык1ухэм я бзэм зегъэужьын.
2. Сабийхэр щыгъуазэ щ1ын ижь-ижьыж лъандэрэ адыгэхэм къадэгъуэгурык1уа хабзэ гъуэзэджэхэм.
3. «Сыт хуэдэ зэхущытык1э дэлъын хуей сабийхэмрэбалигъхэмрэ я зэхуакум?» упщ1эм жэуаптэмэметын.
4. Ц1ык1ухэр гъэсэн, нэхъыжьхэмхуэфащэ пщ1э хуащ1ыфу.
5. Адыгэхабзэммыхьэнэшхуэбалигъхэмисабийхэми я дежк1э зэри1эр ц1ык1ухэм ягурыгъэ1уэн.
6. Еджак1уэ ц1ык1ухэр щыгъуазэ щ1ын хабзэр зымыгъэзащ1эхэр щытык1э гугъухэмзэриувэркъэзыгъэлъагъуэусэхэм, псалъэжьхэм.
(Уэрэд «Жьым фымыщ1 и жагъуэ»)
Еджак1уэ: Фи махуэ ф1ыуэ!
Фыкъеблагъэ ди хьэщ1э лъап1эхэ!
Сэлам гуапэ фыдох!
Егъэджак1уэ: Ди адыгэ хабзэм и фащэ нэхъапэ дыдэхэм ящыщщ, адыгагъэмрэ адыгэ нэмысымрэ 1ыгъыныр. Абы къызэщ1еубыдэ ц1ыхум и щ1ыхьыр зэримыгъэпудыныр, пэжыгъэр, ук1ытэр, гулъытэр, нэхъы-жьым пщ1э хуэщ1ыныр бзылъхугъэр лъытэныр, сабийм хуэсакъыныр, гъэсэныгъэ хэлъхьэныр.
Мы зигугъу сщ1а 1уэхугъуэ псоми ухэплъэжмэ, гуры1уэгъуэ мэхъу адыгэ унагъуэм сабийм щигъуэтым хуей гъэсэныгъэм и куууагъыр.
Къэтщтэнщ нобэ нэхъ дызыгъэгузавэ зы 1уэхугъуэ: нэхъыжьымрэ нэхъыщ1эмрэ яку дэлъ зэхущытык1эр. Аращ ди псалъэмакъри зытеухуауэ щытынур.
Тхыдэм уриплъэж нэужьк1э, лъэпкъ куэдым я деж ущрохьэл1э ц1ыхухэм жьыхъуахэр яук1ыжу, бгым щ1адзу, щ1ып1э пхыдзам яшэрэ къагъанэу зэрыщытар. Апхуэдэ хъыбар хэтщ ди адыгэ 1уэры1уатэми.
Дедэ1уэнщ Бэдынокъуэ нартхэм къахилъхьа хабзэф1ым теухуа хъыбарым.
Еджак1уэ: Бэдынокъуэ и адэ Бэдын ишат бгым щидзыну, ауэ гу щ1эгъур къытек1уэри абы и адэр иук1акъым. Мэзым щигъэпщк1ури къэк1уэжащ.
Гъей щыхъум, л1ыжьым и чэнджэщхэмк1э гъавэр къахуэк1ыу, 1эщхэр яхуэбагъуэу щ1идзэжащ.
Мы хъыбарым къыщежьэу жып1э хъунущ нэхъыжьым хуэщ1ын хуей гу лъытэр, пщ1эр. Къарук1э пэмылъэщыжми, жьы хъуа ц1ыхум 1эзагъ, 1ущагъ ин гъащ1эм къыхихауэ и1эщ.
Егъэджак1уэ: Нэхъыжьым пщ1э хуэзымыщ1 ц1ыхур адыгэхэм ялъытэу щытакъым.
«Нэхъыжь зымыгъэлъап1э щхьэ лъап1эгъуэ ихуэркъым» же1э адыгэ псалъэжьым.
Нэхъыжьым и унафэм къару щимы1э унагъуэм ноби «хабзэмыщ1э унагъуэщ» хужа1э.
Ат1э сыт хуэдэ хабзэ нэхъыжьым ехъэл1ауэ бгъэзэщ1эн хуейуэ адыгагъэм къигъэуврэ?
Дедэ1уэнщ ц1ык1ухэм абы теухуауэ ящ1эм.
1. Нэхъыжьу хуэзамэ, ар ц1ыхухъуми ц1ыхубзми, уэ нэхъапэ ф1эхъус епхын хуейщ. Ауэ ф1эхъус щепхк1э уэ нэхъапэуи 1эр умыший, и 1эр къып1эщ1илъхьэну хуитыр езы нэхъыжьырщ.
2. Нэхъыжь и гъуэгу зэпаупщ1ыркъым. Ар нэмысын шагъэщ. Укъэувы1эу къак1уэр блэк1ыху уежьэн хуейщ.
3. Нэхъыжь гъуэгум къыщыпхуэзамэ, зэрызек1уэ хабзэ гуэрым уисмэ, ибгъэт1ысхьэу здэк1уэм нэс пшэныр уи адыгэ къалэнщ.
4. Нэхъыжь щытмэ, нэхъыщ1эр нэмысыф1эу щытыпхъэщ. «Хэтхэ, ей а ц1ыху мыгъасэр?» къыпхужамы1эн папщ1э.
5. Нэхъыжьым къыбжи1эм и к1эм нэс уедэ1уапхъэщ, а жи1эр уигу иримыхьми. Къыбжи1эр е лъэ1ур бгъэзэщ1апхъэщ. Упсэумэ, а нэхъыжьым и п1эм уэри узэриувэнур зэи зыщумыгъэгъупщэ. Нобэ уэ нэхъыжьым пщ1эуэ хуэпщ1ыр, пщэдейуэ къыпхуащ1ыжынщ.
6. Нэхъыжь блэк1ыу ину упсэлъэныр, е ину удыхьэшхыныр емык1ущ, а блэк1ым утепсэлъыхь е ук1элыдыхьэшх къыф1эщ1ынщ.
7. Нэхъыжьым и пащхьэ ущитк1э зып1уант1эу, зыпшант1эу уи 1эхэр уи жыпым илъу, тутын уефэу, зыбгъэлъэгъуэныр емык1ущ.
8. 1энэ ущыпэрыт1ысхьэк1э, гуп ухэтмэ, пхуэмыфащэ т1ысып1э умыт1ыс. Адыгэ 1энэм хабзэшхуэ щызок1уэ. «Жьант1ак1уэу ущымыт, узэрыщытыр ялъагъунщ» же1э адыгэ псалъэжьым.
9. Нэхъыжь уигъусэу ук1уэмэ, ижьырабгъур абы ейщ. Зыщ1ып1э ущ1ыхьэнумэ, япэ щ1ык1э бжэр 1убохри нэхъыжьыр щ1ыбогъэхьэ, ит1анэ уэ ущ1охьэ.
10. Нэхъыжьым ирифыну зыгуэр щептк1э, кружкэр лъащ1эмк1э уи 1эгум иту и къур зэптым хуэгъэзауэ етын хуейщ. Нэхъыжьыр псы щефэк1э утэджын хуейщ. «Уихьэлэлщ» жы1эн хуейщ.
Етуанэ гупым:
1. Нэхъыжьым зыщихуапэк1э дэ1эпыкъу, и щыгъыным хук1элъыплъ, и вакъэр хуэгъэкъабзэ.
2. Жьы хъуам псалъэ макъышхуэрэ 1эуэлъауэшхуэрэ яф1эф1къым. Нэхъыжьым сыт и лъэныкъуэк1и хуэсакъын хуейщ.
3. Уэрам тет1ысхьэп1эм утесу нэхъыжь блэк1мэ, укъэтэджын хуейщ. Блэк1ыр ц1ыхубзми, ц1ыхухъуми ущысыныр нэмысыншагъэщ.
4. Нэхъыжь щыту нэхъыщ1э т1ысыркъым, абы и гъуэлъып1э ит1ысхьэркъым, и т1ысып1э хэхам деж т1ысыркъым.
5. Нэхъыжьым нэщхъыдзэу, пхъашэу епсалъэркъым, абы зыпащ1ыжу псалъэркъым.
6. Нэхъыжьыр хьэщ1эмэ, и закъуэу бгъэшхэныр хабзэм къемык1ущ. Абы шхыным и нэхъыф1ыр хуагъэфащэ.
7. Адэм, анэм е нэгъуэщ1 нэхъыжь гуэрым нэмэз ищ1ыну зигъэхьэзырмэ, абы до1эпыкъу.
8. Нэхъыжьым пщ1э хуэпщ1мэ, пщ1э хубощ1 адыгагъэм, уилъэпкъым и къежьап1эм.
9. Хабзэм узэрыхущытым хуэдэущ гъащ1эри къызэрыпхущытыжынур.
10. Хабзэ зыщIэ щIегъуэжыркъым.
Егъэджак1уэ: Ц1ыхухэм яку дэлъ пщ1эр, нэмысыр, гулъытэрщ гукъыдэж къайзытыр. Адыгэм ауэ сытми жи1эркъым: «Ц1ыху ц1ыху щыжщ» жи1эу. Гуапэу сэлам къозыхым, къыпщ1эупщ1эм, гулъытэ къыпхуэзыщ1ым къару къыпхелъхьэ, уегъэгушхуэ, гъащ1эм ущегъэгуф1ык1. Аращ гуапагъэмрэ нэщхъыф1агъэмрэ адыгэ хабзэм лъабжьэ быдэ щ1ыхуэхъури.
Ц1ыхум узэрыхуэгуэпэн 1эмалхэм щ1эи гъуни я1экъым. Ауэ, псом нэхърэ нэхъ 1ейр арщи, ц1ыхум уегуэуэнми зы мащ1э дыдэщ узыхуейр.
Зэрызэхэтхащи, псоми адыгэхабзэр дощ1э. Ауэ, 1эмал имы1эу а хабзэ псори гъащ1эм къыщыдгъэсэбэпын, ар ди хьэл-щэным къыхэщу щытын хуейщ. Ди жагъуэ зарыхъунщи, языныкъуэ ц1ык1ухэм хабзэ рщащыгъупщэж щы1эщ. Дедэ1уэнщ таурыхъ зи1э адыгэ псалъэжьым. «Шабзэкъур сытк1э къэпщэхуа?».
-Сыт хуэдэ хабзэхэр фи унагъуэхэм щызек1уэрэ?
Еджак1уэ: Хьэсэн тет1ысхьэп1эм тест, сэхуран и1унщ1у, и лъакъуэхэр зэтедзауэ. Л1ыжь сымаджэр, хуэм дыдэу, баш и1ыгъыу къэк1уэжырт. Ар щилъагъум Хьэсэн абы егуэуащ, ауан ищ1у:
— Уа, тхьэмадэ, шабзэкъур сытк1э къэпщэхуа? – жи1эри.
— Ей, си щ1алэ, си щ1алэ, тхьэм ф1ык1э унигъэс. Уэри си ныбжь унэсмэ, зыри иумыту къуатынщ башыр – жи1ащ л1ыжьым.
Егъэджак1уэ: (Сыт хуэдэ щыуагъэхэр ищ1а Хьэсэн?).
Ат1э иджы дедэ1уэнщ. Джаурджий Хь. Итха рассказ к1эщ1 ц1ык1ум.
Еджак1уэ: Еджэн яухри школым къыщ1эк1ыжауэ Аслъэнрэ Муратрэ унэм къэк1уэжырт. Абыхэм къалъэгъуащ тыкуэным къыщ1эк1ыжа нанэр. Абы къищэхуахэр илъу чы матэ хьэлъэ и1ыгът. Аслъэн тхылъылъэр Мурат иритри нанэ матэр къы1ихащ. Абы нанэр унэм нигъэсыжри къигъэзэжащ. Мурат къеупщ1ащ:
— Хэт а зи матэр зыхуэпхьыжар?
— Нанэщ, – жи1ащ Аслъэн.
Уэ уи нанэу ара? – Урикъуэрылъху, хьэмэ урипхъурылъху?
— Хьэуэ, си нанэкъым.
— Ат1э фи гъунэгъу?
Хьэуэ ди гъунэгъукъым.
— Ат1э, уи сыт, дэнэ щыпц1ыхурэ?
— Си зырик1щ, сц1ыхуркъым.
— Ауэ нанэщ.
(Сыт хуэдэу къыхэщрэ Хьэсэн мы дыкъызэджа рассказым?)
Егъэджак1уэ: Сыт хуэдэ хабзэхэр фи унагъуэхэм щызек1уэрэ?
Егъэджак1уэ: Иджы ди хьэщ1эхэм зедгъэгъэпсэхунщ, уэрэд, усэ едгъэдэ1уэнщ.
(Уэрэд «Жьы хъуа ц1ыхухэр ф1ыуэ флъагъу»).
Еджак1уэ:
«Псалъэжагъуэ».
Зэгуэрым семыгупсысу
Зы псалъэ къызжьэдэк1ат.
Ар мамэ и гущ1эм нэсри,
И нэпсыр къыщ1игъэк1ат.
К1иякъым мамэ. Схуэшхыдэу,
Зыпсалъи къызжимы1ат.
И 1элъэщ1 к1апэм щэху дыдэу
И нэпсыр к1уэц1игъэпщк1уат.
А нап1эзып1эм си псалъэм
Сык1элъыпхъуэнут, слъэк1ам.
Ауэ, шэм хуэдэкъэ псалъэр,
Къимыгъэзэж п1эщ1эк1ам.
Сымыщ1эу сщ1эныр сыхэплъэу
Сэ махуэ псор есхьэк1ат.
Мамэ и жагъуэ хъун псалъэ
Щхьэ си жьэм къыжьэдэк1ат?
Сэ шыгъушыпсып1эм сыхэлъу
Жэщ к1ыхьыр езгъэк1уэк1ат,
Си псэм щыщ хъуауэ къысхэлъым
Сэ, дауэ сегуэуэк1ат?
Анэ гухэм нэхърэ нэхъ п1ащ1э,
Нэхъ махэ умыгъуэтын.
Зы мыхьэнэншэу къыпщыхъури,
Яхуохъур ахэм удын.
Дахущывгъэт нэхъ гумащ1эу
Анэхэм дахуэвгъэсакъ.
Сэ псалъэжагъуэ жыс1ар зэ,
Зезгъэ1этауэ си макъ
Тенауэ, къупщхьэ къысф1эщ1у,
Иджыри ф1элъщ си тэмакъ.
(Мыкъуэжь Анатолэ)
Егъэджак1уэ: Псоми зэрытщ1эщи, 1уэры1уатэм мыхьэнэшхуэ и1эщ щ1эблэр гъэсэнымк1э. Лъэпкъым и гупсысэр, и дуней еплъык1эр, и акъылыр на1уэу къыхощ псалъэжьхэм. Ахэр 1уэхугъуэ куэдым епхами, жып1э хъунущ, абы я къэлъэн нэхъыщхьэр гъэсэныгъэрауэ. Сыт хуэдэу къыхэщу п1эрэ зэик1 жьы мыхъу псалъэжьхэм нэхъыжьым хуэщ1ын хуей пщ1эмрэ нэмысымрэ?
Еджак1уэ: (зэпеуэ)
1. Нэхъыжьыр гъэлъап1и (уищхьэ лъап1э хъунщ).
2. Зинэхъыжь еда1уэ (и 1уэху мэк1уатэ).
3. Жьымеубзи (щ1эр гъэгушхуэ).
4. Нэхъыжьымжьэет, (нэхъыщ1эм гъуэгует).
5. Нэхъыжь зымыгъэлъап1эр, (щхьэ лъап1эгъуэ ихуэркъым.)
6. Нэхъыжь к1элъыджэркъым — (к1элъок1уэ);
7. Щ1алэ къагъапц1э щхьэк1э, (л1ыжь пц1ы хуаупсрэ?).
8. Жьызэрымысымнэмысилъкъым, (щ1э зэрымысым насып илъкъым).
9. Жьант1эм ущ1эмыкъу (пхуэфащэмэкъыплъысынщ).
10. Нэхъыжьыф1 зи1э (нэхъыщ1эф1и и1эщ).
11. Жьырщхьэукъуэреймэ, (щ1алэр джэгурейщ).
12. Л1ыжьыр жьэгум мак1уэ, (щ1алэр джэгум мак1уэ).
13. Ужьмэжьыхуэдэщыти, (ущ1эмэ, щ1э хуэдэущыт).
Еджак1уэ:
«Дадэрэ нанэрэ».
Дадэ хъыбар сэ къызже1э,
Нани ищ1э шыпсэхэр сегъащ1э.
Дадэ куэдрэ сэ къыздогушы1э,
Нанэ сытым дежи схуогумащ1э.
Сыкъиинми дадэ зысхуешы1э,
Сыгъынанэми, нанэ зы жимы1э.
Т1у имыщ1у сэ дадэ сыт жызмы1эм
Нанэ хуэдэу къысхуэсакъ щымы1э.
Дадэ 1эджэрэ гуф1эу схуожы1эщ1э,
Нанэ и 1эф1агъыр фэ фымыщ1э.
Дади нани си псэм хуэдэщ,
Сэ абыхэм сахэмыдэ –
Зым фимы1э ахэм хуэдэ.
(Жылэтэж С.)
Егъэджак1уэ: Ц1ык1ухэ, иджы жыдывгъэ1эт, сыт хуэдэ гъэсэныгъэ къыхэфха едгъэк1уэк1а псалъэ макъым?
1. Нэхъыжь и лъэ1у умыгъэзэщ1эныр емык1ущ.
2. Жьыхъуар дэ1эпыкъуэгъуншэ пщ1ы хъунукъым.
3. Уианэ и жагъуэ пщ1ыныр, уиадэ уемыдэ1уэныр.
4. УиХэку, уилъэпкъ уепц1ыжыныр.
5. Хабзэм узэрыхущытым хуэдэущ, гъащ1эри къызэрыпхущытыжынур.
Еджак1уэ: Пщащэ зэк1ужхэ! Щ1алэ къуданхэ!
Нэхъыжьым хуэфащэщ пщ1э лей!
1эгур вгъэлъалъэ, пшынэр вгъэпсалъэ,
Нэхъыжьым хуэдывгъэщ1 ислъэмей!
«Адыгэкъуажэ». (сабийхэм уэрэдыр ягъэзащ1э, къофэ).
Слайд 1
Адыгэ шхын хабзэхэр . Зэхэзгъэуцуагъэр : Къэгъэзэжь Сарет
Слайд 2
А 1-рэ вариант
Слайд 3
Сыд фэдэ лэжьыгъэхар ара адыгэмэижък1э алъэжьыщтыгъэхэр ? хьэр , коцыр , пынджыр , натрыфыр хьэр , коцыр , фыгур , натрыфыр хьэр , коцыр , натрыфыр .
Слайд 4
Унэгъо к1оц1 1анэр зэрэзэтеутыгъэр къыхэгъэщ . унэгъо к1оц1 1анэр, хъяр 1анэр, хьадэ1ус 1анэр, пый 1анэр, гъогу гъомылэр . унэгъо к1оц1 1анэр,хъяр 1анэр, хьак1э 1анэр, гъогу гъомылэр , мэщ1усыр, ныбжьык1э 1анэр,нысэщэ 1анэр,хьадэ1ус 1анэр,к1эпщэ 1анэр, чэщдэс 1анэр.
Слайд 5
Хъяр 1анэр зэзгъэзафэрэ нэбгырэу агъэнафэрэм сыда зэреджэщтыгъэхэр ? тхьаматэр ыц1эк1э еджэх пхъонтэшъхьатеск1э еджэх .
Слайд 6
Сыда мэщ1ус зыфа1орэр? Унагъом ис хъулъфыгъэр мэщым , мэкъуао , хьамэм,е отэрым тесхэмэ афахьырэ шхыным мэщ1ус ра1ощтыгъэ. Былымым арагъэшхрэ 1усым мэщ1ус ра1ощтыгъэ.
Слайд 7
Адыгэмэ п1астэр зыхаш1ык1ырэр къэгъэнаф натрыфыр , фыгур фыгур , пынджыр коцыр , натрыфыр
Слайд 8
Гъэщхэк1 шхынэу адыгэмэ я1агъэхэр къыхэгъэщ . К ъалмыкъ щай , фабэр , щэп1астэр,щатэр, щхыур , къуаер , къундысыур . Щэр , щхыур,къундысыур .
Слайд 9
Шъонэу адыгэмэ я1агъэхэр къыхэгъэщ . Санэ,бахъсым , шъуатэ , къундысыу . С анэ , шъуатэ , бахъсым , мэрэмжъый .
Слайд 10
К1апщэм нэмык1 рамыхьыл1эрэ шхыныгъо джэгуалъэу адыгэмэ аш1ыщтыгъэмэ ыц1эр къэгъэнаф . мык1умыпш зэтечъ цэлдау
Слайд 11
Я 2-рэ вариант
Слайд 12
Адыгэ 1анэм шхыныгъо тхьапша тебгъэуцомэ хъунэу щытыгъэр ? 2 3-4 ы1и нахьыбэ 1
Слайд 13
I анэхэр зэрэзэтрафыщтыгъэхэр къыхэгъэщ . Пчэдыжь щай 1анэр, щэджэгъуашхэр , пчыхьэшъхьашхэр . Пчэдыжь щай 1анэр, пчыхьашъхьашхэр .
Слайд 14
Хьак1э 1анэр сыдэ зэраухыщтыгъэр ? тхьачэт гъэжъуагъэр былымыл гъэжъуагъэр мэлышъхьэ гъэжъуагъ
Слайд 15
Сыд фэдэ уахътэр ара сабыихэр загъашхэщтыгъэхэр ? зэк1э унагъом исым апэ зэк1эри шхагъэхэу , зэнысэгъухэм апэ зэк1эмэ ауж
Слайд 16
Сыда гъогурык1о гъомыл зыфа1орэр? Пхъэшъхьэ-мышъхьэ гъэгъугъэмэ гъогу гъомыл ара1ощтыгъэ. З ек1о ежьэрэм шхынэу фагъэхьазырыщтыгъэм гъогу гъомыл ра1ощтыгъэ .
Слайд 17
Сыд фэдэ шхынхэр ара хьадэ1усым щагъэхьазырыщтыгъэхэр ? Жъамэр , хъалыжъор , къояжъэр , шъуатэр , къундысыур , фабэр . Фабэ,зэф жъамэр , хъалыжъор , тхьамч1эгъуныбэр, хьаку-хьалыжъор , хьалыу , хьатыкъ .
Слайд 18
Т1ым ыл сыд фэдэ 1анэрара зыщагъэфедэрэр ? хьадэ1ус 1анэр к1эпщэ 1анэр унэгъо к1оц1 1анэр
Слайд 19
Чэщ дэс 1анэр хэта зыупщэрыхьыщтыгъэр ? ныожъ 1ысыжьыгъэхэр к1элак1эхэр пшъашъэхэр
Обновлено: 09.03.2023
2 Мурадыр: 1. Еджак1уэхэм адыгэ ф1эхъусыр егъщ1эн: 2. Къэк1уэну щ1эблэр утыку итыфу егъэсэн, я бзэмк1э хуиту псэлъэфу тегъэгушхуэн. 3. Нэхъыжьыф1хэм пщ1э, нэмыс зэрыхуэщ1ын хуейм щыгъэгъуэзэн. 4. Хьэлщэн дахэ яхэлъу къэгъэтэджын.
3 Ц1ыху ц1ыхум зэхищ1ык1ым, Щыгуф1ык1ыу игъэгушхуэм Игъэпэжым игъэлъап1эм, Псоми дощ1эр — ар ц1ыхугъэщ, Нэгъэсауэ адыгагъэщ Адыгагъэр – ар ц1ыхугъэщ.
4 Къытхуэк1уэм тф1эф1щ ди хьэщ1э махуэ Къеблагъэ!- жыт1эу ды1ущ1энщ Ирегъэмахуэ е щ1ымахуэ, Дэ зэрытлъэк1к1э дгъэхьэщ1энщ.
5 Ди1эщ адыгэм хабзэ дахэ: Ди унэм къихьэу щытмэ хьэщ1э, Ар хэту щытми, къепсыхахэм Бысымыр гуапэу хуейщ 1ущ1эн.
7 1.Дуней псом къыщац1ыхуу хъыджэбзхэми щ1алэхэми фащэ дахэ ящыгът. Адыгэ фащэ. 2. Къэуат зыщ1элъ адыгэ шхыныгъуэ зэмылъэужьыгъуэхэр яупщэф1т. 3. Адыгэ унагъуэм сабий ц1ык1у къахэхъуа нэужь гущэхэпхэ, лъэтеувэ, кхъуей плъыжь к1эрыщ1э жыхуа1эхэрхуащ1ырт,ягъэлъап1эрт. 4. Сабий щагъасэк1э щ1мык1иеу, удын ирамыхыу ягъэсэфырт. Джэгук1э куэд щы1эт.
8 1. Адыгэ хабзэр пщ1эн хуейщ, емык1у къомыхьу узыхыхьэм уахэтын папщ1э. 2. Пэжыр жып1эфу, захуэм урителъхьэу, умышынэу ущытын щхьэк1э. 3. Нэхъыжьым пщ1э хуэпщ1у, сабийм дыхуэсакъыу къэхъун папщ1э. 4. Хабзэм дытепсэлъыхьрэ, хабзэмыщ1э дымыхъуу, ф1ыуэ зыхэтхыр, дахэу тлъагъур хьэлщэн тхуэхъун папщ1э.
9 Хабзэращ ц1ыхум хьэл-щэн дахэ хэзылъхьэр. Уэ зыращ ц1ыхум лъэпкъ и напэ зыф1ищар. Хабзэращ лъэпкъым жьэгу пащхьэр зыгъаблэр. Нахъыжьыф1хэм я 1ущагъ мык1уэщ1ыр зыхъумэр. Хабзэращ дадэр гъуазэ дахэу зрик1уэр, А зыращ щ1алэм дамэ лъэщыр къыхихар Хабзэращ пщащэр ди утыкум къизышар Уэрщ, уэращ лъэпкъым уэрэд гуапэ щ1ыхишар. Хабзэращ пасэм и фэеплъу къигъэнар, Хабзэращ нобэ намыс ди1эр къэзыхьар. Уэзыращ, хабзэ, ди къэк1уэнур зыпыщ1ар. Уэрщ, уэращ лъэпкъым и нэмысыр зы1этар.
10 Хабзэм, нэмысым теухуа псалъэжьхэр дигу къэдывгъэк1ыжыт. — Хабзэрэ бзыпхъэрэ – хабзэмыщ1э – щ1ык1ейщ. — Хабзэр бзэгупэк1э кърахьэк1ыркъым. — Хабзэф1ыр къегъэжьэгъуейщ, ауэ хэгъэк1уэдыгъуаф1эщ. — Нэмыс зимы1эм нэсып и1экъым. — Нэмысыр хьэхууи ятыркъым, щ1ыхуэуи къащтэркъым.
11 — Нахъыжь и гъуэгу зэпаупщ1ыркъым. — Нэхъыжьыр къоувы1эри нахъыжьыр благъэк1. — Нахъыжьым еда1уэ, нэхъыжьым пщ1э хуэщ1. — Нэхъыжьыр умыгъэпуд. — Нэхъыжьыр гъэлъап1и, уи щхьэр лъап1э хъунщ.
12 — Адыгэ лъэпкъым фыкъызыхэк1ар зыщывмыгъэгъупщэ. — Адыгэ хабзэ, нэмыс зыхэвгъэлъ, фхъумэ. — Фи адэ хэкужь хуэфщ1эн быну фыщыт. — Адыгэ напэр тезмыхын щ1эблэу фыкъэхъу..
13 — Адыгэм хьэщ1э и щ1асэщ. — Хьэщ1эм насып къыдок1уэ.
18 Лъэпкъыр ар 1эплъэпкъщ Бзэр абы и псэу ялъытэ Ат1э хабзэр лъэпкъым и фащэщи А фащэр зедывгъыхьэ.
Мое педагогическое кредо: зажечь сердца ребят любовью к родному языку, пробуждать стремление в будущее, лелея прошлое и зная настоящее. Я считаю, что если народ знает и ценит свою историю, то он имеет и будущее. Такой народ никогда не исчезнет с лица земли. А ключ к этому — родной язык.
О себе
Родилась 20 октября 1972 года. в а. Хатажукай, Шовгеновского района.
-высшее , окончила факультет адыгейской филологии и культуры АГУ в 1997г. Педагогическую деятельность начала в 1991 году в Хапачевской неполной средней школе №10 учителем начальных классов.
Общий трудовой стаж 26лет. В данном учреждении работаю с 1994 года. С 2003 года работаю учителем адыгейского языка и литературы. С 2007 года имею высшую квалификационную категорию. Являюсь победителем и призером районных и республиканских конкурсов по предмету. Имею почетные грамоты и дипломы за участие в профессиональных конкурсах УО Шовгеновского района и РА.
Книги, которые сформировали мой внутренний мир
Т.М. Керашев «Дорога к счастью», «Куко» «Дочь шапсугов»,
И.Ш. Машбаш «Графиня Аиссе», «Жернова», «Раскаты далекого грома» А.С. Макаренко «Педагогическая поэма», Л.Толстой «Война и мир» и др.
Мой взгляд на мир
Мир — прекрасная книга, которую надо уметь читать. Каждый ребёнок — это целый мир.
Мои достижения
Печатные издания
Программа по элективному курсу «По страницам истории адыгской литературы»
Использование новых образовательных и информационных технологий на уроках адыгейского языка и литературы
Моё портфолио
Стремлюсь, чтобы каждый урок стал живым, творческим, нашёл отклик в детской душе. Хочется пополнять свою методическую копилку разработками с использованием современных технологий обучения.
Мы нобэрей псалъэмакъым сыхыхьэн ипэ къихуэу сэ куэдрэ сыгупсысащ. Япэрауэ сэ апхуэдэу гъашДэ гъуэгуанэ ин къэзгъэшДакъым хабзэм апхуэдэу куууэ сытепсэлъыхьыну. Ауэ апхуэдэу щыт пэтми, къызгуры1уэ мащ1эмк1э мы псалъэмакъым къыхыхьэ дэтхэнэ зыми садэгуэшэну си гуапэщ.
Ди лъэпкъым ижь-ижьыж лъандэрэ зэрихьэ хабзэмк1э ц1эры1уэу щытащ. Ик1и а хабзэ дахэмрэ нэмысымрэ къыщежьэр адыгэ унагъуэрщ. Нэхъыжьыф1 зырыс дэтхэнэ унагъуэ узыншэми и щ1эблэр щ1еп1ык1 нэхъыжьхэм къыхуагъэна а ф1ыгъуэшхуэм-лъэпкъ хабзэм. Ц1ыхур дунейм къытохьэри ток1ыж, ауэ абы къыф1ащу псэуху зэрихьа и ц1эр къонэ. Апхуэдэщ лъэпкъри и ц1эр игьэпэжу къэгъуэгурык1уэмэ, и хабзэм хуэпэжын хуейщ — ар налкъутнэлмэсу шДэблэ къыщ1эхъуэм хуихъумэфын хуейщ.Ик1и ар къэзыухъуреихь псоми да1ыгъын хуейщ.
Пэжщ, зэманым зэхъуэк1ыныгъэ гуэрхэр егъуэт, ауэ зэманым сытхуэдэ зэхъуэк1ыныгъэ имыгъуэтами, укъызыхэк1а лъэпкъыр пшДэжу, укъэзылъхуа адэ-анэм уахуэфащэу , сэ зэманым сыдок1у жып1эу нэхъ лейуэ зумыш,1у дунейм утетын хуейщ. Дэтхэнэ ц1ыхури щылъагъуэгъуаф1эр и хабзэм щытетым дежщ.
Ди хабзэхэм утепсэлъыхьын щ1эбдза нэужь, куэд къэпт1эщ1ыфынущ зэхъуэк1ыныгъэ дызыхуэмейхэр и1эу. Псалъэм папщ1э иджыри к1эщ1у игугъу сщ1ынщ ди адыгэ хъыджэбзхэм. Сэ гу лъызотэ ди литературам къыхэщыж образхэм еплъытмэ, абыхэми зэрызахъуэжар. Я хьэл-щэнк1и я зьйыгъыкЪкХи, я зыхуэпэк1эк1и ар абыхэм ещхьыжкъым. Сэ сыкъеджауэ щытащяпэм пщащэхэмрэ щауэхэмрэ зэрызэхуэзэу,зэрызэдэгушы1эу къек1уэк1ыу щыта хабзэхэм.
Сочинение Темирова Темирлана,
Пшеунова Т. А
Назначение платежа: Пожертвование на лечение (фамилия и имя ребенка). НДС не облагается.
Основные способы перевода пожертвований в Русфонд
1.Через банк
2. Через терминал QIWI (КИВИ)
3. Через банковскую карту
4. Другие способы
17.09.2014 Пять социальных проектов незрячего, но смотрящего далеко вперед Алексея Фитисова
Алексей Фитисов помогает людям с ограниченными возможностями здоровья найти себя в жизни. Несмотря на то, что сам является инвалидом по зрению I группы, ведёт весьма активный образ жизни.
12.09.2014 “Общество книголюбов Кабардино-Балкарии” живо, благодаря общественникам
Где найти Общество книголюбов в Нальчике – знают многие. Наш адрес не изменился, хотя мы уже давно живём при другом социальном строе, можно сказать, в другой стране.
Сочинение на адыгейском языке «Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ». Сочинение написано ко Дню Республики. Участвовало в городском конкурсе сочинений. Удостоино Диплома II степени.
Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ.
Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ.
Ипсыхъо чъэрмэ
Мыжъор акъутэ.
Пхъэшъэбэ чъыгмэ
Пшысэр а1уатэ.
Гур агъэлъатэ
Ипшысэ нэфмэ,
Гур агъэк1эжьы
Ныбжьырэ шъофмэ!
Хэтрэ ц1ыфи къызщыхъугъэ лъэныкъо ыпсэ хэт1агъэу и1. Ар дышъэм нахь лъап1, ижь къабзэ уезэщрэп, ищытхъу ябгъа1о пш1оигъу, ихахъо удэгу1э. Ч1ыгум пэпш1ын щы1эп. Ч1ыгур — Ны. Ащ игъомылэ куц1 тегъэш1ы, къытхилъхьэрэ гушхуагъэм зытегъэ1эты. И1 нэбгырэ пэпчъ ч1ып1э рэхьатэу, псэм хэпчын умылъэк1ынэу щыщ хъугъэу ч1ыгу залэ — игумэк1и, игуш1уагъуи, игупшыси, инасыпи епхыгъэу, ылъэгупашъо нэсымэ 1эзэгъупс фэхъоу.
Тихэку ц1ык1у къэралыкъошхоу Урысыем хахьэ. Урысыер къэралыгъошхоу, хэку дахэу, баеу щыт.. Тарихъэу и1эмрэ, хъишъэу пылъымрэ зэрэдунаеу аш1огъэш1эгъонэу зэрагъаш1э. Ар бгъэш1эгъонэу щытэп, сыда п1омэ, уахътэ теш1эрэм пэпчъ тич1ыгу къыщыублагъэу тиц1ыфхэм анэсыжьэу нахь гъэш1эгъон горэ, нахь дахэ горэ ахэолъагъо.
Урысыем хэку ц1ык1у бэу зэтефыгъ, ахэмэ мэханэшхо я1, яш1уагъэ зэфэшьхьафи къэралыгъом къырагъэк1ы. Тэ ти Адыгэ Республики, ич1опс дахи, ич1ыгу баи иш1уагъэ къырегъэк1ы.
Тихэку ныбжьык1. Игъаш1э ц1ык1уми, иш1агъэ ины. Зызэхащагъэр илъэс т1ок1рэ тфырэ хъугъэ. Ау щытыми игимни , ибракъи, игерби,иконституции и1э хъугъэ.Тиреспубликэ къэралыгъуабзэу т1у щагъэфедэ:урысыбзэмрэ,адыгабзэмрэ. Ахэмэ фитыныгъэу я1эр зэфэдэ. Адыгеер бай, к1оч1эшху.
Мыщ лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ щэпсэу. Ахэр бзэ эфэшъхьафхэмк1э мэгущы1эхэми,шэн-зек1ок1э зэфэшъхьафхэр я1эми , иякультурэхэмк1э зэтек1хэми зэрэлъытэх,зэдэ1ужьых,зэдаштэу 1оф зэдаш1э.Ащ уегъэгушхо ык1и уегъэгуш1о.
Ащ идэхагъэ орэдэу сыгу къе1ук1ы, огум ебыбэ, иджэрпэджэжь макъи къыслъэ1эсыжьы. Сыд фэдэрэ уахъти ар дахэ: бжыхьэми, к1ымафэми,гъэмафэми, гъатхэми. Чъыгхэр къэгъагъэмэ зызэлъаштэк1э, мэ1эш1оу къапихырэм гур къыдещае. Бзыу ц1ык1у макъэхэр зэпэджэжьхэу тыдэк1и къыщэ1ух. Сихэгъэгу к1асэ ц1ыф лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ щэпсэу: адыги, урыси, ермэли, къумыкъуи, къэндзали, нэмык1хэри. Непэ тэ тищык1эгъэжьыр тищы1ак1э диштэу тинасып зиушхуныр, тиц1ыфышъхьэ бэгъоныр, тиуашъо шхъонт1эныр ык1и къэбзэныр. Тыгъэшхоу ташъхьагъы итыр къытэдэхаш1эу къытфепсыныр, т1э зэ¬к1эдзагъэу неущырэ мэфэ дахэр непэ зэдэдгъэпсыныр ары.
Урысыем ис лэпкъ зэфэшъхьафхэм я культурэхэри зэфэшъхьафых, я хабзэхэри дахэх, я шъуашэхэри гъэш1эгъоных. Тэ ти хэку ц1ык1у ахэмэ зэк1эми анахь баеу сэлъытэ.
Хэбзэ гъэш1эгъонхэри тилъэпкъ зэрехьэ. Нахьыжъым шъхьэк1афэ фаш1ы. Бзылъфыгъэм уасэу фаш1ырэр зэрэдунаеу ящысэ техып1. Силъэпкъ орэдхэр ижъык1э къыщыублагъэу ик1ас, щы1эныгъэм къыхэфэрэ лъэныкъо зэфэшъхьафхэм ахэр афэгъэхьыгъэх. Л1ыхъужъ орэди, ш1улъэгъу орэди, гухэк1 орэди, сэмэркъэу орэди ахэм къябэк1ых. Ау тикъэшъо орэдхэр зэхэзыхыхэрэм зыч1ып1э щысышъоу къахэк1ырэр мак1э. Тикъашъохэр зэфэшъхьафых: къэшъо псынк1эхэри, къэшъо шъабэхэри бэ мэхъух. Ти къашъохэр зыплъэгъук1э тилъэпкъ идэхагъи, ибаиныгъи, тишэн-хабзи, тилъэпкъ къырык1уагъэри ахэолъагъох.
Тэ тилъэпкък1э тынасыпыш1у , тымак1э нахь мыш1эми тыгук1э тыин. Анахь къэралыгъо инхэм ябгъаш1эми сыдрэ лъэныкъок1и тыбай. Ти къушъхьэхэр , ти мэзхэр , ти псыхъохэр , ти къащъохэр , ти орэдхэр — зыпэпш1ын зи щы1эп. Хьак1эу къытфак1охэри бэ , къанэу зыш1оигъоу къыхэк1хэри бэ.
Тилъэпкъ итэкъухьагъэ хъугъэ нахь мыш1эми, шэни хабзи ахэзыгъэп. Сыд фэдэрэ хэгъэгу пштагъэми тилъэпкъэгъоу ащыпсэухэрэр ахэош1ык1ы. Ахэм шэн гъэ1ылъыгъэ я1эу, зык1ыныгъэ ахэлъэу, ашъхьэ уасэ фаш1ыжьэу мэпсэух
Сыадыг зы1орэр адыга зэк1э?
Адыгэм къушъхъэхэр ыгу илъ,
Адыгэм дахэу щы1эр пыль.
Сэ зэрэслъытэмк1э адыгагъэ, адыгэ-хабзэ, адыгэ-нэмыс зып1орэм, ащ зэк1э къыхеубытэ: узэрэпсэущтыри, узэрэзек1ощтыри, зызэрэпш1ыщтыри. А шапхъэхэр умыукъохэу, удэмыхэу ызыпсэушъук1э о у Адыг!
Адыгэ Республикэр ц1ык1уми идэхагъэ, иш1агэхэм и иц1ыфхэм Урысыер егъэбаи.
Читайте также:
- Сочинение на тему за что хвалит москву фамусов и что осуждает в ней чацкий
- Развитие речи сочинение рассуждение на морально этическую тему 10 класс
- Сочинение по картине скоморохи в деревне
- 15 2 сочинение пример
- Проблема ложной цели в жизни сочинение егэ