МБГБУ «Казанбаш төп мәктәбе»
Сочинение
Тема : Авылым тарихында Бөек
Ватан сугышы чагылышы
Башкарды Ганиева Алидә Илфир кызы
Җитәкче Габдрахманова Луиза Минһаҗ кызы
2012
План
1.Бөек Ватан сугышы – бар халык фаҗигасе.
2.Авылдашым Мәкъсүд Сәгъдиев истәлекләреннән.
3.Яшь буынга теләкләр.
4.Сугыш афәте кабатланмасын.
5. Сугышта һәлак булучыларны һәм хәбәрсез югалганнарны онытмыйк.
Һәйкәл булып баса җиңүчеләр,
Һәйкәл булып баса батырлар.
Ә батырлар ике тапкыр үлми,
Җирдә алар мәңге балкырлар.
Тарихта тиң булмаган Бөек Ватан сугышы 1418 көн һәм төн дәвам итте. Илебез халыклары дошманга каршы бердәм күтәрелделәр. Тик ике юл бар: я – үлем, я – җиңү!
Безнең Казанбаш авылыннан да Бөек Ватан сугышына авылыбызның иң батыр, кыю, эшчән 227 ир-егете киткән. Аларның күбесенә җиңү көнен күрү, туган авылына, балалары, гаиләсе янына әйләнеп кайту насыйп булмаган. Әйе, җиңү зур корбаннар бәрабәренә килде. Сугыш һәм хезмәт ветераны Сөембикә Вәлиева әйтүе буенча, Татарстанда яшәгән халыкның уннан бере һәлак булган. Ә безнең Казанбаш һәм Көтек авылларыннан сугышта һәлак булучыларга куелган һәйкәлдә 252 исем-фамилия бар. Без бүген дә исән ветераннарның протезлары шыгырдавын, чәчләренә вакытсыз чал кергән аналарның сугыштан кайтмый калган ирләрен, улларын көтеп үксеп-үксеп елауларын ишетәбез. Әле дә фронтовикларның куркыныч төшләр күреп кычкыру-ыңгырашулары ишетелә. Хатынь авылы набатлары яңгырап, безне кабат-кабат кисәтә:
“Сугыш бүтән кабатланмасын!”
Әйе, без барыбыз да сугышның бутән кабатлавын , җирдә тынычлык хакимлек итүен телибез.
Без, укучылар, артта калган шушы вәхшәтле көннәрнең эчтәлеген ныграк аңлау өчен Бөек Ватан сугышында җанын-тәнен биреп фашист илбасарлары белән көрәшкән сугышчылардан, ә хәзерге вакытта ветераннар булып саналган бабаларыбыздан сорашып беләбез. Сугышның ачы хәсрәтләре аларга бик күп кайгы алып килгән һәм алар бу көннәрне искә алганда күз яшьләрсез сөйли алмыйлар. Авылыбызда бары тик ике генә исән ветеран калды. Моннан берничә ел элек, әле исән вакытта шуларның берсе -элеккеге физкультура укытучысы-Сәгъдиев Мәкъсүд абый белән сөйләштем. Ул авыр хәлдә урын өстендә ята, ләкин ул миңа үзенең Бөек Ватан сугышында үткәннәрен сөйләргә берсүзсез ризалашты. Менә аның сугыш истәлекләре:
“1941 елның беренче маена кадәр Куйбышев шәһәрендә элемтә мәктәбендә укыдым, шуңа күрә отсрочка итеп алмый тордылар. 1942 нче елда Арча районы Гөберчәк башлангыч мәктәбендә башлангыч классларда укыткан вакытта сугышка алдылар. Казан военкаматында ике тәүлек тоткач, Мәскәүгә хәрби диңгез флоты экипажына китерделәр. Мәскәүгә Химкин лагерендә тордык. Хәрби әзерлек уздык. Кием, корал бирделәр, сугышырга өйрәттеләр. Өч ай торгач, Ленинград фронтына җибәделәр. Бу вакытта Ленинград чолганышта иде инде. Безне урман эченә алып керделәр, чиста киемнәр белән паек бирделәр. Паек дигәне сохари- киптерелгән икмәк иде. Тормыш юлы Ладога күле аша үтте.
Аерым киемнәр киеп, боз өстеннән чыга башладык. Боз ярылган, боз өстендә су, билгә кадәр чыландык, юеш киемнәр боз булып катты. 30 километрдан артык юл үттек, олыраклар бу хәлгә түзә алмады, туңып-өшеп үлде. Аларны иртән җыеп алып өлгергәннәрдерме, белмәдек. Өстән, як-яктан немецлар ут яудыра. Ладоганы чыккач, землянкага керттеләр, шул юеш кием белән яттык, аяк киемнәре җебеп беткән,төпләре төшеп калган. Ут ягып, өс, аяк киемнәрен киптереп киеп, иртән Ленинградка киттек. “Лесной проспект” дигән урынга килеп урнаштык. Пушкино шәһәреннән 5 км. ераклыкта землянкада яшәдек. Сумканы артиллерия утына тоталар. Өйрәнүләр алып бардык. Снайперлык мәктәбен бетердем. Полк штабы каршындагы автоматчылар группасында идем. Яңа киемнәр биреп, безне сугышка керттеләр. Сукмактан читкә тайпылсаң, сазлык суырып ала. Узколейка аша кердек, төрле-төрле пушкалар безгә керергә мөмкинлек биреп тордылар. Безнең арттан сугыш кирәк-яраклары керде, ә яралыларны алып чыктылар. Безнең бурыч – Синявино биеклеген алу иде. Ул немецлар кулында. Таң алдыннан сугыш башланды. Безнең бурыч – пехотага юл ачу. Бик күп сугышчан иптәшләрне югалту бәрабәренә без бу биеклекне алдык. Минем өлешем дә зур булды. Мин немец снайперын юк иттем, иптәшләргә юл ачтым. Бу эшем өчен мин “За боевые заслуги” медале белән бүләкләндем. Аннан траншеяда сугыш башланды. Мин граната ыргыта идем. Граната шартлап мин яраланганмын. Күп кан югалтып, хәлсезләнеп егылгач, мине санитарлар кыр госпиталенә алып китеп, осколканы алганнар. Ул сөяккә тигән булган.
Башта Ленинград госпиталендә, аннан соң тазару батальонында дәваландым. Сәламәтләнеп чыккач, кече командирлыкка укырга җибәрделәр. Алты ай укыдым. Комиссия килеп тикшерде һәм флотка җибәрде. Кронштадка эләктем. Бер ел корбальдә хезмәт иттем. Расчет командиры идем. Фин заливын саклау, немецларны Ленинградка кертмәү иде безнең бурыч. “Ленкор” да физик тәрбия буенча инструктор булып та эшләдем. Эскадрада гел беренче була идек. 1948 нче елда гына “Ленкор” да хезмәтне тәмамладым. Сугыштан соң 1950 нче елдан 1960 нчы елга кадәр Сеҗе мәктәбендә, ә 1960-1983 нче елларда Казанбаш урта мәктәбендә физкультура укыттым. 1983 нче елдан лаеклы ялда. Бүгенге яшь буынга без күргән афәтләрне күрергә язмасын, ил күге тыныч булсын, тормышның кадерен белеп яшәгез. Тырышып укып ныклы белем алыгыз, илеҗезнең лаеклы гражданнары, чын патриотлар булып үсегез, ” — дип тәмамлады сүзен ветеран сугышчы. Ленинград блокадасы турында без тарих дәреслекләреннән генә укып белсәк, авылдашыбыз бу коточкыч мәхшәрне үз башыннан кичергән, батырлыклар күрсәткән, Ленинградны азат итү өчен кан түккән. Моңа кадәр минем өчен Мәкъсүд абый гап-гади кеше булса, үзе белән сөйләшкәннән соң аңа хөрмәтем тагын да артты.
Менә шундый сугыш елларын үткән Мәкъсүд абый. Ул Казанбаш авылында үзенең тормыш иптәше Суфия апа белән тыныч кына гөрләшеп яшәде. Берсеннән-берсе акыллы өч ул һәм өч кыз тәрбияләп үстереп олы тормышка озатты . Уллары Айрат Диңгез флотында хезмәт итә, капитан дәрәҗәсе алды. Хәзерге көндә Мәкъсүд абый безнең арабызда юк. Ветеран солдат Бөек Җиңүнең 65 еллыгына санаулы гына вакыт калганда вафат булды. Мәкъсүд абый истәлекләре һәрчак минем күңелемдә сакланыр. Сугыш беркайчан да кабатланмасын. Илебез күге һәрчак аяз булсын.
Безнең авылда Бөек Ватан сугышыннан кайта алмаганнарга һәйкәл куелган.Анда 160 солдатның исеме язылган.Күбесенең кайда һәлак булуы билгеле булса да, арада хәбәрсез югалучылары да бар. Соңгы вакытта сугышта үлеп калучы һәм хәбәрсез югалучылар турында мәгълүматлар табу мөмкинлеге ачылды. Хәбәрсез югалган солдатларның язмышына ачыклык кертелә башлады. Мин дә интернет сайтлар ярдәмендә сугышта хәбәрсез югалган берничә авылдашым язмышын ачыклый алдым. Сибгатуллин Габбас 1942 елда хәбәрсез югалган. Туганнары аның турында берни ачыклый алмаган. Мемориал сайтыннан эзләп, мин аның 1941 нче елның октябрь аенда әсирлеккә эләгүен, 1942 нче елның февралендә вафат булуын ачыклый алдым. Гроднода 353 нче шталагта коточкыч авыр шартларда гомере өзелз аның.Нибары 29 яшь була аңа! 3 баласы ятим, хатыны тол кала.
Сугышта һәлак булган һәм хәбәрсез югалганнар язмышына беребез дә битараф булмасак иде, музейларга куяр өчен документлар эзләп, киләчәк буыннырга сугыш чоры фаҗигасен бөтен тулылыгы күрсәтү кирәк. Үткәнне белмәгән халыкның киләчәге юк. Без үзебезнең тарихыбыз белән кызыксынырга, аны өйрәнергә бурычлы. 2012 нче елның Татарстан Республикасында Татарстан президенты указы белән тарихи- мәдәни мирас елы дип игълан ителүе юкка түгел. Совет халкының Бөек Ватан сугышындагы тиңдәшсез батырлыгы безнең йөрәкләрдә мәңге сакланыр!
Таш һәйкәлләр җырлый эчтән генә,
Бухенвальд та җырлый, Хатынь да…
Һәйкал җыры –
Батырлыкка гимн –
Мәхәббәт һәм нәфртәт хакында!
Таш һәйкәлләр балкый тыныч кына,
Өйрәнгәннәр алар тынлыкка.
Һәйкәлләргә килик,
Гөлләр куйыйк!
Һәйкәлләрне тыңлыйк тын гына!
Хәтерлибез! Горурланабыз! (сочинение)
Сугыш…сугыш, каһәр төшкән сугыш. Күпме ачы күз яшен,кайгы-хәсрәтләрне үз эченә алган нинди авыр, шомлы, куркыныч сүз бу! Кемнәрнең язмышына кагылмаган да, кемнәрнең башларына кайгы, күз яше, хәсрәт китермәгән ул. Ул ничә миллион кешенең гомерен өзгән, күпме баланы ятим иткән, аналарны тол калдырган…Меңләгән шәһәрләр җимерелгән, җир йөзеннән гөрләп торган авыллар юкка чыккан, шау чәчәккә күмелгән бакчалар янып көлгә әйләнгән. Аны ишетүгә үк,күз алдына янып каралган иген басулары,ятим калган сабыйлар,газиз ирләрен,сөекле балаларын югалткан аналар килеп баса.
…1941нче елның 22нче июнь таңы. Сәгать 4. Илебез халкы авыр эш атнасыннан соң тирән йокыда. Беркем дә, хәтта саташулы төшендә дә, берҗирдән дә явызлык көтми. Ләкин нәкъ менә шушы минутларда фашист илбасарлары, үзләренең меңләгән туплары һәм очкычлары белән, безнең чик буе заставаларын, хәрби казармаларны, элемтә үзәкләрен тупка тоталар. Шул ук минутта дошман бомбардировщиклары да, һавага күтәрелеп, тыныч илебез өстенә меңәрләгән бомбаларын ташлыйлар. Сабан туена дип хәзерләнгән тастымалларга батырлар биленең ныклыгын сынарга насыйп булмый. Чиккән кулъяулыклар кыңгыраулы дугаларга, ат башларына бәйләнми кала – барысына да сугыш тутыгы куна, күз яше сеңә. 1418 көнгә сузылган канкойгыч сугыш шулай башланып китә. Бу 1418 утлы көн һәм төн халкыбыз җилкәсенә күтәрә алмаслык йөк булып ята. Сугышның иң беренче көннәреннән үк Татарстан ир – егетләре, кызлары илне саклаучылар сафына баса. Яу кырына республикабызның 560 меңнән артык кешесе чыгып китә, 350 меңнән артыгы әйләнеп кайта алмый.
Бер кайтырбыз, диеп киткән юлдан
Күпләр илгә кире кайтмады.
Алар өчен бары җилләр генә
Ачып-ябып йөрде капканы.
“Бәхетле бул, балам! 1941 нче елның 22 нче июнь таңында кайсы гына ана үз баласына бу изге теләкне теләмәде икән? Илебезне, туган Ватаныбызны фашист илбасарларыннан саклап калырга, аның азатлыгы, тынычлыгы өчен гомерләрен кызганмыйча көрәшергә ант иткән һәм антларын изге кайнар каннары белән үтәгән миллионнарча ир-егетләрнең, хатын-кызларның, ятим калган кайгылы балаларның газиз аналары да дөньяга килгәндә сабыйларына шушы теләкне теләгәндер. Бәлки халыкны зар елаткан канэчкеч Гитлерның да әнисе улын кешеләргә шәфкатьсез, явыз ерткыч булсын дип түгел, ә иленә лаеклы алмашчы, халыкка шатлык китерүче булсын дип үстергәндер.”
Югалтулар алып килде сугыш,
Күпме дуслар кайтмый калдылар.
Шул дусларның йокыларын саклап
Ак каеннар моңсу шаулыйлар.
Һәрбер кешенең үз яшәү тарихы, үз язмышы бар. Тамырларың – туганнарың, әби-бабайларың , авылдашларың турында яңа мәгълуматтан хәбәрдар булу бик кызык. Әмма иң кызыгы – бөек шәхесләр, геройлар – Бөек Ватан сугышында катнашучылар турында белү. Әлеге кешеләр – чын мәгънәсендә каһарманнар, курку белмәс, Ватаннарына тугры булып калган кешеләр.
Бөек Ватан сугышы геройларының берсе –Вәлиев Әнвәр Абдрахман улы. Ул 1920 елның апрелендә Буа районының Яңа Тинчәле авылында туган. 1938 нче елда Шәйморза урта мәктәбен тәмамлый. 1938-1941 нче елларда вуз студенты, бер үк вакытта Казан шәһәре “Конопленка” фабрикасы каршындагы кичке мәктәп укытучысы булып эшли. 1941-1945 нче елларда Бөек Ватан сугышында катнаша, зенитчылар взводы командиры, Суслонгерны кичә, запастагы капитан була. Сугыш беткәч, үзенең башлаган укуын дәвам итә һәм 1946 елда Казан дәүләт педагогия институтын тәмамлый. 1946-1957 нче елларда Мамадыш районы Тәкәнеш урта мәктәбе директоры, 1957-1982 нче елларда Кукмара районы Лубян урта мәктәбе директоры булып эшли. Лубян поселогы, Кукмара район Советы депутатлары булып берничә чакырылышта сайлана. Икенче дәрәҗә (1945), Беренче дәрәҗә (1985) Бөек Ватан сугышы орденнары; “Германияне җиңгән өчен”(1945), “1941-1945 елларда Бөек Ватан сугышында Җиңүнең 20 еллыгы”(1966), “1941-1945 елларда Бөек Ватан сугышында Җиңүнең 30 еллыгы”(1976), ), “1941-1945 елларда Бөек Ватан сугышында Җиңүнең 40 еллыгы”(1985), “Совет Армиясе һәм Хәрби Диңгез флотының 30 еллыгы”(1948), “СССР Кораллы Көчләренең 50 еллыгы”(1978), “СССР Кораллы Көчләренең 70 еллыгы”(1988), “Фидакарь хезмәт өчен. В.И.Ленинның тууына 100 еллык уңаеннан (1970) медальләре; “РСФСР Халык мәгарифе отличнигы” күкрәк билгесе белән бүләкләнгән. “ТАССР мәктәпләренең атказанган укытучысы” почетлы исеме бирелгән. 1994 нче елда вафат, Лубян поселогында җирләнгән.
Утны-суны кичкән Буа районы малае Кукмара районының иң матур, иң тылсымлы җиренә килеп урнаша. Вәлиев Әнвәр Абдрахман улы-мәктәбебез горурлыгы. Мәктәптә директор булып эшләү дәверендә ул әле тарих фәнен дә укыта.Әйе, аңа тарих укыту авыр булмый, чөнки ул узе бер тарих дип әйтсәк тә дөрес булыр. Үзенең туган җиргә мәхәббәтен яу кырында күрсәтә, аннан мәктәп укучыларына җиткерә. Әнә шулай, кайда гына эшләсә дә, укучыларның һәм ата-аналарның, авыл халкының хөрмәтен яулый. Төгәл, гадел, тырыш булуы белән хезмәттәшләренә үрнәк булып тора. Чын-чынлап хезмәттә үткән гомер. Бүгенге көндә дә аның укыткан укучылары аны бик сагынып, рәхмәт хисләре белән искә алалар. Тормыш иптәше Гөлбестан Фатих кызы белән алар ике ул, ике кыз үстерәләр. Гөлбестан Фатих кызы – бүгенге көндә безнең арабызда яши. Киләчәк буын балаларының тыныч тормышта яшәүләре өчен көндә дога укый.
Мин дә, миллионнарча кешеләр кебек үк, сугыш теләмим. Кайвакыт уйланам. Хыялым ак аргамактай еракларга оча… Бер минут. Әйтерсең бөтен дөнья елмая: кешеләр дә, кояш та, чәчәкләр дә, бөтен тереклек дөньясы да. Бөтен дөнья тып-тын. Тоташ елмаю. Ә еракта ак каеннар шавы. Әнә ни өчен елмая кешеләр. Димәк, әле алар ишетә! Ишетә! Димәк, күңелләрендә матурлыкны тоя белү, тышкы ялтыравыкны гына түгел, эчке рухи матурлыкны тоя белү сакланып калган. Бер генә минутка дөньядагы барлык кешеләр үзара дуслык җепләре аша бер-берсенә бәйләнгән. Чөнки аларның һәммәсенә дә уртак булган елмаю җир шарында патшалык итә.
Әнә шуңа кушылып, мин дә елмаям. Үзем уйлыйм: чыннан да, әгәр җир шарында бер генә минут тоташ елмаю булса, һәм кешеләр бер үк күренештән елмайсалар, шуннан соң да бер-берсенә «сугыш» дип янарлар идеме икән? Шундый матурлыкны бер секунд эчендә көлгә әйләндерергә, юк итәргә куллары барыр идеме икән? Бер генә минут! Барын да онытыгыз!
Көннәр, еллар бер – бер артлы үтә тора, дөньяга яңа буыннар килә. XX гасырның ишекләрен ябып, яңа гасырда яши башлавыбызга да дистә елга якын вакыт үтеп киткән. Алда – Бөек Җиңүнең 70 еллыгы. Бәйрәмнәрнең иң олысы, иң кадерлесе — әлбәттә, Җиңү бәйрәме. Бу көн халкыбыз күңелендә мәңге онытылмас көн булып уелып кала. Хәзерге вакытта да 9 нчы Май Җиңү көне буларак билгеләп үтелә.
Әмма сугыш хатирәләре, дошманга күкрәк киереп каршы торган, изге җиребезне илбасарлардан саклап калган, аның иминлеге өчен гомерен дә кызганмаган каһарманнар һичкайчан онытылмас. Без алар алдында шушы яхшы, тыныч, тату, бәхетле тормышта яшәвебез өчен бурычлы. Алар күрсәткән батырлык, тиңдәшсез хезмәтләрне бөтен кеше олылый һәм алар тарих битләренә мәңгелеккә кереп калсын иде. Cугыш афәтен, аның китергән фаҗигаләрен экраннарда гына күрик, әдәби китаплардан гына укып белик, беребезгә дә, беркемгә дә моны яңадан кичерергә язмасын.
Дөньялар әле дә тыныч түгел. Җир өстендә туплар, снарядлар ярыла. Халык күпләп кырыла, яшь балалар гомере вакытсыз өзелә. Үлем ачысына түзә алмыйча Җир-Анабыз да ыңгыраша. Ишетәсезме, кешеләр, гасыр бусагасын атлаганда вәхшилеккә юл куела бит?! Бүгенге якты көн туачак нәни сабыйлар хакына сугышта җаннарын биргән корбаннар рухын рәнҗетергә ярамый. Тарих моны бервакытта да гафу итмәс.
Татарстан….
Синең тарихыңны
актарам да карыйм…
Узган еллар агышында
Танышларны барлыйм.
Асия Маликова.
1941нче елның 22нче июнь таңы.
Сәгать 4. Илебез халкы авыр эш атнасыннан соң тирән йокыда.
Беркем дә, хәтта саташулы төшендә дә, берҗирдән дә явызлык
көтми. Ләкин нәкъ менә шушы минутларда фашист илбасарлары,
үзләренең меңләгән туплары һәм очкычлары белән, безнең чик буе
заставаларын, хәрби казармаларны, элемтә үзәкләрен тупка тоталар.
Шул ук минутта дошман бомбардировщиклары да, һавага күтәрелеп,
тыныч илебез өстенә меңәрләгән бомбаларын ташлыйлар. Сабан туена
дип хәзерләнгән тастымалларга батырлар биленең ныклыгын сынарга
насыйп булмый. Чиккән кулъяулыклар кыңгыраулы дугаларга, ат
башларына бәйләнми кала – барысына да сугыш тутыгы куна, күз яше
сеңә. 1418 көнгә сузылган канкойгыч сугыш шулай башланып китә.
Бу 1418 утлы көн һәм төн халкыбыз җилкәсенә күтәрә алмаслык
йөк булып ята.
Хыянәтчел фашист илбасарлары илебез
өстенә ябырылуның беренче көненнән үк, күпсанлы башка милләт
вәкилләре белән беррәттән, Татарстан уллары һәм кызлары да
калкан булып күтәрелә.
Һәрвакыт шулай булган. Гасырлар буе
шулай килгән. Һәр халыкта үз илеңне, үз Ватаныңны дошман явыннан
саклау иң изге бурыч булып саналган. Һәрвакыт шулай. Бөек Ватан
сугышының беренче көннәре дә моның шулай икәнлеген кат – кат
раслады.
Сугышның иң беренче көннәреннән үк
Татарстан ир – егетләре, кызлары илне саклаучылар сафына баса.
Яу кырына республикабызның 560 меңнән артык кешесе чыгып
китә, 350 меңнән артыгы әйләнеп кайта алмый.
200дән артык якташыбыз Советлар Союзы
Герое исеменә лаек була, 50се Дан орденының тулы кавалерлары була,
100меңнән артыгы орден һәм медальләр белән бүләкләнә, 13 кеше
легендар Шакирҗан – Александр Мөхәммәтҗанов – Матросов батырлыгын
кабатлый, 6 очучы һава тараны ясый. Алтын Йолдыз кавалерлары исемлегендә
Татарстан улларының исемнәре дә балкып тора. Бу – каһарман чик
сакчысы, шәһәрдәшебез Никита Кайманов, Брест крепостен саклаучы
легендар Петр Гаврилов, куркусыз очучылар Михаил Девятаев һәм
Фәрит Фәтхуллин, Сталинград герое Гани Сафиуллин һәм бик күп,
бик күп башкалар.
Ир – егетләр белән беррәттән бу көрәштә
курку белмәс хатын – кызларыбыз да катнаша. Безнең республикадан
гына фронтка батыр йөрәкле 10 меңнән артык кыз
китә. Шуларның иң якты вәкиле булып батыр
очучыбыз Мәгубә Сыртланова тора.
Яу кырында Казан танк училищесы
курсантлары да геройларча сугышалар.Аларның хәрби машиналары
дошман өстенә беренчеләрдән булып ташлана. Күп яп –яшь егетләр
Сталинград янында һәм Курск дугасында ятып кала.
Хәрби елъязмага алтын хәрефләр белән
исемнәре язылган якташларыбызны санап бетерергә мөмкин түгел. Алар
барысы да үзләренең гражданлык бурычларын ахырына кадәр намус
белән үтиләр.
Сугыш шул чорның һәр кешесе язмышы
аша үтә. Бу чорда безнең республикабыз нинди үзгәрешләр кичерә соң?
Татарстан сугыш вакытында хәрби техника җитештерүче иң эре үзәкләрнең
берсенә әверелә. Хәрби техниканы сугышка кадәр төзелгән оборона
заводлары гына түгел, ә төрле өлкә һәм шәһәрләрдән эвакуацияләнеп
килгән 70тән артык предприятие дә җитештерә.
Казанның Горбунов исемендәге заводы
бомбардировщиклар эшләп чыгара.Татарстанда җитештерелгән самолетлар
41нче елның җәендә үк инде хәрби очышлар ясыйлар. Сугыш чорында
эшләнгән алты самолетның берсе “күккә путёвканы” Татарстанда ала.
Республика предприятиеләрендә шулай ук
снарядлар һәм шартлаткычлар, патроннар һәм бомбалар, пехотага һәм
танкка каршы миналар, хәрби өс – баш һәм аяк киеме, фронт өчен
азык – төлек җитештерелә. Порохлар заводы “Катюша”лар өчен
миллионнан артык шартлагыч матдә җибәрә.
Республикабыз территориясендә 50 госпиталь
ачыла. Анда йөз меңнәрчә яралы солдат һәм офицерга медицина
ярдәме күрсәтелә. Шуларның 200 меңнән артыгы яңадан сафка баса.
Бу исәптән безнең Тарловка бистәсендә урнашкан хәрби госпитальне
дә атап үтәргә кирәк.
Шәһәр кешеләре кебек үк, авыл
хезмәтчәннәре дә Җиңүне якынайтуга лаеклы өлеш кертәләр. Ир — егетләр
— фронтта. Колхозда ныгытып эшләр кеше, рәтле ат калмый. Карт
– коры, малай – шалай, кыз – кыркын кырда кунып – төнеп эшлиләр, ат
урынына сыер җигәләр, ипи урынына туяр – туймас бәрәңге ашыйлар.
Түзә халык, ыңгырашмый. Фронт сораганның барысын бирә тора. Ару –
талуны белмичә, көнне төнгә ялгап, тир түгеп, хәсрәт йотып
үстергән уңышны җыеп алалар да фронтка озаталар. Бөек Ватан
сугышы елларында Татарстан илгә 131 миллион пот икмәк, 59
миллион пот ит, 39 миллион пот бәрәңге һәм яшелчә, 200 миллион
литр сөт, ярты миллионнан пот йон бирә.
Заводларда һәм кырларда хатын – кызлар
һәм үсмерләр, олысы да, кечесе
дә — һәркайсы, батырлык һәм гаять зур чыдамлык
күрсәтеп, Җиңү көнен якынайталар. Ә фронтта безнең якташларыбыз
Иделдән Берлинга кадәр 3 меңнән
артык километр җир үтәләр. Аларның барысын да
— командирлар һәм гади солдатларны, танкистлар һәм җәяүлеләрне,
очучылар һәм морякларны, артиллеристлар һәм врачларны уртак
максат берләштерә: Туган илнең бәйсезлеген саклап калу һәм
мәкерле фашизмны юк итү.
Үзләренең хәрби антларына тугры калып,
безнең якташларыбыз үтеп чыга алмастай оборона чикләрен үттеләр,
шәһәр һәм авылларны азат иттеләр, соңгы снаряд һәм патронга
кадәр, соңгы тамчы канга кадәр сугыштылар. Һәм менә 1945нче
елның язгы, кояшлы көнендә бөек илебезнең алҗаган, ләкин бәхетле
солдаты рейхстаг стенасына “Монда мин булдым!” дип язып куйды.Шушы
солдатларның берсе Җиңү байрагын рейхстаг өстенә беренче булып
кадап куйган якташыбыз Гази Заһитов булуы да миндә горурлык
хисләре уята.
Бу истәлекле Май көненнән бирле ярты
гасырдан артык вакыт үтте. Яңа буыннар үсеп җитте. Алар өчен Бөек
Ватан сугышы — ерак тарих. Ләкин без Җиңүнең нинди корбаннар
хакына яулап алынуын беркайчан да онытырга тиеш түгелбез. Иделдән
алып Дунай ярына һәм Шпрейга кадәр, шәһәрләр, поселоклар һәм
авыллар буйлап Татарстан уллары һәм кызларының каберләре тора,
һәйкәлләр калка. Без, җиңүчеләрнең оныклары, моңа кадәр сугыш
корбаннарының саны турында бихәбәр булдык. Рәсәй, икенче Бөтендөнья
сугышында катнашучы илләрдән бердәнбере, хәзергә кадәр үзенең
корбаннары санын тулысынча белми. Ниндидер сәбәпләр аркасында
аларның саны киметеп күрсәтелде. 60нчы елларга кадәр 7 миллион
дигән, аннан соң 20 миллион дигән саннарны атыйлар. Бүгенге көндә
27 миллион тирәсе дигән мәгълүмат бар. Ләкин никадәр генә булмасын,
алар турында истәлекне безнең күңелләрдән беркем дә җуя алмас.
Хәзергә кадәр хәбәрсез югалганнарның каберләрен эзләү, исемнәрен
барлау дәвам итә. Бөек Җиңүнең 65 еллыгы алдыннан Хәтер
китабының 27 томы рус һәм татар телләрендә басылып чыкты. Геройлар
даны мәңгелек! Беркем дә, бернәрсә дә онытылмас!
Бүген һәркайсыбызның күңеле бер уй,
бер теләк белән сугарылган: Туган илебез туфрагын дошман танклары
таптамасын, күкләребез гел аяз, ил – көннәребез имин булсын!
Бөек Ватан сугышының тынганына алтмыш елдан артык вакыт үтте. Мин үзем дә, әти-әнием дә сугыш чорын күрмәдек. Бу канкойгыч сугыш турында ишетеп кенә беләбез. Сугыш дип әйтүгә, минем күз алдыма җимерелгән йортлар, актарылып беткән болыннар, ятим балалар килеп баса. Әйе, рәхимсез сугыш илебез халкына әйтеп бетергесез кайгы-хәсрәт китерә. Япь-яшь егетләр, кызлар, туган җирләрен саклау өчен, фронтка китәләр. Тылда калганнар да солдатлар өчен җылы оекбашлар, бияләйләр бәйлиләр. Җиңү өчен дип, бар тырышлыкларын куялар. Сугыш бик күп гаиләләргә кайгы, ачы күз яшьләре китерә. Я ире, я уллары, я әтиләре Ватан өчен яу кырларында мәңгегә ятып кала. Ачлыктан тилмереп үлүчеләр дә күп була сугыш елларында. Шулай ук фашист концлагерьларында һәлак булучыларның саны да исәпсез. Бу сугышта бик күп якташларыбыз корбан булган. Нинди зур югалтулар!
Ләкин халыкның тырышлыгы бушка китми: күптән көтелгән Җиңү көне килә. Бу көн халкыбыз күңелендә мәңге онытылмас көн булып уелып кала. Хәзерге вакытта да 9 нчы Май Җиңү көне буларак билгеләп үтелә.
Тик шулай да, күпме еллар узса да, халык хәтерендә Бөек Ватан сугышы иң авыр, иң дәһшәтле сугыш буларак сакланыр, һәм халкыбызның кылган батырлыклары һәрвакыт хөрмәт һәм соклану белән искә алыныр.
Без ел саен 9 нчы Май көнендә Бөек Җиңүгә багышланган бәйрәм парадын карарга барабыз. Анда күкрәкләренә орден-медальләр таккан чал чәчле ветераннарны күргәч, безгә тыныч тормыш бүләк иткән өчен рәхмәт хисе уяна. Чал чәчләреннән сыйпыйсы, дөньядагы иң матур сүзләр белән юатасы, мең рәхмәт әйтәсе килә аларга!
Титульный лист
1. Название работы: «Великая Отечественная — одна на всех» («Бөек Ватан сугышы — барыбыз өчен дә бер»)
2. Автор: Вахитова Альфиназ Фоатовна, 16 лет, 10 класс; место жительства: Азнакаевский муниципальный район, с. Тумутук.
3. Полное название образовательного учреждения: Мунициальное бюджетное общеобразовательное учреждение «Средняя общеобразовательная школа села Тумутук» Азнакаевского муниципального района.
4. Адрес общеобразовательного учреждения: ул. Гагарина, д.1
5. Номер телефона: 8(85592)34388
6. ФИО учителей подготовившего ученика: 1.Вахитова Анфиса Тахировна (учительница истории и обществознания ) 2. Кашапова Фирюза Фирдаусовна (заместитель директора по учебной части)
Эссе.
Бөек Ватан сугышы — барыбыз өчен дә бер
Һәйкәл булып баса җиңүчеләр,
Һәйкәл булып баса батырлар.
Ә батырлар ике тапкыр үлми,
Җирдә алар мәңге балкырлар.
Тарихта тиңе булмаган Бөек Ватан сугышы 1418 көн һәм төн дәвам итте. Илебез халыклары дошманга каршы бердәм күтәрелделәр. Тик ике юл бар: я — үлем, я — җиңү!
Безнең Тымытык авылыннан Ватаныбызны кара фашизмнан азат итүгә барысы 542 кеше киткән. Аларның күбесенә җиңү көнен күрү, туган авылына, балалары, гаиләсе янына әйләнеп кайту насыйп булмаган. Шуларның 266 сы мәңгегә сугыш кырында ятып кала, 276 сы гына исән калып туган җиребезгә кайта. Әйе, җиңү зур корбаннар бәрабәренә килде. Бөек Ватан сугышында Татарстанда яшәгән халыкның уннан бере һәлак булган. Без бүген дә исән ветераннарның дулкынлы сөйләмнәрен, чәчләренә вакытсыз чал кергән аналарның сугыштан кайтмый калган ирләрен, улларын көтеп үксеп-үксеп елауларын ишетәбез. Хатынь авылы набатлары яңгырап, безне кабат-кабат кисәтә: «Сугыш бүтән кабатланмасын!»
Без, укучылар, артта калган шушы вәхшәтле көннәрнең эчтәлеген ныграк аңлау өчен Бөек Ватан сугышында җанын-тәнен биреп фашист илбасарлары белән көрәшкән сугышчылардан, ә хәзерге вакытта ветераннар булган бабаларыбыздан сорашып беләбез. Сугышның ачы хәсрәтләре аларга бик күп кайгы алып килгән һәм алар бу көннәрне искә алганда күз яшьләрсез сөйли алмыйлар. Авылыбызда бары өч ветеран исән. Озак еллар безнең «Авангард» колхозы составында булган якын күрше авыллар — Күк-Тәкә һәм Әгер авылларында бары берәр генә ветеран исән. Без, 5-11 сыйныф укучылыры, барлык ветераннарыбызны Ватанны Саклаучылыр көне һәм Җиңү бәйрәме көне белән һәр ел саен тәбриклибез. Алар белән очрашу, өйләренә барып аларга төрле ярдәм күрсәтү бездә зур кызыксынучанлык, аларга карата зур хөрмәт хисләре уята. Шунысы кызганыч, аларның саны елдан-ел кими. Быелгы очрашуга да аларның бары тик берсе генә килә алды. Сүземне очрашуга килгән Күк-Тәкә авылы ветераны Сайфуллин Самигулла Заһидулла улы турында дәвам итәм. Бүгенге көндә аңа 91 яшь. Җор телле ветераннның сугыш истәлекләрен һәр укучы тын да алмыйча тыңлады. Бераз гына вакыт кече лейтенентлар хәзерләү курсларын үзләштергән курсант 1942 елда сугышка кереп китә. Курск дугасы, Орел, Белгород азат итүләрдә катнаша. 1943 елда ул аягына үтәли пуля ярасы ала. Аның сугыш елларында күргән авырлыклары: янган танк астында ике тәүлек ятуы, көчкә тын алып яткан Заһидулла агай янына ярдәм күрсәтә алырдай тагын бер солдатның килеп чыгуы һәм аны госпитальгә озатырга мөмкинлек туу — аның гомерен саклап кала. Ветеранның батырлыгы Беренче, Икенче, Өченче дәрәҗә Ватан сугышы ордены һәм бик күп медальләр белән билгеләнгән. Ул — фронтовик Сайфуллиннар династиясенең бүгенге көндә исән булган бердәнбер кешесе.
Бөек Ватан сугышының иң кайнар нокталарында булган иң өлкән авылдашбыз — Шарипов Фатыйх Шәрип улы. Сугыш башланган вакытта ул Ленинград өлкәсендә хәрби хезмәттә була. Эстония чигендә беренче тапкыр сугышка керә. Бу сугышта 500 кешелек 546 нчы укчылар полкыннан бары тик 72 кеше генә исән кала. Сугышта күрсәткән батырлыклары өчен ул II дәрәҗә Ватан сугышы ордены һәм Ленинград блокадасы юбилей медальләре белән бүләкләнә.
Авылыбыз ветераны Харрасов Әхмәтриза Харрас улы 1943 елның 3 февраленнән Мәскәү шәһәре янында хәрби өйрәнүләр үтә. Бу вакытта ул Мәскәү кырындагы Коломойский поселыгы кырында каты яралана. Госпитальда дәваланып чыккач, аны Мәскәү хәрби заводына эшкә җибәрәләр. Ул анда 1945 елдга кадәр эшли. 1945-1948 нче елларда сак хезмәтендә хәрби йөкләр озатып йөри. Бу хезмәтендә Әхмәтриза Харрас улы берничә тапкыр Берлинга кадәр бара. Сугышта күрсәткән батырлыклары өчен күп медальләр һәм Почетлы грамоталар белән бүләкләнә.
Авылыбызның өченче Бөек Ватан сугышы ветераны Хакиҗанов Фазылҗан Хәкимҗан улы 1944 елда сугышка китә. Ул Брест, Барановичи, Минск, Гомель шәһәрләрен азат итү сугышларында катнаша. Армиядә 1951 елга кадәр хезмәт итә. Ватан сугышы ордены һәм 18 юбилей медальләре, ТАССР Югары Советы Президиумының Почетлы Грамотасы белән бүләкләнә.
Әгер авылы Бөек Ватан сугышы ветераны Якупов Мөдәррис Вәлиулла улы 1943 елда армиягә хезмәт итәргә алына. 1944 елда фронтка сугышка китә.1945 елда каты яраланып госпитальгә эләгә. Аннан ул бары тик 1946 елда гына туган җиренә әйләнеп кайта. Мөдәррис Вәлиулла улының батырлыгы Ватан сугышы ордены һәм бик күп медальләр белән билгеләнгән.
Менә шундый сугыш елларын үткән безнең авылдашларыбыз. Аларның сугыш истәлекләре һәрчак безнең күңелләрдә сакланыр. Сугыш беркайчан да кабатланмасын. Илебез күге һәрчак аяз булсын.
Безнең авылда Бөек Ватан сугышыннан кайта алмаганнарга һәйкәл куелган. Күбесенең кайда һәлак булуы билгеле булса да, арада хәбәрсез югалучылары да бар. Соңгы вакытта сугышта үлеп калучы һәм хәбәрсез югалучылар турында мәгълүматлар табу мөмкинлеге ачылды. Сугышта һәлак булган һәм хәбәрсез югалганнар язмышына беребез дә битараф булмасак иде. Музейларга куяр өчен документлар эзләп, киләчәк буыннырга сугыш чоры фаҗигасен бөтен тулылыгы белән күрсәтү кирәк. Үткәнне белмәгән халыкның киләчәге юк. Без үзебезнең тарихыбыз белән кызыксынырга, аны өйрәнергә бурычлы. Совет халкының Бөек Ватан сугышындагы тиңдәшсез батырлыгы безнең йөрәкләрдә мәңге сакланыр!Әйе, бар да истә, бернәрсә дә онытылмый. Онытырга хакыбыз юк!
Таш һәйкәлләр җырлый эчтән генә,
Бухенвальд та җырлый, Хатынь да…
Һәйкал җыры —
Батырлыкка гимн —
Мәхәббәт һәм нәфртәт хакында!
Таш һәйкәлләр балкый тыныч кына,
Өйрәнгәннәр алар тынлыкка.
Һәйкәлләргә килик,
Гөлләр куйыйк!
Һәйкәлләрне тыңлыйк тын гына!
Дәһшәтле сугыш еллары бер авылны да читләтеп үтмәгән. Дүрт елга сузылган сугыш һәрбер гаиләгә кайгы китергән. Бер гаиләдән дүртәр ир-егет сугыш кырларында ятып кала. Ә минем бабам Каюм Кәлимуллинга сугыш кырларыннан әйләнеп кайту насыйп була.
Ул 1915 елда крестьян гаиләсендә туа. Сугышка кадәр үк, колхозлашу чорында ук инде авылга беренче кайткан машинада шофер булып эшләгән. Ул машина МТС ( машина-трактор станиясе) карамагында булган. Сугыш җилләре безнең гаиләгә беренче көннәрдән үк авыр хезмәт белән килеп кагылган. Ә 1941 елда бабам сугышка чыгып китә. Сугышның беренче көннәреннән үк генерал-лейтенант В.И. Чуйковның шоферы булып хезмәт итә.
1942 елның сентябрендә В.И. Чуйков 62 нче гвардия армиясе командующие итеп билгеләнгәч, ул бабамны да сорап үзе белән ала. 62 нче гвардия армиясе үзенең данлы сугышчан юлын Сталинград өчен барган сугышларда башлый һәм Берлинга кадәр барып җитә. Һәм бу дәһшәтле юллар буйлап батып полководец Чуйков белән бергә аның шоферы, гвардия старшинасы Калимуллин да үтә.
Сугыштан соңгы чорда Советлар Союзы Герое Маршал В.И. Чуйков «Юл башы» ( «Начало пути») дигән хәрби мемуарлар китабында үзенең шоферы Каюм Кәлимуллинның исемен алты урында телгә ала.
Ә иң истәлеклесе 61 елдан соң гаилә архивыннан табылган бабама бирелгән отпускной билет, № 45266 часть командиры Чуйков 1945. 20 XII.-1946.4.II. гә кадәр 45 көнгә бабамга СССР га кайту өчен кыска сроклы ял бирә.
Совет гаскәренең Германиядәге оккупация группасында бабаемга сугыштан соң бире китәргә дип сөйләшенә. Генерал аны үз янына чакырып көтеп кала.Мин Каюм бабаем белән бик горурланам.
|
# |
|
Камилла Юнусова # 29 октября 2015 в 20:33 0 |
||
|
|
Раиль Султанов # 29 ноября 2015 в 18:55 0 |
||
|
|
Елисей Смелов # 9 ноября 2015 в 19:43 0 |
||
|
|
0 # 13 ноября 2015 в 12:29 0 |
||
|
|
Максим Агафетов # 29 ноября 2015 в 21:14 0 |
||
|
|
Ильнар Зайдуллин # 1 декабря 2015 в 16:17 0 |
||
|
|
Зарина Саитова # 7 декабря 2015 в 10:32 0 |
||
|
|
Камиль Шарипов # 9 декабря 2015 в 15:18 0 |
||
|
Сочинение о ВОВ
МБГУ Кадыбаш урта гомумбелем бирү мәктәбе
Номинация: Истә, һаман да истә
Тема: Соңгы ветеран яши авылымда
Эшне башкарды:
6 нчы класс укучысы Мулланурова Айгөл Илфат кызы.
Укытучы: Расулева Эльмира Раисовна
Шундый тарихи вакыйгалар була: аларның роле еллар буена кимеми, ә киресенчә, изгелеге, олуглыгы, кыйммәте яки ачы хәсрәте белән күңелләргә уелып кала.Фашистлар Германиясенең тыныч кына яшәп яткан илебезгә бәреп керүе һәм халкыбызның Ватан сугышындагы Бөек Җиңүе шундый вакыйга.
1941 нче ел. 22 нче июнь. Таң атып килә. Гүзәл авыллар, шәһәрләр тыныч йокыда. Әниләренең җылы куенында тәмле төшләр күреп нәни сабыйлар изрәп йоклыйлар.Шул вакытта фашист этләре безнең чикне бозып, авылларны, шәһәрләрне үлем утына тоттылар . Бөек Ватан сугышы башланды.
Берни белми изрәп йоклаган сабыйлар зәңгәр күккә карап хәрәкәтсез калдылар. Зәңгәр күкне кара корым каплады. Аяусыз сугыш башланды. Бөтен ил бердәм рәвештә көрәшкә күтәрелде.. Бөек Ватан сугышына безнең авылдан 400 дән артык кеше китте. Бер кайтмасак, бер кайтырбыз дип китсәләр дә, 226 авылдашларыбызга туган туфрагына кайтып басу бәхете тимәде: алар мәңгелеккә чит җир туфрагында ятып калдылар. Авылым уртасында нур чәчеп, балкып торучы һәйкәлгә аларның исемнәре алтын хәрефләр белән язылган.
Әйе, ул чорда сугыш сөреме кермәгән бер генә йорт та калмаган шул. Әби-бабамнар- сугыш чоры балалары. Сугышның афәтен, фаҗигасен үз җилкәләрендә күтәргәннәр. Вафия әбием әтисе сугышка киткәндә 5 яшьтә генә була. Карт әби бер үзенә 2 шәр сыер асрап яши. Мал-туарны гел кул көче белән асрый. 5 яшьлек Вафия дә аркасына асып печәнен, саламын ташый. Шул рәвешле ачлыкка бирешмичә калалар.
Ә карт бабай Хәмәт сугышның бөтен авырлыгын үз җилкәсендә күтәргән. Немецлар белән аяусыз сугышта яраланып, 1943 нче елда пленга эләгә. Анда күргән газапларын әтиемә дә сөйләп калдырган ул. Безнең кебек замана балаларына ул хәлләрне күз алдына китерүе дә авыр.
Бабам Фәтхелбаян- 36 нче ел баласы. Ул сугыш вакытын гына түгел, ә сугыштан соңгы авыр чорның да михнәтләрен сөйләп тә бетерә алмый.
Тарихта тиңе булмаган Бөек Ватан сугышы 1418 көн һәм төн дәвам итә. Әмма халыкның бик күп корбаннар, аяусыз көрәше, тол калган хатыннар һәм ятим сабыйлар күз яше бәрәбәренә булса да, бу озак көтелгән Бөек Җиңү килә безгә.
Әнә шул фаҗигале көннәрдән, Рейхстагка Җиңү байрагын кадаганнан соң, илебезгә 70 нче тыныч яз килүен көтәбез. Сугышның соңгы тавышлары тынганга 69 ел узды. У көннәр- кешелекнең җуймас хәтере.
Бүгенге көндә 90 яшен тутырган якташым Касыйм Солтан улы Исмагилов -Әгерҗе районы Кадыбаш авыл җирлегенең исән калган бердәнбер сугыш ветераны. Аның хәтерендә дә сугыш җуелмас эзләр калдырды… Хәтер сандыгын ачып караса, ул гап-гади генә гомер кичергән, югыйсә. 1923 нче елның 2 январендә Кадыбаш авыл җирлегенә кергән кечкенә генә Касай авылының крестьян гаиләсендә дөньяга килә. 6 балалы гаиләдә 4 нче бала була ул. Бала чагы туган авылында уза, колхозлашу елларына туры килә. Әтисе колхозга керергә теләмәгәнлектән өйдәге бөтен әйберләрне дә алып чыгып китәләр. Менә шуннан башлана инде мәшһәрдә тиң көннәр. Иртә таңнан кичкә кадәр басуда эш, су ташу, кул белән он тарту һ.б.Ул арада абыйларына да солдатка каралырга вакыт җитә. Сугыш башланганда алар инде армиядә була.Мәктәптә аңа нибары 4 сыйныф кына белем алу насыйп була.
Сугыш башлану хәбәрен Касыйм абый басуда авылдашлары теленнән ишетә.1942 нче елның 3 нче маенда Красныйбор военкоматыннан сугышка чакырыла, 2 ай дәвамында күрше Ижевск шәһәрендә әзерлек курслары үтә, ә инде август аенда Курск юнәлешендә фронтка җибәрелә. Ул чакта берничә торак пунктларын азат итүдә катнаша. Яраланып, госпитальгә эләгә. Яралары төзәлеп, савыгып чыккач, аны 3 нче Белорус фронтына җибәрәләр. Касыйм абый генерал- полковник, баш командующий Черняковский командалагындагы 28 нче армия, 55 нче дивизия 164 нче полкка эләгә. Укчы полк автоматчылар ротасында хезмәт итә. Сугышны 1945 нче елны Германиянең Лейпциг шәһәрендә тәмамлый. 1945 нче елның октябрь аенда Белоруссиянең Гродный шәһәрендә армия хезмәтен дәвам иттерә. Үзләре казарма төзеп, шунда яшиләр. Гродный уртасыннан Неман елгасы ага , Касыйм абыйлар сайлау участогын саклыйлар. Шулчакның бер вакыйгасы аерата хәтеренә уелып калган: “ Исемдә калганы шул булды: Неман елгасын кичеп, күрше авылдагы штабка мөһим хат илтергә тиеш идем, хатны исән –имин тапшырдым, әмма кайтканда бер бендер этен өстерде, эт ыргылып минем өскә ташланганда, каушап калмадым, атып үтердем, Гомерем булгангадыр инде куа бармадылар, качып котыла алдым”. Нәкъ шул айда туганы Гарифуллин Йосыф та Гродный шәһәрендә хезмәт итә, әмма алар бер- берсе белән күрешми- белешмиләр. Бары сугыштан кайткач кына бер шәһәрдә хезмәт итүләре хакында беләләр.
Белорус халкы сугышның ачысын бик каты татыган иде, шуңа күрәдерме өстән үк җирле халыкка бернинди дә зыян салмаска дип боерык бирелде. Без аларның бернәрсәләренә дә кагылмадык, бу һәркем өчен боерык иде.
Туган якларына ул 1947 нче елны гына әйләнеп кайта. Сугыш җимереклекләрен төзекләндерү, тыныч тормыш сагында тору һәр ир-егетнең бурычы була бит.
Сугыштан кайтуның беренче көннәрендә үк Касыйм абый Исәнбай МТС бригадасында тракторчы булып эшли башлый. 1958 нче елга кадәр шунда эшли, аннан хезмәт юлын”Таң” колхозында бригадир буларак дәвам итә. 1951 нче елда гаилә корып җибәрә. 5 бала тәрбияләп үстерә.
Сугыш турында хатирәләрне искә алганда ветеран күзендә яшь тамчылары күренә. Әйе, Сугышның иң хәтәре 23- 24 нче елгы егет- кызлар җилкәсенә төшә. Шундыйлар рәтендә минем якташым да бар . “ Мин лаеклы һәм бәхетле тормыш кичергәнем өчен шатмын, — ди ветеран.- Бәхетле, чөнки сугыштан җиңү белән исән-сау кайттым. 5 балага гомер һәм тәрбия бирдем. Илгә лаеклы балалар үстердем 8 оныкны, 3 оныкчыкны тәрбияләргә булышуым үзе бер бәхет түгелме!? Бүгенге мул тормышта, тынычлыкта яшәвем белән дә чиксез бәхетлемен ,- дип горурлана ул.
Әйе, яшәү, лаеклы гомер кичерү һәркемгә бирелми шул. Әнә бит бертуганнары Миннәхмәт, Барый, Басыйр абыйлары сугыш кырында мәңгелеккә ятып калганнар.2 кыз туганы да авылда вафат булган. Мескен әнисе ничек түзгәндер,Касыйм абый исән-сау кайткач та шатлыгыннан авыл урамы буйлап йөгереп уза ана.
“ Мин инде 90 яшькә җиттем, күрәсең, абыйларым гомерен дә яшәргә насыйп булды. Алар рухына дога кылам, аларны якты истәлек белән искә алам,”- ди Касыйм абый.
“Сугышның һәр көне төшләргә кереп йөдәтте башта, чөнки бик күп югалтулар, яраланулар күрергә туры килде. Иң якын дустымны җирләдем фронт сызыгында. Сугышка киткәннең беренче көннәреннән үк бергә хезмәт иткән идек. Иң зур югалтуларның берсе булды бу.
Азат иткән торак пунклар: авыл, поселокларның бик кызганыч, җимерек хәлдә калуы да йөрәкне әрнетә. Без яшь идек, көчле идек ул елларда. Йөрәктә җиңүгә омтылыш хисләре дөрләде. “Гел алга, гел алга- бирешмәскә, җиңелмәскә, чигенмәскә”девизы астында яшәдек,”- дип сөйләде безгә Касыйм абый.
Фронтавик — күпсанлы сугышчан һәм хезмәт бүләкләренә лаек кеше. Сугышта күрсәткән батырлыклары өчен 2 мәртәбә Сталинның рәхмәт хатына, Кинергсбергны, Варшаваны азат итүдә катнашкан өчен “Батырлык өчен”, “Җиңү өчен” медальләре белән бүләкләнде. “Бөек Ватан сугышында Җиңүнең 20 еллыгы”, “Бөек Ватан сугышында Җиңүнең 40 еллыгы”, “Бөек Ватан сугышында Җиңүнең 50 еллыгы”, “Бөек Ватан сугышында Җиңүнең 60 еллыгы”,” СССР Хәрби Көчләренең 50 еллыгы”, “ Хәрби Көчләрнең 60 еллыгы”, “Намуслы хезмәт өчен”, “Социалистик ярыш җиңүчесе”, 1975 ел, “Хезмәт ветераны”; сугыш ветераны буларак фатир бирелде.
Әйе, бүгенгесе көндә дә Касыйм абый- авылыбызның абрыйлы кешесе.Авылдашлары әле дә аңа киңәш- табыш сорап мөрәҗәгать итәләр. Ә ул игътибарлы, тактлы, ачык күңелле. Ул- еш кына мин укыган мәктәпнең кунагы. Балалар белән очрашуларга гел килә, сугыш хатирәләре белән уртаклаша, үзенең тормыш тәҗрибәсе белән уртаклаша.
Мин дә аның белән чәй өстәле артында әңгәмә кордым. Бу минутларда күзләренә карадым, карадым да- картайган, бетәшкән картны тамчысын да күрмәдем. Гүя ул әле яшь, нык ягымлы күзләр белән дөньга карап тора. Нәкъ менә шул минутларда мин аның бәхетле картлык кичерүен тойдым. Ике кызы тәрбиясендә, кадер- хөрмәтендә яши ул бүгенге көндә. Мин сугыш турында сорашканда, ул 2 нче тапкыр гомерне яшәү мөмкинлеге бирелгән очракта да Туган иле өчен көрәшәчәген горур рәвештә бәян итте ветеран.
Тиздән –Бөек Җиңүнең 70 еллыгы. Ул һәр елны дәһшәтле көннәрне искә төшерә, сугыш һәм тыл ветераннары күңелендә тарихи хатирәләрне яңарта, чөнки 1418 көнгә сузылган канкойгыч сугышның һәр көне йөрәкләргә җуелмаслык эз калдырган. Батыр якташларыбыз истәлеген халкыбыз кадерләп саклар,аларга булган хөрмәтебез, изге ихтирамыбыз билгесе булып авыл уртасындагы һәйкәлгә елдагыча чәчәкләр, веноклар куелыр.
500 дән артык кешесе булган туган авылым Кадыбашта 1 генә дә исән ветеран калмады, ә инде 3 авылны берләштергән Кадыбаш авыл җирлегендә бердәнбер ветеран -Исмагилов Касыйм Солтан улы. Пенсионер укытучыбызДания Касыймовнаның әтисе. Укытучым үзе дә лаеклы ялда, әтисен бик кадерләп тәрбияли, безне аның үрнәгендә батыр, түзем, чыдам булырга өйрәтте.
Без яшь буын, сугышның ни икәнен дә белмәгән ваемсыз буын. Тарих китапларыннан, телефильмнардан карап кына сугыш эпизодлары күз алдына килә, әмма без аның авырлыгын төбенә төшеп аңлый алмыйбыз. Ә шулай да безнең якты киләчәк өчен көрәшкән, башларын салган батырларны онытырга безнең хакыбыз юк. Батырлык- мәңгелек . Сугыш- авыр хатирә. Бу шулай буыннан буынга күчәр. Сагыш-хатирәләр, батырлар истәлеге, туар буыннарга күчеп, гасырлар буена яшәр…