Чаваш терри сочинение

Мӗнле пуян чӑваш тӗрри – унта пин-пин ҫулсен йӗрри. Ҫак йӗркесен авторӗ – чӑваш халӑх поэчӗ Ваҫлей Давыдов-Анатри. «Чӑваш тӗрри» сӑввинче вӑл тӑван халахӑн иксӗлми пуянлӑхне – тӗрӗ ÿнерне мухтаса, мӑнаҫланса шӑрҫалать. Чӑнласах ҫапла: тӗрӗре – аннен ачаш юрри, тӑван ял-йыш, ака-суха сасси, илемлӗ ҫутӑ ҫăлтӑрсем…

Кӑҫал чӳк уйăхĕн 26-мӗшӗнче пуҫласа Чӑваш тӗррин кунне уявлăпăр. Кун пирки Чăваш Республикин Пуҫлăхĕ алă пусса ҫирĕплетнĕ. Уяв анлă та курăмлă ирттĕр тесе, ЧНК культура комитечӗ те хатĕрленӳ ĕҫĕсем пуҫларӗ. Чӑваш тӗррин кунӗ тӗрӗсене упраса хӑвӑрма, ҫитӗнекен ӑрӑва тӑван культура патне туртӑнтарма, ăстасен пӗлӗвне сарма пулӑшӗ. Ҫакна та палӑртса хӑвармалла, тахçанах манăçа тухнă йăла-йĕркесене çĕнĕрен чĕртсе ярас тесе комитет «Чăваш наци конгресĕн «Аваллăха упраса, малашлăха ĕненсе» проекта тĕпе хурса ĕçлет. Ку ӗҫ-пуҫа пуçарса яраканӗ – культура комитечӗн ертӳҫи Вера Архипова. Проектпа килĕшÿллĕн комитетӑн пайташӗсем тӗрлӗ мероприятисем ирттереҫҫӗ.

Чӑваш тӗррипе хӑйсен кун-ҫулне ЧНК культура комитечӗн пайташӗсем, чăваш тумтирĕн маçтăрĕсем тата ăна анлă саракансем – ӳнер институчӗн доценчĕсем Зинаида Вороновăпа Раиса Васильева, «Паха тĕрĕ» фирма директорĕн çумĕ Маргарита Павлова, Чăваш тĕррин музейĕн ĕçченĕ Наталия Захарова-Кульева, Любовь Вазюкова, Роза Степанова, Людмила Балтаева, Нина Андреева, Лидия Константинова, Елена Малина ӑстаҫӑсем. Вӗсем ҫулран-ҫул ача пахчине ҫӳрекенсенчен пуҫласа шкулта вӗренекенсемпе, чӑваш тӗррипе интересленекенсемпе ăсталăх урокĕсем час-часах иртереҫҫӗ. Ҫамрӑксене анатри, тури тата республика тулашĕнче пурăнакан чăвашсем хăçан мĕнле тум тăхăнса çÿренипе, вĕсен йăли-йĕркисемпе тата тумтир пайĕсемпе тĕплĕн паллаштараҫҫӗ. Чăваш тĕррин историйĕ, унăн вăрттăнлăхĕсем çинчен каласа параҫҫӗ.

«Аваллăха упрасаса, малашлăха ĕненсе» проектăн тепĕр пайĕ – çамрăк тата аслă ăрăва чăваш тĕррине, юрри-ташшине тата ытти ăсталăха алла илме пулăшни. Комитет хастарĕсем кашни мероприятирех ăсталăх урокĕсене питĕ тăрăшуллă йĕркелерĕçҫӗ. Кашни урокрах çынсем йышлăн пухӑнаҫҫӗ. Уявсене килнисемшĕн ку тĕлĕнмелле кăсăклă пулӑм, чылай кирлĕ япалана вĕренеҫҫӗ, чӑваш тӗррин вӑрттӑнлӑхне уçаççĕ.

Ӑстаҫӑсене пула чăвашсен авалхи çипуçĕн ячĕ-сумĕ тĕнчипех сарӑлнӑ. Вĕсем чăваш тумтирĕн уявĕсене урăх çĕршывсенче те йĕреклесе Чăваш Ен ятне тата çÿле çĕклеççĕ. Чăваш çипуçне Парижра, Брюсельте, Америкăра, Японире кăтартрӗҫ. Чӑваш тумтирсен куравӗ РФ регионӗсенче — Ектаринбургра, Мускавра, Хусанта, Питӗрте тата ытти ҫӗрте те ӗҫлет. Унти выставкăсене, паллах, пĕтĕм тĕнчери пин-пин ҫын пырса курать. Вĕсем чăваш тумтирĕн уявĕсене урăх çĕршывсенче, Раҫҫей регионӗсенче йĕреклеççĕ. Ҫавӑн пек пултаруллӑ вӗсем, Чӑваш наци конгресĕн культура комитечĕн хастарĕсем, чăваш тӗррипе тумĕн ăстисем!

Эсир – чӑваш тӗрри управҫисем, чӑваш тӗррине паянхи тӗнчепе ҫыхӑнтараканӗсем, унӑн сумне ҫӗклекенӗсем.

Вера Архипова,

ЧНК культура комитечĕн ертÿçи.

Герасимова Дарья  

4 Ю класс, МБОУ «СОШ № 39»

 г.Чебоксары Чувашской Республики

Руководитель Петрова М. И.,

учитель начальных классов МБОУ «СОШ № 39»

Платье с историей

В Чувашии стало доброй традицией проведение праздников  «Акатуй» и «День Чувашской Республики». Во время этих праздников по всей республике проходят различные народные гуляния и концерты. Там можно встретить много людей в красивой, нарядной и необычной национальной одежде. Эта одежда всегда вызывает интерес своей колоритностью, многообразием узоров и элементами. Особенно привлекательны платья, а узоры и различные символы на них рождают много вопросов. И чтобы окунуться в удивительный мир чувашского народа и его культуры, мы решили подробнее изучить чувашское национальное платье.

Мы предположили: узоры на чувашском национальном платье не только украшение, но и отражение истории чувашского народа.

Тема работы: «Платье с историей»

Цель работы: исследовать значение вышивки на чувашском национальном платье, научиться вышивать некоторые элементы чувашского орнамента

Задачи:- познакомиться с историей чувашского национального платья;

-посетить музей и провести интервьюирование экскурсовода;

-провести анкетирование учеников 4-х классов;

-провести классный час и познакомить одноклассников узорами и символами вышивки на национальном платье;

— провести мастер-класс по чувашской вышивке и изготовить элемент чувашского национального платья – пояс.

I. Теоретическая часть.

1.1.Из истории чувашского национального платья

 Своё исследование мы начали с поиска информации о чувашском национальном платье. Из различных источников нам удалось узнать, что чувашское национальное платье  и узоры на нём —  это своеобразная книга, научившись читать которую, можно многое узнать о традициях, обычаях и истории своего народа, это неотъемлемая часть чувашской национальной культуры. одна из жемчужин чувашского народного искусства, вызывающая искреннее восхищение у всех, кому приходилось любоваться ею.

Исследователями неоднократно отмечалась взаимосвязь костюмов и орнаментов чувашей и дунайских болгар, живших в северо-восточной части современной Болгарии. Придунайские болгары раннего периода, предки которых родственны чувашам, носили высокие конические шапки с перьями, кафтаны и рубахи ниже колен, штаны и невысокие сапоги. Их традиционный мужской кафтан имел длинные полы и откидные рукава с вырезом для рук, т. е.был аналогичен старинному чувашскому. 

Традиционная чувашская одежда формировалась веками. Еще в глубокой древности женщины украшали вышивкой одежду. Домашний холст в их руках превращался в подлинное произведение искусства. По женскому платью можно было определить, замужем ее владелица или нет, где она проживает, узнать материальный достаток семьи и даже, сколько у женщины детей. Из поколения в поколение передавались знания, опыт и мастерство вышивания и изготовление платья, шлифовались узоры, отдельные его элементы и весь образ в целом. Работа над платьем  требовала много времени и усилий. Поэтому их очень берегли, мамы передавали, изготовленное своими руками платье дочери, а та — своей дочери. Платье в чувашской семье становилось семейной реликвией. Его  хранили в специальных сундуках, как драгоценность. . 

По старинным обычаям, женщина обязательно должны была владеть секретами вышивки. Искусству вышивки чувашских девочек начинали обучать с 6-7-летнего возраста. Учили кропотливо работать над каждым элементом, узором, символом. А их значение девочкам передавалось с молоком матери. Это было своего рода книгой жизни. Без умения читать которую, невозможно было стать мастером вышивания. Став мастерицами, девочки готовили себе приданое, а выйдя замуж, обязаны были обеспечивать семью всеми видами одежды.

Мы сделали вывод: по узорам на чувашском национальном платье можно многое узнать о традициях, обычаях и истории нашего народа, это неотъемлемая часть чувашской национальной культуры.

1.2. Чувашский орнамент

Старинный орнамент – это чаще всего геометризированные узоры в форме крестов, треугольников, ромбов, косых крестов, прямоугольников, зигзагов, полос. В народе говорят: «чаваш терри сырулла», т.е. в узорах угадываются своего рода письмена. Рисунки чувашского узора находят параллели в рунических письменах Волжской и Дунайской Болгарии, письменности сибирских народов, древневенгерских знаках и памятниках письма Средней.  В старину строго следили, чтобы каждый шов и узор применяли по назначению. Так, например, нигде больше не вышивались узоры, какие встречались на сурпанах верховых чувашек. Основными цветами в старинных вышивках были мареновый, красный, черный, в небольшом количестве синий, зеленый, желтый. В цветовой

гамме большую роль играл белый фон.

Национальное платье остаётся актуальным и сейчас. В них можно увидеть известных людей культуры и искусства, артистов театра, эстрадных певцов, представителей модельного бизнеса. В современном чувашском платье используется покупная тесьма, нашивки. Замена ими ряда узоров вытеснило народную вышивку, привело к заметному ее упадку, ручную вышивку заменила машинная. Изменился и быт чувашского народа. Начали вышивать гораздо меньше, а вышитые ранее заготовки стали применять не по назначению. К сожалению, в народе забылись многие швы, которыми пользовались наши прабабушки. Но это не помешало чувашскому платью остаться популярным среди модниц, как далёкой старины, так и настоящего времени.

 Мы пришли к выводу: старинный чувашский орнамент, сохранился и на современном  чувашском национальном платье, хоть и перетерпел некоторые изменения. Национальное платье остаётся актуальным и сейчас. Оно популярно среди людей искусства, артистов театра и эстрады, часто встречается на модных показах.

II. Исследовательская часть

Чтобы разобраться во всех тонкостях интересующих нас вопросов, мы отправились в Чувашский национальный музей. Цель посещения музея – взять интервью у экскурсовода чувашского  традиционно-обрядового зала. Именно в этом выставочном зале представлено большое разнообразие чувашской одежды и украшений. Главный интересующий нас вопрос «Какое оно чувашское  женское платье?»  мы задали экскурсоводу музея Николаевой Алине Анатольевне. Она нам рассказала, что чувашское платье очень древнее и загадочное. Кроме необыкновенной красоты несёт в себе зашифрованные послания в вышитых узорах. Алина Анатольевна подтвердила свой ответ демонстрацией различных национальных платьев с разнообразными и разноцветными узорами. На наш следующий вопрос «Почему чувашские платья разные, но некоторые его элементы одинаковые?» экскурсовод ответила, что чувашское национальное платье делится на три этнографические группы чувашей: на севере и севере-западе верховые чуваши — вирьял, в центральном и северо-восточном районах средненизовые чуваши- анат енчи , на юге —  низовые чуваши — анатри. Составные части одежды всех чувашей одинаковы по крою, цветовой гамме,  элементов орнамента . И тут у нас возник следующий вопрос «С чем связано большое количество белого цвета на платьях?» Алина Анатольевна пояснила нам, что белый цвет на чувашских национальных платьях играл особую роль. Это символ чистоты. Считалось, что Бог любит белый цвет и поэтому платья в основном изготавливались из белого холста. Дальше нас интересовал вопрос «Что означают узоры на платье?» Сотрудник музея отметила, рассмотрев любую вышивку на костюмах, можно заметить, что в её основе лежит геометрия: отрезки, квадраты, ромбы, треугольники и окружности. Прямой горизонтальной линией обозначали поверхность земли, горизонтальной волнистой – воду, а вертикальной волнистой – дождь, треугольником – горы, скрещивающимися линиями – огонь и молнию. Солнце и луну – источники света – обозначали фигурками в виде круга, квадрата и ромба. Основным символом был ромб, наделённый множеством значений. Ромб с отростками — это символ солнца, огня и плодородия, возрождения жизни, а цепочка ромбов означала «древо жизни».  Изображение солнца присутствовало на всех платьях. Чуваши считали, что Солнце даёт силу и жизнь всему живому на земле. Чувашский народ можно образно назвать «Детьми солнца».

Вывод: из рассказов экскурсовода нам удалось узнать, что чувашское платье очень древнее и каждый его узор – это зашифрованное послание трёх этнографических групп чувашей: вирьял, анат енчи и анатри, которые вышивались в основном на любимом богом белом цвете, а главным символом было солнце.

Узнав много интересного о чувашском платье, мы решили проверить, что знают о чувашском платье наши сверстники. Мы провели анкетирование. В анкетировании приняли участие 82 человека

Результаты анкетирования показали, что большинство ребят видели чувашское национальное платье в музеях и на различных городских праздниках. Но о значении узоров на платье и используемой цветовой гаммы ребята знают не много.

 Выяснив это, мы решили провести классный час и пригласить вышивальщицу, исследователя чувашской вышивки, народного мастера России  Жачеву Е.Н. Она рассказала нам много интересного об узорах на  чувашской вышивке, показала свои работы, которые выставляла на различных российских и республиканских выставках, познакомила со своими книгами. Из рассказов Евгении Николаевны мы узнали,  что, вышивать чувашских девочек начинали обучать с 6-7 летнего возраста. К 12-14 годам многие из них, освоив секреты мастерства и многообразие техники, становились прекрасными мастерицами. Вышивая на платье, девушки словно сочиняли песню, излагая на холсте свои самые глубокие  душевные переживания. Так на платье рождалась история.  Узнав об этом, у нас возникло желание  написать свою историю в узорах. И в конце классного часа  мы сделали цветные эскизы чувашских платьев. Но на настоящих чувашских платьях узоры были не нарисованные, как у нас, а вышитые нитками. И мы попробовать свои силы в искусстве вышивания. С этой целью мы пригласили на урок технологии заведующего отделением дополнительного профессионального образования Чебоксарского машиностроительного техникума Петрову Юлию Владимировну для проведения мастер-класса по вышиванию.Мы узнали, что она была ученицей Жачевой Е.Н., увлекается чувашской национальной вышивкой и часто проводит занятия по вышивке в школах города. Юлия Владимировна пояснила, что большое значение в вышивках играет цвет. Традиционные цвета чувашской вышивки: чёрный, красный, жёлтый, синий, зелёный. Но чаще всего в вышивках встречается мареновый цвет – цвет крови, цвет жизни. А самым красивым чуваши считали жёлтый цвет – цвет  солнца. Для выполнения контура обычно использовался чёрный цвет – цвет земли и плодородия. Она показала нам некоторые свои работы, после этого провела с нами мастер класс по вышиванию. Мы с ребятами научились вышивать узоры зигзаг (водное течение), рогатки (рога животных), квадрат (земля) и солнце. В работе мы использовали чёрный (добро, земля, плодородие), жёлтый (солнце, радость, счастье), красный (жизнь), зелёный (природа) цвета. В результате мастер-класса у нас получились небольшие вышитые салфетки. Мы соединили наши заготовки в одно целое, и  у нас получился пояс, часть чувашского национального платья, который мы назвали поясом дружбы, символизирующий    наш дружный класс

Проведённый мастер – класс позволил нам сделать вывод, что наши одноклассники узнали много нового и интересного о чувашском платье и узорах на нём, что позволило нам сделать эскизы национального платья, своими руками вышить некоторые узоры и изготовить часть чувашского национального платья — пояс.

Чувашское национальное платье с вышивкой – эта одна из жемчужин чувашского народного искусства, вызывающая искреннее восхищение у всех, кому приходилось любоваться ею.

В ходе своей работы мы узнали много  интересного: выяснили, что национальное платье и узоры на нём —  это своеобразная книга, открывающая секреты традиций, обычаев и истории чувашского народа, это неотъемлемая часть чувашской национальной культуры, которая  формировалась веками.

Благодаря интервью работника музея нам удалось научиться «читать» значения некоторых узоров чувашской вышивки. В результате проведённого мастер-класса мы научились начальным навыкам вышивания чувашских узоров и изготовили элемент чувашского национального платья – пояс. А главное, мы узнали много интересного из истории чувашского народа, углубили свои знания в области чувашской культуры и смогли заинтересовать в этом своих одноклассников. Ведь история народа тесно связана с его культурой, традициями, песнями, национальными костюмами, конечно же, людьми, делающими эту историю. Решив поставленные задачи, мы подтвердили выдвинутую гипотезу — узоры на чувашском национальном платье не только украшение, они отражают историю чувашского народа. 

Мы считаем, что наша работа помогает не забыть, а сохранить историю чувашского народа и позволяет внести каждому из нас небольшой вклад в развитие культуры нашего народа. Мы понимаем, что наше исследование требует продолжения. Все вопросы, касающиеся истории платья, не смогут быть освещены в одной работе. Но мы надеемся продолжить своё исследование и заинтересовать историей, культурой и традициями чувашского народа не только своих одноклассников, но и большую часть учеников нашей школы.

Изучив малую части истории своего родного края, мы с одноклассниками прониклись большей любовью к своей малой родине – Чувашии, краю ста тысяч песен, и вышивок.

Список литературы

1. Жачева Е.Н. Чувашская вышивка =  Чаваш терри: техника. Приёмы,  [книга-альбом] / Чебоксары: Чуваш.кн.изд – во, 2006.- 238 с. Васильев Г. Чувашская вышивка и письмена  // Пике.- 199. , № 8-9,  с.42 – 43

2. Спиридонов М. С. Чувашский орнамент = Чăваш эрешĕ =: [альбом] / Чебоксары : ЧГИГН, 2010. — 215 с.:

3. Гузенкова, Т. С. Чуваши / Т. С. Гузенкова, В. П. Иванов // Народы России : энцикл.. — М., 1994. — С. 404-408

4. Чувашский костюм // Костюм народов Южного Урала : указ. лит. / Челяб. обл. универс. науч. б-ка, отд. лит. по искусству;. — Челябинск, 2007. — С. 48-50 

5. Чувашский костюм // Костюм народов Южного Урала : сост. И. А. Бывалова; авт. предисл. Н. М. Шабалина. — Челябинск, 2007. — С. 48-50

Задачӑсем: ачасене наци культурипе йӑли-йӗркине тата Чӑваш Ен культурине хаклама: упрама вӗрентесси: наци костюмӗн илемӗпе чӑваш тӗррин илемӗпе хавхаланса ӳстересси?
Малтан тумалли ӗ=сем% музыка залне чӑваш ҫурч.нчи пӳлӗм пек капёрлатмалла (кӑмака: сӗтел: лавкка: тӗрленӗ арча)? «Чӑваш тӗррисем» альбома пӑхса тухмалла: чӑваш халӑх кӗввисем: юрӑсе?

Свидетельство участника экспертной комиссии


Оставляйте комментарии к работам коллег
и получите документ БЕСПЛАТНО!




Подробнее

Терӗ чӑваш эрешӗн чи лайӑх тӗслӗхӗсенчен пӗри шутланать. Хальхи тӗрӗ, унӑн мелӗсем, тӗрлӗ тӗслӗ ҫипсемпе усӑ курасси — ҫаксем пурте халӑхӑн ӗмӗрхи ӑсталӑхӗпе тачӑ ҫыхӑнса тӑраҫҫӗ, авалхи тӗрӗн хитрелӗхне палӑртаҫҫӗ. Ҫавӑнпа чӑвашсен йӑлана кӗнӗ эрешлӗхне, ӗҫ мелӗсемпе епле усӑ курнине тӗпчесе пӗлни питӗ кирлӗ.

Авалхи чӑваш тӗррине, уйрӑмлӑхӗсене сӑнаса тишкермешкӗн тӗпчевҫӗсем XIX ӗмӗрпе XX ӗмӗр пуҫламӑшӗнче пухнӑ япаласемпе кӑна усӑ курма пултараҫҫӗ теме юрать. Музейсенче упранса тӑракан хӑш-пӗр эрешлетсе илемлетнӗ япаласем хушшинче XVIII ӗмӗрте тунисемте кӑштах сыхланса юлнӑ. Вӗсем пир-авӑра эрешлетсе капӑрлатма чӑвашсем тахҫан авалах тытӑннине кӑтартаҫҫӗ.

Сӳс-кантӑр, ҫӑм ҫип таврашӗпе чӑваш хӗрарӑмӗсем тахҫантанпах усӑ курса пурӑннӑ. Сӳс тума каптӑрпа йӗтен акса ӳстернӗ. Авал чӑвашсем килте хӑйсем тӗртнӗ пиртен хитре тӗрӗсемпе илемлетсе ҫӗленӗ ҫи-пуҫпа ҫӳренӗ. XVIII ӗмӗрӗн иккӗмӗш ҫурпайӗнчи ҫулҫӳревҫӗ П. С. Паллас чӑваш хӗрарӑмӗн ҫи-пуҫӗ пирки ҫапла ҫырса хӑварнӑ: «Вӗсем, мӑкша арӑмесем пекех, тачка пиртен ӑста ҫӗленӗ ҫи-пуҫ тӑхӑнаҫҫӗ, ӑна тӗрлӗ тӗслӗ, ытларах ҫутӑ кӑвак, хӗрлӗ тата хура ҫипсемпе тӗрлесе илемлетеҫҫӗ», — тенӗ.

Тӗрре килте тӗртнӗ пир ҫине, ытларах кантӑр пирӗ ҫине, ҫӑмран тата ӳсентӑран сӳсӗнчен арланӑ ҫипсемпе тунӑ. Кунсӑр пуҫне, XVIII ӗмӗрте те, XIX ӗмӗрте те пурҫӑн ҫиппе тӗрлесси анлӑ сарӑлнӑ. Вӑл вӑхӑтра пасарсенче е тата ҫулҫӳрекен усламҫӑсем пурҫӑн сутнӑ. Чӑваш арӑмӗсем ӑна туяннӑ та арласа пӗветнӗ2. Ӗлӗк тӗрӗ ҫиппине кӑна пӗветнӗ, ҫи-пуҫа шурӑ пиртен ҫӗленӗ. Анатри чӑвашсем улача ҫи-пуҫ ҫӗлесе тӑхӑнасси чылай кайран, XVIII ӗмӗрӗн вӗҫӗнче пуҫланнӑ, XIX ӗмӗрӗн иккӗмӗш ҫурпайӗнчен вара ытларах сарӑлнӑ.

Арланӑ ҫипе тӗрлӗ йывӑҫ-курӑк ҫеҫки-тымарӗсемпе пӗветнӗ. Ҫуркунне-ҫулла хӗрарӑмсем пӗветмелли курӑксем пухнӑ, весен тымарӗсене кӑкла-кӑкла илнӗ. П. С. Паллас ҫырнӑ тӑрӑх, чӑвашсем саратмашкӑн сар ҫип ути (Adonis vernalis), эрӗмпе сар чечек (Genifta tinctoria) хутӑшӗпе, симӗслетме тӗрлӗ ҫулҫӑллӑ талпиҫенпе (Carduus hete rophyllus) усӑ курнӑ. Хӗретнӗ чух вара ытларах хӗрлӗ ути (Rubia tinctorum) юравлӑ пулнӑ. Типӗтнӗ хыҫҫӑн ӑна килӗре тӳсе вӗтетнӗ е аларманӗпе авӑртнӑ, кайран вара, шыв ярса, вӗри кӑмакана лартнӑ. Тепӗр кунне татах шыв хушнӑ та нумайччен вӗретнӗ. Ҫирӗп сӑрӑ пултӑр тесе, кӗл янӑ. Ҫӑма типӗте-типӗте таватӑ хутчен хӗрлӗ ути шывне чиксе кӑларнӑ. Хӗрлӗ утисӗр пуҫне хура ҫип утипе (Origanum) тата улмуҫҫин ҫуркуннехи ҫамрӑк ҫулҫипе те пӗветнӗ. Ӑна вӗретнӗ те пӗҫернӗ салатпа хутӑштарнӑ, унта шыв янӑ, ҫӗпре хушнӑ. Паллас ҫырса хӑварни тӑрӑх, курӑкпа пӗветнӗ япаласен тӗсе ҫусан та кайман3.

Арланӑ ҫипе пӗветесси аталансах пынӑ. Тӗрлӗ тӗслӗ ҫиппе тӗрлесси пуҫланса кайсан (XIX ӗмӗрте, XX ӗмӗр пуҫламӑшӗнче), ытларах сӑрӑсем кирлӗ пулнӑ. Паҫӑр асӑннӑ «Чуваши» ятлӑ кӗнекере (143—145 стр.) япаласене мӗнле пӗветни ҫинчен тӗплӗн ҫырса кӑтартнӑ, курӑксенчен тата минералсенчен тунӑ сӑрӑсемпе чӑвашсем анлӑн усӑ курни ҫинчен каланӑ.

Чӑвашсен авал тӗрӗ питӗ расна пулнӑ. Тум япалисене кашнине хӑйне уйрӑм терӗпе илемлетнӗ. Ҫи-пуҫа илемлетсе капӑрлатасси тӗрлӗ ҫӗрте тӗрлӗ пулнӑ.

Авалхи ҫи-пуҫра чи капӑрри — пир кӗпе. Унӑн умне, аркине, ҫаннисене, хул ҫийӗсене тӗрӗпе питӗ капӑрлатнӑ. Эпир те чӑваш халӑх тӗрри ҫничен хамӑр сӑмаха тӗрленӗ кӗперен, чи малтан капӑр эрешпе илемлетнӗ хӗрарӑм кӗпинчен пуҫласа ярар.

Чӑваш арӑмӗн чи авалхи тӗрленӗ темиҫе кӗпи Ленинградри СССР халӑхӗсен этнографи музейӗнче, Хусанти Тутар АССР патшалӑх музейӗнче, Шупашкарти Чӑваш АССР краеведени музейӗнче сыхланса юлнӑ.

XVIII ӗмӗр варринче тата вӗҫӗнче тӑхӑннӑскерсем вӗсем. Ку кӗпесен кӑкӑр умне питӗ хитре эрешсемпе илемлетнӗ. Пурҫӑн с ҫӑм хӑюсем тыттарнӑ, вӗсен хушшине тӗксӗм хӗрлӗ пурҫӑн ҫиппе вӗтӗрен те вӗтӗ тӗрӗ тунӑ. Хӑюсем ытларах тӗксӗм хӗрле, сахалтарах тӗксӗм сарӑ е тӗксӗм симӗс пулнӑ, вӗсем тӗрӗпе илемлӗ килӗшсе тӑнӑ. Хӑшпӗр кӗпесенче тӗрре кӑкӑр умне ҫуха кассинчен икӗ еннелле вырнаҫтарнӑ, сулахай енне — пысӑкрах тӗрӗ, пӗчӗкреххи — сылтӑма.

Хулпуҫҫипе ҫанӑ ҫине те ҫав йышши кӗпесенче кӗтеслӗ-кӗтеслӗ е ӳсентӑран, хӑш-

Ҫавӑн пекех пӑхӑр

• Тӗрӗ чикисем
• Асамлӑ тум (А. Кипеч)

Обновлено: 12.03.2023

• Для учеников 1-11 классов и дошкольников
• Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Чӑваш чĕлхи — тӑван чĕлхе

Эй, челхем, анне панӑ чĕлхем,

Янӑра эс çут тĕнчере!

Ыттине çер чĕлхе хуть пĕлем,

Эсĕ ман пĕрре çеç – пĕрре

Тӑван чĕлхе. Мĕн-ши вӑл тӑван чĕлхе? Ман шутпа, тӑван чĕлхе вӑл атте-анне, асаттепе асанне чĕлхи, эпĕ çуралнӑ çуралманах калаçа пуçланӑ чӑваш чĕлхи. Тӑван чĕлхепе калаçса эпир хамӑр шухӑш-туйӑма палӑртатпӑр, чуна уçатпӑр, кӑмӑла çĕклетпĕр. Атте-анне чĕлхи мӑн асаттесемпе асаннесен пурнӑçĕ – шӑпи çинчен аса илтерсех тӑрать, хамӑр пуласлӑх пирки шухӑшлаттарать.

Сӑмахран илес пулсан, тӑван чĕлхене юратман çын ашшĕ-амӑшне тӑван халӑхне те, çĕрне-шывне те юратма пултараймасть. Эп шутланӑ тӑрӑх тӑван чĕлхе – тӑван халӑхӑн иксĕлми ӑс-тӑн çӑл-куçĕ. Çак çӑл-куçран эпир мĕн ачаран тумламӑн-тумламӑн пĕлӳ илсе ӳсетпĕр. Аннен кӑкӑр сĕчĕпе пĕрле унӑн ачаш та лӑпкӑ сассипе, вӑл сӑпка юрри шӑрантарнине илтетпĕр.

Чӑнах та, нумай çул иртрĕ пулин те тӑван чĕлхене пĕтме парас марччĕ. Чылай паллӑ ӑсчахсем, писательсемпе поэтсем чĕлхемĕр çинчен мӑнаçланса калани тĕл пулать. Тĕслĕхрен, А.Артемьев каланиех илер.

Шутлатӑп, шутлатӑп та ачана мĕн пĕчĕкрен чӑвашла калаçма вĕрентмелле. Акӑ эпĕ эпĕ 7-мĕш класа çитрĕм. Анчах та вырӑсла та, чӑвашла та тĕрĕс те яка калаçатӑп, çырма та аван пĕлетĕп. Ют чĕхесене те вĕренме тӑрӑшатӑп. Аттепе анне килте чӑваш чĕлхине сума суни, хисеплени курӑнсах тӑрать. Ытти çемьесенче «мама»,»папа» тесе чĕнеççĕ пулсан, пире аттепе анне тесе чĕнме вĕрентнĕ. Мĕнле илемлĕ, янӑравлӑ янӑрать çак икĕ сӑмах.

Çапла вара, çут тĕнчере пин-пин чĕлхе. Вĕсем хутӑшаççĕ, тупӑшаçççĕ, çывӑхланаççĕ. Пĕр-пĕрне парнесем те параççĕ, парнисем вара – сӑмахсем.

Ман чӑвашах пулас килет. Тӑван чĕлхене хисеплени хамӑртанах килет. Манӑн чĕлхем малалла та янӑрасса шанас килет. Эпĕ ӑна ĕненетĕп. Вӑл çĕр çинчен ан çухалтӑр.

Телей вăл — тулли те çирĕп çемье Çемье — кашни çын пурнăçĕнче чи кирли. Вăл хитре те телейлĕ пулнине нимĕн те çитмест. Лайăх çемьере кăна ырă та лăпкă ачасем çитĕнеççĕ. Ỹссен те вĕсем тĕрĕс те тỹрĕ çул çинчен пăрăнас çук. Çĕршыва юрăхлă çын пуласси те никамран та мар, чи малтан çемьерен килет. Чăваш Енре кăçал Амăшĕпе Ашшĕн çулталăкĕ. Çавна май районта пурăнакан чылай çемьене ырăпа палăртас килет, вĕсенчен пĕри — Туктамăшри Галинăпа Сергей Таеровсен çемйи. Ытти çемьесенчен Таеровсем мĕнпе палăрса тăраççĕ-ха? Çирĕппĕнех калама пулать, ĕçченлĕхпе. Çемье пуçĕн, Сергей Витальевичăн, пушă вăхăт та, канмалли кунсем те çук темелле. Ир-каç вăл картишĕнче — выльăх-чĕрлĕхпе аппаланать, ĕне, вăкăр усранисĕр пуçне Таеровсем лашасем ĕрчетсе услам тăваççĕ. Ĕç кунĕсенче Сергей Витальевич Росреестрăн районти уйрăмĕн çĕр ыйтăвĕсен специалистĕнче тăрăшать. Канмалли тата çу кунĕ-сенче ăна тăтăшах уйра тата ял çыннисен анкартийĕсенче курма пулать: хăйĕн МТЗ-82 тракторĕпе çĕр сухалать, курăк çулать, утă тĕркемĕсем те тăвать. Пĕр сăмахпа каласан, ялан ĕçре. Сергей Витальевич 1967 çулхи ноябрĕн 30-мĕшĕнче Туктамăш ялĕнче çуралса ỹснĕ. Ку тăрăхра унăн ашшĕ-амăшне пĕлмен çын çук та пулĕ. Ашшĕ, Виталий Петрович, пурнăçне ялхуçалăхне халалланă, чылай çул ферма заведующийĕнче те, совхозра уйрăм управляющийĕнче те ĕçленĕ. Амăшĕ, Клавдия Николаевна, 40 çул ытла ачасене шкулта вĕрентнĕ. Çемьере 9 пĕртăван ỹснĕ, юлашкинчен иккĕмĕшĕ — Сергей. — 1983 çулта Çеруш Сĕнтĕрвăрринчи вăрман техникумĕн студенчĕ пулса тăчĕ. Унтан вĕренсе тухсан тỹрех районти вăрман хуçалăхне çул тытрĕ. Ăна Пантьăк лесничествин иккĕмĕш участок маçтăрне лартрĕç. Ĕçленĕ хушăрах Йошкар-Олари политехника институтĕнчен вĕренсе тухрĕ, — Клавдия Николаевна ывăлĕ çинчен 1998 çулта çакăн пек пĕлтерни халĕ те асрах-ха. Шел те, паянхи кун Виталий Петровичпа Клавдия Николаевна çут тĕнчере пирĕнпе пĕрле мар, йывăр тăпри вĕсен çăмăл пултăр. Палăртмалла, Таеровсем яланах картиш тулли выльăх-чĕрлĕх усранă. Тивĕçлĕ канура пулин те, паянхи пекех астăватăп, иртнĕ ĕмĕрĕн 90-мĕш çулсен вĕçĕнче Клавдия Николаевнăпа Виталий Петрович 13 пуç сысна, 2 вăкăр, ĕне, 10 сурăх, чăх-чĕп тытнă. Çав çулсенче Виталий Петрович çапларах калатчĕ: «Пенсире пулин те арăмпа иккĕн тăрăшатпăр. Вăй çитнĕ таран ĕçлетпĕр. Ачасене пулăшма та манса каймастпăр». Сергей Витальевич мăшăрĕпе, Галина Нико-лаевнăпа, Туктамăш ялĕнче тĕпленнĕ. Вĕсем çут тĕнчене ывăлпа хĕр парнеленĕ. Ачисем, Дмитрийпа Лилия, пурнăç çулĕ çине тăнă та ĕнтĕ. Иккĕшĕ те аслă пĕлỹллĕ. Дмитрий Çĕмĕрлери патшалăх çул-йĕр хăрушсăрлăх инспекцийĕнче тăрăшать. Лилия Чăваш патшалăх ялхуçалăх академийĕнче пĕлỹ илнĕ хыççăн хăйĕн специальноçĕпех тĕп хуламăрта вăй хурать. Галина Николаевна Таерова çут тĕнчене 1970 çулхи май уйăхĕн 5-мĕшĕнче Питĕркасси ялĕнче Мидушкинсен çемйинче килнĕ. Паянхи кун Галина Таерова райпо тытăмĕнче тăрăшать. Таеровсем икĕ хутлă хăтлă та капмар çуртра пурăнаççĕ. Çакă та вĕсен ĕçченлĕхне çирĕплетет мар-и?! А.САН.

​Здоровья . Удачи. Везения вашей большой семье. Приятно Вас видеть.

Сочинение учащегося рассказывает о страшных событиях Второй мировой войны.

Предварительный просмотр:

Кам тăшмана парăнмасть, ăна халах манмасть…

Вăрçă… Тăван çĕршывăн Аслă вăрçи… 1418 талăк хушши кĕрлене çак харушă вăрçă. Пирĕн чечекленекен тăван çĕршыв çине 1941 çулхи июнĕн 22-мĕшĕнче нимĕç фашисчĕсен эшкерĕсем систермесĕр тапăннă, лăпкă хуласене, ялсене аркатнă, сирпĕтне, çунтара-çунтара янă. Совет халăхĕ пĕр çын пек пулса Тăван çĕршыва хутелеме çĕкленне.

Вăрçăра пехотинецсем те, летчиксем те, моряксем те, разведчиксем те, партизансем те фашистсене хирĕç кĕрешнĕ.

Иртнĕ вăрçă 27 миллион çын пурнăçне илсе кайна. Вăрçа пирĕн çĕршыва пĕтĕмпе 679 миллиард тенкĕлĕх çухату кунĕ. Миçĕ шкул, больница, музей çĕрпе танлашман-ши?! Çавăн пек йывăр та хăрушă тапхăрта пĕтĕм халăх пĕр çиреп чăмăра пуçтарăннă. 130 ытла чĕлхепе калаçакан халăх пĕр ĕмĕтпе, пĕр тĕллевпе кĕрешнĕ. Çавăнпа çĕнтерне те ĕнтĕ çав ирсĕр тăшмана совет халăхе…

Шел пулин те, вăрçă ветеранесен шучĕ çулсерен чакса пырать. Пирĕн вĕсене хамăран вăй-хал çитнĕ таран пулăшмалла. Тепĕр чухне ырăпа чĕнсе калаçни те вĕсен кăмлне çĕклет, вăрçă суранĕсем çинчен манма пулăшать.

Пиртен инçех мар Гордеев Алексей Николаевич пурăнать. Вăл Хулаçырми ялĕнчи вăрçа ветеранĕсенчен пĕртен-пĕр сывă юлнă çын.

Вăрçă пуçланнă хыпара Элекçей тете Хусан хулинче илтнĕ. Çак тапхăрта вăл ремесла училищинче вĕреннĕ. Часах Элекçей тăван яла таврăнать. Ашшĕне вăрса илсе каяççе. Амăшĕ вара тăвăтă ачипе пĕччен тăрса юлать. Элекçей тете окоп та чавать, колхозра та ĕçлет. Часах вăл бригадир пулса тăрать. Бригадирта 2 çул ĕçлет.

Аслă Çĕнтерĕве вăл Берлин хулинче кĕтсе илет. Çĕнтеру çинчен калаçма пуçласан Элекçей тетен куçĕсем шывланаççĕ.

Вуланă хайлавсем тăрăх эпир çакна пĕлетпĕр: çĕнтеру кунĕ хăвăртрах çывхартас тесе аслисемпе юнашар тăрса ачасем те кĕрешнĕ. Вĕсем фронтра та, тылра та пĕтĕм йывăрлăха туссе ирттерсе тăшмана çапса аркатма тăрăшнă. Пирĕн, çамрăксен, ирĕк пурнăçа сыхласа хăварассишен паттăрла çапçăма хатĕр пулмалла. Çак хаяр вăрçă çинчен самантлăха та манмалла мар.

Вăрçă вучĕ çĕр çинче паянхи кун та сÿнмен-ха. Чечня вăрçи те хай çинчен мантармасть: террористсем алхасаççĕ, мирлĕ шăплăха пăсаççĕ.

Анне  Ку манăн анне. Манăн анне питĕ илемлĕ. Анне … ятлă, 36 çулта.  Манăн анне садикре воспитатель пулса ĕçлет. Вăл мана питĕ юратать. Яланах мана ăслă шухăшсем парать. Эпĕ хамăн аннене питĕ юрататăп.

АттеАтте  Ку ман Ку манăăн атте. В н атте. Вăăл … ятл л … ятлăă, 37 , 37 ççулта. Атте спортпа тусл улта. Атте спортпа туслăă.В.Вăăл л сантехник пулса ĕçĕçлет. Атте мана лет. Атте мана сантехник пулса шать. Вăăл та мана спортра пулăăшать. В л та мана спортра пул питпитĕĕ юратать. юратать.

Эпĕ • Эпĕ … ятлă, 10 çулта. 5-мĕш класра вĕренетĕп. Эпĕ футболла выляма питĕ юрататăп. Шкулта тăрăшса вĕренетĕп. Аннепе аттене питĕ юрататăп.

Тӑван чĕлхе. Мĕн-ши вӑл тӑван чĕлхе? Ман шутпа, тӑван чĕлхе вӑл атте-анне, асаттепе асанне чĕлхи, эпĕ çуралнӑ çуралманах калаçа пуçланӑ чӑваш чĕлхи. Тӑван чĕлхепе калаçса эпир хамӑр шухӑш-туйӑма палӑртатпӑр, чуна уçатпӑр, кӑмӑла çĕклетпĕр. Атте-анне чĕлхи мӑн асаттесемпе асаннесен пурнӑçĕ – шӑпи çинчен аса илтерсех тӑрать, хамӑр пуласлӑх пирки шухӑшлаттарать.

Чӑваш чĕлхи — тӑван чĕлхе

Эй, челхем, анне панӑ чĕлхем,

Янӑра эс çут тĕнчере!

Ыттине çер чĕлхе хуть пĕлем,

Эсĕ ман пĕрре çеç – пĕрре

Тӑван чĕлхе. Мĕн-ши вӑл тӑван чĕлхе? Ман шутпа, тӑван чĕлхе вӑл атте-анне, асаттепе асанне чĕлхи, эпĕ çуралнӑ çуралманах калаçа пуçланӑ чӑваш чĕлхи. Тӑван чĕлхепе калаçса эпир хамӑр шухӑш-туйӑма палӑртатпӑр, чуна уçатпӑр, кӑмӑла çĕклетпĕр. Атте-анне чĕлхи мӑн асаттесемпе асаннесен пурнӑçĕ – шӑпи çинчен аса илтерсех тӑрать, хамӑр пуласлӑх пирки шухӑшлаттарать.

Сӑмахран илес пулсан, тӑван чĕлхене юратман çын ашшĕ-амӑшне тӑван халӑхне те, çĕрне-шывне те юратма пултараймасть. Эп шутланӑ тӑрӑх тӑван чĕлхе – тӑван халӑхӑн иксĕлми ӑс-тӑн çӑл-куçĕ. Çак çӑл-куçран эпир мĕн ачаран тумламӑн-тумламӑн пĕлӳ илсе ӳсетпĕр. Аннен кӑкӑр сĕчĕпе пĕрле унӑн ачаш та лӑпкӑ сассипе, вӑл сӑпка юрри шӑрантарнине илтетпĕр.

Чӑнах та, нумай çул иртрĕ пулин те тӑван чĕлхене пĕтме парас марччĕ. Чылай паллӑ ӑсчахсем, писательсемпе поэтсем чĕлхемĕр çинчен мӑнаçланса калани тĕл пулать. Тĕслĕхрен, А.Артемьев каланиех илер.

Шутлатӑп, шутлатӑп та ачана мĕн пĕчĕкрен чӑвашла калаçма вĕрентмелле. Акӑ эпĕ эпĕ 7-мĕш класа çитрĕм. Анчах та вырӑсла та, чӑвашла та тĕрĕс те яка калаçатӑп, çырма та аван пĕлетĕп. Ют чĕхесене те вĕренме тӑрӑшатӑп. Аттепе анне килте чӑваш чĕлхине сума суни, хисеплени курӑнсах тӑрать. Ытти çемьесенче «мама»,»папа» тесе чĕнеççĕ пулсан, пире аттепе анне тесе чĕнме вĕрентнĕ. Мĕнле илемлĕ, янӑравлӑ янӑрать çак икĕ сӑмах.

Çапла вара, çут тĕнчере пин-пин чĕлхе. Вĕсем хутӑшаççĕ, тупӑшаçççĕ, çывӑхланаççĕ. Пĕр-пĕрне парнесем те параççĕ, парнисем вара – сӑмахсем.

Ман чӑвашах пулас килет. Тӑван чĕлхене хисеплени хамӑртанах килет. Манӑн чĕлхем малалла та янӑрасса шанас килет. Эпĕ ӑна ĕненетĕп. Вӑл çĕр çинчен ан çухалтӑр.

Читайте также:

  

• Сочинение где много прилагательных 8 букв сканворд

  

• Юрий александрович бычков спецкор газеты советская культура сочинение

  

• Сочинение на тему знакомство с лермонтовым

  

• Итоговое сочинение 2021 май

  

• Свобода это когда у тебя есть выбор и ты сам решаешь сочинение егэ