Башкорттарым укыу карак сочинение

Мифтахетдин Аҡмулла – яҡтылыҡ йырсыһы.

Шағир ҙа күп ерҙә, йырсы ла күп,

Тик Аҡмулла берҙән-бер бит ул.

Быуаттарҙан алып быуаттарға,

Нурҙар сәсеп торор ир бит ул.

Рәшит Шәкүр.

Ысынлап та, Мифтахетдин Аҡмулла исемен ишетеү менән күҙ алдына аҡыллы, тәртипле, итәгәтле ир килеп баҫа. Аҡмулла ижады менән танышҡас, шундай фекер тыуа: ул ни тураһында ғына яҙмаһын,  иғтибары  һәр саҡ бер нәмәгә – әхлаҡ, ғилем, мәҙәниәт  мәсьәләләренә ҡайтып ҡала. Мәҙәниәттең нигеҙе – ғилем, әхләҡи сафлыҡ.  

Башҡорт халҡының күренекле улы Аҡмулла үҙенең ҡабатланмаҫ ижады, ялҡынлы өндәүҙәре менән әҙәбиәтебеҙ күгендә яҡты йондоҙ  булып балҡый. Уның «Башҡорттарым, уҡыу кәрәк, уҡыу кәрәк!» тигән  һүҙҙәре актуаллеген бөгөнгө көндә лә юғалтмай.

Башҡорттарым, уҡыу кәрәк, уҡыу кәрәк!

Арабыҙҙа наҙандар күп, уҡыу һирәк.

Аңғыра айыуҙан Уралдағы ҡурҡҡандай,

Эй, туғандар, наҙанлыҡтан ҡурҡыу кәрәк!

Быйыл бөйөк сәсән, халыҡ мәғрифәтсеһе тыуыуына 185 йыл. Аҡмулла – үҙенең тәрән халыҡсан,  юғары художестволы, халыҡтың иң изге хыял һәм ынтылыштарын сағылдырған поэтик ижады менән киң массаларҙың мөхәббәтен яулаған шағир. Ғөмүмән, Аҡмулланың донъяға ҡарашында әхләк мәсьәләләре, эстетик, этик тәрбиә мәсьәләһе ҙур урын алып тора, мәғрифәтсе булараҡ, ул халҡының киләсәген туранан – тура шуға бәйләп аңлата.

Милләттең алға китешен, мәҙәниәттең сәскә атыуын, ғөмүмән, бөтөн бер халыҡтың бәхетле тормошон айырым күренекле шәхестәргә бәйләп аңлатыу – мәғрифәтселектең төп һыҙаты. Миңә бигерәк тә Аҡмулланың «Егетлек хасиәте – мәғрифәттә» шиғыры үҙенең идея-тематик йөкмәткеһе менән оҡшай.

        Ысынлап та, тик аҡыллы, уҡымышлы һәм мәҙәниәтле кешеләр генә киләсәктең ышанысы һәм терәге, ә был турала Аҡмулла нисә тиҫтә йылдар элек үк дөрөҫ күҙаллаған.

Шағир Мифтахетдин Аҡмулла 19 быуаттың икенсе яртыһындағы башҡорт әҙәбиәтенең иң күренекле вәкиле. Ул яңы типтағы мәғрифәти әҙәбиәтте үҫтереп ебәреүҙә ғәйәт ҙур роль уйнай.

Тура һүҙле, халыҡ ғәменә, ил фекеренә тоғро күңелле булғаны өсөн дә Аҡмулланың тормош юлы бик ауыр һынауҙар һәм ҡаршылыҡтар аша үтә. Ошо уҡ сифаттары арҡаһында ул 1867 – 1871 йылдарҙа ялған ялыу буйынса төрмәгә ултырып сыға. Зиндан тормошоноң ҡот осҡос картиналарын һүрәтләп, шағир бөтөн йәмғиәттең ытырғаныс яҡтарын асып һала, уның фондында йәмғиәттә барған изгелек һәм яуызлыҡ, рәхимһеҙлек һәм гуманлыҡ, иҫкелек һәм яманлыҡ араһындағы мәңгелек алышты күрһәтә.

Аҡмулла һабаҡтары беҙҙең өсөн бер яҡтан, башҡорт мәғрифәтенең бүтән халыҡтарҙы ла таң ҡалдырырлыҡ юғары ҡаҙанышы, классик өлгөләренең береһе булһа, икенсенән, ул беҙҙең милли әҙәбиәтебеҙҙең айырылғыһыҙ бер өлөшө ул. Ул ысын мәғәнәһендә тормош һабағы.

Аҡмулланың бар булмышы менән халыҡ шағиры булды. Йылдар үтеп, мәшһүр шағирҙы тыуҙырған дәүерҙән алыҫлаша барған һайын Аҡмулла һынының мөһабәтлеге, ул сәсеп ҡалдырған гүзәл шиғри ынйыларҙың күркәмлеге тағы ла асығыраҡ күренә. Уның поэтик ижады бөгөн дә, ҡабатланмаҫ бер моң булып, халыҡ күңелендә йәшәй, йәш быуынды дөйөм кешелеклелек, гуманизм рухында тәрбиәләүҙә, кешеләргә әҙәплелек, сабырлыҡ, кеселеклелек, яҡшылыҡҡа, матурлыҡҡа ынтылыш, эстетик зауыҡ күндереүҙә әүҙем ҡатнаша.

Ул үҙенең бөтә ғүмере буйы башкорттар, татарҙар, ҡаҙаҡтар, араһында уларҙың ғалим бер серҙәше булып, дәртле бер мәғрифәтсе улы булып йәшәне. Ул илдән-илгә, ҡаланан-ҡалаға, ауылдан-ауылға, йәйләүҙән-йәйүгә күсә йөрөп ижад итте.

Аҡмулла ижадындағы Тыуған ил, туған халыҡ төшөнсәһе, патриотизм, юғары гражданлыҡ тойғоһо башҡорт халыҡ поэзияһынан, героик эпостарҙан килгән тыуған Уралды һаҡлау, ирек, азатлыҡ өсөн көрәш кеүек яңғырашлы. Аҡмулла ҡабатланмаҫ ижады менән башҡорт әҙәбиәте тарихында иң лайыҡлы урындарҙың береһен алып торорлоҡ поэтик һәйкәл ҡалдырҙы. Аҡмулланың фәһемле һүҙҙәре бөгөнгө көнгә тиклем дә, бөгөнгө көндә лә һәм киләсәктә лә мәғәнәһен юғалтмай.

Һин донъяға рәхәт кенә

Йәшәү өсөн тыумағанһың,

Ғүмерең буйы сәйәхәттә

Янып-ярһып йырлағанһың.

Йөрәгеңдән урғылған моң

Ул үтә лә ҡайнар булған.

Изге күңелдәргә шундуҡ

Яҙ наҙҙары булып тулған.

Әйҙәгәнһең яҡты юлға,

Өндәгәнһең гел яҡшыға…

Тереләрҙән тере булып

Йәшәйһең һин ана шуға!

Ф. Рәхимғолова

БАШҠОРТОСТАН РЕСПУБЛИКАҺЫ ӨФӨ ҠАЛАҺЫ ҠАЛА ОКРУГЫ

ОКТЯБРЬ РАЙОНЫНЫҢ  37 -СЕ УРТА МӘКТӘБЕ

 МУНИЦИПАЛЬ АВТОНОМИЯЛЫ

ДӨЙӨМ МӘҒАРИФ  УЧРЕЖДЕНИЕҺЫ

Мифтахетдин Аҡмулла – яҡтылыҡ йырсыһы.

(инша)

                                        Башҡарҙы: Әхмәтьәнова Карина,

                                       9 Г синыфы уҡыусыһы

                                      Тикшерҙе: Әхмәтова Регина Илфат ҡыҙы,

                                       башҡорт теле уҡытыусыһы

Өфө – 2016

МУНИЦИПАЛЬНОЕ АВТОНОМНОЕ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ ШКОЛА № 37 ОКТЯБРЬСКОГО РАЙОНА ГОРОДСКОГО ОКРУГА ГОРОД УФА РЕСПУБЛИКИ БАШКОРТОСТАН

Просветитель Мифтахетдин Акмулла

(сочинение)

Выполнила: обучающаяся 9 Г класса

 Ахметьянова Карина

Проверила: Ахметова Регина Ильфатовна,

учитель башкирского языка

Уфа — 2016

Маҡсат: күренекле мәғрифәтсе М.Аҡмулланың тормошо  һәм ижады менән таныштырыу,
шиғырының йөкмәткеһен үҙләштереү, уҡыусыларҙы белемлелеккә өндәү.

                                     
 Дәрес барышы.

     I. Ойоштороу мәле.

II.Уҡытыусының инеш һүҙе.( Дәресте Р. Солтангәрәеваның Аҡмуллаға
арналған ҡобайырынан өҙөк уҡыу менән башлау.)

                                 
Аҡмулла-изге
үҙең,

                           Табынам
бағып йөҙөң

                           Таҙарам
уҡып һүҙең,

                           Башҡорттарым
, тинең һин,

                           Уҡыу кәрәк,
тинең һин.

                           Арабыҙҙа
наҙандар күп

                           Белем
һирәк тинең һин,

                           Уҡыу кәрәк
тинең һин.

Дәресте юҡҡа ғына  билдәле сәсәниә Р.
Солтангәрәеваның ҡобайыры менән башламаным. Бөгөнгө дәрестә беҙ XIX быуаттың 2-се
яртыһындағы башҡорт әҙәбиәтенең иң күренекле вәкиле мәғрифәтсе Мифтахетдин
Аҡмулланың тормошо һәм ижады тураһында һөйләшәсәкбеҙ. Ә кем һуң ул мәғрифәтсе?

Мәғрифәтсе- ул аң- белем
таратыусы.Аҡмулланың әҫәрҙәре башҡорттар араһында ғына түгел ҡаҙаҡтар ,татарҙар
араһында ла  яратып  уҡыла ,күп шиғырҙарын  яттан беләләр.Быйыл уның тыуыуына
185 йыл була. Шуның  бөгөн беҙгә дәрескә Аҡмулланың  тормошон, ижадын ныҡлап
өйрәнгән күренекле  ғалимдар килгән . Әйҙәгеҙ,  уларҙың сығыштарын тыңлап
үтәйек.

1-се ғалим. Аҡмулланың бала һәм
үҫмер сағы. (Илизәнең сығышы)

(2-се слайд), 3-сө, 4-се слайдтар).

2-се ғалим. Халыҡтар араһында    (
Айгүзәлдең сығышы.) (5-се слайд, 6-сы, 7-се).

3-сө ғалим . Аҡмулланың ижады (Х.
Айгузәл) (8-се, 9-сы, 10- сы слайдтар).

 Мифтахетдин бәләкәйҙән  үк бик шуҡ,
тиктормаҫ ,тынғыһыҙ бала булып үҫә. Әсәһе үлгәс, үгәй әсәһенең  һәм ағаларының
йәберләүен,  һыйҙырмауын да кисерә. Уның шуҡлығы ҡайһы бер ваҡыт эш боҙоуға ла
килтерә. Ошо хаҡта:”Оятымдан ҡара яндым хатта” ти . Был ваҡиғанан һуң ҡышҡы
һыуыҡта, мәҙрәсәнән  ҡасып, тирмәндә йәшеренгән һәм ошонда ҡолаҡтарын туңдыра.
Аяҡ бармаҡтарын да өшөтә.

lll .Уҡытыусының һүҙе:

М. Аҡмулла күпте күргән, күпте
кисергән шағир.Ул үҙенең  әҫәрҙәрендә әҙәп, әхлаҡ, тәрбиә, белем кеүек
мәсьәләләрҙе беренсе урынға ҡуя. Үҙенең “Нәсихәттәр”ендә кешегә юлдаш булырға
тейеш сифаттарҙы һанап сыға.

            Уҡыусыларҙың
“Нәсихәттәр”енән өҙөктәр һөйләү.

IV. Физкультминутка.

Беҙҙең Башҡортостанда ошондай  бейек
тауҙар.

Шулай ҡағына ҡаҙҙар,

Шулай бөгөлә талдар,

Шулай бейей балалар,

Шулай ырғып алалар

Шунан шым ғына ултырып,

Тағы белем алалар.

V. Аҡмулла үҙ заманының улы һәм шағиры
булараҡ, үҙе йәшәгән заманда халыҡтың ауыр тормошон белемгә эйә  булмауын
күреп, бөтә томаналыҡтар наҙанлыҡтан тип уйлап, халыҡты уҡырға, белемле булырға
саҡыра. Белем, мәғрифәт юлы менән яҡтылыҡҡа, бәхеткә ирешеп булыр тип уйлай. Ул
иң беренсе башлап туған халҡына “Башҡорттарым, уҡыу кәрәк!” тип мөрәжәғәт итә.
(11- се слайд).

            -Дәреслектә бирелгән ошо
шиғырҙың йөкмәткеһе менән танышыр алдынан һүҙлек эше ойошторайыҡ.

1)    
Һүҙлек
эше:

Ырыҫ- бәхет , ҡәнәғәтлек

Өн- уяу, ысын хәл.

Илтифат- иғтибар күрһәтеү

Шәрафәттәр- ҡәҙер, хөрмәт

Яһиллыҡ- яуызлыҡ

Афәттәр- ҙур бәлә

Әүлиәлек- изге кеше

Кирамәт- мөғжизә

Хәләл- бөйөклөк

Харам- дин тарафынан тыйылған

Шәйҙәр- шикелле, һымаҡ

2)    
Шиғырҙы
тасуири уҡыу

3)    
Уҡыусыларҙан
 уҡыттырыу

4)    
Анализ
яһау (13,12,14)

-“Башҡорттарым, уҡыу
кәрәк!” шиғыры хәҙерге ваҡытта күптәр  өсөн девиз булып яңғырай.”Ҡарауан һарай
“ төркөмө башҡарыуында был йыр күптәргә таныш.

5)    
“Башҡорттарым,
уҡыу кәрәк!” йырын тыңлау.

VI.”Аҡмулла”
ҡара төндөң яҡты йондоҙо булып, халҡыбыҙҙы белемгә, яңы тормошҡа саҡырған. Уның
һүҙҙәре бөгөнгө көндә лә актуаль, сөнки белемлеләргә генә һәр ерҙә юлдар асыҡ.
Ғилемле кеше- ҡанатлы ҡош.

Белемле
белмәҫ, белемһеҙ көн күрмәҫ (15-се слайд).

            Аҡмулланың
исемен мәңгелләштереү өсөн бик күп нәмәләр эшләнде:  Аҡмулла исемендәге  премия
булдырылды (16-сы слайд).

2008
й. БДПУ алдында һәйкәл асылды (17- се слайд).

Туҡһанбай
ауылында музей  Аҡмулла исемен йөрөтә. ( 18-се слайд).

Миәкә
р-ны Туҡһанбай ауылында  Аҡмулла шишмәһе бар.

БДПУ
йыл һайын Аҡмулла уҡыуҙары  үткәрә.

Бик
күп кенә яҙыусылар уға арнап әҫәрҙәрен, шиғырҙарын яҙҙылар.

                 
( Уҡыусыларҙың шиғырҙары).

Төнө генә түгел, көндәре лә

Ҡара булған саҡта халыҡтың,

Эҙләгәнһең наҙанлыҡты айырып,

Ҡайҙа икәнлеген хаҡлыҡтың.              

VII.   Йомғаҡлау. Шулай итеп, бөгөнгө дәрестә беҙ ғалимдарҙың сығыштарын
тыңлап күп мәғлүмәттәр  алдыҡ.

Ә
хәҙер һеҙҙә Аҡмулла тур-да ниндәй фекерҙәр тыуҙы, нимәләр белдегеҙ? Шуны
карточкаға яҙып ҡуйығыҙ.( Карточкалар таратыла).

            Ни
өсөн шағирға Аҡмулла тип исем биргәндәр. Ҡайһы халыҡ уны шулай атаған? Исемен
мәңгеләштереү өсөн нимәләр  эшләнде?

Башҡортостан Республикаһы Нефтекама ҡалаһы ҡала округының

7-се урта дөйөм белем биреү мәктәбе

муниципаль дөйөм белем биреү бюджет учреждениеһы

Тема: Мифтахетдин Аҡмулла. «Башҡорттарым, уҡыу кәрәк! »

Маҡсат: 1. М.Аҡмулланың тормош һәм ижад юлы, уның

«Башҡорттарым,уҡыу кәрәк! »шиғырының йөкмәткеһе менән

танышытырыу;

2. Уҡыусыларҙың һүҙ байлығын арттырыу, һөйләү һәм яҙма

телмәрен үҫтереү;

3. Туған телдә һөйләшергә теләк уятыу, телгә ҡарата һөйөү

тәрбиәләү.

Йыһазландырыу: шағирҙың портреты, магнитофон яҙмаһы, һүҙҙәр
яҙылған карточкалар, раскладушка, китаптар күргәҙмәһе.

Дәресте үткәрҙе: башҡорт теле

һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы

Ғәлимова Г.Д.

Дәрес барышы.

I. Ойоштороу мәле.

— Бөгөнгө дәресте Ф.Рәхимғолованың шиғыр юлдары менән башлайһым
килә.

Бик йәштән үк ата йортон

Мәжбүр булдың ташларға,

Халыҡтар араһына сығып,

Яңы тормош башларға.

Эй,Аҡмулла,Аҡмулла,

Сәсән телле бер мулла.

Яһилға һин дау мулла,

Халҡыңа һин аҡ мулла.

-Был шиғыр кемгә арналған?

-Аҡмуллаға.

-Кем ул Аҡмулла?

-Шағир, мәғрифәтсе,уҡытыусы.

-Дөрөҫ, халҡыбыҙҙың ғорурлығы, аң-белемгә, дөрөҫлөккә, иманға
әйҙәүсе шағир ул. Дәрестә беҙ шағирҙың тормош юлына һәм ижадына
байҡау яһаясаҡбыҙ. Тик тәүҙә телмәребеҙ өҫтөндә эшләп алайыҡ.

II. Артикуляцион күнегеү.

Мәҡәлдәр менән эш.

1. Белемле кеше юғалмаҫ.

2. Белеме барҙың ҡәҙере бар.

III. Яңы тема өҫтөндә эш.

— Хәҙер Регина шағирҙың биографияһы менән таныштырасаҡ.
Иғтибарлы булығыҙ, ул һөйләп бөткәс, һорауҙарға яуап
бирәсәкһегеҙ.(уҡыусының һөйләүе)

1.Ҡайҙа һәм ҡасан тыуған?

2.Ҡайҙарҙа уҡый?

3.Нисәнсе йылда үлә?

4.Аҡмулла һүҙе нимәне аңлата?

— Аҡмулланың шиғырҙары, ижады , яҡты исеме халыҡ күңелендә мәңге
ҡала. 1981 йылда Миәкә районының Туҡһанбай ауылында Аҡмулланың
йорт-музейы асыла. 1989 йылда Аҡмулла исемендәге премия булдырыла.
Был премия әҙәбиәт һәм сәнғәт хеҙмәткәрҙәренән 15 кешегә бирелде.
Иң беренсе премия яҙыусы Рәшит Шәкүргә тапшырылды. Өфөлә Башҡорт
Дәүләт педагогия университеты Аҡмулла исемен йөрөтә.

— Хәҙер, уҡыусылар, ошо схеманы тултырып ҡарайыҡ

Тыуған йылы, урыны Белем алған уҡыу йорттары

Әҫәрҙәре Исемен мәңгеләштереү

— Мифтахетдин Аҡмулла С.Юлаевтан һуң беренсе булып үҙ халҡына
«Башҡорттарым» тип мөрәжәғәт итә. Уны белемгә, һөнәргә эйә булырға
саҡыра. Бөгөн беҙ уҡыясаҡ шиғыры ла кешелекте аң-белемгә ынтылырға
саҡыра. Уның визит- карточкаһы булып йөрөгән «Башҡорттарым,уҡыу
кәрәк»тигән шиғырын тыңлайыҡ. (уҡытыусының тасуири уҡыуы)

— Ишетеүегеҙсә шиғырҙың йөкмәткеһе бик ауыр. Күп һүҙҙәр ғәрәп,
фарсы теленән ингән. Шиғырҙы аңлау өсөн ошо һүҙҙәргә иғтибар
итәйек.

Һүҙлек эше.

Наҙан — безграмотный

Аңғыра — невежда

Илтифат ит — обрати внимание

Уҡыуҙалыр шәрафәттәр — в знании — сила

Афәт — бедствие, смерть

Әүлиә — ясновидящий

Кәрамәт — чудо

Ырыҫ — счастье

Жәләл булыр -хорошо будет

1. Һүҙҙәрҙе уҡытыусы артынан хор менән уҡыу.

2. Сылбырлап уҡыу.

3. Рус теленән тәржемә итеү.

4. Һүҙбәйләнештәр төҙөү.

Шиғырҙы тәржемә итеү.

— Ә хәҙер шиғырҙы үҙ аллы уҡып сығығыҙ, тәржемә итергә
әҙерләнегеҙ.

— 1-се дүрт юллыҡты мин тәржемә итәм.

— Ә хәҙер 2-се дүрт юллыҡты бергәләп тәржемә итәйек.

— Ҡалған шиғырҙы икешәр юлын үҙегеҙ тәржемә итегеҙ.

— Хәҙер уйын уйнап алайыҡ. Миндә шиғырҙың русса тәржемәһе бар.
Мин бер юлды уҡыйым,ә һеҙ башҡортсаһын эҙләп табығыҙ. (һайланма
уҡыу)

— Шиғырҙың йөкмәткеһе буйынса һорауҙарға яуап бирергә
әҙерләнегеҙ.

а) Наҙандарҙы ниндәй хайуан менән сағыштыра?

б) Белемдең файҙаһы нимәлә?

в) Уҡыған кешегә донъяла нисек?

г) Ҡасан өн төш була ала?

— Белем- ғилемдең кәрәклеге тураһында мәҡәл булырҙай тәрән
фекерле ниндәй һөйләмдәрҙе билдәләргә була?

— «Наҙанлыҡтан ҡурҡыу кәрәк»

-«Белемлелек арыҫландан көслө батыр»

-«Наҙанлыҡтан килер бәхетһеҙлек»

Карточкалар менән эш.

Бирелгән таблицала мәҡәлдәрҙең башы менән аҙағын тура
килтерергә.

— Уҡыусылар ошо шиғырҙың һүҙҙәренә яҙылған фонояҙманы тыңлап ял
итеп алайыҡ.(фонояҙманы тыңлау).

— Ә хәҙер кемдең хәтере яҡшы икәнен белеү өсөн, һеҙгә ике минут
эсендә оҡшаған дүрт юллыҡты ятларға тәҡдим итәм. (ике баланың
һөйләүен тыңлау)

— Шиғырҙың исеменә әйләнеп ҡайтайыҡ. Автор кемдәргә өндәшә? Ә
текста ул тағы ниндәй өндәш һүҙ ҡуллана? (Туғандар).

— Автор башҡорттарға нимә кәрәк, ти?(уҡыу)

— Уҡыу, белем тураһында бер һөйләм яҙығыҙ. (тикшереү,тыңлау)

— Шулай итеп, Аҡмулла нимәгә өндәй?

— Белем алыу тураһында ниндәй мәҡәлдәр беләһегеҙ?

(Уҡыу-энә менән ҡойо ҡаҙыу.

Белемлелек-яҡтылыҡ,наҙанлыҡ-ҡараңғылыҡ.)

IV. Йомғаҡлау

— Аҡмулла — ысын мәғәнәһендә ҙур шиғыр оҫтаһы, үҙенең ижады
менән тотош бер поэтик мәктәп тыуҙырған бөйөк әҙиптәрҙең береһе.

— Дәресебеҙҙе йомғаҡлап, шуны әйтегеҙ әле, был дәрес һеҙҙе
нимәгә өйрәтте?

— Хәҙер бәләкәй генә йомғаҡлау тесын тәҡдим итәм. Үҙ аллы эшләү.

Тест.

1) М.Аҡмулла ҡайҙа тыуған?

А) Ырымбур өлкәһендә

Б) Силәбе өлкәһендә

В) Миәкә районында

2) «Башҡорттарым, уҡыу кәрәк!» шиғырының төп идеяһы:

А) уҡырға өндәү

Б) көрәшкә саҡырыу

В) мөхәббәтте данлау

3) «Ғилем» һүҙенең синонимы:

А) белем

Б) дан

В) эшлеклелек

4) Белемле кеше булыр өсөн нимә кәрәк?

А) аҡса

Б ваҡыт

В) ихтыяр көсө

Г) компьютер

5. Кешегә дөрөҫ юлға баҫырға кем ярҙам итә?

А) дәүләт

Б) хоҡуҡ һаҡлаусы органдар

В) кеше үҙе

Г) дуҫтар

Д) ғаилә.

VI.Уҡыусыларҙың дәрестәге эшен баһалау.

Башҡорттарым, уҡыу кәрәк, уҡыу кәрәк!

Башкиры, всем нам нужно просвещение!

12.12.2020

Рашитова Айгуль Ансаровна Айгөл Ансар кыҙы Рашитова
Организатор клуба башкирского языка һаумыһығыҙ (здравствуйте), руководитель паблика на фейсбук һаумыһығыҙ. 

Я использую башкирский язык при каждой возможности разговаривать и писать. Иногда смотрю на башкирском языке телепередачи. Хотела бы иметь возможность использовать башкирский язык так же широко как русский, свободно переходить в общении с одного языка на другой, используя наиболее соответствующие слова и выражения. Двуязычие в условиях республик возможно и к нему нужно стремиться.

Мой кумир Мифтахетдин Акмулла – поэт-просветитель, автор строк:

Аңлатмалар

Аңлатмалар автор хоҡуҡтары менән һаҡлана. Уларҙы Башҡортостан Республикаһының милли электрон китапханаһына ҡуйылған Әхәт Вилданов. Аҡмулла. Шиғырҙар. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1981. — 224 бит. китабында уҡығыҙ.

Про Иорданию- только в стихах

15 марта 2013 г.

Попробуйте ввести в поисковик yahoo.com слово «bashkardi».
Ради Тенгри, аскер, неужто Вы будете «напоминать» башкорду, откуда произошло название его народа?
Если Вам интересует мое мнение по данному вопросу, то позволю себе цитату из монографии Еникеева З.И. «Правовой статус Башкортостана в составе России»:
«До настоящего времени в науке нет единого мнения о значении слова «башкорд» и в вопросе превращения его в самоназвание башкирского народа. К сожалению, при ответе на данные вопросы исследователями не в полной мере учитываются реалии той эпохи (середина I тыс.) и региона (урало-туранский), в рамках которых произошло сложение башкирского этноса.
Так, совершенно алогичной является версия о связи этнонима башкорд с термином корт в значении волк. Как известно, волк считался священным животным тюрков. Название правящего рода тюрков – Ашина (а – префикс уважения в китайском языке) означало «бла-городный волк»81, от монгольского «шоночино», сами же тюрки считали себя потомками гуннского царевича и волчицы,82 наконец, золотая волчья голова красовалась на тюркских знаменах83. Таким образом, значение понятия «волк» и самого слова, по-тюркски – бури или каскыр, было огромным. Очевидно, что протобашкиры, находясь в составе Тюркского каганата, прекрасно осознавали данное обстоятельство. И принятие этнонима «главный» или «небесный» (бос) «волк» в тот период могло означать только одно – претензию на тюркское политическое наследство, то есть на создание Империи и мировое господство. Однако исто-рии не известны конкретные действия башкордов в данном направлении. Даже если, приняв во внимание мощь печенего-башкордского союза, предположить, что подобные цели стави-лись, но не были реализованы, то совершенно непонятным выглядит употребление слова «корт», а не «бури» для обозначения волка. Тем более, что в 572 г. западный удел Тюркского каганата (куда входил и южно-уральский регион) достался хану носившему титул Бури-хан – Хан-волк. Нельзя игнорировать и то обстоятельство, что, хотя многие евразийские народы своими легендарными предками считают различных животных, в тех пространственно-временных рамках не наблюдались случаи происхождения этнонима от названия определен-ного животного, что вполне естественно – к середине I тыс. первобытные формы верования (в частности, тотемизм) представляли давно прошедший этап развития.
Более обоснованным выглядит версия о происхождении этнонима «башкорд» от имени личного, особенно в свете сведений о вышеупомянутой реальной исторической личности – хазарского вельможи Башджурта84. Данная гипотеза не противоречит формальной логике, если принять, что Башджурт правил башкордами в период нахождения башкордов в Средней Азии. Однако данное допущение не согласуется с реальной силой Хазарского каганата: ни-когда его суверенитет не распространялся на среднеазиатский регион. Таким образом, этно-ним не мог произойти от данной исторической личности.
Рассматривая проблему теоретического допущения происхождения этнонима от антро-понима, необходимо отметить, что в пользу такой возможности свидетельствует пример с Узбек-ханом, но это, по-видимому, единичный случай в регионе, к тому же произошедший в значительно более позднее время (середина II тыс.). В рассматриваемых же пространствен-но-временных рамках была распространена обратная практика: правители определенных на-родов брали в качестве титула или второго имени этноним или название страны своих под-чиненных (например, Сибир-хан, Дулу-хан85 и др.). Поэтому следует считать, что Башджурт являлся главой этнополитического объединения башкир на Южном Урале и именно в каче-стве «главы» данной организации носил титул «Башджурт» – «Башкорт», находясь с Хазар-ским каганатом в отношениях сюзеренитета-вассалитета.
На наш взгляд, наиболее обоснованной является версия о происхождении этнонима «башкорт» от баш – главный, ведущий и кор, которое и в современном башкирском языке означает собрание людей в политическом значении86. Мы полагаем, слово кор является башкирским вариантом произношения слова кар, кара, которое, как отмечалось, означало «народ-войско». К сожалению, национальной наукой не придается должного значения общ-ности этнонимов курдов (корд) и башкир (башкорт), несмотря на многочисленные примеры близости культур обоих народов87. Население Южного Урала (Ирандек) не прерывало свя-зей с Ираном, которые носили не только торговый, но и политический характер. М.Г. Мош-кова отмечает: «Импортные предметы особого рода известны из богатых погребений Савро-матского времени (V–IV вв. до н.э.) южного Приуралья: ахаменидские ритоны, гривны, печа-ти. Вряд ли эти вещи могли быть предметами торговых операций. Ритоны употреблялись как парадные сосуды на пиршествах и при совершении культовых обрядов…, гривны являлись символом высокого социального статуса их обладателя. Поэтому весьма вероятно, что по-добные вещи могли быть получены военачальниками южноуральских кочевников в качестве трофеев или подарков за службу их отрядов в ахаменидской армии»88. Учитывая, что носи-тели этнонима «башкорт» впервые локализуются в среднеазиатском регионе, связь данного этнонима с этнонимом курдов – «корд» выглядит более чем убедительной. Интересно, что, по мнению О. Вильчевского, «попытка В.Ф. Минорского увидеть в курдском показателе множественности – ед, те, распространенном в северных говорах и отсутствующем в цен-тральных <…>, пожалуй, единственный, относительно убедительный пример воздействия скифской среды на курдов»89.
С учетом вышеизложенного можно допустить, что этноним «башкорт» имеет организа-ционный характер. По всей видимости, «башкордами» называли себя группы доминирующих племен, входящих в систему «кара» местных государств, прежде всего Кангюя, а впоследст-вии включенные тюрками в состав орды на равных правах с собственно тюркскими племе-нами. Данная версия происхождения этнонима «башкорт», в отличие от предыдущих, полно-стью согласуется с пространственно-временными рамками. Огромное количество этнонимов, возникших в данный период, имели организационно-политический характер. Так, из термина «огуз», означавшего племя, возник этноним «токуз-огуз»=9 огузов – «уйгур»; десять домини-рующих племен Западного каганата образовали «он ук будун»=десятистрельный народ и т.д.90» (стр 24-25)
————
81 Гумилев Л.Н. Три исчезнувших народа // Страны и народы Востока. М., 1996. Т. II. С. 104–105.
82 Бичурин Н.Я. Указ. соч. C 220.
83 Там же. С. 229.
84 Бикбулатов Н.В. Этноним башкорт // Башкирская этнонимия. Уфа, 1987. С. 29–48.
85 Гумилев Л.Н. Древние тюрки. С. 160, 466.
86 См.: Биишев А.Г. Еще раз об этнониме башкорт // Проблема общности алтайских языков. С. 221–222; Усманов А.Н. Присоединение Башкирии к Московскому государству. Уфа, 1960. С. 56.
87 Труды С. А. Галлямова, наряду с отдельными суждениями спорного характера, содержат ценный на-учно-фактический и аналитический материал и показывают широкую эрудицию автора. См.: Галлямов С.А. «Урал батыр»ља – 4 меј йыл» // Шојкар. 1995. №5; Он же. Великий Хау Бен. Уфа, 1997; Он же. Основы Баш-кордской, индо-германской философии. Уфа, 2001; и др.
88 См.: Археология СССР. Степи европейской части СССР в скифо-сарматское время. М., 1989. С. 207.
89 Вильчевский О. Указ. соч. С. 150.
90 См.: Гумилев Л.Н. Древние тюрки. С. 61.
———————————————
что касается «расшифровки» слова «тат ар», боюсь результат будет оскорбительным для Вас, — можете посетить дискуссию здесь же на форуме по поводу этимологии слова «тат».