Андырхъое хъусен сочинение

Мы илъэсыр тихэгъэгу итарихъкIэ анахь мэхьанэ зиI – Хэгъэгу зэошхом ТекIоныгъэшхор къызщыдахыгъэр илъэс 75-рэ мэхъу. ЗичIыгу гупсэ, зи Хэгъэгу къэзыухъумэхэзэ зыпсэ зытыгъэхэм, зэо машIом хэтыгъэхэм, лIыхъужъхэм ацIэ тщыгъупшэрэп, тишIэжь ахэр ныбжьырэу къыхэнагъэх.

Ахэтых ахэм гушхогъэ иныр къытхэзылъхьэхэу, хэткIи сыдигъуи щысэ хъухэрэр. ЛIыхъужъхэм анахь ныбжьыкIагъ Андыр­хъое Хъусен Борэжъ ыкъор. ИгъашIэ – илъэс 21-р пчыкIэ нэфэу благъэ – усакIо, дзэкIолI, батыр. Мы илъэсым, гъэтхапэм и 2-м къызыхъугъэр илъэси 100 мэхъу. Хъусен псаумэ анахь псаужь, ар непи игущыIэ лъэшкIэ, ихэгъэгу шIулъэгъу лъагэкIэ, ишъыпкъэгъэ-гушхуагъэкIэ, илIыгъэ лъагэкIэ къытхэт, тэгъэлъапIэ, щысэ тфэхъу.

Андырхъое Хъусен сызыфа­тхэрэр шIукIае шIагъэ. Ащ фэдэ фитыныгъэ къысэзытэу, гупшысэ къэкIуапIэ хъурэр, апэрэмкIэ, Хъусен зэрэсичIыпIэгъур, Мам­хыгъэ еджапIэу зыщеджагъэм сызэрэщеджагъэр, Адыгэ кIэлэ­егъэджэ училищэу ЛIыхъужъыр зычIэсыгъэр сэри къызэрэсыу­хыгъэр, гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» («Адыгэ ма­къэм») илъэс 25-рэ хъугъэу Iоф зэрэщысшIэрэр, ащ ыпаIокIэ Адыгэ хэку музеим сыришIэныгъэ IофышIэ шъхьаIэу Андырхъое Хъусен имемориальнэ му­зееу икъуаджэу Шэуджэнхьаблэ (Хьакурынэхьаблэ) 1982-рэ илъэсым, бэдзэогъу мазэм къы­щызэIуахыгъэм игъэхьазырын сиIахьышIу зэрэхэлъыр ары.

Андырхъое Хъусен игъашIэ мэкIагъэми, а охътэ кIэкI дэдэм бэ щыфэукIочIыгъэр, щыфызэшIокIыгъэр — гушхо зыкIоцIылъ кIэлэ чэфыгъ, акъыл-Iушыгъэр къызэбэкIыщтыгъ — усэныр, гупшысэныр, орэдыр дэгъоу къыдэхъущтыгъэх; нахьыжъ Iушхэм акIэдэIукIыныр, лъэпкъ шэн-гъэпсыкIэхэр къыгъэгъунэнхэр ишэныгъ, советскэ хэгъэгу­шхом цIыфхэм зэфэдэу мамыр шъхьафит щыIакIэу къаритыгъэр ыгъэлъапIэщтыгъ, икIэлэгъу дэ­дэм къыщегъэжьагъэу гулъытэшхо ыкIи гукIэгъу-шIулъэгъу щыIэныгъэмкIэ, икъуаджэкIэ, ны-тыхэмкIэ, лъэпкъымкIэ, РодинэмкIэ зэриIэр къэнэфэгъагъ, а зэкIэ пэсэ дэдэу Хъусен ипоэ­тическэ гущыIэ лъэшкIэ къыу­шыхьатыныр фызэшIокIыгъ.

Андырхъое Хъусен мэкъумэщышIэ унэгъо къызэрыкIом ща­пIугъ. Ятэу Борэжъ ныбжьи тIы­сэу щысыгъэп, IофшIэкIуагъ, хэти деIэным фэхьазырыгъ, сэмэркъэушIылэщтыгъ, губзы­гъагъ. КIалэм янэу Къутас пшы­сэу, таурыхъэу, тхыдэу бэдэдэ ышIэщтыгъ ыкIи уедэIу зэпытыгъэми уемызэщынэу бзэ дахэ Iулъыгъ. Мы лэжьэкIо унэгъо зэгурыIожьым сабыих исыгъ: Хъусен, ыш нэбгырищ ыкIи ышыпхъуитIу…

Хъусен къоджэ еджапIэм илъэси 8 ыныбжьэу, тIэкIу илэгъухэм ауж къинэгъаIоу, еджэныр зырагъэжьагъэр зы мазэ хъугъэу, чIэхьэгъагъ. Ау кIэлэ зэндэ шъхьацышхор хэплъы­зыкIэу шъхьангъупчъэмкIэ зэрэ­гъэ­загъэм якIэлэегъаджэ гу лъи­тагъ, ыныбжь емылъытыгъэу, кIэлэцIыкIур гупшысэу чыжьэу зэрэплъэрэр зэхишIэщтыгъ. КIэ­лэ гъэшIэгъоныщтыгъ Хъусен, къызэраIотэжьырэмкIэ: зэмкIэ чэфэу, зечъэу, сэмэркъэур къе­бэкIэу; адрэмкIэ, изакъоу, самбыр гъэтIылъыгъэу, илэгъухэм ахэ­мыхьэу е урокым къыщаIорэ­ри зэхимыхырэм фэдэу; етIанэ къэзэрэшIэжьыти, зэкIэри ышIэ шIоигъоу упчIэхэр къы­Iу­тэкъоу.

Хъусен къоджэ еджапIэм чIэ­сыгъ усэныр зырегъажьэм, къе­шIэкIыгъэ дунэе дахэм итеплъэ, къоджэдэсхэм яцIыфыгъэ-шъхьэ­лъытэжь, адыгэ лъэпкъым ыкIи Хэгъэгум яцIыф инхэм, рево­люционерэу Шэуджэн Мосэ, Совет хабзэм ибэнэкIошхуагъэу С. Кировым яшIушIэ ыгъэгушхоу, лъэпкъ лIыхъужъхэу Хьатх Мыхьамэт, Айдэмыркъан, Къо­джэбэрдыкъом ялIыгъэу, яцIыфыгъэу къаIуатэрэм акIэдэIукIызэ, «лIыгъэ хабзэр» гукIэ пасэу зэригъафэ хъугъагъэ. ЕджапIэм литературнэ кружокэу Iоф щызышIэщтыгъэм Хъусен хэтыгъ, етIупщыгъэу усэхэр ытхыхэ зэ­хъум илъэс 12 — 13 ыныбжьыгъэр. Я 4-рэ классым щеджэрэ Хъусен иуситф — «Ащымы­гъупшэжьын», «Совет часовой», «Пачъыхьэм изэман сищыIэкIагъэр», «Щэхъурадж», «Тыгъу­жъым иорэд» зыфиIохэрэм Хьаткъо Ахьмэд гущыIапэ афи­шIи, хэку гъэзетэу «Колхоз бы­ракъым» гъэтхапэм и 30-м, 1935-рэ илъэсым къыхыригъэутыгъагъ. Мы илъэс дэдэм, Iо­ныгъо мазэм Адыгэ кIэлэегъэ­джэ техникумым Андырхъое Хъусен чIэхьагъ, литературнэ кружокым чанэу хэлажьэ ыкIи пащэ фэхъу. Мы уахътэм иусэхэр хэку гъэзетым зэкIэлъыкIоу къыщыхеутых, ахэм ихэку кIасэ идэхагъэ, ар зэрилъапIэр, Хэ­гъэгушхоу СССР-м афыриIэ шIу­лъэгъур къащыриIотыкIыгъ.

Щэхъурадж

Ей-ей, Щэхъурадж,
Щэхъураджэу псы шхъуахь,
«Хьэ-хьаер» уимафэу
ПIуфэфыкIэу Лабэ о уечъ!
НэмыкI усэм щетхы:
СикIасэу сикъуаджэм
Псыхъо цIыкIоу
Щэхъураджэр
Илъынтфэу къыдэчъы…
СикIасэу сикъуаджэм
ЦIыфхэр нэфшъагъом
ЩызэкIэтаджэшъ,
Зы нэбгырэу къыдэкIых,
Губгъэшхор къагъаджэ,
ЗеIэты ямарджи…

«Родинэр» зыфиIорэ усэм Хэгъэгум икъэлэшхоу Москва щыIакIэр зэрэщыжъотыр, зэ­къошныгъэр зэрэщыпытэр, къэралыгъом цIыфхэр зэрэфэшъыпкъэхэр, IофшIэн зэфэшъхьафыбэр щытхъу хэлъэу зэрашIэрэр къыщыIуагъ.

Хъусен ыпэкIэ къежэрэр ышIэщтыгъэм фэдэу, ригъэжъыкIыжьыгъэу усэщтыгъэ: «Шъо­псэух, лIыхъужъхэр!», «Къоджи­тIу», «Испанием гын гъозыр шъхьащыт», «КIэлакIэмэ яорэд», «Дзэ Плъыжьым тэ тэкIо», мы­хэм анэмыкIхэми усакIом ыгу зэфэдэкIэ зэлъызыIыгъ лIы­гъэ-лIыблэнагъэр ащызэхэошIэ, зэ­рэпатриотыр къахэщы.

Октябрэшхом сыришъаоу
сынасыпышIу.
Тхъэгъошхом сыгу шIугъэм
фегъэпсэушъ,
Чэфыныгъэ щыIакIэм иорэд
ЗезгъэIэтэу,
Сэ къэсIощт орэд
зэпысымыгъэоу.
«Орэд къэсIощт».

УсэкIо ныбжьыкIэм щыIэ­кIа­кIэм идэхэгъэ-гоIугъэ имыза­къоу, хэгъэгум илъ тхъагъор зыукъомэ е зыгъэтакъомэ зышIоигъо къыкъокIымэ, ныбжьыкIи на­хьыжъи зэрэзэмыблэжьыщтхэр, Родинэр зэраухъумэщтыр къыщыIуагъ усэу «КIэлакIэмэ яорэд» зыфиIорэм.

Пыим ыгу къижъэжъыкIэу
къызежьэрэм,
Тикъэрал
«Мардж, тишъаох!» ерэIуи,
Тинародмэ алъакъо
зэдадзэу
Щылычэу псыхьагъэу
тежьэн.
Тиутын гъэтхэ шыблэм иуакIэу
Пыим идзэ дгъэтакъоу теон,
Родинэшхор къытэплъэу,
дгъэчэфэу
«Аферэм, сишъаох!»
къытиIон.

1935-рэ илъэсым, шэкIогъум и 20-м — тхакIохэм язэIукIэ, а илъэс дэдэм, краим итхакIохэм яконференциеу Ростов-на-Дону щыкIуагъэм илъэс 15 зыныбжь адыгэ усэкIо ныбжьыкIэр ахэлэжьагъ. Адыгэ тхакIохэмрэ ашугхэмрэ яапэрэ зэфэс иIоф­шIэни Хъусен хэлэжьагъ, къыщыгущыIагъ. КIэлэегъэджэ учи­лищыр къызеухым, 1938-рэ илъэсым хэку гъэзетэу «Социа­листическэ Адыгеим» иредакцие щылэжьагъ. ИIофшIэн пшъэрылъ ыгъэцакIэзэ, Хъусен итхыгъэ зэфэшъхьафхэр гъэзетым къыщыхеутых. Ащ готэу илитературнэ-творческэ IофшIэни лъегъэ­кIуатэ. Иусэхэр зэхэугъоягъэхэу зы тхылъ къыдигъэкIынэу ыгъэ­хьазырыгъагъ, ау игъо ифагъэп.

1940-рэ илъэсым Андырхъое Хъусен дзэм ащагъ. Сталинградскэ военнэ-политическэ училищым еджакIо агъэкIуагъ. Заор къызежьэм, апэрэ мафэхэм Хъу­сен зэуапIэм Iухьагъ, снайпер движением кIэщакIо фэ­хъугъ, разведкэм кIоуи къыхэ­кIыгъ. Къулыкъур ыхьызэ, итворчестви лъегъэкIуатэ.

Хъусен заом зыхэтыр мэфэ 41-рэ зыщыхъурэм, шэкIогъум и 8-м, 1941-рэ илъэсым Луганскэ хэкум ит селоу Дьяково дэжь, я 11-рэ щэрыокIо ротэм пэщэныгъэр дызэрихьэзэ, зытетхэ лъэгапIэр къэухъумэгъэнымкIэ псэемыблэжьхэу заощтыгъэх, ау нэмыц-фашистхэр хьашхъурэIу хъугъэу къатекIуа­тэщтыгъэх, тидзэхэр къызэрау­хъурэин алъэкIыщтым политрукэу Андырхъуаер псынкIэу егу­пшысагъ, унэшъо пытэ ышIыгъ:

— Товарищхэр, шъузэкIакIох, сэ шъусыухъумэщт, уIагъэхэри зэкIэ зыдыIушъухыжьых, — къа­риIуагъ ащ взводхэм якомандирхэм.

— Пстэуми тызэдэрэлI, по­литрук, — къыраIожьыгъ. Джащыгъум пытэгъэ-лъэшыгъэ хэлъэу къыфигъэпытагъ, дзэкIолI­хэми унашъор агъэцэкIэн фаеу хъугъэ.
Зы окопым ичъымэ, нэмыкIым чъэзэ Андырхъуаер джы изакъоу гитлеровцэхэм язаощтыгъ. Аузэ щэхэр ыухыгъэх… ЛIыхъужъыр псаоу аштэн ямурадыгъ.

Нэмыцхэм Андырхъуаер къау­хъурэигъ: «Сдавайс, рус, сдавайс!» — куощтыгъэх гитле­ровцэхэр къецохъулIэхэзэ. Ау гит­леровцэхэр пэсащэу гушIуагъэх: уIагъэу, лъыр къечъэхэу, щынагъоу, гуих зимышIэжьэу Хъусен Iуашъхьэм тетыгъ, ыцэ­хэр пытэу зэтырифызагъэу «Урысхэм затырэп!» — ыIуи, къыфэнэжьыгъэ гранатитIур къэ­зыухъурэихэрэм къахидзагъ, пый нэбгырэ пчъагъэ зыди­хьыгъ, ежьыри лIыгъэшхо зэрихьэзэ мы чIыпIэм щыфэ­хыгъ.

Хэгъэгум итхакIохэмкIэ апэ­рэу «Советскэ Союзым и ЛIы­хъужъ» зыфиIорэ щытхъуцIэр Хъусен къыфагъэшъошагъ. Андырхъое Хъусен иIуагъэ, итхьэлъэIу епцIыжьыгъэп. Иорэд зэ­рэшIоигъуагъэу зэуапIэм къыщиIуагъ, ащ иаужырэ сатырхэр изэо гранатэкIэ тхыгъагъэх.

УсакIоу, дзэкIолIэу, батырэу Андырхъое Хъусен илIыхъужъныгъэ ифэшъошэ уасэ Родинэми, лъэпкъыми, цIыф лъэпкъыбэ зэфэшъхьафми фашIыгъ. Хъусен мамырныгъэр, шъхьафитныгъэр илIыгъэ иныкIэ ыухъумагъэх. Хэ­гъэгу зэошхом лIыгъэ зэрихьэзэ щыфэхыгъэ пэпчъ ныбжьырэу ыцIэ къытхэтыщт, илIыгъэ хабзэ лIэужхэр рыгъозэщтых. Андыр­хъое Хъусен ыкIи зэкIэ хэгъэгум иухъумэкIогъэ дзэкIолI псэемыблэжьхэм щытхъур адэжь, ахэм ацIэхэр ныбжьырэу тарихъ шIэ­жьым хэтыщтых.

Мамырыкъо Нуриет.

Обновлено: 09.03.2023

По адыгейской литературе 10 класс

Учителя адыгейского языка и литературы МОУ СОШ№4 Кошехабльского района Дауровой Ани Заурбиевны

Андырхъое Хъусен Борэжъ ыкъор (1920-1941)

Андрыхъое Хъусенэ къуаджэу Хьакурынэхьаблэ 1920 – рэ илъэсым гъэтхапэм и 2 –м къыщыхъугъ.

Хъусенэ шъэожъые Iушэу, губзыгъэу къэхъугъ

ИцIыкIугъом щэгъэжъагъэу иныбджэгъумэ ягъусэу Лэбэ Iушъо уахътэр щигъакIощтыгъэ. Пчыхьэрэ таурыхъэу янэу Къутасэ къыIуатэщтыгъэмэ икIасэу ядэIущтыгъэ. Андрыхъое Къутасэ ахэр бэ дэдэу ышIэщтыгъэ.

ИцIыкIугъом щегъэжьагъэу Хъусенэ лэжьэным ик1асэу, ятэ готэу 1оф

ыш1эщтыгъэ. Илъэс 1930- рэм Андрыхъуае Борэжъ апэрэмэ ащыщэу сельскохозяйственнэ артелым хэхьагъагъ. Хъусенэ ицIыкIугъом щегъэжьагъэу колхозым щылэжьагъ. Лэжьыгъэ Iухыжьыгъо уахътэм игу етыгъэу колхоз губгъохэм Iоф щишIэщтыгъэ

Ау зэк1эми анахь ик1эсэ сэнэхьатмэ Хъусенэ ащыщыгъ тхылъ еджэныр

Ичылэ гупсэ Хъусенэ ублэп1э гъэсэныгъэр щигъотыгъ, ет1анэ гъунэгъу чылэм яблэнэрэ классыр къыщиухыгъ.

Анахьыбэмк1э Хъусенэ ик1эсагъэхэр усэхэр ары

Хъусенэ езбырэу усабэхэр ыш1эщтыгъэ, Пушкиным, Лермонтовым, Некрасовым, Маяковскэм, Тарас Шевченкэм иусэхэр ик1эсагъ. Хъусенэ Адыгэ усак1оу Теуцожь Цыгъо иусэхэр ик1эсагъ, еджак1охэмэ апашъхьэ бэрэ ахэмэ къафеджэщтыгъэ

Хъусенэ жьэу усэхэр зэхилъхьанэу ригъэжьагъ

Щэхъурадж

Илъэс 1935 -м Хъусенэ Адыгэ педучилищэм ч1эхьагъ

Ащ щеджэ зэхъум Хъусенэ чанэу литературнэ бэрэскэшхохэмэ хэлажьэщтыгъэ. Ащ тхак1охэмрэ усак1охэмрэ япроизведениехэмэ къащеджэщтыгъэх, театрэм иартистхэм къэгъэлъэгъонхэр къыщаш1ыщтыгъэх

Хъусенэ литературнэ — творческэ кружок зэхищэгъагъ

Кавказ

Кавказ къушъхьэхэр зэбгъутэу, Ашъхьашыгу папц1эхэр зэплъыжьэу, Ошъопщэ 1ужъухэр япа1оу, Гъэ1эжьыгъэу пщэм хэтхэу мэчъыех. Къушъхьабгъу мыжъохэр абзэеу, Iалыныгъэ макъэхэр апихэу, Риони, Тереки, Курари, пк1атэхэзэ, Пк1атэхэзэ, губжыгъэу къячъэхых. Андрыхъое Хъусен

Хъусенэ газетым 1оф щиш1э зэхъум, колхозхэр совхозхэр, фабрикхэр,

Дзэ плыъыжьым тэ тэк1о

Непэ тигуш1угъо уашъом нэс зе1эт, Гум орэдыр щизэу къызэлъыхэтэдз, Дзэ Плъыжьым тык1онэу хэгъэгур Къытэджагъ, Бэрэ тызэжагъэм игъо къынэсыгъ. Тянэхэр гуш1оу 1апл1ыр къытащэк1ы, Чылэр къытфэчэфэу тэ тыкъагъэк1уат, К1асэхэр гуш1оу тэ къытк1элъэплъэх, Колхозэу тызып1угъэм унашъор къеш1. Тызэол1ы бланэу, къащтэр тымыш1ахэу, Щысэ къыттырахэу дзэм тыхэтын.

Дзэ Плъыжьым зыхахьэм Хъусенэ экзаменхэр ыти Сталинградскэ военно —

политическэ училищэм ч1эхьагъ. Ар къызеухым, младшэ политрукэу я- 733-рэ стрелковэ полкым и 136-рэ стрелковэ дивизием аш1ыгъагъ.

Хэгъэгу зэошхор (1941-1945 илъэс)

Зэошхор къызежьэм, Хъусенэ зыхэтыгъэ стрелковэ дивизиер, Армянскэ

ССР-м щы1агъ. Хъусенэ илъэ1ук1э ротэу ар зыхэтыр фронтым агъэк1онхэу к1элъэ1угъэх

Запорожскэ областым украинскэ ч1ыгум апэрэу пыим пэуцужьыгъ. Заор сыхьатибгъо к1уагъэ. Дивизиер пыихэм атек1уагъ ык1и селоу Малая Белозерка ыштагъ, гъэрэу нэбгырэ 300 солдатхэу ык1и офицерхэу ыштагъ. Апэрэ заом Хъусенэ снайперскэ винтовкэмк1э пый т1ок1 фэдиз ыук1ыгъ. Андрыхъуаем и ротэ снайпер куп лъэш зэхищэгъагъ ык1и ахэр ыгъасэщтыгъэх

1оныгъом и 30-м фронтовой листовкэу къыдэк1ыгъэм Хъусэнэ иблэнагъэ

къытегущы1эщтыгъэ, щысэ техып1эу къафагъэуцущтыгъэ. Ащ ыуж Запорожскэ хэкум Хъусенэ зыхэт дивизиер Днепропетровскэ ылъэныкъо ащэжьыгъагъ. Селоу Раздорым ахэмэ чъэпыогъум и 2-м 1941-рэ илъэсым я 1-рэ танковэ мотомеханизированнэ группэу генерал — полковникэу фон Клейстыр зипэщагъэм пэуцужьыгъэх. Ащ хахьэщытыгъэх СС-м идивизиехэу: «Викинг», «Адольф Гитлер», «Великая Германия».

Раздоры дэжь фашист техак1охэр тидзэхэмэ къапэуцужьыгъэх Тидзэк1ол1хэр

бланэу пыим язаощтыгъэх. Ахэмэ ащыщыгъ Хъусени, ащ иныбджэгъухэу снайперхэу Николай Ильин, Василий Носуля, Владимир Решетов. Пыир нахь лъэшэу къыч1эк1ыгъ. И1ашэк1э нахь къыттек1ощтыгъэ ык1и тидзэхэр зэк1эк1он фаеу хъугъэх. Шэк1огъу мазэм и 5-м я -136 стрелковэ дивизиер ят1онэрэеу генерал — полковникэу фон Клейст зипащэ дивизием псыхъоу Нагольная дэжь пэуцужьыгъэх. Пыим танки 100 фэдиз тидзэмэ къапэ1уидзэгъагъ.

Хъусенэ политработникмэ анахь снайпер 1азэу Южнэ фронтым

хагъэунэфык1ыгъагъ. Xъусенэ иснайперскэ винтовкэ зэфэхы ужым анахь снайпэр 1азэу частым хэтэу, Николай Ильиным ратыжьыгъагъ, ари зэфэхи ужым — Афанасий Гордиенкэм фагъэшъошэгъагъ. А винтовкэр джы ( № КЕ-1729 ), Центральнэ музей Вооружённых Сил ч1элъ. Ащ къегъэлъагъо зэкъошыныгъэу адыгэмэ (Х. Андрыхъуае), урысмэ( Н. Ильин), украинцэмэ (А. Гордиенкэ)заом ахэлъыгъэр

я 2-рэ ротэм ипащэ 1энат1э Хъусенэ 1оуцо. Украинэм ит селоу Дьяковэ пэгъунэгъу 1уашъхьэу ц1э зимы1агъэм оборонэр щиубытыгъ Хъусэнэ иротэ. Пыир хъашкъурэ1ум фэдэу заулэрэ къилъыгъ, ау тидзэк1ол1хэм зи къыдагъэхъугъэп. Ет1анэ къязаохэрэм шхончэо ротит1урэ танкхэмрэ къахагъахъошъ, маш1ор къапытэкъоу атакэм къежьэх.

Тидзэк1ол1эу хэк1одагъэр бэ

Хъусенэ ынэгу щэм пхырелы, ау ротэм пэщэныгъэр дызэрихьаныр зэпигъэурэп. Пыим иатакэхэр къызэк1элъэк1ох, ротэм зэон зылъэк1ынэу мак1э къэнэжьыгъэр. Ахэм оборонэр зыща1ыгъ лъэгап1эр къэзыдзыхьагъэ фашистхэр къылъэк1уатэх.

Хъусэнэ игъусэхэм у1агъэхэр ягъусэу зэк1эк1онхэу аре1о

Ежь изакъоу пыир зыригъэ1ажэнэу унашъо еш1ы. Пыир къылъэк1уатэ, Хъусенэ ручной пулеметымк1э пыим зэпымыоу ео, гранатэхэри ахедзэ.. Аузэ щэхэр зэк1э еухыхы. Къыфэнэжъыгъэ гранатэр ы1ыгъэу, узыш1ок1ын умылъэк1ыщт къушъхьэ цэк1э пытэу политрук ныбжьык1эм 1уашъхьэм зыкъыще1эты. Пый дзэк1ол1хэм агъэш1эгъо лъыр къызэчъэхырэ нэбгырэ закъоу апэк1э лъызымыгъэк1уатэу къапыщытым л1ыгъэу хэлъыр. — Зыкъэт урыс! – къызэрэгъэкуох гитлеровцэхэр. Адыгэ политрук к1алэм иджэуапыр зы -Урысмэ затырэп!

Пый дзэк1ол1хэр капыщыт л1ыхъужъым къемыожьхэу, зыкъитыным щыгугъухэу

къепшыл1эх. Благъэу къек1ол1эгъэ нэбгырэ заулэр зыдихьынэу гранатит1ур ыпашъхьэ редзэжьы, о мэкъэшхори къыдэуае…

Последний бой Х. Б. Андрухаева

Картина А. Чечина. Находится в Адыгейском музее.

Л1ыгъэу Хъусенэ зэрихьагъэм фэш1 Советскэ Союзым и Л1ыхъужъ зыфи1орэ

щытхъуц1эр Хъусен къыфагъэшъошагь.

Хъусен идунай къырык1уагъэр, л1ыгъэу зэрихьагъэр къа1уатэу тхак1охэм

Хъусен итхыгьэхэу хаутыгъагьэхэр Жэнэ Къырмызэ къыугъоижьыхи «Сэ

Хъусен иусэхэм ныбжьык1э 1офыгъохэр, щы1эк1э — псзук1эр,

Советскэ Союзым и Л1ыхъужъэу Андырхъое Хъусенэ зыщап1угьэ къуаджэу

Хьакурынэхьаблэ ипчэгу къэзыгьэдахэхэрэм ащыщых л1ыхъужъым имузей зыч1эт унэмрэ ащ ыпашъхьэ ит саугъэтымрэ. Ахэм ц1ыфэу къяк1уал1эрэр мак1эп, ау ахэм япчъагъэ хэпш1ык1эу къызыхэхъуагъэр аужырэ уахътэр ары. Хьусенэ къызыхъугъэр илъэс 90- рэ илъэс зэрэхьурэм зызыщыфагъэхьазырырэ лъэхъаным 1оф тхьабзэхэр щызэш1ахыгъ. Выставкэхэр, пчыхьэ зэхахьэхэр зэхащагъэх.

Андрыхъое Хъусенэ зыщыфэхыгъэ украинскэ селоу Дьяковэмрэ къызыщыхъугъэ

къуаджъэу Хьакурынэхьаблэрэ зэблагъэ хъугъэх. Дьяково заом щыфэхыгъэхэм ясаугъэтэу дэтым Хъусэнэ ыц1и ахэт, культурэм идворецэу селом дэтым Андрыхъуаем имузей ч1эт Селом иурам ащыщ Хъусенэ ыц1э ехьы.

Дьяковэ дэжь лъэгап1эу Хъусенэ зыщыфэхыгъэр

Народнэ депутатхэм я Шэуджэн район Совет бэмыш1эу и1эгъэ сессием

унашъо щиш1ыгъ Советскэ Союзым и Л1ыхъужъэу Андрыхъое Хъусен ыц1э Мамхыгъэ гурыт еджап1эу ар зыщеджагъэм фаусынэу.

• Для учеников 1-11 классов и дошкольников
• Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Тинарод щы1эк1ак1эм игъэпсынк1э мамыр 1офш1энэу ыгъэцак1эрэр фашист Германиер Советскэ Союзым хьэк1экъок1агъэк1э къызытебанэм къызэщигъэкъогъагъ. Ц1ыф лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ , зыщыпсэурэ хэгъэгу к1асэ ишъхьафитныгъэ къаухъумэнэу зыкъа1этыгъ. Советскэ ц1ыфхэм заом л1эблэнагъэу къыщагъэлъэгъуагъэм, зык1ыныгъэшхо ахэлъэу къызырэч1эк1ыгъэм ныбжьи фэмыдэу къыш1ыгъэр яинтернационалнэ гухэлъхэр зэу, а гухэлъхэм гъусэ пытэ зэфаш1ыхэу зэрэщытхэр ары.

Тихэгъэгу инарод пстэухэм афэдэу адыгэ народым ипшъэрылъ лъап1эу ылъытэщтыгъэр фашизмэм ебэныжьыныр ары. Апэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу адыгэ л1ыхъуж дзэк1о мин пчъагъэ фронтым 1ухьагъэх.

Ц1ыф лъэпкъ зэфэшъхьафыбэмэ къахэк1ы советскэ писательхэм апэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу пыим пэш1уек1орэ заом чанэу хэлажьэхэу рагъэжьагъ.

Л1ыхъужъныгъэшхо зэрахьэзэ а дзак1охэр фэхыгъэх, ау гущы1эу атыгъэр къагъэшъыпкъэжьыгъ, ядзэк1о пшъэрылъ агъэцэк1агъ – сыд хъунк1и къызэк1эк1уагъэхэп.

Советскэ Союзым и Героеу Андрыхъое Хъусенэ Украинскэ къуаджэу Дяково къыухъумэзэ фэхыгъэм ехьыл1эгъэ орэдыр ш1у дэдэ зык1алъэгъурэр сыда нэмык1эу къызэрэбгуры1ощтыр. Хъусен иобразэу мы орэдым къытырэм советскэ ц1ыфым хэлъы хабзэу щыт шэнхэр зэк1э: ыпсэ зэремыблэжьыгъэр, Родинэм ишъхьафитныгъэ пае пытагъэу зэрихьагъэр къыщегъэлъагъох. Адыгэ л1ыхъужъым ехьыл1эгъэ орэдым Советскэ солдатым ыпсэ ыгъэт1ылъи пыир къызэрэзэтыригъэуцуагъэр адыгэхэми, урысхэми, украинцэхэми зэрэгъэш1агъорэр къе1о. Орэдым мырэущтэу хэлъ:

Андрыхъое Хъусенэр – псэемыблэжь к1али,

Зэошху блэк1ыгъэм л1ыгъэр щызэрехьэ.

Хэгъэгум ишъау, народыр игупсэу,

Пыим ыпсэ 1уихэу батырэу зэуагъ:

Л1ыхъужъыр егъаш1эм зэращымыгъупшэщтым ицыхьэ телъэу, къытк1эхъухьэрэ ц1ыфым ащ ил1ыгъэ агу зэрилъыщтымк1э орэдыр еухы.

Чэщ жъуагъор, уеплъэу п1озэ, къэхъугъэр умыш1эу ошъогум къезы, щымы1эгъахэ фэдэу, зэбгырэтэкъушъ мэсты. Ау ц1ыфым хэгъэгоу къызщыхъурэр, народэу къызхэк1ыгъэр ш1у ылъэгъухэу, ахэмэ янасып пае банэмэ, егъаш1эм мык1осэжьын жъуагъо ащ къизэхигъэнэн ылъэк1ыщт. Ар ошъогум имытыщт нахь мыш1эми, сидигъок1и ц1ыфмэ агу илъыщт, сыдигъок1и ц1ыфмэ къафэнэфыщт!

Илъэс т1ок1 нахь ымыгъэш1агъэми, къуаджэу Хакуринэхьаблэ къыщыхъугъэу адыгэ к1алэу Андрыхъое Хъусен ащ фэдэ мык1осэжын жъуагъо, л1ыгъэшхоу зэрихьагъэм иш1уагъэк1э, ц1ыфмэ къафигъэнэфыгъ.

Ежь ыгъэш1агъэр мак1эми, тищы1ак1э ш1улъэгъуныгъэу фыри1агъэм иинагъэ къыгъэнэфагъ. Ы1орэр ыш1агъ, ыш1эрэмрэ ыш1эшъущтымрэ ы1отагъ, иорэди ищы1ак1и зэпхыгъэхэу, зэгъусэхэу, зэхэлъхэу ыш1ыгъэх. Щы1ак1эр,орэдхэр ш1у ылъэгъущтыгъэх, губгъо хъоу-пщаухэм, къушъхьэхэм, мэзхэм агъэгуш1ощтыгъэ, ныбджэгъухэр ылъытэщтыгъэх, ыгъэщхы зэпытхэу ахэмэ ахэтыщтыгъэ.

Фашист хъунк1ак1охэм тихэгъэгу аштэнэу, тищы1ак1э агъэк1одынэу зэошхо къызыташ1ыл1эм, апэрэу фронтым к1уагъэхэм Андрыхъое Хъусен ащыщыгъ. Хэгъэгу зэошхом л1ыхъужъныгъэ хэлъэу ар щызэуагъ, политрукэу къулыкъу ыш1агъ. Фронтым 1утэу заозэ,щэу и1эри ыухи изакъоу къызэнэм, пыймэ заримытэу, тихэгъэгу непэрэ ищы1ак1э пае, к1элэц1ык1у къэхъухэрэм насып я1эу щы1энхэм, зэо маш1ом щыухъумэгъэнхэм, тхьамык1агъо амылъэгъухэу щы1энхэм, ыпсэ ыгъэт1ылъыгъ. Фашистхэу къэзыухъурэигъэхэр благъэу къызэригъэк1уал1эхи гранат закъоу къыфэнэжьыгъэр ахидзагъ. Ежьыри хэк1одагъ, пыижъхэми яаджал аригъэгъотыгъ.

А л1ыгъэшхоу Андрыхъуаем зэрихьагъэм пае Советскэ Союзым и Герой зыфи1орэ ц1эр совет тхак1охэмк1э апэрэу къыфагъэшъошагъ.Джары непэрэ мафэм саугъэтэу ш1этэу Хъусен инэплъэгъу къытфэнагъ.

Тайга Нозаки а къэралыгъом къыщы­хъугъ ыкIи щэпсэу. Илъэс 19 ыныбжь. Ащ Кавказыр лъэшэу шIу ылъэгъугъ, икультурэ, ибаиныгъэ, ишэн-хабзэхэр шIогъэшIэгъоных. ЕгъашIи ымылъэгъугъэ черкесхэу (адыгэхэу) а чIыгум щыпсэухэрэм ыгукIэ апэблагъэ хъугъэ.

Тайга Нозаки Токио щэпсэу. Адыгэ къашъохэр зэрегъашIэх. КIалэм инэ­кIубгъоу инстаграмым итым ащ къыщетхы.
Показать полностью.

Сэнаущыгъэ зыхэлъ кIалэм тырихыгъэ видеороликхэм ащыолъэгъу ащ адыгэ къашъом зэрэщытэу зызэрэритырэр. Японием щыщ ныбжьыкIэхэм саехэмрэ цыехэмрэ ащыгъэу къашъохэр къызэрашIырэм егъэгушIо.

Зыщыпсэурэ унэм идэпкъхэр къамэхэмкIэ, адыгэ паIохэмкIэ, Кавказым ичIыопс идэхагъэ къэзгъэлъэгъорэ сурэтхэмкIэ гъэкIэрэкIагъэх.

АДЫГАБЗЭ запись закреплена

Адыгэхэм ятарихъ, лъэхъаныр

Ошъадэ ижъырэ саугъэт шъхьаI
Дунэе археологием анахь щыцIэрыIо Iуашъхьэмэ ащыщэу Ошъадэ зетIэгъагъэхэр мыгъэ илъэси 125-рэ мэхъу.

КъачIахыгъэ пкъыгъомэ афэ­дэхэр зыпарэкIи къамыгъотыгъэхэу хьалэмэт шъыпкъагъэх, арыти, хэушъхьафыкIыгъэу Бе­лореченскэ (Шытхьэлэ) археологие культурэ шIэныгъэм хагъэхьагъ. Тиадыгэ тарихъ ия XIII – XV-рэ лIэшIэгъухэр къыхеубытэх.

Енэгуягъо джащыгъум нарт Iуашъхьэу Ошъадэ икъэбар Веселовскэм зэхихыгъагъэкIэ. КъыкIэлъыкIогъэ 1897-рэ илъэсым профессорым сурэтышI цIэрыIоу Константин Рерих игъусэу Мыекъуапэ къэкIогъагъ. IофшIэнхэр рамыгъажьэхэзэ абдзахэхэмрэ мэхъошхэмрэ ятхьэлъэIупIэщтыгъэу ыкIи хэсэ зэIукIапIэщтыгъэ тхьэчIэгъым къыготыгъэ Ошъадэ исурэт Рерих ышIыгъагъ ыкIи зэкIожьым зыдищэжьыгъагъ. Сурэтышхор Ленинград университетым идэпкъ 1991-рэ илъэсым нэс пылъэгъагъ. Хабзэр зызэбла­хъум – чIэкIодыкIыгъ.

Мыекъуапэ икъокIыпIэкIэ щытыгъэ Ошъадэ ыгузэгу метрихырэ ныкъорэ ишъомбгъуагъэу метрищэу зыратIыхым, ылъакъохэр кIэушхуагъэхэу, джабгъубгъумкIэ мыжъуакIэмэ ателъэу хьадэ къупшъхьэхэр къычIагъэщыгъагъэх. Тыжьын пкъыгъо зытIурэ гъоплъэ пчыпыджыныпэрэ ныIэп ащ къыпахыгъагъэхэр.

Iуашъхьэм ылъачIэ нэс зытырахым, етIэф мыжъо зэпыутыгъэхэр ылъапсэ къегъэтIылъэ­кIыгъэхэу къыхагъэщыгъагъэх. А мыжъомэ къагъэпсыщтыгъэ хъураем, кромлехым, ыкIоцI пхъэмбгъу IужъухэмкIэ зэпыутыгъэу, бэнищ зэхэтэу къыщыхагъэщыгъагъ. Якуогъагъэр зы метрэрэ сантиметрэ 42-рэ хъу­щтыгъэ. БэнычIэхэр къулэджэ мыжъуакIэхэмкIэ гъэпкIэгъа­гъэх, къопиплIымэ пкъэужъыехэр ачIэтIэгъагъэх. Хьэдэ зырызэу аралъхьажьыгъагъэхэм алъакъо­хэр кIэушхогъагъэх, ашъхьэхэр къыблэмкIэ гъэзэгъагъэх. ДжабгъумкIэ ахэри мыжъуакIэмэ ателъыгъэх. Шъхьамысхэу атыратэкъогъэгъэ щыфэм къуп­шъхьэ­хэр плъыжьыбзэ ышIыгъа­гъэх.

КъыблэмкIэ гъэзэгъэгъэ бэным дэлъыгъэм пкъыгъуабэ пылъыгъ: дышъэ къэгъагъэхэр зытешIыхьэгъэхэ диадемэр, щыгъышхохэу ыкIи щыгъыжъыехэу тыжьыным, дышъэм, мыжъо лъапIэхэм ахэшIыкIыгъэ­хэр. ЯпчъагъэкIэ 5000-м ехъущтыгъэх. Дышъэ тенэч пIуакIэмэ ахэутыгъэгъэ аслъанхэмрэ цухэмрэ, акIэлъэныкъохэр къатепшыхэу, пшIы пчъагъэ хъущтыгъэх. Лъэбакъохэрэм фэдэу шIыгъэхэу апакIэмэ гъонэжъыехэр ахэхыгъагъэх. Ахэр зыгорэм тырадэщтыгъэх, радэщтыгъэх. Апэрэ дышъэидэхэр ары зыфэдагъэхэр. Нэужым охътабэ тешIи сырымэхэр, дышъэ Iуданэхэр яIэхэ зэхъум, хадыкIыхэу рагъэжьэгъагъ.

Хьэдэ къупшъхьэм ыбгъукIэ 8 хъухэу тыжьын сырбыхэр зы метрэрэ сантиметрэ 17-рэ якIы­хьагъэхэу щылъыгъэх. Ахэм апагъанэщтыгъэ дышъэ ыкIи тыжьын цу скульптурэхэр тIурытIоу къаголъыгъэх.

БэнычIэм хьакъу-шыкъу зэмлIэужыгъохэр: дышъэм, тыжьыным, етIэ гъэжъагъэм ахэшIыкIыгъэу итыгъэх. Джэрз ыкIи мыжъо Iэмэ-псымэхэр ахэлъыгъэх.

Зэгорэм ЛэупэкIэ Нурбыйрэ сэрырэ КъэзэныкъоякIэр зыдэщысыщтыгъэм мыутIэ зэолI за­къом икъупшъхьэхэр къыщыдгъотыжьыгъагъэх. Ащ хьа­къу-шыкъу зэмлIэужыгъохэу 26-рэ, амфорэ инитIу ахэтэу, къегъэуцокIыгъагъэх.

ИжъыкIэ адыгэхэр лIагъэмэ лъэшэу ащыщтэщтыгъэх. Яягъэ къарамыгъэкIыжьыным пае пкъыгъуабэ адычIалъхьажьыщтыгъ. ЩэIэфэ ыгъэфедэщтыгъэ­хэр хьадрыхэ къыщышъхьэпэжьыщтхэу гугъэщтыгъэх.

Мыекъопэ культурэм изэгъэшIэн зэпыурэп

Ошъэдэ Iуашъхьэ имызакъоу, илэгъухэм, нэмыкIхэу ыужырэ зэманхэм ашIыгъэхэми пкъыгъуабэ къачIэтэхыжьы.

Темыр Кавказым итарихърэ иархеологиерэ Мыекъопэ культурэр анахь лъагэхэм ахалъытэ. КъызэрэтIуагъэу, мыгъэ Ошъадэ затIыгъагъэр илъэси 125-рэ мэхъу. Европэм щауплъэкIугъэ Iошъхьэ байхэм анахьыжъ, къы­чIахыгъэхэр хьалэмэт шъып­къэх.

Мыщ дэжьым къэIогъэн фае тичIыналъэ къырагъотэгъэ Iуашъ­хьэм ибаигъэ адыгэхэм илъэсыбэрэ къарамыпэсэу, зыгорэм къикIыгъэ лъэрыхь горэ мыщ щагъэтIылъыжьыгъагъэу зэралъытэщтыгъэр. Экспедициехэм джэрз пасэм хэхьэрэ псэупIэжъхэр бэу къыхагъэщыхи, Ошъадэ къычIахыгъэмэ афэдэхэр къагъотыхэ зэхъум, Мыекъопэ культурэм ыцIэ гъэ­нэфагъэу къыраIо хъугъэ. Ащ хэхьэрэ псэупIэжъхэр, саугъэт гъэшIэгъонхэр илъэс къэс къы­хэтэгъэщыжьых, уплъэкIунхэр ащытэшIых.

Темэн (Тамань) щегъэжьа­гъэу Дагъыстан нэсэу, Темыр Кавказым Мыекъопэ культурэр зэрилъыр ыкIи ащ гупчэ шъыпкъэу иIэр зэрэ Адыгеир дгъэу­нэфыгъапэ.

Гъэ къэс псэупIэжъхэр, Iуашъ­хьэхэр къыхэтэгъэщых, тятIэ. Аужырэ илъэс 40-м Краснодар псыIыгъыпIэм инэпкъхэм нахьыбэрэ Iоф ащытшIагъ. Урысыем, Францием, Швейцарием къарыкIырэ археологхэр тигъусэхэу уплъэкIунхэр зэдэтшIыгъэх. Мыекъопэ культурэм ыныбжь илъэс 5500-рэ зэрэ­хъурэр, ыпэкIэ ыныбжьэу къа­Iощтыгъэм илъэс 1000-кIэ зэрэнахьыбэр французхэмрэ тэрырэ зэдэдгъэунэфыгъ.

Зэрэдунаеу анахь щагъэшIагъоу, мэхьанэшхо зэратырэмэ Мыекъопэ культурэр ащыщ, адыгэ лъэпкъым ылъапсэ епхыгъэ шъыпкъ. Ау ащ емылъытыгъэу, ифэшъуашэм тетэу саугъэтыр дгъэлъапIэрэп. Шъыпкъэ, Адыгеим игугъу къашIызэ зыгорэхэр тихэку ехьылIагъэу къызыхаутыкIэ, апэрапшIэу Ошъэдэ Iуашъхьэм ыцIэ къыраIо.

ЗыщатIыгъагъэм узыIухьэкIэ, Ошъадэ ихъишъэ Адыгеим икъоу зэрэщамыгъэшIагъорэр къыбгурэIо. Дунэе археологием щыцIэрыIо саугъэтым нэпэеп­лъэу фагъэуцугъэр епэсыгъахэп. КъэнэтIэхэсым фэдэу мыжъо пкъэу кIэко гъумым ыгупэкIэ хэутыгъэ пкъыгъохэм янахьыбэр Iуашъхьэм къычIахыгъэмэ зыпарэкIи яхьылIэгъахэп. Половец ныоу ыкIыбкIэ тешIыхьагъэр адыгэ тарихъым иджэрз пасэ зэрепхыгъэр къатшIэрэп. Ошъа­дэ къычIахыгъэ артефактхэм ясурэт зытIу ыгупэкIэ тетых, ау адрэ къаготхэу тешIыхьагъэхэр Мыекъопэ Iошъхьэшхор зызэтыратакъом ахэм афэдэхэр джыри къаугупшысыгъагъэхэп.

Тэу Аслъан.
АР и Лъэпкъ музей шIэныгъэхэмкIэ иIофышI, археолог, Урысыем ижурналистхэм я Союз хэт.

Нет. Ибо настолько стали ленивыми, что даже на такую простую тему пару предложений не хотят писать.
Да, я оч вредная.
Тебе здесь сочинение никто писать не будет.

Алия, изверг

Алия, молчу молчу

Алан, А так,я просто сказал

Анна, а так , я тоже

Абдул Король

Автор кто?

Что ж человеку то не помогаете?

Анэ. Сыт хуэдиз 1эф1агърэ гуапагърэ къуитрэ мы зы псалъэм,сыту мыхьэнэ куэд къик1рэ мыбы.
«Анэр анэщ» жып1эмэ,абы псори къок1:укъызэрилъагъури зэрыплъагъужри,къыпхуи1э щытык1эри,хуи1эжри,зэрумыужэгъури укъызэримыужэгъури.Куэдрэ,куэдыщэрэ,уеблэмэ игъащ1эк1э зэрыбгъэпсэунури.Анэм и 1эф1щ япэ дыдэ зыхэпщ1эри,зи хуабэ къыплъысри,зи лъагъуныгъэ мык1уэщ1к1э
Показать полностью. зозыгъэгъэнщ1ри.Аращ уи унэр дыщэк1э зыблэну яужь итри,псоми нэхърэ нэхъ насыпыф1э уищ1ыну хущ1экъури,игъащ1эк1э къомыфыгъуэну-къомыижынури,сыт хуэдиз ехъул1эныгъэ е къулеягъэ умыгъуэтами.
Гъащ1э мыхъумыщ1эми,зэман бзаджэми азырщ-анэрщ-зызымыхъуэжу къанэр:и сабийм тегужьеик1ауэ,жей лъэпкъ имыщ1эу,абы и псэук1э,п1ык1э хъунум йогупсыс.Анэр сыт щыгъуи быным папщ1эк1э хыхьэфынущ маф1эм.
Ц1ыхум гузэвэгъуэ къыщылъысам деж ипэ псалъэу а гузэвэгъуэм къыхихыжыфыр «мамэ» жыхуи1э а псалъэ закъуэрщ.Щ1ым дытетыф дызэрыхъуу,жьым дытесу псым депыджын щ1ыдодзэ.Ауэ анэгур маблэр,анэпсэм ди гъащ1эр нэху тщещ1.Анэгур дэнэк1и мажэ:еджэн хуейщ,яшэн хуейщ,абы пыщ1а дэтхэнэ зы 1уэхугъуэри зи фэм нэхъыбэу дэк1ыр анэрщ.Анэгур тхьэмыщк1эщ.И быныр «мыпхуэдэ сыхьэтым къэк1уэж» жи1эу щ1игъэк1арэ къэгувамэ,маф1эм ирегъэс,псым ирегъэтхьэлэ,мыгъуагъэ куэдым анэпсэм къыщежыхь.
Щ1алэгъуалэм куэдым къагуры1уэркъым анэм къытхуищ1э псор.Анэм и джэ макъи и лъэ1уи ди тхьэк1умэм щызэхимых щы1эщ.Ауэ анэм и джэ макъыр псом нэхърэ нэхъапэщ.
Дунейм узэрыхэплъэр,уэзыгъэлъагъур,1эф1 къыпщызыщ1ыр нэращи,анэр-нэ пэлъытэщ.Аращ щ1ыжа1эр»Анэр нэщ», жа1эу.
Анэм къуитар къуетыпэ,анэ1эм къы1эщ1эк1ам нэхъ хьэлэл щы1экъым.Анэм къуит тыгъэр чэнджащи щ1егъуэжи зыхэмылъ гуапагъэщ.Укъыщалъхуа махуэм щыщ1эдзауэ анэм хузэф1эк1 псори къыпхуещ1э.А псоми урегъэгупсыс -Анэгук1э къе1эри анэ1эк1э къитри къызитам къысхуищ1ащ -жыхуи1э псалъэжьым.Уэри укъэзылъхуа,гугъу апхуэдизрэ къыбдехьа анэм и хьэкъышхуэ зэрыптелъыр зэик1 зыщыбгъэгъупщэ хъунукъым.Щ1ымахуэ щ1ы1и,жьапщэ махуэми анэм дыгъэр къытхурегъэпсыф,уэрэдыр щ1ыналъэм макъыбэу зэрылъэлъу щегъэ1уф.

Читайте также:

  

• Что тебя раздражает в людях сочинение

  

• Почему нельзя сдаваться сочинение

  

• Сочинение наблюдение за небом

  

• Сочинение будущее в пьесе вишневый сад

  

• Моя мама рентгенолаборант сочинение

Андырхъое Хъусенэ къызыхъугъэ мафэм

фэгъэхьыгъэ зэхахь.

«Л1ыхъужъыр тыди щагъэлъап1э»

(Сл.1)

ВЕД.Тинепэрэ зэхахьэ орэдусэу, усак1оу, фольклористэу К1убэ Щэбан игущы1эхэмк1э къызэ1утхы тш1оигъу.

ВЕД. СЭ СЫЩЭIЭФЭ СЕМЫЗЭЩЭУ, КЪЭСIОЩТЫР СЭ СИОРЭД,

СЫЩЫМЫIЭЖЬМЭ, ЖЬЫМИ ЗЭРИХЬЭУ КЪАIОЩТЫР СЭ СИОРЭД

ВЕД. Ары ц1ыфым игъаш1э орэдым фэд. Къэхъугъэу мыл1эжьын щы1эп. Непэ ущымы1эжьмэ, уиорэд дахэу ц1ыфмэ къа1о хъумэ, умыл1эгъахэм фэд.

ВЕД. Л1ыгъэмрэ адыгагъэмрэ ятамыгъэ хъугъэу, адыгэмэ ятарихъ пытэу хэуцуагъэу, ч1ыгоу къызэрыхъухьагъэхэм ш1улъэгъу мыухыжьэу фыря1эр ящы1эк1э-зек1уак1э, ягъаш1э къыхэщэу ык1и ар ягъаш1э ылъапсэ хъугъэу щы1эгъэ адыгэл1 ц1эры1охэу, л1ыхъужъхэу Занэкъо Сэфэрбый, Хъырцыжъыкъо Алэр, Хьатх Мыхьамэт-Гъуаз, Къоджэбэрдыкъо Мыхьамэт, Хьатх я Къок1ас, Мафэкъо Урысбый къэбарэу апылъмэ лъэпкъым итарихъ нэк1убгъо ч1ып1эшхо щаубыты, къагъэдахэ.

ВЕД. Мы зыц1э къет1уагъэхэр бэп, ти1агъэм елъытыгъэмэ, ау мыхэр тилъэпкъ къыхэк1ыгъэу щымытыгъэхэмэ, тинепэрэ щы1ак1э къэзыухъумэгъэ л1ыхъужъхэу Андырхъое Хъусенэ фэдэхэр ти1эщтыгъэхэп.

ВЕД,Мыхэмэ л1ыгъэу ахэлъыгъэр, ш1улъэгъуныгъэу лъэпкъым, ч1ыгум фыря1агъэр зэк1э зэхэубытагъэу Хъусен къылъы1эсыжьыгъ. Мыхэм афэдэхэр къызхэк1ын зылъэк1ыгъэ лъэпкъыр тэ тилъэпкъ фэдэр ары. Шэпхъэнчъэ л1ыхъужъныгъэрэ гъунэнчъэ ш1улъэгъуныгъэрэ зич1ыгу, зилъэпкъ фызи1эр ары.

ВЕД.Силъэпкъы ыгур иадыгэ ч1ыгу

Ыпсэ зыхэлъыр ич1ыгоу игупс

Тхьэм къыритыгъэу игъаш1э

Ш1улъэгъоу фыри1эм гуигъэуцуагъ.

Ар л1эш1эгъубэхэм къыгъэшъыпкъагъ

Адыгэл1 лъыпсык1э ар ыгъэшъок1ыгъ

Адыгэны нэпсык1э ылъэсыхьажьыгъ

Шэпхъэнчъэ л1ыгъэк1э ыгъэк1эрэк1агъ

Гъыбзэ-орэд дахэк1э ар ыгъэежьыгъ ….

(Орэдэу «Андырхъое Хъусен» зыфи1орэр къа1о

(Сл. 3)

ВЕД.Тилъэпкъ идахэ язгъэ1уагъэмэ, лъэуж дахэ къэзгъэнагъэмэ ащыщ Адырхъое Хъусен Борэжъ ыкъор. Ар щэ1эфэ орэд дэхабэ къы1уагъ, ежь ыужк1и пстэуми л1ыхъужъым иорэдхэр къа1ох ык1и къа1ощт.

ВЕД. «Бэ зыгъэш1агъэ нахьи, бэ зылъэгъугъ» а1о. Андырхъое Хъусен ыгъэш1агъэмрэ ыгъэхъагъэмрэ уазык1ырыплъык1э, «Бэ зыгъэш1агъэ нахьи, бэ зыгъэхъагъ» п1оныр тэрэз.

ВЕД.Илъэс т1ок1 ны1эп ащ ыгъэш1агъэр, ау игупшысэ дахэхэмрэ ил1ыхъужъыгъэ зек1уак1эрэ ц1ыфмэ ящысэ техып1эу, ягъэсэпэтхыдэу къахэнэжьыгъ. Ар к1элэеджэк1о ц1ык1угъ апэрэ усэр зетхым. Исабыигъом щегъэжьагъэу иапэрэ шыхьатэу ипсыхъо жъынч, истхъумбыл чъыгыжъ ары апэрэ усэхэр зэхьыл1агъэхэр. Джащ фэдэу адыгэ къуаджэм къыдэхъухьагъэ шъэожъыем иапэрэ лъэубэкъухэри, игулъытэхэри зэпхыгъагъэхэр икъуадж, ипсыхъу, имэз.

• Усэу «Щэхъурадж».- Тхьайц1ыф Заур

• Сикъуадж – Кенеч Рустам

• Орэд къэс1ощт – Выкъэ Бислъан

• Дзэ плъыжьым тэ тэк1о – Щэрдж Салим

• Кавказ – Хьаджым Иляс

• Бжыхьэ – Хъуажъ Зарем

• Бжыхьэпэ пчэдыжь – Щэрдж Дарин

• Гъэмэфэ пчэдыжь – Хьаджым Джэнэт

• Шъхьахынэм ипыир къэсыгъ. –Ашхъун Азид

• Пц1эшхъо ц1ык1у – Хьаджым Эльдар

• Пк1ашъэхэр щтагъэх – Тхьакущынэ Аслъан

• Рактористхэр — Гъот Батыр.

ВЕД. Хъусен бэ ытхынэу игъо ифагъэп. Ащ италант анахь къызщызэ1ук1ыщтым зэо пхъашэм хэк1одагъ. Ау ытхыгъэ усэхэу, мак1эу къык1эныжьыгъэхэми ащ игухэлъ къабзэхэм, игупшысэ инхэм тащегъэгъуазэ, хэгъэгум ик1элэ п1угъэхэм яобраз тапашъхьэ къырегъэуцо.

ВЕД. Заор къинышху, бэлахь. Ащ унагьо пэпчъ иягъэ екIы. Нымэ ялъфыгъэхэр, яшъхьэгъусэхэр, сабыймэ ятэхэр хэк1уадэх, ибэу къэнэх. Отечественнэ зэошхоу 1941-рэ ильэсым щегъэжьагъэу, илъэсипл1ым къык1оц1, тихэгъэгу щык1уагьэм нэбгырэ миллион т1ок1ым ехъу хэк1одагъ. Ц1ыфмэ къинышхо алъэгъугь, къэлэ ык1и къоджабэ акъутагь. Адыгэ лъэпкъ ц1ык1ум ик1элэ п1угъэхэми а зэошхом я1ахьыш1у халъхьагь, щыфэхыгъэри бэ, Л1ыхъужъыц1эри нэбгыриблымэ къафагъэшъошагъ.

(Орэдэу «Журавли» имэкъамэ к1этэу усэм къеджэх)

(сл. 4-11)

ВЕД.Жъогъо зэшиблэу
Огум къизэрэхьэх
Ш1унк1 къызэрэхъоу
Хъусен, Даут, Алый, Къымчэрый,
Абубэчыр, Айдэмыр, Исмахьил.
Лъэгъопэ хэщхэу
Чыжьэк1э къаблэх,
Къаплъэх л1ыгъэм к1агъэтхъэу
Жъогьо зэшиблыр,
Нарты лъэгъуиблыр
Чэщ мэзахэм къыхэлыдык1ы.
Нэфыр, гупсэфыр къапыустхъук1эу
Россием фэдэу шъхьашыгу нэфых,
Хыемк1э зафэх.
Пыимк1э хафэх.
Гъатхэр кьызык1орэм
Ахэр зэрэдахэхэр!
Жъуагъохэр зинэплъэгъухэр
ЗэрэнасыпышIохэр
Яш1улъэгъу лъагэ,
Ягугъэ къаргъо.
Ц1ыф лъэпкъым
Жъогъо зэшиблэу
Огум тхьапш ригъэхьагъэн?
Сталинград, Ленинград апэ1улъэу
Тхьапш апсэ агъэт1ыльыгъэн
Гъаш1эм иш1улъэгъу пай,
Ц1ыфым инасып пай?…

(Сл.12-15)

ВЕД.1941-рэ илъэс… Пыир къыблэ фронтым къыщилъыгъ. Андырхъое Хъусен зиполитрук ротэм зызщигъэпытэгъэ шъолъыр псыгъом фашист бамбардировщикмэ бомбыр ошъоу къыщырагъэхыгъ. Пыим к1оч1ак1эхэр къы1уитакъощтыгъэх. Пыищэм Хъусен ынэк1ушъхьэ пхыритхъугь, ау 1ашэр ч1имыдзэу, л1ыхъужъэу мэзао. Фэдищэу къебэк1рэ к1уач1эк1э политрукыр къаухъурэигъ. Гранатхэр ыухыгъэх, противотанковэ гранатит1оу къыфэнагъэр ышти, пыир къызэригъэк1уал1и, гранатэхэр ахидзагъ…
ВЕД. Поэт ныбжьык1эм ихэгъэгу къэухъумэгъэным, ищык1агъэ хъумэ ащ ищы1эныгъэ фитынэу зэри1ощтыгъэр къыгъэшъыпкъэжьэу фашист техак1охэм язэуагъ, л1ыхъужъныгъэшхо зэрихьэу заом хэк1одагъ. (Сл. 16-17) Центральнэ музееу Москва дэтым Андырхъое Хъусен иснайперскэ винтовкэ ч1элъ. Хъусен ыуж а винтовкэр урыс к1алэу Николай Ильин ратыгъагъ. Ильиныр зыхэк1уадэм украинцэу Анатолий Гордиенкэм ратыжьыгъагъ.

ВЕД.Джащ фэдэу лъэпкъ зэфэшъхьафмэ язэкъошныгъэ пытэ исаугъэтэу а винтовкэр тарихъым хэхьагъ.

(Орэдэу «Андырхъое Хъусен» зыфи1орэр къа1о)

ВЕД. (Сл.18-23) Жъуагъоу ошъогум итыр къефэхы, къефэхрэр мэк1уасэ. Хъусен ижъуагъо зэрэмык1осагъэм ишыхьат непэ Андырхъуаем ыц1э дахэк1э игугъу зэрэтш1ырэр. «… Сыфаеп сыл1энэу, сыщы1э сш1оигъу …» — щетхы Хъусен иусэ. Ары, щы1энэу фэягъ усак1ор, щы1эныгъэм гъэпсэф имы1эу, ык1уач1э фигъэлэжьэнэу, ау… жъогъо чъэрэу къэнэфи, заом имаш1о хэстыхьагъ.

ВЕД. Ау усак1ом ыц1э щы1ак1эм хэкIодагъэп. Л1ыхъужъым зэблагъэ ыш1ыгъэх къызщыхъугъэ къуаджэу Хьакурнэхьаблэрэ ыпсэ зыфитыгьэ украинэ къуаджэу Дьяковэрэ ащыпсэурэ лэжьак1охэр. Дьяковэ ипарк заом щыфэхыгъэмэ ясаугъэтэу щагъэпсыгъэм тетхагъэмэ апэ дэдэ ит адыгэ лъэпкъым ик1элэ п1угъэ ылъэкъуац1э, зыщыфэхыгъэ 1уашъхьэм ыц1э ехьы.

ВЕД.Л1ыхъужъым пае музейхэр къызэ1уахыгьэх, урамхэм Хъусен ыц1э афаусыгъ. З.М. Колосовым иповестэу «Товарищ генерал» (1955) техыгъэу Мосфильмэм кинофильм 1972-рэ илъэсым Донецкэ кьыщыдигъэк1ыгъ, М. Котовымрэ В. Лясковскэмрэ яповестэу «На Южном фронте» 1972-рэ илъэсым, Кэстэнэ Д. иповестэу «Батыр» къыдэк1ых.

ВЕД.Иродинэ ш1улъэгъу ин зэрэфыри1эр, емыхъырэхъышэжьэу ыпсэ зэрэфитыщтыр зэол1 бланэу, щтэр ымыш1эу, щысэтехып1эу зэрэщытыщтыгъэр игущы1и и1аши къаушыхьатыгъ.

Орэдэу «Журавли»

ВЕД. (сл.24-26) Л1ыгъэр, ц1ыфыгъэр охътэнчъэх. Щы1эныгъэм иохътабэхэр зэблэхъугъэ мэхъух. Зэблэхъугъэ мыхъурэр, зызэзымыхъок1ыжьырэр, сыдигъок1и зыуасэ къык1имычырэр л1ыгъэр ары. Унагъор, л1акъор рыгушхоу, рыпагэу, къахэк1ы ц1ыф. Ащ фэдэу къежьэрэр лъык1уатэзэ, хахъозэ, къуаджэр, лъэпкъыр зэрэпсаоу, аужыпкъэм зэрэкъалэу зэрэгушхохэрэ ц1ыфэу хъуным зе1эты. Джащ фэдэхэм ащыщ Андырхъое Хъусенэ. Тэ ар тищысэтехып1, тэ ащ тырэгушхо, шъхьащэ фэтэш1ы, ар егъаш1эми лъэпкъым щыгъупшэщтэп. «Л1ыхъужъыр непи къытхэт»

Андырхъое Хъусенэ къызыхъугъэ мафэм

фэгъэхьыгъэ зэхахь.

«Л1ыхъужъыр тыди щагъэлъап1э»

17.11.2017 17:49

Примерное время чтения: 2 минуты

933

Майкоп, 17 ноября — АиФ-Адыгея.

Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат Шэуджэн районым зэкIом, Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу, усакIоу Андырхъое Хъусен имемориальнэ музей щыIагъ.

ТичIыпIэгъу лIыхъужъныгъэшхо зэрэзэрихьагъэр ащымыгъупшэным пае я 80-рэ илъэсхэм яублэгъум мы музеир къуаджэу Хьакурынэхьаблэ къыщызэIуахыгъ. 1941-рэ илъэсым младшэ политрукэу Андырхъое Хъусен Луганскэ хэкумкIэ къуаджэу Дьяково дэжь щыфэхыгъ. Украинэ къуаджэм дэсхэм джы къызнэсыгъэми псэемыблэжьэу адыгэ кIалэр зэрэщытыгъэр ащыгъупшэрэп.

Музеир къызызэIуахыгъэр илъэс 35-рэ зыщыхъурэм ехъулIэу Андырхъое Хъусен исаугъэт Хьакурынэхьаблэ щагъэкIэжьыгъ, музеим къыпэIулъ чIыпIэр плиткэкIэ апкIагъ, унашъхьэр агъэцэкIэжьыгъ, унэ кIоцIым ищыкIэгъэ псэолъэшIын IофшIэнхэр рашIылIагъэх. Республикэ, чIыпIэ бюджетхэм, фондэу «ТекIоныгъ» зыфиIорэм ащ пае мылъку къахагъэкIыгъ, спонсорхэри ахъщэкIэ къадеIагъэх.

Республикэм и ЛIышъхьэ Советскэ Союзым и ЛIыхъужъ имузей экспонатхэу чIэлъхэм нэIуасэ зафишIыгъ, шIэжь тхылъым дэтхагъ. НепэкIэ ятфэнэрэ шIэжь тхылъым ягущыIэ фабэхэр къыданэх, апэриплIымэ музеир зэзыгъэлъэгъугъэхэ хьакIэхэр адэтхагъэх.

Музеим идиректорэу Мэрэтыкъо Сайхьатрэ экскурсиехэр зезыщэу Хъут Фатимэрэ къызэраIотагъэмкIэ, Андырхъое Хъусен ищыIэныгъэрэ итворчествэрэ афэгъэхьыгъэ экспонат 1830-рэ фэдиз музеим къыщагъэлъагъо. Я 30-рэ илъэсхэр ары усэкIо ныбжьыкIэм иапэрэ усэхэр къыхаутхэу заублэгъагъэр. Я 70-рэ илъэсхэм «Орэд къэсIощт» зыфиIорэ тхылъым ахэр щызэхаугъоежьыгъагъэх, къэзытхырэр Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу.

«Андырхъое Хъусен ищыIэныгъэ узэрэпсэун, Хэгъэгур шIу зэрэплъэгъун фаемкIэ щысэтехыпIэшIоу щыт. Ащ лIыхъужъныгъэу зэрихьагъэр ащыгъупшэ хъущтэп, ныбжьыкIэхэмкIэ ар щысэтехыпIэу щытын фае. ГъэшIэ кIако зиIэгъэ тичIыпIэгъу лъэшэу тырэгушхо. Республикэм щыпсэухэрэм, ихьакIэхэм мы музеир якIуапIэу щытыным мэхьанэшхо иIэу сэлъытэ. Дэгъоу зэрэлажьэхэрэм, ЛIыхъужъыр зэрагъэлъапIэрэм апае музеим Iоф щызышIэхэрэм лъэшэу сафэраз», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.

Смотрите также:

• Район хьыкумым иунакIэ Хьакурынэхьаблэ къыщызэIуахыгъ →
• НыбжьыкIэхэм ядзэ-патриот пIуныгъэ гъэлъэшыгъэныр →
• ЦIыфхэр зэрищэлIэщтых →

Также вам может быть интересно

Слайд 1
У р о к

а д ы г е й с к о й
л и те р а т у р ы

Учитель адыгейского языка и литературы МБОУ СОШ №6
Хаткова Сусана Кимовна

---

Слайд 2

---

Слайд 3
Андырхъое Хъусен мартым и 2-м 1920-рэ илъэсым
къуаджэу Хьакуринэхьаблэ (

джы Шэуджэнхьаблэ) къыщыхъугъ.
Къызэрыхъухьагъэр мэкъумэщыш1э унагъу. Яунэ л1ыжъ к1уап1эу, къэбарыжъхэр къыща1оу щызэхэсыщтыгъэх.

---

Слайд 4
1935 –рэ илъэсым Краснодар дэт Адыгэ педтехникумым ч1ахьэ.
1938-рэ илъэсым

педучилищэр къызеухым ыуж, хэку газетэу «Социалистическэ Адыгеим» иредакцие мазэ заулэрэ Андырхъое Хъусенэ 1оф щиш1агъ.

---

Слайд 5
СЕНТЯБРЭМ И 30–М ИЛЪЭСЫМ ЮЖНЭ ФРОНТЫМ ИПОЛИТОТДЕЛ КЪЫДИГЪЭК1ЫГЪЭ
ЛИСТОВКЭМ ФРОНТЫР

ЗЭЛЪИБЫБЫХЬАГЪ. АЩ ИТХЭГЪАГЪ: «ВОИН СТРЕЛОК! БЕРИ ПРИМЕР С ИНИЦИАТОРА СНАЙПЕРСКОГО ДВИЖЕНИЯ МЛАДШЕГО ПОЛИТРУКА ХУСЕНА АНДРУХАЕВА! СТАНОВИСЬ СНАЙПЕРОМ…!»

---

Слайд 6
Заор къызежьэм Андырхъое Хъусенэ ротэм иполитрукэу щытыгъ.

---

Слайд 7
«УЯНЭК1Э УСАБЫЙМИ, ХЭГЪЭГУМ 1АШЭР КЪЫПФЕГЪЭШЪУАШЭМЭ, Л1Ы УХЪУГЪ. ОРЭДЫЖЪЫМ ХЭТ ГУЩЫ1ЭР

ОШ1ЭЖЬА: «ШЪУЗЫШ1УМ ЫКЪУИТ1У КЪЭЩТАГЪ ЯШЪУМГЪА1У…»- «Ч1ЫГУР КЪЭМЫЩТЭУ СЫКЪЭЩТЭНЭП».

---

Слайд 8

---

Слайд 9
«..Андырхъое Хъусен … орэды1эу дэк1ыгъ, батырэу къытхэхьажьыгъ. Ащ ыгоу мэш1ошхоу

блэщтыгъэм орэдми, чатэми ак1уач1э зы ыш1ыгъ».
Кэстэнэ Дмитрий

---