Бибинур карчык милли образ сочинение

V республиканская научно-практическая конференция школьников

имени Фатиха Амирхана

Исследовательская работа

Бибинур образы — татар җаны, аның эчке, бик тирән якты дөньясы ул

( Аяз Гыйләҗевның “Җомга көн, кич белән…” повесте буенча)

Вафина Альбина, Хаматзянова Алина 9 класс

Направляющая организация:

Школа №165, г. Казань

Научный руководитель:

учитель высшей категории

Хуснутдинова Раиля Нретдиновна

Казань 2012

Эчтәлек.

Кереш……………………………………………………………………………………………………….3

Төп өлеш. Бибинур образы — татар җаны, аның эчке, бик тирән якты

дөньясы ул ………………………………………………………………………………………………4

1.1 Бибинур белән балаларар арасындагы мөнәсәбәт ………………………………..5

1.2 Бибинурның Гайшәгә карата мөнәсәбәте…………………………………………….6

1.3 Бибинур белән Зөһрәбану арасындагы конфликт………………………………….7

1.4 Бибинур белән авыл халкы арасындагы конфликт………………………………..7

1.5 Бибинур белән Хөснетдинов арасындагы конфликт……………………………12

Йомгаклау………………………………………………………………………………………………13 Файдаланган әдәбият………………………………………………………………………………15

Кереш

Аяз Гыйләҗев… Татар кешесе генә түгел, татар халкына мөнәсәбәте, мәхәббәте булган һәркем бу исемне үзгә бер горурлык, җитдилек, шул ук вакытта тирән моң белән кабатлый. “Милләтнең иң зур байлыгы – хәтер”, – ди ХХ-ХХI гасырлар чиге татар әдәби-мәдәни мохитенең йөзен билгеләгән әдип А.Гыйләҗев. Кальбендә татар моңы булган инсан әдипкә җавап бирә: “Синең язмыш – халык язмышы, әсәрләрең – милләт хәтере. Мәңгелек хәтер”.

“Җомга көн, кич белән…” (март-октябрь, 1979) повесте татар әдәбияты тарихында гына түгел, дөнья мәдәнияте күгендә А.Гыйләҗевның исемен йолдыз итеп балкыта. Т.Галиуллин болай ди: “Башка әсәр язмаса да, “Җомга көн, кич белән…” повесте белән генә дә А.Гыйләҗев татар әдәбияты тарихында калыр иде”.

Язылу-басылу көненнән башлап бу әсәргә бер татар кешесенең дә битараф калганы юк. Бездә дә повесть тирәнтен өйрәнү теләге тудырды.

Максатым: үз алдыма куйган “Кем соң син Бибинур?” соравына җавап табу. Эшемдә эзләнүнең өйрәнү, күзәтү, анализ, синтез методларын кулландым.

Иң беренче итеп образ һәм конфликт төшенчәләренә тукталасым килә.

“Образ-… әдәби иҗатның табигатен, формасын һәм вазифасын билгели торган төп төшенчә. Образның үзәгендә кеше тормышының конкрет һәм

шул ук вакытта гомумиләштерелгән, иҗади уйланма ярдәмендә тудырылган һәм эстетик әһәмияткә ия булган сурәтләнеше тора.”1

Әсәрдәге конфликтлар Бибинур образын тулысынча ачарга ярдәм итә.

“Конфликт (латинча: бәрелеш)-әдәби әсәрдә характерларның, идеяләрнең, теләк-омтылышларның кискен бәрелеше”2. Шул конфликтлар аша Бибинур образының асылын тулысынча ачарга тырыштык.

______

1Әдәбият белеме сүзлеге,Казан,1990.125б.

2Әдәбият белеме сүзлеге,Казан,1990.76б.

Төп өлеш

Бибинур образы — татар җаны, аның эчке, бик тирән якты дөньясы ул

А.Гыйләҗевның “Җомга көн кич белән…”повестендагы Бибинур карчык образы татар әдәбиятында классик образга әйләнгән ана образларыннан берсе булып тора. Бу образ кичәге һәм бүгенге авыл, аның гади кешеләре, әхлак-тәрбия мәсьәләләре; мәһәббәт, гаилә, намус, вөҗдан каршында җаваплылык, яшәү максаты , яхшы белән яманның кеше күңелендә барган мәңгелек көрәше, гыйбрәтле язмышлар, тирән конфликтлы, драматик вакыйгалар аша яктыртылганлыктан, барыннан да элек эре планлы, масштаблы уңай образ.

“А.Гыйләҗев үз героен психологик планда күрсәтергә тырыша. Герое үзенең күңел дөньясында башка персонажлар белән диалог төзи, кирәк урында бәхәсләшә, теге яки бу күренешләргә бәя бирә, нәтиҗәләр ясый” 1.

“Кешелеклелек-бар нәрсәдән бигрәк Бибинурга әнә шул сыйфат хас. Аңарга башка һичнинди гүзәллек, олылык мәшһүрлек сыйфатлары эзләп тә, тагып та торасы килми. Ул кешелеклелеге белән гүзәл дә, кабатланмас та, уникаль да. Автор әсәрендә әнә шундый мәңгелек хакыйкатькә тугрылык югалтмаган, алай гына да түгел, әлеге сыйфатны илаһилык дәрәҗәсенә күтәргән эре планлы шәхескә мөрәҗәгать иткән. Хәер, Бибинур шәхес сүзенең ни икәнлеген дә белмәгән, бәлки ул сүзне гомерендә бер кабат та ишетмәгән булырга мөмкин. Җитмәсә әле “шәхес”сүзе аның өчен артык роль дә уйнамый. Чөнки гаять олы масштаблы дигәнебез күпме гомер итеп үз районы чикләреннән ары чыкмаган, гади бер татар авылы Аксыргакта яшәүче бәләкәй генә гәүдәле, ябык аркалы, авылдашлары күзенә дә алай артык чалынмаган, тыныч холыклы, йомшак тавышлы, әтисе төсле зәп-зәңгәр күзле, ярдәмчел, оста, җитез, чиста, сабыр татар карчыгы.

Менә шул татар карчыгының катлаулы һәм бер үк вакытта гадәти дә

_____________

1М.Җәләлиева. “Җомга көн, кич б-н…”әсәрендә Бибинур образы. Совет мәктәбе, 1984, №3.15-19б.

булган тормыш юлыннан берничә чорны искә алып һәм бер атна чамасы

дәвамында булып узган уй-кичерешләрен күрсәтеп, язучы безне тетрәндергеч һәм шул дәрәҗәдә үк гыйбрәтле дә булган олы язмыш белән очраштыра. “Шулай да Бибинур образы артык катлаулы тышчага төрелмәгән. А.Гыйләҗев бу карчыкны эчке дөньясы бернинди буяусыз нисез бирелгән тип итеп сурәтли.”1

1.1 Бибинур белән балалар арасындагы мөнәсәбәт

Шулай да әсәрдә бер нәрсә авыр табышмак булып кала: шундый изге, йомшак күңелле ананы балалары нигә үз итмәде? Нигә шулай иттеләр алар аны? Нигә таралдылар? Нигә шулай кансыз, миһербансыз булып үстеләр аның балалары?

А.Гыйләҗев иҗатында бер фикер бар: Туган ягыңнан, сине ашатып-эчерткән, тәрбияләп үстергән Туган авылыңнан аерылу, кешенең эчке дөньясын тетрәндерә. Тик бу әсәрдә Бибинур карчыкның балалары танымаслык булып үзгәргән. Авылдан киткәч, аларның тормышлары гөрләп бара кебек: зур исем-дәрәҗәгә ирешәләр, материаль яктан шәп, дачалары да бар, инде машина алу турында уйлыйлар. Тик, байлык артыннан куып, алар күңел җылысы һәм рәхим-шәфкать кебек иң күркәм сыйфатларын югалтып бетергәннәр. Бу аларның әниләренә мөнәсәбәттә ачык күренә.Алар башта Бибинур карчыкның бар нәрсәсен алып бетерәләр, аннан оныталар.

А.Гыйләҗев еш кына, геройның күңел түрендә яңа дөнья корып, уй-фикер һәм хисләр дөньясын төрле ачышка борып җибәрә. Әйтик, Бибинур катлы-катлы хисләр дөньясына чума. Аның беркем белмәгән яшерен уйлары да бар. Ул да булса, өч ятимгә-Хәтимәгә, Сабирга, Нәҗипкә булган эчкерсез мәхәббәте, шул ук вакытта күңеле түрендә аларга карата үпкә сагышлары, борчулары. Тик рәнҗеми ул аларга! Болар геройның эчке диалогы формасында бирелә. Балалары бары тик карчыкның уйларында җанланып,

________________

1Р.Мөхәммәдиев. “Күңелдәге эзләр”, Казан утлары, 1980, №10. 133-142б.

укучы күз алдына килеп баса (хәрәкәт сферасында күренми): олысы Тула самоварын алып киткән ( Бибинур аны туган йорт истәлеге дип дөресләп куя) Вәли карт йортында шундый самовар күргәч, Бибинурның хәле бетеп китә, чак кына сәкегә менә ала ул, мескен карчык.

Төпчегенә келәт кирәк булган, Хәтимәгә “Зингер” машинасы ошаган, өйдәге чәчәк вазасы да шәһәр кешесеннән артмаган. Сугышны көч-хәл белән уздыра алган иске өй эче бөтенләй бушап калган. Шул рәвештә, өйдәге һәр предмет, һәр нәрсә ана белән балалар арасындагы мөнәсәбәтне ачуга ярдәм итә.

Балаларның бу йорттан алыр әйберләре калмагач, аңа хат та язмый, ярдәм дә итми башлыйлар. Бибинурның үз йортына кунак кайтмаганга инде байтак еллар узган. Тик шулай да үкенми ул үзенең кылган гамәлләренә. Әмма, ни сәбәптер Бибинур балалары ташлаганга гаепне үзеннән эзли, үзен гаепле саный. “Балалар түгел, заман үзгәрде, — ди ул.-Алар хәзер башкача яшиләр”.

Бибинур ярдәмгә мохтаҗ түгел, мохтаҗ булмый да. Ә кем соң ул Бибинур? Беркемсез калган ялгыз карчык. Ул әсәрдә иң гади бәхеттән — балалар мәхәббәтеннән дә мәхрүм. Ә үги балалары аны кирәксенмиләр. Ул тиеннәрен санап көн күрә. Аның каравы, күңеле нинди бай, йөрәге нинди игелекле. Моның белән язучы безнең алга капма-каршылык куя: бай тормышлы балалар рухи яктан хәерче, ә карчык үзе фәкыйрь булса да, бай күңелле.

1.2 Бибинурның Гайшәгә карата мөнәсәбәте

Көннәрдән бер көнне Бибинур зиратка Гайшә кабере янына килә. “Габдуллаҗан куеныннан Гайшәнең урынын алуы, … иң җаваплысы

иде.” [4,177] Яхшылык эшләдеме ул, яманлыкмы — Бибинур тулысы белән моны берничек тә бәяләп бетерә алмый. Шуңа да, Аксыргак кешеләреннән үзгә буларак, зиратка еш кына барып йөри бигрәк тә язын, кар кипкәч, кабер өстен чистарта, себерә, көздән җыеп куйган чәчәк орлыкларын сибә иде.

Менә ул көнне дә Бибинур берөзлексез “Балалар мине ташласа да, урынында, тик сине онытып бетерүләре генә җанны кайный бераз,” дип кабатлап, бик озак сыкрана. [4,177]

Бибинурның Гайшәгә үзенә бер төрле мөнәсәбәте, икесе аңлый торган гына олы мөнәсәбәт. Чөнки Бибинурның Гайшә алдында бурычы, җаваплыгы бар. Бибинур алып калган ич Гайшәнең өч баласын! Аның 3 баласын үстереп, тәрбияләп, үзенчә әзерләп олы дөньяга ул чыгарып җибәргән! Күптән гүр иясе булган Гаишә алдында үзен гаепле хис итә.

1.3 Бибинур белән Зөһрәбану арасындагы конфликт

Бибинурның игезәк сыңары ни сәбәптәндер, үтә дә явыз, усал холыклы булып үсә — Зәһәрбану атлы кушамат алуга кадәр җитә. Зөһрәбану никадәр начар, ялганчы, җән-җалчы булса, Бибинур карчык шулкадәр дәрәҗәдә үк соклангыч. Картайган көннәрендә бер дә күрәсе килми Бибинурның үз сыңарын. Башкалар рәнҗеткәндә үзен яклый ала Бибинур, телгә-тешкә алай ук үткен булмаса да, бөтенләй җебеп калганнардан да түгел, шушы Зөһрәбану белән очрашканда гына югалып кала, теле көрмәкләнә, зиһене томалана, әйтер сүзләре дә онытыла. Сүзләр урынына мәгънәсез хәрефләр тезмәсе генә чыга башлый. “Ике игезәк, курач кына… көдрәяләр…” [4,102]

Картлыкта кешенең характеры төсенә чыга, чырае үзенең гына мәгънәсен ала. Зөһрәбану белән Бибинурны бер ата, бер ана балалары, бер карында ятканнар дип әйтеп кара менә. Балачак охшашлыгы юылган, төрле тормыш юлы үткәнгә, алар хәзер ят кешеләр сыман карашып торалар, ятлар төсле әрепләшәләр.

Гомерендә бер тапкыр да Зөһрәбануны гаепләми Бибинур. Төп гаепле кеше итеп, күңел түрендә үзен саный.

1.4 Бибинур белән авыл халкы арасындагы конфликт

“Кимсетсәләр, гафу итә белде, очраганда кешеләрне сөендерде, кайгылы хәбәрләрне дә ияләренә җиңеләйтеп җиткерде, көчсезне яклады, усалның күңеленә шәфкать җылысы җибәрергә тырышты. Гайбәт сөйләмәде, берәүне дә тулаем дошман күрмәде, әләкли белмәде, әҗәтен түләмичә калмады, какмады-сукмады…” [4,185]

Пенсиягә Бибинурны иртәрәк чыгаралар, яше җитсә дә, эштән китәсе килми әле аның. Авылда хатын-кызга эш кимегәнлектән, Бибинур колхоз эшенә кирәк булмый башлый. Әле пенсиягә чыгуны да картлык дип санамый ул, кирәк чакта вак-төяк эшкә йөри, чөгендер утый, бәрәңге чүпләшә.Тик акрын-акрын гына колхоз эшләре белән багланышы өзелә бара инде аның.

Тагын бер сыйфаты бар Бибинурның — кибеткә йөргәли ул, ялгыз карчык тагын кая барсын да, нинди юаныч тапсын соң инде? Шуны да әйтеп үтәргә кирәк, кибеткә бер йомышсыз, сүз сөйләр өчен генә йөреп булмый, гайбәтче, биләмче дигән атың чыгуы бар. Бибинур моны бик нык чамалый абруен төшермәс өчен бик хаҗәт йомыш та эзләп таба ул. Ниләр генә кыланмый Бибинур мондый чакларда! “Чәй кайттымы?” дип сорый, товарга кайчан барасыларын озаклап белешә, атнага бер-ике тапкыр ул озак итеп, җентекләп күлмәк сайлый. Әгәр кирәк икән, тасма телләнә дә белә. Ул кибеткә кергән саен, бер кап шырпы сатып ала. Шырпы алуның бер гаебе дә юк, аннан кибеттә ул бер чакта да өзелми, бәясе дә юнь — бер тиен генә, шуны ала Бибинур. Күлмәгенең ямаулы, тирән кесәсендә аның һәрчак шырпысы булыр, шылтыратып йөдәтмәсен өчен ул икешәр капны берьюлы кулъяулыгы белән төйнәп йөртә, урамда очраганнарга кайчагында бер кабын сүтеп бүләк тә итә. ”Миннән күрсеннәр, әйдә яхшылыкны!”-дип уйлый ул канәгатьлек белән. [4,99]

Бибинур авылның башка карт-корысы кебек яшьләргә “улым”, “кызым” дип бер чакта да эндәшми, үзеннән яшьрәкләрнең һәммәсен исеме белән генә дәшеп йөртә — бу да Бибинурны башкалардан аерып торучы бер сыйфат.

Шулай да, авылда Бибинурның эч сере сыя торган, аны кызганучы, күңелен җилкендерүче, ятимә булган Бибинурның яхшылыгына, зирәклегенә ышанучы бердәнбер кеше — Галикәй бар. Бибинурга Галикәй бөтенләйгә аның өенә күчеп килү турында тәкъдим ясагач та, Бибинур карчык каршы төшә, риза булмый ул. Кирәк вакытта җитдиләнә дә белеп, Галикәйнең тәкъдимен кире кага Бибинур. Балалардан курка, алар ни әйтерләр дип Каф тау артына әнкәләреннән качып киткән балалары турында уйлый. Ниһаять, Бибинур үзе өстеннән бик олы бурычны төшерә — сыңары белән арасын яхшырта, җайлый. Галикәй белән Зөһрәбануны кавыштыра Бибинур карчык. Шушы изге эшне эшләгән көнне дөньяда аңардан да бәхетлерәк кеше булмый. Инде хәзер тыныч кына үлеп китәргә дә ярый, дип уйлый ул, шул көннән башлап гел үлем көтеп йөри башлый.

Бибинур образын капылт кына яктыртып алган, аны бөтенләй көтелмәгән яктан тулыландырган олы мәхәббәт тә бар әсәрдә.

Инде теге дөньядан чакыру килгәнне көтеп йөргән чакта Бибинурга олы хисләр-беренче мәхәббәт килә. Көтмәгәндә, болытлы кичтә офыктан алсу нурларын сирпеп күренеп алган кояш сыман килә. Аңарга яшәү рухы, ялкын, бетмәс-төкәнмәс көч һәм көдрәт биреп килә.

Дөрес, авылда рәис булып эшләгән, үзеннән күп яшь Җиһангир Сәфәргалинга булган бу олы хисне аңардан башка һичкем белми. Хәтта Җиһангир үзе дә. Бибинурның дәртсенеп яңадан тормыш көтәргә керешүе, күзгә күренеп яшәрүе автор тарафыннан үтә матур итеп, романтик югарылыкка җиткереп тасвирлана.

Шул көннән башлап Бибинурга җан керә. Ул йөгерә-йөгерә суга төшеп китә, юынтык суларын чыгарып түгә, җиңнәрен сызгангач, яулыгын чөеп бәйләп җил-җил йөри, чаба гына! Байтак кына тын торган өй эченнән, әле чүкеч тавышлары килә. Яңа тормыш белән яши башлый Бибинур. Шул көннән башлап бер киноны, бер театрны калдырмый башлый, җыелышларда да иң алдагы рәткә алдынгылар белән янәшә барып утыра. Авылдашлары аны “җиңеләйгән” дип уйлыйлар. Ә ул моны ишеткәч, сөйли бирсеннәр дип уйлый, үзе дә хәйләкәр булып чыга, шулай дип кенә белсеннәр өчен, ул кайчагында арттырып та җибәрә. Шулай итеп үзенең эч серен оста итеп яшерә белә. Чөнки аның сер сөйләр кешесе булмый. Ә ничек дип атарга соң бу мөнәсәбәтне? Мөгаен, балаларга, оныкларга бирергә тиеш мәхәббәттер ул. Ничек кенә атасак та, Бибинур Җиһангирны күрмичә, аның калын тавышын ишетмичә бер генә көн дә яши алмый башлый.

Бибинур Җиһангирны авылны үз иткәне, кешеләрне яратканы өчен ярата ала. Димәк, Бибинурның тырышлыгы, кайгы-хәсрәтләре һәм бер бөтен гомере бушка китмәгән. Җиһангир — Бибинур карчык һәм аның буынының истәлекләрен саклый һәм дәвам итә алган шәхес. Ул Бибинурда кешеләргә ышанычны яңадан уята ала, Бибинурның киләчәген һәм үткәнен бәйләп торучы, “тере җепкә “ әйләнә. Гомеренең юкка мәгънәсезгә узмаганлыгын аңларга ярдәм итә, һәм Бибинур карчык шушылар өчен Җиһангир Сәфәргалинга чиксез рәхмәтле. Бибинурның соңарып килгән, ни вакытлар көттереп килгән мәхәббәте, әлбәттә, аның үз эчендә генә ялкын биреп торган булыр иде. Тик Җиһангир көтмәгәндә йөрәген тоткан җирдән дөньядан китеп тә бара. Бибинур тагы бер ялгызы торып кала. Җиһангир үлгәч, зиһене таралган, бөтен кыяфәтеннән, бөтен тотышыннан тирән кайгы кичерү бөркелеп торган карчык, үзенең кылган гамәлләренең сәбәбен аңламас хәлгә килә: хәтта, инде ничә еллар буе, Ташлыяр кинәт кенә тарайган урында буылган буаның шавын, тавышын шул чагында беренче тапкыр аерымачык ишетә ул.

Үз-үзенә берсеннән — берсе олы сораулар яудыра, тик үзе алдына куйган сорауларына ул үзе дә җавап бирә алмый азаплана. Колхоз рәисен зурлап соңгы юлга озатканда Бибинурга игътибар да итмиләр, ул зур төркем арасында бөтенләй югалып кала. Машина тартмасы читенә генә елышып, аның Җиһангир янында мәрхүмнең туган авылына кадәр озатып киткәнен дә күрүче, абайлаучы булмый. Зиаратта да әллә бар ул кабер тирәсендә кайнашып йөрүчеләр өчен, әллә бөтенләй юк.

Ятим, япа-ялгыз, инде кем өчен дә булса елаудан да мәхрүм ителгән карчыкның күз төпләре Җиһангирны күмгән көнне чылана. Чөнки ул Җиһангирны үз баласы кебек итеп ярата башлый. Ул нәкъ шул көнне, озак кына беләкләренә капланып, елый ала. Димәк, гомер буе яшәп, күз яше кибеп бетмәгән икән әле, аның җанында җылы калган икән әле.

Дин ягына килгәндә, аның белгәне сай, бар очракта да шул бер үк әлхәм сүрәсе белән колһуалла ярап тора, сөенгәндә дә, көенгәндә дә, алар таяныч була; шулар коткара аны гомер буе. Тик Җиһангирны күмгән көнне аның җаны әрни, теле әллә нишләп, күңеленә моңарчы барлыгы да беленмәгән гаҗәеп кадерле сүзләр иңә. Бибинур үз-үзен гомер буе да белеп бетерә алмаган, минемчә.

Авыл карчыгының уе, хәсрәте инде башыннан ашкан булса да, ул табигатькә карата шундый ук игътибарлы кала бирә. Җиһангирны соңгы юлга озата барганда тау башына менеп туктагач, андагы тормышны, табигатьне күзәтә. Димәк, Бибинурның гомерлек юанычы булып һаман да табигать кала икән әле.

Җиһангирны күмгән көнне, Бибинур төн җиткәч, бер ялгызы калып зират капкасы читендә учак ягып утыра. Учакның якты ялкыны-аның Җиһангирга, балаларына, җиргә булган бөтен изгелекнең символыдыр, минемчә. Чөнки Бибинур ул кичне уттан да дус таба, нәни генә җилфердәгән учак та Бибинурга ышанычлы иптәш була.

Җиһангирны югалтудан телгәләнгән йөрәге шулай янамы әллә Бибинурның? Учакны сурәтләп, автор яшерен яратуны, беркемгә дә сиздерелмәгән мәхәббәтне шулкадәр оста сурәтләгән!

Үзенең соңгы көннәрендә дә балалары өчен янып йөри Бибинур. Алар өчен үзен-үзе куркыныч астына куеп, Казаннан килгән корреспондент алдына балаларының данын төшермәс өчен, самовар, җөй машинасы ише олырак әйберләр һәм башка вак-төякләре артыннан, Бибинур кичкә табан күрше авылга-Җиһангирның атасы Вәли картларга дип юлга кузгала. Тик урман аша узганда ул кыргый этләр төркеменә очрый һәм шулар арасында, үзе элек ашатып тоткан этен-Карабаен танып ала. Карабай үзенең хуҗасы, ашатып тоткан кешесенә таба һаман да ырылдап килә бара, танымый ул аны. Шул этләр төркеменә тап булган урында Бибинур карчык дөнья да куя. Тик этләр талап үтермиләр аны, карчык үз үлеме белән үлә. Менә аның актык көннәре дә, үзен дөньяда бар дип тә санамаган балалары өчен, юлда, авылдан читтә-урманда өзеләләр, тәмамланалар.Үлгәндә дә ул аларны уйлап,алар өчен борчылып үлә…

Бибинур, иртәгә Сабантуй буласы дигән көнне-җомга көн, кич белән дөнья куя.

1.5. Бибинур белән Хөснетдинов арасындагы конфликт

Бибинур образының көчлелеген, кыюлыгын күрсәтеп китү өчен тагын бер конфликтка тукталып китми булмый. Бу аның белән Хөснетдинов арасындагы конфликт. Район вәкиле Хөснетдинов үзенең вазифаларыннан, көченнән файдаланып Бибинурны мәсхәрәләмәкче була. Бибинурның иреннән яшь килеш, баласыз калуы ирнең теләгенә көч өсти. Ирләр аз калган, сугыш вакытында ул үзен өстен тотмакчы була. Ләкин Бибинур тәрәзәдән сикереп аннан кача. Хөснетдинов Бибинурны үзенеке итә алмагач, ул карый торган айгырны мәҗбүри алып китә. Ул ат Бибинурның иң сөйгән хайваны була. Хуҗаның ваемсызлыгын, комсызлыгын белгән Бибинур, атны аннан коткармакчы була. Балаларының атны юксынуы аңа көч өсти, һәм ул айгырны урлап алып кайтып китә. Хөснетдинов аны төрмәгә утырттырмакчы була, ләкин Бибинурның кешелеклеге, кыюлыгы, тапкырлыгы аркасында аның планнары җимерелә. Киресенчә, Бибинур район башлыгы тарафыннан мактала һәм хөрмәт ителә. Шулай итеп бу очракта Бибинурның сафлыгы, кыюлыгы, сабырлыгы Хөснетдиновның оятсызлыгы, мәкерлеге өстеннән тантана итә.

Йомгаклау

Бибинур образы повестьның буеннан-буенга үтә. Образның ышандыру көченә күптөрле юллар белән ирешелә: Бибинурның кешеләр белән бәйләнеш җепләре бөтен нечкәлекләрендә тасвирлана.

Әсәр укыла барган саен Бибинур миңа үзенең яңа, күркәм сыйфатлары белән ачыла, соклану уята, ихтирам хисе белән кызгану хисе дә тудыра. Шул дәрәҗәдәге изге күңелле, үрнәк тормыш юлы үткән Бибинурның ялгышлары нәрсәдә соң? Әлбәттә, тиешле дәрәҗәдә кадәр-хөрмәтне үзеннән-үзе таләп ителерлек итеп куя белмәвендә. Үзен яратуы, кешеләрдән үз изгелегенә җавап алуы җитешми аңа. “Балаларым!”дип торса да, алар тарафыннан шул кадәрле ваемсызлык, мәрхәмәтсезлек күргән Бибинур инде ахырга таба да аларга начар булмасын, аларга авырлык тимәсен дигән уйдан китми , шуның аркасында гомере үзенең кадерен үзе белеп кенә үткәргән картлык көннәре белән бетми, ә һаләкәт белән тәмамлана. Чөнки ул чын күңеленнән “яхшылык белән кешене генә түгел, җан ияләрен дә үзгәртергә була” дип ышанган җан.

Бибинурның фаҗигале үлеме — коточкыч гаделсезлек, әшәкелекнең тантанасы булып аңлашыла. Чөнки гомерен башкаларга багышлаган, кешеләр бәхете өчен яшәүче, үз ихтыяҗларына килгәндә, артык тыйнак, үзен якларга күнекмәгән ярдәмчел Бибинур кыен вакытта намуссызлык, битарафлык, әрсезлек каршында ярдәмсез кала.

Бибинур образы олы тәрбияви көчкә ия. Бибинур язмышы үзара ярдәмләшү, туганлык тойгыларын кадерләү, табигый кешелекле бәйләнешләр, кеше ихтыяҗларына игътибарлык кебек гадәти аңлаешлы хакыйкатьләр турында җитди уйланырга чакыра.

Язылу-басылу көненнән башлап бу әсәргә бер татар кешесенең дә битараф калганы юк. Әсәрне укып еламаган бер генә ир заты, хатын-кыз юк! “Бибинур ул – мин бит!” – дип әрни гасырлар буе изелеп килгән, таралган-таркалган һәр татар кешесе. Бибинурга татар-төрки җанлы – җиз самоварлы, җылы сөтле, кунак-сыйлы дөньяны югалтканга моң-зарлы һәркем соклана, Бибинурны безнең милләткә катнашы булмаган сәнгать сөюче кызгана. Димәк, Бибинур образы – татар җаны, аның эчке, бик тирән якты дөньясы, тирәлектә үз кирәген таба алмый сыкраган йомшак-нечкә күңеле ул. Гасырлар аша кыю үтеп баручы горурлык хисе, сабырлык, ярату көче ул.

Бибинурны ташлап киткән, ялгыз иткән балалар – милли йөзләрен җуйган мескеннәр — бүгенге чынбарлык ди, А.Гыйләҗев ХХ йөз ахырында. Гомеренең соңгы елларында (2002 елның 13 мартында әдип вафат була) А.Гыйләҗев телләрен, диннәрен югалткан яңа буын турында әрнеп яза, татарча укучы табылмас, дип сызлана. Ләкин ике гасыр чигендә Бибинур образының көче мәдәниятләрне берләштерә. Бүгенге дөнья әдәби-мәдәни мохите Бибинурны яңадан “укый”, укыган саен мәгънә ача. Татар халкының бөек әдибе, милләт хадиме Аяз Гыйләҗев исемен ХХI йөз дөнья мәдәнияте мәңгеләштерә.

Файдаланган әдәбият

Ахунов Г. Әдәби портретлар, IIтом,Казан,1986.
Веч.Казань,1982ел,30 август
Веч.Казань,1983ел,19апрель.
Гыйләҗев А. Җомга көн кич белән… – Казан: Тат.кит.нәшр., 1982.
Әдәбият белеме сүзлеге. -Казан: Тат.кит.нәшр., 1990.
Җәләлиева М. “Җомга көн, кич белән…”әсәрендә Бибинур образы. Совет мәктәбе, 1984, №3, 15-19б.
Казан утлары,1980ел,№10,133-142б.
Казан утлары,1980ел,№6-7.
Казан утлары,1980ел,№6-7.
Мөхәммәдиев Р. Якутлар табыладыр вакыт белән.Казан, 1983.
Советская Татария,1983,8 апрель.
Социалистик Татарстан, 1980ел, 7сентябрь.
Татарстан яшьләре, 1980, 6 декабрь.

Источник

метки: Бибинур, Карчык, Темасын, Гыйлэжев, Тормышта, Алалар, Адель, Йортыннан

Ана

булуга?

Хатын – кызның бөтен күрке

Бөтен матурлыгы ана булуда.

Һади Такташ

План

Ана – бөек исем
А. Гыйләҗевның “Җомга көн кич белән” әсәрендәге Бибинур образына тиң аналарның булуы.
Гадәти тормышта һәм әдәбиятта Ана исеменә лаек булганнарның роле

Тулы гаилә – иң олы бәхет ул. Тормышта көчле рухлы ,шат күңелле булыр өчен ата-ана тәрбиясе кирәк. Ләкин һәр гаилә дә тулы түгел шул. Күпме балалар ятим, балалар йортында тәрбияләнеп яшиләр. Аларның күзләрендә яшәү чаткысы да сизелми, дөньяга карашлары өметсез шикелле. Ата- ана назыннан мәхрүм бит алар.

Ләкин безнең җәмгыятебездә шактый күп игелекле кешеләр яши. Алар үзләренең йөрәк җылысын ятим балаларга бүләк итәләр. Балалар йортыннан бер, ике, өч һәм аннан да күбрәк ятим балаларны үзләренә тәрбиягә алалар.

Шуларның берсе безнең Яшел Үзән районы Норлатта яшәүче Әнәс һәм Дания Гыйләҗевлар.

Дания ханым Яшел Үзәндә туып үсә. Педучилищены тәмамлагач, Норлат мәктәбенә укытучы булып керә, шушында ул Әнәс исемле егетне очрата. Шул вакытта ул: “ Мин шушы егеткә кияүгә чыгачакмын” дип уйлый. Ярты елдан соң алар өйләнешәләр. Беренче кызлары дөньяга килгәннән соң, табиблар аларга икенче бала табуны тыялар. Ир бала да үстерәсе килгәнлектән, алар балалар йортыннан Саша исемле малайны өйләренә алып кайталар. Өч елдан аларның үз уллары Адель туа. Адель, энекәш алып кайтуларын сорагач, озак уйлап тормыйча алар Артем исемле малайны үзләренә тәрбияләргә алып кайталар. Бердәнбер көнне кечкенә Саша, балалар бакчасында, үзенең тагын ике абыйсы һәм дүрт апасы барлыгын әйтә. Дания һәм Әнәс аларны да барып алалар. Шушы гаиләдә сигез ятим бала әти- әниле булып, һәр елны, һәр баланың туган көннәрен билгеләп, шатланышып яшиләр. “ Балалар үзләре безне сайладылар, теләп килделәр, бу безнең өчен зур шатлык, Ходаебыз биргән бәхетебез”,- ди Дания ханым. Шушы шатлыкларга төренеп, алар төрле конкурсларда, проектларда теләп катнашалар. Проектларның берсе – “Бәхетнең иң олысы” дип атала. Бу зур гаилә үзләренең җыр-биюгә, нәфис сүз остасы булу сәләтләрен сәхнәдә күрсәтеп, диплом белән бүләкләнделәр.

1 стр., 473 слов

«Без — 41 ел балалары» повестен укыгач…»

… азык алып, өйләренә таралышканнар. “ Без – 41 нче ел балалары” повестен мин бер тында укып чыктым. Минемчә, Мөхәммәт Мәһдиев бу әсәрендә тормышның … укырга килгәч тә, күрше-тирә авылларның беренче ярдәмчеләре булганнар. Алар бердәм, һәр эштә алда, нәрсәгә генә тотынсалар … әдән, Мөрәледән… Укырга килүчеләрнең инде күбесе ятим, караучысыз. Бирегә килгәнче, туган якларында бу балалар әтиләрсез, …

Кызганычка каршы арабызда салкын йөрәкле әтиләр-әниләр яши. Язмыш кочагына газиз балаларын ташлап китәләр. Ят балаларны үз канат астына алып тәрбия биргән кешеләрдән үрнәк алсыннар иде алар. Моңа мисалны әдәби әсәрләрдән дә китерергә мөмкин. Аяз Гыйләҗевның “Җомга көн кич белән” әсәрендәге Бибинур шуның ачык мисалы булып тора. Ул кешелеклеге белән гүзәл. Намуслы, вөҗданлы көчле рухлы Бибинур укучы алдына шәхес буларак килеп баса. Тыштан көчле булып күренергә тырышса да, эчке дөньясы борчулы аның, чөнки ул гади бәхеттән – балалар мәхәббәтеннән, ихтирамыннан мәхрүм. Ятимнәрне үз баласы урынына күреп, ул аларга ана җылысы бүләк итә. Якты дөньяга юл күрсәтүче дә нәкъ менә Бибинур була. Үстергән балаларыннан ул игелек күрми, тик шулай да аларга карата җылы хисләрен югалтмый. Язмыш җиле аның күңелен өшетсә дә, ул өмет белән яшәвен дәвам итә. Соңгы сулышына кадәр өметен өзмичә, беркемгә дә үпкәләмичә, җомга көн , кич белән дөнья куя. Күңеле изге булганга күрә, бакыйлыкка күчүе дә изге көнгә туры килә

Татар әдәбиятында Бибинур образы – чын ана образы.Гадәти тормышта да Бибинур образы кебек аналар шактый күп . Шундый олы йөрәкле Аналар хөрмәтенә түбәнләге юлларны юллыйм .

Җиде ятны үзенеке итеп,

Күкрәгенә кысып сөйгәндә,

Ятим күңелләргә назын биреп,

Дөньяларын нурга күмгәндә,

Бу ананың олы йөрәгендә

Күпме көч һәм күпме сабырлык?!

Мәхәббәте аның йөрәкләрдән

Йөрәкләргә күпер салырлык.

Г.Р.Кабирова шигыре.

Источник

Тема: Халык йөрәгенә уелып кергән “Бибинур”. ( А.Гыйләҗевның “Җомга көн кич белән…” әсәре белән “Бибинур” фильмын чагыштыру дәресе)

Планлаштырылган нәтиҗәләр:

Метапредмет – әдәбиятның кино сәнгате белән бәйләнешен күзәтү,чынбарлыкны танып белү үзенчәлеген ачыклау.

Предмет – татар кино сәнгате турында мәгълүмат бирү, “Бибинур”фильмын А.Гыйләҗевның “Җомга көн, кич белән… ” әсәре белән чагыштыру,әсәрдә һәм фильмда күтәрелгән проблемаларны билгеләү,образ – характерларны ачыклау, эш – гамәлләренә бәя бирә белү.

Шәхескә караган – кино сәнгатенә кызыксыну уяну,үз халкың белән горурлану хисе булдыру.

Материал: 9нчы сыйныф өчен “Татар әдәбияты” китабы, А. Гыйләҗев “Җомга көн кич белән” повесте.

Җиһазлау. А.Гыйләҗев портреты, әсәр буенча презентация, М.Гыйләҗев “Бибинур” фильмының видео язмасыннан өзекләр, видеороликлар, карточкалар,А. Гыйләҗевның төрле елларда басылып чыккан китапларыннан күргәзмә.

Метод һәм алымнар: проблемалы укыту, әңгәмә

Халык йөрәгенә уелып кергән “Бибинур”
PPTX / 3.42 Мб

Дәрес барышы.

I. Оештыру өлеше. Исәнләшү.Уңай психологик халәт тудыру.

II. Төп өлеш.

Укытучы. Укучылар, мин сезгә видеролик карарга тәкъдим итәм.Аннан соң сорауларга җавап бирербез.(Укучыларга татар язучыларының әсәрләре буенча эшләнгән татарча фильмнардан өзекләр күрсәтелә. “Зөләйха”, “Ак чәчәкләр”, “Тапшырылмаган хатлар” һ.б.)

Видеоролик буенча сораулар өстендә эш.

Бу фильмнар сезгә танышмы?

Әлеге фильмнар нинди әсәрләр буенча төшерелгән?

Бу әсәрләрнең авторларын һәм төп геройларын атый аласызмы?

Укучыларның җаваплары тыңлана.

Укытучы. Белгәнебезчә, 2016 нчы ел Россия күләмендә кино елы буларак игълан ителгән иде. Соңгы елларда кино өлкәсендә татар әдәбиятында танылган әсәрләр буенча берничә фильм төшерелде. Ә аларның берничәсен без видеороликта да күреп үттек. Татар классикларының әсәрләрен киң экраннарга беренчеләрдән булып чыгаручы режиссерлар Р.Төхвәтуллин, И.Ягъфәров, С.Юзеев, Н.Җамали, Ю.Фетинг. Әлеге фильмнарны тамашачылар яратып кабул иттеләр. Әлеге эшләр арасында А.Гыйләҗевның “Җомга көн, кич белән…” әсәре буенча төшерелгән “Бибинур” фильмы да үз урынын алып тора. Фильм Татарстан тамашачысына беренче тапкыр “Алтын Мөнбәр” Халыкара мөселман киносы фестивалендә тәкъдим ителде. Әмма ул вакытта “Бибинур” конкурстан тыш күрсәтелде.

— Бүгенге дәресебездә дә А.Гыйләҗевның “Җомга көн, кич белән… ” әсәре буенча төшерелгән “Бибинур” фильмы буенча фикер алышырбыз,аны әсәр белән чагыштырырбыз, аермалы, уртак якларын табарга тырышырбыз. Сезгә бу фильмны өйдә карарга тәкъдим ителде.Үткән дәрестә А.Гыйләҗевның “Җомга көн, кич белән… ” повестена йомгак ясадык. Әйдәгез, хәзер шул дәрестә бирелгән өй эшләрен тикшереп китик. Биремнәр төркемнәргә бүленеп бирелде.

1 төркем – әсәрнең төп герое Бибинур образына характеристика язып килергә;

2 төркем – повестьтагы үзеңә ошаган эпизодны сөйләргә өйрәнергә;

3 төркем – әсәрдә күтәрелгән проблемаларны билгеләргә, дәфтәргә мисаллар язып килергә.

Укучыларның җаваплары тыңлана.

Укытучы. Әйе, укучылар, сез санап киткән проблемалар бүгенге көндә дә бик актуаль. Күргәнегезчә, алар фильмда да урын алганнар, ләкин бүгенге тормышка якынайтып бирелгәннәр. Ә бу фильм ничек төшерелгән, ничек барлыкка килгән икән соң? Хәзер фильмның режиссеры, эшләнеше, куелу тарихы турында (интернеттан алынган) “Как снимался фильм “Бибинур” дип аталган видеоролик (кыскартып бирелә) карап китәрбез.

— Әлеге проектның кайсы кинофестивальләрдә катнашуы, яулаган бүләкләре турында сөйләргә аерым укучыга мөстәкыйль эш итеп бирелгән иде, хәзер шул укучыны тыңлап узарбыз.

Укучының җавабы тыңлана.

Укытучы. Фильм турында сөйләшә башлаганчы, М.Гыйләҗев сүзләрен укып китәсем килә:

— “Бибинур” фильмында татар милләтенең бүгенге тормышы ничек бар, шулай ачып салына. “Без үзебез турында язабыз. Мине бу әсәрдә Бибинур карчык белән Җиһангир мөнәсәбәтләре уйландырды. Мин бит аны башка җирлектә яза алмыйм. Фильмда да кемдер урысча, татарча, инглизчә, кытайча сөйләшә. Тормышта да шулай бит”, ди автор.

Фильм буенча сораулар: -Укучылар, сез хәзер әсәрне генә түгел, фильмны да яхшы беләсез. Әйдәгез, берничә сорауга җавап биреп китегез.

— Сезгә фильм ошадымы? Бигрәк тә кайсы эпизод сезнең хәтерегездә калды?

— Нинди вакыйгалар, кайсы геройлар сездә кызгану хисе уятты? Кем өчен борчылдыгыз?

— Төп геройларга карашыгыз нинди?

— Җиһангир авылга нинди максат белән килә?Аны авыл халкы ничек каршы ала?

— Фильмга әсәрдә булмаган нинди персонажлар килеп керә, ә кайсылары киресенчә төшеп калган дип уйлыйсыз?

— Фильм әсәр сюжеты буенча төшерелгәнме?

— Режиссер ни өчен бүгенге заманга хас булган элементларны, күренешләрне фильмга кертте икән? Әлеге күренешләрне санап китегез.

— Укучыларның җаваплары тыңлана.

Укытучы. Ә хәзер фильм белән әсәрнең уртак һәм аермалы якларына тукталып узарбыз. Бу эшне төркемнәргә бүленеп эшләрбез.Төркемнәргә биремнәр язылган карточкалар таратыла.Фильмнан карточкада язылган эпизодлар карап үтелә, шул ук өлешләр әсәрдән дә табыла. Әлеге эш-гамәлләргә карата укучыларның фикерләре тыңлана.

1төркем. Фильм аркылы Бибинурның балаларының читтәге тормышлары турында нәрсәләр белдегез? Әсәрдә әлеге момент ничек бирелә? Шул урынны табып сәнгатьле итеп укып күрсәтергә яки рольләргә бүлеп уйнап күрсәтергә.

2 төркем.Габдуллаҗанның балалары фильмда Бибинурга ничек килеп эләгәләр? Әсәрдә әлеге хәлләр ничек итеп сурәтләнә? Шул урынны табып сәнгатьле итеп укып күрсәтергә яки рольләргә бүлеп уйнап күрсәтергә.

3 төркем.Бибинур һәм Җиһангир ничек танышалар? Әлеге күренеш һәр икесендә ничек итеп күрсәтелгән? Шул урынны табып сәнгатьле итеп укып күрсәтергә яки рольләргә бүлеп уйнап күрсәтергә.

4 төркем.Бибинур әби гомеренең соңгы мизгелләрен режиссер фильмда ни рәвешле итеп күрсәтә? Ә А.Гыйләҗев ничек итеп тасвирлый? Шул урынны табып сәнгатьле итеп укып күрсәтергә.

Укучыларның җаваплары тыңлана.

III. Рефлексия.

Укытучы. Әсәрдәге һәм фильмдагы вакыйгалар турында да сөйләштек,сезнең фикерләрегезне тыңладык.Ә хәзер геройларга тукталып узыйк әле. Һәрберегезнең каршысында төрле төсләргә буялган түгәрәк. Мин атаган персонажга кайсы төс туры килә, шунда аның исемен язып куярга һәм ни өчен икәнен аңлатып, дәлилләп бирергә. (Мәсәлән: Бибинурга сары төс туры килә,чөнки ул кешелекле,ярдәмчел…)

— Бибинур, Җиһангир, Зөһрәбану, Нәҗип, Габдуллаҗан, Мирзаһит һ.б.

Укучыларның җаваплары тыңлана.

Укытучы. Инде әйтеп узганыбызча, фильмда да, әсәрдә дә төп образлар Бибинур һәм Җиһангир. Аларны сез иң җылы төсләр белән чагыштырдыгыз. Автор әлеге геройларга нинди матур исемнәр сайлаган.Бу исемнәр нәрсәне аңлаталар икән?

— Укучыларның фикерләрен сорашу.

— Исемнәр сүзлегеннән карау.

Бибинур – нур чәчүче, Җиһангир – җиһанны яулаучы.

— Бу исемнәр әлеге геройларга туры киләме?Мисаллар белән дәлилләгез.

Укытучы. Чыннан да, Бибинур – бар дөньяга “нур чәчә”, изгелекләр эшли, явызлыкка да яхшылык белән җавап бирә. Ә Җиһангир бар дөньяны колачлап, дөрес юлга кертергә тели.

IV. Йомгаклау.

Укытучы. Күргәнегезчә, укучылар, “Бибинур” фильмы без белгән, без укыган әсәрдән шактый нык аерыла. Фильмның режиссеры һәм сценарий авторларының берсе булган Юрий Фетинг бөтенләй башка юлдан киткән: заман китереп тудырган проблемага – глобальләшү шартларында тамырларыбыздан, җирдән аерылуның фаҗигасенә Бибинурның эчке дөньясын каршы куеп гаять тирән конфликт тудыра. Милләтләрнең һәм, гомумән, кешелек дөньясының киләчәге турында тирән уйга сала. Татар карчыгының рухи дөньясы аша яшәешебезгә бәя биреп, ул “дөньяны матурлык коткарыр” дигән мәгълүм гыйбарәне тирәнәйтеп, дөньяны рухи чисталык һәм әхлак коткарыр, дигән нәтиҗәгә китерә. Фильмның яшь егетнең азан әйтүе белән тәмамлануы киләчәккә өмет калдыра… Чыннан да, милләтемнең киләчәге ышанычлы, халкымның яшәеше якты, бәхетле булыр… Халык күңеленә уелып кергән, тамашачы яратып караган бу фильм да әле озак еллар яшәр, онытылмас !

V. Билге кую.

VI. Өй эше бирү. Бер теманы сайлап язма эш язарга.

1.Бибинур карчыкның балаларына хат язарга.

2.Аксыргак авылының киләчәген мин ничек күрәм.(фильмны дәвам итеп сценарий язарга)

3.Дөньяны изге күңелле кешеләр тота.(элек укылган әсәрләр, каралган фильмнар буенча )

Источник

Якын көннәрдә телевидениегә «Бибинур» фильмы чыгарга тиеш. (http://www.syuyumbike.ru/yanalyklar/?id=1256) Аны төшерү тарихы, фильмда катнашкан артистлар белән кызыклы әңгәмәләр, кадр артында калган вакыйгалар 2010 елда «Сөембикә» журналында басылып чыккан иде. Укучыларыбызга кызыклы булыр, дип, без ул язманы сайтыбызда кабаттан бастырырга булдык.

Дөнья күзендә татарның рухи зурлыгын чагылдыра алган «Бибинур» фильмының халыкара фестивальдә җиңүе – узып баручы елның бер вакыйгасы булды.

Аяз Гыйләҗевнең 80 нче еллар башы татар әдәбиятында вакыйга буларак кабул ителгән «Җомга көн кич белән» повесте тормыш мәшәкатенә күмелеп, ак-караны күрмичә дөнья куган халыкны тукталып бер уйланырга, тирә-ягыбызга каранырга, янәшәдә генә яшәп яткан «бибинурларга» икенче күз белән карарга мәҗбүр иткән иде. Әлеге әсәр буенча төшерелгән телевизион фильм әсәрнең халык арасында тагын да киңрәк таралуына этәргеч булды. Кыскасы, Бибинур образы татар укучысы, татар тамашачысы күңеленә кереп урнашты. Минем аңымда ул образ – Әбиләр чуагы: үзәк өзгеч сагышлы да, сокландыргыч якты да, мәңгелек фәлсәфәсенә тәңгәл тирән дә. Әлеге әсәр буенча Петербург режиссеры Юрий Фетинг төшергән тулы метражлы нәфиc фильм, әлбәттә, татар дөньясында зур кызыксыну уятты.

Әле үткән елны ук «Алтын мөнбәр» мөселман киносы фестивалендә кунак буларак кына катнашкан «Бибинур» фильмы, һичшиксез, киләсе фестивальнең конкурс программасына керергә тиешлеге турында фикер туган иде. Ләкин аның берьюлы шулкадәр уңышка ирешәчәген берәү дә гоманлый алмагандыр. Фестивальдә катнашкан иң яхшы фильм буларак Гран-при яулавы өстенә, төп героиняны уйнаган Фирдәвес Әхтәмованың «Иң яхшы хатын-кыз роле» номинациясендә беренче урынны алуы, соңыннан Казакъстанда Евразия халыкара кино фестивалендә «Кино сәнгатендә яңа исем» номинациясендә яшь Бибинурны уйнаган Резидә Һадиуллинаның җиңү яулавы, фильмның Германиядә үткән Халыкара фестивальдә катнашуы… болар барысы да режиссерның, иҗат төркеменең һәм, гомумән, фильмны тудыруда хезмәте кергән бөтен коллективның куйган максатларына ирешүләрен – тамашачыны уята алырлык кино төшерүләрен раслый.

Бибинур

Режиссерның Бибинур роленә нәкъ менә Фирдәвес Әхтәмованы чакыруы фильмның зур уңышы дип бәяләргә кирәк. Чөнки Фирдәвес апаның үз шәхесе белән тудырган роле арасында рухи уртаклык гаять зур. Әхтәмованы актриса буларак бөтенләй белмәгән, сәхнәдә бер тапкыр да күрмәгән режиссер, фотографиясен күреп кенә кастингка чакыра… төп рольне тапшыра. Әле монда да карышып маташа Фирдәвес апа. «Юрий Фетингның өстәлендә Карл Фуксның «Казанские татары» китабын күргәч тә, бу кеше татар милләте белән тирәннән кызыксына икән, яхшы фильм төшерә алыр, дип уйладым. Ә сөйләшә башлагач, иң беренче: «Мин повестьны да яхшы беләм, сценарийны да укып чыктым, мин бу рольгә тышкы кыяфәтем белән туры килмим», – дидем. Чөнки мин героиняларны уйнап күнеккән актриса түгел, Бибинур тышкы кыяфәте белән дә матур булырга тиеш кебек тоелды миңа. «Сез анысын миңа калдырыгыз», – диде режиссер. Мин шулай да аңа берничә актрисаны тәкъдим итеп карадым.

Рольгә раслаганда үзе урынына икенче актрисаларны тәкъдим итү… үзе үк «бибинурлык»ның бер чагылышы бит инде. Моннан соң режиссер нәкъ менә эзләгәненә тап булуына тагын бер кат инангандыр, мөгаен. Шуңа күрә киноны төшергән вакытта актрисаның үзенә кисәтү ясый алуын да табигый кабул иткәндер режиссер. Телетапшыруларда режиссерларның эш процессында рупор аша гел кычкырып, әле актерларны, әле эшчеләрне ачуланып торганын күрсәтәләр, мин мондый халәттә эшли алмас идем дип уйлаганым бар иде, шуны күздә тотып, Фирдәвес ападан да: «Эш барышында режиссер кычкырамы соң?» – дип сорадым. «Миңа алай кычкырмады, ә менә бер техник хезмәткәргә бәйләнде генә бит. Мин түзмәдем, янына барып шыпырт кына әйттем: «Юрий Николаевич, сез чын мәгънәсендә интеллигент, якты күңелле кеше, болай эшләү сезгә хас түгел, кешене рәнҗетерсез, кычкырмагыз аңа, җайлап кына аңлатыгыз», – дидем. Билгеле, аңа карап ул кычкырудан туктамады, ләкин алай ук нык бәрелмәде инде…»

…Мин әңгәмә барышында гел Фирдәвес апа белән аның героинясы Бибинур арасында параллельләр үткәреп утырам: аларның эчке һәм тышкы тәңгәллеге шулкадәр тирән, мин вакыт-вакыт үземне чынлап та Бибинур белән сөйләшеп утыргандай хис итәм. Фирдәвес апа үзе: «Бибинур кебек булып булмый, нинди генә әйбәт кеше дә тормышта барыбер конфликтка керми кала алмый», – дип сөйләсә дә, үзенең гамәлләре, дөньяны кабул итүе, хәтта язмыш биргән сынаулары белән дә ул героинясына бик якын. Ялгызлык… ул үзе дә шул хакта сөйли: әтисен сугыш ала, бик яшьтән әнидән кала – әнисе 42 яшендә дөнья куя, көттереп кенә табылган яры – ире дә иртә бакыйлыкка күчә, бердәнбер кызы да бүген үзеннән еракта – Миланда яши… «Аяз Гыйләҗевнең «Җомга көн кич белән» повесте әле китап булып чыкканчы ук, «Казан утлары»ннан укып, мин Бибинурны бөтен җаным белән тойган-кичергән идем. Хәзер инде мин аны тулысынча аңлыйм: аның ире Габдуллаҗанның таш һәйкәлгә уеп язылган исеме белән сөйләшеп йөрүләрен дә, алма бакчасында ирен янәшә тоеп, гел үзалдына сөйләнеп йөрүләрен дә… Ул бит бигрәк ялгыз. Минем әле театрым бар. Мин теләсә кайчан бирегә килә, хезмәттәшләрем белән аралаша алам. Бибинурның андый барыр җире юк. Мине кызым да үзе янына чакыра. Ә мин анда китә алмыйм, минем дөньям монда, миңа яшәү өчен шушы үзебезнең һава кирәк…»
Аның тормыш фәлсәфәсе дә Бибинурныкы: «Беркайчан да үз-үземә каршы килеп, күңелем кушмаганны эшләмәдем. Аллаһы Тәгалә: нәрсәне дә булса үзгәртә алсаң – тырыш, үзгәртә алмасаң – сабырлык белән үткәр, дигән… Сабыйлар хакына үзеннән күпкә олы тол иргә кияүгә чыгып, ялгызы шул балаларны аякка бастырып, картлык көнендә ялгызлык сынауларын берәүгә дә рәнҗемичә сабырлык белән кичә алган Бибинур да шулай дияр иде.

Күп еллар элек тамашачы күңеленә Биби образы (Г. Камал, «Беренче театр») белән килеп кергән актрисаның, инде театрдан киткәч, кинода Бибинур булып кайтуында да гаҗәп бер мәгънә бар төсле.
Бибинурның төп сыйфаты – кешеләрне ничек бар, шулай кабул итеп, аларның һәр гамәлен аңларга һәм акларга тырышу Фирдәвес апага да хас. Шул сыйфаты белән ул минем күңелемдә торган бер каршылыкны да юып ташлады. Һәм миңа бу язманың алдагы бүлеген язу, чынлап та, җиңел булды. Чөнки минем яшь Бибинурны уйнаган Резидә турында яратып, бары тик яратып кына язасым килгән иде…

Яшь Бибинур

Кем ул? Кайдан – Казаннанмы, Петербургтанмы? Актрисамы?.. Фильмны караган тамашачыда андый сорауларның тууы табигый. Ә чынлыкта Резидә Һадиуллина актриса түгел, алай гынамы, ул сәнгатькә мөнәсәбәтле уку йортында да укымый: Казан федераль университетының икътисад факультеты студенткасы ул. Ә бу фильмга эләгүе… очраклылык микән, язмыш микән, анысын вакыт күрсәтер. Миңа язмыштыр кебек тоела. Балачактан ук Резидәнең күңелендә актерлыкка тартылу яши икән, бу юкка гына түгел. Мәктәптә укыганда ук режиссер Анна Анатольевна Попова белән очрашуын да очраклылык кына дип әйтеп булмыйдыр. Әлегә кадәр Резидә актерлык профессиясен сайламаган икән, бу аның язмышыннан качып азаплануы гына. Әти-әнисенең эчке теләгенә каршы килмәс өчен, үз максатына урау юллардан бара ул… Беркайчан да сүз белән әйтмәсәләр дә, әти-әнисенең аны үз яннарыннан читкә җибәрәселәре килмәвен сизеп тора Резидә. Гаиләдә өченче – төпчек бала икән. Тик төпчекләр дә зур үсә шул, аларны да юллар ата-ана йортыннан алып китә…

«Бибинур» фильмына да остазы (Резидә аны нәкъ шулай дип атый) Анна Попова чакыра аны. Резидә, эшләрем күп, дип баш тарта. Күпмедер вакыттан соң кабат шылтыраталар: «Яшь Бибинур роленә кеше таба алмыйбыз, зинһар килеп кара, режиссер сине күрергә тиеш», – ди Анна Анатольевна. Бу вакытта инде төп рольгә Фирдәвес Әхтәмова расланган була. Резидәнең фоторәсемен күргәч, режиссер: «Юк. Юк, бу турыда сүз дә булуы мөмкин түгел, алар бөтенләй охшамаганнар», – дип кырт кисә. Шулай да режиссерны Резидәнең уйнаганын карарга күндерәләр. «Ул миңа сценарийдан бер өзек бирде. Бик катлаулы сәхнә иде, мин берникадәр өйрәнеп, режиссерга уйнап күрсәттем, – ди Резидә. – Аннан бик озак шылтыратуларын көттем. Бер ай чамасы вакыт үткәч, рольгә раслануымны әйтеп шылтыраттылар. Мин анда да әле үземнең кая эләккәнемне аңлап бетермәдем. Беренче көнне фильмга төшкәннән соң гына, үз өстемә нинди җаваплылык алганымны аңладым. Юрий Николаевичның янына барырга да курка идем, ул шундый җитди, озын буйлы, көчле энергетикалы кеше. Ялгышлык җибәреп, аның өметен өзәрмен дә, «Юк, булмый, без башка Бибинур эзлибез», дип әйтер кебек тоелды. Ул бит Александр Абдулов, Чулпан Хаматова кебек кино йолдызлары белән эшләгән режиссер. Тик аның белән аралаша башлагач, беренче карашка гаять кырыс тоелган кыяфәт артында үтә ягымлы, яхшы күңелле кешене күрәсең. Ул миңа карата бик лояль булды, кечкенә балага караган кебек сак карады».

Резидә үзе дә һәр күренешне режиссер таләп иткәнчә төгәл итеп башкара. «Сәхнә тәҗрибәсе кинога төшкәндә комачаулый икән, син үзең дә сизмәстән уйный башлыйсың, ә анда бик чын, табигый булырга кирәк. Бу яктан режиссерга Резидә белән эшләү җиңелрәк булды», – ди Фирдәвес апа. Әлегә актерлык белеме булмаса да, Резидәнең беркадәр театр тәҗрибәсе дә бар, кинода да төшеп караган. Альберт Шакировның «Бабай» фильмында кечкенә генә роле була аның. Ә Анна Попова белән ике кешедән генә торган «Уют» үзешчән театры оештырып, төрле фестивальләрдә катнашканнар, Кемерово, Мурманск, Мәскәү калаларыннан призлар алып кайтканнар.

Резидәнең Мәскәүгә китәргә, ГИТИСка керергә теләве аңлашыла. Аннан мине, мөгаен, Голливуд үзенә тартыр, ди. Инглиз мәктәбен тәмамлаган, инглиз телен су урынына эчкән кыз Америкага китеп эшләү өчен бернинди дә киртәләр күрми, хәтта анда җиңелрәк булыр дип уйлый. «Россия кинематографыннан аермалы буларак, анда актерларга җиңелрәк карыйлар, – ди ул, – кешенең табигый таланты бар икән, аның махсус белеме дә, регалияләре дә мөһим түгел». Ул яктан Юрий Фетингны да шундый режиссер дип әйтеп буладыр, аның өчен иң мөһиме – типаж, «Бибинур» фильмында да актерлык профессиясенә бөтенләй мөнәсәбәте булмаган кешеләр шактый.

«Режиссер татарча аңламаганга күрә, текстны русча да, татарча да ятларга туры килде, репетиция вакытында русча, камералар кабынгач, татарча сөйли идек. Татар телен бик яхшы белмәгәч, миңа шактый катлаулы булды, күп сүзләрне аңлап бетермәдем, миңа барысы да булыштылар: Илгиз Зәйни дә, Фирдәвес апа да. Фильмны тавышка салганда Инсаф Абдулла бик ярдәм итте.

Фирдәвес апа белән без, гомумән, бик якынайдык, ул миңа үзенең тормышы, Мәскәүдә укыган чаклары турында, ире, кызы турында күп сөйләде. Чынлап та күңел кардәшлеген тойдым мин аңарда. Охшаш якларыбыз күп: без икебез дә стрессларга каршы тора ала торган кешеләр, актер өчен бу бик мөһим. Иң беренче, билгеле, безне Аллага ышану, динле булу якынайта».

Фильмда тамырларыбыздан аерылуның фаҗигасенә Бибинурның эчке дөньясы каршы куела.

«Ә героиняң – Бибинур белән үзеңдә уртак сыйфатлар таптыңмы?» – дигән соравыма Резидә: «Бибинур бит ул бераз «авышканрак», минем турында берәү дә алай дип әйтә алмас», – дигәч, мин аптырап калам. «Балаларны ярату һәм кешеләр белән яхшы мөнәсәбәт саклый белү – безнең холыктагы охшашлык шул гынадыр. Өч бала өстенә үзеңнән күпкә олы иргә килү… мин андый адымга бара алмас идем. Тик Бибинурның холкын белгәч, мин аны аңлый алам. Ул артык ачык, артык беркатлы. Аның шулкадәр әйбәт була алуы кешеләргә аңлашылмый да. Мин андый түгел, миңа Бибинурга әйләнергә туры килде». Һәм ул, чынлап та, фильмда Бибинурга әйләнә ала. «Перспектива» 32 нче Халыкара Мәскәү кинофестивалендә тәнкыйтьчеләр юкка гына: «Режиссерлар, продюсерлар, кастинг буенча белгечләр, игътибар итегез, «яшь Бибинур» Александр Довженко мактавына лаек», – димәгәннәрдер.

Минем алдымда максатчан, белемле, тырыш ХХI гасыр кызы утыра. Әйе, ул инде дөньяны киңрәк итеп тоя. Аның өчен киңлектә киртәләр юк. Ул чит телләрне туган теленә караганда яхшырак белә, ул теләсә кая китеп яши алачагына ышана. Безнең кебек туган җиренә генә берекмәгән, хыял офыклары киңрәк аның. Бу сыйфатлары мине сокландыра да, сагайта да. Яшь Бибинурны уйнаган самими кызны минем тирәнрәк итеп тә күрәсем килә. Минем уемча, ул үзенең героинясына «авышканрак» сәер зат итеп карарга да, Бибинурның киемнәрендә үзен уңайсыз хис итәргә дә тиеш түгел кебек… Ә аның ул киемнәрне салып атасы килә… Күңелемдә туган бу кытыршылыкны соңыннан Фирдәвес апаның бер җөмләсе юып алды. «Резеда шулкадәр чиста, саф кыз бала, – диде ул, – режиссер нәкъ менә шул сафлыгын тоеп, әлеге рольгә аны раслагандыр дип уйлыйм». Мин уйга калдым. Әйе, чынлап та, ул бит миңа тоймаганын да «тойдым» дип сөйләп утыра алыр иде. Тик ул шулкадәр ихлас, чын, табигый, шуңа күрә ул әңгәмәдәше ишетергә теләгән сүзләрне түгел, күңелендәген генә сөйли. Бибинур белән уртаклыгы нәкъ менә шунда бит инде аның! Ихласлыкта. Моны ул әле үзе дә аңлап бетерми бугай.

Дөньяны ни коткарыр?

«Бибинур»ны беренче профессиональ татар киносы дип әйтергә мөмкиндер.
Дөрес, моңа кадәр дә татарча фильмнар төшерелде. Илдар Ягъфәров, Салават Юзеев, Рамил Төхфәтуллиннар шактый уңышлы, уйландырырлык кинолар төшерделәр. Нурания Җамалиның «Өч аяклы ат» (Айдар Хәлим әсәре) фильмы «Алтын мөнбәр» мөселман киносы фестивалендә катнашты. Тик бу фильмнар барысы да беренче сак адымнар. Әле аяк астындагы җир дә тотрыксыз, ягъни тиешле база юк, ә тотрыксыз җирдә ныклы адымнар ясап булмый.

«Бибинур»ны Петербург киностудиясе төшергәнгә күрә, сәнгать даирәсендәге кайбер кешеләрдән, ул татар киносы түгел, дигәнрәк фикерләр дә ишетелде. Тик бу фикер белән килешәсе килми, «Бибинур» ул глобаль киңлектә – бүгенге яшәеш белән мәңгелек кыйммәтләр конфликтында татар тормышын, милләтнең эчке хасиятен күрсәтә алган фильм. Фильмны караганнан соң булган бер фикер алышуда «Бибинур»ның сценарий авторларының берсе Мансур Гыйләҗев режиссер белән ике арада килеп туган фикер каршылыклары турында әйтеп үтте. Бу аңлашыла. Без белгән, без яраткан әсәр сюжетыннан шактый нык аерыла фильм. Төп материалны белмәгән тамашачы, әлбәттә, аны ничек бар шулай гына кабул итә, әсәрне хәтердән диярлек белгән укучы исә башта үзеннән-үзе таныш сюжет сызыкларын эзләп азаплана. Тик бу фильмда Бибинурның көзге илаһи мәхәббәте дә, игез сыңары Зөһрәбану белән ике арадагы гаҗәеп нечкә якынлык һәм сискәндергеч тышкы каршылык та юк.

Мансур Гыйләҗевкә, билгеле, нигез материалны бик тирән тойган һәм үзе аркылы үткәргән кеше буларак (Аяз Гыйләҗевнең улы буларак та) әсәрдәге төп идея якын, кадерле. Аның әсәрдәге төп сюжеттан ерагаясы килми. Заманында әлеге әсәр буенча спектакль куярга дип үзенә мөрәҗәгать иткәч, театрыбызның легендар режиссеры Марсель Сәлимҗанов: «Мин Бибинурның бу мәхәббәтен акларлык сәбәпне сәхнәдән дәлилләп күрсәтә алмыйм», – дип, баш тарта. Автор тарафыннан бик нечкә һәм бик тирән психологик кичереш буларак тасвирланган бу Яратуны бөтен тулылыгында – эчке конфликтта сәхнәдә дә, экранда да биреп бетереп булмыйдыр мөгаен.

Фильмның режиссеры һәм сценарий авторларының берсе булган Юрий Фетинг бөтенләй башка юлдан китә: заман китереп тудырган проблемага – глобальләшү шартларында тамырларыбыздан, җирдән аерылуның фаҗигасенә Бибинурның эчке дөньясын каршы куеп гаять тирән конфликт тудыра. Милләтләрнең һәм, гомумән, кешелек дөньясының киләчәге турында тирән уйга сала. (Бүген илдә барган сәяси шартларда бу шулкадәр актуаль ки, ул ягын аның режиссер үзе дә уйлап бетермәгәндер.) Татар карчыгының рухи дөньясы аша яшәешебезгә бәя биреп, ул «дөньяны матурлык коткарыр» дигән мәгълүм гыйбарәне тирәнәйтеп, дөньяны рухи чисталык һәм әхлак коткарыр, дигән нәтиҗәгә китерә. Фильмның яшь егетнең азан әйтүе белән тәмамлануының киләчәккә өмет калдыра…

Фильмның әле киң даирә тамашачыга барып җиткәне юк. Тиздән аны кинотеатрларда да, телеэкраннар аша да карый алырбыз дип өметләнәсе килә.

Бибинур. Безнең татар укучысы өчен бу образ Бәшировның Нәфисәсе, Әпсәләмовның Гөлшаһидәсе, Еникинең Акъәбие кебек якын, үз, кадерле.

Актерлык өлешенә тигән бәхетен — татар киносында теләсә кайсы актриса хыялланырлык шундый рольнең үзенә насыйп булуын да Фирдәвес апа Алланың рәхмәте дип кабул итә. «Аны Аллаһы Тәгалә минем юлыма чыгарып куйды. Ул минем иҗатыма гына бәйле түгел, мин инде ахирәткә карый башлаган кеше. Ә бу рольнең мин дәрәҗәсен дә, әҗерен дә күрдем», — ди. Язганыбызча, әлеге хезмәте өчен алган гонорар акчасына ул күптәнге хыялын тормышка ашырган — Хаҗ сәфәренә барып кайткан.

Резидә: «Әлегә кадәр минем өчен тормышта нәрсә мөһимрәк икәнлеген төгәл генә белмим, бер караганда, миңа гадәти генә эш кирәк кебек, икенче яктан, иҗатка да биреләсе килә», — дисә дә, аның хыялларының актерлык профессиясе белән бәйле икәнлеге бәхәссез.

Источник

3 сочинения к новому сборнику ОГЭ-2023 «36 типовых вариантов» под редакцией И.П. Цыбулько.

С поступления Буланина в гимназию прошло уже шесть дней. Настала суббота. Этого дня Буланин очень ждал, потому что по субботам, после уроков, воспитанники отпускались домой до вечера воскресенья.

9.1 Напишите сочинение-рассуждение, раскрывая смысл высказывания выдающегося русского писателя Ивана Александровича Гончарова: «Язык есть не только говор, речь; язык есть образ всего внутреннего человека: его ума и того, что называют сердцем».

Смысл высказывания И.А. Гончарова я понимаю так: именно язык является одним из основных средств характеристики личности. Вспомним, например, известную фразу Сократа: «Заговори, чтобы я тебя увидел». Действительно, речь становится главным показателем уровня культуры человека.

Так, например, герой произведения А.И. Куприна переживает, что мама забыла о нём и он единственный останется на выходных в гимназии. Волнение Буланина передаётся с помощью лексического повтора: «Нет, нет, этого быть не может: мама знает, мама сама соскучилась» (предложение 18). Можно сказать, что речь мальчика в данном случае – образ «его ума и того, что называют сердцем».

«Язык есть образ всего внутреннего человека», как утверждает русский писатель. Однако очень многое зависит от того, как мы воспринимаем интонации говорящего. Так, изначально голос дядьки кажется Буланину «оскорбительным», потому что он называет чужие фамилии. Но как только герой узнаёт, что за ним всё-таки приехали, «равнодушный» тон резко меняется, становясь «весёлым, сочувственным, даже радостным».

В заключение хочется сказать, что манера речи человека действительно помогает понять его характер.

9.2 Напишите сочинение-рассуждение. Объясните, как Вы понимаете смысл предложения 25 текста: «„Всё кончено, всё кончено, — с горечью думает Буланин, — я самый несчастный мальчик в мире, всеми забытый и никому не нужный…“»

Смысл предложения 25 я понимаю так: мальчик чувствовал себя покинутым, потому что боялся не встретиться с близкими людьми. Он мечтал увидеть маму, поэтому не мог справиться с охватившим его волнением. Герой произведения А.И. Куприна переживал, что о нём забыли и он единственный останется на выходных в гимназии. Приведём аргументы из текста, подтверждающие эти мысли.

Буланин, герой предложенного фрагмента, грезил о том, как проведёт субботний день в домашней обстановке с самыми родными и любимыми людьми. Однако он постоянно беспокоился перед предстоящей встречей, о чём говорится в предложениях 5-7. Буланин представлял себе худший вариант развития событий, опасаясь, что мама забыла о нём. Мальчику было страшно остаться в гимназии всеми покинутым и никому не нужным.

Тревога Буланина усиливается, когда остальные воспитанники начинают уходить со своими родителями. Ожидание кажется ему бесконечным, а тон человека, называющего чужие фамилии, «равнодушным». Мальчик считает, что дядька нарочно говорит таким «оскорбительным» голосом (предложение 22), чтобы задеть его, и чувствует «усталость и скуку» (предложение 24). Это свидетельствует о том, что в какой-то момент герой перестаёт надеяться на встречу.

В заключение хочется сказать, что волнение и беспокойство не чужды ни одному человеку, который способен на искреннюю любовь к близким.

9.3 Как Вы понимаете значение выражения ЛЮБОВЬ К МАТЕРИ? Сформулируйте и прокомментируйте данное Вами определение. Напишите сочинение-рассуждение на тему «Почему для каждого так важна любовь матери?», взяв в качестве тезиса данное Вами определение.

Почему для каждого так важна любовь матери? Наверное, это и есть та самая безусловная и искренняя любовь, способная сделать мир лучше. Каждый ребёнок нуждается в нежности, заботе и ласке.

Например, герой произведения А.И. Куприна беспокоится о том, что мама не заберёт его из гимназии на выходной день. Он мечтает об этой встрече и скучает по самому близкому человеку на земле, но при этом не может справиться с волнением. Буланин боится не увидеть маму, а это для него значит быть «самым несчастным мальчиком в мире» (предложение 25).

О материнской любви размышляет и Л.Н. Толстой в повести «Детство». Наталья Николаевна, мать главного героя, умерла слишком рано, но Николенька Иртеньев на всю жизнь сохранил в памяти её образ. Улыбка заботливой женщины на протяжении долгих лет помогала Николеньке, а воспоминание о матери стало своего рода путеводной звездой.

Таким образом, для каждого из нас важна материнская любовь, потому что она становится главной опорой в трудные жизненные периоды и маяком, освещающим нашу дорогу.

Источник

Обновлено: 09.03.2023

Все начинается с того что Джамиля остаётся одна со всеми трудностями быта, семьи и мужскими обязанностями по хозяйству. Свекровь ей с братьями поручает отвозить зерно на станцию, где приходиться поднимать мешки с тяжестью и перегружать повозку.

Муж Джамили пропадает на фронте, а брат мужа по имени Данияр возвращается с ранением в ногу. Рассказ повествует именно их, историю двух сердец, зажженных трудностями военного времени. Тогда многим, кто не ушёл на войну, приходилось трудиться в колхозе и тем самым помогать солдатам в доставке всего необходимого.

Рассказ повествует важность обычая киргизского народа в помощи к самым близким родственникам вплоть до женитьбы лишь бы не остаться одной женщине и знать горести одиночества. Однако, не смотря на это, находятся люди, которые осуждали их отношения, переросшие в нежные, взаимные чувства любви.

Их любовь появилась на фоне музыки, которую воспел Данияр в порыве любви к ней, сам не осознавая об этом, дав таким образом понять, что и Джамиля не равнодушна к его великодушию и доброте.

Автор хотел передать характер злых языков нации, которые вроде сторонники традиций, однако не прочь поклеветать о них, в итоге чего пара вынуждена будет покинуть аул.

Но, не смотря на сложности времени и сплетни аула, в Джамиле и Данияре остаётся вера в светлое будущее, семью и взаимную любовь. Они по своему чтят традиции, сопереживают происходящее и грезят о счастье, свойственному обычному человеку на земле. Испытав любовь, они понимают, что все вокруг не столь важно для них и решают утвердиться в отношениях, несмотря на все невзгоды и напасти жизни.

А маленький мальчик, наблюдавший за всей историей родственников, был только рад их счастью и сопереживал горести вместе с ними и помогал им приобрести покой навеки. Тогда как, соседи не поддержали Джамилю, выбравшую в спутники жизни «какого-то никчёмного инвалида войны»…

Также читают:

Картинка к сочинению Анализ рассказа Джамиля Айтматова

Лучший ответ:

Таня Масян

Ғаилә әсә – иң ҡәҙерле кеше минең өсөн. Мин уны бик яратам. Яратам өсөн түгел икән, ә ябай, ғәҙәти өсөн генә булһа ла, ул миндә бар. Мин бик ғорурланам һәм дорожку үҙ әсәй. Якынрак минең уға беркемде лә юҡ. Әнейемде исемем Татьяна Николаевна. Ул сәнғәт. Яратам мамин улыбку һәм ҙур йәшел күҙҙәре менән, улар сверкают озорные огоньками, задорный көлөү һәм уның ҡулы, хәстәрле, йылы, ҡәҙерле миңә ике ладушки. Минең әсәй бик матур, яҡшы кешеләр менән ладит, барыһы да уны хөрмәт итәләр һәм яраталар. Ул белә журналы, ауыр минутта һәм сорт үҙенең йылы хистәр булғанда, ҡайһы ваҡыт, миңә күңелһеҙ була һәм ҡыҙғаныс. Әсәй заботиться етәксе һ. б. тураһында менән абыйым менән үҙ тыуған дарит беҙгә үҙ игелеклелек, ҡайғырта, наҙ һәм материнской мәхәббәт. Мин бик рәхмәтле әнигә барыһы өсөн дә ул башҡара. Әлбиттә, мин һис тә тырышам, уға ярҙам итергә ни. Мин булышам әнигә кирегә ауыр сумкалар менән аҙыҡ-түлек менән, булышам әрселеү менән беҙҙең йортта. Минең әсәй бик тәмле әҙерләй, һәм мин яратам булышырға был. Беләм, шаҡтай күп файҙалы ваҡытында йыйып алыу пищи. Әсәй мине өйрәтә кәрәкле һәм файҙалы белемгә, улар кәрәк буласаҡ миңә тормошта. Тағы ла мин бик яратам уның менән гулять миңә гел уйын-көлкө. Беҙ йөрәйбөҙ ҡунаҡҡа, кино, күргәҙмәләр үткәрелә, ябай дышим свежим воздухом.=

Вы можете из нескольких рисунков создать анимацию (или целый мультфильм!). Для этого нарисуйте несколько последовательных кадров и нажмите кнопку Просмотр анимации.

Оценить 3420 0

Әйләнә тирә белән танышу, кисеп-ябыштыру шөгеле.

Тема: Татар милли киемнәре һәм бизәкләре.

(м әктәпкә әзерлек төркеме )

— татар милли киеменд әге бизәкләр турында балаларның күзаллауларын тирәнәйтү.

-балаларда татар милли киемнәренә кызыксыну уяту;

-балаларны татар бизәкләре белән таныштыруны дәвам итү;

-ләлә, кыңгырау, канәфер чәчәкләрен, яфраклар кисү ысулларын ныгыту.

Сүзлек өстендә эш : серле, тылсымлы, сихри сандык, ләлә, кыңгырау, канәфер чәчәк, алъяпкыч, түбәтәй, читек, калфак, камзул, ашъяулык.

Алдан үткәрелгән эш :

● милли киемнәр, андагы татар бизәкләре белән танышу өчен иллюстрацияләр, китаплар карау,

● милли киемнәр турында әңгәмә,

● җырлар тыңлау: “Кәләпүшем — калфагым”, “Әпипә”

● татар бизәкләрен трафаретлар ярдәмендэ альбомнарга төшерү,

● “ Түбәтәй” уенын өйрәтү,

● өстәл уеннары уйнау: “Читекнең парын тап”, “Савыт – сабаны бизә”, “Киемне бизә”.

Җиһазлар : серле сандык, магнитофон, проектор, ИКТ куллану, презентация “Татар милли киемнәре һәм бизәкләре”, түбәтәй, кул эше өчен кирәкле материаллар .

Төп белем бирү өлкәсе : иҗади сәнгать.

Интеграль белем бирү өлкәләре : аралашу, социальләштерү, сәламәтлек, матур әдәбиять, музыка.

Методик алымнар һәм чаралар : уен мизгеле, сорау, әңгәмә, күрсәтү, мөстәкыйль эш.

Эшчәнлек төзелеше :

1. Оештыру минуты. Уңай халәт тудыру.

2. Татарстан һәм андагы яшәүче халык турында әңгәмә.

3. Музейга сәяхәт.

4. Милли бизәкләр турында әңгәмә.

5. Сюрпризлы мизгел.

7. Ашъяулыгын бизәү.

Эшчәнлек барышы

Кереш өлеше

Группада тыныч татарча көй уйный. Балалар кереп ярым түгәрәккә басалар.

1.Оештыру минуты. Уңай халәт тудыру.

Саумы, минем дусларым! (бергәләп кул чабалар).

Исәнмесез, хәерле көн балалар һәм килгән кунаклар. Без сезнең белән бүген милли киемнәр һәм татар милли бизәкләре турында сөйләшербез.

Төп өлеш

2. Татарстан һәм андагы яшәүче халыклар турында әңгәмә.

Т : Идел ярларына нурлар сибеп,

Матур булып ата бездә таң.

Таң шикелле якты туган илем,

Бәхет биргән җирем- Татарстан! (Г.Зәйнәшева)

Т: Балалар, безнең республика ничек атала?

Б: Безнең республика Татарстан.

Т: Дөрес , балалар. Республикабызда нинди милләтләр яши?

Б: Татарлар, руслар, чувашлар, үзбәкләр, һ.б.

Т: Дөрес, балалар. Без нинди милләт кешесе икәнен ничек белә алабыз?

Б: Милләтләрне телләре, киемнәре, киемдәге орнаментлары буенча аерып була.

Т: Дөрес, шулай. Балалар, карагыз әле миңа, минем кием сезгә ошыймы?Ә мин нинди халыкның милли киеменә киенгәнмен? (тәрбияче татар халык милли киеменә киенә).

Б: Ошый. Сез татар халык милли киеменә киенгәнсез.

3. Күргәзмәгә сәяхәт.

Т: Ә хәзер без сезнең белән татар халкының милли киемнәре сакланган күргәзмәсенә барып кайтабыз.

Күргәзмәдә татар милли киемнәре куела: түбәтәй, калфак, читек, камзул, алъяпкыч, кулъяулык, ашъяулык һ.б.

Т: Балалар кайзыгыз татар халык милли киемнәре турында шигырьләр белә?

Балалар түбәтәй,калфак, читек турында шигырьләр сөйлиләр

4. Милли бизәкләр турында әңгәмә.

Т: Булдырдыгыз балалар. Күрәсезме, балалар, барлык киемнәргә дә орнаментлар, бизәкләр төшерелгән. Ул ничек дип атала?

Б: Чәчәк-үсемлекле орнамент дип атала.

Т: Дөрес, балалар. Татар милли орнаментның төп бизәкләре чәчәкләр, үсемлекләр: ләлә, канәфер, кыңгырау, чалмабаш чәчәкләре, өчяфраклар. Борынгы заманда барлык кеше дә кием сатып ала алмаган, алар киемнәрне үзләре теккәннәр һәм матур булсын өчен бизәгәннәр. Ә аларны бизәү өчен үрнәкләрне каян алганнар?

Б: Табигатьтән алганнар.

Т: Дөрес, балалар. Бу матур киемнәр нәселдән-нәселгә бирелеп килгән һәм шулай музейларга да эләккәннәр.

5. Сюрпризлы мизгел

Шул вакыт ишек шакыйлар.

Т: Балалар ишетәсезме, кемдер ишек шакый. Мин карыйм әле, кем икән анда.

Тәрбияче барып ишекне ача һәм ишек төбендә сандык таба. Тәрбияче сандыкны ачып карарга тәгъдим итә, ләкин сандык ачылмый.

Т: Балалар, сандык турында матур сүзләр әйтсәк, бәлки, ачылыр.

Б: сандак матур, бизәкле, серле, тылсымлы һ.б.

Сандык ачылы һәм аның эченнән табышмаклар табылы.

Т: Балалар бу сихри сандыкта сезнең өчен табышмаклар бар икән. Әйдәгез әле табышмакларга бергәләп җаваплар табыйк.

1.Яңа гына идем итек,

“ Ч” өстәгәч булдым. ( читек) .

2.Әнием ак сәйлән тезеп,

Чиккән яшел бәрхәтне,

Ул үзем кебек бәләкәй

Ә исеме . ( түбәтәй).

3.Җырлый – җырлый сәхнәләрдә

Аларның биер чагы.

Кызларга бик килешә

Башындагы . ( калфагы).

6. Татар халкының милли киемнәренә багышланган уен “Түбәтәй”.

Балалар түгәрәк ясап басалар. Бер баланың башына түбәтәй кигертелә һәм шигырь сөйләгәндә түбәтәйне бер-берсенең башларына түгәрәк буенча күчереп баралар. Шигырьне сөйләп бетерүгә түбәтәй кем башында кала шул уеннан чыгарыла. Азактан калган бала җиңүче була.

Бик ераклардан килгәнсең.

Төскә матурлыгың белән

Чиккән, матур түбәтәең

Менә кемдә тукталды.

7. Ашъяулыгын бизәү.

Т: Балалар без сезнең белән күргәзмәдә бик күп матур бизәкле әйберләр белән таныштык. Әйдәгез әле искә төшерик.

Б: түбәтәй, калфак, читек, камзул, алъяпкыч, кулъяулык, ашъяулык һ.б.

Т: Дөрес. Балалар, әйдәгез әле без дә күргезмәгә үзебезнең өлешне кертик. Күргезмәгә бүләккә ашъяулык бизәп тапшырыйк. Балалар, карагыз әле минем кулда ашъяулык, ул матурмы, ул нәрсәләр белән бизәлгән?

Б: Әйе, матур. Ул яфраклар белән бизәлгән.

Т: Дөрес балалар, ашъяулык матур. Тик минемчә анда нәрсәләрдер җитми, сез ничек уйлыйсыз?

Б: Чәчәкләр җитми.

Т: Дөрес балалар, чәчәкләр җитми. Безнең ашъяулыгы тагында матуррак булсын өчен аны матур татар халкының милли бизәкләре — чәчәеләр белән бизибиз.

Өстәл артында дөрес утыру күнекмәләрен искә төшерәбез.

Т: Сезнең өстәлегездә бизәкләр – шаблоннар ята. Сез аны төсле кәгазьләргә төшереп, кайчы белән кисеп алырсыз һәм матур итеп шушы ашъяулыкка ябыштырырсыз.

Кайчыны дөрес тоту күнекмәсен искә төшерү.Балалар чәчәкләрне төсле кәгазьләргә төшереп, кисеп, бер-бер артлы чыгып һәр кеше үзенең кискән чәчәген ябыштыра.

Т: Балалар, ашъяулыгыбыз бик матур композиөияле килеп чыккан, чиста итеп ябыштыргансыз, күргүзмә эшчеләре бик шат булыр.

8. Йомгаклау өлеше

Т: Балалар сезгә бүгенге шөгел ошадымы?

Миңа бүген сезнең эшләрегез ошады. Барыгызга да рәхмәт.

У вас недостаточно прав для добавления комментариев
Чтобы оставлять комментарии, вам необходимо авторизоваться.
Если у вас еще нет учетной записи на нашем сайте, предлагаем зарегистрироваться.
Это займет не более 5 минут.

Для скачивания материалов с сайта необходимо авторизоваться на сайте (войти под своим логином и паролем)

Если Вы не регистрировались ранее, Вы можете зарегистрироваться.
После авторизации/регистрации на сайте Вы сможете скачивать необходимый в работе материал.

Заказать рецензию на методическую разработку
можно здесь

Спасибо. В дошкольном возрасте надо делать больше акцент на воспитании ко всему! Любви к природе, ро. Подробнее.

Спасибо за комментарий. Действительно, что сейчас этому надо уделять больше внимания. Мы не только д. Подробнее.

Уважаемая Ирина Михайловна! Большое спасибо за разработку технологической карты. Обязательно использ. Подробнее.

Материал можно использовать для проведения акции «Блокадный хлеб», которая проводится в рамках всей . Подробнее.

Оказание первой помощи в образовательных учреждениях Пройти обучение

Благодарность руководству образовательного учреждения за поддержку и развитие профессионального потенциала педагогического работника

Диплом за отличное владение и эффективное применение современных педагогических методик в условиях реализации ФГОС

Свидетельство о регистрации средства массовой информации ЭЛ № ФС 77 — 58841 от 28 июля 2014 года выдано Федеральной службой по надзору в сфере связи, информационный технологий и массовых коммуникации (Роскомнадзор).
Лицензия на осуществление образовательной деятельности № 4276 от 19.11.2020 года. Серия 78 ЛО № 0000171 Выдана Комитетом по образованию Правительства Санкт-Петербурга
В соответствии с Федеральной целевой программой развития системы образования на 2011–2015 гг. и проектом концепции федеральной целевой программы развития образования на 2016–2020 гг.

Читайте также:

Сочинение на тему действия людей лучшие переводчики их мыслей

Хобби алмазная мозаика сочинение

Сочинение каковы психологические мотивы поступков и взаимоотношений героев романа евгений онегин

А сынок у вас видать боевой растет видать сочинение

Сочинение про кбр на русском

Источник

Аяз Гыйләҗевнең “Җомга көн кич белән” әсәре

Максат: әдәби әсәргә анализ ясау күнекмәләрен
үстерү; әсәрнең эчтәлеген үзләштергәннән соң, аны бербөтен итеп күз алдына
китерергә (синтезларга) йөрәтү; повестьтагы вакыйгаларга, андагы образларга,
әсәрнең тел,стиль һәм милли үзенчәлекләренә дөрес бәя бирергә йөрәтү; әдип
иҗатына мәхәббәт тәрбияләү.

Дәрес барышы:

·
Оештыру өлеше. Кереш
әңгәмә.

Укытучы: әдәби әсәргә анализ ясау – катлаулы эш.
Язучының кайсы чорда, нинди шартларда яшәгәнлеген һәм иҗат иткәнлеген белгән
очракта гына без әсәрдәге вакыйгаларга, андагы образларга, әсәрнең милли
үзенчәлекләренә дөрес бәя бирә алабыз. Мин сезгә бер хат укыйм. Шушы хат
эчтәлегенә нигезләнеп, сез боларны ачык күзалларсыз, дип уйлыйм. (Укытучы
А.Гыйләҗевнең булачак хатыны Нәкыягә төрмәдән язган хатын укый).

“…Изолятор,
конвой, подъем, марш! Стой! Быргы тавышы йокыдан уята, аннан иртәнге аш, юл,
эш…

Бу авыр еллар мине
тормышны танырга, аның катлаулы сәхифәләрен укырга өйрәтте. Бу авыр еллар
миннән җитди кеше ясады. Тузанлы заводларда, кысан тынчу вагоннарда, кечкенә,
ярымкараңгы төрмә камераларында кемнәр белән генә бер сынык икмәкне бүлешмәдем
мин! Тормыш никадәр кыен булса, аның саен яшисе килә. Язлар килеп, дала өстендә
җылы җилләр уйнаганда, үзеңнең кемлегеңне онытып ерак офыкка озаклап-озаклап
карап торасың… Үткән көннәр хакындагы җылы истәлекләр акрын гына уяналар да,
кайтасы килә, кайтасы…

Аяз. 27 февраль,
1955 ел”

(Хатны тыңлап
үткәч, укучылар үз фикерләрен әйтәләр).

1 укучы: “Җомга
көн кич белән” повестенең авторы – Аяз Гыйләҗев. Бу хатны ул төрмәдән яза. Аны
КДУ ның 2нче курсында укыганда, советка каршы коткы таратуда, контрреволцюион
оешма төзүдә гаепләп кулга алалар. Тоткынлыктагы 5 ел гомер эзсез калмаган.

2 укучы: Әсәр 1979
елны язылып беткән. “Матур лозунглы” совет чынбарлыгы гарип күренешләрне –
икейөзлелек, әхлаксызлык, куштанлык, әләкчелекне тудырды. Туры сүзле, намуслы
кешеләргә яшәү нык кыенлашты, аларның бер тиенлек кадере калмады. Алга китеп
булса да әйтик: Бибинурны да шушы системаның корбаны дип карарга кирәк.

·
Төп өлеш.

1. Әсәрнең төп темасын билгеләү.

Укытучы: Әсәрнең нәрсәгә багышлануыннан, нәрсә
турында язылуыннан чыгып, темасын билгелик.

(Укучылар фикере
тыңлана. Төп тема итеп “игелек” төшенчәсе алына).

Укытучы: Бу төп тема вакыйгаларда ничек ачыла?

·
Бибинур кеше баласын
җәлләп, тәрбиягә алып үстерә.

·
Зөһрәбану үз туганына күп
еллар буена яманлык эшләп килә. Бибинур исә аңа яхшылык белән җавап бирә.
Зөһрәбануны Галикәй белән кавыштыра.

·
Бибинур үксез эт табып
алып кайта. Аны соңгы азыгы белән туйдыра. Әмма нәкъ менә шул эт үзен талап
үтерә.

Укытучы: шулай итеп, вакыйгаларны җыеп торган үзәк
образ, төп герой кем инде?

·
Бибинур.

(Укытучы тактадагы
чиста кәгазь бите уртасына кызыл ручкаь(маркер) белән түгәрәк сыза. Түгәрәк
эченә төп геройның исемен язып куя).

·
Сорауларга җавап бирү
ярдәмендә Бибинурга характеристика төзү.

1. Кем ул Бибинур? 2. Ул ничек яши? 3. Нәрсә
ашый, нәрсә эчә?

4.Ничек киенә?

— Бибинур – олы
яшьтәге авыл карчыгы. Ул ялгызы яши. Аны балалары ташлап киткән.

— Коры пенсиягә
яшәгәнгә, аның ашау-эчүе дә каты-коты гына. “Бәрәңге тәгәрәтеп пешерсә, ул аны,
өстәл янына килгәләп, көне буе чемченеп ашап бетерә”.

— Бөтен әйбәт
әйберләрен сатып, балаларына акчасын җибәреп бетергән. Ә үзенең эчке киемнәре
кырык ямаулы. Яңасын алып кияргә акчасы юк.

Укытучы: Бибинурның өе нинди? (Ишегалды яшел чирәм).

Яшел чирәм нәрсәне
аңлата?

·
Бибинурның өе – ишелеп
төшәргә торган салам түбәле йорт. Ишегалды – яшел чирәм, чөнки бу өйгә кеше аз
керә. Чирәм әбинең ялгызлыгына ишарә ясый: трактор , машина таптамаган,
бозылмаган җир.

Укытучы: Гомере буе кешеләргә яхшылык эшләгән Бибинур
“бәхет” төшенчәсен ничек аңлый?

·
Бибинур өчен бәхет ул –
кешеләргә игелек кылу.

Укытучы: (әсәрдән өзек укый). “Берәүләр: “Их, бу
дөнья миннән кала”, — дип офтаналар. Бибинур киресен уйлады: “Шөкер, әле дә
ярый, мин китеп барсам да, алар калачак! — дип сөенде. – Мин калып, алар югала
торган булса, нинди күңелсез һәм мәгънәсез булыр иде бу дөнья! – дип юанды”.

А. Гыйләҗев
язучыны үз әсәренең иң төп һәм иң мөһим герое, дип саный. Тагын бер хатны
тыңлагыз әле, язучы өчен бәхет нәрсәне аңлата? (Хат укый).

“Әхмәт авылында
тузанлы кырларда эшләп йөрүче кешеләрне күргәндә, көлемсерәп карый идем. Хәзер
генә мин ул кешеләрнең үзләренчә бәхетле икәнлекләрен аңлыйм. Бәхет ул һәркем
өчен үзенчәлекле. Бәхетле яки бәхетсез кешеләр юк, аларның гомер юлларында
бәхетле яки бәхетсез өзекләр генә бар. Мин дә әле кайтырмын, һәм сиңа буш
далаларның җансызлыгы турында түгел, тормышның искиткеч гүзәллеген мактап
сөйләрмен! Һәркем – үз бәхетенең остасы, диләр бит. Кайдадыр шунда, Идел
буендагы кечкенә бәхет өчен мин бөтен нәрсәне бирер идем.

Бәйрәм. Бу язгы
бәйрәмнәрдә онытма мине, минем аз гына булса да бәхетле буласым килә… Кулыңны
җылы кысам. Хуш, Нәкыя!

Аяз. 2 май, 1955
ел”.

Укытучы: Бибинур тормышны ничек ярата?

(Укучылар әсәрдән
Бибинурның тормышны яратуын, куана-куана тормыш көтүен укып күрсәтәләр).

Укытучы: Әбинең кичерешләрен тасвирлагыз.

·
Хәсрәте – ялгызлыгы,
шатлыгы – Җиһангиргә булган мәхәббәте. Аның капма-каршы кичерешләре бергә яши,
бер күңелгә сыеп беткән.

·
Автор, әбинең
кичерешләренә бәйләп, нинди тавышка игътибар итә?

·
Буа тавышына.(Укучылар
китаптан буа турында язылган өзекләрне укып күрсәтәләр)

Карчык буа тавышын
үзенең иң авыр, я иң шатлыклы чакларында ишетә башлый. Моңа, карчыктан бигрәк,
автор үзе игътибар итә. Буа тавышы – туган туфрак, хәтер, тарих тавышы.

·
Серен ачып салып
сөйләшердәй кешесе бармы Бибинурның?

·
Юк.

·
Ә шулай да кем белән ул
яратып сөйләшә, уртак тел таба?

·
Галикәй белән.(Укучылар
Галикәй турында сөйлиләр).

·
Әйдәгез, ярдәмчел
образларны билгелик. (Укучылар әйтә бара, укытучы түгәрәк янына аларның
исемнәрен яза бара).

·
Галикәй

·
Габдуллаҗан

·
Мирзаһит

·
Миңлегөл

·
Җиһангир

·
Зөһрәбану

·
Зәкия

Укытучы: Бибинур һәм аны уратып алган, аның белән
гомер кичергән авыл кешеләрен белдек. Шушы образлар аша әсәрнең композициясен
билгелик.

·
Сюжеты. Без аны Бибинурның гомере, язмышы аша
табабыз:

·
Бибинурның балаларына
мөнәсәбәте;

·
Туганы Зөһрәбануга
мөнәсәбәте;

·
Бибинурның мәхәббәте.

·
Вакыйгаларның
үстерелеше.

Бибинур ятим
балаларны тәрбиягә ала, сугышта аларның әтиләре үлеп кала. Ничек кенә яхшы итеп
тәрбияләмәсен, Бибинурның балалары аңа карата салкын булып кала… Аны бөтенләй
оныталар, кайтып хәлен дә белмиләр. Бибинур картлыгында үзенең мәхәббәтен
очрата, ләкин бу татлы хыяллар да озакка бармый: Җиһангир үлеп китә. Аны
күмәргә баргач, Бибинур Җиһангирларның аталарында була, аныкы шикелле өй
җиһазларын күреп кайта (самовар, тегү машинасы).

·
Вакыйгаларның
төенләнелеше. Авыл халкы
Бибинурны кызгана; ялгыз яшәвенә, балаларының бар дип тә белмәвенә рәнҗи. Хат
ташучы кыз Миңлегөлнең дә Бибинурга ярдәм итәсе килә.

·
Кулминация ноктасы. Миңлегөл, Бибинурның балалары турында
газетада язып чыгар өчен, авылга хәбәрче чакырта. “Корреспондент килә!
Бибинурга нишләргә? Аның балалары начар түгел бит!”

·
Вакыйгалар чишелеше. Шыр ялангач өйне җиһазлар белән тутырыйм
дип, Бибинур күрше авылга, Вәлиләргә китә. Җомга көн, кичкә таба…(Укучылар
дәфтәрләреннән өйдә әсәрдән табып язып килгән сурәтләү-тасвирлау чараларын укып
күрсәтәләр. Әсәрнең бай, матур тел белән язылуын мисаллар белән дәлиллиләр).

·
Әсәрнең идеясен
билгеләү.

Бибинурның язмышы
– татар милләтенең традициясе, рухи байлыгы. Карчык – туган туфрак рухын саклап
калучы кеше. Ә милләтне нәкъ менә шул рух саклап кала алыр иде, ди автор.

Повестьтә автор
хисенең сәбәбе – Бибинурның үлеме. Аны үз кешеләре, хәтта үз эте үтерде, дия
алабыз. Милләт үзен-үзе юк итә, ди автор һәм шуңа борчыла.

Укучылар әсәргә
карата үз фикерләрен: повестьнең ни өчен ошавын, нинди тәэсир калдыруын әйтә.

·
Тактада язылган
мәкальләрнең мәгънәсен әсәр эчтәлеге белән бәйләп аңлату.

·
Кеше баласы кешәнләсәң дә
тормас, үз балаң типкәләсәң дә китмәс.

·
Үксез баланың теле ачы
булыр.

·
Үксезнең үпкәсе каты
булыр.

·
Баланы кем тапкан, шул
асрасын.

·
Ит изгелек, көт явызлык.
(Укытучы тактада “кояшны” ясап бетерә).

·
Нәҗип

·
Сабир

·
Хәтимә

Нәтиҗә ясау. Әсәрне бербөтен итеп күз алдына китерү.

Укучыларның
белемен бәяләү, өй эше бирү: әсәр буенча инша язарга.

Источник

«Без — 41 ел балалары» повестен укыгач…»

Бибинур

Яшь Бибинур

Дөньяны ни коткарыр?

Также читают:

Картинка к сочинению Анализ рассказа Джамиля Айтматова

Популярные сегодня темы

Мари Умняшка

Лучший ответ:

Таня Масян