Азау гадиаты сека сочинение на осетинском - Помощь в подготовке к экзаменам и поступлению

Урочы темæ: Сылгоймаджы хъысмæт Гæдиаты Секъайы радзырд «Азау»-ы.

Урочы нысан: Бæстондæр æрлæууын æмæ бакусын Азауы фæлгонцыл,
раргом кæнын сæйраг хъайтары трагикон хъысмæты аххосæгтæ, йæ миддуне; ахуыр
кæнын скъоладзауты сыгъдæг зæрдæйы æнкъарæнтæн аргъ кæныныл, сæрибар, кад æмæ
намыс хъахъхъæныныл, ивгъуыд цард абоны цардимæ абарын; ныхасы рæзтыл бакусын.

Цæстуынгæ æрмæг: 1. Фыссæджы къам.

2.
Гом чиныг «Гæдиаты Секъайы сфæлдыстад».

3.
Чингуыты равдыст – Секъайы уацмыстæ.

4.
Докладтæ, рефераттæ.

5.
Спектакль «Азау æмæ Таймураз»-ы афишæ, программæ.

6.
Скъоладзауты конд нывтæ радзырд «Азау»-мæ: Ганисы хъæу, Азау æмæ Таймуразы
фембæлд, сывылдз бæлас Азау æмæ Таймуразы ингæныл Ганисы хъæуы зæронд
уæлмæрдты.

7.
Æнкъард мелодитæ (ирон фæндыр)

Эпиграф урокмæ: Цыфæнды хуызы сæрибардзинадæн дæр йе ‘цæг æвдисæн
у сылгоймаджы уавæр. К Маркс.

Зæгъон
ныр хъуамæ барджыны ныхæстæ

Уæ
номæй дæр уæ куырм æгъдæуттæн æз.

Зæгъон
ныр хъуамæ амонд æмæ уарзтæн

Кæй
ныййардта ирон чызджы дæр æрдз.

Хостыхъоты
Зинæ.

Урочы цыд: 1. Хъуысы сабыр æнкъард мелоди. Дзуры
скъоладзау зæронд усы дарæсы: «Æз уæм æрцыдтæн аивгъуыд æнустæй,

Мæ уд
дзынæзта, мин азы куыдта…

Æз рагон
Иры хъарæггæнæг ус дæн…»

(æнкъардæй бандоныл æрбады).

2.
Скъоладзау лæууы йæ разы æмæ дзуры Гæдиаты Цомахъы æмдзæвгæ «Сылгоймаг»

Йæ фæлурс уадултыл йæ цæссыг æрцæуы:

Уый рагон цæссыг у, æнусон цæссыг.

Сылгоймаджы хъарæг кæй зæрдыл нæ лæууы,

Кæй цæстыл нæ уайы сылгоймаджы хъыг?

… Æхгæд у сылгоймаджы фæндаг, хæрзæхгæд:

Чызг уа æви ус уа! – æмхуызон æхгæд.

Хъыгдард у, ыссæст у, йæхæдæг фыдæфхæрд.

Кæд уыдзæн сылгоймаджы рухсы дуг, кæд?

Фæллойгæнæг усæй, фæллойгæнæг чызгæй –

Æппæтдæр æнæскаст: бæрæг у сæ зын.

Цæй, равдисут абон уæ фæндтæ ныфсджынæй.

Цæй, равдисут абон æфхæрды бæллын.

Ахуыргæнæг: Уæдæ цæй Гæдиаты Цомахъы курдиат «Равдисут æфхæрды
бæллын» сæххæст кæнæм æмæ нæ абоны урочы бæлвырддæр æрлæууæм ирон аив дзырды
дæсны, курдиатджын фыссæг, ирон прозæйы бындурæвæрджытæй иу – Гæдиаты Куыцырийы
фырт Секъайы радзырд «Азау»-мæ гæсгæ Азауы фæлгонцыл. Раргом кæнæм
сыгъдæгзæрдæ, йæ миддуне хъæздыг, фæлæ цардæй æфхæрд, æбар сылгоймаджы хъысмæт,
абарæм сылгоймаджы ивгъуыд цард абоны цардимæ.

Тетрæдты скъоладзаутæ фыссынц фæйнæгыл фыст
темæ, йæ бынмæ фыст пълан. Урок куыд цæуа, афтæ скъоладзаутæ фыссынц пъланы
фæрстытæ. Хæдзары йыл бакусдзысты æмæ сочинени ныффысдзысты.

Дзырдуатон куыст: Концепци – авторы хъуыды царды фæзындты
тыххæй. Символ – нысан. Ам «сау калм» — æнамонддзинады калм,
фыдæлты фыдæгъдау – ирæд фенамонд кæндзæн дыууæ уарзон уды.

Цыбырæй равдисут хæххон сылгоймаджы уавæр
ивгъуыд рæстæджы.

II.
Равзарæм уæдæ Секъайы уацмыс æмæ бамбарæм, куыд æвдисы фыссæг сылгоймаджы
хъысмæт.

Фронталон бафарст:

—
Уацмыс «Азау» цавæр
литературон жанрмæ хауы?

—
У радзырд, литературон
таурæгъ.

—
Гæдиаты Секъайы уацмысты
сюжеттæ цæй бындурыл арæзт сты?

—
Йæ радзырды сюжеттæ фыссæг
амадта æхсæнадон царды цауты бындурыл, пайда кодта историон таурæгътæй, æцæг
хабæрттæй, æмбисæндтæй.

—
Цы у таурæгъ, йæ сæйраг
миниуджытæ? ( Скъоладзаутæ дзурынц таурæгъы сæйраг миниуджытæ.)

—
Секъайы таурæгътæ куы
кæсай, уæд дæм афтæ кæсы, цыма фыст ныхæстæ нæ кæсыс, фæлæ демæ чидæр ныхас
кæны æмæ йын хъусыс йæ фæлмæн, фæлæ барджын хъæлæс.

—
Таурæгъгæнæг радзуры ахæм
хабар, царды æцæг чи ’рцыд, йæхæдæг кæй федта кæнæ кæй фехъуыста, чи йæ федта,
уыдонæй. Æцæг хабар, дам, уыдис Таймураз æмæ Азауы трагикон уарзондзинад дæр.
Уымæн æвдисæнæн абон дæр ма Ганисы хъæуы сæрмæ зæронд уæлмæрды астæу сæ ингæныл
цы стыр сывылдз бæлас. лæууы, уый.

—
Секъа йæ таурæгъты цы
адæмы кой фæкæны, уыдонæн сæ хъысмæт, сæ царды фæндаг равдисы кæронмæ, мæлæты
бонмæ.

—
Таурæгъгæнæг æрмæст
хабæрттæ дзурæг нæу, фæлæ ма у дуджы, адæмы, хабæртты тæрхонгæнæг дæр. Секъа
дзы кæмæн йæ хорзы кой ракæны, кæй та æгъатырæй бафхæры.

—
Таурæгъы цаутæ кæрæдзи
ивынц, æмæ уацмыс асæй-чысыл, фæлæ хабæрттæй та хъæздыг вæййы.

—
Секъайы таурæгъты
хъайтартæ самайынц хъæбатыр тох царды æнæраст хъуыддæгты ныхмæ. Хъæбатырæй
мæлгæ дæр акæнынц.

—
Сылгоймаг уæлдай ссæст æмæ
æбар кæм уыд, йæ тыхст, маст, хъизæмæрттæ æвдыст кæм цæуынц, Секъайы уыцы
радзырдтæ-таурæгътай ма цавæртæ зонут?

Скъоладзаутæ нымайынц уацмыстæ:

«Мад æмæ фырт», «Арагуийы Ерыстау æлдар»,
«Айссæ», «Дыса», «Саударæг ус», «Сафиат» , «Зæлда» ,» Хо æмæ æфсымæр», «Садуллæ
æмæ Манидзæ»…

— Æрлæууæм таурæгъ «Азау»-ы сюжетыл.

Скъоладзаутæ цыбырæй дзурынц радзырды сюжет:

Ахуыргæнæг: Сюжетæй бæрæг у, цы цæстæй кæсы автор
патриархалон дунемæ. Æмæ уый у царды концепци. Мулк, исбон аивтой адæмы
психологи, сæ зондахаст. Намыс æмæ рæстдзинадыл фæтых мулкмæ бæллын. Хъыгагæн,
ацы хъуыддаг ис абарæн нæ абоны цардимæ.

(Цыбыр хъомыладон куыст ахуыргæнæджы фæндонмæ
гæсгæ)

Секъа йæ таурæгъ «Садуллæ æмæ Манидзæ»-йы афтæ
фыста:

«Ирон æгъдæутты рæхыс-бæттæнтæ сæттын нæ
комынц. Зындзинад хъуырмæ схæццæ, цæсты рухс баталынг кодта. Фосмæ бæлгæйæ,
ирон лæджы зæрдæ ферох кодта зæнæджы уарзондзинад. Хуыцауы стыр лæвар –зæнæг
уæй кæнын æфсæрмы нæ кæнынц».

—
Ахъуыды кæнут æмæ зæгъут,
чи сты таурæгъы сæйраг фæлгонцтæ?

—
Таурæгъы сæйраг фæлгонцтæ
сты Азау æмæ Таймураз. Азау – трагедийы сæйраг у. Уымæн зындæр уыд
фыдæлты æгъдауы ныхмæ рацæуын. Азау æмæ Таймураз агурынц рæстдзинад. Секъа,
куыд фыссæг, афтæ у æрыгæтты фарс, сæ уарзондзинады фарс æмæ сæ ныв кæны иттæг
уарзонæй, сæ уавæрыл сын хъыг кæны зæрдæбынæй.

—
Таурæгъы райдиан Азау æмæ
Таймуразы трагикон уавæр цавæр символикон нывæй æвдисы автор? Чиныджы йæ ссарут
æмæ йæ бакæсут.

—
Скъоладзау кæсы чиныджы :

—
Таймураз æмæ Азау Биботы
кæрты хъæбыс-хъæбысы бафынæй сты…

—
Ам и стыр сау калм –
фыдæлты мæлинаг æгъдау –ирæд дыууæ æрыгон зæрдæйы ахицæн кодта.

—
Зæгъут, цавæртæ сты Азауы
характеры сæйраг миниуджытæ?

—
Азауы характеры сæйрагæй
зыны сыгъдæгзæрдæ, амондмæ бæллын, уарзондзинады сæрыл хæцынхъом уæвын,
рæстдзинадуарзаг.

—
Амонд, кæнæ мæлæт! — ахæм
у дыууæ уарзон адæймаджы тæрхон.

2 скъоладзауы: Азау æмæ Таймуразы фембæлд (инсценировкæ).
Чызг æмæ лæппу ирон дзаумæтты.

Хъуысы мелоди
(диалог хрестоматийы,166 фарс)

Ахуыргæнæг:
Таймураз æмæ Азау æнæ кæрæдзи нæ бафæрæзтой цæрын. Фыссæг æнахуыр зæрдæмæхъаргæ
ахорæнтæй пайда кæны Азауы тыхст уавæр, йæ маст, йæ зæрдæйы катай равдисынæн.

Ссарут тексты уыцы
бынæттæ æмæ сæ бакæсут.

…Азауæн-ма йæ
фидауцджын сау цæстытæ арф кæцæйдæр сæ сау æндæрг хастой, йæ тæнæг былтæ ныххус
сты, дзæгъæл змæлд кодтой, йе взаг басур, комы нал хатти, йæ уадултæ цъити
хъæпæнау ныффæлурс сты…

…Азауæй хиуаг
йæхицан ус скодта, залиаг калмы хъæбысы зындоны артæй сыгъди. Хиуаджы цур
хуссынæй мæрдтæм цыд, йæ зæрдæ тъæппытæ хаудта. Иу дзырд йæ дзыхæй нæ цыд.
Таймуразы уарзон мондæгтæ хуры тынтæй иста, йæхи сæ рæвдыдта. Æмæ-иу йæ салд зæрдæ
батæфсти, бахъарм, йæхинымæры-иу дзырда: «Чи зоны, уæлæуыл куы нæ баиу уæм, —
мæрдты уæддæр кæрæдзи фендзыстæм»…

… Азауæн йæ зæрдæ
атыппыр, адæнгæл, цæсгом ацъæх ис, хурхуадындзтæ адымстысты, цæстытæ батартæ
сты, сæры магъз ихы къæртт фестад…

Ам æртæ скъоладзауы ролтæм гæсгæ кæсынц (автор, Азау, Магда)

— Азау бирæ азты фæстæ йæ хистæр фыртимæ Ганисмæ
æрцыд. Хъæугæрон фембæлд иу ус Магдайыл. Азауы базыдта, фæцинтæ йыл кодта.
Бацыдысты Азауы фыды хæдзармæ, тыргъы æрбадтысты. Азау Магдайæн афтæ зæгъы:

— Дæ фæхъхъау фæуон, Таймураз цы фæци, Таймураз?

— Раджы куы амард, дæ нывонд фон. Урс Туалты йæ
мады ‘рвадæлтæм. Ардæм æй æрхастой æмæ йæ Бибойы фарсмæ баныгæдтой.

— Цом-ма, дæ нывонд фæуон, йæ ингæн мын фенын
кæн!

— Азау Магдайы фæстæ цух-мухтæгæнгæ араст.
Бацамыдта йын ингæн. Азау ингæныл адæлгом, йæ дзыхыдзаг сыджыт фелвæста æмæ
базыр-зыр кодта, æрбатымбыл, стæй адаргъ ингæны уæлæ æмæ йæ уд систа. Дыууæ
уарзоны кæрæдзийы нал федтой, æрмæст ма Азау йæ зæронд фæлмæцыд стджытæ
Таймуразы цур ингæны ныккалдта.

Ахуыргæнæг: Азау æмæ Таймуразы ныхмæ слæууыдысты фыдæгъдæуттæ –
(ирæд, хъоды бакæнын) мæгуырдзинад, тугкалды тас, фæлæ уæддæр нæ систой сæ къух
сæ уарзондзинадыл. Хъазуат тохы бацыдысты æппæты ныхмæ, фæлæ сæ бон нæ баци
«рæхыс — бæттæнтæ» атонын. Кæй аххос у, Азау æмæ Таймураз цардæй кæй ницы
федтой, афтæмæй сау мæрмæ кæй бацыдысты, уый? Кæд, мыййаг, сæхи аххос у.

Скъоладзау: Нæ, уый сæхи аххос нæу. Уый у се ‘намонддзинад. Царды
цæлхдуртæ – мулкмæ тырнындзинад, кæрæфдзинад, зианхæссæг рагон æгъдæутты сæрты
ахизын кæронмæ сæ бон нæ баци. Ницы рауад сæ тохæй – ис сын трагикон хъысмæт.
Фæлæ сын кæсæм сæ таурæгъ æмæ стæм сæ фарс – сæ лæгдзинады, сæ рæсугъд зæрдæ,
се стыр уарзондзинады фарс.

III.
Кæронбæттæн.

Ахуыргæнæг: Мæгуырæг, ирон сылгоймаг! Цымæ кæд фервæздзынæ
дæ цагъары уавæрæй?.. – фыста Хъаныхъуаты Инал. Фæлæ нырма дард уыд сæрибары
рæстæг. Сылгоймаджы сæрыл нырма бирæ фæдзурдзæн ирон литературæ. Сылгоймаджы
сæрыл тохгæнгæнæг уыдзысты ирон фысджыты хуыздæртæ . Уыдонимæ Гæдиаты Секъа
дæр.

Абайты Васо Секъайы рахуыдта «Иууыл адæмондæр
фыссæг». Секъа рацыд адæмæй æмæ адæмон сфæлдыстадæй. Секъа уыд æппæт хæхбæсты
цæрæг адæмы дугъон æмæ фæдисон. Йæ таурæгъты фылдæры кæд сылгоймаджы хъысмæтыл
дзырдта, уæддæр æй уырныдта, йæ адæммæ рухсдæр фидæн кæй æнхъæлмæ кæсы. Сæрибары
дуг кæй æрцæудзæн, уый уыд йæ бæллиц. Йæ иу æмдзæвгæйы афтæ фыссы:

Куы фенин æз хурæн йæ тынтæ:

Гъе искуы ирон лæджы царды

Куы фенин æцæгæй мæ фынтæ…

. Секъайы бæллиц сæххæст æви нæ?

Скъоладзау: Фыццаг ирон сылгоймаг-революционеркæ Калоты
Нагъо 1911 азы ахст куы æрцыд, уæд афтæ загъта: «Мах сылтæ не стæм, мах
сылгоймæгтæ стæм. Тох дæр нæ бартыл уымæн кæнæм. Тагъд æрцæудзæн ахæм рæстæг,
æмæ сылгоймаг дæр адæймаджы æмрæнхъ æрлæудзæн».

Æрцыд ахæм дуг.
Æлæууыд сæрибары рæстæг.

(Ахуыргæнæг фæйнæгыл цы эпиграфтæ фыст ис, цы цæстуынгæ æрмæг æрцæттæ
кодта, уыдон хъуыды æмбарын кæны тухгæ чингуытæ, нывтæ, рефераттыл афæлгæст
аразы).

Скъоладзау: Царды æмæ ахуыры фæндæгтæ байгом сты ирон
сылгоймагæн дæр. Абон сæ къухы æфтынц сæ рæсугъд бæллицтæ. Нæ Иры чызджытæ
ахуыр кæнынц, кусынц канд нæ бæстæйы нæ, фæлæ ма бирæ фæсарæйнаг бæстæты дæр.

Се ‘ппæты кой нæ кæндзыстæм, нæ фыццæгты нæ
зæрдыл æрлæууын кæнæм.

Саламты Софья – фыццаг хæххон ирон сылгоймаг – каст фæци С.М.
Кировы номыл хæстон-медицинон академи.

Бутаты Фатимæйæн – фыццаг ирон сылгоймагæн – лæвæрд æрцыд Паддзахадон
премийы лауреаты ном.

Дудараты Вероникæ – фыццаг ирон сылгоймаг-дирижер.

Туаты Ольгæ – фыццаг ирон сылгоймаг-профессор.

Калоты-Барахъты Еленæ – фыццаг ирон сылгоймаг-прокурор æнæхъæн Цæгат
Кавказы.

Фыццæгтæ иунæгæй нæ
баззадысты. Бонæй-бонмæ рæзы, нæ чысыл Ирыстонæн кад æмæ намыс чи хæссы, уыцы
сылгоймæгты нымæц. Англисæй, Канадæйæ æмæ бирæ æндæр рæттæй цæуынц Мæскуымæ,
цæмæй базонгæ уой медицинон наукæты доктор, профессор Дзугаты Софьяйы наукон
куыстытимæ. Кубæйы, Сирийы, Турчы, Англисы зæрдиаг къухæмдзæгъд кодтой ирон
чызг-балеринæ Адырхаты Светланæйæн.

Чызг – скъоладзау
дзуры йæ хъуыдытæ:

Сылгоймагæн сæрибар
бæстæйы цы кад æмæ намыс ис, уый иттæг бæрæгæй зыны Ирыстоны сылгоймæгты
уавæрыл.

Æз дæр уыцы
сылгоймæгтæм хауын. Нырма ныр цæуын царды стыр фæндагмæ, æмæ мæ зæрдæ дарын, мæ
бирæ фæндтæ мæ къухы кæй бафтдзысты, уымæн æмæ цæрын сæрибар дуджы. Хостыхъоты
Зинæйы æмдзæвгæ «Æз — сылгоймаг» у ирон сылгоймæгтæн гимны хуызæн, æмæ
йæ лæвар кæнын нæ абоны сылгоймаг – уазджытæн. (Хъуысы хъæлдзæг мелоди)

Æз – сылгоймаг –
цардаразæг фарн дæн,

Кувут , лæгтæ,
иууылдæр мæнæн.

Æз бæллиц дæн,
дидинæджы тау дæн,

Æз цъæх уалдзæг,
цины зарæг дæн.

Æз æфсарм дæн,
нуазæн дæн уæ къухы.

Æз хæдзары – мин
бæркады фынг.

Æз æдзухдæр – уе
‘мдзу царды дугъы

Фарн – мæ дзырд,
ныххуыссын кæны зынг.

Сисут, лæгтæ,
баназут мæ кадæн,

Æз – уæ радтæг, уе
стыр мæт, уæ хур.

Æз уæ къухы
бахъуаджы бон кард дæн.

Æз – уæ фидæн, уе
‘нхъæлцау бындур.

Урокæн хатдзæг
скæнын. Скъоладзауты дзуаппытæн аргъ скæнын.

Хæдзары – ныффыссын
сочинени «Азауы фæлгонц».

Источник

Секъа райгуырди 1855 азы Гуырдзыстоны , Хъуды комы.

Секъа ма чысыл сывæллон куы уыдис , уæд амарди йæ мад . Фыдæн Секъайы йеддæмæ ничи уыд, æмæ йæ фæндыд бафтауын ахуырыл , фæлæ йæ фадат нæ уыд, æмæ йæ къухы нæ бафтыд уыцы хъуыддаг сæххæст кæнын. Иурæстæг Ганисмæ кусынмæ бафтыд иу гуырдзиаг сауджын. Секъайы фыд уыцы сауджынæн балæгъстæ кодта , цæмæй йын йæ фырты сахуыр кæна кæсын æмæ фыссын.

Афтæ фæцахуыр лæппу чиныджы кæсын æмæ фыссын, фæлæ гуырдзиагау . Райдыдта диакъонæй кусын, фæлæ йæ куыст нæ уарзта. Зæххы куыст кодтаид æмæ зæхх нæ уыд.Гыццыл фæстæдæр Секъа ралыгъди Цæгат Ирыстонмæ зæххагур. Бирæ фæрахау — бахау кодта, фæлæ зæхх йæ къухы нæ бафтыд . уæд та фæстæмæ Дзæуджыхъæумæ æрыздæхт. Дзæуджыхъæуæй Ганисмæ цæугæйæ уардонæй ахауд , йæ сæр дурмæ æрхаста æмæ ууыл ахицæн йæ цардæй.

Просмотр содержимого документа

«Гадиаты Секъа- адамон фыссаг»

Источник

Сылгоймаджы хъысмæт Гæдиаты Секъайы радзырд «Азау»-ы.

Ахуыргæнæг: Къораты Фиолетæ.

Д. Саниба.

Темæ: Сылгоймаджы хъысмæт Гæдиаты Сегъайы радзырд «Азау»-ы.

Нысан: 1. Бæстондæр æрлæууын æмæ бакусын Азауы фæлгонцыл, раргом кæнын сæйраг хъайтары трагикон хъысмæты аххосæгтæ, йæ миддуне

2.Ахуыр кæнын скъоладзауты сыгъдæг зæрдæйæ æнкъарæнтæн аргъ кæныныл, сæрибар, кад æмæ намыс хъахъхъæныныл , ивгъцыд цард абоны цардимæ абарын.

3. Ныхасы рæзтыл бакусын.

Эпиграф урокмæ.

Зæгъон ныр хъуамæ барджыны ныхæстæ

Уæ номæй дæр уæ куырм æгъдæуттæн æз.

Зæгъон ныр хъуамæ, амонд æмæ уарзтæн

Кæй ныййардта ирон чызджы дæр срдз

(Хостыхъоты Зинæ)

Урочы цыд.

Хъуысы сабыр æнкъард мелоди, дзуры скъоладзау зæронд усы дарæсы.

(Æз уæм æрцыдтæн ивгъуыд æнустæй,

Мæ уд дзынæзта, мин азы куыдта…

Æз рагон Иры хъарæггæнæг ус дæн…

(æнкъардæй бандоныл æрбады)

2. Съоладзау лæууы йæ разы æмæ дзуры Гæдиаты Ц. æмдзæвгæ «Сылгоймаг».

Йæ фæлурс уадултыл йæ цæссыг æрцæуы:

Уый рагон цæссыг у, æнусон цæссыг

Сылгоймаджы хъарæг кæй зæрдыл нæ лæууы,

Кæй цæстыл нæ уыйы сылгоймаджы хъыг?

Æхгæд у сылгоймаджы фæндаг, хæрзæхгæд

Хъыгдард у, ыссæст у, йæхæдæг фыдæфхæрд.

Кæд уыдзæн сылгоймаджы рухсыдуг, кæд?

Фæллойгæнсг усæй, фæллой гæнæг чызгæй –

Æппæтдæр æнæскаст: бæрæг у сæ зын

Цæй, равдисут абон уæ фæндтæ ныфсджынæй,

Цæй равдисут абон æфхæрды бæллын.

Ах-æг:

Уæдæ цæй Гæдиаты Цомахъы курдиат «Равдисут æфхæрды бæллын» сæххæст кæнæм æмæ нæ абоны урочы бæлвырдæр æрлæууæм ирон аыв дзырды дæсны, курдиатджын фыссæг Гæдиаты Секъайы радзырд «Азау»-мæ гæскæ Азауы фæлгонцыл.

Ацы урочы нæ хæс у, раргом кæнын сыгъдæгзæрдæ, йæ миддуне хъæздыг, фæлæ цардæй æфхæрд, æбср сылгоймаджы хъысмæт, абарæм сылгоймаджы ивгъуыд цард абоны цардимæ.

Дзырдуатон куыст.

Символ – нысан. Ам «сау калм» æнамонддзинады нысан.

Концепци – авторы хъуыды царды фæзындты тыххæй.

Равзарæм уæдæ Секъайы уацмыс æмæ бамбарæм, куыд æвдисы фыссæг сылгоймаджы хъысмæт.

Иу скъоладзау нæ базонгæ кæндзæн Секъайы царды хабæрттимæ /чысыл презентаци/.

Ахуыргæнæг. !.Уацмыс «Азау» цавæр литературон жанрмæ хауы?

-У радзырд , литературон таурæгъ.

2. Секъа йæ уацмысты сюжеттæ цæй бындурыл арæзта?

-Йæ радзырдты сюжеттæ фыссæг амадта æхсæнадон царды цауты бындурыл, пацда кодта истоион таурæгътæй, æцæг хабæрттæй, æмбисæндтæй.

3.Цы у таурæгъ,йæ сæйраг миниуджытæ цавæртæ сты?

-Таурæгъгæнæг радзуры ахæм хабар, царды æцæг чи æрцыд, йæхæдæг кæй федта, кæнæ кæй фехъуыста , чи йæ федта, уыдонæй. Æцæг хабар ,дам, уыдисТаймураз æмæ Азауы уарзондзинад дæр. Уымæн æвдисæнæн сæ ингæныл Ганисы хъæуы сæрмæ, уæлмæрды астæу лæууы стыр сывылдз бæлас /равлисын слайд/.

-Секъайы таурæгътæ куы кæсай,уæд дæм афтæ кæсы,цыма фыст ныхæстæ нæ кæсыс,фæлæ демæ чидæр ныхас кæнч æмæ йын хъусыс йæ фæлмæн, фæлæ барджын ныхас.

-Таурæгъгæнæг æрмæст хабæрттæ дзурæг нæу,фæлæ ма у дуджы, адæмы, хабæртты тæрхонгæнгæнæг дæр. Секъа дзы кæмæн йæ хорзы кой ракæны, кæй та æгъатырæй бафхæры .

Секъайы таурæгъты хъайтартæ самайынц хъæбатыр тох царды æнæраст хъуыддæгты ныхмæ.Хъæбатырæй мæлгæ дæр акæнынц.

-Таурæгъы цаутæ кæрæдзийы ивынц æмæ уацмыс асæй чысыл, фæлæ хабæрттæй та хъæздыг вæййы.

-Секъа йæ таурæгъты цы адæмы кой фæкæны, уыдонæн сæ царды фæндаг равдисы кæронмæ ,мæлæты бонмæ.

4.Сылгоймаг уæлдай ссæст æмæ æбар кæм уыд, йæ тыхст, маст æмæ хъизæмæрттæ кæм цсуынц, Секъайы уыцы радзырдтæй ма цавæртæ зонут?

-«Мад æмæ фырт», «Арагуийы Ерыстау æлдар», «Дыса», «Саударæг ус», «Хо æмæ æфсымæр», «Садуллæ æмæ Манидзæ».

Ах-æг. Æрлæууæм уæдæ таурæгъ «Азау»-ы сюжетыл æмсæ йæ цыбырæй радзурæм /скъоладзаутæ дзурынц сюжет/.

Ах-æг. Уацмысы сюжетæй бæрæг у, цы цæстæй кæсы автор патриархалон дунемæ æмæ уый у царды концепци.

Мулк,исбон аивтой адæмы психологи, сæ зондахаст. Намыс æмæ рæстдзинадыл фæтых мулкмæ бæллын. Хъыгагæн абон дæр бирæтæ кæсынц æрмæстдæр хъæздыгдзинадмæ æмæ иуæй-иуты фæфæнды , цæмæй сæ чызг хъæздыг мой скæна, кæнæ сæхæдæг дæр хъæздыг хæдзары чызг ракурой, тырнынц мулкмæ, исбонмæ, стыр галуантæм. Фæлæ, æвæццæгæн, хъæздыгдзинад сæйрагдæр нæу,æппæты фыццаг хъуамæ уай адæймаг, Абон бирæтæ æхцайы тыххæй сæ сæрмæ цыфснды æгаддзинад æрхæсдзысты.фæлæ æгадæй цæрыны бæсты адæймаг æппындæр куы нæ уа, уæд хуыздæр у. Уымæн загътой нарты куырыхонтæ: «Æнусон цардæй æнусон кад хуыздæр у». Æмæ мæн уырны , сымах дæр æгаддзинад уæ сæрмæ кæй никуы æрхæсдзыстут , фæлæ тырндзыстут кадджын уæвынмæ, хорздзинад саразынмæ.

Ахъуыды кæнут æмæ зæгъут,чи сты таурæгъы сæйраг фæлгонцтæ?

-Таурæгъы сæйраг фæлгонцтæ сты Азау æмæ Таймураз.Азау трагедийы сæйраг у. Уымæн зындæр уыд фыдæлты ныхмæ рацæуын. Азау æмæ Таймураз агурынц рæстдзинад. Секъа , куыд фыссæг, у æрыгæтты фарс, сæ уарзондзинады фарс æмæ сæ æвдисы иттæг уарзонæй, сæ уавæрыл сыл хъыг кæны зæрдæбынæй.

Таурæгъы райдиан Азау æмæ Таумуразы трагикон уавæр цавæр символикон нывæй æвдисы автор?/ ссарын чиныджы/

-Таймураз æмæ Азау Биботы кæрты хъæбыс-хъæбыс бафынæй сты…/143 фарс/

-Ам ис «стыр сау калм»- фыдæлты мæлинаг æгъдау-ирæд дыууæ æрыгон зæрдæйы ахицæн кодта.

3.Зæгъут,цавæртæ сты Азауы характеры сæйраг миниуджытæ?

-Азауы характеры сæйрагæй зыны сыгъдæгзæрдæ, амондмæ бæллын, уарзондзинады сæрыл хæцынхъом уæвын, рæстдзинадуарзаг. «Амонд кæнæ мæлæт!»- ахæм у дыууæ уарзон адæймаджы тæрхон.

/Бакæсæм ма Азау æмæ Таймуразмæ. Сæ фембæлд. Инсценировкæ./

Ах-æг. Таймураз æмæ Азау æнæ кæрæдзи нæ бафæрæзтой цæрын. Æмæ æцæгæйдæр цæимæ ис абарæн уарзтæн, ацы диссаджы æнкъарæнæн. Уарзондзинад! Ацы ныхас фехъусгæйæ , цæстытыл ауайынц сæууон хуры тынтæ ,уалдзыгон дидинджытæ, кæйдæр цæхæркалгæ цæстытæ. Зæрдыл æрбалæууынц Ромео æмæ Джульеттæ, Фатимæ æмæ Ибрагим, Азау æмæ Таймураз.

/Байхъусæм ма уæдæ Чеджемты Æхсары æмдзæвгæ «Уарзондзинад»-мæ.

Уæдæ, уарзондзинад у адæймаджы цардмæ разæнгард чи кæны æмæ йыл базыртæ чи садзы, уыцы уæларвон тых.

Ах-æг. Фыссæг æнахуыр зæрдæмæхъаргæ ахорæнтæй пайда кæны Азауы тыхст уавæр, йæ маст, йæ зæрдæйы катай равдисынæн.

/Ссарут ма тексты уыцы бынæттæ æмæ сæ бакæсут /.

-151 фарс.

-154 фарс.

-157 фарс.

Ах-æг. Ахæм тыхст цард фæкодта Азау Таймуразы мысгæйæ.

/Азау æмæ Магдайы фембæлд . Сценкæ. 157 фарс/

Ах-æг.Азау æмæ Таймуразы ныхмæ слæууыдысты фыдæгъдæуттæ/ ирæд, хъоды/, фæлæ уæддæр йæ уарзондзинад сæ къух нæ систой. Хъазуат тохы бацыдыстсты æппæты ныхмæ,фæлæ сæ бон нæ баци «рæхыс-бæттæнтæ» атонын.

КæЙ АХХОС У, Таймураз æмæ Азау цардæй кæй ницы федтой, афтæмæй сау мæрмæ кæй бацыдысты, уый. Кæд , мыййаг, сæхи аххос у?

-Нæ, уый сæхи аххос нæу. Уый у се намонддзинад. Зианхæссæг рагон æгъдæутты сæрты ахизын нæ баци. Ницы рауад сæ тохæй- ис сын трагикон хъысмæт. Фæлæ сын кæсæм сæ таурæгъ æмæ стæм сæ фарс – сæ лæгдзинады , се стыр уарзондзинады фарс.

-Мæнмæ гæсгæ,ам аххосджын уыдысты Азауы мад æмæ фыд. Уыдон нæ тыхстысты сæ чызджы амондыл, нæ хъуыды кодтой, куыд цæрдзæн сæ чызг, кæй нæ уарзы, ахæм адæймагимæ, фæлæ йæ фосау уæй кодтой , стырдæр ирæд сын чи ратта,уымæн.

Ах-æг. Азауы бынаты та сымах куыд бакодтаиккат?

-Æз мæ уарзондзинадыл мæ къух нæ систаин æмæ бакодтаин æрмæстдæр Азауы хуызæн.

-Æз байхъуыстаин мæ мад æмæ мæ фыдмæ,уымæн æмæ хъуыддаг æнæтугныккалгæ нæ ахицæн уыдаид.

Ах – æг: Сымах та куыд хъуыды кæнут, Сцæгдæр амонд хъæздыгдзинады ис?

— Мæнмæ гæсгæ, амонд хъæздыгдзинады нæй, адæймаг æцæгæй дæр кæй уарза, уыимæ хохы цъуппыл дæр фæцæрдзæн, кусын куы уарза, уæд.

Ах – æг: Раст зæгъыс, кусын куы уарза, уæд.

Дунейы хъæздыгдзинæдттæ иууылдæр æсты куысты фæрцы.

Адæймаг куыстæй фидауы. Куыст у адæймаджы рæсугъдгæнæг, уæздангæнæг.

Абон бакуыстам Азауы фæлгонцыл. Цæуыл нæ ахуыр кæны?

Азауы фæлгонц нæ ахуыр кæны цæрыныл, уарзыныл, сыгъдæгзæрдæ уæвыныл. Ацы радзырд куы бакастæн, уæдæй нырмæ мæм афтæ кæсы, цыма æз дæр æнусмæ æрмæстдæр иунæг адæймаджы уарздзынæн.

Ах-æг: Абайты Васо Секъайы рахуыдта «Иууыл адæмондæр фыссæг Секъайы уырныдта, йæ адæммæ рухсдæр фидæн кæй æнхъæлмæ кæсы, кæй æрцæудзæн сæрибар дуг, уый уыд йæ бæллиц. Йæ иу æмдзæвгæйы афтæ фыста:

Тæхуды, Ирыстоны сæрмæ

Куы фенин æз хурæн йæ тынтæ:

Гъе искуы ирон лæджы царды

Куы фенин æцæгæй мæ фынтæ…

Куыд æрцыд уыцы рæстæг? Секъайы бæллиц сæххæст æви нæ?

— Фыццаг ирон сылгоймаг – революционерка Калоты Нагъо (1911 азы) ахст куы æрцыд, уæд афтæ загъта: «Тагъд æрцæудзæн ахæм рæстæг æмæ сылгоймагдæр æрлæудзæн адæймаджы æмрæнхъ» Æрцыд ахæм дуг, æрлæууыд сæрибары рæстæг, сæххæст Сегъайы бæллиц.

Ах – æг: Ныр та бакæсæм фæйнæгыл цы эпиграф ныффыстон, уый. Йæ афтор у зындгонд ирон поэтессæ Хостыхъоты Зинæ.

Раст зæгъы автор, йæ ныхас здæхт у нæ фыдæлтæм, сæ æппаринаг æгъдæуддæм. Æмæ уымæн зæгъы ирон сылгоймаг дæр цæрынмæ кæй райгуырд, уарзынмæ æмæ уый дæр амонды аккаг кæй у.

— Царды æмæ ахуыры фæндæгтæ байгом сты ирон сылгоймæгтæн дæр.

Абон сæ къухы æфтынц сæ рæсугъд бæллицтæ. Нæ Иры чызджытæ ахуыр кæнынц, кусынц, канд нæ бæстæйы нæ, фæлæ ма бирæ фæсарæйнаг бæстæты дæр. Се ппæты кой нæ кæндзыстæм , нæ фыццæгты нæ зæрдыл æрлæууын кæнæм.

— Саламты Софья – фыццаг хæххон ирон сылгоймаг, каст фæци С.М. Кировы номыл хæстон медецинон академи.

— Бутаты Фатимæйæн – фыццаг ирон сылгоймагæн лæвæрд æрцыд Паддзахадон премийы лауреаты ном.

— Дудараты Вероника – выццаг ирон сылгоймаг дирижер.

— Туаты Ольга –фыццаг ирон сылгоймаг –профессор.

— Калоты – Барахъты Еленæ – фыццаг ирон сылгоймаг прокурор æнæхъæн Цæгат Кавказы.

— Кочысаты Розæ – фыццаг ирон сылгоймаг фыссæг.

— Фыццæгтæ иунæгæй нæ баззадысты. Бонæй — бонмæ рæзы нæ чысыл Ирыстонæн кад æмæ намыс чи хæссы, уыцы сылгоймæгты нымæц. Кубæйы, Сирийы, Турчы, Англисы, зæрдиаг къухæмдзæгъд кодтой ирон чызг- балеринæ Адырхаты Светланæйæн.

— Сылгоймагæн сæрибар бæстæйы цы кад æмæ намыс ис, уый иттæг бæрæгæй зыны Ирыстоны сылгоймæгты уавæрыл.

Æз дæр уыцы сылгоймæгтæм хауын. Нырма ныр цæуын царды стыр фæндагмæ æмæ мæ зæрдæ дарын, мæ бирæ фæндтæ мæ къухы кæй бафтдзысты, уымæн амæ цæрын сæрибар дуджы.

Хостыхъоты Зинæйы æмдзæвгæ «Æз – сылгойма у ирон сылгоймæгтæн гимны хуызæн æмæ йæ лæвар кæнын нæ абоны сылгоймаг-уазджытæн. (Скъоладзау дзуры æмдзæвгæ)

-Ууыл нæ урок фæци, стыр бузныг уе ппæтæн дæр.

Бæрæггæнæнтæ.

Хæдзармæ куыст. Нывæцæн: «Азауы фæлгонц»

Источник

Обновлено: 09.03.2023

Бира расугъд агъдаутта уыдис ама ис ирон адамма. Ама цамандар, ныхас куы рацауы ирон агъдауыл, уад бирата фылдар хатт райдайынц ирон барагбатта ама ирон фынджы агъдауттай. Уыдон дар ахсджиаг куыд не сты. Фала уаддар ноджы вазыгджындар ама ахсджиагдар махма факаст ирон адаймаджы царды уаг, йахи дарыны фатк.

Се ‘ппатыл ацы ран ахасын на бон на бауыдзан. Фала уаддар бацархайдзыстам ирон сылгоймаган кад ама ирон сылгоймаджы агъдауттыл ардзурын.

Аз-сылгоймаг-цардаразаг фарн дан, Кувут, лагта, иууылдар манан. Аз баллиц дан, дидинаджы тау дан, Аз цъах уалдзаг, цины зараг дан.

Аз афсарм дан, нуазан дан уа къухы. Аз хадзары минбаркады фынг. Аз адзухдар- уе ‘мдзу царды дугъы, Фарн ма дзырд, ныххуыссын канын зынг.

Сисут лагта, бануазут ма кадан, Аз уа раттаг, уе стыр мат, уа хур. Аз уа къухы бахъуаджы бон кард дан, Аз- уа фидан, уе ‘нхъалцау бындур.

Хостыхъоты Зинайы ныхаста.

Амонаг: Сылгоймаджы фазынд ама сылгоймаджы удыхъады тыххай баззад ахам таурагъ:

Сарай дын, сылгоймаг, аз зонгуытыл кувын, Барзонд Хуыцау амондан сфалдыста Дау. Дзагъалы на хонынц поэта Дау рухс фын, Задбадан барзонды файлауга цъах нау.

Амонаг 1: Аваццаган, заххыл ахам тых най, ама сылгоймагима кай ис абаран… Сылгоймаг у хуры тынтаурасугъд ама фалман, сылгоймаг у фарн ама амонд хассаг… Сылгоймаг. Мад. куыд агарон тых ис уыцы дзырдты… Ирон адам рагай фастама кувынц сылгоймаг – бардуагма, Мадымайрамма, курынц дзы цот, фадзахсынц са хъабулты.

Амонан 2: Тынг бира расугъд, зардамадзауга ныхаста ис сылгоймаджы тыххай. Йа расугъддзинад ама аивдзинад абаран ис армастдар уалдзагима, хурима.

Ана уалдзаг ама ана сылгоймаг най цард, най расугъд фидан надар ардзан, надар ардзы фидауц – адаймаган. Сылгоймагима баст сты на царды такка расугъддар ама ахсджиагдар цаута. Саби фыццаг кай фазагъы, уыцы ныхас ваййы – мад. Сылгоймаг у бинонты бындур, сылгоймаг хъомыл канны цот, сылгоймагай фидауы хадзар.

Скъоладзау: Поэтта, музыканта, нывганджыта фалтарай-фалтарма стыр кад ама намыс канынц сылгоймаган. Тынг аив, зардамадзауга ныхаста загъта Цагараты Максим дар сылгоймаджы тыххай:

Амонаг: Хуыцауы раз йа сылгоймаджы хас чи саххаст кодта, уый уыд Задалеки Нана-Аланты ирвазынганаг.

Хъуысы Задалески Нанайы зараг.

Амонаг: Сылгоймаджы расугъддзинад, хъару. Зонд, ама агъдауан Нарты Сатана баззад ирон адамма амбисондан…

Бадынц Нарты урсзачъе зарадта ныхасы, тархон канынц.

1-аг хистар. Нарт нарт уад уыдысты, арв са нарын уад на уандыди ама малын куы зыдтой карадзи сарыл, са дзыхай растдзинад йеддама куы ницы хауд, ронгай барц куы зыдтой, кастар хистары куы ‘мбарста.

2-аг хистар. Ивгъуы бонта знонау аивгъуыдтой, най сын фастама раздахан. На фиданыл ахъуыды канам. Айдагъ цуанай цар най.

1-аг хистар. На саран исты хос сканам.

2-аг хистар. Хъуыды ма канут, иу хатт ныл аххормаг аз куы скодта, уад на Сатана куыд аирвазын кодта, уый? Сатанама та арвитам ныр дар. Бафарсам ай зондай. Цу, лапу, фадзур ам… Афта ама, загъ, афта, на хистарты разма фазын…

Сатана. Цаман бахъуыд Нарты буц хистарты ма сар, нывонд уын фауа.

Хистар. Да сар фарнай дар, йа зондай та на хъауы чысыл хай. Хастагдар нам арбалау, чындз, на фиданыл хъуыды канам… Иудадзыг цуанай цард най, искайы рагъаутта тарын дар адзух растма на канны, ис ма махай тыхджындарта. Исты уынаффа нын загъ ды дар.

Сатана. Кад уыд калмарзан амбар худима? Уахадаг ма фыдуаг канут, фала ма иугар фарсут…

Хистар. Дзур, дзур Сатана!

Сатана. Ме ‘наныййарга фырт Сосланма ис анакарон хъару ама ныфс… Уый уаларвай далама нал цауы. Такка аизар Уаларв Сафа куывд канны задта ама дауджытан. Баддзысты дауджыта Сафайы хадзары, сау баганы нуаздзысты дзабидырай. Уырдыгыстаг та сын уыдзан Сафайы буц хъан- Нарты Сослан. Уа туг, Ахсартаккаты туг хъазы йе уангты. Абон ай фандараст канынц адам. Уый номыл у куывд дар. Аз ын йа хъусы бацагъддзынан, цамай уый ракура: Уастырджийа- фаринк кард, тыхганаг уые тых куыд на ара, Афсатийа- бира фос, Уациллайа- хоры намгуыта… Хоры намгуытан най афтид къухай тауан. Сослан Куырдалагонай ракурдзан афсан дзывыр. Уада Галагон дар Сосланы анна лавар кам уадздзан. На хоры карита сыгъдаг канынма-иу нам рог дымга рарвитдзан. Аппынфастаг, ын номдзыд Донбеттыр загъдзан: ма цаугадаттыл-иу куыратта саразут. Уый йа чызджытан бафадзахсдзан, цамай куыройы фыдта равдз зилой… Гъе утаппат хорздзинадта нам архасдзан уа буц кастар Сослан. Ма раныхасы сар – фаллой…

Нарта сыстадысты. Хистар Сатанайы разма бацыд. Систа йа худ.

Скъоладзау 2: Цымыдисаг ама вазыгджын у уайсадыны агъдай. Чындз йа царыны хадзарма куыбацауы, уад бинонты хистартам уайсадга факаны, ома са разы дзурга на факаны. Уыцы агъдау чындзан ахъаз кодта йахи куыд амбалы афта дарынан: уазданай ама баронай. Уыима, бинонта сахадаг дар уайсадаг чындзы афсамай йа разы на кодтой уалдай ми кана цы не ‘мбалы, ахам ныхас. Ацы агъдау ирон адамма ныртакка дар ис, фала ныры хистарта чындзы даргъватин растаг уайсадын нал уадзынц. Кусарт аканынц,са сыхбаста архонынц ама чындзма нуазан аваргайа йа сахима сдзурын канынц.

Скъодадзау 4. Чызджыты хъомыл кодтой уаздан ама хиуылхацагай, сылгоймаджы миниуджытай аххастай. Къайных ныхасганаг, анауаздан, лагой аразт чызг адамы астау уыдис худинаг. Ахам хадзарма хорз усгур на цыдис. Уада стыр агаддзинадыл нымад уыдаид чызглаппуты ‘рдам агар куы кастис, уад. Лаппу ама чызг карадзийы зардама куы цыдысты, уаддар-иу фембалттам на уадысты, кад-иу ананхъаладжы карадзийыл фембалдысты ама дыууа ныхасы загътой, уад хорз. Исчи чызгма йа ангуылдзай дар бандзавыдис – додой кодтаид йа сар. Уыман ама ахам цау агаддзинад хаста агас мыггаган дар. Лаппута ама чызджыта адарсга амбалдысты карадзиуыл армастдар иунаг бынаты – хъазты мидаг. Куывдты ама чындзахсавты лаппута ерысай авдыстой са арахстдзинад, се ‘гъдау. Ама-иу кад зардама чи цауы, уыцы чызгима къухы бафтыдис акафын – уад хардма да худ аппар. Уымай уалдай симды уыдис ганан чызджы цонгыл хацгайа кафын. —— Ныры цард бира ивддзинадта бахаста кастарты ахастдзинадтам. Раздар уаван каман на уыдис, ахам хъуыддагта ныр арвылбойнаг систы. Фала ма абон дар лаппутан са фылдар, бинонты хъуыддаг баканыны афон куы арцауы, уад факасынц рог ама къайных чызджытам на, фала на фыдалта бира азты даргъы аргъ цаман кодтой, уыцы миниуджыта кама ис, уыдонма.

Посмотрите также:

Наверх Бесплатные презентации по различным предметам, 2016—2019
Все права на материалы, находящиеся на сайте, принадлежат их авторам. Все презентации были собраны из открытых источников.

Проектная работа на тему «Женщина- хранительница домашнего очага» .Каноны осетинской этики в духовно- нравственном воспитании молодежи.

Фарн уæм бадзурад, хорз адæм, æмæ уæ абоны хорзæх уæд!

Нæ ныхас, нæ хъуыдытæ нæ райдайын фæнды не мзæххон Пагæты Аслæнбег ирон чызгыл цы мдзæвгæ ныффыста, уымæй.

ИРОН ЧЫЗГ

Сæумæ цъыккæй цъылын къухы
Фыццаг æмбал сауæхсидæн.
Хур йæ тынтæ чызгыл тухы
Цин кæны йæ рæсугъд митыл.

Æфснайы йæ хуыссæн уаты
Иту æвæрд хæдæтты.
Алы куыстмæ нæ зæрватыкк
Рæвдз æвналы, у цæттæ.

Лæппумæ йæм нæй уæлдай каст.
Фыдмæ не змæлы æрфыг.
Мады сæныкк, уарзтæй буц хаст.
Йæ номыл нæ бады рыг.

Цæст нæ ары ацы чызджы
Хорз миниуджыты кæрон.
Нæй йын бафсæдæн йæ хуызæй,
Уымæн æмæ у Ирон!

Ирон дæн æз! Ирон! Зæгъын æй æз сæрыстырæй!

Амондджын хонын æз мæхи, ацы зæххыл мæ Стыр Хуыцау иронæй кæй сфæлдыста! Ирыстоны зæххыл! Иры хæхты хъæбысы.

Ирон кæй дæн, уымæн мын афтæ адджын æмæ зынаргъ у, мæ уарзон райгуырæн бынат!

Мах сæрыстыр стæм нæ ирон адæмы рæсугъд фæзминаг æгъдæуттæй!

Æмæ нæ уый фæдыл æрфæндыд ирон сылгоймаг, ирон чызджы фæзминаг миниуджытыл проект скæнын.

Проекты нысан

Бацæттæ йæ кодтой – Туаты Ацæмæз, Бестауты Олеся, Цхуырбаты Миленæ æмæ Черчесты Светланæ.

Проекты разамонæг- Мæргъиты Ингæ.

Нæ проекты нысан у фæсивады базонгæ кæнын ирон сылгоймаг, ирон чызджы фæзминаг æгъдæуттимæ. Нæ фыдæлтæ сылгоймагæн: нанайæн, мадæн, хойæн, хъæбулæн, уарзон чызгæн цавæр аргъ кодтой, куыд бæрзонд кад лæвæрдтой, æппæт уыдæттимæ базонгæ кæнын ахуырдзауты.

Проекты хæс

Проектыл кусгæйæ нæ хæсыл банымадтам рæзгæ фæлтæрты æргом здахын ирон сылгоймаджы æгъдæутты сусæг мидисмæ, цæмæй рохуаты ма зайой нæ фыдæлты рæсугъд æгъдæуттæ, æмæ сæм сæвзæрын кæнын уарзондзинад.

Ирон чызг хъуамæ уа æгъдауджын

Йæ хистæртæн кæна лæггад

Уый хъуамæ уа уæздан, æфсармджын

Æмæ дзы уæд уыдзæни кад.

Практикон хай1

Хъыгагæн, бирæ чызджытæ сæхи дарын кæй нæ зонынц уынджы уа, цины кæнæ зианы хъуыддаджы, уый у нæ иумæйаг проблемæ. Æмæ сæ бафтауын æфсарм æмæ гъдауыл та у нæ хæс.

Бирæ рæсугъд æгъдæуттæ уыдис æмæ ис ирон адæммæ. Æмæ, цæмæндæр, ныхас куы рацæуы ирон æгъдауыл, уæд бирæтæ фылдар хатт райдайынц ирон бæрæгбæттæ æмæ ирон фынджы æгъдæуттай. Уыдон дæр ахсджиаг куыд не сты. Се ‘ппæтыл ацы ран нæ бон аххæссын нæ бауыдзан. Фæлæ, абон бацархайдзыстæм, ирон сылгоймаг, ирон чызджы фæзминаг æгъдæуттыл æрдзурын.

Æвæццæгæн, зæххыл ахæм тых нæй, æмæ сылгоймагима кæй ис абарæн… Сылгоймаг у хуры тынтау рæсугъд æмæ фæлмæн, сылгоймаг у фарн æмæ амондхæссæг… Сылгоймаг. Мад. куыд æгæрон тых ис уыцы дзырдты… Ирон адæм рагæй æрæгмæ дæр кувынц сылгоймаг – бардуагмæ, Мады Майрæммæ, курынц дзы цот, фæдзæхсынц сæ хъæбулты.

Сылгоймагимæ баст сты нæ царды тæккæ рæсугъддæр æмæ ахсджиагдæр цаутæ. Саби фыццаг кæй фæзæгъы, уыцы ныхас вæййы – мад. Сылгоймаг у бинонты бындур, сылгоймаг хъомыл кæны цот, сылгоймагæй фидауы хæдзар.

Сылгоймаджы бафхæрын нæ фыдæлтæм нымад уыдис стыр фыдракæндыл, æмæ йын кодтой карз тæрхон, суанг туг исыны онг. Сылгоймагæй маст исын (мстить) нымад уыди худинагыл, нæлгоймаджы ном чи хæссы, уымæн . Ирон адæммæ бирæ ис, сылгоймагæн кад кæнынимæ баст чи у, ахæм æгъдæуттæ. Зæгъæм, дыууæ нæлгоймаджы хыл кæнынц, æмæ сылгоймæгтæй исчи се ‘хсæн йæ кæлмæрзæн æрæппæрста, уæд-иу уайтагъд сæ хыл ныууагътой, æмæ сæ кæрдтæ кæрддзæмты сæвæрдтой.

Цымыдисаг æмæ вазыгджын у уайсадыны æгъдау. Чындз йæ цæрæн хæдзарма куы бацæуы, уæд бинонты хистæртæм уайсадгæ фæкæны, ома сæ разы дзургæ нæ фæкæны. Уыимæ, бинонтæ сæхæдæг дæр уайсадæг чындзы æфсæрмæй йæ разы нæ кодтой уæлдай ми, кæнæ цы не ‘мбæлы, ахæм ныхас. Ныры хистæртæ чындзы дæргъвæтин рæстæг уайсадын нал уадзынц. Кусарт акæнынц,сæ сыхбæстæ æрхонынц æмæ чындзмæ нуазæн авæргæйæ йæ сæхимæ сдзурын кæнынц.

Ацы æгъдауимæ мах базонгæ стæм нæ проектыл кусгæйæ. Æмæ нæ зæрдæмæ тынг фæцыд. Фæлæ, хъыгагæн, сæфтмæ цæуы. Бирæ кæстæртæ зонгæ дæр нæ кæнынц, уайсадын цы у, уый. Уыцы æгъдау чындзæн ахъаз кодта йæхи куыд æмбæлы афтæ дарынæн: уæзданæй æмæ баронæй, уыимæ хистæртæн уалдай кад кæнын. Хорз уаид, æппæт ирон адæм дæр уыцы æгъдаумæ се ргом фæстæмæ куы раздахиккой, уæд.

Сылгоймаджы хъысмæт уæззау кæй уыд, уый йæ уацмыстæ æмæ нывты ирдæй равдыста нæ литературæйы бындурæвæрæг Хетæгкаты Къоста дæр.

Нæ зæрдыл ма арлæууын кæнæм Нарты гуыппырсарты.

Уыдонæй аппæты хъæздыгдæр миддуне уыд Батырадзæн. Уый сылгоймагæн кодта уæлдай кад, уыд æппæтæй дзыхылхæстдæр, стæй уалдай уаздандзинад та вдыста фынджы уæлхъус. Ама куы амард, уад ыл Хуыцауы зæрдæ дæр уымæн афтæ тынг фæрыст, авæццæгæн, æмæ йыл æрæппæрста æртæ цæссыджы. Сæ бынæтты сæвзарди кувæндæттæ – Реком, Мыкалгабыртæ æмæ Таранджелос.

Тынг бæрзонд уыдис æвæрд хæдзары æфсины бынат бинонты хсæн . Чызджыты хъомыл кодтой уаздан æмæ хиуылхæцагæй, сылгоймаджы миниуджытæй æххæстæй. Къæйных ныхасгæнаг, æнæуæздан, лæгой арæзт чызг адæмы астæу уыдис худинаг. Ахæм хæдзармæ хорз усгур нæ цыдис. Уæдæ стыр æгаддзинадыл нымад уыдаид чызг лæппуты ‘рдæм æгæр куы кастис, уæд. Лæппу æмæ чызг кæрæдзийы зæрдæмæ куы цыдысты, уæддæр-иу фембæлдтæм нæ уадысты, кад-иу æнæнхъæлæджы кæрæдзийыл фембæлдысты æмæ дыууæ ныхасы загътой, уæд хорз. Исчи чызгмæ йæ æнгуылдзæй дæр бандзæвыдис – додой кодтаид йа сæр. Уымæн æмæ ахæм цау æгаддзинад хаста æгас мыггагæн дæр. Лæппутæ æмæ чызджытæ æдæрсгæ æмбæлдысты кæрæдзиуыл æрмæстдæр иунæг бынаты – хъазты мидæг. Æмæ-иу кæд зæрдæмæ чи цæуы, уыцы чызгимæ къухы бафтыдис акафын – уæд хæрдмæ дæ худ æппар. Уымæй уæлдай симды уыдис гæнæн чызджы цонгыл хæцгæйæ кафын.

Ныры цард бирæ ивддзинæдтæ бахаста кæстæрты ахастдзинæдтæм. Абон лæппутæн сæ фылдæр, бинонты хъуыддаг бакæныны афон куы æрцæуы, уæд фæкæсынц рог æмæ къæйных чызджытæм нæ, фæлæ нæ фыдæлтæ бирæ азты дæргъы аргъ цæмæн кодтой, уыцы миниуджытæ кæмæ ис, уыдонмæ.

Цымыдисаг у ахам хабар. Раджы заманы, хистæримæ ныхас кæнгæйæ, æрыгон лæг бафиппайдта: йæ чысыл фырт, зæххыл быргæйæ мæнæ-мæнæ уæлхæдзарæй дæлæмæ ахаудзæн. Уæд йæ ныхæс дарддæр кæнгæйæ, лæг аивæй сывæллоны хæдоныл йæ къахæй ныллæууыдис, æмæ йыл хæцыдис æфтæ, цалынмæ хистæр ацыдис, уæдмæ. Йæ хъæбулы аирвæзын кæныны охыл дæр ирон лæг нæ ахызтид æгъдауы сæрты, нæ йæ систа йæ къухмæ, хистæры æфсæрмæй.

Сылгоймагæн, уæлдайдæр чызгæн, йæ алы уæнджы дæр хъуамæ уа æгъдау. Æгъдау йæ ацыды, æгъдау йе рбацыды, йе сныхасы, суанг ма йе рбадт æмæ йæ сыстады дæр. Йæ алы фезмæлд дæр хъуамæ уæ уæздан, æнæ уæлдай мийæ. Хъуамæ арæхса æнæмæнг хæринаг кæнынмæ, уалдайдæр та хыссæима архайынмæ; хуийын, бийын, æмæ хæдзары алы куыстмæ дæр.

Ирон адæм бæгæныйæн кæнынц стыр кад . Æнæ бæгæныйæ иу бæрæгбон дæр нæ бæрæг кæнынц. Бæгæныйы фæзынд баст у Нарты кадджытимæ.

«Уырызмæг хъæды уыдис æмæ сырддонцъиумæ фæкомкоммæ. Сырддонцъиу, хуымæллæгæй цы гага рызгъæлы, уыдонæй æртæ гагайы ахордта, æмæ зæхмæ æрхауди. Цъиу мæлгæ нæ акодта, фæлæ ратул-батул кодта. Уырызмæг сæхимæ куы рцыд, уæд Сатанайæн радзырдта, сырддонцъиу уыцы гагатæй фæрасыг, зæгъгæ.

Практикон хай 2

Нæ проектыл кусгæйæ сылгоймаг æмæ чызджы тыххæй сæмбырд кодтам бирæ æмбисæндтæ æмæ арфæтæ. Зæгъæм:

Сылгоймаг йе ‘фсармæй фидауы.

Сылгоймагæй æфсæрмы хъæуы.

Æфсинты армæй сой тæдзы.

Бæркадкъух Сатана.

Усæй цæуы хæдзары бæркад æмæ лæджы хорз.

Бæркад сылгоймаджы къухæй цæуы.

Чызджы былтыл — æгънæг хуыд.

Хъазау джихтæ цы чызг кæны, уый чындзагæн нæ бæззы.

Æвзæр чызг — лæмаринаг сынкъ.

Æвзæр чызг йæ мыггагæн — фыдми ’мæ худинаг.

Æвзæр чызг йæ фыды къонайыл зайы.

Абадгæ чызг мæстыгæр вæййы.

Чызджы йæ фидис ингæны дæр нæ уадзы.

Нарт чызджы ’фхæрд лæгæн нæ барстой.

Чызг æмæ чындз æфсæрмæй бæззынц.

Чызг мыггагæй æвзарынц.

Ус куы курай, уæд æй йæ мадæй бафæрс.

Чызджы зæрдæ балхæнынæн бирæ нæ хъæуы.

Практикон хай 3

Æппæт уыдæттыл мæн дæр сахуыр кодтой мæ хистæртæ. Уымæй уæлдай ма ирон чызг, мæнмæ гæсгæ, æнæмæнг, хъуамæ арæхса кафын, зарын æмæ фæндырæй цæгъдынмæ. Мах æртæйæ дæр кафты аивадмæ уæлдай ямхицдæр разындыстæм. Нæ зæрдæ хсайдта нæхи ирон кæф цагъдмæ, æмæ мæхицæн дзырд раттон, кæй йыл сахуыр кæндзынæн, ууыл. Исты мын дзы рауад, æви нæ, уымæн та сымах ут æвдисæн…

Ирон чызг! Æрмæстдæр дыууæ дзырды! Фæлæ сæ цас хъуыды, цас мидис, цас æгъдау æмæ æфсарм æвæрд ис!

Ирон дæн æз! Ирон чызг!

Ацы дыууæ дзырды дзургæйæ дæр ныхасы уаг кæны уæлдай уæздандæр æмæ уæлдай æфсæрмдзастдæр. Æмæ хъуамæ æцæгæйдæр афтæ уа!

Мæнмæ гæсгæ, ирон чызг хъуамæ уа уæздан æмæ хиуылхæцгæ, сылгоймажы миниуджытæй æххæст. Къæйных ныхасгæнаг, æнæуæздан æмæ лæгой арæзт чызг, уæлдайдæр ирон чызгæн, адæмы астæу у худинаг. Раздæр-иу ахæмы хæдзармæ хорз лæппу усгур нæ цыд.

Хуыцау зæххыл цы рæсугъд дидинджытæ сфæлдыста, уыдонай иу у сылгоймаг. Уый у къонайы фарн æмæ царддæттæг, хо æмæ чызг.

Цыфæнды зын уавæрты дæр ирон сылгоймаг, ирон чызг йæ уæздан ном никуы чъизи кодта, йæ сæрмæ æгаддзинад никуы хаста, æмæ йæ кæстæрты дæр ахуыр кодта ирон æгъдау æмæ кадыл.

Мæнæн, хъыгагæн, æфсымæр нæй. Фæлæ мæ бинонтæ, мæ мыггаг, ме рвадæлтæ, мæ хъæубæстæ, мæ Ирыстон, мæн тыххæй сæ худыл бынмæ не рхæцдзысты, æгаддзинад мæ сæрмæ никуы рхæсдзынæн. Архайын æмæ бацархайдзынæн ууыл, цæмæй ирон уæздан чызджы ном, ирон фæзминаг сылгоймаджы ном кæронмæ сыгъдæгæй ахæццæ кæнон.

Практикон хай 4

Дзырдуат. Зынæмбарæн дзырдтæ.

Мæлхъ — павлин (маргъ)

Уарди – роза (дидинæг)

Уайсадын- молчать в присутствии старших(невестке)

Хъуырдухæн кæнын- мучаться

Уæдæ скæнæм хатдзæгтæ:

Проектыл кусгæйæ нæ хæсыл банымадтам рæзгæ фæлтæрты æргом здахын ирон сылгоймаг, ирон уаздан чызджы фæзминаг æгъдæуттæм, цæмæй рохуаты ма зайой. Хъыгагæн, бирæтæ сæхи дарын кæй нæ зонынц уынджы уа,бинонты астæу, уый у нæ иумæйаг проблемæ æмæ сæ бафтауын æфсарм æмæ гъдауыл та у нæ хæс.

Æппæт уыдаттыл æрдзурын æмæ бакусын уыд нæ размæ æвæрд хæс, фæлæ æххæстæй нæ къухы нæ бафтыд. Нæ зæрды ис дарддæр бакусын ацы æгъдауттыл æмæ семæ зонгæ кæнын рæзгæ фæлтæры.

Для учеников 1-11 классов и дошкольников
Бесплатные сертификаты учителям и участникам

1. Бæстондæр æрлæууын æмæ бакусын Азауы фæлгонцыл, раргом кæнын сæйраг хъайтары трагикон хъысмæты аххосæгтæ, йæ миддуне

3. Ныхасы рæзтыл бакусын.

Зæгъон ныр хъуамæ барджыны ныхæстæ

Уæ номæй дæр уæ куырм æгъдæуттæн æз.

Зæгъон ныр хъуамæ, амонд æмæ уарзтæн

Кæй ныййардта ирон чызджы дæр срдз

(Хостыхъоты Зинæ)

Хъуысы сабыр æнкъард мелоди, дзуры скъоладзау зæронд усы дарæсы.

(Æз уæм æрцыдтæн ивгъуыд æнустæй,

Мæ уд дзынæзта, мин азы куыдта…

Æз рагон Иры хъарæггæнæг ус дæн…

(æнкъардæй бандоныл æрбады)

Йæ фæлурс уадултыл йæ цæссыг æрцæуы:

Уый рагон цæссыг у, æнусон цæссыг

Сылгоймаджы хъарæг кæй зæрдыл нæ лæууы,

Кæй цæстыл нæ уыйы сылгоймаджы хъыг?

Æхгæд у сылгоймаджы фæндаг, хæрзæхгæд

Хъыгдард у, ыссæст у, йæхæдæг фыдæфхæрд.

Кæд уыдзæн сылгоймаджы рухсыдуг, кæд?

Фæллойгæнсг усæй, фæллой гæнæг чызгæй –

Æппæтдæр æнæскаст: бæрæг у сæ зын

Цæй, равдисут абон уæ фæндтæ ныфсджынæй,

Цæй равдисут абон æфхæрды бæллын.

Дзырдуатон куыст.

Концепци – авторы хъуыды царды фæзындты тыххæй.

Равзарæм уæдæ Секъайы уацмыс æмæ бамбарæм, куыд æвдисы фыссæг сылгоймаджы хъысмæт.

Иу скъоладзау нæ базонгæ кæндзæн Секъайы царды хабæрттимæ /чысыл презентаци/.

Къордгай куыст(Ахуырдзауты адих кæнын дыууæ къордыл)

-У радзырд , литературон таурæгъ.

2-аг къ. Секъа йæ уацмысты сюжеттæ цæй бындурыл арæзта?

1-аг къ .Цы у таурæгъ,йæ сæйраг миниуджытæ цавæртæ сты?

-Таурæгъы цаутæ кæрæдзийы ивынц æмæ уацмыс асæй чысыл, фæлæ хабæрттæй та хъæздыг вæййы.

-Секъа йæ таурæгъты цы адæмы кой фæкæны, уыдонæн сæ царды фæндаг равдисы кæронмæ ,мæлæты бонмæ.

2-аг къ .Сылгоймаг уæлдай ссæст æмæ æбар кæм уыд, йæ тыхст, маст æмæ хъизæмæрттæ кæм цуынц, Секъайы уыцы радзырдтæй ма цавæртæ зонут?

Таймураз- Цариты Валерий. Спектакль сæвæрдта(режиссер) Бекоты Роза.

Ах-æг. Уацмысы сюжетæй бæрæг у, цы цæстæй кæсы автор патриархалон дунемæ æмæ уый у царды концепци.

Ахъуыды кæнут æмæ зæгъут,чи сты таурæгъы сæйраг фæлгонцтæ?

-Таурæгъы сæйраг фæлгонцтæ сты Азау æмæ Таймураз. Азау трагедийы сæйраг у. Уымæн зындæр уыд фыдæлты ныхмæ рацæуын. Азау æмæ Таймураз агурынц рæстдзинад. Секъа , куыд фыссæг, у æрыгæтты фарс, сæ уарзондзинады фарс æмæ сæ æвдисы иттæг уарзонæй, сæ уавæрыл сыл хъыг кæны зæрдæбынæй.

Таурæгъы райдиан Азау æмæ Таумуразы трагикон уавæр цавæр символикон нывæй æвдисы автор?/ ссарын чиныджы/

-Таймураз æмæ Азау Биботы кæрты хъæбыс-хъæбыс бафынæй сты…/143 фарс/

3. Зæгъут,цавæртæ сты Азауы характеры сæйраг миниуджытæ?

/Бакæсæм ма Азау æмæ Таймуразмæ. Сæ фембæлд. Инсценировкæ./

Ах-æг . Таймураз æмæ Азау æнæ кæрæдзи нæ бафæрæзтой цæрын. Æмæ æцæгæйдæр цæимæ ис абарæн уарзтæн, ацы диссаджы æнкъарæнæн. Уарзондзинад! Ацы ныхас фехъусгæйæ , цæстытыл ауайынц сæууон хуры тынтæ ,уалдзыгон дидинджытæ, кæйдæр цæхæркалгæ цæстытæ.

Зæрдыл æрбалæууынц Ромео æмæ Джульеттæ, Фатимæ æмæ Ибрагим, Азау æмæ Таймураз.

Уæдæ, уарзондзинад у адæймаджы цардмæ разæнгард чи кæны æмæ йыл базыртæ чи садзы, уыцы уæларвон тых.

Ах-æг . Фыссæг æнахуыр зæрдæмæхъаргæ ахорæнтæй пайда кæны Азауы тыхст уавæр, йæ маст, йæ зæрдæйы катай равдисынæн.

/Ссарут ма тексты уыцы бынæттæ æмæ сæ бакæсут /.

Ах-æг. Ахæм тыхст цард фæкодта Азау Таймуразы мысгæйæ.

/Азау æмæ Магдайы фембæлд . Сценкæ. 157 фарс/

Кæй аххос у, Таймураз æмæ Азау цардæй кæй ницы федтой, афтæмæй сау мæрмæ кæй бацыдысты, уый. Кæд , мыййаг, сæхи аххос у?

Ах-æг . Азауы бынаты та сымах куыд бакодтаиккат?

-Æз мæ уарзондзинадыл мæ къух нæ систаин æмæ бакодтаин æрмæстдæр Азауы хуызæн.

-Æз байхъуыстаин мæ мад æмæ мæ фыдмæ,уымæн æмæ хъуыддаг æнæтугныккалгæ нæ ахицæн уыдаид.

Ах – æг: Сымах та куыд хъуыды кæнут, Сцæгдæр амонд хъæздыгдзинады ис?

Ах – æг: Раст зæгъыс, кусын куы уарза, уæд.

Дунейы хъæздыгдзинæдттæ иууылдæр æсты куысты фæрцы.

Адæймаг куыстæй фидауы. Куыст у адæймаджы рæсугъдгæнæг, уæздангæнæг.

Абон бакуыстам Азауы фæлгонцыл. Цæуыл нæ ахуыр кæны?

Тæхуды, Ирыстоны сæрмæ

Куы фенин æз хурæн йæ тынтæ:

Гъе искуы ирон лæджы царды

Куы фенин æцæгæй мæ фынтæ…

Куыд æрцыд уыцы рæстæг? Секъайы бæллиц сæххæст æви нæ?

Ах – æг : Ныр та бакæсæм фæйнæгыл цы эпиграф ныффыстон, уый. Йæ автор у зындгонд ирон поэтессæ Хостыхъоты Зинæ.

— Царды æмæ ахуыры фæндæгтæ байгом сты ирон сылгоймæгтæн дæр.

— Саламты Софья – фыццаг хæххон ирон сылгоймаг, каст фæци С.М. Кировы номыл хæстон медицинон академи.

— Бутаты Фатимæйæн – фыццаг ирон сылгоймагæн лæвæрд æрцыд Паддзахадон премийы лауреаты ном.

— Дудараты Вероника – выццаг ирон сылгоймаг дирижер.

— Туаты Ольга –фыццаг ирон сылгоймаг –профессор.

— Калоты – Барахъты Еленæ – фыццаг ирон сылгоймаг прокурор æнæхъæн Цæгат Кавказы.

— Кочысаты Розæ – фыццаг ирон сылгоймаг фыссæг.

— Сылгоймагæн сæрибар бæстæйы цы кад æмæ намыс ис, уый иттæг бæрæгæй зыны Ирыстоны сылгоймæгты уавæрыл.

Хостыхъоты Зинæйы æмдзæвгæ «Æз – сылгоймаг у ирон сылгоймæгтæн гимны хуызæн æмæ йæ лæвар кæнын нæ абоны сылгоймаг-уазджытæн. (Скъоладзау дзуры æмдзæвгæ)

Ирондзинады рæзтæн запись закреплена

Цымыдисаг ама вазыгджын у уайсадыны агъдау. Чындз йа царыны хадзарма куыбацауы, уад бинонты хистартам уайсадга факаны, ома са разы дзурга на факаны. Уыцы агъдау чындзан ахъаз кодта йахи куыд амбалы афта дарынан: уазданай ама баронай. Уыима, бинонта сахадаг дар уайсадаг чындзы афсамай йа разы на кодтой уалдай ми кана цы не ‘мбалы, ахам ныхас. Ацы агъдау ирон адамма ныртакка дар ис, фала ныры хистарта чындзы даргъватин растаг уайсадын нал уадзынц. Кусарт аканынц,са сыхбаста архонынц ама чындзма нуазан аваргайа йа сахима сдзурын канынц.

Чызджыты хъомыл кодтой уаздан ама хиуылхацагай, сылгоймаджы миниуджытай аххастай. Къайных ныхасганаг, анауаздан, лагой аразт чызг адамы астау уыдис худинаг. Ахам хадзарма хорз усгур на цыдис. Уада стыр агаддзинадыл нымад уыдаид чызглаппуты ‘рдам агар куы кастис, уад. Лаппу ама чызг карадзийы зардама куы цыдысты, уаддар-иу фембалттам на уадысты, кад-иу ананхъаладжы карадзийыл фембалдысты ама дыууа ныхасы загътой, уад хорз. Исчи чызгма йа ангуылдзай дар бандзавыдис – додой кодтаид йа сар. Уыман ама ахам цау агаддзинад хаста агас мыггаган дар. Лаппута ама чызджыта адарсга амбалдысты карадзиуыл армастдар иунаг бынаты – хъазты мидаг. Куывдты ама чындзахсавты лаппута ерысай авдыстой са арахстдзинад, се ‘гъдау. Ама-иу кад зардама чи цауы, уыцы чызгима къухы бафтыдис акафын – уад хардма да худ аппар. Уымай уалдай симды уыдис ганан чызджы цонгыл хацгайа кафын.

—-— Ныры цард бира ивддзинадта бахаста кастарты ахастдзинадтам. Раздар уаван каман на уыдис, ахам хъуыддагта ныр арвылбойнаг систы. Фала ма абон дар лаппутан са фылдар, бинонты хъуыддаг баканыны афон куы арцауы, уад факасынц рог ама къайных чызджытам на, фала на фыдалта бира азты даргъы аргъ цаман кодтой, уыцы миниуджыта кама ис, уыдонма.

Рагай-арагма цард агъдауай фидауы. Ирон адам та агъдау домдтой аппат ама алкамай дар, суанг ныхасы уаджы ама хъадрабыны дар. Уыма гасга кастар хистары раз хъарай на дзырдта, хистар кастарима схуыст ныхас на кодиа. Сылгоймаджы хъалаба, хъар ныхас та на фатчыд – баркад сафаг уыд. Ама уымай алчидар йахи хъахъхъадта.

Барджыты хистар бадис кодта, фала ницы сдзырдта. Ус уыцы сады таппай иу дзул ракодта, уалкъай йа афыхта ама уазджытам бадзырдта: «Адих ай канут, уа нывонд фауон, файна къабары уам дзы архаудзан, ама уе стонг айсафдзан…

Уазджыты бавналдтой харынма. Кад стонг уыдысты, уаддар иу дар йа хай на фации хард, са бон ай на баци – ахам баркадджын разынд уыцы дзул.

Араджиау уазджыты хистар бафарста фысымы:

Ус ахъуыды кодта ама загъы:

Цыфанды зын уавары дар ирон сылгоймаг йа уаздан ном никуы фачъизи кодта, йа сарма агаддзинад никуы архаста ама йа кастарты дар ахуыр кодта ирон агъдау ама кадыл. Никуы фатарст ирон сылгоймаг, мад зындзинадтай.

Куыд на хъуама арымысам мах абон Ирыстоны хастрыст зарда мадалты рухс ном. Цал ама цал ныййараджы скодтой са уала саута? Цал ама цал мадан нал раздахт йа фырт хасты быдырай? Фыдыбастайы Стыр хасты фамард: 2 хадзарай-авдгай фыртта, 7 хадзарай- ахсазгай фыртта, 26 хадзарай- фандзгай фыртта, 92 хадзарай- цыппаргай фыртта, 100 хадзарай- артыгай фыртта…

О,ныййараг мад, куыд фидар ама фаразон разындта! Хъабулы сафтан, дам, арс дар на фаразы, — фазагъынц. Фала ирон Мад бафаразта, арсай тыхджындар разынд.

Хъыгаган, абон дар дудынц хасты хъадгамтта, абон дар заххыл цауы хастыта, алыхуызон фыдбылызта. Абон дар на сур канынц мадалты цассынта… Ама хасты фамард кадима Райгуыран бастайы сарвалтау да хъабул, — уыман ма ис бамбаран. Фала цай ама кай тыххай аскъуыд Бесланы мадалты зардиагты разга цард? Куыд баурома уыцы маст ныццараг? Куыд цара дарддар уыцы мад, цардар разга уды камай фахъуыд уыцы сау фаззыгон бон. Фала Мад фаразон у, Мад арсай тыхджындар у, ама та стыр хъабатырдзинад ама агъдау равдыста ам дар ирон Мад.

Читайте также:

Сочинение на тему дир эбел

Сыновняя любовь сочинение рассуждение

Что такое талант художника сочинение

Сочинение на тему песня снежинки

Почему я люблю чай сочинение

Источник

На берегу Арагви лежит село Ганис. Когда-то здесь кипела жизнь, люди жили вольно и счастливо, ни в чем не зная нужды.

Были в Ганисе два соседа: Боба Сачинаты и Бибо Тогузаты. Они любили друг друга, словно два брата. Оба были женаты. Жену Бибо звали Томиан, а жену Боба – Канукон. Эти семьи делили все свои радости и заботы пополам, и печаль у них была общая: и те, и другие были бездетны.

Но, видно, бог услышал их молитвы, и забеременели одновременно Томиан и Канукон. Надежда поселилась в обоих домах и часто, беседуя, две женщины говорили друг другу: если родятся у нас мальчики – будут братьями, родятся девочки – будут сестрами, а если у одной родится мальчик, а у другой девочка – пусть будут мужем и женой. И дали друг другу слово, что так и будет.

В ночь под Новый год родила Томиан мальчика, а Канукон девочку. Бибо зарезал быка и созвал людей на пир. В большом доме Тогузата пылал огонь, ветер далеко разносил запах шашлыка. За двумя длинными столами сидели гости. Старшие провозглашали тосты, младшие пели. Настало время дать мальчику имя. Предложили несколько имен, а потом послали к Томиан ее шафера, чтобы, по обычаю, назвать новорожденного именем, выбранным матерью.

– Назови его, как тебе нравится, – сказала шаферу Томиан, – но мне больше по душе имя Таймураз.

Шафер передал ее слова старшим. Мальчика назвали Таймуразом, подняли рог за его здоровье и пожелали счастья его родителям. Гости попировали, повеселились и разошлись.

Как-то Томиан и Канукон, встретившись у родника, вместе возвращались домой. Канукон спросила:

– Скажи, Томиан, твой мальчик плачет по ночам?

– Нет, никогда. Это ангел, а не ребенок. Он спит так тихо, словно его и нет в доме.

– Боже мой, а моя девочка всю ночь до утра не дает мне сомкнуть глаз. Я уж думаю, не сглазил ли ее кто?

– Умереть бы мне за тебя, может, у тебя нет амулета Тутыра?

– А что это такое?

– Неужели ты не знаешь? В день Тутыра, в среду, кузнец встает рано утром, умывается и, не поев, не промолвив ни слова, кует крестики. И над тем, у кого есть такой крестик, не властен дурной глаз. Да и нечистый ему не страшен.

– Господи, а ведь я этого не знала! Ей-богу, чтоб им пропасть, нашим Тагиата, у них против всех напастей одно средство – конское мясо.

– Где-то у меня есть один крестик, я отдам его тебе. Ведь, какникак, это для моей будущей невестки, – сказала, рассмеявшись, Томиан.

– Спасибо, милая, пусть бог поможет нам!

Так, разговаривая, они дошли до места и разошлись по домам.

Однажды Канукон созвала женщин, хорошенько их угостила и они дали ее дочери имя Азау.

Дети потихоньку росли и с тех пор, как начали ходить, были неразлучны. Они всегда играли вдвоем и жили то в доме Бибо, то в доме Боба.

Как-то летом Томиан и Канукон вернулись домой из лесу. Дети спали, обнявшись, во дворе Бибо, а сверху на них лежала большая черная змея. Женщины в ужасе закричали. Змея, испугавшись их крика, скользнула и скрылась в густой траве, а Таймураз и Азау проснулись и с улыбкой потянулись к матерям. Те кинулись к ним, осмотрели со всех сторон и, даже убедившись, что с детьми ничего не случилось, долго не могли успокоиться. Змея больше не появлялась, но черной тенью осталась на сердце предчувствием какого-то несчастья.

Шли годы. Таймураз и Азау повзрослели и расцвели, словно яблони весной. Их детская привязанность росла вместе с ними и превратилась в любовь: они уже ни минуты не могли оставаться друг без друга. Им исполнилось по двадцать лет, но Бибо и Боба все откладывали свадьбу.

Настала весна, и Бибо погнал свой скот на горные пастбища. Он сделал загон в зеленой долине высоко в горах и пас скот вокруг него. В канун праздника Атынаг вдруг начался снегопад. Всю ночь, усиливаясь, шел снег и к утру выпал в рост человека.

Мир стал белым и безмолвным. И тогда, разорвав громом тишину, с высокой горы сошла лавина, унесла Бибо вместе со стадом и похоронила под снегом в узком ущелье.

На другой день люди вышли на поиски, но на том месте, где раньше был загон, никого не было. Только вороны кружили в ущелье над снежным завалом.

Пригрело весеннее солнце, потеплело. На третий день снег на склонах растаял и они снова зазеленели. Тело Бибо выкопали из-под снега и отнесли на носилках домой. Коровы и овцы погибли все и стали добычей диких зверей и воронов.

Горе пришло в осиротевший дом, и эхо вторило рыданиям Томиан. Собрались люди, похоронили покойника, сказали: «Светлая тебе память!», и разошлись. Того, что осталось от всего добра Бибо, едва хватило на поминки.

Люди держатся от бедняков подальше, и счастье обходит их стороной, Боба словно подменили. Он стал холоден с Таймуразом и больше не заходил к нему в дом, запретил Азау встречаться с Таймуразом, зорко стерег ее, так что молодые люди не имели возможности даже поговорить друг с другом. Канукон стала чваниться, она уже не любезничала с Томиан. И если та, как прежде, заговаривала с ней, Канукон презрительно усмехалась и отворачивалась. Боба тем временем подыскивал для дочери другого жениха. Таймураз уже не устраивал его: он обеднел и не годился больше в зятья Боба.

И вот однажды в дом Боба пришли сваты от Биганата – очень богатой семьи – и, устроившись за столом, повели с Боба переговоры. Боба не отвечал ничего определенного и, хоть не подавал виду, но внутренне ликовал: его расчеты оправдывались, дочь его сватали в самый богатый дом в округе. Они долго ходили вокруг да около и, наконец, сошлись на калыме в семьдесят коров.

Азау слушала, притаившись за дверью. Когда она поняла, что договор состоялся, силы покинули ее и она схватилась за дверной косяк, чтобы не упасть. Горе и гнев переполняли ее, разрывая грудь. Слезы сами собой покатились из глаз. Она вытерла их рукой и сказала: «Пусть попробуют отдать меня!» В глазах ее появилась решимость и она повторила: «Пусть только попробуют!»

Вбежав в дом, она бросилась к матери:

– Наш волк хочет отдать меня какому-то медведю, а ты что скажешь, нана?

– Пусть твою нана принесут тебе в жертву: люди боятся нищеты, а ты сама к ней стремишься! Чем он будет кормить тебя, твой Таймураз? Где что найдет? Не отказывайся от богатст-ва и счастья и не беги вслед за своим глупым сердцем!

– Разве ты забыла, нана, что говорила мне раньше?

– Помню, умереть мне за тебя, помню, но то было давно, а теперь они нищие, у них больше нет ничего! Ты ведь даже от меда с маслом отворачиваешься, что же ты будешь есть у Тогузата?

– Люди живут не только ради желудка! – воскликнула Азау. Рыдания душили ее.

– Хорошо, родная моя, хорошо, я поговорю с твоим отцом и он не отдаст тебя.

Но это были пустые слова. Все осталось как было. Азау просватали.

Азау похудела, лицо ее побледнело и осунулось от горя, глазах пылал гнев. Она упорно молчала и не разговаривала ни с кем. Как дикий зверь, смотрела она на отца и мать.

А Боба и Канукон думали так: «Когда Азау станет женой сына Бигана, она полюбит его».

Но разве смог бы кто-нибудь вытравить из ее сердца образ Таймураза? Разве была на свете сила, которая бы заставила ее забыть все, чем она жила с детства?

Как-то Таймураз шел с работы, глубоко задумавшись и глядя себе под ноги. Впереди легла чья-то тень. Он поднял глаза и вздрогнул: перед ним стояла Азау. Она носила еду пахарям. Они смотрели друг на друга, не в силах отвести глаз, и не могли вымолвить ни слова. Наконец, Таймураз произнес:

– Дай бог тебе счастья. Ты нашла хорошего жениха. Лицо Азау вспыхнуло, в глазах блеснули слезы.

– Видно, так мне было суждено. Но ты будь счастлив.

– Клянусь покойным отцом, пока я жив, я никому не отдам тебя!

– Твоей любовью заклинаю тебя, Таймураз, оставь меня, не обрекай на позор!

– Нет, Азау! Даже если весь мир восстанет, никто не сможет отнять тебя у меня.

– Не делай этого, Таймураз, не губи нас обоих! Ведь, если ты умрешь, мне тоже не жить. Лучше забудь меня, выбрось из сердца, иначе два рода начнут истреблять друг друга!

– Разве ты не знаешь, что человек теряет рассудок от любви? Разум мой помутился, сердце сгорело. Скажи мне прямо: ты моя или нет?

Азау ничего не ответила. Сказать бы «Я не твоя», да где взять силы? Сказать «Я твоя», но она знала, что тогда не миновать беды. И она стояла молча, теребя бахрому своего платка.

Любовь, между тем, начала одерживать верх над разумом, удары сердца туманили мозг, огонь сжигал его. Наконец, она сказала:

– Как легко тебе кажется отнять у осетина невесту! Таймураз воткнул в землю острие кинжала.

– Клянусь тебе этой землей, клянусь высоким синим небом, что никто, кроме них, не разлучит нас с тобой!

– Нас ждут несчастья, Таймураз. Прошу, забудь меня! Таймураз не дрогнул бы и перед сотней врагов, но тут он не выдержал и низко склонил голову.

– Азау!..-голос его прервался.-Ты нашла свое счастье, не пожалей же для меня смерти! – он вытащил пистолет и протянул ей. – Стреляй, мне не будет больно!.. Не бойся…

Сердце Азау дрогнуло. Пламя любви полыхнуло в ней, мозг рассыпался огненными искрами. Забыв обо всем, она бросилась на грудь к Таймуразу. Губы их соединились. Потом они сидели на мягкой траве и молчали и лишь звук поцелуев нарушал тишину. Бог знает, сколько бы они так просидели, не помешай им дождь. Началась гроза, и они разошлись в разные стороны.

Была весна. Томиан устроила последние поминки по мужу, потратив на них те крохи, которые еще оставались в доме. Она купила ягнят, приготовила угощение и созвала людей. Люди съели угощение, помянули покойного и разошлись. В доме остались только пятеро друзей Таймураза, прислуживавших на поминках: Бимболат, Камболат, Хазби, Турбег и Чермен. Они сидели в комнате, ужинали и беседовали, обсуждая, как жить Таймуразу дальше. Они построили много воздушных замков, а под конец решили, что ему надо жениться. Но никто не отдаст свою дочь без калыма, а у Таймураза не было ничего, поэтому они решили похитить невесту. Таймуразу поручили предупредить Азау, чтобы та была готова к побегу следующей ночью.

Вечером Таймураз проскользнул в дом Боба, спрятался за дверью и, когда Азау проходила мимо, тихо окликнул ее. Он шепотом сообщил ей план побега. Азау не соглашалась. Боба никогда бы не смирился с похищением дочери, он приложил бы все силы, чтобы разлучить их с Таймуразом и поднял бы на ноги весь род Сачината. С другой стороны, Биганата, узнав, что похищена их невеста, взялись бы за оружие. Поэтому Азау хорошо понимала, какие беды может повлечь за собой ее побег. Но любовь толкала ее на безрассудный шаг, и доводы рассудка меркли перед ней. Азау не смогла долго сопротивляться, только сказала:

– Ты губишь себя из-за недостойной женщины, но воля твоя.

Она дала ему слово, что будет готова следующей ночью и ушла.

На следующий вечер в доме Бибо приготовили то, что еще оставалось от поминального угощения и позвали старших. Чермен отправился к Боба и сказал ему:

– Томиан послала меня за тобой. Кое-что осталось от поминок. Старики уже там и ждут тебя.

Боба, поблагодарив, пошел с ним к Тогузата. Когда он сел за qrnk, Таймураз и пятеро его друзей были уже на конях. Один из похитителей, Камболат, был воспитанником Сачината, он и вошел к ним в дом. Убедившись, что там нет никого, кроме Азау и Канукон, он подал Азау знак. Она вышла за дверь, ее усадили на коня и всадники помчались прочь, нахлестывая коней.

От пронзительных криков Канукон всполошилось все село. Поднялась тревога, Сачината и Биганата бросились в погоню. Боба выбежал из-за стола и тоже поскакал следом. Похитителей обошли напрямик, по пешей тропе, и настигли их на плато Кайджин. Поднялась стрельба. С обеих сторон гремели выстрелы, градом сыпались пули. Была ночь, и некому было остановить кровопролитие. Десять человек были убиты – по пять с той и с другой стороны. Таймураз и Азау потеряли друг друга во тьме, среди битвы. Израненный Таймураз сумел скрыться и бежал в Урстуалта, к родственникам матери. Азау спряталась между камней. Сачината и Биганата, вернувшись, разгромили дом Бибо. Томиан укрылась у соседей.

Утром тревожная весть облетела все ущелье. Отовсюду собирался народ, по дорогам скакали к Ганису всадники. Общими усилиями сумели удержать кровников от дальнейшего кровопролития, между ними поставили надежных посредников. Разбор дела назначили на следующее воскресенье, похоронили убитых и разошлись.

Пришло воскресенье. Народ собрался на площади возле дзуара, ждали еще Мистала Рубайты. Наконец появился и он, с посохом в руке. Утренний ветер развевал по его широкой груди белоснежную бороду. Он подошел и приветствовал собравшихся:

– Добрый день, мир вашему совету!

– Будь счастлив, Мистала, добро пожаловать! – ответили ему.

Начался суд. Закончив разбор дела, старшие встали:

– Таймураз виновен в том, что сбил с толку девушку, просватанную Биганата, и похитил ее. Азау виновна в том, что, будучи просватанной, согласилась бежать с ним и из-за этого произошли большие несчастья – убиты лучшие юноши, несколько родов стали врагами, нарушилась спокойная жизнь людей. А Боба виновен в том, что выдавал свою дочь Замуж против ее воли. Виновны все трое.

Мнения разделились, когда речь зашла о наказании. Одни требовали забросать их камнями, другие – казнить, а третьи, их было большинство, предложили:

– Отречемся от них!

Спор разгорался, люди никак не могли прийти к одному решению. Наконец, встал Мистала:

– Пусть счастье внимает вам, добрые люди! Все замолкли, наступила глубокая тишина.

– Мы один народ, одна семья. Какой бы палец ни отрезать-будет одинаково больно. Как не властны мы над жизнью – так же не властны и над смертью. И та, и другая в божьей власти. Требуя смерти, мы нарушаем порядок, установленный богом, и губим две души из нашей семьи. Приговорим их к изгнанию, дорогие мои! А из быков Боба зарежем одного, мост наш давно пора починить, сделаем это за его счет.

Он вытер слезы и сел.

Мудрая речь Мистала и его слезы смягчили сердца людей. Все в один голос сказали;

– Мы согласны!

Мистала обратился к смотрителю дзуара и воскликнул:

– Знаки, сделаем священные знаки клятвы!

Смотритель зазвонил в колокола. На трехгранных березовых палочках сделали зарубки и палочки положили в дзуар. Люди отреклись от Азау и Таймураза и произнесли слова клятвы: «Кто пустит их в свой дом, кто даст им хлеб и воду, кто возьмет их скот в свое стадо, тот пусть будет проклят Ломисской святыней!»

У Боба зарезали быка и починили мост. С кровников взяли слово, wrn они не тронут друг друга, в знак этого у каждого из усов вырвали по волоску и тоже положили в дзуар. После этого разошлись по сторонам,

В этот вечер Азау, обессилевшая без еды и питья, под покровом темноты спустилась в Ганис. На самом краю села жила одинокая старая женщина по имени Дыса. Азау заглянула в дом сквозь щель в двери. В это время Дыса, положив перед собой лепешку, молилась:

– О боже, дай людям изобилия, чтобы я тоже не умерла г голоду! Боже, если есть где-нибудь такая же несчастная душа, как я, спаси ее!

Она разломила лепешку и принялась за еду. Азау, услышав ее молитву, осмелела и приоткрыла дверь. Дыса обернулась на скрип двери и спросила:

– Кто там?

Азау переступила через порог.

– С-с-с… Это я.

– Бог мой! Азау? Да ведь люди отреклись от тебя, что же мне делать теперь? – растерянно сказала Дыса.

В очаге, вспыхивая неровным пламенем, горел хворост. Азау и Дыса присели рядом у огня. Дыса положила перед Азау кусочки лепешки и сказала:

– Да простит мне бог, я нарушаю клятву отречения, но, может, не будет на мне греха, если я поделюсь с бедной душой… Поешь, умереть бы мне за тебя, поешь. Ведь в лице твоем ни кровинки…

Черные глаза Азау глубоко запали и были похожи на две мрачные тени. Потрескавшиеся губы дрожали, пересохший язык не слушался ее, щеки были белее снега.

– Разве можно пускать меня в дом, – сказала она, вытирая слезы концом платка, – как низко я пала, люди будут слагать обо мне позорные песни!

Дыса снова придвинула к ней кусочки лепешки.

– Поешь-ка. Утолишь голод – и сердцу станет легче. Азау положила в рот кусочек, но горло ее пересохло, она не смогла проглотить пищу и выплюнула ее в руку. По старым, иссохшим щекам Дыса потекли слезы.

– Хоть воды выпей, бедняжка, – сказала она и протянула Азау чашку.

Азау выпила воды и спросила:

– А что с ним?

– Ты спрашиваешь о Таймуразе? Азау кивнула головой.

– Он в Урстуалта, у братьев матери. Он еще не оправился от ран, но жизнь его, говорят, вне опасности. Вдруг кто-то позвал с улицы:

– Дыса, а Дыса! Ты дома?

Дыса встала и пошла к двери. Азау метнулась к кладовой. Оказалось, кто-то из соседей прислал Дыса еду – бульон в миске и кусочки мяса. Дыса с благодарностью взяла миску. Мальчик ушел. Дыса заперла дверь и, вернувшись в дом, позвала:

– Азау, где ты?

Азау вышла из укрытия, сердце ее все еще билось от испуга. Дыса с улыбкой поставила перед ней миску:

– А это нам божий дар, ведь мне нечем было накормить тебя. – Она стала резать мясо. – Вот, поешь-ка мяса и тебе сразу станет легче.

Но Азау не нашла в себе сил даже прожевать кусочек мяса. Тогда Дыса дала ей в руки миску с бульоном и сказала:

– Выпей, это поможет тебе.

Азау с трудом сделала несколько глотков и щеки ее порозовели.

Они поужинали. Дыса задумалась.

– Оставила бы я тебя на ночь, да вдруг тебя завтра кто-нибудь увидит. Люди отреклись от тебя, и нам обеим будет плохо, если они узнают, что ты у меня. Но скажи мне, где ты скрываешься, и я буду носить тебе еду.

Азау встала. Голос ее дрожал.

– Ты мне теперь вместо родной матери. Я не делилась с тобой своими радостями, но ты разделила мою беду. Прошу тебя, не говори обо мне никому!

– Нет, нет, клянусь моим Дзанаспи, погибшим в лавине, я никому не скажу о тебе!

– Возле утеса, где была крепость, под камнем, в пещере. Вход в нее прикрыт папоротником, там найдешь меня.

Они, плача, обнялись. Дыса осталась дома, Азау ушла в свое убежище.

С тож ночи Дыса каждыйг день носила Азау еду, отправляясь в горы то будто бы за малиной, то за смородиной. Азау словно поглотила земля – никто из людей, кроме Дыса, не знал, куда она делась.

Но вот настала осень, солнце перестало греть землю. Приближались холода, зима уже укрыла вершины гор белой шубой. Азау не могла больше оставаться в своей пещере. Кроме того, мысль о Таймуразе не оставляла ее в покое, она днем и ночью думала о нем. И однажды вечером, когда в небе сиял месяц и звезды улыбались друг другу, а от немых утесов легли черные тени, Азау решила бежать к Таймуразу. Недолго думая, она подобрала подол своего старого платья и пустилась в путь. От лунного света было светло, как днем, но когда она добралась до безлюдных Кельских гор, небо потемнело, погода резко испортилась и пошел дождь со снегом. С высот примчался северный ветер. Он со свистом несся по ущелью и порывами бил в грудь Азау. Снег таял на ее шее, одежда намокла. Это была страшная ночь, но Азау упорно шла вперед. Когда она дошла до подъема Саудзуар, на нее вдруг из темноты залаяли собаки. Это пастухи из Гудана и Хиу перегоняли свои стада. Хиуский пастух Гугуа пошел за собаками и увидел притаившуюся за камнем перепуганную Азау.

– Пойдем, поешь хлеба!-сказал он ей на ломаном осетинском языке.

Азау поняла, что перед ней разверзлась пасть дракона, и что ей неоткуда ждать помощи. У нее не было другой защиты, кроме собственной смелости, и она ответила:

– Не болтай много. Я жду своих спутников, они поднимаются следом. Скоро они будут здесь.

За эти мгновения сотня мыслей пронеслась у нее в голове. 0, если бы стать ей мышью и скрыться где-нибудь под землей! Или превратиться в орла и исчезнуть в бескрайнем небе! 0, если бы ветер помчался к Таймуразу вестником тревоги! Увы! Пасть дракона должна была вот-вот захлопнуться, и ей не было спасения.

Тем временем подбежали и другие пастухи, повели Азау с собой, усадили у огня, укрыв буркой. И чем больше старались они угодить ей, тем горше становилось у нее на сердце, тем резче отвечала она им. Пастухи переговаривались между собой по-грузински. «Гугуас цоли ламазиа», – говорили они. Они поспешно собирались в дорогу, боясь, что снег засыплет их скот. Азау вскочила, сбросив бурку, и с плачем стала просить их:

– Отпустите меня или я умру! Я не гожусь для вас!

Что долго рассказывать! Скот погнали вперед, Азау посадили на коня за спиной Гугуа, он привязал ее к себе башлыком и они скрылись в снежной мгле.

Наутро выглянуло солнце. Высокие горы белели снегами, в глубине ущелий лежали тени. Дыса принесла в пещеру еду, но Азау там не было. Дыса долго искала и звала ее и, не найдя нигде, плача, вернулась домой. С этого дня и Дыса уже не знала, куда девалась Азау и что с ней случилось.

Хиуец сделал Азау своей женой. Жизнь стала пыткой для нее. День пролетал для Азау, словно минута, а ночь тянулась, как год. Для нее было хуже смерти спать рядом с ненавистным мужем, сердце ее разрывалось. Ночью она не могла уснуть, все ждала рассвета, а с рассвета ждала восхода солнца: лучи его, словно любовь Таймураза, грели и ласкали ее. Заледеневшее сердце оттаивало, согревалось, и она думала: «Если не суждено нам встретиться на земле, то, может, хоть в стране мертвых мы увидим друг друга». В этих думах проходил день, а вечером появлялся Гугуа, и в сердце Азау вонзались острые иглы. Плача, шла она в дом. Она много раз собиралась бежать, но не знала дороги и вынуждена была остаться.

У нее родились два сына, такие же грубые и своенравные, как их отец. Она не испытывала к ним материнских чувств, и они тоже относились к ней, как к чужой. Все ее помыслы сплелись вокруг Таймураза, но она не имела никаких вестей от него. Так проходили годы, а она все ждала, сама не зная, чего.

Таймураз был тяжело ранен, но молодое тело и стальное здоровье победили, Он поправился и жил в Урстуалта, у братьев матери. Бывало, ночью, находясь на пастбище со скотом, смотрел на плывущий в небе месяц и спрашивал у него:

– 0, светлый месяц! Может, где-нибудь Азау так же взывает к тебе? 0, звезда Бонварнон! Может, черные глаза Азау сейчас любуются тобою? 0, подземный Барастыр, а может, ее белое тело давно гниет в земле! -и в этих горьких думах встречал он утро.

Таймураз дважды отправлялся на поиски Азау, но даже следа ее нигде не было, и он возвращался ни с чем. Родственники пытались женить его: не одно девичье сердце страдало по нему, но он и слышать не хотел о женитьбе и ни на кого не обращал внимания.

Тоска и горечь любви могут до времени свести человека в могилу. Таймураз начал таять на глазах, заболел и слег. Он позвал родственников и сказал им:

– Я умираю. Выполните мою последнюю просьбу: когда я умру, отвезите меня в Ганис и похороните рядом с отцом.

И взял с них слово, что они так и сделают. После этого он. прожил недолго, светлая ему память. Братья матери сдержали слово, отвезли его в Ганис и похоронили рядом с Бибо, а в головах его могилы поставили памятник из ствола карагача. Этог ствол пустил побеги и стал деревом.

Шли годы, менялись времена. Русские взяли Кавказ. Распри утихли, дороги освободились, разные народы стали свободней общаться друг с другом. До Азау дошли вести из родных мест, но о судьбе Таймураза она не знала ничего. И она решила ехать в Ганис.

Была весна, мир вокруг искрился. Деревья зазеленели, луга покрылись цветами. Все ожило, все в природе искало себе пару. Птицы, насекомые, рыбы, звери – все были рады весне. Лишь замерзшее сердце Азау никак не могло оттаять. Она была одинока под этим бескрайним небом, и мысль о Таймуразе все еще тревожила ее.

И вот однажды Азау сказала мужу:

– Я, как рабыня, много лет прожила в твоем доме, состарилась здесь, но ни разу не была на родине, Я не знаю, где могилы отца и матери, родные забыли меня. Если я так умру, ты возьмешь грех на душу. Прошу тебя, дай мне возможность увидеть могилы моих родителей!

Гугуа согласился без лишних разговоров.

Подходил день Зардаваран. Азау стала собираться в дорогу. Она сделала араку, испекла пирогов и купила барана. На другой день она села в арбу и отправилась в путь с одним из сыновей. Чем ближе подъезжали они к Ганису, тем больше оживлялась Азау. Старые высохшие щеки разрумянились, глаза смеялись. Давние счастливые видения снова вставали перед ней.

На закате они добрались до Ганиса. На краю села им встретилась пожилая женщина по имени Магда. Когда-то они с Азау были подругами. Они обрадовались, узнав друг друга, со слезами обнялись и вместе пошли в село. Родные, давно считавшие Азау мертвой, радостно встретили ее и ввели в дом. Азау и Магда сели на террасе. Солнце освещало горы последними лучами и утесы Ганиса горели золотом. Женщины, много лет не видевшиеся, долго говорили, расспрашивая друг друга о жизни. Но главный вопрос не давал Азау покоя. Наконец, она решилась и с бьющимся сердцем спросила:

– Скажи, а что сталось с Таймуразом? Магда тяжело вздохнула.

– Он ведь давно умер… В Урстуалта, у родственников матери… Они привезли его сюда н похоронили рядом с Бибо, его отцом.

Свет померк в глазах Азау. Она почувствовала, как превращается в кусок льда. Все, что заставляло ее жить и дышать, вдруг исчезло. Остались только холод и пустота. В наступившей тишине она услышала свой голос, глухой и бесцветный:

– Прошу тебя, покажи мне его могилу.

Она медленно шла за Магдой. Та молча указала ей рукой на холмик под большим деревом. Азау ничком упала на могилу, тело ее задрожало и вытянулось. Она была мертва.

Магда стала звать на помощь. Сбежались люди и увидели Азау лежащей замертво на могиле Таймураза. Собралось все село. Азау похоронили рядом с Таймуразом. Старики рассказали молодежи историю двух влюбленных. Тот давний суд уже не казался им правым, но ничего уже нельзя было изменить: два любящих сердца так и не встретились в этом мире,

Барана, которого Азау привезла с собой, зарезали ей на поминки, сказали: «Светлая тебе память!», и разошлись.

А над кладбищем Ганиса по сей день стонет, рыдает на ветру старый карагач.

Источник

Слайд 2«Секъа уыд æцæг адæмон æмдзæвгæтæ æмæ радзырдты уæлмонц автор, ирон прозæйы

бындурæвæрæг, фæлæ, фыццаджыдæр, уый уыд æрдхæрæны адæймаг. Фыссын куыст у. Фæлæ хаттæй – хатт фыссын свæййы стыр сгуыхт. Ацы хъуыддаг базонын кæй фæнды, уый лæмбынæг æркæсæ Секъайы цардмæ».
Абайты Васо