Обновлено: 09.03.2023
Деревня Чирки Гришино. Я честно не знаю, что означает приставка “чи(е)рки” в начале названия этого села. Но зато я точно знаю, что деревня была основана не позднее второй половины XVII века, а жители села относились к категории государственных крестьян и занимались земледелием и скотоводством. Но не это главное в этой деревеньке!
Главное — Чирки Гришино родина Баки Урманче. Кто не знает — это один из самых выдающихся художников Татарстана ХХ века. Скульптор, график, живописец, фотограф, народный художник РСФСР и ТАССР, заслуженный художник Казахстана, лауреат премии имени Габдуллы Тукая. Непростые деревеньки нам попадаются по дороге.
Мечеть в деревне Чирки Гришино. Отец Баки Урманче был муллой в своей деревне, но исторического здания мечети не сохранилось
Мечеть в деревне Чирки Гришино. Отец Баки Урманче был муллой в своей деревне, но исторического здания мечети не сохранилось
Урманче родился 23 февраля 1897 года. В те времена деревня Куль-Черкен (именно так она тогда называлась) входила в Тетюшский уезд Казанской губернии, а ныне она входит в Буинский район Татарстана. Художесвенный вкус и вкус к образованию мальчишке привили с детства: отец его был имамом в местной мечети, а мать — вышивальщицей.
Типичный деревенский домик в деревне Чирки Гришино. Так деревня выглядела и сто с лишним лет назад — не было только газа и электричества
Типичный деревенский домик в деревне Чирки Гришино. Так деревня выглядела и сто с лишним лет назад — не было только газа и электричества
Совсем мальчишкой, в десятилетнем возрасте, Баки Урманче приезжает в Казань. На дворе — 1907 год. Его цель — хорошо рисовать. Но в медресе рисовать не учат, а в художественную школу татарам путь был заказан: нужно было сдать экзамен по Закону Божию, который фактически равносилен замку без ключей на дверях для шакирдов медресе. Учился в Казани Урманче, кстати, не абы где, а в новометодном медресе “Мухаммадия”, где с величайшим удовольствием постигал восточные языки: турецкий, арабский и персидский. Урманче много скитался, и кем только не работал — и шахтёром на Донбассе, и учителем на Тамбовщине, и рабочим на Урале, а во время Первой мировой служил в царской армии в Средней Азии — в Коканде.
Только после революции Урманче получает первые уроки рисования: в то время он работал школьным инспектором в Глазове, где и посещал художественную студию. Урманче в итоге стал-таки первым татарским художником, получившим высшее образование: сначала Казанские художественные мастерские (закончил в 1919 году), а после и Высшие художественно-технические мастерские в Петрограде в 1926 году.
Обучаясь в Казани в художественных мастерских, Баки Урманче продолжал работать, его день был расписан буквально по минутам. С утра в одной из слободских школ Урманче учит детей. Затем у него занятия в Художественной школе, после которых он ещё четыре часа проводит на курсах по переподготовке учителей и до позднего вечера работает в мастерских.
Именно после этого периода Урманче повторно вступает в солдатские ряды, в Центральную мусульманскую военную коллегию. После перевода коллегии в Москву в Восточный отдел Политуправления Реввоенсовета Республики, он переезжает в Москву и продолжает учебу во Всероссийских художественных мастерских. Институты (параллельно он учится и в институте живых восточных языков), аудитории, музеи, театры и концертные залы. В музеях Москвы и Ленинграда он видит шедевры мастеров кисти различных эпох и народов, приобщается к мировому искусству. Неизгладимое впечатление производят на художника полотна импрессионистов и постимпрессионистов. С этих пор вся его жизнь посвящена искусству.
Причём во ВХУТЕМАСе (те самые всероссийские мастерские) Баки Урманче учится сразу на двух факультетах — скульптуры и живописи. Первые премии на факультетских конкурсах в те годы стали для него обычным делом. Ко времени окончания учебы в мастерских относится любопытный документ, свидетельствующий об участии Урманче в работе по проектированию герба новорожденной Татарской республики. Это выписка из протокола заседания коллегии отдела изобразительного искусства Наркомата просвещения ТАССР от 2 октября 1920 г. о выплате художнику Урманче гонорара за эскиз и исполнение проекта герба Татарской Советской Социалистической Республики. В качестве официальной эмблемы герб просуществовал до 1922 г. Его Урманче поставил в основу оформления праздничной колонны в честь образования Татарской АССР.
После получения образования в Москве Баки Урманче возвращается в Казань, где становится сначала заведующим учебной частью и преподавателем Художественной школы, а затем — её директором. Это один из самых плодотворных периодов его работы: он пишет картины, рисует иллюстрации к книгам, пишет статьи и читает лекции.
Один из основоположников профессиональной татарской живописи.
Урманче Б.И. Девушка в желтом. 1928
Холст, масло. Государственный музей изобразительных искусств РТ
Урманче Б.И. Портрет Бикбулатова. 1927
Холст, масло. Государственный музей изобразительных искусств РТ
Биография
10 февраля 1897 г., село Черки-Гришино Тетюшского уезда Казанской губернии – 6 августа 1990 г., Казань.
В 1919–1920 гг. учился в Казанских свободных художественных мастерских – живописи у В.К.Тимофеева, скульптуре у Г.А.Козлова, графике у Н.С.Шикалова. Одновременно работал в Политотделе штаба Запасной Армии Республики и в Центральной мусульманской военной коллегии; после ее расформирования (1920 г.) был переведен в Реввоенсовет в Москву.
В 1920–1926 гг. учился в Московских Высших художественно-технических мастерских (ВХУТЕМАС) одновременно на двух отделениях: живописном (у С.В.Герасимова, А.В.Шевченко) и скульптурном (у Б.Д.Королёва). После их окончания в 1926 г. работал преподавателем, заведующим учебной частью Казанского художественно-театрального техникума, в котором организовал учебную керамическую мастерскую.
Б.Урманче воспитал талантливых учеников (М.Абдуллин, М.Каримов, Г.Юсупов, Ш.Мухаметжанов, М.Рахманкулов, М.Амир, М.Сутюшев и др.).
В 1920-е гг. работал руководителем секции искусства в Доме татарской культуры, принимал участие в работе комиссии по усовершенствованию шрифта на арабской графике.
Урманче Б.И. Сара ханум с Ильдаром. 1937
Холст, масло. Государственный музей изобразительных искусств РТ
Урманче Б.И. Сбор винограда. 1958
Холст, масло. Государственный музей изобразительных искусств РТ
Творчество
Истоки творчества Б.Урманче лежат в татарском джадидизме, освоении им методов европейской живописи.
В 1937–1941 гг. на Всесоюзной сельскохозяйственной выставке в Москве оформил (росписи, скульптура) павильоны Башкирской Автономной Советской Социалистической Республики (БАССР) (совместно с К.А.Девлеткильдеевым), Карело-Финской Советской Социалистической Республики, сельскохозяйственной механизации, животноводства.
В 1941–1952 гг. и 1953–1956 гг. Б.Урманче жил в Алма-Ате, в 1952–1953 гг. – в Самарканде, 1956–1958 гг. – в Ташкенте, преподавал в Театрально-художественном институте, где по его инициативе была создана скульптурная мастерская, которую он возглавлял со дня основания института.
В 1958 г. по приглашению правительства ТАССР Б.Урманче вернулся в Казань.
Во время пребывания в Казахстане Б.Урманче создал галерею живописных и скульптурных портретов выдающихся деятелей этой республики, пейзажи, натурные этюды , иллюстрации к произведениям казахских авторов (Абая, М.Ауэзова, С.Муканова), народным сказкам, стихам Г.Тукая в переводе на казахский язык.
Зрелое и многогранное творчество Б.Урманче в казанский период ознаменовало собой новую ступень в развитии изобразительного искусства и в целом культуры республики.
Ведущий скульптор (автор более 100 произведений). Из уральского мрамора, бронзы, гипса создал галерею портретов (бюсты, полуфигуры) деятелей татарской культуры: Г.Тукая (1959 г., 1964 г., 1980 г., 1981 г.), Н.Исанбета (1959 г.), Ф.Амирханя (1961 г.), М.Джалиля (1962 г.), Кул Гали (1965 г.), Ш.Бабича (1966 г.), Дэрдменда (1967 г.), Ш.Марджани (1968 г.), К.Насыри (1970 г.), С.Сайдашева (1985 г., 1999 г.) и др.
Автор монументальных памятников М.Джалилю в Казани, Г.Тукаю в Нижнекамске и в селе Псеево Менделеевского района, Ш.Маннуру в городе Мамадыш, архитектурно-художественного ансамбля (памятник Г.Тукаю, парковая скульптура из дерева и архитектурное решение в соавторстве с архитектором Ш.Фахрутдиновым) Тукая Габдуллы музейного комплекса в селе Новый Кырлай.
Б.Урманче – мастер психологического портрета, создал обширную галерею образов представителей науки, культуры, военных деятелей, врачей – Ф.Кудашева, С.Кудаш, К.Валеев, Д.Тумашева, С.Рафиков, Ф.Ахметова, Г.Сафиуллин и многие др.
Мастерство Б.Урманче в области каллиграфии нашло отражение в исполненных на бумаге шамаилях (акварель, тушь, бронза, 1989 г.).
Преподавал арабскую каллиграфию в Казанском университете.
Автор стихотворений, воспоминаний, литературно-критических работ.
Урманче Б.И. Приезд Ибн-Фадлана в Булгары. 1973
Картон, темпера. Государственный музей изобразительных искусств РТ
Урманче Б.И. Сенокос в Салтыке. 1979
Холст, темпера. Государственный музей изобразительных искусств РТ
Выставки
Персональные выставки: 1958 г., 1982 г. (Алма-Ата), 1983 г. (города Балхаш, Темиртау), 1985 г. (город Нижнекамск); в 1967–2017 гг. юбилейные (Казань), 2012 г. (Третьяковская галерея, Москва).
Урманче Б.И. Раздумье. 1966
Дерево. Государственный музей изобразительных искусств РТ
Урманче Б.И. Сююмбике. 1980
Дерево. Государственный музей изобразительных искусств РТ
Коллекции произведений
Урманче Б.И. Бог прекрасен и любит красоту. 1989
Бумага, тушь, акварель, бронзовая краска. Государственный музей изобразительных искусств РТ
Память
Радуга Урманче. 2009
Портреты Б.Урманче написаны Р.Вахитовым, З.Гимаевым, А.Абзгильдиным, Х.Нафиковым, Р.Багаутдиновым.
В Казани открыты музей Б.Урманче (1999 г.), скульптурный памятник (М.М.Гасимов, 1997 г.), в селе Черки-Гришино – Дом-музей Б.Урманче (2012 г.).
На доме, в котором проживал Б.Урманче на улице Академика Королёва в Казани, установлена мемориальная доска. Его именем названы улицы в городах Казань, Буинск, Зеленодольск, Набережные Челны, Нижнекамск.
Министерством культуры РТ учреждена премия им. Б.Урманче в области изобразительного искусства (1998 г.).
Б. Урманче – лауреат Государственной премии им. Г.Тукая (1967 г.). Награжден орденами Трудового Красного Знамени, Дружбы народов, медалями. Почетный гражданин Казани (1987 г.).
Урманче Б.И. Липы желтеют. 1978
Бумага, акварель. Государственный музей изобразительных искусств РТ
Урманче Б.И. Иллюстрация к сказке Г.Тукая «Шурале». Лист №1. 1980
Бумага, тушь китайская. Государственный музей изобразительных искусств РТ
Сочинения
Балалар сәнгате хакында ата-аналар, тәрбиячеләргә ни белергә кирәк? М., 1924.
Из творческой работы // Искусство. 1936. № 1.
Татарстанның сынлы сәнгате // Совет әдәбияты. 1960. № 10.
Урманче Б.И. Каспий. 1956
Бумага, акварель. Государственный музей изобразительных искусств РТ
Литература
Баки Урманче. Юбилейная художественная выставка. Каталог. Казань, 1969.
Баки Урманче. Альбом. Казань, 1982.
Искусство, рожденное Октябрем. К 90-летию Б.И.Урманче: сборник статей. Казань, 1989.
Новицкий А. Баки Урманче. Казань, 1994.
Баки Урманче и татарская культура. Казань, 2005.
Духовный мир Баки Урманче. Казань, 2005.
Баки Урманче. Живопись. Скульптура. Графика: каталог выставки. Казань, 2007.
Баки Урманче и национальная художественная культура. Казань, 2008.
Бакый Урманче. Живопись. Графика. Скульптура. Декоративно-прикладное искусство. Казань, 2012.
Баки Урманче, 1897–1990: к 115-летию со дня рождения: библиография. Казань, 2012.
Баки Урманче. Живопись. Графика. Скульптура. Литературное наследие. К 120-летию со дня рождения художника. Казань, 2017.
Фото №43526. Баки Идрисович Урманче
22 февраля 2011 года в Музее им. Б.И.Урманче состоялся вечер-памяти Баки Идрисовича Урманче (тат. Бакый Идрис улы Урманче), (23 февраля 1897 года — 6 августа 1990 года).
Фото №43531. Скульптура Б. Урманче, салфетка с похорон
Баки Урманче — народный художник РСФСР, народный художник ТАССР, заслуженный художник Казахской ССР, лауреат премии имени Габдуллы Тукая, каллиграф, скульптор, поэт, полиглот (знал 11 языков), знаток арабских книг, борец за сохранение культурного наследия татарского народа, образованнейший человек нашей эпохи. Как по кирпичику возводится здание, так и Баки Урманче выстраивал свою жизнь, неутомимо овладевая все новыми и новыми знаниями, навыками.
Фото №43111. Мемориальная доска на Черки-Гришинской средней общеобразовательной школе На фундаменте дома, где жил Баки Урманче, построена средняя школа. Мемориальная доска повествует о сем факте.
Баки Урманче родился 23 февраля 1897 года в деревне Куль-Черкене Тетюшского уезда Казанской губернии (Буинский район РТ) в семье указного муллы Идриса Хасановича Урманче — мугаллима (учителя) в медресе и Бибимахзубы Калимулловны (вышивальщицы).
Фото №43104. Здесь прошло детство Баки Идрисовича Урманче Вдали видна мечеть. У мечети расположилось кладбище д. Куль-Черкене.
Фото №53613. Баки Идрисович Урманче возле дома (scan.)
С раннего детства он наблюдал за работой мамы — Бибимахзубы Калимулловны, брался за карандаш и выводил татарские орнаменты, подражая ее занятию. Как профессиональная вышивальщица Бибимахзуба Калимулловна использовала для работы множество национальных узоров, нередко придумывала их сама.
Фото №14636. Девушка в жёлтом. 1928. Урманче Б.И. холст, масло
Для Баки овладение приемами изобразительного искусства стало целью, к коей мальчик стал стремиться. В 1913 году Баки, будучи шакирдом медресе, сдает экзамены в Казанскую художественную школу. Проваливает экзамен по Закону Божиему, также ему не хватает уровня художественной подготовки, добавим еще тот факт, что для татарской молодежи был затруднен доступ к художественному образованию, закрыты двери музеев, недоступны выставки художников. Поэтому провал на экзаменах в художественное заведение мальчика из татарской семьи не такая уж неожиданность.
Фото №14642. Татарин в белой шляпе. 1928. Урманче Б.И. Холст, масло
Фото №43521. Б, Урманче с учениками. Казанская художественная школа
В это же время при Доме татарской культуры Урманче организовывает секцию изостудии. В рабочем плане секции главное место занимает организация экспедиций по изучению памятников архитектуры татарского народа и сбора предметов ДПИ (декоративно-прикладного искусства).
Фото №69533. Баки Урманче с родственниками (1933)
Фото №43396. Справка о реабилитации Баки Урманче. 1989 г.
После лагерей Урманче поселяется в Москве (1933-1941). Становится членом Союза художников СССР. Оформляет Всесоюзную сельскохозяйственную выставку. В 1934 году принимает участие в первой выставке молодых художников России. В 1937 году становится членом Московского отделения Союза художников.
Фото №14726. Сара ханум с Ильдаром.1937/Автопортрет. Урманче Б.И. холст, масло
Фото №43386. Б. Урманче. 1936
В 1941 Б. Урманче приглашают в Алма-Ату для участия в подготовительных работах к празднованию 100-летия народного казахского поэта Абая. Творческая командировка с началом войны превратилась в эвакуацию.
Фото №14660. Сбор винограда. 1958. Урманче Б.И. холст, масло
Фото №43401. Б. Урманче в мастерской
Фото №14666. Купание коней. 1975. Урманче Б.И. картон, темпера
С 1958 по 1990 год — называют казанским периодом жизни Баки Идрисовича Урманче. Живопись, графика, архитектура, театрально-декорационное искусство, иллюстрация, каллиграфия, но главной в казанский период творчества стала скульптура.
Скульптурный портрет Г.Тукая стал первым в серии портретов выдающихся людей Татарстана. Ф. Амирхан, Г. Камал, Г. Ибрагимов, Н.Жиганов, М. Джалиль, Дэрдменд., К. Гали — далеко не полный перечень портретной галереи, созданной мастером.
Фото №43641. Бюсты, выполненные Б. Урманче
Фото №43646. Бюсты, выполненные Б. Урманче
Фото №14720. Раздумье. 1966. Урманче Б.И. дерево
В 1967 году за серию скульптурных портретов Б. И. Урманче была присуждена Республиканская премия им. Г. Тукая. В 1976 году создает Тукаевский комплекс, посвященный поэту Габдулле Тукаю. В 1972 году Баки Идрисовичу Уманче было присвоено почетное звание заслуженного художника РСФСР, в 1977 году – звание народного художника РСФСР. Он был награжден орденом Трудового Красного Знамени (1977) и Дружбы народов (1987).
Фото №43571. Портрет Б. Урманче, кисти. краски художника
Баки Урманче был разносторонней творческой личностью. Самые продуктивные утренние часы он проводил за работой в мастерской.
Фото №14702. В предгорьях Урала. 1979. Урманче Б.И. холст, масло
Фото №14708. Сююмбике. 1980. Урманче Б.И. дерево
За работой он часто слушал музыку, или напевал сам. Надо сказать, что Баки Идрисович обладал сильным баритоном. Пел не только в кругу семьи, но и публично. В его репертуаре десятки народных песен татар, башкир, казахов. Музыкальные вкусы Урманче отличались большим разнообразием. Предпочтение он отдавал И.С.Баху, Л.Бетховену, Д.Шостаковичу, С.Сайдашеву, Ф.Яруллину, М.Музафарову и, конечно народной музыке.
Фото №14678. Сенокос в Салтыке. 1979. Урманче Б.И. холст, темпера
Б. Урманче играл на скрипке и даже мастерил ее сам. В свободные от работы в мастерской часы много читал, писал и сочинял стихи. Его любимыми авторами были: Саади и Гёте, Хайям и Хикмет, Абайи Байрон. Произведения, наиболее близких ему по духу авторов, Урманче читал в оригинале наизусть. Поэзия Б.Урманче философична: Тоскующую душу мне один лишь озаряет лучик — твоя любовь. Мой друг! Свет нежности твоей Горит в светильнике Моей души.
Как человек, обладающий недюжим талантом во многих областях искусства он притягивал к себе творческих людей. Дом Урманче всегда был полон гостей. По праздникам лучшие музыканты Казани исполняли в его честь концертные программы.
Фото №53609. Портрет Фираи Закировой
И после смерти Баки Идрисовича в День его рождения на вечера памяти собираются его друзья, родные, ученики, чтобы отдать дань уважения его талантам.
Фото №43591. Посмертная маска
Воспоминания о Баки Урманче, музыка, стихи — неотъемлемая атрибутика таких вечеров.
Фото №69549. Гости вечера памяти Баки Урманче
Фото №69564. Ринат Еникеев, композитор
Фото №69559. Гульчена Харисовна Абилова, экскурсовод музея Баки Урманче
Вы можете изучить и скачать доклад-презентацию на тему Баки Идрисович Урманче. Презентация на заданную тему содержит 12 слайдов. Для просмотра воспользуйтесь проигрывателем, если материал оказался полезным для Вас — поделитесь им с друзьями с помощью социальных кнопок и добавьте наш сайт презентаций в закладки!
Биография Родился 23 февраля 1897 года в деревне Куль Черкене. Умер 6 августа 1990 года в Казани. Жанр: Графика, живопись, скульптура, фотография. Премии: Премия имени Габдуллы Тукая.
194906 194907 194923 194947 194935 194929 194948 194932 194936 194940 194922 194912 194910 194942 194919 194951 194934 194945 194909 194918 194943 194944 194930 194913 194950 194933 194911 194949 194946 194941
Обратная связь
Если не удалось найти и скачать доклад-презентацию, Вы можете заказать её на нашем сайте. Мы постараемся найти нужный Вам материал и отправим по электронной почте. Не стесняйтесь обращаться к нам, если у вас возникли вопросы или пожелания:
Не стесняйтесь обращаться к нам, если у вас возникли вопросы или пожелания:
Мы в социальных сетях
Читайте также:
- Сочинение мэзым на кабардинском языке
- Пожалуй самым незабываемым впечатлением детства был тот теплый сочинение
- Сочинение по монологу чацкого в той комнате незначащая встреча
- Нужно ли сочувствовать людям которые тебе не нравятся сочинение
- Сочинение сказки для взрослых
Опубликовано 21.01.2019 по предмету Қазақ тiлi от Ravil17
>> <<
Помогите написать сочинение по татарскому на картину Б. Урманченың “Атлар коендыру”
метки: Урманче, Коендыр, Картинас, Буенча, Салтык, Картинасын, Картина, Татарск
Казан шәһәренең 130 нчы урта мәктәбе
Реферат
Бакый Урманче. Тормыш юлы. Иҗаты.
Башкарды: Исламова Э.Х.
Казан 2015
Бакый Идрис улы Урманче (1897-1990)
Татар халкы мә
Һәрьяклап сәләтле, укымышлы Бакый Урманче универсаль шәхес булып таныла: лингвистика, шигърият, музыка, каллиграфия өлкәсендә зур эз калдыра. Аның теоретик хезмәтләре мәдәният өлкәсендәге мәкалә һәм эзләнүләре, мемуреаль зур кыйммәткә ия. Әмма, тормышның иң олы омтылышы рәсем сәнгате. Бу эшкә Урманче үзенең җитмеш ел гомерен багышлый. Шушы вакыт эчендә өч йөздән артык рәсем, йөз иллеләп сәнгат әсәре, дүрт мең биттән артык графика эшләре иҗат итә.
Бакый Урманче 1897 елның 23 февралендә ишле гаиләдә туа. Балачагы хәзерге Буа районы Күл-Черкене авылында үтә. Оста чигүче әнисеннән аңа сәнгати зәвык, нечкә күңеллелек, иҗатка омтылу күчә. Авылда имам һәм мөдәррис вазифаларын башкаручы әтисе Бакыйны укырга-язарга өйрәтә. Ислам дине нигезләрен аңлата, кешелеклелек принципларын төшендерә.
Урманченың тормыш мәктәбе иртә башлана: бераз акча эшләп кайту максаты белән ул Урал, Донбасс якларында була, Тарханда (Тамбов губерниясе) мөгаллимлек итә. Беренче Бөтендөнья сугышы башлангач, Бакыйны солдатка алалар. Ул Казахстанда хезмәт итә, шунда ук беренче рәсем дәресләре ала. Ике ел мәгариф системасында Тәтеш һәм Глазовта Халык мәгарифе комиссариатында инструктор булып эшли.
1919 елның кышында Казан Дәүләт Ирекле художество мәктәбе итеп үзгәртелгән Казан сәнгать мәктәбенә укырга керү уйланылган адым була. Сынчы Г.А.Козлов һәм Н.И.Фешин укучысы В.К.Тимофеев, В.С.Щербаков Урманченың беренче укытучылары булалар.
1920 елның көзендә Урманче Мәскәүгә, Дәүләт Югары сәнгать-техник остаханәләргә (ВХУТЕМАС) килә.бер үк вакытта ул ике факультетта нәкышь һәм сынлы сәнгать факультетында укый. Аның сәнгать әһеле буларак формалашуында укытучылары А.В.Шевченко һәм Б.Д.Королев зур роль уйныйлар. Сынлы сәнгать факультетында Урманче дүрт курс тәмамлый, 1926 елның язында нәкышь факультетын да бетерә. Рәссам исемен аңа укыгандагы уңышлары өчен диплом эшен яклатмыйча гына бирәләр.
Казанга кайткач, кызу педагогик һәм иҗади эш башлана. Урманче Казан сәнгать техникумында укытучы һәм уку-укыту бүлеге мөдире итеп билгеләнә. Милли рухлы рәссамнәр тәрбияләүгәкүп көч куя, керамика остаханәсе оештыра, Казан рәссамнәры хезмәтләрен пропагандалау эшен алып бара, Татар мәдәнияте йорты каршында рәсем сәнгате секциясен ачып җибәрә.
2 стр., 789 слов
По картинам Б.И.Урманче по картинам Б.И.Урманче «Библиофил …
… ответственность за поступки брать на себя. Такой подход сохраняет психическое здоровье и самого человека, и окружающих. (По Михаилу Литвиновичу Литваку) Мы часто говорим о сложностях, связанных с … кто знает, чего он хочет, решительно делает выбор, верит в себя и упорно достигает намеченных целей. (По Андрею Николаевичу Москвину) сделайте сжатое изложение сделайте сжатое изложение
Бу чорда Урманче иҗатының төп юнәлеше нәкышь. Аның Казанда башкарылган беренче хезмәтләре үк сәнгатькә үзенчәлекле рәссам килгәнен белдерәләр. Бакый Урманченың импрессионизм һәм ХХ гасыр башы авангард агымнарын файдаланып үзенә генә хас язу ысулын булдыра. Аның төп үзенчәлеге художество формасының активлыгы, рәсем һәм нәкышьның аерылгысыз булуы, ачык һәм караңгы тапларның ритмик аралашуы, төсләрнең нечкә гармониясе аркылы колористика эшләнеше.
Бакый Урманченың төп эзләнүләренең төп юнәлеше сәнгатьтә милли теманы яктырту. Бу өлкәдә 1920 елларның иң зур ачышы “Сепаратор янында” картинасы. Аны программа әсәре дип санарга була. Әлеге картинада балачак истәлекләре, милли костюмның ачык төсләрен ярату, халык көнкүреше, зур тормыш тәҗрибәсе чагыла. Татар сәнгатендә еш кулланыла торган кызыл, ал, сары, яшел төсләр гаммасы картинага бәйрәм рухы бирәләр. Урманченың 1920 елдагы “Самовар янында”, “Сары күлмәкле кыз”, “Яшел яулыклы кыз”, “Бикбулатов портреты” картиналары милли характер һәм милли үзаңны ачарга омтылуын чагылдыралар.
Иҗатының уңышлы башлангычы 1929 елда кинәт өзелә. Милләтчелектә гаепләнеп, рәссам кулга алына һәм биш елга ирегеннән мәхрүм ителә. Бакый Урманче Словецк утрауларында төрмәдә утыра. Бу сынаулар да көчле рухлы шәхесне сындырмый. Ирексезлектә ул яраткан эше белән шөгыльләнү мөмкинлеген таба: үзешчән сәнгатьтә җырлый, бизәү эшләре белән шөгыльләнә, Соловкида чыга торган “Перековка” газетасында рәссам була.
1930 елларда, азат ителгәннән соң, Урманче Мәскәүдә яши һәм иҗат итә. 1934 елда ул Россиянең Беренче яшь рәссамнар күргәзмәсендә катнаша. Аның графика әсәрләре тәнкыйтьчеләр тарафыннан югары бәяләнә. Бу елларда нәкышь Урманченың төп шөгыле булып кала.
Сугыштан соңгы елларда ул шундый ук активлык белән эшли. Картина серияләрен рәссам колхоз, авыл тормышына багышлый: “Винограт җыю”, “Помидор утау”, “Уңыш”. Графика белән дә күп шөгыльләнә, халыкның милли үзенчәлекләрен чагылдыручы китапларга иллюстрацияләр ясый.
1958 ел Казанга күченеп кайткан рәссам өчен кискен борылыш чоры була. Туган якларына кайту аның иҗатына көчле импульс бирә. Казанда Бакый Урманче сынлы сәнгатькә ныграк тартыла. Ул татар халкының мәшһүр шагыйре Г.Тукай образына мөрәҗәгать итә. Бу хезмәтендә Урманче – сынчының сәләте бөтен тирәнлеге белән ачыла. Тукай сынында ул шагыйрьнең психологик йөзен күпмәгънәле итеп күрсәтүгә ирешә. Иҗатының Казан чорына Урманче татар мәдәнияте хезмәткәрләренең, татар сәнгатенең зур казанышы булырдай сыннар сериясен ачып җибәрә. Казанда иҗат ителгән дистәләрчә сынлы сәнгать әсәрләре арасында К.Гали, Ш.Мәрҗәни, К.Насыйри, Дәрдмәнд, Ф.Әмирхан, Г.Ибраһимов, Н.Исәнбәт, М.Җәлил, Н.Җиһанов һ.б. Алардагы хисләр, идеяләр, халыкның эстетик идеалы чагылышы әлеге хезмәтләргә символик мәгънә бирә.
Портрет скульптурасы белән беррәттән, Бакый Урманче останың тормышка фәлсәфи карашларын чагылдырган иҗтимагый-аллегорик образларга мөрәҗәгать итә. Боларга беренче чиратта үзенчәлекле сынлы диптих тәшкил итүче “Язгы моңнар” һәм “Сагыш” хезмәтләре карый. Аллегорик әсәрләр арасында эчтәлек киңлеге белән “Ана борчылуы” (“Заботы матери”) композициясе, татар халкы тормышын алдан күрүче Сөембикә образы, “Мәңгегә бергә” горельефлары аерылып тора.
4 стр., 1902 слов
Татарстанда татар телен саклау,үстерү һәм өйрәнү материал (10 класс)
… әр, фидакарьлек, батырлык үрнәкләре, горурлык хисләре уятырлык вакыйгалар бик куп. Татар халкына милли горурлык тәрбияләү өчен бик әһәмиятле һәм нәтиҗәле чара … зебезнең милләт вәкилләре татар телен туган телләре дип белсеннәр өчен, яшьтән милли тәрбия, милли горурлык хисе уяту кирәк. … бетсә, халык та бетә. Мин төрле телләрне һәм шулар белән бергә милли культураларны җәйге болында үсеп үтырган төрле …
Бакый Урманче 1990 елның 6 августында 93 яшендә вафат булды.
Үзе исән чагында ук Б.Урманче татар рәсем сәнгатенең классигы булып танылды. Аның иҗаты, иҗтимагый һәм педагогик эшчәнлеге татар публицистик чыгышлары һәм шәхесе белән ул Татарстан Республикасы рәсем сәнгатендә зур роль уйнады.
Хәзер аның 200гә җитеп килүче скульптура әсәрләрен (металлдан коеп һәм гипстан эшләнгән күчермәләрен дә исәпкә алганда), Алматыда, Ташкентта калган 100ләп нәкышь, графика, уйма һ.б. әсәре, шәхси коллекцияләрдә – 100ләп, Казан Сынлы сәнгать музеенда – 90, Милли музейда – 70, “Казан” милли мәдәни үзәгендә (үз исемендәге музейда) – 100 , өйдә сакланучы йөзләрчә эшләре арасыннан 10-15 шәмаил һәмэскизларын фәнни-фәлсәфи яктан төпле гыйльми тикшеренүләр башланды.
Б.Урманче үз телебезгә кайбер сәнгать терминнарын да кертә. Әлбәттә, бу өлкәдә ул язучы дуслары Г.Бәширов, Ә.Еники, М.Әмир вә гайреләр белән киңәшләшә торган булган. Шул рәвешчә, татар теленә тын табигать – натюрморт (французча – үле табигать), нәгышь – живопись(татар фольклорыннан: белгәнгә ялгыш, белмәгәнгә нәгышь, күлмәк кештәгендә күк нәгышь), буягыч – кисть, уйма һәм һәйкәлтарашлык (сын урынына) дигән сүзләр килеп керде.
Заманында Казан университеты профессоры Хатип Госман, рәссам Бакый Урманченың репрессия шлейфына күз йомдырып (законлы реабилитацияне ул вафатына 2 ай кала – 1990 елның 6 июнендә генә алды), татар бүлеге студентларына гарәп матур язу стилләрен өйрәтү курсы ачуга иреште. Шаяртып “Мәдрәсәи-Урманчия” дип йөртелгән бу курсны тәмамлаучылар, мәсәлән, Ф.Хисамова, Х.Сәлимов, И.Гыйләҗев, Р.Кадыйров хәзер күренекле галимнәр, атказанган фән һәм сәнгать эшлеклеләре булдылар. Рәссамнар берлеге әгъзасы Н.Исмәгыйлев-Нәккашнең шәкертләре татар шәмаилләре язып, халыкара бәйгеләрдә катнаша, дәрәҗәле урыннар ала.
Бакый Урманче шәмаилләр иҗат итү белән гомеренең соңгы елларында гына шөгыльләнә башлый. Рәссам шәмаил стилендә 9 әсәр иҗат итә. Беренче шәмаиле “Мин”не аерып карый ул. Икенчесе – “Ля тәгзәб” (“Ачуланма”) Мөхәммәт пәйгамбәр хәдисенә нигезләнгән. Бакый ага Урманче иҗат иткән өченче шәмаил, алдагысы кебек үк Мөхәммәт пәйгамбәребез хәдисләренә таянган. Бакый ага Урманче иҗат иткән өченче шәмаил, алдагысы кебек үк, Мөхәммәт пәйгамбәр хәдисләренең берсенә таяна. Бу – “Аллаһы җәмил, йүхиббел җәмал” дигән хәдис. Аны рәссам үзе болай тәрҗемә итә: “Аллаһы гүзәл, гүзәллекне ярата”.
Әлеге шәмаилгә өстәмә буларак рщссамның икенче эшен күрсәтергә кирәк. Аңа нигез – “Сәйфемөлек” дастаныннан алынган шигырьнең бер юлы, ә ул исә урта гасыр әдәбиятларына хас рәвештә Аллага мактау сүзе “Гаҗәп санигъ торур, сәнгатьләрен күр”.
Бакый Урманче шамаилләренең сәнгате ягына игътибар итик.
6 стр., 2896 слов
Татар теле һәм әдәбияты дәресләрендә укучыларның сөйләм телен үстерү статья
… леген сөйләтү, соңыннан сочинение яки хикәя, сочинение элементлары белән яки гадәти изложение яздырту кебек эшләр дә үткәрәм. … ләләренә тукталалар. Тел байлыгы җитмәү аркасында укучылар башка фәннәр буенча да материалны өзлекле итеп сөйләп бирә алмыйлар. Аларда … н фикер йөртү сәләтен бәйләнештә карыйлар. Татар телче методистларыннан Г.Ибраһимов, М.Корбангалиев, М.Фазлуллин һәм башкалар үзләренең хезм …
Беренче карашта ук рәссамның гади алым белән язмаганы күренә: традицион сызма графика түгел, ә хәрефләрнең ниндидер сизелерлек күләм бирә торган киң “тасма” рәвешендәге язу белән башкарыла.
Аның эшләре гакыл белән аңны нурландыра, йөрәкне җылыта һәм иманны яңарта торган чын сәнгать әсәрләре.
Каллиграфия өлкәсенә килгәндә, Бакый Урманчега кадәр бу өлкәдә инде бик күп рәссам-хаттатлар иҗат иткән. Ләкин ул бу өлкәне дә читләтеп үтми. Аңа бу ана сөте белән сеңдерелгән. Шуңа да гарәп каллиграфиясе аның иҗатында тел вә фольклор кебек табигый һәм органик рәвештә, төс вә буяулар, һава һәм ризык яшәү чыганагы булган кебек, рухани үсешенең нигезе булып тора.
Бакый Урманченың шигыреннән мисал
Ничә тапкыр шул тауларга ашмас өчен
Җыендым, хәзерләндем җыеп көчем.
Бу тауларның аръягында ни бар икән
Ул яктан дөнья шулай вак, тар микән?
Тауларның башларында һаман шулай
Җан юк, җәнвар юк, ак кар микән
1941ел.
Татарча сочинение “Б. Урманченың салтык болыны|Б.Урманченын салтык болыны”
Сочинение на татарском языке на тему “Б. Урманченың салтык болыны”/”Б. Урманченын салтык болыны”
Б. Урманче − төрле темаларга картиналар иҗат итүче рәссам. Миңа аның аеруча ошаган картинасы − “Салтык болыны”.
Картинада рәссам авыл халкы өчен иң кызу вакытны − печән өстен сурәтләгән. Авыл халкы − яше дә, карты да болынга печәнгә төшкән. Печән инде чабылган, кипкән − җыеп кына аласы бар. Әллә инде яңгыр килә: кешеләр ашыга-ашыга эшлиләр. Ир-егетләр печәнне кибәнгә өяләр. Кибән башында тәҗрибәле бабай тора. Ул инде печәнне ничек өясен белә. Кулларында сәнәк уйнап торган егетләр бабайга печәнне биреп торалар. Ә икенче бер егет, уңган кызлар җыйган печәнне ат белән тарттырып китереп торалар. Кешеләр генә түгел, атлар да тиз йөриләр. Ат тоткан егет аны көчкә тыеп тора. Чөнки ат дүртаякланып чабып китәргә әзер.
Кызлар бәйрәмчә киенгәннәр. Өсләрендә − чәчәкле, бала итәкле күлмәкләр, матур алъяпкычлар. Чәчләрендәге чулпылары чыңлап-чыңлап ала. Башларында − ак эшләпә, бусы − кояштан саклану өчен. Һәркемнең йөзе шат, беркем дә тик тормый. Алдарак инде өелеп куелган печән чүмәләләре күренә. Бернинди яңгыр да куркыныч түгел. Кышка азык әзер.Еще сочинения на татарском языке со схожей к “Б. Урманченын салтык болыны” тематикой (перейти к сборнику татарских сочинений нашего сайта)
Перед собой я вижу две чудные картины, где присутствует гамма красок. Темы творения в этих картинах богаты разнообразием. В картинах присутствуют и натюрморты, и люди, и даже простые предметы. Всё это придаёт живучесть картинам. На картине Д.Д. Жилинского «Желтый букет» мы чувствуем особую светлость, которую даёт стоящий на столе жёлтый букет. Кроме этого, при помощи языка живописи авторы погружают вдумчивого зрителя в созерцание особого состояния человека, когда он с головой окунулся в мир любимых книг. Яркие теплые краски создают атмосферу мысли, размышления и увлеченности процессом чтения. Во второй картине царство книг. Перед нами увлеченный и эрудированный читатель. Создается впечатление, что остальное пространство помогает нам задуматься о том, какие книги так заинтересовали столь разных людей (молодого человека и ученого) Мир картин светлый и добрый Мир героев индивидуален. Читатель занимает не все пространство картин, но для художников было важно поместить книги на передний план. Для каждого художника -эта тема тоже важна. Портреты с книгами вошли в сокровищницу изобразительного искусства, которое используемо и в наше время
Бакый Урманче – профессиональ татар нәкышенә нигез салучыларның берсе.
1897 елның 10 феврале, Казан губерниясе Тәтеш өязе Күл Черкене авылы – 1990 елның 6 августы, Казан.
Авыл мулласы гаиләсендә туа, башлангыч белемне өендә ала. Казандагы «Мөхәммәдия» мәдрәсәсендә укый (1907–1914), 1915–1916 елларда Тамбов губернасының Шача өязе Татар Тарханы мәктәбендә мөгаллимлек итә. 1916–1917 елларда – Россия армиясендә, беренче рәсем һәм нәкышь дәресләрен Казакъстанда хезмәт иткәндә, андагы австрияле хәрби әсирләрдән ала. 1917–1919 елларда Глазов һәм Тәтеш шәһәрләрендә мәгариф халык комиссариаты инструкторы, бизәү эшләре белән шөгыльләнә (бәйрәм демонстрацияләре, клублар, мәктәпләр).
1919–1920 елларда Казан ирекле сәнгать остаханәләрендә – нәкышьтән – Тимофеевта, скульптурадан – Г.А.Козловта, графикадан Н.С.Шикаловта укый. Бер үк вакытта Республиканың Запастагы Армия штабы сәяси бүлегендә һәм Үзәк мөселман хәрби коллегиясендә эшли; ул бетерелгәннән соң (1920), Мәскәүгә Революцион хәрби советка күчерелә.
1920–1926 елларда Мәскәү Югары сәнгать-техника остаханәләренең (ВХУТЕМАС) берьюлы ике бүлегендә – нәкышь (С.В.Герасимовта һәм А.В.Шевченкода) һәм скульптура (Б.Д.Королевта) бүлекләрендә укый. Аларны 1926 елда тәмамлаганнан соң, Казан сәнгать-театр техникумында укытучы, уку-укыту бүлеге мөдире булып эшли, керәч өйрәнү остаханәсен оештыра.
Урманче талантлы шәкертләр тәрбияли (М.Абдуллин, М.Кәримов, Г.Йосыпов, Ш.Мөхәммәтҗанов, М.Рахманкулов, М.Әмир, М.Сутюшев һәм башкалар).
1920 елларда Татар мәдәнияте йортында сәнгать секциясен җитәкли, гарәп графикасы шрифтын камилләштерү комиссиясе эшендә катнаша.
1927 елда И.Сталинга 82 кеше исеменнән язган хатка кул куя. Шуның өчен 1929 елда кулга алына, 1930 елда «милли дошманлык җәелдергән өчен» 5 елга лагерьларга ябылуга хөкем ителә, тоткынлык срогын 1933 елга кадәр Соловки утрауларында үткәрә. 1990 елда аклана.
Урманче иҗатының чишмә башы татар җәдитчелеге. Европа нәкышьче алымнарын үзләштерү белән бәйле.
1920 елларда станлы нәкышь һәм китап иллюстрацияләү өлкәсендә эшли. Аның «Сепаратор янында», «Бикбулатов портреты» (икесе дә – 1927), «Көймәләр кичүендә» (1928), «Татар хатын-кызы», «Җилкәнле көймәләрдә йөрү», «Сары күлмәкле кыз» (барысы да – 1929) һәм башка картиналары совет һәм татар нәкышенең алтын фондына кергән.
Г.Тукайның беренче булып Урманче тарафыннан бизәлгән «Шүрәле» китабы 1923 елда Казанда дөнья күрә. Шул ук елларда Татарстан республикасының беренче гербы эскизын иҗат итә (керәчтә).
1933–1941 елларда Мәскәүдә яши, «Бөтенроссия сынлы сәнгать хезмәткәрләренең кооперация ширкәте берлегендә» («Всекохудожник») эшли. 1937 елда Мәскәү рәссамнар берлегенә кабул итенә, яшь рәссамнарның Беренче Бөтенсоюз күргәзмәсендә катнаша (аның графикасы «Творчество» журналында һәм «Комсомольская правда» газетасында репродукцияләнә). 1937–1941 елларда Мәскәүдә Бөтенсоюз авыл хуҗалыгы күргәзмәсендә Башкорт АССР (К.Ә.Дәүләткилдиев белән берлектә), Карел-Фин ССР, механикалаштырылган авыл хуҗалыгы машиналары, терлекчелек павильоннарын бизи (дивар бизәкләре, скульптура).
1941–1952 елларда һәм 1953–1956 елларда Урманче Алма-Атада, 1952–1953 елларда – Сәмәркандта, 1956–58 елларда Ташкентта яши, Театр-сәнгать институтында укыта, институтка нигез салган көннән башлап, үз башлангычы белән оештырылган скульптура остаханәсенә җитәкчелек итә.
1958 елда ТАССР хөкүмәте чакыруы буенча Урманче Казанга әйләнеп кайта.
Казакъстанда яшәгән вакытында республикадагы күренекле эшлеклеләрнең нәкышь һәм скульптур портретлары, пейзажлар, натурадан төшерелгән этюдлар, казакъ авторларының (Абай, М.Ауэзов, С.Муканов) әсәрләренә, халык әкиятләренә, Г.Тукайның казакъ теленә тәрҗемә ителгән шигырьләренә ясалган иллюстрация галереясын төзи.
Үзбәкстанда аның тарафыннан «Йөзем җыю» (1951), «Бану» (1952), «Карт мираб портреты» (1952) кебек матур сюжетлы картиналар, портретлар, пейзажлар, скульптура әсәрләре (Г.Тукай бюсты, Алма-Атада Виноградовка һәйкәл, Балхаш бакыр эретү заводын монументаль-декоратив бизәү) иҗат ителә.
Урманченың Казан чорындагы җитлеккән һәм күпкырлы иҗаты сынлы сәнгатьтә һәм, тулаем, республиканың мәдәнияте үсешендә яңа бер баскыч буларак бәяләнә.
Әйдәп баручы скульптор (100 дән артык әсәр авторы). Урал мәрмәреннән, бронзадан, гипстан татар мәдәнияте эшлеклеләре: Г.Тукай (1959, 1964, 1980, 1981), Н.Исәнбәт (1959), Ф.Әмирхан (1961), М.Җәлил (1962), Кол Гали (1965), Ш.Бабич (1966), Дәрдемәнд (1967), Ш.Мәрҗани (1968), К.Насыйри (1970), С.Сәйдәшев (1985, 1999) һәм башкаларның портретлар галереясын (бюстлар, ярымфигуралар) барлыкка китерә.
Агачтан эшләнгән күләмле сәнгать әсәрләрен югары сәнгать дәрәҗәсенә күтәрә. Аның «Г.Ибраһимов» (1963), «Сагыш» (1966), «Язгы моңнар» (1968), «Тулпар» (рельеф, 1968), «Сөембикә» (1978), «Нияз (Тугрылык)» (1980), «Нәфисә» (1981) сыннары татар скульптурасының классик үрнәкләренә әверелә.
Казанда М.Җәлилгә, Түбән Камада һәм Менделеев районының Песәй авылында Г.Тукайга, Мамадыш шәһәрендә Ш.Маннурга куелган монументаль һәйкәлләр, Яңа Кырлайда Габдулла Тукайның музей-комплексы архитектур-сәнгать ансамбле (Г.Тукай һәйкәле, агачтан скульптура паркы һәм Ш.Фәрхетдинов белән автордашлыкта архитектура чишелеше).
Урманче станлы нәкышькә (барлыгы якынча 300 картина иҗат итә) татар халык сәнгате һәм шәрекъ миниатюралары традицияләренә нигезләнгән образлы күзаллауны өсти. 1970 еллар ахырында аның нәкышь иҗатындагы иң югары казанышы булган «Татарстан» триптихында (1976, 1985) ышандырырлык камиллеккә ирешкән «Печән базары» (1975), «Истәлекләр» картиналар циклыннан (1978–1979) «Урал-тау итәгендә», «Күл Черкен. Атлар коендыру», «Сабан туе», «Салтыкта печән өсте» әсәрләре барлыкка килә.
Урманче психологик портретлар остасы, фән, мәдәният вәкилләре, хәрби эшлеклеләр, табиблар – Ф.Кудашева, С.Кудаш, К.Вәлиев, Д.Тумашева, С.Рәфыйков, Ф.Әхмәтова, Г.Сафиуллин һәм башка бик күпләр образларының зур күләмле галереясын барлыкка китерә.
Урманченың графика мирасы (акварель, каләм, кыл-каләм, күмер, сангина белән ясалган рәсемнәре) 3 меңнән артык хезмәтен үз эченә ала. Г.Тукайның «Шүрәле» поэмасында гына да ул 100 дән артык график сәхифә багышлый, аның «Кисекбаш» поэмасына, Дәрдемәнд шигырьләренә (1954–1968), «Коркыт» эпосына (1972), «Сак-Сок» бәетенә (1973) иллюстрация сериясе иҗат итә.
Татар мәдәнияте эшлеклеләре портретлары сериясе (Х.Туфан, Ч.Әхмәров, Г.Бәширов, Ә.Еники, Г.Шамуков һәм башкалар), «го-хуа» кытай нәкыше традицияләрендә башкарылган станлы картиналар циклы (1976–1986) һәм башкалар авторы.
Урманченың хаттатчылык өлкәсендәге осталыгы кәгазьдә башкарылган шәмаилләрдә чагылыш таба («Аятелкөрси», акварель, тушь, бронза, 1989).
Монументаль дивар бизәкләре (Г.Тукайның Казандагы әдәби-мемориал музее өчен «Печән базары»), «Аршын мал алан» (1942), «Беренче чәчәкләр» (1959) спектакльләренә театр декорацияләре; татар сәхнә костюмнары (1939–1975) эскизлары эшли.
Казан университетында гарәб каллиграфиясен укыта. Шигырьләр, хатирәләр, әдәби-тәнкыйть хезмәтләре авторы.
100 дән артык күргәзмәдә (1934 елдан): 1930 елларда Мәскәү рәссамнары күргәзмәсендә, Алма-Ата, Караганда һәм башка шәһәрләрдә казакъ рәссамнарының республика күргәзмәсендә (1942–1953), Татарстан сәнгате күргәзмәсендә (1952–1953), Татарстан сәнгате күргәзмәсендә (1957–1987), «Советская Россия» күргәзмәсендә (1960), Мәскәүдәге бөтенсоюз «Индустрия социализма» (1939), «Героический фронт и тыл» (1943), «Совет рәссамнарының I нче бөтенсоюз съездына (1957), «Театр, кино һәм телевидение рәссамнары (1967) күргәзмәләрендә; халыкара совет сынлы сәнгате күргәзмәсендә (Дәһли, Калькутта, Бомбей, 1952), «Зур Идел» күргәзмәсендә (1980 нән) катнаша.
Шәхси күргәзмәләре 1958, 1982 (Алма-Ата), 1983 (Балхаш, Тимертау шәһәре.), 1985 (Түбән Кама шәһәре); 1967–2017 – юбилейларга бәйле (Казан), 2012 (Третьяков галереясы, Мәскәү) елларда уздырыла.
Урманченың әсәрләре Россиянең 20 дән артык музеенда, элеккеге СССР илләрендә, шул исәптән Татарстан Республикасы Дәүләт сынлы сәнгать музеенда, «Казан» Милли-мәдәният үзәгендә, Татарстан Республикасы Милли музеенда, А.Кастеев исемендә Казакъстан Дәүләт сынлы сәнгать музеенда (Алма-Ата), Шәрекъ халыклары сәнгате музеенда (Мәскәү), Үзбәкстанның Сәнгать музеенда, шәхси галереяларда саклана.
Урманченың портретлары Р.Вахитов, З.Гыймаев, А.Абзгильдин, Х.Нәфыйков, Р.Баһаветдинов тарафыннан язылганнар.
Аның турында «Сагыш» (1968, режиссер В.В.Стрелков); «Бакый Урманче» (1987, режиссер Р.Хисамов, Казан кинохроника студиясе); «Урманче өстендә салават күпере» («Радуга над Урманче», 2009, Казан, ТНВ); «Бакый Урманче. Көйгә тиң тормыш…» («Баки Урманче. Жизнь – это музыка…», Казань, 2012, режиссер Н.Морозов, «Таткино») телефильмнары төшерелә.
Казанда Бакый Урманче музее (1999), скульптура һәйкәле (М.М.Гасймов, 1997), Күл Черкен авылында Урманче Музей-йорты ачыла (2012).
Казанда академик Королев урамындагы Урманче яшәгән йортка мемориал такта куела.
Казан, Буа, Яшел Үзән, Чаллы, Түбән Кама шәһәрләрендәге урамнар аның исемен йөртә.
Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы тарафыннан сынлы сәнгать өлкәсендә Бакый Урманче исемендә бүләк булдырыла (1998).
Татарстан Республикасының Г.Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты (1967). Хезмәт Кызыл Байрагы, Халыклар дуслыгы орденнары, медальләр белән бүләкләнә. Казан шәһәренең мактаулы гражданы (1987).
Балалар сәнгате хакында ата-аналар, тәрбиячеләргә ни белергә кирәк? М., 1924.
Татарстанның сынлы сәнгате // Совет әдәбияты. 1960. № 10.
Из творческой работы // Искусство. 1936. № 1.
Баки Урманче. Юбилейная художественная выставка. Каталог. Казань, 1969.
Баки Урманче: альбом. Казань, 1982.
Искусство, рождённое Октябрём (к 30-летию Б.И.Урманче): сборник статей. Казань, 1989.
Новицкий А. Баки Урманче. Казань, 1994.
Баки Урманче и татарская культура. Казань, 2005.
Духовный мир Баки Урманче. Казань, 2005.
Баки Урманче. Живопись. Скульптура. Графика: каталог выставки. Казань, 2007.
Баки Урманче и национальная художественная культура. Казань, 2008.
Бакый Урманче. Живопись. Графика. Скульптура. Декоративно-прикладное искусство. Казань, 2012.
Баки Урманче. Живопись. Графика. Скульптура. Литературное наследие. К 120-летию со дня рождения художника. Казань, 2017.
Автор – Г.Ф.Вәлиева-Сөләйманова
Бакый Урманче – күпкырлы талант иясе
(Класстан тыш чара)
I. Бакый Урманченың тормыш юлы.
Бакый Идрис улы Урманче – нәкыш остасы, сынчы, график һәм педагог, Татарстанның һәм Россиянең халык рәссамы, республикабызның Габдулла Тукай исемендәге Дәүләт премиясе лауреаты. Ул – татар сынлы сәнгатенә нигез салучы һәм үзе исән чагында ук классик дип танылган рәссам.
Яңа татар поэзиясендә һәм татар музыкасында нигез салучылар Тукай һәм Сәйдәш булса, татар сурәтчелек сәнгатенең нигез салучысы – Бакый ага Урманче.
Булачак рәссам 1897 елның 23 февралендә хәзерге Буа районы Күл Черкене авылында мулла гаиләсендә туа. Башлангыч белемне, халкыбызның гореф-гадәтләрен, әхлакый кагыйдәләрен әтисеннән үзләштерә. Соңрак Казанда “Мөхәмәдия” мәдрәсәсендә укый.
Нәкышче әнисе, буяучы бабасы, җыр-бәеткә оста әбисе Бакыйга кечкенәдән үк көчле тәэссир итә. Һәрхәлдә, рәссам үзен белә-белгәннән алып әле рәсем ясавын, әле балчыктан төрле уенчыклар әвәләп уйнавын, бигрәк тә камыштан уенчык өй, тегермән коруын еш искә ала торган булган. Соңрак исә өй эчендә кирәкле эскәмия, урындык ише нәрсәләрне, умарта ояларын үзе ясаган. Ә инде скрипка уйныйсы килгәч, бу уен коралын да ясарга алына.
Б. Урманчега, сынлы сәнгать белән чынлап торып шөгыльләнә башлаганчы, зур тормыш мәктәбен үтәргә туры килә.
Тамбов якларында мөгаллимлек итә. Беренче бөтендөнья сугышы елларында армиягә алынып, Казахстанда хезмәт итә. Анда Бакый рәсем ясау буенча тәүге сабагын ала.
1919 елда 22 яшьлек Б. Урманче Казан сәнгать мәктәбенә укырга керә. Әлеге мәктәпнең беренче татар студенты була ул.
1920 елны ВХУТЕМАСта Мәскәүдә укый башлый.
Укуын тәмамлап, Казанга кайта. Сәнгать-театр техникумында укыта. Тик 1929 елда, милләтчелектә нигезсез гаепләнеп, рәссам кулга алына һәм Соловки лагеренә сөрелә.
Азат ителгәннән соң Бакый Урманче Мәскәүдә яши һәм эшли. Аның эшләре 1934 елда беренче тапкыр яшь рәссамнарның Бөтенсоюз күргәзмәсендә куела һәм югары бәя ала. Дүрт елдан соң Мәскәүдәге Совет рәссамнары берлегенә әгъза итеп алына.
1958 елда Татарстан Хөкүмәте чакыруы буенча Б. Урманче Казанга кайта һәм гомеренең соңгы көннәренә кадәр шунда яши.
Бакый Урманче 1990 елның 6 августында 93 яшендә вафат булды.
II. Бакый Урманче музее.
ХХ гасырда яшәп, иҗат иткән дөньяның иң бөек рәссамнарынан берсе булган Б.Урманче музеена 1998 елда Казан шәһәре администрациясе ярдәме белән нигез салына. Музейның максаты – ярты гасырдан артык гомерен сәнгатькә багышлаган бөек останың бай, затлы мирасын барлау, тормыш һәм иҗат юлы яктырту.
Татар профессиональ сәнгатенә нигез салучы Б.Урманче Татарстан Республикасы һәм Россия Федерациясе мәдәниятына үзеннән ифрат күп өлеш кертеп калдырган.
Б.Урманче үзенчәлекле шәхес. Татарларның гасырлар буе сакланып килгән мәдәни хәзинәләрен барлауга багышлаган иҗаты белән ул бөтендөньяга дан казанды.
Аның иҗаты күпкырлы. Атаклы рәссам график, станокта башкару, скульптура, китап иллюстрацияләү, декоратив-кулланма һәм декарация сәнгате кебек өлкәләрдә үзен сынаган һәм уңышка ирешкән.
Б.Урманче тарафыннан 300 артык рәсем сәнгате, 100 артык скульптура һәм берничә мең графика үрнәге ясап калдырылган.
Музей фондында олы шәхеснең 65 сәнгать әсәре, 150 якын документы һәм фотографияләре исәпләнә. Рәссамның шәхси тормышын тулырак күз алдына китерү өчен, музейның оста яшәгән һәм иҗат иткән тирәлектәге көнкүреш тормыш яракларыннан торган махсус мемориаль өлеше ачылды
III. Күпкырлы талант иясе
Б. Урманче сынлы сәнгатьнең һәр төре белән дә шөгыльләнгән. Нәкыш, уйма-сын, графика, архитектура… музыкага да бик хирыс булган. Җырларга яраткан. Шигырьләр язган, борынгы кулъязма әсәрләргә оста текстологик анализ ясаган. Университет студентларына гарәп каллиграфиясен өйрәткән. Чит телләрне дә әйбәт белгән.
Агачтан ясалган әсәрләре күбесенчә багышланган хатын-кызларга.
“Сөембикә”. Юкә агачының бер кисәгеннән ул ханбикәнең битен генә “азат итә”. Әлеге скульптурада Сөембикәнең бөтен сагышын, үз халкы өчен борчылуын күреп була.
“Нияз” (преданность). Хатын кыз Намаз укуын башлый.
“Гомергә бергә” — тормыш символы. Гаилә, халыкның дәвамлыгын күрсәтә.
Бакый Урманче бөек шәхесләрнең портретлар галереясен туплаган. Бу телевидение йолдызлары, композиторлар, артистлар, язучылар, шагыйрьләр, Советлар Союзы геройлары, галимнәр.
Күп кенә язучы әсәрләренә иллюстрацияләр ясаган кеше дә әле ул. Мәсәлән, Г. Тукайның “Печән базары яхуд яңа Кисекбаш” әсәренә ясаган иллюстрацияләр.
100дән артык скульптура әсәре, 300гә якын нәкыш картиналары, меңнәрчә графика әсәрләре кергән реалистик образлы иҗаты киң катлау тамашачыларга билгеле. Б. Урманче әсәрләре Татарстанда һәм чит ил күргәзмәләрендә даими күрсәтелеп торыла.
Республикада Б. Урманче исемендәге премия булдырылган.
1998 елда Казанда Бакый Урманче музее ачылды.
1997 елда башкалабызның Зур Кызыл урамындагы скверда мәшһүр сынчының бронза һәйкәле урын алды.
- Тест
1.Бакый Урманче ничәнче елда туган
а) 23.02.1900
б) 23.02.1897.
в) 26.04.1886
2. Б. Урманче башлангыч белем алган мәдрәсә
а) Мөхәммәдия
б) Хөсәения
в) Галия
3. Б.Урманче сәнгать мәктәбенә ничә яшендә укырга керә
а) 18
б) 22
в) 20
4.Казандагы Б.Урманче музее кайсы урамда урнашкан
а) Кремлевская ур.
б) К. Нәҗми ур.
в) Щапов ур.
5.Б.Урманче ничәнче елда вафат була
а)1990
б)1993
в)1984
6. Б.Урманченың туган ягы
а) Буа районы Күл Чәркән авылы
б) Казан шәһәре
в) Арча районы Кырлай авылы