Баьпкан чкъуьйриг сочинение 5 класс

5 класс

 Урок  хIоттийнарг :  Абуева Таиса Ильмадиевна, Соьлжа-ГIаларчу №56 йолчу  йуккъерачу  ишколан  нохчийн  меттан а ,  литературин а хьехархо.

Урокан цIе: Саракаев Хьамзат  « Баьпкан чкъуьйриг»

 кадре: -Де дика хуьлда шун , хьоме бераш!

ХIокху урокехь вай дуьйцур ду  Саракаев Хьамзатан дахарх а , кхоллараллах а , цуьнан «Баьпкан чкъуьйриг» цIе йолчу дийцарх  дийцарх а  лаьцна.

      Саракаев Хьамзат вина I927-чу шарахь Соьлжа-ГIалахь. Бехк боцуш нохчийн халкъ шен  махкахдаьккхинчу хенахь цо дешна Чимкентехь йуккъерчу ишколехь, цул тIаьхьа- Чарджоухь хIордан а, хинан а транспортан техникумехь. Вайнах шайн махка цIабирзинчул тIаьхьа чекхйаьккхина хьехархойн институт.

Слайд (фото Саракаева Хь.)

      Исбаьхьаллин литературехь гIулчаш йаха волавелла шен шийтта шо долуш, цуьнан дуьххьарлера стихотворении зорба тоьхна I939-чу шарахь.

       Саракаев Хьамзатана исбаьхьаллин литература йезаялийтинарш бу нохчийн гIарабевла йаздархой Мамакаев Мохьмад, Ошаев Халид, Музаев Нурдин. Ценна  дика девза берийн дахар а, церан амалш а.

      Цуьнан йерриг бохург санна произведенеш берашна лерина йу. Цо йазйина «Дуьххьарлера хьуьнар», «Шира гIап», «Эдалхан некъаш», «Эдалхан доттагIий», «Малхана тIаьхьа», «Толамах тешарца» цIерш йолу произведенеш.

     Дукхахйолу произведенеш – дийцарш, повесташ – коьртачу турпалхочун Эдалхан дагалецамш бу. И тайпа бераш I940-чу шерашкахь дукха хилла йаздархочун бералла дIайаханчу Веданахь. Оцу берийн амалш а, гIиллакхаш а ду йаздархочо Эдалхан вастехь гайтинарш. Йаздархочо шен турпалхой кхиарехь, оьздангаллин керлачу анайисташка бийларехь гойту.

       Хьомечу махке безам кхолларан а, цу чохь дехачу къаьмнашна йуккъехь доттагIалла чIагIдаран а ойланаш йу Саракаев Хьамзата шен произведенешкахь кхайкхош йерш.

в кадре: —  «Баьпкан чкъуьйриг» берашна лерина Саракаев Хьамзата йаздинчу дийцарех цхьаъ ду. Мацалла а, хало а дика йевзаш волчу йаздархочунна герга йу хIокху дийцаран тема. Генарчу гIамарийн махкахь, цкъа хьалха Чимкентахь, йуха Чарджоухь гина, лайна цо и халонаш шен халкъаца. Цундела доглазарца хьоьжу иза вай тахана кхоамза, къацахетарца хIаллакдечу йалтане.

   Боккха бац дийцаран чулацам, шиъ бен турпалхо а вац цуьнан: (Адам а ,   цуьнан да а.)

     слайд:  Дагахь хIума доцчу кIантера йаьлла ледарло, аьлча а акхаралла, ларамазалла дагах кхета дена. Баьпкан чкъуьйригах буьрка а тарйина, и ловзош волу кIант шен оьгIазе хьажарца сацаво цо. Дена хаьара оцу баьпкан мах, цунна хала дара кIанта лелошдерг ган.

   Дика кхеташ вац кIант, да шена оьгIаз хIунда вахана, ша оццул самукъанечу ловзарх йукъах хIунда ваьккхина.

     Жимчохь дуьйна лаьттаца къахьоьгуш, хьанал болх беш схьавеана стаг ву иза, цунна тоьшалла до цуьнан куьйгаш тIехь долчу моьнаша а, шен кIанта кхоамза когашца бепиг дIасакхийсар оццул чIогIа цуьнан дагах хьакхадаларо а.

       И бепиг мел хала кхиош ду, мел къахьега деза и нехан стоьла тIе кхачийтархьама шена дика хуу дела, шен кIант а цунах кхето гIерта иза.

Слайд

-ХIара хIун йу хаьий хьуна? — хаьттира цо, шен карара баьпкан чкъуьйриг кIантана дIа а  гойтуш.

-Чкъуьйриг …бепиг. Баьпкан чкъуьйриг йу-кх.

-Баьпкан чкъуьйриг…Ткъа хаьий хьуна, хIара баьпкан чкъуьйриг хьуна а, хьо санна болчу эзаргашна кхечарна а, хьан ло а , хIара муха йоккху а ?…

   в кадре:   Баьпкан цуьрг бен дацахь а, цуьнан хама бан беза, пусар дан деза. Цуьнан дина ца Iаш, и йалта кхиош волчун а дан деза сий. Шена хуучу масалшца кIант оцу бакъдолчух тешо гIерта иза, цуьнан даг чохь къинхетаме зIийдигаш йогIа лаам болуш.

Слайд

-ДагайогIий хьуна «Адамашший, акхарой» цIе йолу кинофильм?

-ЙогIу жоп делира Адама,  шен хьаж тIе даьлла хьацар, кучан пхьош хьаькхна дIа а доккхуш.

-Ткъа дагадогIий хьуна, мацалла йалла йоллуш  хилла зуда вайн лейтенанта йелла хIоккхул бен йоцу баьпкан йуьхк бахьана долуш кIелхьарайалар.

в кадре: Цкъа цIийлуш, тIаккха кIайлуш, берриг букъ хьацаро башийна лаьтта кIант ша диначунна дохковаьлла.

Слайд

-Иштта ду, сан кIант, гIуллакх. Мегар дац адамо ша оццул къа а хьоьгуш кхиийначу хIокху беркатан пусар ца дан. Аса бохучух кхийтин хьо?

-Кхийти, дада , аса кхин дийр дац ишттаниг, — элира Адама, доккха са а доккхуш.

в кадре:  И бакъдерш шена хууш хиллехь йа цуьнан ойла йина хиллехь-м, и тайпа хIума шегара ца далийта хьожур  хир вара  Адам.

ХIинца хаьа цунна, оццул къа а  хьоьгуш кхиочу оцу беркатечу йалтин пусар муха дан деза.

-Хьоме бераш, тахана вайна девзи Саракаев Хьамзатан  дахар  а, кхолларалла  а.  Дийцаре ди цуьнан  тоьллачу дийцарех цхьа дийцар.

Дала хьайна луш долу рицкъ кхоаде, тIалам бе, цуьнан пусар де, боху йаздархочо шен дийцарца.

Дийцаран йуьххьехь вийцинчу кIантах тера нах вайна йуккъехь хIинца а болу дела, тахана а мехала ду хIара дийцар, йаздархочо шена тIехь айъинчу чолхечу гIуллакхца.

Теша лаьа, дешначу дийцаро шун дегнашкара синпхенаш меттах даьхна а, шу къинхетаме хирг хиларх а,  кхул тIаьхьа дуьйна йалтин пусар аша дийриг хиларх а.

Дешнаш тIехь болх .

Берчаш-куьйга йакога тIера декъа ахкаргаш

Пусар – сийдар, ларар.

Тахта – дечигах бина маьнга.

Пайда эцна литература:

I. Нохчийн литература .5 класс. С.Э.Эдилов-Соьлжа-ГIала , АО «ИПК « Грозненский рабочий» , 20I8

ЦIахь бан болх.

I.Текст дIайеша

2.Дийцаран чулацамна догIу суьрташ дахка.

3.ХIунда дан деза бепиган сий, дийца.

Тренажер

I.Саракаев Хьамзат маца вина?

А)I927;              2.I930ш.    

3.I9I0ш.            4.I949ш.

2.Маца зорба тоьхна цуьнан дуьххьарлера стихотворени?

А)I970 ш.                     б) I979ш.        

 в) I939 ш                  г) I985ш. 

3) Стенах самукъадаьлла ловзуш вара Адам?

А)  тайнигех ; Б) футболах

В) лечкъаргах, г)  тIаьхьа уьдуш.

4.Буьрканан метта ловзош йерг хIун йара цо?

А)  баьпкан чкъуьйриг;              б) тIулг;

 В)бамба;                                     в)картол

5.Дас   муха тIеийцира цо лелош дерг?

А)   хазахетарца;           в)воккхаверца

Б)   ОьгIазе;                 7)дозаллица.

Урок  хIоттийнарг :  Абуева Таиса Ильмадиевна, Соьлжа-ГIаларчу №56 йолчу  йуккъерчу  ишколан  нохчийн  меттан а ,  литературин а хьехархо.

Урок
№_______

Хьехархо: Дончарова Ремиса  Андиевна

Терахь  _________   
нохчийн
литература  5- г1а 
класс.                                                                                                                
Хьехарсахьтан ц1е: Саракаев Хь «Баьпкан чкъуьйриг»

Хьехарсахьтан
1алашо: 

1) 1аморан (обуч.) Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг
карладаккхар.                                                                                                                                                                                              
2) Кхиоран (развив. Яздархочун  дахарх лаьцна
боцца хаамаш бовзийтар.                              Халкъ маьрша, парг1ат,
ирсе дахийтархьама,  шайн синош, ца кхоош эгначийн                           сий
дан дезаш хилар гайтар.

3) Кхетам-кхиоран
(воспит.)  Нене болу безам а гайтар.

Хьехарсахьтан 
г1ирс: компьютер,
учебник,  сурташ.

                                                    
Урок 
д1аяхьар.                                                                                                                                                       
                                                                                           

 Ι.Догдаийтаран
мур (Х1етал-металш)

2
.Дешархойн долчу хаарийн актуализации яран

 Ц1ахь
1амийнарг хотту.

 Дешархошка
хаттарш.

 1. Карзахдаьллачу
1аламан сурт муха х1оттийна поэта?

2. Дуста, муха
гайтина стихотворенехь турпал наж а, къона синтарш а?

3. Турпал наж
дерачу дорцах ца кхераран х1ун бахьана
ду?                                                              Стенах
гучуболу цуьнан ницкъ?

4. Дийца, х1унда
оьзна ножо стелахаьштаг шена т1е.

5. Дахаран хьелаш
муха ду боху поэта? Муха деба иза? Х1ун ду и тодарна оьшург?

6. Шун дахарехь
нисъеллий хало лан езаш меттиг? Даладе цунах лаций масалш.

 3. Керла
коьчал йовзийтар.

 Яздархочун дахарх
лаьцна боцца хаамаш.                                                                                               
Саракаев Хь вина 1927 чу шарахь. Иза вина Соьлжа Г1алахь . Цо дешна
Чемкентехь.  Дуьххьара яздан волавелла шеен 12 шо долуш..Цуьнан дуьххьарлера
стихотворении зорба тоьхна 1939- чу шарахь.Саракаев Хьамзатана исбаьхьаллин
литература езаялийтинарш бу нохчийн г1арабевлла яздархой  Мамакаев Мохьмад,
Ошаев Халид, Музаев Нурди. Саракаев Хьамзатана дика девза берийн дахар а, церан
амалш а. Цуьнан ерриге бохург сана произведенеш берашна лерина ю.

Цо язйина:
«Дуьххьарлера хьуьнар, Шира г1ап, Эдалханан доттаг1ий, Малхана т1аьхьа, Толамах
тешарца, Баьпкан чкъуьйриг» ц1ераш йолу произведенеш.

3.
Дешархошка хаттарш.

1.Маца вина
Саракаев Хьамзат?

2. Мичахь вина
иза?

3. Муьлха
произведенеш язйина цо?                                                                                                                (
«Дуьххьарлера хьуьнар, Шира г1ап, Эдалханан
доттаг1ий,                                            Малхана т1аьхьа, Толамах
тешарца, Баьпкан чкъуьйриг»

4.
Т1едиллар.

Х1ара стихотворени
дагахь 1амае

5. Урокан жам1 дар.

6. Сада1аран миноташ

СИНКВЕЙН   КХОЧУШЪЯР

 7. Рефлекси

-1 
Суна атта хеттарг…..           

-2 
Суна хала хеттарг….                     

-3
Суна хиира ……

8.Ц1ахь: аг1о 148
еша а, чулацам схьабийца а..



• 02.02.2019 13:40

• Категория: Чеченский язык
• Просмотров: 5115

Баьпкан чкъуьйриг

Оха кхид1а хьо нохчийн меттан урокаш йовзийтар
33-гIа урок
Урокан цIе: Саракаев Хьамзат «Баьпкан чкъуьйриг».
Урокан Iалашо:
1. Саракаев Хьамзатан кхолларалла къасторан, произведени талларан, цуьнан чулацам, маьIна, исбаьхьаллин башхаллаш дешархошка дIакхачоран болх дIабахьар.
2. Дийцаран тема билгалъяккха, цу темица йогIуш йолу кхин произведенеш дагалаца, царна юкъара башхаллаш къасто.
3. Текст яххьашца а, къастош ешарца а боьзна болу болх дIабахьа.
Урокана оьшу гIирс: Саракаев Хьамзатан дахарх, кхоллараллах лаьцна кечйина презентаци, чулацамца нисдина суьрташ, тептарш, дошмалгаш, къоламаш, компьютер, экран, проектор, учебникаш, ловзаран кепана лерина кехаташ, урокан жамIдаран гIирс, керлачу дешнашна слайдаш.
Урокан тайпа: керла коьчал йовзийтаран урок.
Урок дIаяхьар
I. Догдаийтаран мур.
II. Дешархойн долчу хаарийн актуализаци яран мур.
1. ДIаяханчу урокехь Iамийна произведенин чулацам схьабийцар.
2. Чулацам хаттаршца къастор.
а) Мила ву Iаьржа Хожа?
аь) ХIун хабар дара цунна хезнарг?
б) ХIун сацам бира Iаьржачу Хожас?
в) Стенга вахара Iаьржа Хожа?
г) Муха кхета шу кIоршаме бохучу дашах? (оьгIазе, дера)
гI) Хьем ца беш? (сихха, эрна хан ца йойъуш).
д) Муха лелавора эло ша валийна ши кIант?
е) Дукха муьлханиг везара элана?
ё) ХIун ма де аьлла дIавахара эла шина кIанте?
ж) ХIун бахьана дара Ахьмад гIу чу кхоссар?
з) Цунах тера догIуш муьлха дийцар Iамийна аша? (Зайнди)
3. Тестировани ярца хаарш таллар.
1). Муьлхачу туьйранна тIера ду хIара дешнаш?
– ГIайгIа ма елахь, сан хьоме да. Дукха зама ялале могуш-маьрша а долуш, со юха кхочур ду хьуна….
А) «Кхо ваша»
Б) «Тамашийна олхазар»
В) «Доьшуш хилла кIант»
2) Хьан язйина «ЦIен маьхьси»?
А) Гацаев СаьIид;
Б) Мусаев Мохьмад;
В) Бадуев СаьIид.
3) Мила ву «Зайнди» дийцар тIехь коьрта турпалхо?
А) Iалболат;
Б) Аруха;
В) Бисолта;
Г) Зайнди.
4) Хьан яздина «Зайнди» дийцар?
А) Исмаилов Абу;
Б) Саракаев Хьамзат;
В) Бадуев СаьIид.
5). Маца вина Саидов Билал?
а) I9I4
б) I930
в) I929
6). «Майра кIант Сулима» цIе йолу туьйра хьан яздина:
А) Мусаев Мохьмад;
Б) Саидов Билал;
В)Бадуев СаьIид.
7). Муьлхачу туьйранна тIера ду хIара дешнаш?
Иштта сагатдора
КIентан дас, нанас а:
Дацара церан а
Цул дезаш кхин хIума.
А) «Кхо ваша»
Б) «Майра кIант Сулима»
В) «Доьшуш хилла кIант»
III. Урокан керла коьчал йовзийтар.
I. Саракаев Хьамзатан кхолларалла йовзуьйту хьехархочо презентаци гайтарца:
Саракаев Хьамзат вина I927-чу шарахь Соьлжа-ГIалахь. Бехк боцуш нохчийн халкъ шен махках даьккхинчу хенахь цо дешна Чимкентехь юккъерчу ишколехь, цул тIаьхьа Чарджоухь хIордан а, хинан а некъбаран техникумехь. Вайнах шайн махка цIабирзинчул тIаьхьа чекхъяьккхина хьехархойн институт.
Исбаьхьаллин литературехь гIулчаш яха волавелла шен шийтта шо долуш, цуьнан дуьххьарлера стихотворени зорбатоьхна I939-чу шарахь.
Саракаев Хьамзатана исбаьхьаллин литература езаялийтинарш бу нохчийн гIарабевлла яздархой М.Мамакав, Х.Ошаев, Н.Музаев. Цуьнан говзалла кхиарехь боккха тIеIаткъам бина оцу яздархойн кхолларалло. Саракаев Хьамзатана дика девза берийн дахар а, церан амалш а.
Цуьнан ерриге а бохург санна произведенеш берашна лерина ю. Цо язйина: «Дуьххьарлера хьуьнар», «Шира гIап», «Эдалхан некъаш», «Эдалханан доттагIий», «Малхана тIаьхьа», «Толамах тешарца» цIераш йолу произведенеш. Дукхахйолу произведенеш: дийцарш, повесташ – коьртачу турпалхочун Эдалхан дагалецамаш бу. И тайпа бераш 40-чу шерашкахь дукха хилла яздархочун бералла дIаяханчу Веданахь. Оцу берийн амалш а, гIиллакхаш а ду яздархочо Эдалханан вастехь гайтинарш. Яздархочо шен турпалхой кхиарехь, оьздангаллин керл-керлачу анайисташка бийларехь гойту.
Хьомечу махке безам кхолларан а, цу чохь дехачу къаьмнашна юккъехь доттагIалла чIагIдаран а ойланаш ю Саракаев Хь. шен произведенешкахь кхайкхош ерш.
Цара Iамаво уггаре а халчу, амма дуьнен тIехь уггаре а оьшучу говзаллина – адам хиларна. Яздархочо боху: нагахь хьо адамашца догцIена, царна орцахвала гуттар а кийча хилахь, хьо цкъа а вуьсур вац цхьаллехь.
2. Хьехархочо текст ешарца «Баьпкан чкъуьйриг» цIе йолу дийцаран чулацам бовзийтар.
3. Керлачу дешнийн маьIна довзийтар, дошаман болх дIабахьар.
Берчаш-болх дукха барна, чкъор стамлуш, куьйгаш тIехь хIуьттуш долу моьнаш.
Пусар-сийдар, ларар.
IV. Iамийнарг тIечIагIдар.
1. Дешархошка шайга произведени ешийтар
2. Чулацам хаттаршца къастор.
а) Стенах самукъадаьлла ловзуш хилла Адам учи тIехь?
аь) Когаца дIаса а кхуьйсуш, буьрканан метта ловзош ерг хIун яра цо?
б) Ойла еш хиллий цо ша лелочун?
в) Дас муха тIеийцира кIанта лелош дерг?
г) ХIун дара цунна цатайнарг?
гI) Да оьгIазвахарх Адам цакхетаран хIун бахьана ду?
д) Муха дара ден куьйгаш? ХIунда хилла царна тIехь берчаш?
е) Шена динчу хьехарх нийса кхеттий Адам? Кхин дийр дуй Адама и саннарг? Шу теший цунах? ХIунда?
3. Дешархошка шаьш баьпкан пусар дарх лаьцна дийцийтар.
4. Дийцаран чулацаман маьIница догIу кицанаш далор (тобанашца къовсадалар дIадахьар).
Воккхачо бохург динарг дохковаьлла вац.
Дика кIант-ден дог, вон кIант-дена бала.
Доьзал дика – беркат дукха.
Дика кIант-гIала, вон кIант-бала.
V. Урокан жамI дар.
1. Муьлха дийцар девзира вайна тахна?
2. Мила ву цуьнан автор?
3. ХIун ду чулацаман маьIна?
4. Дешархойн хаарийн мах хадор.
VI. Рефлексин мур.
1. Урокехь суна дика хеттарг дара…
2. Суна дика цахеттарг…
3. Суна атта хеттарг…
4. Суна хала хеттарг…
5. Iалашоне кхачийнарг…
VII. ЦIахь: еша, чулацам схьабийца. «ХIунда дан деза баьпкан сий» цIе йолу жима дийцар яздан.

ГАЙРБЕКОВА Марьям

Вариант №1

Художник Н.Ромадин творил в прошлом веке и картина «Село Хмелевка» одна из его самых лучших работ, уже одно то , что она находится в Государственной Третьяковской галерее о многом говорить.

Это произведение входит в серию Волга -Русская Река, на первый взгляд картина выглядит очень неярко , можно даже сказать , что блекло , но разве это мешает рассмотреть красоту природы.

На первый план перед нами вынесено село , если рассмотреть повнимательней картину, то видно даже поля и пашню, что уж говорить о неповторимом лесе и речке.

Скорее всего в окрестности села пришел месяц октябрь, так как уже хорошо видно как пожухла трава, но все еще деревья стоят с листьями, причем самыми красивыми, желтыми, золотыми и красными.

При рассматривание данного пейзажа хочется отрешится от всех проблем и в душе наступает полная умиротворённость, вспоминается как здорово было летом в гостях у бабушки и как хорошо не иметь не забот не хлопот.

Вариант №2

Художник изобразил милый, родной сердцу пейзаж: с холма открывается вид на село и его окрестности. Словно лоскутное одеяло виднеются клочки земельных наделов. Погода стоит чудесная: золотая осень и теплое, но уже без духоты солнце. Трава еще зеленеет, но молоденькие березки убрались в золото. Это пора сбора урожая. Скромные домики греются на солнышке. Так и хочется приложить ладонь к нагретой древесине, посидеть на лавочке у дома.

Вдалеке течет красавица Волга, она освежает картину. Вода в реке уже остыла, но манит побродить по берегу.

Впечатление от картины очень теплое, такое родное, благодаря использованным теплым краскам и мягкому солнечному свету. Не хочется отпускать теплые деньки и прятаться от холодного дождя. В это время хочется никуда не спешить, спокойно посидеть, полюбоваться красотами. Эта картина — ода красоте в природной естественной простоте. Глядя на этот пейзаж вспоминаешь своих дедушек и бабушек, начинаешь еще больше скучать по ним.

Вариант №3

Если посмотреть на картину Ромадина под названием «Село Хмелевка», то понимаешь, что она очень простая. Тут нет ничего замысловатого. Автор изобразил на полотне русское поселение. Кстати эту картину можно видеть в Москве и в музее «Третьяковская галерея». Помимо села на картине изображен и пейзаж.

Те, кто не жил в деревне, тот не может заметить всей ее красоты и на картине. Смотря на это произведение, мне даже показалось, что Ромадин нарисовал свою родную местность, где родился и вырос. Картина очень не броская и поселение на ней словно опустевшее, художник скорее всего специально не изобразил ни одного жителя на полотне.

Смотря на это творение кажется, что будто чувствуешь ветер, запах травы, птичье пение. Село словно зовет к себе в гости. Мне понравилось это произведение.

Источник: bolshoyvopros.ru

Слайд 1
Схьайиллина урок

Хьехархо: Нашаева Х.Х.
МБОУ «СОШ № 7»

---

Слайд 2
Ахмадов 1.
«Баьпкан юьхк»

---

Слайд 3
Де беркате дог1ийла!
Шуьга ду маршалла
Хьомсара дешархой.
Дехийла,ирс хуьлда,
Ховшалаш шу охьа
Могуш-маьрша шу

гар-
Дийнан беркат ду.
1илмане шу кхийдар-
Мах боцу совг1ат.

---

Слайд 4
Урокан 1алашо:
«Баьпкан юьхк» ц1е йолу дийцар довзийтар. Нийса а

, кхеташ а , шера а дийцаран текст еша 1амор. Къизачу т1ам т1ехь адамаш лайна бала бовзийтар, къаьмнашна юкъахь хилла барт, доттаг1алла берашка д1акхачор. Къамелан говзалла, ойлаяр , тидамбар кхиор; матте болу безам алсамбаккхар.

---

Слайд 5
Мах хадор
10-12 б — «5»
8-9 б — «4»
6-7

б- «3»

---

Слайд 6
тест
1.Сайхан 1уьллуш вара…
а) ц1ахь
б)госпиталехь
в)окопи чохь
2.Сайхан вара г1араваьлла …
а)пулеметчик
б)б1аьхо
в)иччархо
3.Иччархочо к1елхьараваьккхинарг …

а)Максим
б)Митя
в)Толя
4.Сайханан хьуламе меттиг яра ….
а)кхура т1ехь
б)акхтарг т1ехь
в) попа т1ехь
5.Муьлхачу хи йистехь яра т1еман аре?
а)Дон
б)Терек
в)Днепр

1.Муьлхачу т1амехь дакъа лоцуш вара Сайхан?
а)Граждански
б) Сийлахьа Даймехкан т1ом
2.Митин лазийнарг ….
а) ког бара
б) куьг дара
в) белш яра
3.Сайханаца палати чохь вара …
а)Андрей
б)Рашид
в)Анатолий
4.Коьллаш юккъехь Сайханна хааелларг…
а)цициг
б)пхьагал
в)бер
5)Муха к1ант ву Сайхан?
а) к1илло
б)майра
в) ямарт

---

Слайд 7
кеп
1.Сайхан 1уьллуш вара…
а) ц1ахь
б)госпиталехь
в)окопи чохь
2.Сайхан вара г1араваьлла …
а)пулеметчик
б)б1аьхо
в)иччархо
3.Иччархочо к1елхьараваьккхинарг …

а)Максим
б)Митя
в)Толя
4.Сайханан хьуламе меттиг яра ….
а)кхура т1ехь
б)акхтарг т1ехь
в) попа т1ехь
5.Муьлхачу хи йистехь яра т1еман аре?
а)Терк
б)Днепр
в)Дон

---

Слайд 8
«Баьпкан юьхк».

---

Слайд 9
«Баьпкан юьхк» Арснукаев Ш.
Баьпкан юьхк 1уьллу,
Дийнна баьпкан юьхк.
1уьллу и новкъахь,
1уьллу

д1асалелачу адамийн
Когаш к1ел!
Т1ехбуьйлу,
Т1ехбуьйлу-
Ца гуш санна,
Т1ехбуьйлу ,
Бен доцуш,
Т1ехбуьйлу –
Ойла ца еш ,
Т1ехбуьйлу –
Шайн модни мачашца
Кхоамза
Дахаран цуьрг а хьоьшуш!
Т1ехбуьйлу….

---

Слайд 10
Т1еман аре

---

Слайд 11
Йийсаре лаьцна салтий

---

Слайд 12
Доттаг1а

---

Слайд 13

---

Слайд 14
Баьпкан юьхк

---

Слайд 15
Б1аьхо

---

Слайд 16
обоз

---

Слайд 17
Синонимаш Антонимаш
доттаг1а-накъост,
хама-пусар,ларам,
бепиг-кхаллар,
майра-кхерамбоцуш,
оьзда -г1иллакхе,
топ-мажар.

т1ом-машар,
йоккха-жима,
майра-к1илло,
ц1ена дог-дог1аьржа.

---

Слайд 18
Тобанашкахь болх
1 тоба- « Шек а ма вала хьо,1ожалла-м вайшиммо

эшор ю хьуна,-элира соьга доттаг1чо». Муха кхета шу цу дешнех,Х1ун ала г1ертара Федор Максимович? Х1ун адмаллин амалш гойту вайна оьрсичо кхузахь?

2 тоба- « Доттаг1аллин ницкъ 1ожаллел туьйлира….»
И бохург х1ун ду? Муха кхета шу ?

3 тоба- « Х1етахь дуьйна ас даима а хам бо ялтин».
Шу муха кхета цуьнах? Х1унда бан беза ялтин хама?

---

Слайд 19
Алсам дешнаш кхолла
Доттаг1алла -(да,г1а,г1ала,ло,г1атта,дог1а,латта,лата,олла,аг1о,
атта,ата,до,талла)

Комаьрша -(ка,маьрша,маршо,шар,шок,орам,кор,ша,мор)

---

Слайд 20
Литературни паспорт
Ц1е___________________________________________

Кхоьллинарг____________________________________

Турпалхо _____________________________________

Веха меттиг_________________________________________

Куц-кеп_________________________________________
______________________ _______________________________________________
_______________________ _______________________________________________

Амалш(дика а,вон а)_________________________
_______________________________________________
_ _________________________________________________

---

Слайд 21
«Турпалхо лийр вац» З.Сулейманова

---

Слайд 22
Рефлекси
Суна хии…
Суна девзи…
Суна халахийти…
Ас дозалла до…

---

Слайд 23
Ц1ера болх:
аг1о 127-128,еша, сурт дилла шайна дагах кхеттачу дийцаран кийсаках.

Шена

луучо мини-сочинени язйе «Сан дотт1аг1а».

---

Слайд 24
Кицанаш.
Вежарийн безам т1улгал ч1ог1а бу.
Доттаг1а д1атеснарг ша-шен мостаг1 ву.
Доттаг1алло къаьмнаш

ца къестадо .
Генара хиларх ,тешаме доттаг1 ,б1ов санна ч1ог1а ву.
Дикачу доттаг1чуьнца дуьненан йисте а кхача хала дац.
Эзар доттаг1а верг ваьлла ,эзир сту-етт берг велла.

---

Слайд 25
Баркалла!

---

Астамирова А.А.

Арсанукаев Ш. «Баьпкан юьхк»

Хьехархо: Астамирова А.А.

1. Класс: 5.

2. Терахь: 04.02.2022 ш.

3. Предмет: нохчийн литература.

4. Урокан тема: Арсанукаев Ш. «Баьпкан юьхк» стихотворени.

5. Урокан тайпа: къамел кхиоран урок.

6. Урокан кеп: тобанашкахь болх; шишшамо цхьаьна бен болх.

7. Урокан г1ирс: учебник, ручка, тетрадь, компьютер.

8. УМК: Эдилов С.Э.

• Планируемые результаты (х1оттаман хилам)

• Предметни (Кхеторан): Дешархойн хаарш зер. 1амийнарг карладаккхар.

• Метапредметни (Кхиоран 1алашо): Арсанукаев Шайхин кхоллараллах хаамаш бар. «Баьпкан юьхк» стихотворени йовзийтар.

• Личностни (Кхетош — кхиоран 1алашо): г1иллакх-оьздангаллица кхетош-кхиор.

Урок д1аяхьар

1. Дешархойн ойла т1еерзор.

Маршалла хаттар.

Урокана оьшу г1ирс кечбар.

Класса чохь верг-воцург билгал а воккхуш, журнал т1ехь болх бар.

1. Актуализаци.

• Ц1ахь 1амийнраг билгалдаккхар.

• Дешархошка хаттарш:

• «Баьпкан чкъуьйриг» дийцаран х1ун маь1на ду? Шайн жоп масалшца т1еч1аг1де.

• Дийцаран сюжет дагалаца. Дийцарехь кхин сюжетни дакъош дуй?

• Х1ара дийцар иштта чакхдер ду аьлла, тешна дарий шу? Цуьнан чекхдаларехь башханиг х1ун ду?

1. Керланиг довзийтар.

1. Хьехархочун дош.

Арсанукаев Шайхи вина 1930 шеран 15 августехь Дишни-Веданахь хьуьнан белхахочун Iабдулмуслиман доьзалехь. Исбаьхчу Iаламехь дIадахна поэтан бералла. Схьахетарехь, хIетахь кIентан даг чу йижина Iаламан аьхналла хир ю цуьнан кхоллараллехь исбаьхьчу поэтически сурташкахь вайна гуш ерг.

Да Iабдулмуслим а, нана Цуца а кIантий дешийта лууш хилла. Дика доьшуш юьртара школа чекхъяьккхина Шайхис. 1944 шарахь нохчийн халкъ махках даьккхича, Казахстанан Семипалатински областерчу Новопокровски районе кхаьчна АрсанукаевгIеран доьзал. Кхузахь юккъера школа чекхъяьккхина хинволчу поэта. Цул тIаьхьа 1949 шарахь Семипалатински финансийн техникуме деша воьду Арсанукаев Шайхи. Иза 1952 шарахь чекх а яьккхина, даймахка Нохчийчу цIаверззалц Казахстанехь финансийн органашкахь болх бина. ШайхигIеран доьзал шайн юьрта Дишни-Ведана цIа баьхкина 1958-чу шарахь. Арсанукаев Шайхи Веданан районан финансови отделан куьйгалхо вохуьйту. Амма школехь волуш дуьйна стихаш язъеш волу Шайхи шен дахар финансийн органашца доьзна Iа лууш вацара. Цо заочно доьшуш чекхйоккху Нохч-ГIалгIайн педагогически институтан нохчийн моттий, литературий, оьрсийн моттий, литературий хьоьхуш йолу филологин факультетан отделени.

Поэтан дуьххьарлера книга араяьлла 1965 шарахь. «Лаьмнашкахь Iуьйре» цIе а йолуш, поэзин гулар яра иза. Цу тIехь зорбатоьхнера авторан дуьххьарчарах йолу стихашший, поэмий. Гуш дара къоман литературе шен некъ, кхоллараллин хатI лохуш волу, поэтически корматалла йолу автор веъна хилар. Хье ца луш исбаьхьаллин лакхенашка кхечира поэт. ХIетахь дуьйна ши-кхо шо моссаз дели керла книгаш арайийлина Арсанукаев Шайхин. Царах ю «Безаман шовда». Стихаш (1967), «ЦIеран суй». Стихаш, поэма (1969), «Новкъахь». Стихаш, поэма (1970), «Сийна некъаш».

1965 шарахь Веданан районан «Колхозан дахар» цIе йолчу газетан редакторан заместитель хIоттаво Арсанукаев Шайхи. Оцу даржехь шина шарахь болх бинчул тIаьхьа иза Соьлжа-ГIаларчу Нохч-ГIалгIайн книжни издательствон редакторан балха схьавалийна. Издательствехь кхиамца болх беш волу Арсанукаев Шайхи 1973 шарахь Нохч-ГIалгIайн яздархойн Союзо арахоьцучу «Орга» альманахан коьрта редактор хIоттийна. Цул тIаьхьа, 1986 шарахь Нохч-ГIалгIайн Республикин яздархойн Союзан правленин председатель хаьржина. Цхьайтта шарахь бина цо и хала а, жоьпаллин а болх. Шен дахаран тIаьххьарчу шерашкахь Нохчийн пачхьалкхан университетан нохчийн литературин, фольклоран кафедрехь доцент лаьттина.

Арсанукаев Шайхи кхелхина 2012 шеран 13 мартехь Соьжа-ГIалахь.

1. «Баьпкан юьхк» стихотворени ешар, йийцаре яр.

Хьалха, ширачу заманахь, ввайн дайша тускарш чохь гихь латта а кхоьхьуш, ламанан басешца бошмаш юг1уш, оцу верта т1е тассал бен йоцчу к1айдаргаш т1ехь ялта кхио г1ерташ, мел къахьегна. Доккха дог1а деача, 1овраша оцу наха оццул хала кхиийна ялта а цхьаьна, латта такхадой д1а а хьой, басе ч1анайоккхуш хилла. Ткъа дог1анаш а доцуш, екъа аьхке еача, дерриг ялта х1аллак а хуьлий, мацаллина бала хьоьгура наха.

Тахана а ган тарло вайна нехаш д1акхийсинчу меттехь 1охку дийнна баьпкаш, батонаш, кхидолу сурсаташ. Далла хьалха а къилахь ду и тайпа х1ума шегара далийтар. Бепиг д1а муха кхуссур ду? Казахстанехь, Г1ирг1изойн махкахь шаьш лайна мацалла дага а йог1ий, баккхийчу наха олуш хеза вайна нехаш юккъе д1акхийсина баьпкаш дайча: «Х1етахь-м д1акхуссур дацара хьуна хьо цхьаммо а. Аренашца к1ен буьртигаш а лехьош лелла адамаш, мацалла ца дала г1ерташ».

1. Хьехархочо йоьшу «Баьпкан юьхк» стихотворени.

1. Т1еч1аг1дар.

• Дешархошка йоьшуьйту стихотворени.

• Хаттаршна жоьпаш ло:

• Х1ун ду стихотворенин т1ехь дуьйцург? (Когаш к1ел, ченала д1акхоьссина бапькан юьк ю юьйцург, цунна т1ехбуьйлу нах, иза шайна ца гуш санна)

• Х1ун ойла кхоллаялийти шун дегнашкахь стихотворенин мог1анаша?

• Х1ун ду шун дагах хьакхаделларг?

• Х1ун кеп ю стихотворенин? (Монолог-кхайкхам)

• Хьенан ц1арх д1ахьош бу хаамаш? Х1ун гойту цо?

• Шун хьесапехь, муха юьхь-сибат долуш стаг ву лирически турпалхо?

• Муха хир ю кху стихотворенин тема? (Тема – баьпкан юьхк)

• Муха ду стихотворенин коьрта маь1на? (Баьпкаца кхоаме хила везар, цуьнан пусар дан дезар)

1. Урокан жам1 дар.

• Дешархоша 1амийнарг кхочушдинарг билгалдаккхар.

• Дешархоша бинчу белхан мах хадор.

1. Ц1ахь:

1. Стихотворени дагахь 1амае.

2. Хаттаршна жоьпаш кечде.

1. Рефлекси.

• Бепиг дашна синквейн х1оттор.

Бепиг. К1айн, токхе. Кхиадо, къахьоьгу, кхобу. Нанас мерза бепиг дотту. Кхаллар.

Бепиг. 1аьржа, керла. Дотту, самукъадоккху, кхобу. Бераш, 1алашде бепиг! Хьокхам.

• Суна атта хеттарг…

• Суна хала хеттарг…

• Суна хиира …

МКОУ «Байрамаульская СОШ»
368026 РД Хасавюртовский район с.Байрамаул ул.Школьная 16
8 (928) 587-24-99

Версия для слабовидящих