Татарча сочинение “Ялган һәм чын батырлык|Ялган хэм чын батырлык”
Сочинение на татарском языке на тему “Ялган һәм чын батырлык”
Нәрсә ул батырлык? Кешеләр “батырлык” төшенчәсенә нинди мәгънә салалар соң? Батырлык ул − кыюлык, гайрәт, тәвәкәллек, кирәк булганда, үз-үзеңне аямау. Ә ялган батырлык булырга мөмкинме соң? Мисаллар ярдәмендә шул турыда уйланып карыйк.
Шулай итеп, кемне соң без “батырлык” төшенчәсенә туры килгән батыр дип әйтә алабыз? Андый батыр дип без, котырган янгын эченнән төтенгә буылган сабыйны алып чыгучы янгын сүндерүчене (ә ул бит иптәшләренең янгынны сүндереп беткәннәрен көтәргә, аннан соң гына да янгын урынына керергә мөмкин иде) әйтә алабыз.
Төрле илләрдә булгалап торган хәрби бәрелешләр вакытында, снарядлар шартлаганда һәм пулялар сызгырганда, яраланган кешеләргә ярдәм күрсәтүче табиблар да − чын батырлар.
Бер доза наркотик яки берникадәр сумма акча өчен кеше үтерергә әзер торган бандит юлына аркылы баскан милиционер да, бәхәссез ки, чын батыр.
Әмма ялган батырлыкның да мисаллары күп. Мәсәлән, үзенең шартлаткычы белән бернинди гаепсез йөзләрчә кешенең гомерен өзгән террорист-камикадзеның “батырлыгы”. Аларның бу гамәлен кайбер илләрдәге радикаль юнәлешле төркем кешеләре батырлык дип санаса да, бу безнең өчен аңлашылмаган, ялган батырлык. Кешенең гаепсезгә тамган бер генә тамчы каны да хәтта иң бөек максатларны да аклый алмый.
Минем, чираттагы мисалым, бәлки кемнәргәдер ялгыш дип тоелыр. Әмма мин хулиган дусларын яклаучы, аларның әшәкелекләрен олылардан, укытучылардан яшереп килүче малай яки кыз да, бандит кебек үк, ялган “герой” дип уйлыйм. Бу чагыштыру бераз катгыйрактыр, бәлки кырыстыр, тик нәкъ менә шундый кечкенә, әшәке адәм актыгыннан зур, канкойгыч бандит-“герой” үсеп чыга да инде. Бу − минем, кайберәүләр өчен бәхәсле дә булган шәхси фикерем.Еще сочинения на татарском языке со схожей к “Ялган һәм чын батырлык” тематикой (перейти к сборнику татарских сочинений нашего сайта)
Эчтәлек.
I.
Кереш
.
II.
Төп
өлеш.
1. Матур
әдәбиятта батырлык темасы.
2. Сугыш чоры әдәбиятында батырлык темасы.
III.
Йомгаклау.
I. Кереш.
Батыр
үлә, үлмәс ат алып,
Батырлыклар белән макталып,
Исмең калсын, үзең үлсәң дә,
Тарихларда укып ятларлык.
Нәрсә соң ул батырлык? Батырлык ул – рухи матурлык.
Әнә шуңа күрә дә батырларның кылган
изге гамәлләре, данлы исемнәре әкиятләргә
күчкән, җыр – дастаннарга кергән. Һәм буыннардан –
буыннарга күчеп, бүгенге көннәргә килеп җиткән. Аның
төп мәгънәсен һәркем үзенең тормышка карашларыннан чыгып, үзенчә аңлый. Ә шулай
да, батырлык ул, мөгаен, гадәти күзлектән караганда һич кенә дә кеше башкара
алмастай эшне башкарудыр. Ул кешедән чиксез ихтыяр көче, тәвәккәллек, үз-үзеңне
аямауны таләп итә.
Ф.Яруллин
болай ди: “Батырлык! Нәрсә
соң ул батырлык? Газинурлар, Матросовлар шикелле күкрәгең белән дошман
амбразурасын каплаумы, әллә үзең ач чакта соңгы телем икмәгең белән бүлешүме?
Кешеләр төрле — төрле булган кебек, батырлык та күп төрле шул”.1
Безнең Бөек Ватан сугышында һәлак булган дистә
меңнәрчә каһарманнарыбызны онытырга хакыбыз юк. Аларның батырлыгы, максатка нык
омтылышы, рухи һәм физик ныклыгы, героик көрәш безгә һәрчак үрнәк булып тора. Әлбәттә,
сугыш аяусыз. Ул беркемне дә аяп тормый. Сугыш дигән сүзне әйтү белән нәрсә күз
алдына килә? Күз яше, кайгы, бәхетсезлек, үлем … Безнең үзебезнең
авылдан да әлеге дәһшәтле сугышта 278 якташыбыз катнашкан. Шул
китүдән аларның яртысыннан азрагы гына туган – үскән җирләренә әйләнеп кайта
алган. Дошманга каршы көрәштә күрсәткән батырлыклары өчен җөмһүриятебезнең
200 дән артык кешесе иң югары мактаулы исемгә — Советлар Союзы Герое исеменә
лаек булган.
1Ф
Яруллин. Җилкәннәр җилдә сынала. Сайланма әсәрләр. – 1 том. – 272 – 273 битләр
Газинур Гафиятуллин, Бари Шәвәлиев,
Муса Җәлил, Мәгубә Сыртланова, Фатих
Кәрим һәм башка милләттәшләребезнең тиңдәшсез батырлыгы алдында баш иябез.
Чыннан да, батырлык темасы бүгенге көндә
дә актуаль. Язучыларыбыз, шагыйрьләребез, рәссамнар бу темага үз әсәрләрендә
зур урын бирәләр.
Батырлык турында Минтимер Шәрипович
Шәймиев болай дигән: “Батырлык ул –
рухи матурлык… Әнә шуңа күрә дә халкыбыз кеше күңеленең рухи бөеклеген югары
бәяләгән. Батырларның кылган изге гамәлләре, данлы исемнәре әкиятләргә күчкән,
җырларга кергән. Шул олуг батырлык алдында безнең чор кешеләре генә түгел,
киләсе гасырларда яшәүчеләр дә башларын иярләр әле…”
Шул уңайдан мин үземнең эшемне
“Батырлык
ул – рухи матурлык”
дигән темага багышларга
булдым. Иҗади эшемдә түбәндәге максатка ирешүне күздә тотам: әдәби әсәрләрдән батырлык үрнәкләрен эзләү
һәм анализлау.
Эшенең
бурычы бүгенге буын яшьләрендә батырлыклар эшләүгә ихтыяҗ тудыру.
Бу теманы мин актуаль дип саныйм, чөнки
буыннан-буынга күчә торган батырлык сыйфаты вакытлар узу белән һич тә әһәмиятен
югалтмый, киресенчә, аның кыйммәте арта гына. Моның шулай булуы әдәби әсәрләр
мисалында тагын бер кат исбатлана, курку белмәс геройларга сокланабыз, алар
белән горурланабыз, алар үрнәгендә батырлыклар яуларга омтылабыз.
Фәнни эшемнең ахырында түбәндәге нәтиҗәләр
билгеле булды:
1.
Сугыш чоры әдәбиятында батырлык
сыйфатына ия булу әһәмиятле роль уйный.
2.
Батырлык
темасы бүгенге көндә дә актуаль.
Хезмәтнең
структурасы. Фәнни-эзләнү
эше максат һәм бурычлар ачык билгеләнгән Керештән, проблема чишелгән бер
бүлекле Төп өлештән һәм шул бүлектә чыгарылган нәтиҗәләрне бергә кушып биргән
Йомгактан, аны язуда ярдәмче материал буларак файдаланган әдәбиятны һәм
чыганакларны чагылдырган исемлектән тора.
II.Төп
өлеш.
1.
Матур
әдәбиятта батырлык темасы.
Батырлык турында мин китаплардан укып
беләм. Билгеле булганча, Бөек Ватан сугышның беренче көннәрендә үк, башка
милләт язучылары кебек татар әдипләре дә үзләренең бөтен көчләре белән
дошманга каршы күтәреләләр. Алар сугышны зур фаҗига буларак кабул итәләр һәм
шуны үзләренең иҗатларында чагылдыралар. Сугышның беренче көннәрендә үк
язучыларыбыз фронттан килгән борчулы хәбәрләргә үзләренең ялкынлы әсәрләре
белән җавап бирәләр: гади сугышчыларның тиңдәшсез батырлыкларына дан җырлыйлар.
“Илебезнең бөтен күмәк көче, явыз дошманга ачу уты белән ялкынланган хәлдә,
хәзерге көндә бары бер генә максатны күз алдында тота, аның бөтен игътибары,
бөтен омтылышы бер генә максатка төбәлгән: дошманны тар-мар китерү, җир йөзеннән
аны юк итү”, — дип яза күренекле әдип Шәриф Камал.
Күп кенә язучылар фронт
газеталарында эшлиләр. Бөек Ватан сугышы елларында татар телендә уналты фронт
газетасы чыгарыла.Язучылар монда да үзләренең ялкынлы сүзләре белән солдатның
йөрәгенә үтеп керергә, аны дошманга каршы көрәштә батырлыклар кылырга
рухландырырга тиеш булалар.
М.Җәлил, А.Алиш, Р.Саттар, Х.Мөҗәй һ.б.
фашистлар тоткынлыгына эләгеп, чын батырлык үрнәге күрсәтәләр. Авырлыклар
никадәр генә зур, фаҗигале булмасын, татар язучылары бер генә минутка да Ватан,
халык, үз намуслары алдындагы бурычларын онытмыйлар. Мәсәлән, адәм баласы түзә
алмаслык төрмә шартлары да Җәлил һәм аның иптәшләренең рухларын сындыра
алмый, дошманның үз өнендә килеш бу геройлар фашизмга каршы көрәшәләр, үлемсез
әсәрләр тудыралар, ахырдан батырларча һәлак булалар. Еллар үткәч, аларның
дошманга нәфрәт, туган илгә тугрылык, мәхәббәт, чын батырлык белән сугарылган
әсәрләре халкыбызга әйләнеп кайтты һәм әдәби мирасыбызның кыйммәтле җәүһәренә
әверелде.
2. Сугыш чоры әдәбиятында батырлык темасы.
Мин үзем төрле кешеләрнең батырлыклары
турында укырга, үземчә нәтиҗәләр чыгарырга яратам. Бу әсәрләр миңа көч-дәрт
бирә, тырышып укырга рухландыра. Сугыш чоры әдәбияты аеруча батырлык темасын
яктырта. Кайсы гына әсәрне укысак та, батырлык үрнәге белән очрашабыз.
Өлкәннәрнең, балаларның, яшьтәшләремнең батырлыгы алдында баш иям.
Ф.Кәримнең “Пионерка Гөлчәчәккә хат”
поэмасында төп геройлар — солдат, Гөлчәчәк, партизанка Ләлә. Солдат Гөлчәчәккә
хат яза. Язган хатын җырга тиңли. Әлеге җырның матур булуын, тау чишмәсе кебек
чылтырап торуын тели. Без дә аны хат-җыр дип укыйбыз. Хатны Гөлчәчәккә юллау —
шагыйрь сайлаган бер алым гына. Гөлчәчәк ул — сугыш чорының теләсә кайсы
баласы. Шул ук вакытта хатны укыган һәрберебез аны үзебезгә адресланган дип
саный алабыз. Шигырьнең икенче бүлегеннән без солдатның разведчик икәнлеген
аңлыйбыз. Вакыйгаларны сөйләүче солдат Гөлчәчәк исемле кыз җибәргән
яулыкның, халык хисе булып, төнге окопларга килгәненә сөенә. Анда исә —
батырлыкка чакыру юллары. Димәк, ир-егет каһарманлык күрсәтүне- халык алдында
бурыч үтәү дип саный. Өченче бүлектә героебыз батырлык эшләү шартына куела.
Безне шундый вакытта ул үзен ничек тотар дигән уй борчый. Герой өметебезне
аклый: урман буйлап яшь бер кызны куып килгән ике фашист аның гомерен өзәргә
тели. Разведчик коткарган кыз партизаннар ярдәмчесе булып чыга. Ляля-Ләйлә аның
кулына бик мөһим бер хат тоттыра. Бу вакыйга сугыш вакытында сабыйларның да
зур батырлыкларга сәләтлелеген күрсәтә. Гөлчәчәк җибәргән чигүле яулыкның
файдасы тия. Егет аның белән Ләйләнең яралы башын бәйли. Ф.Кәрим бу шигырьдә
батырлыктан туган бер матурлык хакында сөйли. Сугыш кырларында турыдан- туры
катнашкан лирик мин белән Ләйлә генә түгел, хәтта алар өчен төннәрен чигү
чиккән Гөлчәчәк кебек йөзләгән, меңләгән илебез кызлары әнә шул матурлыкның
үрнәкләрен күрсәтә. Поэмадан без өч батырны күрәбез. Аның иң беренчесе итеп мин
партизанка Ләйләне атар идем. Яшь кенә 13 яшьлек кыз- партизан. Ул турыдан-туры
сугышта катнаша. Партизаннарга ярдәм итә.Ә икенче кыз- Гөлчәчәк. Ул үзенең
матур кулъяулыклары белән солдатларны рухландыра. Өченче батырыбыз- кыю
разведчик.
“Гөлсем” поэмасы 1941 -1942 елларда
язылган. Шагыйрь поэмада фашистларның вәхши йөзләрен, кансызлыкларын һәм
мәрхәмәтсез булуларын чагылдыра. Фашисит докторының күңелендә бернинди кызгану
хисе булмавын күрәбез . һәм шул ук вакытта аларның рухи яктан көчсезлеген дә
күрергә була. Сабый баладан кан алу, аның тиресен кисү ,үзәк өзгеч күренешләр.
Ни өчен алар шулай эшли? Ник алар балага кагыла? Баланың ни гаебе бар? Шул
сораулар безне борчый. Шуның өстенә каршылык күрсәткәне өчен Гөлсемнең озын
толымын чабып өзәләр. Безнең гүзәл хатын -кызларыбыз тылда зур батырлык
күрсәтеп кенә калмыйлар, алар үзләре дә корал тотып дошманга каршы күтәреләләр.
Гөлсем дә партизаннарга кушыла Поэманың ахырында без Гөлсемнең искиткеч зур
батырлыгын күрәбез. Ул коедан су алган булып немецларның штаб телефонының
чыбыгын өзә. Кое янына килгән офецир Гөлсемең баласын вәхшиләрчә җәзалауда
катнашкан була. Гөлсем аның кулына көянтә белән суга һәм чәч толымы белән буып
үтерә. Гөлсем партизаннарга ярдәм итә, шулай итеп ул баласы өчен , иле өчен
дошманнан үч ала. Бу бик зур батырлык. Ф.Кәрим “Гөлсем” поэмасында Гөлсем
образы аша безнең кыю, батыр йөрәкле татар хатын -кызларын сурәтли.
“Партизан хатыны” поэмасында ире
партизан булган татар хатыны сурәтләнә. Авылны фашистлар чолгап ала. Аларны
тик бер сорау борчый: партизаннар кайда? Партизан хатыныннан бер сүз дә ала
алмагач, немец, балага хәнҗәр белән кадап күлә ташлый. Бер мәлгә яшь хатын
югалып кала. Ләкин ул үзен тиз генә кулга ала, нинди генә ачы хәсрәт булса да,
ул фашист алдында баш ими һәм җавап итеп аңа шул сүзләрне әйтә:
Кулымны кис,күзләремне чокы
Башымны яр,мә өз телемне,
Бер сүз көтмә,мин
иремне сатсам
Бу бит сату Туган
илемне!
Ул фашист кулыннан үләргә теләмичә, улы
янына күлгә ташлана. Автор поэмадагы партизан хатыны образы аша меңләгән
татар хатын-кызларының фидакәрь батырлыгын күрсәтә.
Г.Әпсәләмовның “Миңа унтугыз яшь иде”
әсәрендә батыр егет Малик белән очрашабыз. Малик тыныч тормышта да бер эштән дә
курыкмый, спорт белән дә шөгыльләнә. Шуңа күрә дошманга каршы көрәшнең
серләренә тиз төшенә. Гади татар егете сугышның иң кискен моментында зур
батырлыклар күрсәтә. Хикәядә геройның халәтен тасвирлау аша, сугышның канлы,
куркыныч күренеше тулы бер картина булып күз алдына килеп баса. Автор геройның
рухи дөньясы аша батырлыкка алып килгән эчке сәбәпләрне тыныч тормышка,
солдатның туган якларына, туган як белән бәйле хатирәләргә бәйли. Малик,
сугышчан бурычны үтәгәндә дә, дошман кулында рәхимсез җәзаланганда да туган як
җыры, “Сагыну” җыры тәэсирендә була.
“Йолдызлы малай”(1943) хикәясендә
И.Гази фашизм явызлыгының чиге юклыгын күрсәткән бер вакыйгага тукталып китә.
Гөнаһсыз сабый — унике яшьлек Илгизәрнең малайлар белән сугыш уены уйнаганда
беләгенә төшерелгән йолдызы аның өчен аянычка әйләнә. Фашистлар шуны күреп
алып, малайны нык җәзалыйлар – аның колагын кисәләр, тимер белән кыздырып
тәненә йолдыз уялар. Ләкин ул бу газапларга кыюларча түзә, сыкранмый, рухын
сындырмый. Аның күз алдына халык бәхете өчен көрәшкән каһарманнар күз алдына
килә. Алар иң кыен, авыр мизгелләрдә дә дошманга буйсынмаганнар, туган илләрен
сатмаганнар. Бу әсәр өлкәннәрнең генә түгел, балаларның да үзләрен горур
тотулары, буйсынмас табигатьле, көчле рухлы икәнлекләрен сүрәтли. Илгизәрнең
батырлыгы – рухи батырлык.
Йомгаклау
Безнең кайсыбызның
гына батыр буласы, илне шаулатырлык эшләр эшлисе килми икән? Әле генә барлап
чыккан әсәрләрдә, батырлык кылган кешеләр турында укыганда, йөрәкләребез
уттай ялкынлана, җанда әллә нинди хыяллар уяна. Әйе, батырлык безнең
күңелне бервакытта да битараф калдырмый, ул гел дәртләндерә, ашкындыра, матур
яшәргә, матур эшләргә чакыра. Дөньяда барлык батырлыклар да үз-үзеңне җиңүдән,
көндәлек кыенлыклар алдында каушап калмаудан, һәр кылган эшең өчен үзеңдә
җаваплылык тоюдан башлана. Тормышта һәрчак
батырлыкка урын бар дибез икән, үзеңдә бурычлылык хисе, сәяси өлгергәнлек,
җаваплылык, әхлакый тотрыклылык тәрбияләргә кирәк. Батырлык, тәвәккәллек, намуслылык,
гаделлек кебек сыйфатлар ялкаулык, тәртипсезлек, таркаулык, ялган белән көрәштә
дә барлыкка килә. Кешенең героик характеры үзендәге начар сыйфатларны җиңүдән
башлана.
В.А.Сухомлинский “Батырлык
һәм тәвәккәллек – ул әхлаклылык һәм ихтыяр көче, алар һәр кешегә билгеле бер
очракта гына түгел, ә көндәлек тормышта, эштә дә кирәк”, – дип язган. Батырлык, тәвәккәллек,
намуслылык, гаделлек кебек сыйфатлар ялкаулык, тәртипсезлек, таркаулык, ялган
белән көрәштә дә барлыкка килә. Кешенең героик характеры үзендәге начар
сыйфатларны җиңүдән башлана.Тыныч тормышта да үзләренең батырлыклары белән
дөньяны сокландырган кешеләр бар, мәсәлән, спорт батырлары, хезмәт батырлары ,
табиблар, янгын сүндерүчеләр. Батырлыкны бүгенге тыныч
шартларда да эшләргә мөмкин. Намус белән яшәгән кешенең гомере үзе бер
батырлык. Тырыш хезмәт куеп эшләп, Хезмәт Батыры була ала. Батыр булу өчен,
кеше тиешенчә игътибарлы, сизгер, үз – үзен аямый торган булырга тиеш. Яраткан
язучыбыз Ф. Яруллин яшәве һәм иҗат итүе үзе бер батырлык. Гарип килеш тә
үзендә көч табып, иҗатка тартылып гомер кичерүе, күп кешеләр кабатлый алмый
торган батырлык үрнәге. Ә Нурсөя ханымның аны аңлап, яшь сабыйлардай тәрбияләп
торуы – тагын бер батырлык.
Без бу дөньяга ярату, Җирне матурайту
өчен килгәнбез. Без тынычлык яклы. Без сәламәт яшәү яклы. Матур яшәү үзе
батырлык ул. Җир йөзендә сугышлар кабатланмасын, яшь егетләрнең-кызларның
гомерләре вакытсыз өзелмәсен, әти – әниләр кайгы яше түкмәсен. Батырлыкка
һәрвакыт урын бар. Безгә батырлыкны бары тик тыныч томышта эшләргә язсын!
Кулланылган әдәбият:
1. Фатих Кәрим. Шигырьләр. I том. «Казан». 1979 ел.
2. Фатих Кәрим. Поэмалар, балладалар
һәм драма. «Казан». 1980 ел.
3. Кәрим Ф.
Илең турында уйла.Думай о Родине — Казань: Тат. кн. изд., 1989. – 191 с.
4. Фронтовик
шагыйрь дәфтәре// Ватаным Татарстан, 2000. — №95 (23653).
5. Татар әдәбияты тарихы.6 т.: 6 т.:
Проза. – Казан, 2001. – 70 б.
6. Ф Яруллин. Җилкәннәр җилдә сынала.
Сайланма әсәрләр. – 1 том. – 272 – 273 битләр
Кан коелган күпме, җан бирелгән
Һәр карышы өчен Ватанның.
Мин сакларга тиеш изге җирне –
Васыяте шул минем атамның.
Нәби Дәүли
Яхшылык белән яманлык, азатлык белән золым көрәше бер генә дә тынып тормый. Әфган хәлләре дә моңа мисал. Унбишенче февральдә Совет гаскәрләренең Әфганстаннан чыгарылуына егерме биш ел тула… Анда безнең республикадан җиде меңнән артык сугышчы катнашкан. Хәрби хезмәткә сиксәненче елларда чакырылган егетләрнең күбесенә сынауларның бик ачысын үтәргә туры килә. Бик күпләре инвалид булып кайта. Ә интернациональ бурычын үтәгәндә һәлак булучылар безнең районда алты. Әфганстан… Күпме кешегә хәсрәт китергән бу сүз. Ул вакытта күпме ишекләрне кайгы җиле шакыган. Әлеге язмам ерак Әфганстан җирендә солдат хезмәтен үтәп кайткан, дәһшәтле көннәрнең шаһиты булып яшәүче әтием хакында.
Минем әтием Мусин Айдар Тәкый улы кечкенә генә Түмерҗә авылында 1968 нче елның 11 нче мартында гаиләдә дүртенче бала булып дөньяга килә. Башлангыч белемне Түмерҗә башлангыч мәктәбендә алгач, өч чакрым ераклыктагы Теләкәй мәктәбенә йөреп, урта белемне ала. Мәктәптә укыган елларда мәктәп данын яклап чаңгы ярышларында катнаша, тәнәфесләрдә, кичәләрдә баянда уйный. Мәктәпне тәмамлагач, Актанышта хәрби комиссариат каршында оештырылган шоферлар курсында укып, трактор йөртүче таныклыгы алып, туган колхозында механизатор булып эшли башлый.
1986 нчы ел. Әфган сугышы бара. Армиягә китәр көн әтиемә дә җитә. Җиң сызганып эшләп, матур уй-хыялларга бирелеп йөргән әтием үзенең хәрби хезмәт юлы кайчан да булса Әфганстан белән бәйләнер дип башына да китерми. Әмма нишлисең, язмышлардан узмыш юк. Армия сафларына алынгач, башта ул өч ай Әзербайдҗанда әзерлек үтә. Ә 1986 нчы елның августында аларны утлы тозакка кертәләр. Шофер буларак, биредә аңа сугыш кырына өзлексез корал ташырга туры килә. Ут-суларны кичеп, куркыныч мизгелләр белән очрашып, иптәшләрен югалту ачысын татыган әтием туган ягына исән-имин әйләнеп кайткач, үзенең исән калуына ышанып та җитә алмаган. Хәзер исә Әфганстан турында сүз кузгаткач, йөзеннән ниндидер күләгә, сагыш чагылып үткәндәй була, башыннан үткәннәрен, йөрәге белән кичергәннәрен хәтерендә кабат яңартасы килми аның.”Андагы без күргәннәрне сезгә күрергә язмасын, сугышлар, кан коешлар башка булмасын иде”, — ди ул. Әйе, аны аңларга була…
Армиядән кайткач әтиемне язмыш җилләре Теләкәй авылы белән бәйли. Монда ул әнием белән таныша, озак та үтми кавышалар һәм абыем Динар, мин дөньяга килгәнбез. Алар безне тәрбия итеп, гаилә учагы җылысын саклап яшиләр. Бүгенге көндә әтием колхозда механизатор булып эшли, намуслы хезмәтен куя. Хуҗалыкта да бар эшне дә үзе башкара, куллары алтын аның. Егет кешегә җитмеш төрле һөнәр дә аз дип, безне дә хезмәт күнекмәләренә өйрәтә. Әтием җырга-моңга гашыйк кеше: сыздырып баянда уйный, матур итеп җырлый. Ул туган якка исән-сау әйләнеп кайтуына шөкер итеп яши. Бүгенге тормышның ямен, кадерен белә.
Абыем, үзе теләп хәрби хезмәткә китеп, Новосибирск шәһәрендә спецназ отрядында үзенең Ватан алдындагы изге бурычын үтәп кайтты. Инде Ватанны саклау чираты миңа да җитеп килә…
Мин гомеренең иң матур вакытында намус һәм хәрби бурыч төшенчәсен үзенең тормышыннан да өстенрәк куйган, “Сугыштагы батырлыклары өчен” медале иясе булган кадерле әтием өчен горурлану тойгысы кичерәм.
Регистрационная карта участника
республиканского конкурса
«Место – подвига Афганистан»
Фамилия, имя, отчество участника: Мусин Алмаз Айдарович
Дата рождения: 21 декабря 2001 года
Домашний адрес: 423749 Республика Татарстан, Актанышский район,
село Старое Тлякеево, улица 60 лет Октября, дом 2
Телефон: 89274810523
E-mail: 0328091016 @ tatar.ru
Учебное заведение: МБОУ «Тлякеевская ООШ Актанышского муниципального района Р Т
Название библиотеки, читателем которой является участник: «Тлякеевская сельская библиотека»
С правилами проведения конкурса ознакомлен и согласен: ___________________
Батырлык – н?рс? ул?
Батырлык. Бу с?з н?рс?не а?лата со?? ?леге с?зне? м?гън?сен мин С. И. Ожеговны? а?латмалы с?злегенд? таптым. Батырлык – героик, фидакарь, кыю эшл?нг?н эш ул. ??м к?п очракта аны балалар эшли. ?леге батырлыклар алдында без башыбызны иярг? тиешбез.
Батырлык турында китапларда да еш язалар. Мин к?пт?н т?гел шундый китапларны? берсен – В. О. Богомоловны? “Иван” повестен укыдым. ?леге повесть минем яшьт?шем – унике яшьлек малай турында. Аны? балачагын сугыш йота – ?тисен фашистлар ?тер?, ? б?л?к?й се?елесе аны? кулында ?ан бир?. Сугышны? беренче к?нн?ре а?а коточкыч михн?тл?р китер?, шушы югалту – газаплар аны бернич? яшьк? олыгайта да инде. Ул бары кайгы – сагышлары бел?н бер?зе кала, шул вакытта дошманнан ?ч алырга, безне? армияг? файдалы булырга с?з биреп, партизан отрядына кит?.
Богомолов ?зене? героена Иван дип ?итди исем куша. А?а башкача исем кушу м?мкин д? булмагандыр. ?леге малайга ?лк?нн?р кебек ?к бик к?п сынаулар узарга туры кил?. ?мма ул ?зенд? немец армиясен? карата дошманлык хисл?ре кичерс? д?, горурлыгын ??м кешелек сыйфатларын саклап кала ала.
Иванны? к?зл?ренд? ??м характерында – ?лк?нн?р ныклыгы, тышкы кыяф?тенд? ис? чарасызлык билгел?ре ярылып ята. Аны? ?чен и? м??име – бурыч, ?зе ш?гыльл?нг?н эш. Ул нык ихтыярлы, к?чле рухлы.
Аны? ?йл?н? – тир?сенд?ге ?лк?нн?р яшь булуыны да карамастан, м?ст?кыйль булуын а?лыйлар, аны сугышны? бар михн?тл?ренн?н сакларга телил?р. Яраталар, кызганалар, аны? тормышын ничек т? ?и?ел?йтерг? тырышалар. Иван Бондаревны интернатка ?иб?р?л?р. ?мма ул аннан кача. Малай сугыш вакытында уку м?мкин т?геллеген яхшы а?лый.
Сугыш вакыты булуга да карамастан, бала балалыгын югалтмый, фронтта да ул уеннар ?чен вакыт таба. Иван да башка малайлар кебек ?к пычаклар ?ыю бел?н ш?гыльл?н?. Гальцевта финка к?рг?ч, ул аны ?зен? б?л?к ит?ен ?тен?. ?мма тегесе дустыны? ист?леге булган ?леге пычакны б?л?к ит? алмаячагын ?йт?. Шул чакта Иван землянкада бер?зе кала, пычак, бинокль ала ??м сугыш уены уйный башлый. ?зен ул командир итеп к?з алдына китер?. ??м билгеле инде, ?зене? уеннарында ??рчак ?и?? ??м сугыш озакламый т?мамланачак дип хыяллана.
?мма тормышта Иван Бондаревны? язмышы аянычлы. А?а сугыш бетк?нен к?рерг? ??м ?зе хыялланган ?и?? шатлыгы кичерерг? насыйп булмый. 1943 елда ул бернич? т??лек д?вамында немец эшелоннары х?р?к?тен к?з?тк?не ?чен тоткарлана. Аны атып ?тер?л?р яшь гомер фашистлар кулыннан ?зел?. Б?ек ?и??д?, билгеле, аны? да ?леше зур.
Сугыш турында с?йл?г?нд? к?п кеше ?лк?н сугышчыларны? батырлыклары турында гына с?з бара дип уйлый. Балалар хакында оныталар. ?мма бу д?рес т?гел. Сугыш вакытында ме?н?рч? бала ??лак була. Ачлык – ялангачлыктан, д??ш?тле сугыш кырларында гына т?гел, ? тылдан авыр хезм?тт?н д? ??лак булучы балалар бихисап.
Сигез – унике яшьлек балаларны? сугыш михн?тл?ре кичер?л?ре – ?зе бер батырлык ул. Бу балалар хакында бик к?п с?йл?п була. Алар сугыш китерг?н кайгы – х?ср?тл?р ?чен ?зл?ре ?ч алырга телил?р., ?зл?ренн?н ике тапкыр зуррак винтовкалар тотып, кечкен? солдатларга ?верел?л?р. ??лак булган ?ти – ?нил?ре турында кара к?газьл?р алып, чиксез х?ср?т – кайгыга чумалар, ятимлек ачысын татыйлар…
?леге балалар язмышы бер – берсен? бик охшаш. Сугыш чоры балалары ?чен сугыш диг?н михн?т гомуми биографияг? ?йл?нг?н. Тылда булсалар да, барыбер алар сугыш чоры балалары.
Сугыш бет?г? 67 ел вакыт ?тте. ?мма язучылар бик еш ?леге темага ?йл?неп кайталар. Ни ?чен? Ч?нки ?ле б?ген д? каядыр бомбалар шартлый, пулялар сызгыра, ?йл?р ?имерел?, балалар ?йберл?ре янып кара к?мерг? ?йл?н?.
Тормыш д?вам ит?. Ул тыныч, имин булсын ?чен сугышны булдырмаска, ул китерг?н газап – михн?тл?рне онытмаска кир?к. Кешел?р! Безне? Ватаныбыз азатлыгы ?чен башларын салган ка?арманнар турында онытырга хакыгыз юк!
Зиганшин Самат (МБОУ ”Гимназия №3 “)
Тукай муниципаль районы Иске Д?реш т?п гомуми белем бир? м?кт?бе
Якташым- сугыш ветераныны? тормышы ??м батырлыгы
(Сугыш ветераны Усманов Х?ниф бабайны? якты ист?леген? багышлана)
Иске Д?реш т?п гомуми белем бир? м?кт?бене? 6 нчы класс укучысы С?йфетдинов Аяз Ришат улыны? эше
?ит?кче: 1 категорияле укытучы
Минн?хм?тва Рамил? ?ади кызы
2014
Мин авылдашларымны? Б?ек Ватан сугышындагы батырлыклары бел?н бик кызыксынам. Аларны? сугышчан юллары, к?рг?нн?ре турында эзл?н?л?р алып барам.
Туган авылым – Иске Д?решт? яш??че отставкадагы капитан Усманов Х?ниф абый Салих улыны? батырлыклары турында ишет? бел? идем. Мин Х?ниф абыйдан сугышчан юлы бел?н таныштыруын ?тендем. Ул ми?а бик кызыклы фотолар, ист?лекл?р к?рс?тте ??м мен? н?рс?л?р с?йл?г?н иде. Кызганыч, б?тен ил Б?ек ?и??не? 70 еллыгын каршыларга ?зерл?нг?нд?, Х?ниф бабай д?ньядан китте. ? аны? с?йл?г?нн?ре , ?зе ?йтк?нд?й, тарихи ист?лек булып калды…
«…1941нче елны? 22 нче июненд? илебезне? аяз к?ген, халкыбызны? тыныч тормышын бозып, фашистлар Германиясе безне? изге Ватаныбыз Советлар Союзына хыян?тьчел т?ст? ????м итте, безне? ?ск? к?п санда армия ??м кораллар ташлады.
Ватаныбыз ?лем куркынычы алдында калды. Бу куркынычны а?лап, б?тен совет халкы берд?м р?вешт? немец-фашист илбасарларына каршы Б?ек Ватан сугышына к?т?релде. Кешелек тарихында и? авыр ??м р?химсез булган бу сугышны? ?имергеч уты 1418 к?н ??м т?н янып торды. Безне? авыл советыннан 238 кеше сугышка китте, л?кин бу коточкыч к?р?шт? 179 кеше сугыш кырында ятып калды.
Мин ?зем д? 1942 нче елны? май аеннан 1944 нче елны? азагына кад?р турыдан-туры сугышта катнаштым. ?земне? сугышта булган елларны ??м анда баштан ?тк?нн?рне иск? т?шереп алырга кир?к дип саныйм.
…1940 нчы елны? февраль аенда Воткинск (Удмуртия) х?рби заводына байтак кешене эшк? ?иб?рерг? дип колхозга район тарафыннан х?б?р килеп т?ш?. Мен? шулар бел?н берг? мине д? 1941нче елны? 16 нчы февраленд? Воткинск ш???рен? х?рби заводка эшк? ?иб?рдел?р. Л?кин 4 ай эшл?г?ч т?, 1941нче елны? 22 нче июненд?, бик ирт? торып эшк? барырга ?зерл?неп торганда, кин?т радио аша коточкыч х?б?р тапшыра башладылар. Бу – немец-фашистларыны? безнен илебезг? каршы та? алдыннан б?тен чик буйлап сугыш башлавы турында иде.
Бу вакытта без, бик к?п ташчылар, балта осталары ??м башка белгечл?р бел?н берг?л?п х?рби завод ?чен бик зур бер цех т?зеп бетер? идек инде. Сугыш башланып 1 -1,5 ай вакыт та ?тм?г?ндер, К?нбатыштан эвакуациял?нг?н бер х?рби заводны китереп т? ?иткердел?р. К?ндез заводта т?зелешт? эшл?дек, ? т?нл? вагоннардан станоклар бушата идек. Ул станокларны ?зебез т?зег?н цехта урнаштыруда да турыдан-туры катнаштык. Завод бел?н берг? эвакуациял?неп килг?н эшчел?рне? к?пчелеге яш?смерл?р ??м хатын-кызлар иде.
Сугыш башлангач, заводта эшл?? бел?н бер ?к вакытта эшт?н со? безне, утызлап яшьл?рне, электросварщик белгечлеген? укыта башладылар.
Безне? яшь вакытта нинди ген? хыялларыбыз юк иде, ?мма барысын да сугыш челп?р?м? китерде. 1941нче елны? к?зен? таба без эшли торган заводтан да, безд?н ?лк?нр?к егетл?рне сугышка ?иб?р? башладылар, ч?нки немец фашистлары М?ск?? янына килеп житк?нн?р иде.
Безне? елгыларга да сугышка кит?рг? чират килеп ?итте. Шул елны? к?зенд?, сугышка китк?нче, ?нк?йне ??м туганнарны к?реп калыйм дип авылга кайттым. Кайтып бернич? к?н ?т? бел?н мине район х?рби комиссариатына чакырып алдылар. Комиссия ?тк?ч, бераз сабыр ит, кайтып колхозда эшли тор, дип кайтарып ?иб?рдел?р.
1942нче елны? 22нче мартында ашлык суккан ?ирг? повестка китереп тоттырдылар. ?зем бел?н яшьт?ш Хайруллин Ф?ритк? д? повестка бар иде. Без икебез д? к?лт? ташый торган атларыбызны ?зебезд?н д? кечер?к кызларга тапшырып, икенче к?нне ?к чыгып та киттек. Ми?а кад?ре ?к ?нк?й ?зене? ?ч энесен фронтка озаткан иде инде. Мин чыгып китк?нд?, а?а тагын да авыррак булды. Ул абыйларны? хатлары да килми башлады. Кайсы х?б?рсез югалды, кайсыны? вафат булуы турында х?б?ре килде. Л?кин болар мине куркуга т?шерм?де, минд? абыйлар ?чен немец-фашистларыннан ?ч алу н?фр?те ген? кузгалды”…
Шулай итеп, 1942 нче елны? 23 нче мартыннан д??ш?тле солдат сукмаклары буйлап атлап кит? Х?ниф бабай. Команда ?ыелып бетк?нче, ун к?нл?п ?гер?е тимер юл станциясенд? була. Барысы да, 18-19 яшьлек ?смерл?р, бер-берсе бел?н танышып, дуслашып та ?лгер?л?р. Аннан вагоннарга т?ялеп, к?нчыгышка таба юл тоталар. Башта , сугыш ягына т?гел, ? кире якка алып баралар бит дип аптырап калалар. Со?ыннан гына х?рби ?зерлек ?т? ?чен барганны бел?л?р.
“…Без барып урнашкан урын Красноярск краены? кечкен? ген? Богатол диг?н ш???р яны иде. Ай ярым, сугышка барыр ?чен х?рби х?зерлек ?тк?ч,1 май к?нне безне, ме? ярымлап солдатны, стройга тездел?р д?, х?рби ант кабул иттереп, 2 нче май к?нне сугышка алып киттел?р. Барган вакытта Омск, Свердловск ??м башка шундый зур ш???рл?рд? туктатып, ашхан?л?рг? алып кереп, я?а баштан х?рби киемн?р бирдел?р, кораллар, сугыш припаслары бел?н т?эмин иттел?р. Бу вакытта безне? гаск?рл?р немец фашистларын М?ск?? яныннан 300 километрга кад?р чигендерг?нн?р иде ??м оборона сугышына тукталганнар иде.
М?ск??д? безне икенче х?рби эшелонга к?череп утырттылар. 200 километрлап поезд бел?н барырга чыктык, безне урман эченд? эшелоннан т?шердел?р. Бу т?н иде. «Поезд алга бармый, фронт сызыгына кад?р ??я? барырга», диг?н команда булды. Солдат капчыгына патроннар, гранаталар, продукция ??м башка к?нд?лек яш?? ?чен кир?кле ?йберл?рне тутырып, солдат капчыгын, коралны, противогазны, шинельне ?илк?г? асып, касканы башка киеп, Калинин ?лк?се урманнары ??м сазлыклары аша фронтка таба юл тоттык. Немец самолетлары к?ндез барырга ирек бирм?дел?р. Т?не буе барып, к?ндез урман эченд? ял ит? идек.
Фронтка якынлашкан саен бомба, снаряд д?берд??л?ре, пулеметлардан аткан тавышлар ишетел? башлады. Барып житк?ч, безне Калинин фронтыны? 33 нче укчы дивизиясе карамагына тапшырдылар. Бик к?п кен? татар егетл?ре бел?н мин 73 нче укчы полкка туры килдем. Бу полкны? Знче батальоны карамагындагы миномет ротасына билгел?дел?р. Безне? полк иге-чиге к?ренми торган сазлыклар бел?н уратылып алынган калку урында урнашкан Холм диг?н кечкен?р?к бер ш???р янында иде”.
Сугышка кад?р ?к Х?ниф бабай техникумда да укыгач, Воткинск х?рби заводта да эшл?г?ч, рус телен ярыйсы гына бел?г?н була . Аны беренче к?нне ?к минометка наводчик итеп билгелил?р . Наводчик итеп билгел?? бел?н а?а сержант званиесе бир?л?р. Бу юн?лешт? оборона сугышлары 1943 нче елны? язына кад?р д?вам ит?.
“Безнен, миномет расчеты ?ст?м? позицияг? барып урнашу бел?н, карта буенча ераклыкны билгел?п, минометны шул арага к?йл?п ут ачтык. Башта бер-бер артлы 5 мина ?иб?рдек. Шул моментта к?з?т?чебез немецларны? тупланган урынында миналарны? ярылуларын х?б?р итте. К?з?т?че урман тир?се булганда, гад?тт?, куе яфраклы агач башында була иде. 2-3 минутка гына тынып калдык. Шул вакытта бинокльд?н карап торган к?з?т?че дошманны? яралы ??м ?лг?н фашистларны к?т?реп й?гереш? башлауларын х?б?р ит?.
Шуны гына к?тк?н кебек мин берьюлы (берсе артыннан берсен) 10 мина ?иб?рерг? команда бирдем ??м шунда ук минометны с?теп т?п позицияг? к?ч?рг? куштым. Без минометны к?т?реп кит?г?, к?п т? ?тм?де, бу урында фашист снарядлары ярыла башлады”.
Мен? шулай итеп сугышта кыюлык та, х?йл? д? кир?к ик?н.
“Без ротага кайтуга , рота командиры ?лк?н лейтенант Шаповалов каршы алды, минометны урнаштыру бел?н стройга тезеп, 100 д?н артык фашистны? теге деньяга олагуларын ?йтеп, безг? р?хм?т белдерде.
Безне? гаск?рл?рне? сугыш осталыгы да артканнан-арта барды. Немецлар к?пме ген? атакалар ясап карасалар да, к?п югалтулар бел?н кире чигендел?р. Шул ук 1943 нче елны? июль аенда без оборонада торган участокта фашистлар тагы да к?бр?к к?ч туплап безне? алгы линияг? каты ????м иттел?р. Сугышны? т?рле вакыты була бит. Безне? пехотага чигенм?ск?, немецларны тоткарлап торырга диг?н команда бирел?. Без, минометчиклар- 50д?н артык, ??м ике взвод солдатлар- кырыклап иде. Немецлар, котырган этл?р шикелле, ?аман ябырылып кил?л?р. Минометлардан ата алмаслык ара калганчы, фашистлар ?стен? миналарны яудыра тордык.
Безд?н артта урнашкан икенче линияд?ге пехота безг? ярд?мг? кил? ?чен, немец пушкалары уты астыннан баш к?т?р? алмый торды. Бер минутка атышу туктап калгандай булды, ??м кин?т к?чле кычкыру тавышы бел?н штык сугышына команда булды. Алдан ук винтовкаларга штыкларны беркетеп куйган идек. Без «Яш?? бел?н ?лем» диг?н лозунг астында ?зебезне? яндагы ике взвод пехота бел?н берг? «Ур-ра» кычкырып, контратакага кузгалдык. Штык сугышы тагы да коточкыч иде, ч?нки к?зг?-к?з килеп сугышасы?. Штык сугышы башлангач, безд?н 2-3 м?рт?б? к?бр?к фашистлар безне уратып алырга тел?дел?р. Шул вакытта команда пунктыннан к?з?теп торган полк командиры безд?н ерак т?гел пехотаны ??м полктагы резерв гаск?рл?рен ярд?мг? китереп ?иткерде. Шул вакытта, котырынган кешел?р сыман, без фашистларны? атакаларын туктатып кына калмадык, б?лки ?зебезне? калдырып чигенг?н алгы линияне д? кире кайтарып алдык.
Бу сугышта безне? яктан да югалтулар булды, ? фашистларны? к?п м?рт?б? артык иде. Бер адым да чигенмич?, фашистларны штык сугышына кад?р каршы алган ?чен, полк
командиры безне? миномет ротасын стройга тездереп, маршал Конев ?йтк?нч?: «Татарстаннан килг?н татар сугышчылары ?лемне д? уйламыйча, арысландай сугышырга с?л?тлел?р», – дип ?йтеп безг? р?хм?т белдерде”.
Бу б?релешт?н со? к?п кен? сугышчыларга орденнар ??м медальл?р тапшыралар. Х?ниф бабайга да полк командиры «Батырлык ?чен» медале тапшыра. Бу сугышта ул ?и?елч? ген? яралана. Сугышчан дусларын ташлап китм?ск? дип караса да, аны санбатка ?иб?р?л?р. Ярасы бер ай диг?нд? т?з?л? ??м Х?ниф бабай я?адан ?зене? миномет ротасына кайта.
Б?тен фронт буйлап ????м башлангач, аларны? полклары к?п кен? авылларны, ш???рл?рне азат ит? баралар. ? авыллар, ш???рл?р ?имерелг?н, авылларны? йортлары урынында мор?алар гына утырып тора. “ Мен? нинди ерткычлыклар эшл?де бит ул фашист! Мондый х?лл?рне к?реп, й?р?кл?р ?рни -иде, аларга карата н?фр?т артканнан-арта бара иде”,-дип б?тен й?р?к ачысы бел?н иск? алган иде Х?ниф бабай.
“Бу 1944нче елны? февраль ае иде. Жир ту? булганлыктан, окоплар казытмадылар. Яр буенда кар калын иде. Алгы линияд?ге пехота да ??м без минометчиклар да окопларны карны гына казып ясадык. Ч?нки монда озак торасы т?гел, арттан кил? торган сугыш техникасын гына к?т?рг? кир?к булды. Кардан ясалган окопларда т?н ?тк?реп, та? алдыннан безне? артиллерия к?чле ут ачты, немец оборонасында ?ир бел?н к?к тоташкан кебек булды. К?п т? ?тм?де, танклар г?релтесе ишетелде. Без д? минометлардан ярты с?гать буена ?злексез ут ачып тордык”. Бу вакытта ул взвод командирыны? ярд?мчесе була, а?а ?лк?н сержант званиесе бирел?.
“ Шуннан безне? ??я?ле гаск?рл?р немец ныгытмаларына таба
алга к?т?релде. Артиллерия ??м минометчиклардан ут ачуны туктатмадык, ч?нки немец солдатларына баш к?т?рерг? ирек бирм?ск? кир?к иде. Без минометларны тиз ген? с?теп пехота артыннан алга киттек, бу вакытта безне? пехота фашистларны? ис?н калганнарын окопларыннан куып чыгарганнар иде инде. Безг? минометларны урнаштырып торырга туры килм?де, минометларны ??м башка коралларны аркаларга аскан килеш фашистларны 3-4 к?н буена куып бардык”.
Литваны? Ш??л?й ш???рен азат ит?д?ге батырлыклар ?чен 1944 нче елны? августында ?лк?н сержант Усманов Х?ниф бабай Салих улы 3 д?р??? дан ордены бел?н б?л?кл?н?.
Шул ук елны ул Латвия, Литва ?ирл?рен азат ит?д? катнаша. 1944 нче елны? сентябрь аеннан аны ике елга Харонов ш???рен? Х?рби училищега укырга ?иб?р?л?р. ?лб?тт?, фашист Германиясен ?и?? якынлаша баруын сиз? торып, ике елга укырга кит?, сугышчан ипт?шл?рен ташлап кит? бик авыр була. Беренчед?н, М?ск?? яныннан ук берг?, бер семья кебек фашистка каршы сугышкан ипт?шл?ренн?н аерылу кыен булса, икенчед?н, укуны? аны? ?чен авыр булачагын к?з алдына китер?. Боларны с?б?п итеп ?йтеп караса да, сугышчы ?чен командир приказы закон була. Шулай итеп, ул бик авырлык бел?н сугышчан дусларыннан аерыла.
1944 нче елны? сентябрь аеннан 1946 нчы елны? ноябрь аена кад?р ул х?рби училищеда укый. ? укып бетерг?ч, Украинадагы Артемовск диг?н ш???рд? 48 нче танк полкыннан командиры булып хезм?т ит?. 1947 нче елны? март аенда туган авылы – Иске Д?решк? ис?н –сау ?йл?неп кайта.
1980 нче елда, 36 елдан со? Х?ниф бабай Балтачка фронтташ дусты ?сх?т Гатауллин бел?н очрашуга бара. ??м ?зе бел?н гаять кызыклы ист?лекл?р , 1943 – 1944 елларда чыккан , инде саргаеп, таушалып бетк?н газеталарын алып кайта.
“…Татар халкы уллары танкка каршы ата торган коралдан бер атуда немецларны? танкларын яндырган Зыя В?лиев, кызу сугыш к?нн?ренд? кыюлык ??м батырлык ?рн?кл?ре к?рс?тк?н Х?ниф Усманов, ?сх?т Гатауллин, Имам Авзалов, Марат Фатыйховларны? исемн?ре б?тен фронтка билгеле. Алар барысы да орденнар ??м медальл?р бел?н б?л?кл?ндел?р”.
Бу юллар 1944нче елны? 14 нче июленд? фронттан Татарстан хезм?т иял?рен? язган хаттан.
Якташларыбыз шул фронт шартларында да тулы канлы тормыш бел?н яш?г?нн?р, татар халкы исемен? тап т?шерм?г?нн?р. Батырларча сугышу бел?н берг? к??елле ял да ит? белг?нн?р. Газеталарны? берсенд? «Татар ??м казах хоры» диг?н м?кал? басылган: “Лейтенант Шаповалов подразделениесенд?, комсорг -сержант Усманов Х?ниф инициативасы бел?н, татар ??м казах хорлары оештырылды,”- диел? анда.
Минем кулымда И. Заляловны? «Комсомол Татарии в бою и труде» китабы. Анда мондый юллар бар: «От всей души благорадим вас за ваших воспитанников, бойцов и командиров», – писали комсомольцы одного из стрелковых полков в письме комсомольцам и молодежи Татарии. В письме рассказывалось о героизме молодых воинов: в нашей части беспощадно бьет фашистскую нечисть расчет сержанта Усманова Ханифа Салиховича». На фронт он пришел из Сармановского района деревни Старый Дрюш. За короткое время освоил свое специальное дело минометчика. Сначала он был наводчиком, теперь командир рассчета. Комсомольский рассчет Усманова считается лучшим в роте. Ханиф недавно принят в члены партии, – с гордостью сообщали они. (Партархив Тат, Обкома КПСС, : -034от 24 д. 350, л. 49)
Мин Х?ниф бабайны? орден ??м медальл?рен барлыйм: Орден «Славы»; Орден Великой Отечественной войны; Орден Победы; Медаль «За храбрость»; Медаль «За Победу над Германией»; Медаль Георгия Жукова. Сугыш аф?тен к?рс?теп торган билгел?р бу. Б?генге тыныч тормышыбызны?, аяз к?гебезне? кадерен белерг? чакыралар кебек алар.
Быел илебез фашистлар Германиясен ?и??не? 70 еллыгын б?йр?м ит?рг? ?ыена. Сугышны? со?гы тавышлары я?гыраганнан со? инде 70 ел вакыт ?тс? д?, ветераннарыбызны? батырлыклары бел?н без барыбыз да горурланабыз, аларны олылап иск? алабыз. Мин Х?ниф бабайдан ишетк?н бернич? вакыйганы гына яздым. Л?кин аны? с?йл?г?нн?ре минем х?теремд? тир?н булып уелып калды, к??елем? тир?н ут ??м кан бел?н язылды. Без ул чактагы бик авыр, д??ш?тле ??м героик к?нн?рне онытырга тиеш т?гел.
Еллар ?тк?н саен сугыш ветераннары саны кими бара. Без алар алдында т?л?п бетерм?слек бурычлы. Безне? бабаларыбыз яулап, к?р?шеп алган к?гебез ??рчак аяз булсын, сабыйлар к?з яше беркайчан да т?гелм?сен, д?ньялар имин булсын!
??р милл?тт? исеме телг? алынуга ук ихтирам уята торган ш?хесл?р була. Муса ??лил ?н? шундый исемн?рне? берсе. Юк, ул исем ген? т?гел, б?лки тир?н м?гън?ле символ да. Ч?нки бу исемне? синонимнары булып батырлык, кыюлык, тугрылык, ватанп?рв?рлек кебек с?зл?р тора. Минем фикеремч?, Муса ??лил, чыннан да, бу с?зл?рне? ??мм?сен? д? лаек кеше.
Шагыйрь диг?н б?ек исемне ??рбер шигырь язган кешег? д? бирмил?р. Минемч?, бу горур исемне зур к?ч, сабырлык, тырышлык ??м ?лб?тт? инде, Туган иле?? чиксез м?х?бб?т бел?н ген? яулап алып буладыр дип уйлыйм. ?дипне? и?атын кат-кат укыйм. ?с?рл?рен й?р?гем аша уздырам. Аны? ?с?рл?ре мине дулкынландыра да, елата да, шатландыра, куандыра да ??м бер с?з бел?н ?йтк?нд?, к??елемне актарып ташлый.
?ыр ?йр?тте мине х?р яш?рг?
??м ?л?рг? кыю ир булып.
Гомрем минем мо?лы бер ?ыр иде,
?лемем д? я?рар ?ыр булып, –
дип язган Туган илен яратучы шагыйрь. Советлар Союзы Герое, Ленин б?л?ге лаурияты М. ??лилне? тормыш ??м и?ат юлы татар ?д?биятында и? югары биеклекл?рне? берсе, халкыбыз горурлыгы булып тора.
Б?ек Ватан сугышы башлану бел?н ??лил фронтка ?иб?р?л?рен сорап гариза яза. Тизд?н аны х?рби- политик курсларга укырга ?иб?р?л?р. Минз?л?д? урнашкан ?леге курсларны т?мамлагач, ул ?лк?н политрук д?р???сенд? Волхов фронтына ?иб?рел?. “Отвага” газетасыны? журналисты буларак, Муса ??лил фронтны? алгы сызыгында еш була.
?сирлект? лагерьдан лагерьга куылып й?ртел?, ачлы туклы яш??, кыйналу, рухи кимсетел? шартларында да шагыйрь рухын сындырмый саклап кала, тоткыннарда кешелек сыйфатларын, яш??г?, ?и??г?, азатлыкка ышаныч тойгыларын югалтмаска булыша.
Ышанычлы ипт?шл?ренн?н яшерен оешма т?зи. Патриотлар махсус “артистлар” труппасы оештыралар, концертлар куялар. Яшерен р?вешт? листовкалар тараталар, ?ыр, шигырь бел?н ?сирл?рне? патриотик хисл?рен уяталар, к??елл?ренд? ирекк? омтылш чаткылары кабызалар, яшерен к?р?шк? ?ндил?р, фашизмга каршы н?фр?т тойгыларын к?ч?йт?л?р.
Муса ??лилне? Б?ек Ватан сугышы чоры и?аты икег? б?леп ?йр?нел?. Берсе – сугыш башланганнан алып 1942 елны? июнен? кад?р, ягъни дошмага ?сир т?шк?нче язган шигырьл?ре, икенчесе – фашизм тоткынлыгында и?ат ителг?н атаклы “Моабит д?фт?рл?ре”.
Фашистларны? ?лем лагере. Сорау алу ??м ??залалар. Шомлы ?лем ш??л?се. Л?кин ??лилне? рухы сынмый, ул к?р?шне туктамый. Шигырьл?р яза. Ипт?шл?рене? рухын к?т?р?, аларны к?р?шк? ?нди. Гитлерчылар ?с?рл?рне туган илл?рен? каршы сугышларга димлил?р ??м ирекле легионнар т?з? бел?н ш?гыльл?н?л?р. Л?кин аларны? ?метл?ре акланмый. Муса ??лил ??м аны? к?р?шт?шл?ре, легионерлар арасында а?лату эшл?ре алып барып, немецларны? коткасын фаш ит?.
Муса ??лил ??м аны? ипт?шл?ре гитлерчыларга каршы кораллы восстание ?зерлил?р. Л?кин араларына ?теп керг?н бер хыян?тче аларны? бу планнарын фашистларга ача. Мусаны ??м аны? к?р?шт?шл?рен т?рм?г? ябалар. Тоткынлыкта язган шигырьл?рен ??лил 2 блокнотка туплый. Бер блокнотын Берлин т?рм?сенн?н Габбас Ш?рипов исемле бер бер тоткын, ? икенчесен м
М. ??лил ? татар ?д?биятында ?йд?п баручы шагыйрь. Ул татар шигърияте т?ренд? и? якты янган йолдызларны? и? зурысы. Аны? и?ат ?имешл?ре ??м андагы рухи яктылык ? безне? мактанычыбыз ??м горурлыгыбыз. Аны? исеме м?д?ниятебез тарихыны? ?тк?не, б?генгесе ??м кил?ч?ге бел?н м??гег? б?йл?нг?н. Ул ?зене? тамашачысын тапты. Муса ??лилне? исемен халкыбыз м??гел?штерде. Казандагы опера ??м балет театры Муса ??лил исемен й?рт?. Республикабызны? к?п ш???р ??м авылларында аны? исеменд?ге урам бар. Муса ??лилг? Казанда ??йк?л куелды. “ ??лил” операсы театр с?хн?сенн?н т?шми. Мусага багышлап язучылар, шагыйрьл?р – романнар, поэмалар; композиторлар – ?ырлар; р?ссамнар картиналар и?ат ит?л?р.
https://infourok.ru/musa-lil-patriot-shagiyr-911496.html
Татарча сочинение “Батырлык”
3/28/2021
Безнең заманда кешеләр батырлык эшләргә атлыгып тормыйлар. Ни өчен икәнен дә белмим. Мин һәрвакыт батырлык кылган кешене күрәсем килде. Ләкин әлегә кадәр очрата алмаган идем. Хәзер андый кешене беләм. Ул − минем күршем Булат.
Без ишегалдында уйный идек. Кызлар скакалка сикерәләр, малайлар туп уйный. Кинәт эт өргән тавыш ишетелде, һәм без үзебезгә таба йөгереп килгән зур бер эт күрдек. Ул бик усал иде. Бу этне мин бик яхшы беләм. Ул шундый усал, аны хуҗасы да урамга авызлык киертеп кенә алып чыга. Ә ул әнә бүген бавын өзеп качкан.
Эт туп-туры Камиләгә таба чаба иде. Камилә куркуыннан калтырый башлады һәм елап җибәрде. Шунда котырган этнең каршына Булат сикереп чыкты. Аның кулында нечкә чыбык кына иде. Тик Булат аның белән эткә шундый итеп кизәнде, эт шүрләп калды. Шунда бөтенләй без көтмәгән хәл булды. Усал, көчле эт туктады һәм… куркуыннан койрыгын кысып качып китте. Без барыбыз да Камилә белән Булатны чолгап алдык. Алар икесе дә агарынган, күзләрендә яшь иде. Әмма алардан берәү дә көлмәде. Мин аларга карадым да, үзем дә шулай эшли алыр идемме икән, дип уйладым. Шулай эшләгән булыр идем, мөгаен.
Шул көннән башлап, без Булатны иң көчле һәм батыр малай дип саныйбыз. Ә мин шундый күршем белән горурланам.
Нәрсә ул — батырлык? Сезнең шундый сорау биргәнегез бармы үзегезгә?
Ә бүгенге көндә батырлык эшләп буламы соң? Батырлыкны кайларда очратырга була? Әйдәгез, бу сорауларга җавап биргәнче, батырлыкның нәрсә икәнлеге турында уйланып алыйк әле. Батырлык ул — һич кенә дә кеше башкара алмастай эшне башкарудыр, ул кешедән чиксез ихтыяр көче, тәвәккәллек, үз – үзеңне аямауны таләп итә. Беренче карашка, батыр булу өчен күп нәрсә кирәкми кебек. Батыр булу өчен иң мөһим шарт- куркак булмау. Безнең кайсыбызның гына батыр буласы, илне шаулатырлык эшләр эшлисе килми икән? Батыр кешеләрнең тормышлары турында укыганда, йөрәкләребез уттай ялкынлана, җанда әллә нинди хыяллар уяна. Әйе, батырлык яшь күңелне бервакытта да битараф калдырмый, ул гел дәртләндерә, ашкындыра, матур яшәргә, матур эшләргә чакыра. Ләкин, дуслар, батырлык турында һәрберебез хыялланса да, кеше тормышындагы батырлык дигән иң гүзәл мизгелнең нәрсә икәнен без әле белеп бетермибез.
Кечкенә бала өчен усал әтәчтән, яисә каздан курыкмау да — батырлык. Өстеңә очып килгән әтәчкә, яки казга каршы торып кара әле! Син аның “атакасын” кире какканнан соң, нинди тойгылар кичергәнеңне үзең генә беләсең!… Үсә төшкәч, сиңа ошаган кызны яклау да — батырлык. Менә ул, Алиһә! Син аның өчен барысын да эшләргә әзер… Ниндидер бер усал малай аңа ямьсез сүзләр әйтә. Син шуңа түзеп тораласыңмы? Юк… Син ул малай янына килеп кыздан гафу үтенүен сорыйсың. Бу да – батырлык. Ә әти – әниеңә, ярамаган эш эшләгәннән соң, дөресен сөйләү — батырлыкмы? Батырлык.
Дөньяда барлык батырлыклар да үз-үзеңне җиңүдән, көндәлек кыенлыклар алдында каушап калмаудан, һәр кылган эшең өчен үзеңдә җаваплылык тоюдан башлана. Тормышта һәрчак батырлыкка урын бар, тик аңа юл үзеңдә бурычлылык хисе, сәяси өлгергәнлек, җаваплылык, әхлакый тотрыклылык тәрбияләү аша үтә. В.А.Сухомлинский “Батырлык һәм тәвәккәллек – ул әхлаклылык һәм ихтыяр көче, алар һәр кешегә билгеле бер очракта гына түгел, ә көндәлек тормышта, эштә дә кирәк”. – дип язган. Батырлык, тәвәккәллек, намуслылык, гаделлек кебек сыйфатлар ялкаулык, тәртипсезлек, таркаулык, ялган белән көрәштә дә барлыкка килә.
Тормышта булган югалтулар турында сөйләве һәрвакыт авыр, ләкин яшьләрнең китүе, икеләтә авыр. Минем сезгә хәзерге тормышта булган батырлык турында сөйлисем килә. Хәзерге тормышта дидем дә, уйланып калдым. Күптәнме без тормышны элеккеге һәм хәзергегә бүләбез? Элеккеге — ул әби – бабаларыбыз сөйләгән Алман иле белән булган канкойгыч сугыш, хәзергесе – Әфган, бәйсез Ичкерия белән барган сугыш. Күпме безнең батыр йөрәкле егетләребез шул сугышта башларын салдылар? Күпме әниләр күз яшен койды? Санап бетергесез…
Бүген минем сезгә үзебезнең мәктәп укучысы турында сөйлисем килә. Яр Чаллының гади бер мәктәбе ул – 53 нче номерлы мәктәп. Гади, акыллы, киң күңелле, миһербанлы укытучылар эшли анда. Бу — буш сүзләр түгел. Шулай булмаса, кайдан чыккан соң шундый батыр йөрәкле егетләр? Әйдәгез, тәртибе белән сөйлим әле.
1984 елның июнь аенда ишле гаиләдә дөньяга килә Марат. Тыныч, тәртипле малай булып үсә. 1991 елда Марат 1 нче класска укырга килә. Тәртипле укучы була Марат, кирәк чакта кызларны да яклый, классташ малайларны да. Мәктәпне дә уңышлы гына тәмамлый. Алда күпме хыяллар! Аның бар теләге армия хезмәтенә китү була. Ни өчен дисәң: Маратның ике абыйсы инде Ичкериядә үзләренең шәхси бурычларын үтиләр. Маратның теләге тормышка аша. Аны 2002 елда армия хезмәтенә алалар.
Марат яшьтән үк физик яктан үзенең яшьтәшләреннән аерылып тора, шуңа күрә аның диңгез пехотасына эләгүе беркемне дә шаккаттырмый.
Ул 95152 нче номерлы хәрби бүлектә гранатометчик булып хезмәт итә. Марат яхшы солдат була. Аны хезмәттәшләре һәм командирлары кыю, намуслы, туры сүзле булганы өчен яраталар.
Соңгы сугышны Маратның хезмәттәше Александр Ляхов болай искә ала: “Иң зур бәрелешләрнең берсе 2003 елның 2 августында булды. Ул вакытта безне боҗрага алдылар һәм төрле яктан утка тоттылар. Боҗраны өзеп үтү берничек тә мөмкин түгел иде. Без инде исән калуыбызга өметне өзгән идек. Кинәт Маратның гранатометы “телгә килде”. Аның өлгерлеге һәм кискен адымы аркасында гына без боҗраны өзеп чыга алдык. Бәрелештән соң без машиналарга утырдык. Күперне чыкканда, каты шартлау ишетелде. Марат авыр яраланган иде. Аның соңгы сүзләре:”Санёк, шул хәтле авырта”- булды. Ул башка бер сүз дә әйтә алмады. Ә иртән мин Маратның, аңга килмичә, үлгәнен ишеттем”.
Үз гомере исәбенә иптәшләрен үлемнән коткарып кала Марат. Ул “Батырлык өчен” ордены белән бүләкләнә. Маратның батырлыгын мәңгеләштереп безнең мәктәптә Марат Хөснуллинга мемориаль такта ачтылар. Тантанага Маратның әнисе дә чакырылган иде. Тантананы мәктәп директоры Хуҗин Рөстәм Нияз улы ачты: “Югалтулар турында сөйләве авыр, яшьләр турында әйтәсе дә юк инде. Тыныч тормышта яшьләрне югалту бигрәк тә авыр. Кеше яшәү өчен алга барырга тиеш. Бүген безнең мәктәп бинасында мемориаль такта барлыкка киләчәк, ул безгә сугыш китергән кайгы — хәсрәт, үзләренең газиз балаларын югалткан аналарның күз яшен кабат – кабат исебезгә төшереп торачак”.
Тантананы ачуда катнашкан укучыларның күзләрендә яшь күрдем мин. Алар беркемнән дә оялмыйча, чын күз яшьләре белән елыйлар иде. Мин ышанам: алар Марат эшләгән батырлыкны онытмаячаклар, һәм үзләренең балаларына гына түгел, ә балаларының балаларына да сөйләячәкләр. Буыннан – буынга күчәчәк…
Батырлык. Бу купшы сүз түгел,
Хәтерләрдән тиз җуела торган.
Мәгънә — асылында, мәңгелеккә
Күңелләргә, җанга уела торган.
Кайсы тауның ташларыннан икән
Батырлыкка һәйкәл куясы?
Чорлар җиле ташларны да уя,
Тик мәңгелек хәтер кыясы!
Батырлык дип күпме сөйләп йөрмик,
Күпме аны күккә күтәрмик,
Ише бармы бөеклекнең солдат
Кылган батырлыкка тиңләрлек!
Батырлык ул – гомерлек… Әнә шуңа күрә дә халкыбыз кеше күңеленең рухи бөеклеген югары бәяләгән. Батырларның кылган изге гамәлләре, данлы исемнәре әкиятләргә күчкән, җырларга кергән. Шул олуг батырлык алдында безнең чор кешеләре генә түгел, бездән соң киләчәк буыннар да башларын иярләр әле.
Кешенең героик характеры үзендәге начар сыйфатларны җиңүдән башлана. Батыр булыгыз, тәвәккәл булыгыз, бернәрсәдән дә куркып калмагыз. Кыюлык ул – үзе зур батырлык, дип тәмамлыйсым килә үземнең язмамны.
53 нче номерлы гомуми белем
бирү мәктәбененең
татар теле һәм әдәбияты укытучысы
Гаффарова Резеда Кәшиф кызы.
На чтение 20 мин. Просмотров 6
Сочинение «Якташым- сугыш ветеранының тормышы һәм батырлыгы»
Данная работа посвящена памяти ветерана Великой Отвечесвенной войны Усманова Ханифа Салиховича.
Скачать:
Предварительный просмотр:
Тукай муниципаль районы Иске Дөреш төп гомуми белем бирү мәктәбе
Якташым- сугыш ветеранының тормышы һәм батырлыгы
(Сугыш ветераны Усманов Хәниф бабайның якты истәлегенә багышлана)
Иске Дөреш төп гомуми белем бирү мәктәбенең 6 нчы класс укучысы Сәйфетдинов Аяз Ришат улының эше
Җитәкче: 1 категорияле укытучы
Миннәхмәтва Рамилә Һади кызы
Мин авылдашларымның Бөек Ватан сугышындагы батырлыклары белән бик кызыксынам. Аларның сугышчан юллары, күргәннәре турында эзләнүләр алып барам.
«. 1941нче елның 22 нче июнендә илебезнең аяз күген, халкыбызның тыныч тормышын бозып, фашистлар Германиясе безнең изге Ватаныбыз Советлар Союзына хыянәтьчел төстә һөҗүм итте, безнең өскә күп санда армия һәм кораллар ташлады.
Ватаныбыз үлем куркынычы алдында калды. Бу куркынычны аңлап, бөтен совет халкы бердәм рәвештә немец-фашист илбасарларына каршы Бөек Ватан сугышына күтәрелде. Кешелек тарихында иң авыр һәм рәхимсез булган бу сугышның җимергеч уты 1418 көн һәм төн янып торды. Безнең авыл советыннан 238 кеше сугышка китте, ләкин бу коточкыч көрәштә 179 кеше сугыш кырында ятып калды.
Мин үзем дә 1942 нче елның май аеннан 1944 нче елның азагына кадәр турыдан-туры сугышта катнаштым. Үземнең сугышта булган елларны һәм анда баштан үткәннәрне искә төшереп алырга кирәк дип саныйм.
Сугыш башлангач, заводта эшләү белән бер үк вакытта эштән соң безне, утызлап яшьләрне, электросварщик белгечлегенә укыта башладылар.
Безнең яшь вакытта нинди генә хыялларыбыз юк иде, әмма барысын да сугыш челпәрәмә китерде. 1941нче елның көзенә таба без эшли торган заводтан да, бездән өлкәнрәк егетләрне сугышка җибәрә башладылар, чөнки немец фашистлары Мәскәү янына килеп житкәннәр иде.
Безнең елгыларга да сугышка китәргә чират килеп җитте. Шул елның көзендә, сугышка киткәнче, әнкәйне һәм туганнарны күреп калыйм дип авылга кайттым. Кайтып берничә көн үтү белән мине район хәрби комиссариатына чакырып алдылар. Комиссия үткәч, бераз сабыр ит, кайтып колхозда эшли тор, дип кайтарып җибәрделәр.
1942нче елның 22нче мартында ашлык суккан җиргә повестка китереп тоттырдылар. Үзем белән яшьтәш Хайруллин Фәриткә дә повестка бар иде. Без икебез дә көлтә ташый торган атларыбызны үзебездән дә кечерәк кызларга тапшырып, икенче көнне үк чыгып та киттек. Миңа кадәре үк әнкәй үзенең өч энесен фронтка озаткан иде инде. Мин чыгып киткәндә, аңа тагын да авыррак булды. Ул абыйларның хатлары да килми башлады. Кайсы хәбәрсез югалды, кайсының вафат булуы турында хәбәре килде. Ләкин болар мине куркуга тәшермәде, миндә абыйлар өчен немец-фашистларыннан үч алу нәфрәте генә кузгалды”.
“. Без барып урнашкан урын Красноярск краеның кечкенә генә Богатол дигән шәһәр яны иде. Ай ярым, сугышка барыр өчен хәрби хәзерлек үткәч,1 май көнне безне, мең ярымлап солдатны, стройга тезделәр дә, хәрби ант кабул иттереп, 2 нче май көнне сугышка алып киттеләр. Барган вакытта Омск, Свердловск һәм башка шундый зур шәһәрләрдә туктатып, ашханәләргә алып кереп, яңа баштан хәрби киемнәр бирделәр, кораллар, сугыш припаслары белән тәэмин иттеләр. Бу вакытта безнең гаскәрләр немец фашистларын Мәскәү яныннан 300 километрга кадәр чигендергәннәр иде һәм оборона сугышына тукталганнар иде.
Мәскәүдә безне икенче хәрби эшелонга күчереп утырттылар. 200 километрлап поезд белән барырга чыктык, безне урман эчендә эшелоннан төшерделәр. Бу төн иде. «Поезд алга бармый, фронт сызыгына кадәр җәяү барырга», дигән команда булды. Солдат капчыгына патроннар, гранаталар, продукция һәм башка көндәлек яшәү өчен кирәкле әйберләрне тутырып, солдат капчыгын, коралны, противогазны, шинельне җилкәгә асып, касканы башка киеп, Калинин өлкәсе урманнары һәм сазлыклары аша фронтка таба юл тоттык. Немец самолетлары көндез барырга ирек бирмәделәр. Төне буе барып, көндез урман эчендә ял итә идек.
“Безнен, миномет расчеты өстәмә позициягә барып урнашу белән, карта буенча ераклыкны билгеләп, минометны шул арага көйләп ут ачтык. Башта бер-бер артлы 5 мина җибәрдек. Шул моментта күзәтүчебез немецларның тупланган урынында миналарның ярылуларын хәбәр итте. Күзәтүче урман тирәсе булганда, гадәттә, куе яфраклы агач башында була иде. 2-3 минутка гына тынып калдык. Шул вакытта бинокльдән карап торган күзәтүче дошманның яралы һәм үлгән фашистларны күтәреп йөгерешә башлауларын хәбәр итә.
Шуны гына көткән кебек мин берьюлы (берсе артыннан берсен) 10 мина җибәрергә команда бирдем һәм шунда ук минометны сүтеп төп позициягә күчәргә куштым. Без минометны күтәреп китүгә, күп тә үтмәде, бу урында фашист снарядлары ярыла башлады”.
Безнең гаскәрләрнең сугыш осталыгы да артканнан-арта барды. Немецлар күпме генә атакалар ясап карасалар да, күп югалтулар белән кире чигенделәр. Шул ук 1943 нче елның июль аенда без оборонада торган участокта фашистлар тагы да күбрәк көч туплап безнең алгы линиягә каты һөҗүм иттеләр. Сугышның төрле вакыты була бит. Безнең пехотага чигенмәскә, немецларны тоткарлап торырга дигән команда бирелә. Без, минометчиклар- 50дән артык, һәм ике взвод солдатлар- кырыклап иде. Немецлар, котырган этләр шикелле, һаман ябырылып киләләр. Минометлардан ата алмаслык ара калганчы, фашистлар өстенә миналарны яудыра тордык.
Бездән артта урнашкан икенче линиядәге пехота безгә ярдәмгә килү өчен, немец пушкалары уты астыннан баш күтәрә алмый торды. Бер минутка атышу туктап калгандай булды, һәм кинәт көчле кычкыру тавышы белән штык сугышына команда булды. Алдан ук винтовкаларга штыкларны беркетеп куйган идек. Без «Яшәү белән үлем» дигән лозунг астында үзебезнең яндагы ике взвод пехота белән бергә «Ур-ра» кычкырып, контратакага кузгалдык. Штык сугышы тагы да коточкыч иде, чөнки күзгә-күз килеп сугышасың. Штык сугышы башлангач, бездән 2-3 мәртәбә күбрәк фашистлар безне уратып алырга теләделәр. Шул вакытта команда пунктыннан күзәтеп торган полк командиры бездән ерак түгел пехотаны һәм полктагы резерв гаскәрләрен ярдәмгә китереп җиткерде. Шул вакытта, котырынган кешеләр сыман, без фашистларның атакаларын туктатып кына калмадык, бәлки үзебезнең калдырып чигенгән алгы линияне дә кире кайтарып алдык.
Бу сугышта безнең яктан да югалтулар булды, ә фашистларның күп мәртәбә артык иде. Бер адым да чигенмичә, фашистларны штык сугышына кадәр каршы алган өчен, полк
Бу бәрелештән соң күп кенә сугышчыларга орденнар һәм медальләр тапшыралар. Хәниф бабайга да полк командиры «Батырлык өчен» медале тапшыра. Бу сугышта ул җиңелчә генә яралана. Сугышчан дусларын ташлап китмәскә дип караса да, аны санбатка җибәрәләр. Ярасы бер ай дигәндә төзәлә һәм Хәниф бабай яңадан үзенең миномет ротасына кайта.
“Бу 1944нче елның февраль ае иде. Жир туң булганлыктан, окоплар казытмадылар. Яр буенда кар калын иде. Алгы линиядәге пехота да һәм без минометчиклар да окопларны карны гына казып ясадык. Чөнки монда озак торасы түгел, арттан килә торган сугыш техникасын гына көтәргә кирәк булды. Кардан ясалган окопларда төн үткәреп, таң алдыннан безнең артиллерия көчле ут ачты, немец оборонасында җир белән күк тоташкан кебек булды. Күп тә үтмәде, танклар гөрелтесе ишетелде. Без дә минометлардан ярты сәгать буена өзлексез ут ачып тордык”. Бу вакытта ул взвод командирының ярдәмчесе була, аңа өлкән сержант званиесе бирелә.
“ Шуннан безнең җәяүле гаскәрләр немец ныгытмаларына таба
алга күтәрелде. Артиллерия һәм минометчиклардан ут ачуны туктатмадык, чөнки немец солдатларына баш күтәрергә ирек бирмәскә кирәк иде. Без минометларны тиз генә сүтеп пехота артыннан алга киттек, бу вакытта безнең пехота фашистларның исән калганнарын окопларыннан куып чыгарганнар иде инде. Безгә минометларны урнаштырып торырга туры килмәде, минометларны һәм башка коралларны аркаларга аскан килеш фашистларны 3-4 көн буена куып бардык”.
Литваның Шәүләй шәһәрен азат итүдәге батырлыклар өчен 1944 нче елның августында өлкән сержант Усманов Хәниф бабай Салих улы 3 дәрәҗә дан ордены белән бүләкләнә.
Шул ук елны ул Латвия, Литва җирләрен азат итүдә катнаша. 1944 нче елның сентябрь аеннан аны ике елга Харонов шәһәренә Хәрби училищега укырга җибәрәләр. Әлбәттә, фашист Германиясен җиңү якынлаша баруын сизә торып, ике елга укырга китү, сугышчан иптәшләрен ташлап китү бик авыр була. Беренчедән, Мәскәү яныннан ук бергә, бер семья кебек фашистка каршы сугышкан иптәшләреннән аерылу кыен булса, икенчедән, укуның аның өчен авыр булачагын күз алдына китерә. Боларны сәбәп итеп әйтеп караса да, сугышчы өчен командир приказы закон була. Шулай итеп, ул бик авырлык белән сугышчан дусларыннан аерыла.
“. Татар халкы уллары танкка каршы ата торган коралдан бер атуда немецларның танкларын яндырган Зыя Вәлиев, кызу сугыш көннәрендә кыюлык һәм батырлык үрнәкләре күрсәткән Хәниф Усманов, Әсхәт Гатауллин, Имам Авзалов, Марат Фатыйховларның исемнәре бөтен фронтка билгеле. Алар барысы да орденнар һәм медальләр белән бүләкләнделәр”.
Бу юллар 1944нче елның 14 нче июлендә фронттан Татарстан хезмәт ияләренә язган хаттан.
Мин Хәниф бабайның орден һәм медальләрен барлыйм: Орден «Славы»; Орден Великой Отечественной войны; Орден Победы; Медаль «За храбрость»; Медаль «За Победу над Германией»; Медаль Георгия Жукова. Сугыш афәтен күрсәтеп торган билгеләр бу. Бүгенге тыныч тормышыбызның, аяз күгебезнең кадерен белергә чакыралар кебек алар.
Быел илебез фашистлар Германиясен Җиңүнең 70 еллыгын бәйрәм итәргә җыена. Сугышның соңгы тавышлары яңгыраганнан соң инде 70 ел вакыт үтсә дә, ветераннарыбызның батырлыклары белән без барыбыз да горурланабыз, аларны олылап искә алабыз. Мин Хәниф бабайдан ишеткән берничә вакыйганы гына яздым. Ләкин аның сөйләгәннәре минем хәтеремдә тирән булып уелып калды, күңелемә тирән ут һәм кан белән язылды. Без ул чактагы бик авыр, дәһшәтле һәм героик көннәрне онытырга тиеш түгел.
Еллар үткән саен сугыш ветераннары саны кими бара. Без алар алдында түләп бетермәслек бурычлы. Безнең бабаларыбыз яулап, көрәшеп алган күгебез һәрчак аяз булсын, сабыйлар күз яше беркайчан да түгелмәсен, дөньялар имин булсын!
Источник
Әдәбиятта батырлык темасы
Бөек Ватан сугышы елларында халкыбыз зур батырлыклар күрсәтте.Аларның батырлыкларын без язучыларыбыз иҗатында күрәбез.
Просмотр содержимого документа
«Әдәбиятта батырлык темасы»
(Алабуга шәһәренең 6 нчы урта мәктәбе)
Әдәбиятта батырлык темасы
Батырлык. Бу купшы сүз түгел,
Хәтерләрдән тиз җуела торган.
Мәгънә асылында, мәңгелеккә
Күңелләргә, җанга уела торган.
Кайсы тауның ташларыннан икән
Батырлыкка һәйкәл куясы?
Чорлар җиле ташларны да уя,
Тик мәңгелек хәтер кыясы!
Батырлык дип күпме сөйләп йөрмик,
Күпме аны күккә күтәрмик,
Ише бармы бөеклекнең солдат
Кылган батырлыкка тиңләрлек?
Нәрсә соң ул батырлык? Аның төп мәгънәсен һәркем үзенең тормышка карашларыннан чыгып, үзенчә аңлый. Ә шулай да, батырлык ул, мөгаен, гадәти күзлектән караганда һич кенә дә кеше башкара алмастай эшне башкарудыр. Ул кешедән чиксез ихтыяр көче, тәвәккәллек, үз-үзеңне аямауны таләп итә.
“Батырлык ул – рухи матурлык. Әнә шуңа күрә дә халкыбыз кеше күңеленең рухи бөеклеген югары бәяләгән. Батырларның кылган изге гамәлләре, данлы исемнәре әкиятләргә күчкән, җыр-дастаннарга кергән. Каһарманлык, чорлар аша кичеп, бүгенге көннәргәчә килеп җиткән. Халкыбыз улларының һәм кызларының Бөек Ватан сугышы чорында күрсәткән тиңдәшсез фидакарьлеге дә күңелдән мәңге җуелмас. Шул Олуг Батырлык алдында безнең дәвер кешеләре генә түгел, киләсе гасырларда яшәүчеләр дә башларын иярләр әле”.(Минтимер Шәймиев.)
1941 елның 22 июнендә немец-фашист илбасарлары безнең илебезгә басып керделәр, шәһәрләрне, авылларны талый, яндыра башладылар. Халкыбыз, бердәм булып, дошманга каршы көрәшкә күтәрелде.Алар зур батырлыклар күрсәттеләр.Аларның батырлыкларын без язучыларыбыз, шагыйрьләребез иҗатында күрәбез.Ф.Кәрим иҗатына тукталып үтик.Ф.Кәримнең шигырләре поэмалары бик күп.Ул аларның күбесен Бөек Ватан сугышы елларында иҗат итә һәм менә шушы елларда язган әсәрләрендә ул ватаныбызның ул һәм кызларының батырлыгын тасвирлап китә.
Әти-әни өчен иң изге кеше бала. Шагыйрь солдатлар исеменнән бала тотып ант итә.
.. Шушы балам өчен. Туган ил өчен. Әлбәттә бала тотып ант итү,аңа тугры калу үзе бер батырлык булып тора.
“ Пионерка Гөлчәчәккә хат” поэмасының төп герое — солдат, Гөлчәчәк,партизанка Ләлә. Солдат Гөлчәчәккә хат яза. Хатны Гөлчәчәккә юллау — шагыйрь сайлаган бер алым гына. Гөлчәчәк ул — сугыш чорының теләсә кайсы баласы.Шигырьнең икенче бүлегеннән без солдатның разведчик икәнлеген аңлыйбыз.
Вакыйгаларны сөйләүче солдат, Гөлчәчәк исемле кыз җибәргән яулыкның, халык хисе булып, төнге окопларга килгәненә сөенә. Анда исә — батырлыкка чакыру юллары. Димәк, ир-егет каһарманлык күрсәтүне, халык алдында бурыч үтәү дип саный.
Өченче бүлектә героебыз батырлык эшләү шартына куела. Разведчик коткарган кыз партизаннар ярдәмчесе булып чыга. Ляля-Ләйлә аның кулына бик мөһим бер хат тоттыра. Бу вакыйга сугыш вакытында сабыйларның да зур батырлыкларга сәләтлелеген күрсәтә. “Гөлсем” поэмасы 1941-1942 елларда языла. Безнең гүзәл хатын кызларыбыз тылда зур батырлык күрсәтеп кенә калмыйлар, алар үзләре дә корал тотып дошманга каршы күтәреләләр. Гөлсем дә партизаннарга кушыла. Поэманың ахырында без Гөлсемнең искиткеч зур батырлыгын күрәбез. Ул коедан су алган булып, немецларның штаб телефонының чыбыгын өзә.Кое янына килгән офицер Гөлсемең баласын вәхшиләрчә җәзалауда катнашкан була. Гөлсем аның кулына көянтә белән суга һәм чәч толымы белән буып үтерә. Гөлсем партизаннарга ярдәм итә,шулай итеп ул баласы өчен, иле өчен дошманнан үч ала. Бу бик зур батырлык.
“Партизан хатыны“ поэмасында сурәтләнгән партизан хатыны образы аша без меңләгән татар хатын- кызларының фидакарь батырлыгын күрәбез.
Г.Әпсәләмов татар әдәбиятында “Мәңгелек кеше”, “Сүнмәс утлар”, “Газинур” кебек зур күләмле әсәрләре белән урын алды. Аерым бер тарихи чорларны бөтен катлаулылыгы белән тудыру — иҗатчыдан зур осталык, аны укучы игътибарына, аның кырыс хөкеменә тәкъдим итү кыюлык сорый.
Г. Әпсәләмов — кеше батырлыгын калку итеп сурәтләүне алга куйган язучы. Гариф ага Ахунов та шулайрак фикер йөртә: “Габдрахман абый татар халкының ике сыйфатын — хезмәт яратуын һәм батырларча сугыша белүен “Сүнмәс утлар”, “Алтын йолдыз”, “Газинур”, “Мәңгелек кеше” романнарында калку итеп чагылдыра. Аның роман һәм повестьларында яшьлек сулышы, романтик пафос бөркелеп торыр. Тормыш авырлыкларыннан, үлемнәрдән, фаҗигалардан гарык булган халыкка — укучыларга нәкъ менә шул кирәк иде. (М.Гәрәев белән әңгәмә. “Әпсәләмов ун ел татар халкын татар теле янында тотып торды”// Шәһри Казан, 1977). Кыскасы, тәнкыйтьчеләр, әдипләр, язмаларында Г. Әпсәләмовка хас җитешсезлекләрне күрсәткәндә дә, аның татар кешесе батырлыгына дан җырлавын таныйлар. Шуның өчен рәхмәт әйтәләр. Әйе, Г.Әпсәләмовның “Алтын йолдыз”, “Газинур” кебек романнары — кеше батырлыгына һәйкәл ул.
Күренекле язучыбыз Әмирхан Еники дә әлеге темага аеруча күп әсәрләр иҗат итүчеләрнең берсе. Аның “Кем җырлады?”, “Бала”, “Бер генә сәгатькә” әсәрләре бик зур тәэсир көченә ия. Язучының “Бала” хикәясен укыганда да безнең күңелләребез тетрәнә.Солдат, ротасыннан аерылып, берничә адым читтә басып торган өч – дүрт яшьлек кызны коткарырга ашыга.
Кайгысы, сагышы, югалтулары белән сугыш китергән афәт һәрберебез өчен уртак. Бөек җиңү яулаган әти-бабаларыбызның уллары, оныклары 1979 нчы елның декабреннән 1989 елның 15 февраленә кадәр ерак Әфганстан җирендә сугыш мәхшәре кичерде. Татарстан әфган сугышында 257 егетен югалтты. Ул егетләр илебезгә “кара кызалаклар” дип телгә кергән йөк самолетларында кургаш табут эчендә кайтты. Гомерләре чәчәк таҗлары шикелле ачылып кына килгән 15 мең егетне ил буенча чәчеп йөргән “кара кызалаклар” – Әфган “кызалаклары”. Аларның 33е, Чаллы шәһәреннән яисә Тукай районыннан китеп, әфган сугышында башларын салган. Бу егетләр турында В.Имамовның “Әфган кызалаклары” дигән китабыннан укып белергә була. Яудан кайтмый калган егетләр өчен тирән әрнү белән сугарылган язмаларда якташларыбызның вакытсыз өзелеп калган тормыш юллары, чит-ят җирдә кылган батырлыклары һәм соңгы мизгелләре тасвирлана.
Күз яшьле, кан коюлы рәхимсез сугышларның соңгы бәрелешләреннән безне ярты гасырдан артык вакыт аерып тора. Җитмеш дүртенче мәртәбә туган җиребезгә шау чәчәкле, сандугачлы тыныч яз килә. Дәһшәтле сугыш еллары бездән никадәр ерагая барса, халык батырлыгының бөеклеге, фашизмны җиңүнең дөнья күләмендәге әһәмияте безнең күңелләргә шулкадәр якыная бара. Күпмилләтле бердәм халкыбыз аяусыз дошманга каршы сугыш еллларында Ватаныбызга карата булган чын патриотизм һәм ихлас мәхәббәт хисләреннән, көрәшебезнең хаклыгына һәм гаделлегенә инанудан, халыклар арасында ныклы дуслыкка, үзара ярдәмләшүгә ышанудан илаһи көч-куәт алды. Гаять зур рухи-әхлакый күтәренкелек, фронт белән тылның какшамас бердәмлеге, кырыс сынауларда җиңеп чыгарга ярдәм итте. Батырларыбызның күп булуы күңелле күренеш. Егерме беренче гасыр да яшәсәк тә: “Сугышларсыз гына яшәсәк иде киләсе елларда!” – дигән изге бер теләк уяна. Алдагы гасырларда яу кырында һәлак булган батырлар бөтенләй булмасын иде. Безгә, моңа кадәр булган каһарманнарыбызны данлап һәм хөрмәтләп, сабан тургайлы ямьле тормышта рәхәтләнеп гомер итәргә язсын иде.
1.Батырлар китабы.-Казан: Татар.кит.нәшр.,2000., 3-8 б., 335б.
2. Бөек Ватан сугышы чоры прозасы — Казан: Татарстан Республикасы “Хәтер” нәшр. (ТаРИХ), 2002., 8-9 б., 16-18 б.
3. Бөек Ватан сугышы чоры поэзиясе.-Казан: Татарстан Республикасы “Хәтер” нәшр.,2005., 19-21б.
Источник