Ас хаьржина корматалла сочинение

метки: Хаьржина, Корматалла, Чеченский, Коьртаниг, Цхьан, Карарчу, Наггахь, Дахар

Эссе на тему:

«МОЯ ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ФИЛОСОФИЯ»

учителя чеченского языка и литературы МБОУ «СОШ№56»

Абуевой Товман Ильмадиевны

2015 г.

Хьехархо волчунна хуур ду –ма доккха ирс ду и- нахана пайденна хилар…

И. Кру п ин

Вайн дахар — некъ. Стенга? Наггахь хьалххе д1аала хало ду . Массо а некъаша цхьанахь кхачаво. Т1аьххьарлера 1алашо новкъахь гучуяла а тарло. Дика ду-кх , нагахь хууш хилча стенга а, х1унда а воьду. Наггахь ц1еххьана кхета, коьрта зер долало 1алашоне д1акхаьчча . Хаттар х1утту : ткъа кхин д1а х1ун ду? Юха а лехам,юха а некъ.. .Иза чекх ца баьлла , мелхо а бахлуш бу…

Дахарехь нисло х1уъа а…

Аьтто бохар … Сагаттадо ,х1ун ца дина –те ас нийса? Х1ун ца дина далушшехь? Кест-кеста ойла йо ас ,г1алатийн цхьа дика аг1о ю –цара 1амаво.

Кхиам… Иза буста мегар ду ломан буьххье валарца. Ойла йо, кечам бо , цул т1аьхьа ехха , хала ирхо… Кхиам – иза зер . Иза карарчу хенахь цхьа минот. Хьалха д1аваг1архьама , хьайн кхиамаш т1ехьа а буьтуш ,керлачу лакхене кхийда веза.

Йист йоцу шеконаш,чаккхе йоцу хеттарш «х1унда?»… Делахь а билггал цара 1амайо со кхочушдан , лаха , кхолла. Суна ца хаьа, муха доьрзур ду сан къахьегар т1ейог1учу хенахь .Нийса мах хадабой –те д1адахначун? Дуьсург-карарчу хенахь кхоллар . Амма шеко йоцуш цхьаъ ду-дешархочух тешар.Х1унда хилира со хьехархо? Школа чекхъяьккхича , суна билггала хаьара ,со университете хьехархочун дешар деша г1ур юй. Иза ларамаза дацара Суна масал дара –сан да, дуккха а шерашкахь школехь нохчийн меттан а ,литературин а хьехархо болх бина волу. .Иштта сан ший йиша а ю хьехархой-нохчийн меттан а,математикан а. Сан дас ,тхуна ,берашна , матте болу безам кхиийра.1амийра кхета а ,йовза а дешан хазалла . Гергарчу,хьомечу наха схьадиллира суна дуьне,1амийра нахе ладог1а ,дахарх самукъадала. Бисира сан дахарехь уггаре дика хьехархой санна..Суна хета ,сан кхоллам-хьехархо хилар! Хаттарна «Х1ун болх беш ю хьо ? ас даимна а дозаллица жоп ло : «Хьехархочун!»Х1аъ,ас дозалла до со школехь болх беш хиларна. Суна «Хьехархо» цхьа дош , болх, корматалла хилла ца 1а –иза сан дахар!

1 стр., 478 слов

Сочинение ешначех суна угар дукха еза книга

… гаррий цхьаъ ца хиллера. Б1аьргашна хьалха х1оьттина сурт цхьа туьйра, цхьа г1ан дара. Суна моьттура: « Х1инца ас б1аьргаш схьадиллича, со … басарш дара бецашна юккъехь даьржина, сирла басарш 1енийча санна. Дукха генахь йоцуш лаьтташ яра базанийн жима хьун. Ма … хаьдда. Г1ой вай Къоьзан-1оме, б1аьвнийн туьйранашка ладог1а. Некъ дика хуьлийла вай. Сочинени «Сан хьоме Даймохк» Язйина Грозни-г1аларчу …

Дагадог1ий шуна Сократа аьлларг? « Массо а корматаллаш адамашкара ю ,ткъа кхоъ- Делера: Хьехархо, Суьдхо, Лор. «И хьекъале дешнаш ду сан хьехархойн философин бухехь. Со , коьрта закон шен «Зен ма де!» долу лор санна ю . Цхьа а г1ирс,прибор йоцуш ас тергам бо берийн дегийн, оьздангаллийн могашаллин, ас дарба до цхьа молха а , маха а доцуш ,хазчу дашца, хьехарца, къажарца, терго ярца. Со, , дайн а берийн а къовсаме нисвелла хьекъале суьдхо санна, олалла ,хьаькамалла ца до,амма барт бо ,д1ашарйо галморзахаллаш,узу дика а, вон, дараш а, хиламаш а.

Айса болх бечу заман чохь со кхийтира: дика хьехархо гуттар а ша 1емаш хила веза.1емаш,ша шена т1ехь болх беш , 1емаш , шен хаарш кхечарна д1алуш. Иза кхиаман закъалт ду. Ца лаакхар-кха сайх лаьцна олийла : « Тхуна хьехархочуьнца ца тайна» Бакъволчу хьехархочунна хиламан сихха ,нийса мах хадо хаа деза .Бакъду шен белхан ,ша шен кхиаран,1аморан мах хадош хила веза иза.Цундела ,ларамза дац уггар а коьртачу хьехархочун амалех цхьаъ 1ама хаар а, лаар а хилар .Шен г1алаташ а, кхиамаш а т1ехь а , накъостийн белхех зеделлачух, шайн берашкара. Это постоянное стремление к совершенству, на мой взгляд, и отличает настоящего учителя. Иза воьду уроке ,шен берашца цхьаьна лаха керла кепаш ,къийса,галвала,керла хаарш схьаделла.

Хьалха, со болх бан йолалуш суна лаьара ,сайн берашна аса лучу массо а хаттаршна жоьпаш хаа. Х1инца со кхета ,коьртаниг и дац. Коьртаниг-берийн и жоьпаш лаха лаам хилар.

Дагадог1ий шуна цхьана ширчу хабарехь…. Дуьненахь вехаш хилла цхьа хьекъале стаг ,ша дерриг хууш. Амма цуьнан цхьана дешархочунна дагадеана и бакъ ца дан.куьйгаш юккъе полла а биллина ,цо хаьттина : «Алахь,хьекъалдерг ,муха полла бу сан карахь:белла я дийна?» Ткъа ша ойлаеш ву: «Дийна бу алахь буьйр бу ас,белла бу алахь д1ахоьцур бу»

Ойла йина ,хьекъал долчо жоп делира: «Ша дерриг хьан карахь ду»

Цундела саца мегар дац. Дахар хьалхаха д1аоьхуш ду,шуьрра схьабиллинчу берийн б1аьргаша сатуьйсу,дог доху керлачуьнга, тамашенчуьнга… Хаьржина-кх ахь хьехархочун корматалла- хьалхахьа !Берашца цхьаьна!

Обновлено: 09.03.2023

1алашо: Терахьдешан тайпанаш а,кепаш а хаар.Уьш лего хаар.

Урок д1аяхьар.

Ι.Урокан болх д1ах1оттор.

ΙΙ. 1амийнарг карладаккхар.

-Стенах олу терахьдош?

-Муьлха тайпанаш 1амийна вай терахьдешан?

-Маса кеп ю терахьдешан?

-Стенах олу декъаран а, дакъойн а терахьдешнаш?

-Стенах олу билгал-масаллин а,гулдаран а терахьдешнаш ?

Вуьрх1итта ,ткъа,цхьйтта,пхиппа,ткъе итт, шиъ,ялх,ткъе шиъ.

ΙΙΙ.Дешархошка шайга болх байтар

1)Кхочушдо 162-г1а шардар.

2)Кхочушдо 161 –г1а шардар.Йозанца язде терахьдешнаш.

3)Легаде терахьдешнаш шиъ,шолг1а,кхоъ,кхоалг1а,ворх1,исс,ткъолг1а.

ΙV.1амийнарг т1еч1аг1дар.

1.Кхочушде 163-г1а шардар.

V.Жам1 дар.

-Терахьдешнаш стенах олу?

-Терахьдешнаш маса тайпа ду? Муьлхарш?

-Терахьдешан маса кеп ю?Муьлхарш?

-Терахьдешнаш дожаршца хийцалой?

-Классан гайтамца хийцалуш дерг муьлха терахьдош ду?

-Стенах олу декъаран а, дакъойн а терахьдешнаш?

-Стенах олу билгал-масаллин а,гулдаран а терахьдешнаш ?

VΙ.Ц1ахь бан болх.

2.Кхочушде 157-г1а шардар.

Г1а урок.

1алашо:Дозуш долу къамел кхиор.

Предложенеш нийса вовшах таса хаар.

Урок д1аяхьар.

Ι.Урокан болх д1ах1оттор.

ΙΙ.Хьехархочун дош.

Массо а адам хьанала къахьега дезаш ду.Шена безаш болу болх бан атта хуьлу адамана. Стеган самукъадолу шена беза болх беш хилча .Шена еза корматалла караерзо дика деша а,къахьега а деза.Адамо дукха хьалхе къастайо шена корматалла.

Тахана вай язйийр йолу сочинени аш хаьржинчу корматаллех хир ю.Х1инца дуьйна аш шайна цхьа корматалла къастийча, дика доьшуш кечам бича, болх бан атта хир ду.

ΙΙΙ.Дешархошна г1оьнна хаттарш ло:

1.Ас хаьржина корматалла.

2.Х1унда хаьржина иза?

3.Муха къахьега деза и лаам кхочуш беш?Деша дезий дика?

4.Хьенан дуьхьа доьшур ду ахь?

5.Хьан г1о дийр ду хьуна?

6.Болх муха бан дагахь ву хьо?

7.Вайн махкахь бан дагахь вуй хьо болх?

8.Нахана пайдехьа хир буй хьан болх?

9.Хьуна луур дуй кхечу махка д1аваха а,цигахь къахьега а?

10.Дений,нанний х1ун эр ду ахь,хьо цу дикачу новкъа ваьккхинчу?

11.Хьайн дахарехь халонаш 1итталахь а д1ахьур буй ахь хаьржина некъ?

12.Сочинени,кица дахарца я байтаца чеккъяккха.

ΙV.Оцу хаттаршна жоьпаш луш д1аязйо дешархоша сочинени,дуьххьар листокаш т1ехь язйо,шайн предложенеш вовшах нийса а тосуш г1алаташ нисдо.

V.Ц1ахь бан болх.

Г1а урок.

Урокан ц1е:Ц1ерметдош а,цуьнан грамматически билгалонаш а.

1алашо:Ц1ерметдош а,цуьнан грамматически билгалонаш а йовзийтар.

Урок д1аяхьар.

Ι.Урокан болх д1ах1оттор.

ΙΙ.Ц1ахь бина болх таллар.

1.Кхочушдина шардар барта толлу.

ΙΙΙ.1амийнарг карладаккхар.

Дешнийн цхьаьнакхетаршна бе къастам,царех кхоъ легаде.

Цхьа буьйса,иссе а чоь,ворх1-ворх1 совг1ат,ткъайоьсна стаг,берх1итта урок,цхьйтталг1а шо,

ткъе шийтта урам.

-Барта дийца церан тайпанаш.

-Легаде цхьа буьйса ,берх1итта урок,иссе а чоь.

ΙV.Керла коьчал йовзийтар.

Ц1ердешан,билгалдешан,терахьдешан метта лелачу къамелан декъах ц1ерметдош олу.

Ц1ерметдешан итт тайпа ду.Уьш дожаршца хийцало.

-Стенах олу ц1ерметдош?Кхин муьлхачу къамелан дакъойн метта лела иза.

-Муьлха ц1ерметдешнаш девза шуна?

-Муьлхачу къамелан дакъойх метта лела уьш?

-Предложенехь муьлха меженаш хуьлий лела?

V.1амийнарг т1еч1аг1дар.

1.Кхочушде 167-г1а шардар.

Ц1ерметдешнаш схьаязде ,юхь,терахь,дожар,билгалдаккха.

1-чу предложенина бе синтаксически къастам.

3.Легаде со,уьш боху ц1ерметдешнаш.

4.Дешнаш т1ехь болх:

VΙ.Жам1 дар.

-Стенах олу ц1ерметдош?

-Хаттарш дуй ц1ерметдешан?

-Муьлхачу къамелан дакъойн метта лела ц1ерметдешнаш?

Комментировать еш оценкаш д1ах1иттайо.

VΙΙ.Ц1ахь бан болх.

2.Кхочушде 169-г1а шардар.

Г1а урок.

Урокан ц1е:Ц1ерметдешнийн тайпанаш.

1алашо:Ц1ерметдешнийн тайпанаш довзийтар,

уьш шайн маь1ница хьаьжжина муьлхачу

тайпанашка декъало хаийтар.

Урок д1аяхьар.

Ι.Урокан болх д1ах1оттор.

ΙΙ.Ц1ахь бина болх таллар.

1.Кхочушдина шардар барта толлу,ц1ерметдешнаш билгалдоху.

ΙΙΙ. Карладаккхар.

Кхоъ,к1ант,жима,иза,ткъа,коч,йовлакх,тептар,баьццара,дейтта, суна,уьш,оьзда,лекха,доттаг1,эзар,накъост,цунна,х1ара,бераш,куй.

-Шайн къамелан дакъошка а х1иттош, бог1ама д1аязде.

ΙV.Керла коьчал йовзийтар.

Уьн т1ехь хьалххе кечйина ю кеп:

1	Яххьийн	Со,тхо,хьо
2	Дерзоран	Суо,со-су0,шу-шаьш
3	Доладерзоран	Сан,хьан.шун
4	Дерзоран-доладерзоран	Сан-сайн,тхан-тхайн
5	Гайтаран	Х1ара,д1ора,цигара
6	Къстаман	Х1арра,изза,муьлхха
7	Къастамза	Хьенех,минех,масех
8	Дацаран	Цхьа а, аддам а
9	Хаттаран	Мел?маса?х1ун?
10	Юкъаметтигаллин	Х1ун,мила,хьенан

-Тетрадаш т1е кеп д1аязъеш, дешархоша дуьйцу,муьлха ц1ерметдешнаш дохку х1ора тайпанна юккъе.

-Х1ора тайпанна ц1ерметдешнаш дуьйцуьйту дешархошка.

V.1амийнарг т1еч1аг1дар.

1.Кхочушде 171-г1а шардар.

2.Церан бохучу ц1ерметдешнех бе фонетически

3.Суна делира,тхьоьга веара,хьо гира,шух дагавелира,цаьрца карийра,кхуьнца веара.

-Предложенеш х1иттае дешнийн цхьанакхетарх.
-Муьлхачу тайпана чу дог1у.

• Для учеников 1-11 классов и дошкольников
• Бесплатные сертификаты учителям и участникам

1алашо: шайна гучх ,зеделлачух лаьцна барта жима дийцар х1отто 1амор. И дийцар чулацам ца талхош , йозанца схьабала 1амор.

Юкъара дешаран ардам (УУД):

Предметни: хуур ду билгалйинчу темина дийцар х1отто, тайп-тайпанчу предложенех пайда а оьцуш и д1аяздан.

Метапредметни:

Регулятивни: 1емар ду шайн болх кхиамаш дика хир болчу кепара д1ах1отто.

Коммуникативни: 1емар ду хьехархочун хаттаршан дуьззина жоьпаш дала. 1емар ду спортах лаьцна дийца оьшу дешнаш каро , царех пайдаэца.

Х1ума довзаран: 1емар ду суьрта т1ехь х1ора декъах дог1уш дерг каро. Цунна оьшу г1ирс лаха.

Личностни: Даймехкан дуьхьа спортехь кхиамаш баха лаам хир бу дешархойн.

Урок д1аяхьар.

I .Урокан ц1е а , 1алашонаш а йовзийтар.

II . Суьртах лаьцна къамел дар.

-Х1ун ю спорт? (Спорт –иза къийсадаларш ду).

-Д1аелла учебникан 49-г1а аг1о.

-Муьлш бу цу т1ехь гуш берш? (Бераш).

-Х1ун деш ду бераш? (Бераш спортах пайдаоьцуш ду).

-Х1орш 1ун деш бу ? (Футболах ловзуш бу).

-Х1ун деш бу шолг1ачу суьрта т1ера бераш? (Уьш бовдуш хьалхабовлв къовсуш бу).аш ду спортан? (Берийн жоьпаш).

-Кхин муьлха тайпан

III . Шайн юьртахь , школехь спортаца долчу г1уллакхах лаьцна къамел дар.

— Спортан муьлха тайпанаш девза шуна? (Спортан шорта тайпанаш ду: бокс, футбол, нека дар, вадар, теннис).

-Х1ун таронаш ю цун юьртахь спорах пайдаэца? ( Тхан юьртахь дуккха меттигаш ю с портах пайдаэца тойина. Уьш ю спротзалаш, бовда кечбина некъаш, нека дан боссейнаш ,футболана кечйина аренаш).

-Шун классера бераш дуй спортехь? (Тхан классера дуккха а бераш ду спортехь).

-Муьлш бу боксе лелаш? (Со , Индарби , Юсуп бокс 1амош ву).

-Шу къаийсамашка дуьгий? Дийца шайн кхиамех лаций дийца. (Тхо сих-сиха къийсамашка дуьгу. Селхана Индарбис , Муслима хьалхара меттигаш ехира. Цаьршинна мидалш елира).

-Бовдучу спортехь хьан бехира кхиамаш? (Хадижат ,Рукъет бовдучу спортехь. Цаьршиннан дуккха а мидалш ю).

-Мила ву шун классехь теннисах ловзуш? (Тхан классера дуккха бераш ду теннисах ловзуш. Амма массарел дика ловзуш вверг Мовлид ,Мансур ву. И шиъ сих-сихс кхойкху къийсамашка. Даимна толам бохьуш вог1у и шиъ).

-Мила ву шун классехь футболах ловзуш? (Футболах ловзуш дут хан классера дукха бераш. Уьш сих-сиха къийсамашка буьгу. Церан дуккха а кубкаш а , мидалаш а ю).

-Шуна х1ун дог-ойла юс портах лаьцна? (Суна дукхаеза спорт).

IV . Сочинении язъян кечам бар.

План х1оттор.

-Маса дакъа хир ду вайн сочиненин? (Диъ).

-Стенах лаьцна хир ду хьалхара дакъа? (Тхан юьртахь спорте эха таро ю).

-Х1ун эр дара аша шайн юьртахь спорте эха бинчу аьттунах лаьцна?

-Стенах лаьцна хир ду шолг1а дакъа? (Спорте лелаш болчу берех лаьцна).

-Х1ун ц1е туьллур ю аша цунна? (Оха а боху спортехь кхиамаш).

-Х1ун эр дара аша спорте оьхучу берех , церан кхиамех лаьцна?

-Стенах лаьцна хир ду кхоалг1а дакъа? (Спорто бохьучу пайданах лаьцна, сайн спортах лаьйна йолу ойла гойтуш).

-Х1ун ц1е туьллур яра цунна? (Спорт могушаллина пайде ю).

-Доьалг1ачу декъехь спортах лаьцна шайна хетарг ала.

Уьн т1е д1аязйо план.

1. Тхан юьртахь спорте эха таро ю.

2. Оха а боху спортехь кхиамаш.

3. Спортах хуьлу пайда.

4. Суна дукхаеза спорт

-Д1аеша план. Муха д1айолор ю аша сочинени? (Спорт ч1ог1а оьшуш г1уллакх ду).

-Х1ун яздийр ду аша хьалхарчу декъе? (Тхан юьртахь шортта таронаш юс портах пайдаэца. Уьш ю спортзалаш, вада кечбина некъаш, футболана кечйина аренаш).

-Х1ун яздийр ду аша шолг1ачу декъехь?( Тхан классера дукхахдолу бераш спортехь бу. Со , Индарби , Юсуп бокс 1амош ву. Тхо сих-сиха къийсамашка дуьгу. Селхана Индарбис , Муслима хьалхара меттигаш ехира. Цаьршинна мидалш елира .Бовда къовсучу юкъахь ю Хадижат, Рукъет. Дуккха а кхиамаш бу цу шиннан.Теннисах ловзуш ву Мовлид, Мохьмад. Ч1ог1а дика ловзу и шиъ . Футболах ловзуш ду тхан классера дукха бераш. Уьш сих-сиха къийсамашка буьгу. Церан дуккха а кубкаш а , мидалаш а ю).

-Х1ун яздийр ду аша кхоалг1ачу декъе? (Спорт могушаллина пайде хила ца 1а , цо 1амаво бертахь ваха, вовшийн кхиамех дозалла дан).

-Муха ерзор ю аша сочинени? (Суна дукха еза спорт).

-Муха къастадо х1ора дакъа йозанехь? (Ц1ечу мог1анчуьра яздо).

3. Г1орторан дешнаш довзийтар.

Пайдаэца , кечйина, футбол, спортзал, дакъалоцуш, къийсамашка дуьгу, теннис, 1амаво , мог1шаллина.

-Оцу дешнех ,планах пайда а оьцуш схьабийца чулацам.(3-4 дешархочо схьабуьйцу).

V . Сада1аран миноташ.

VI . Сочинении язъяр.

(Бераша шаьш язйо сочинени. Хьехархочо г1о до предложении нийса х1оттош,оьшу дешнаш карош, маь1на т1едуза дешнаш карош).

VII . Рефлекси.

-Х1ун дара халаниг? Х1ун нисдели шун дика?

VIII .Урокан жам1.

-Х1ун керланиг хии шуна?

IX . Ц1ахь бан болх балар.

1. Бакъонаш карлаяха.

Спорт ч1ог1а пайден г1уллакх ду. Спортан шортта тайпанаш ду : футбол, бокс , боскетбол, кросс, гимнастика , лыжанаш хехкар. Уьш деригге ч1ог1а хаза а ,пайде а х1умнаш ду.

Амма къаьсттина сан самукъадолу футболах. Со футболе оьхуш ву. Оха ч1ог1а дукха тренировкаш йо. Тхо кест еста къийсамашка а оьху.

Спорта юкъахь хилар ч1ог1а могушаллина пайдехь ду.

Спорт ч1ог1а оьшуш г1уллакх ду. Тхан юьртахь дуккха меттигаш юс портах пайдаэца тойина. Уьш ю спротзалаш, бовда кечбина некъаш, нека дан боссейнаш футболана кечйина аренаш.

Тхан классера дукхах долу бераш спортехь бу. Со , Индарби , Юсуп бокс 1амош ву. Тхо сих-сиха къийсамашка дуьгу. Селхана Индарбис , Муслима хьалхара меттигаш ехира. Цаьршинна мидалш елира.

Бовда къовсучу юкъахь ю Хадижат, Рукъет. Дуккха а кхиамаш бу цу шиннан.

Теннисах ловзуш ву Мовлид, Мохьмад. Ч1ог1а дика ловзу и шиъ .

Футболах ловзуш дут хан классера дукха бераш. Уьш сих-сиха къийсамашка буьгу. Церан дуккха а кубкаш а , мидалаш а ю.

Собрала для вас похожие темы сочинений, посмотрите, почитайте:

Сочинение на тему: Хьарамло

Хьарамло — иза Дала ца магийначу новкъа лелар ду : харцо лелаяр, къола дар.

Сан кхетамехь — хьарамло хьо санна волчу бусулбачу стагана ахь беш болу тешнабехк бу.

Дахарера масал далош, ала лаьа вайн мехкан куьйгалхочо а , 1еламнаха а оццул хьехамаш барх схьацалоцу кегийчу чкъоро. Хьарам новкъа боьлху уьш , нахана Сингаттам а боккхуш.

Вай дийцинчун жам1 деш ала лаьа, Дала харцонах а , хьарамлонах а лардойла вай !

Образовательный сайт для студентов и школьников

© Фирмаль Людмила Анатольевна — официальный сайт преподавателя математического факультета Дальневосточного государственного физико-технического института

Романан хиламашкахула коьртачу турпалхочун дахар цуьнан амал кхиоран хьелаш исбаьхьаллица довзийтар.

2. Вайн заман кегийрхой ишттачу турпалхойх масала а оьцуш г1иллакх оьздангаллица кхиор.

3.Нохчийн литературе болу безам алсамбаккхар.

Г1ирсаш: учебникаш, тетрадаш, интерактивни у.

Урок д1аяхьар.

1.Урокан кечам бар.

Хьехархо: Де дика хуьлда шун массера!

Хьеший шу марша дог1ийла! Тахана вай д1ахьур ю литературан рог1аллин урок.шайн оьшуш болу г1ирс схьаэций кечло.

Автора хIокху шен историйн романехь вайна вовзуьйту коьрта турпалхо, шен заманехь паччахьан Iедалан къизалло, халкъан тIехь латточу Iазапо, къоман Iадаташ емалдаро маьршачу дахарх хадийна, лаьмнашца Iуьллучу жимчу юьртара Харачуьра къона вахархо Зеламха ву. Оцу Iедалан харцонна дуьхьал нийсо езаш къийсамехь ша латтарца махкахь а, махкал арахьа а халкъашна къонах санна вевзаш билгалволу иза.

1алашо:1. Романан хиламашкахула коьртачу турпалхочун дахар цуьнан амал кхиоран хьелаш исбаьхьаллица довзийтар.

2. Вайн заман кегийрхой ишттачу турпалхойх масала а оьцуш г1иллакх оьздангаллица кхиор.

3.Нохчийн литературе болу безам алсамбаккхар.

Г1ирсаш: учебникаш, тетрадаш, интерактивни у.

Урок д1аяхьар.

1.Урокан кечам бар.

Хьехархо: Де дика хуьлда шун массера!

Хьеший шу марша дог1ийла! Тахана вай д1ахьур ю литературан рог1аллин урок.шайн оьшуш болу г1ирс схьаэций кечло.

Автора хIокху шен историйн романехь вайна вовзуьйту коьрта турпалхо, шен заманехь паччахьан Iедалан къизалло, халкъан тIехь латточу Iазапо, къоман Iадаташ емалдаро маьршачу дахарх хадийна, лаьмнашца Iуьллучу жимчу юьртара Харачуьра къона вахархо Зеламха ву. Оцу Iедалан харцонна дуьхьал нийсо езаш къийсамехь ша латтарца махкахь а, махкал арахьа а халкъашна къонах санна вевзаш билгалволу иза.

Паччахьан олаллин дукъ дазделла гIорасиз хилла, цхьанхьарчу орцане сатесна висинчу муьлххачу а къехочунна дагавогIуш хилла майра Зеламха. Амма, XX-чу бIешеран юххехь, оцу харцонна дуьхьал цо болийна и къийсам кхойтта шарахь бахлой, хеда, нийсонан масалх.

2.Ц1ера болх таллар.

Сценка: 1901-чу шарахь , шийлачу гуьйренан де серладолуш Веданан г1опера арабаьхна и тутмакхаш буьйсанна хан яьллачу хенахьСоьлжа Г1аларчу ширачу набахте кхечира. Царех шиъ, цхьацца воккхуш, хаттарш дина, камераш чу авоьллина, не1арехь лаьттачу г1арроле, мохь тоьхна, кхозлаг1ниг чувалавайтира набахтин кемсарлехь болх беш 1ачу эпсаро. Оьг1азуо айвелла, когашкара дуьйна коьрте кхаччалц тутмакхе а хьаьжна:

-Хьан ц1е муха ю?-хаьттира эпсаро.

-Зеламха,-элира и хаза хьаьвзина,1аьржа мекхаш долчу къуоначу стага.

-Ден ц1е?

-Гушмазукъа.

-Маса шо ду хьан?

-Ткъе ворх1алг1а.

-Вина меттиг?

-Веданан к1оштара, Харачойн –эвла.

-Муьлхачу къоманах ву хьо?

-Нохчо.

-корматалла?

-Ахархо.

Кхин тутмакхе хаттар ца деш . кест-кеста цу шеен ирхъхьаьвзинчу т1апачу мераца цхьаьна и хьаьрса корта айбой ,тутмакхах б1аьрг а тухуш: дег1ана юккъерачу барамехь ву, коьрта т1ера чо-1аьржа бу, цкъоцкъамаш. Мекхаш-1аьржа ду, маара а, бат а шайн барамехь ю,юьхь -ц1ена, б1аьргаш таь1ано- мокхачу басехь,йоцца лергина, ч1ениг к1ел йитина маж а-1аьрж,кхин а билгалбаккха битам бац, аьлла д1аяздира эпсаро тутмакхан массо а амат.

Шега кхин х1ун хоту, ца хууш леррина д1ахьаьжинчохь Зеламха висча , оьг1азваханчу эпсаро вон б1аьргаш а къерзош:

-Х1ун до ахь, ши б1аьрг хье т1е а баьккхина? Со Д1акхалла-м ца воллу хьо?-аьлла, аз айдира.

Кхин шена т1ера д1а ца вирзича, вист ца хуьлуш, къеззиг ойла а йина.

-Х1ан-х1а, -элира Зеламхас, шена ледаро хуучу оьрсийн метан дешнаш вовшахтесна, бегаш бечуха, вела а къежаш,-со хьакха юуш вац.

Т1аккха довхачу хе вагийча санна, хьала а иккхина:

-Къу , зуламхо. курхалча. Ас вахкор ву хьо кху чохь…Хьакха мичахь ю хоуьйтур ду хьуна ас кху чохь, ж1аьла!- бохуш мохь хьоькхура эпсаро.

Цкъа-шозза цуьнга и мохь ма хьаькха. -Цу декъазчу тутмакхо хьуна дина х1ама дац, -ала дагадеъча а, х1ан-х1а , кхузара нах кхарна шайна дика бевзаш хила а тарло аьлла, дош ца олуш, сецира тутмакхаш балош веана поручик

3. 1амицнарг т1еч1аг1дар.

Хьехархо: Вайна ма хаара тахана вай вуьйцург обарг Зеламха ву.

Хьалхе урокехь вай романан чулацам къасточу хенахь вай билгалдаьккхира Зеламха къонах хилар. Цуьнах лаьцна стихотворени, кица я шира дийцар кечдан дезара аша. Кийча дуй шу?

Дешархоша рог1аллица д1адоьшу кицанаш:

— Даймохк безаш воцург къонах вац

-Яхь йоцу к1ант Даймахкана хьакъ вац.

— Ша вина, кхиъна Даймохк мел хьоме, мел мерза, мел сийлахь бу яхь йолчу к1антана

-Майра хиларх ца олу стагах къонах ву.Адамашна пайдехь волчух олу дика къонах.

-Къонахчун ц1е халкъо йоккху. Ша шен ц1е яккхарх къонах ца хуьлу.

-Стаг шен дешан да хила веза. Шен дешан да воцург къонах ца хилла я хир вац.

-Вуьззина къонах цкъа а шен бала балхош вац

Хьехархо: Вуно хаза кицанаш дали аша Къонахаллех лаьцна дуккха кицанаш хилла вай, цо гойту вайн халкъана даима мехала хетарг—къонахалла хилар. Стеган къонахалла цкъа а баьккхинчу толамех гайтинчу доьналлех билгалдаьлла 1аш дац. Даима цуьнца долчу г1иллакхашца цо дечу кегийчу даккхийчу а г1уллакхашца билгалдолу.

Х1инца вай романах хиламах, авторах лаьцна хаарш карладохур ду.

-Х1ун хиламаш бу цу т1ехь буьйцуш?

Дешархошка Мамакаев М. А. кхоллараллех лаьцна дуьйцуьйту.

Хьехархочо:Мамакаевс язйина стихаш евзи шуна ?

Хьехархо: Х1инца вай тобанаш йийр ю. Аша шайн тобанашна ц1е тилла еза (дахар , маршо, яхь)

Х1ора тобанна луш т1едиллар ду.

-Дешнашца Зеламхан куц, кеп х1оттадар.

Хьехархо: кхин д1а х1ора тобанна пхиппа хаттарш ло.

1.Мила ву Солтамурд?

3.Х1ун бахьана дара Зеламха а кхин гергарнаш набахте бахийтар?

5.- Ой юха ц1а дирзича, вай стенга даха деза?-цецъелира зуда. Цубалхах шеен х1усамнана ца кхетарг хиларх тешначу Зеламха, г1аддайна вела а къежна:

-Хьалхацкъа юха дерза мА деза цига, хаьий хьуна?-хаьттира Зеламхас. И хьун ала г1ерта шен зудчуьнга?

6.Набахтера Зеламхан накъостий муьлш бу ?

7.Мила ву писарь Зеламхан?

8.Шаьш Г1излара-г1алара банке кхаьчча, х1ун аьлла коьртачу казначейн т1евирзира Зеламха?

Читайте также:

  

• Сочинение на английском я через 20 лет

  

• Сочинение о труде для детей

  

• 4 класс сочинение поздравительная открытка

  

• Сочинение по картине падший ангел

  

• Сочинение на тему сайгак

Похожие вопросы:



• 21.09.2020 16:09

• Категория: Нохчийн Мотт
• Просмотров: 598

Сан корматалла: хьехархо

Бераллин хенахь вай массо а хуьлу сихха даккхий хила сатесна. Баккхийчеран дахар самукъане а, токхе а, ирсах дуьзна а хета вайна. Царах масал эца лууш хуьлу вай, леларца а, духарца а царах тардала гIерта. Баккхийчара бечу балхе марзо кхоллало, уьш санна, хьехархой, лоьраш, художникаш хила лаьа вайна.
Жима йолуш дуьйна хьехархо хила лууш яра Идалова Киса. Цунна Iаламат чIогIа безабеллера хьехархочун болх. Ша йоьалгIачу классехь йолуш, шайна хьеха еара оьрсийн хьехархо Воронина Валентина Ильинична, бохуш дуьйцу Кисас сан шеца хиллачу къамелехь. Цу хьехархочо оьрсийн мотт а, литература а хьоьхура ЧIишкарчу берашна.
Жимачу Кисина къаьсттина дукхаезара цуьнан урокаш. Дешаран ерриге а предметашна дика оценкаш а йолуш, школехь тоьллачу дешархойх цхьаъ яра Киса. Ша исбаьхьаллин литература дукха йоьшуш хиларна а, шен хьомечу хьехархочо Валентина Ильиничнас шен предметашка безам бахийтарна а, кхуо дагца хаьржира оьрсийн мотт а, литература а. ЙоIана хьехархо хила лиира.
Ша ворхIалгIачу классехь доьшучу хенахь шен лаам чIагIбелла баьллера, боху Кисас.
Кхуьнан да, Идалов Саид-Мохьмад, а вара школехь нохчийн а, оьрсийн а меттанаш хьоьхуш, тIаьхьа школан директор а хІоьттира иза. Цо лакхарчу классашкахь хьийхира КисагIарна.
«Да чIогIа къовламе вара тхоьца, дешархошца. Цо тхуна дика хьоьхура, дерригенах а кхетош, амма хатта а хоттура, цхьаьнга а озабезам а ца беш», – дуьйцу Кисас.
Школехь болх бан Киса Чуьйрин-Эвлахь йолаелира. Кхузара юккъера школа Шелан к1оштахь тоьллачех цхьаъ яра, хьехархойн йоккха коллектив дикачу говзанчех лаьттара.
Царна юккъехь доккха похIма долуш а, шайн болх безаш а хьехархой бара. Ишттачу нахана юккъе нисъялар шена, хIинцца лакхарчу пионервожатин болх бан йолалуш йолчу къоначу йоIана, чIогIа мехала дара, боху Кисас.
Чуьйрин-Эвлахь шина шарахь болх бича, шен юьрта дIаяхара йоI. Ша дешначу школехь оьрсийн меттан а, литературин а хьехархо хилира кхунах. Бераллин сатийсамаш кхочушхилира. Амма говзаллин лакхенашка кхача езара, ткъа цу гIуллакхна леррина долу хаарш оьшура.
Киса Нохчийн пачхьалкхан институте заочно деша йоьду 1985-чу шарахь. Цигахь кхиамца деша а доьшуш, школехь шена дукха беза болх бо цо дуккха а шерашкахь.
Шен юьртахь болх бан йолалуш, йоьалгIачу классехь оьрсийн мотт а, литература а урокаш хьехар тIедиллира кхунна.
Класс чIогIа ледара яра. Берийн хаарш вуно гIийла дара. Кисас цу классехь болх дIаболийна дукха хан ялале кхуьнан уроке школин директор веара. Берийн хаарш цахиларна ша бехке йолуш санна, юьхьIаьржа хIоьттира хIара. ТIаккха, шен ницкъ ма-кхоччу, и класс тIаьхьакхио хьаьжира къона хьехархо. Цо хIора дийнахь, урокел сов, кхин тIе а болх бора берашца. Кхуьнан къахьегар эрна ца дайра – дешархойн хаарш денна а толуш схьадогIура. Дешаран шеран хьалхара дакъа чекхдолуш, кхуьнан уроке юха а веара школин директор.
«Уьш хьалхалера бераш дуй? ХIинца-м суна уьш довза а ма ца девза! Ахь хIун дина царна?» – цецвуьйлура иза.
Школин куьйгалхочо, белхан накъосташа, дай-наноша хастор – иза кхунна мехала дара. Делахь а массо а хIуманал мехалниг – дешархоша дика хаарш гайтар дара. Муьлххачу а хьехархочун белхан гайтам бу иза – дешархойн лаккхара хаарш.
Кисас дуккха а шерашкахь болх бина ЧIишкарчу юккъерчу школехь.
Кхуьнан дешархой вайн республикехь а, Россин кхечу регионашкахь а хьанал къахьоьгуш бу. Царах дукхахберш лаккхара дешар дешна а, дахарехь дика дIанисбелла а бу.
Церан дика кхиамаш хилча, уьш шен доьзалхойн хилча санна. хазахета кхунна.
«Беран уггаре а хаза хан школехь дIайоьдуш ю. Дахаро чахчоза, халонаш ланза, цIена дегнаш долуш, сирла ойланаш, оьзда лаамаш болуш ма ду уьш. Царна школехь Iилма девзина ца Iа, дуьххьарлера дахаран урокаш а евза царна кхузахь, дика а, вуон а къасто Iема уьш, гIиллакх-оьздангалла лело Iема, Даймахке марзо кхоллало церан, нохчийн культура евза.
Школех дозуш дуккха а хIуманаш ду – кхузахь хинволчу гражданинан, патриотан, говзанчин дог-ойла кхиайо. Цунна хаарш ло, шен къоман оьзда векал хила Iамаво.
Оцу агIор школехь болчу хьехархоша хаддаза болх беш белахь, вайн тIекхуьу тIаьхье дика ца хуьлийла дац», – бохуш, шен ойланаш йовзуьйту Кисас. «Хьехархочо къам кхуьллу боху дешнаш чIогIа нийса хета суна. ХIора дешархо кхио веза хьехархочо, цунна хаарш делла ца Iаш, цунах дика адам дан а хьажа веза иза. Цундела тхуна тIехь доккха декхар ду, дай-наношна тIехь долчул а кIезиг а доцуш».
Иштта лору Кисас хьехархочун декхар, цуьнан болх дерриге а халкъана оьшуш хилар билгалдоккху.
Шен къамелехь цо довзуьйту тIекхуьу тIаьхье хьекъале а, оьзда а, Даймохк безаш а хила шена лаар. Иза шен белхан къилба а, коьрта сатийсам лору цо.
«ХIинца болх бан хала дац, – дуьйцу цо кхидIа а. – Хьехархочунна оьшург дерриге а долуш ду: методически пособеш, гайтаман гIирсаш, оргтехника, эххар а – интернет.
ХIинца хьуна оьшу муьлхха а болх интернета чохь карабо – иза доккха хIума ду, боккха аьтто бу. Шен цІахь Iашшехь, говзалла лакхаяккхарехь болх бан йиш ю хьехархочун».
Дуккха а шерашкахь школехь болх бинчу Кисин доккха зеделларг ду, къоначу говзанчашна иза дIалуш, церан хьехамча хилла схьайогIу иза.
Бераш а, шен болх а безаш хьехархо вацахь, цо школехь дан хIума дац, аьлла хета Кисина. Цу тIехь иза бакъ ю.
Ледара говзанча кхераме ву, цо бан ма-беззара болх ца беш, доккха зен до, хьехархо я лор иза велахь-м муххале а.
Киса гуттар а дикане сатесна ю, цунна дахарехь дуккха а халонаш а гина, ши тIом болуш Нохчийчуьра ара а ца яьлла иза. Оцу хенах лаьцна цо дика яздинера хьехархойн кхоллараллин конкурсехь ша дакъалоцуш чуеллачу очерка тIехь. Говза, хаза мотт болуш, хилларг ма-дарра гойтуш, дика говзар яра иза.Цундела конкурс дIахьочу жюрино лаккхара мах а хадийра цу белхан – авторна хьалхарчех меттиг а, совгIат а делира.
Иштта хьанал къахьоьгуш, балха тIехь баккхий кхиамаш бохуш схьайогIу говза хьехархо, дика адам Идалова Киса. И санна хьехархой вайн школашкахь дуккха а хилча, тIекхуьучу тIаьхьенах догйовха хир дара вай.

АРСАНУКАЕВ Муса

Похожие вопросы: