«Зӕххыл нӕ фыдӕлтӕ бындурӕн
Ныууагътой махӕн ном-
ИРОН».
Брытъиаты Аслӕмбег
Поэты загъдау «у стыр циндзинад райгуырын иронӕй». Ӕмӕ ӕз сӕрыстыр дӕн, ирон чызг кӕй дӕн, уымӕй. Кӕй схъомыл дӕн ирон фарны ӕгъдӕуттыл, кӕй ис мӕ туджы ирон ӕфсарм, ирон уӕздандзинад.
Мах адӕмыхатт хицӕн кӕны йе `гъдӕуттӕй, йӕ культурӕйӕ. Дунемӕ ирон адӕм куы фӕзындысты, уӕдӕй фӕстӕмӕ хӕст сты аланты ӕгъдӕуттыл. Махӕн нӕ хӕс у, цӕмӕй нӕ куырыхон фыдӕлтӕ нын цы ныууагътой хорзӕй, уыдон цӕстыгагуыйау хъахъхъӕнӕм, цӕмӕй фыдӕлты фарн ӕмӕ намыс цӕрой ӕнусты.
Фыдӕлтӕй нӕм цы стыр хӕзнатӕ ӕрхӕццӕ, уыдонӕн сӕ тӕккӕ ахсджиагдӕр сты нӕ фарны ӕгъдӕуттӕ .
Адӕймаг ӕнусты нӕ цӕры. Ӕнусты цӕры йӕ кад кӕнӕ йӕ худинаг. Ӕмӕ-иу нӕ фыдӕлтӕ, худинаджы бӕсты кадимӕ амӕлын хуыздӕрӕн, уымӕн равзӕрстой.
«Ӕнусон цардӕй ӕнусон кад хуыздӕр,» — афтӕ дзырдтой Нарты хуыздӕртӕ. Райгуырӕн бӕстӕйӕн йӕ дуртӕ дӕр адджын сты. Куы бахъӕуа, уӕд, хъуамӕ, ӕнӕ фӕкӕсгӕйӕ дӕ цард нывондӕн ӕрхӕссын бауа нӕ райгуырӕн бӕстӕйы, нӕ Ирыстоны, нӕ адӕмы сӕраппонд. Ӕз дӕр сӕйрагдӕр нысаныл нымайын райгуырӕн бӕстӕ, иубӕстон адӕм ӕмӕ фыдыуӕзӕгыл амӕлӕты бонмӕ ӕнувыд уӕвын, архайдзынан цӕмӕй мӕ царды исты сгуыхтдзинад равдисон.
Хистӕрты нымайын, уыдонӕн лӕггад кӕнын, сӕ арфӕйы ныхасмӕ хъусын, суанг сабийы бонтӕй бацӕуы нӕ туджы. Дзӕгъӕлы нӕ фӕзӕгъынц: «Хистӕрӕн йӕ фындз амӕрз ӕмӕ йӕ зондӕй бафӕрс».
Ӕз афтӕ фӕхъуыды кӕнын, хистӕр цы хадзары нӕй, уый фидаугӕ дар нӕ кӕны. Хистӕртыл азтӕ цас рацӕуы, фыдӕбӕттӕ дӕр уыйбӕрц бавзарынц, ӕмӕ мах, кӕстӕртӕ, уый хъуамӕ хъуыды кӕнӕм.
Ирон адӕмы ахсджиагдӕр миниуджытӕй ӕз иуыл нымайын ныййарӕг мадӕн йӕ ном, йӕ фарнӕн уӕлдай кад кӕнын. Адӕймаг йӕ цины, йӕ зыны сахат фыццагдӕр йӕ мадмӕ фӕдзуры. Мады зӕрдӕ, мады дзыхы ныхас ӕвдадзы хос вӕййынц хъӕбулӕн. Дӕттынц ын ныфс, хъару, зонд, ӕрбайсӕфынц ын йӕ йӕ фӕллад, йӕ рыст. Мады дзыхы ныхас хъусгӕйӕ хъӕбул вӕййы амондджын.
Нӕртон дзырдтӕн сӕ фӕлмӕндӕр у Мад,
Цӕуы йӕ армӕй адӕмыл бӕркад.
Цӕрынӕй хӕрынмӕ ирӕттӕм иннӕ адӕмтимӕ абаргӕйы сылгоймагӕн кодтой уӕлдай кад. Бинонты `хсӕн дӕр ӕмӕ ӕхсӕнады дӕр ахста ахсджиаг бынат. Ууыл дзурӕг сты, ӕнусты сӕрты сӕ кой махмӕ кӕмӕн ӕрхӕццӕ, уыцы номдзыд сылгоймӕгты нӕмттӕ: Амагӕ ӕмӕ алайнаг Иринӕ, Задалесчы Нанӕ ӕмӕ ӕндӕртӕ. Раджы дӕр ӕмӕ ныр дӕр сылгоймаджы барынц зӕдтӕ ӕмӕ дауджытимӕ. Дзӕгъӕлы нӕ фӕзӕгъынц: «Ӕцӕг сылгоймаг хадзары зӕд у,» кӕнӕ «Сатана кӕд сылгоймаг уыди, уӕддӕр Нарт йӕ зондӕй цардысты».
Зын уавӕры бахауӕг адӕймагӕн йӕ фарсмӕ ӕрбалӕуу, зӕрдӕ йын бавӕр ӕмӕ йын баххуыс кӕн. Уыцы миниуӕг ирон адӕммӕ ард бахӕрды хуызы у. «Зӕрдӕйы хорз дарӕг – удыбӕстӕ ссарӕг», — дзырдтой нӕ фыдӕлтӕ. Рынчын,кӕнӕ факӕсынхъуаг адӕймагӕн балӕггад кӕнынӕй ма хуыздӕр цы ис.
Ирон адӕммӕ рагӕй баззад ӕгъдау – уазӕджы буц кӕнын цӕхх ӕмӕ кӕрдзынӕй. «Мӕ фыдгулы хӕдзармӕ уазӕг ма `рбацӕуӕд», «Уазӕджы аккаг буцдзинӕдтӕ нӕй», — афтӕ-иу загътой фыдӕлтӕ. Ирон лӕг цыфӕнды мӕгуыр армӕй дӕр йӕ уазӕджы хорз фены, сбуц ӕй кӕны хӕринагӕй, нозтӕй, хӕлар, рӕвдаугӕ цӕстӕнгасӕй ӕмӕ лӕгъз дзыхыныхасӕй.
Ацы дунейы адӕймагӕн ӕнӕ йӕ алыварс уӕвӕг адӕм фӕцӕрӕн нӕй. Ирон адӕм, ӕвӕццӕгеӕн, рагӕй дӕр уымӕн кодтой сыхагӕн уӕлдай кад, уымӕн-иу загътой фыдӕлтӕ: «Хорз сыхаг ӕфсымӕр у», «Бӕлас куы фӕкӕлы, уӕд йӕ сыхагыл банцой кӕны». Сыхагимӕ хӕларӕй цӕрын фыдӕлтӕй баззад. Адӕймаджы хъӕздыгдзинады разӕй дӕр хорз сыхаг хъӕуы. Кӕд дӕ сыхагӕй амонд фӕцис, уӕд уый стыр хорздинад у. Цы ма уа уымӕй хуыздӕр, дӕ тыхст рӕстӕг дӕ сыхаг ӕфсымӕрау дӕ цуры куы `рбалӕууа, дӕ хъыгыл хъыг куы кӕна, дӕ циныл – цин.
Цард кӕстӕрӕй фидауы фӕзӕгъынц. Ӕмӕ уый ӕцӕгдӕр афтӕ у. Хистӕр-иу кӕстӕрӕй домдта фыццаджыдӕр ӕгъдау ӕрмӕст ныхасӕй нӕ, фӕлӕ йӕ алы къахдзӕф, йӕ алы фӕзылдӕй дӕр. Мӕ райгуырӕн хъӕуы ӕфсарм кӕстӕртӕм бӕрзонд ӕвӕрд у. Акӕсут-ма фӕсивӕдмӕ. Хъӕуы цин кӕнӕ зианы хабар куы вӕййы, уӕд фӕсивӕдӕй хуыздӕр чи `рбалӕууы фӕкӕсынмӕ? Амӕй-ай сӕрӕндӕрӕй, иу иннӕйы фӕдыл кӕстӕртӕ, сӕ хъарутыл нӕ ауӕрдгӕйӕ, зардиагӕй ӕххуыс кӕнынц.
Сӕфӕн нӕй нӕ фыдӕлты фарнӕн, уымӕн ӕмӕ нӕ фыдӕлтӕ сӕ фарн мӕрдтӕм нӕ ахастой, уыдон ӕй уӕлӕуыл ныууагътой махӕн, кӕрӕдзийы фылдӕр уарзынӕн, амондджындӕр ӕмӕ зӕххыл рӕсугъддӕрӕй цӕрынӕн.
Ӕз, куыд ӕрыгон фӕлтӕры минӕвар, мӕ хӕсыл нымайын нӕ рӕсугъд фарны ӕгъдӕуттӕ бахъахъӕнын ӕмӕ сӕ дарддӕр хӕццӕ кӕнын фӕстагӕттӕм.
Хистӕр кадджын кӕм у, кӕстӕр – ӕгъдаудӕттӕг, уым ирон фарнӕн фесӕфӕн нӕй.
Обновлено: 12.03.2023
Ирон адæмы царды æгъдæуттæн сæ фæд цæуы рагон æнустæй, суанг скифты æмæ аланты замантæй. Кавказы иннæ адæмты ‘хсæн цæргæйæ, ирæттæн бантыстис се’гъдæуттæ æмæ сæ дин бахъахъхъæнын, ныры дугмæ сæ æрхæццæ кæнын. Кæй зæгъын æй хъæуы, ирон туджы фидардзинадимæ уымæн ноджыдæр ахъаз фæцис, аланты байзæттæгтæ тæтæры æмæ Тимуры æрбабырстыты фæстæ хæхбæсты цалдæр æнусы дæргъы хибарæй кæй цардысты, уый.
Файлы: 1 файл
Доклад на тему Осетинские обычаи На осетинском языке.docx
Ирон адæмы царды æгъдæуттæ
Ирон адæмы царды æгъдæуттæн сæ фæд цæуы рагон æнустæй, суанг скифты æмæ аланты замантæй. Кавказы иннæ адæмты ‘хсæн цæргæйæ, ирæттæн бантыстис се’гъдæуттæ æмæ сæ дин бахъахъхъæнын, ныры дугмæ сæ æрхæццæ кæнын. Кæй зæгъын æй хъæуы, ирон туджы фидардзинадимæ уымæн ноджыдæр ахъаз фæцис, аланты байзæттæгтæ тæтæры æмæ Тимуры æрбабырстыты фæстæ хæхбæсты цалдæр æнусы дæргъы хибарæй кæй цардысты, уый. Æмæ кæд фæстæдæр сарæзтой хæстæг æмæ фидар бастдзинæдтæ сыхаг адæмтимæ, уæддæр ирæттæн сæ фылдæр абон дæр фидарæй хæцы сæ Фыдæлты Фарныл æмæ рагон æгъдæуттыл.
Цæмæндæр, ныхас ирон æгъдауыл куы рацæуы, уæд фылдæр хатт райдайынц ирон бæрæгбæттæ æмæ фынджы æгъдæуттæй. Уыдон дæр ахсджиаг куыд нæ сты. Фæлæ ноджы ахсджиагдæр æмæ вазыгджындæр та сты ирон адæймаджы царды уаг, æфсарм, йæ ахастдзинæдтæ алыварс адæмимæ, сыхбæстæ-хъæубæстæимæ, стæй бинонты æгъдау. Цæй æмæ мах дæр уыдонæй райдайæм.
Ирон æхсæнады æхæстдзинæдтæ
Куыд зонæм афтæмæй, паддзахадон закъонтæ (engl.-Laws) ирон цардмæ æрцыдысты Уæрæсейæ æрæджы, иу-дыууæ æнусы размæ. Æргом зæгъгæйæ та, æххæстæй абон дæр уыйбæрц нæ ахадынц æхсæнады царды, зæгъæм Ныгуылæн Европæйы æмæ Америчы куыд ахадынц афтæ. Æнусты дæргъы Иры дзыллæйæн æнæфæцудгæ уыдысты æндæр закъонтæ – Ирон Æгъдау, Æфсарм æмæ Фыдæлты Фарн. Æрмæстдæр уыдонмæ гæсгæ арæзтой сæ цард. Уыцы æгъдæуттæ уыдысты рæстдзинад æмæ æргомдзинады бындурыл, цардæн йæхи арæзт. Хъуыдыгонд дзы уыдысты алы адæймаджы сæрибардзинад, йæ хæстæ æмæ йæ бартæ дæр.
Алы ирон æхсæнады дæр (кæмтты, хъæуты) уыдис æхсæнадон царды ахсджиаг уынаффæтæ кæм хастой, ахæм æмбырд – Ныхас. Уыдис сæм ноджыдæр адæмон Тæрхон дæр. Æмæ кæд Ныхасмæ ас нæлгоймæгтæ иуылдæр цыдысты, уæд Тæрхон кæныны бар та уыдис тæккæ дзырдарæхст, фендджын æмæ хиуылхæцæг лæгтæн. Цæвиттон, фидарæй зæгъæн ис – раджыйы заманты Иры кæмтты æмæ хъæуты цард адæмон демократийы бындурæвæрæн миниуджытæй цух кæй нæ уыдис.
Алы адæмтæм алыгъуызон цæстæнгас ис хорз цы у æмæ æвзæр, уымæ. Хатгай уыцы дыууæ хъуыддаджы хсæн бæрæг хахх ракæнæн нæ вæййы. Ирон адæммæ рагæй дæр бæлвырд уыдис, æвзæр æмæ худинагыл нымад цы у уый. Адæймаг кæд æхсæнады уæнг у (мыггаг, сыхбæстæ, хъæубæстæ), уæд хъуамæ йæхи афтæ дара, цæмæй уыцы æхсæнадæн æмæ йæ алыварс адæмæн æнад чи у, ахæм митæ ма кæна, ома йæхи æнæгъдау ма дара. Уырдæм хауы ныхасы уаг дæр. Худинагыл нымад уыдис, ирон лæг-иу йæхи хъуыддæгтæ æмæ йæхи пайда æхсæнады хъуыддæгтæй бæрзонддæр куы æвæртта, уый. Уымæй æгаддæр та уыдис, уыцы æхсæнадæн зиан хæссæг. Ахæмтæ æнæмæнг дзуапп лæвæрттой æхсæнады раз Ныхасы, кæнæ Тæрхоны.
Хистæрæн кад кæныны æгъдау дыууæрдæм фæндаг у. Фендджын æмæ зондджын хистæр кæддæридддæр йæхæдæг дæр аргъ кодта кæстæртæн, йæхи сæ цæсты ницæмæй æфтыдта, кæстæры раз æнæуаг ми кæнæ ныхас кæнын йæ сæрмæ нæ хаста. Абоны боны уый цы хистæр не’мбары, уый йæ кад уайтагъ фесафы.
Ирон царды алы уавæрæн дæр ис йæхи æгъдау. Иу ран гæнæн цæмæн ис, уый æндæр ран арæх нымад цæуы худинагыл. Алы æгъдауæн дæр ис йæхи бынат æмæ йæхи рæстæг. Хистæрты æмæ сылгоймæгты раз нæ уыдис хъæрæй дзурæн, загъд кæнын, æвзæр дзыхæй дзурын. Фынджы уæлхъус бадгæйæ дæр афтæ. Уымæй уæлдай ма хиуылхæцгæйæ адæм сæхи дарттой кувæндæттæм хæстæг, уæлмæрдты. Цæвиттон, ирон адæмы æгъдаумæ гæсгæ, царды уыдис бирæ хъуыддæгтæ, кæцытæ кæнын не’мбæлдис, кæцыты нымадтой худинаг æмæ æгадыл. Æмæ кæд алы адæймагæн дæр йæ бар йæхи уыдис, уæддæр æй йе’гъдау æмæ йæ æхсæнадон хæс хызтой æвзар ми кæнынæй. Стæм хатт-иу искуы ахæм куы разындис, æгъдау кæмæ нæй, йæхи, йæ мыгкаджы, йæ хъæубæстæйы худинаг чи кæны, уæд-иу ыл адæм сæхи атигъ кодтой, æнæуынон-иу сси, сæрмæ-иу æй ничиуал хаста. Раздæры заманты уый мæлæтæй æвзæрдæр тæрхон уыдис. Хатгай ахæмыл хъæубæстæ кодтой Хъоды (рус. – отвержение; engl. – an outcast). Хъодыгондимæ ничи кодта нæдæр дзургæ, нæдæр ын кодта æххуыс. Уынджы цы дуртæ ис, уыдонæй уæлдай-иу æй хъуыды дæр ничиуал кодта. Гъе стæй иннæтæй Хъодыйы æгъдау чи фехæлдтаид, уый йæхæдæгдæр хъуамæ æрцыдаид хъодыгонд. Ахæм карз æмæ æгъатыр æгъдау равзæрдис нæ рагфыдæлтæм æвæццæгæн уымæн, æмæ сæм адæмы фарн, адæмы цæстæнгас царды кастис тæккæ сæйрагдæр. Сæ кад æмæ намыс хъахъхъæдтой цæсты гагуыйау. Фылдæр-иу хъодыйы бæсты æнцонæй равзæрстаиккой мæлæт.
Искуы-иу лæгмард æрцыдис, кæнæ исчи карз æгъдауæй бафхæрдта иннæйы, хъуыддаг æнæмæнг цыдис туг исынмæ (Engl. – blood feud, vendetta). Хъуамæ æфхæрд чи арцыдис (кæнæ кæд йæхæдæг нал ис, уæд йе’фсымæртæ, æрвадæлтæ), уый йæ туг райстаид æфхæрæгæй, кæнæ йæ мыггаджы нæлгоймæгтæй. Æрмæстдæр уæд уыдис нымад, лæг йæ маст æххæстæй кæй райста. Кæд искæмæн йæ маст райсын йæ бон нæ бауыдаид, уæд кодта худинаг æмæ æгад. Иу лæгмард цыдис иннæмæ: алчидæр йæ хæсыл нымадта йæ туг райсын. Афтæмæй-иу хатгай тудджынтæ æгъатырæй кæрæдзийы цагътой бирæ æзты дæргъы. Уыимæ, хохаг адæм сæ маст никуы истой зæронд лæгтæй, сылгоймæгтæй æмæ сывæллæттæй. Уый уыдаид тынг æгад ми, æмæ йæ лæг йæхи чи хоны, уый йæ сæрмæ никуы хаста. Цыфæнды хъаугъа дæр искуы æрцæуы фидыдмæ. Тудджынты бафидауын кæнæнæн-иу комы, хъæубæсты дзырдзæугæдæр лæгты бахъуыдис стыр арæхстдзинад равдисын, дыууæ мыггаджы фарны бацæугæйæ. Ныры дуджы тугисыны æгъдау кæмæдæр зыны хъæддаг мийау. Фæлæ уæды рæстæг паддзахадон закъонтæ нæ уыдис, æмæ ацы æгъатыр æгъдау ирон æхсæнадон царды мидæг ахста йæхи бынат, стыр ахъаз уыдис быхсынæн, хиул хæцынæн.
Къамы — ныв ирон кафтæй «Лæгæй лæгмæ хæст»
Цымыдисаг æмæ вазыгджын у уайсадыны æгъдау. Чындз йæ цæрыны хæдзармæ куы бацæуы, уæд бинонты хистæртæм уайсадгæ фæкæны, ома сæ разы дзургæ нæ фæкæны. Уыцы æгъдау чындзæн ахъаз кодта йæхи куыд æмбæлы афтæ дарынæн: уæзданæй æмæ баронæй. Уыимæ, бинонтæ сæхæдæг дæр уайсадæг чындзы æфсармæй йæ разы нæ кодтой уæлдай ми кæнæ цы неۥмбæлы, ахæм ныхас. Ацы æгъдау ирон адæммæ ныртæккæ дæр ис. Фæлæ ныры хистæртæ чындзы дæргъвæтин рæстæг уайсадын нæ бауадзынц. Кусарт акæнынц, сæ сыхбæстæ æрхонынц, æмæ чындзмæ нуазæн авæргæйæ йæ сæхимæ сдзурын кæнынц.
Чызджыты та хъомыл кодтой уæздан æмæ хиулхæцæгæй, сылгоймаджы миниуджытæй æххæстæй. Къæйных ныхасгæнæг, æнæуæздан, лæгой арæзт чызг адæмы астæу уыдис худинаг. Ахæм хæдзармæ хорз усгур нæ цыдис. Уæдæ стыр æгаддзинадыл нымад уыдаид чызг лæппуты ۥрдæм æгæр куы кастис, уæд. Лæппу æмæ чызг кæрæдзийы зæрдæмæ куы цыдысты, уæддæр-иу фембæлдтæм не ‘згъордтой. Кæд-иу æнæнхъæлæджы кæрæдзийыл фембæлдысты æмæ дыууæ ныхасы загътой, уæд хорз. Исчи чызгмæ йæ æнгуылдзæй дæр бандзæвыдис – додой кодтаид йæ сæр. Уымæн æмæ ахæм цау æгас мыггагæн дæр æгаддзинад хаста. Лæппутæ æмæ чызджытæ æдæрсгæ æмбæлдысты кæрæдзиуыл æрмæстдæр иунæг бæнаты – хъазты мидæг. Куывдты æмæ чындзæхсæвты лæппутæ ерысæй æвдыстой сæ арæхстдзинад, сеۥгъдау. Æмæ-иу кæд зæрдæмæ чи цæуы, уыцы чызгимæ къухы бафтыдис акафын – уæд хæрдмæ дæ худ æппар. Уымæй уæлдай, симды (симд – ирон адæмон кафт) уыдис гæнæн чызджы цонгыл хæцгæйæ кафæн.
Ныры цард бирæ ивддзинæдтæ бахаста кæстæрты ахæстдзинæдтæм. Раздæр уæвæн кæмæн нæ уыдис, ахæм хъуыддæгтæ ныр æрвылбойнаг систы. Аивтой чызджытæ æмæ лæппутæ, кæд ма дзы бирæтæм фыдæлты фарнæй дзæвгар ис, уæддæр. Фæлæ ма абон дæр лæппутæн сæ фылдæр, бинонты хъуыддаг бакæныны афон куы æрцæуы, уæд фæкæсынц рог æмæ къæйных чызджытæм нæ, фæлæ нæ фыдæлтæ бирæ азты дæргъы аргъ цæмæн кодтой, уыцы миниуджытæ кæмæ ис, удонмæ.
Бирæ рæсугъд æгъдæуттæ уыдис æмæ ис ирон адæммæ. Сеۥппæтыл ацы ран аххæссын нæ бон нæ бауыдзæнис. Æгæр уæрæх æмæ вазыгджын сты. Фæлæ уæддæр архайдзыстæм ацы æрмæг фæбæстондæр кæныныл. Æрвитут нæм уæ хъуыдытæ æмæ фиппаинæгтæ.
Кæд дæхи ирон хоныс, уæд дæ зæрдыл дар, нæ адæмы фидæн дæуæй аразгæ кæй у, йæ хъысмæт дæу къухты кæй ис!
Дæ адæм дыл æвæрынц стыр хæс, æмæ сæ ма фæсай, гадзрахатæй сыл ма рацу, ма бафæзм чъизи æмæ æгъдаухалæг æвзæрты!
НÆ ИРОН ÆГЪДАУ – НÆ ФИДÆНЫ БЫНДУР
ИРОН КÆСТÆРÆН ЗÆРДЫЛДАРÆН
Нæ хорз кæстæр!
Кæд дæхи ирон хоныс, уæд дæ зæрдыл дар, нæ адæмы фидæн дæуæй аразгæ кæй у, йæ хъысмæт дæу къухты кæй ис!
Дæ адæм дыл æвæрынц стыр хæс, æмæ сæ ма фæсай, гадзрахатæй сыл ма рацу, ма бафæзм чъизи æмæ æгъдаухалæг æвзæрты!
Нæ рагфыдæлтæ нын нæ ныууагътой дурæй амад фидæрттæ, стыр сахартæ æмæ бирæ зæххытæ, фæлæ нын уыдоны ныхмæ ныууагътой стырдæр хæзнатæ: сæ миддунейы арф философи, сæ æвидийгæ культурæ, сæ диссаджы уæздандзинад æмæ аланты æвзаг.
Незамантæй нырмæ нæ ирон царды бындур уыдысты Ирон Æгъдау æмæ Адæмы Фарн. Æнæ уыдонæй ирондзинадæн уæвæн нæй, нæй йын фидæн. Æнæ уыдонæй ирон адæм æнæмæнг цæуынц сæфтмæ.
Сæфтмæ нæ абон тæрынц, æнæуаг ныхас æмæ æнæгъдау митæ худинаг кæмæ нал кæсынц, ахæмтæ. Уыдон барвæндонæй, кæнæ та æнæрхъуыдыйæ, халынц ирон адæмæн сæ рæбинаг цæджындз – нæ фыдæлтыккон царды æгъдау.
Бæрзонд бынæттæ, бирæ мулк, цæстмæ митæ, æдзæстуарзондзинад лæггæнæг систы, кæмæндæр та — æгъдаубарæн.
Карз нозт нæ цæлгæнгæ, кафгæ-заргæ сæрсæфæнмæ фæтæры. Бирæтæ уый нал æмбарынц, водка доны бæсты нуазынц. Хъыгагæн, уымæн тынг ахъаз сты иуæй-иу ас адæм дæр, карджын уæвгæйæ æгъдау чи нæ зоны, æмæ кæстæрты рæдийын чи кæны.
Фыдæлтæй баззад хистæрæн аргъ æмæ лæггад кæнын, йæ ныхасмæ йын лæмбынæг хъусын. Æмæ уыцы æгъдау хъуамæ махæн сæфт макуы уа. Фæлæ абоны царды хистæр æргом куы рæдийа, æгъдау куы хала, уæд æм нæ байхъусын къаддæр зиан хæссы, æнæгъдау ми бакæнынæй.
Уый ды фехалын ма бауадз!
Хъæддыхæй зон ирон агъдауы бындурон домæнтæ, йæ фæзилæнтæ, цы æмбæлы æмæ цы не’мбæлы, æмæ дæ уыцы зонд хондзæн фарны фæндагыл.
Абоны бон Ирон Æгъдау æмæ Ирон Æфсармы домæнтæн сæ сæйрагдæртæ сты:
— Адæмы ‘хсæн, æхсæнадон бынæтты зон дæхи дарын. Ма кæн хъæр, æнæфсарм, кæнæ схъæл ныхас. Дæхи ма стау, аргъ кæн алкæйы зондæн дæр. Фылдæр хатт бирæ зæгъынæй байхъусын пайдадæр вæййы.
— Ма кæн къуыдипп, схъиуд митæ. Зон хиуыл хæцын, уый фæрцы адæмы астæу уыдзынæ тыхджындæр æмæ фæрнджындæр.
— — Хæдтулгæ машина скъæргæйæ, аргъ кæн дæхи цардæн æмæ адæмы æдасдзинадæн. Хиуыл хæцын фæраз æмæ æрра, схъиуд цыд ма кæн. Дæ алыварс чи ис, уыдонæй æфсæрмы кæн, сæ фæндаг сын ма лыг кæн. Дæхи æгад æмæ æлгъыстаг ма кæн, адæмы фыдæх райсын бирæ у.
— Ирон нæлгоймæгтæ фембæлгæйæ хъæбыстæ никуы кодтой. Кæрæдзийы къухта-иу райстой æмæ-иу дзыхæй уæздан арфæ ракодтой.
Нæу дæуæн дæр сыхæгтæй æрбайсгæ хъæбыстæ кæныны æгъдау фæзминаг.
— У хайджын ирон æфсармæй. Уынгты, паркты, æхсæнадон бынæтты уром æмæ ма ‘вдис дæ монцтæ. Чызг æмæ лæппу кæрæдзимæ цы зæрдæ дарынц, уымæ хъуамæ адæм кинойау ма кæсой. Алцæмæн дæр ис йæхи бынат æмæ рæстæг.
— Зон æмæ æххæст кæн кæстæр-хистæры æмæ хистæр-кæстæры æгъдау. Кад кæн нæ фæрнæйдзаг хистæртæн, ис сæ зонд æмæ фæлтæр. Зон, ирон адæмы фарн хистæрæй кæстæрмæ кæй цæуы, æмæ фидæны дæ кæстæртæ уыцы фарн дæумæ кæй агурдзысты.
Ма йæ фесаф! Бахъахъхъæн æй цæсты гагуыйау! Ма фæкæн фæсмойнаг уыцы кæстæрты!
— Ма æрлæу бинонты æгъдау халджыты æмрæнхъ. Макуы райхъуысын кæн дæ хæдзарæй хъæр ныхас, загъды уынæр. Уый на адæммæ уыдис худинаг.
Аргъ кæн дæ ныййарджытæн, дæ цардæмбалæн, дæ бинонтæн.
— Зон дæ кæстæртæн раст зонд бацамонын, сæ адæмы уидæгтыл фидар баст куыд уой, сæ Райгурæн бæстæйыл – æнувыд. Саби фыццаг ныййарджыты бафæзмыны, æмæ дæ кæстæртæн кæддæриддæр у хорз æгъдау æвдисæг.
Бирæ кæстæртæ хæдзары амонд æмæ фидауц сты, фæлæ уыимæ дæ зæрдыл дар, уыдон нæ Иры фидæн дæр кæй сты, æмæ æппæт дæр дæуæй аразгæ кæй у.
— Дæ адæмы фарнимæ дæ фыццаджыдæр бæтты нæ ирон æвзаг.
Уый нæ æгæрон хæзнадонæн йæ бахизæн дуары дæгъæл у.
Ма йыл атигъ кæн дæхи!
Æдæрсгæ дзур, кæс æмæ фысс иронау! Бауарзын кæн уыцы æвзаг дæ кæстæртæн. Зон, æцæг ирон уый нæу, ирон бинонты ‘хсæн чи схъомыл ис, фæлæ йæхæдæг ирон кæстæрты чи схъомыл кодта.
Кæд ыл дæ уавæрты фæрцы, кæнæ ныййарджыты рæдыдæй афоныл нæ фæцалх дæ, уæд ныр хъуыддаг æрмæстдæр дæхицæй аразгæ у. Алкæй бон дæр у хи хъаруйæ йæ мадæлон æвзаг сахуыр кæнын.
— Ирон фынгæн стыр нысан ис. Уый у нæ аргъуан, нæ кувæндон.
Зон ирон фынджы æгъдæу, æмæ уымæ гæсгæ дæхи дар!
Дæ зæрдыл бадар, ирон адæм хæрд æмæ нозтыл зыд нæ кодтой, зыдтой дзы бæрц. Расыггæнæг уыдис худинаг, зарæггаг.
Карз нозт æгъдаухалæг у, нæ сафæг. Маргау ахъардта на адæмы тугдадзинты æмæ нæ иугай цæгъды. Æппæтæй хуыздæр, дæ къух ыл бынтон куы сисай, уый. Незамантæй, хорæй конд бæгæны уыдис нæ адæмы кадджындæр нозт. Хорз аргъ кодтой къуымæлæн дæр.
Дунейы кадджын адæмтæй никæцы нуазы водка дзаг агуывзæтæй. Уый нымайынц хъæддаг мийыл. Никуы уыдис нæ фыдæлтæм дæр ахæм æгъдау. Æмæ афтæ чи зæгъы, ирон фынджы уæлхъус æрмæстдæр карз нозтæй кувгæ у, уый ирон æгъдауæн æппындæр ницы æмбары.
Æгъдаухалджытæ сты гуыбындзæлтæ æмæ расыггæнджытæ.
Абон уыдонæй бирæтæ уынаффæгæнджытæ систы. Хатгай бадынц хистæрæн, нозтæй тых кæнынц, халынц ирон æгъдауы бындурон фæтк.
Ирон æгъдауы фæрæзтæй сын зон уæзданæй, фæлæ фидарæй ныхкъуырд дæттын!
— Фæстаг рæстæг фæсивæдæн фæзындис бирæ ног фадæттæ кæрæдзиимæ зонгæ æмæ ныхас кæнынæн. Уыдонæй иу у интернет. Æмæ уыцы ран ирон фæсивæд хъуамæ сæ зæрдыл æдзухдæр дарой, мингай адæмтæ сæм фæйнæрдыгæй кæй кæсынц æмæ æгас ирон адæмæн уымæ гæсгæ тæрхон кæй кæнынц.
Зон, дæ фыдæлтæ сæ кæртмæ дæр гуыбынгомæй нæ хызтызты, сæ монцтæ адæмы размæ нæ хастой, дзæгъæлдзырд æмæ æнæуаг ныхас нæ кодтой.
— Тырн хæрзхъæд ахуырмæ. Уый фæрцы рацыдысты нæ ирон адæм раззагдæрты æмрæнхъ. Царды мидæг архай зондæй, фæлтæрæй, уды хъаруйæ.
Зон зындзинæдтæн, цæсгом æнæфæчъизигæнгæйæ, фæразын. Худинаг æмæ æгадæй дæхи хиз. Худинаджы бæсты-иу мæлæт æвзæрстой дæ фыдæлтæ.
— Ныры рæстæг тызмæг у. Бирæты смæгуыр кодта, къæсæргæронмæ сæ раппæрста. Фæлæ куыстуарзонæй мæгуыр худинаг никуы у, куыд нæу худинаг хи куыствæллойæ амад мулк дæр. Худинаг у давын, мæгуыр адæмы сайын, стъигъын, гæртамтæ исын. Уыдонмæ ма бабæлл. Адæмы фыдæх стыр æмæ ахадгæ у. Ахæм хъæздыгдзинады та амонд нæй.
Дæ ирон цæсгом æхцайыл æмæ бæрзонд бынæттыл макуы ауæй кæн.
Зон æмæ æмбар дæ алыварс цы мæгуыр адæм ис, уыдоны. Мæгуырæн баххуыс кæнын фарны хъуыддаг у.
— Алы адæймагæн дæр аргъ кæн йæ дзыпп æмæ йæ бынатмæ гæсгæ нæ, фæлæ йæ удыхъæдмæ гæсгæ. Чи цы у, уый йæ хъуыддæгтæй бæрæг вæййы. Лæгдзинад æхцайæ баргæ нæу. Йæ сыхы, йæ хъæубæсты мидæг, адæмы домæнтæ хи пайдайæ бæрзонддæр чи æвæры, уый уыдис кæддæриддæр арфæйаг, адæмæн уарзон.
— Адæмтæ иуылдæр æмсæр æмæ æмбар сты. Нæй дзы хуыздæртæ æмæ æвзæрдæртæ. Дæ фыдæлтæ кæддæриддæр аккаг аргъ кодтой иннæ адæмтæн, цæвиттонæн сæ хастой. Уыцы зондæй хайджын у ды дæр.
Фæлæ æппæты фылдæр уарз дæ ирон адæмы æмæ дæ райгуырæн Ирыстон.
Макуы ракан знаггад дæ адæмæн, нæдæр хъуыддагæй, нæдæр ныхасæй!
Æппæт хъаруыйæ архай йæ кад, йæ намыс бæрзонд сисыныл, нæ адæмы иудзинадыл!
-Ныры заман нæ фæсивæдæй бирæты сæ балцвæндæгтæ ахастой Ирыстонæй дард. Æмæ кæмфæнды куы уай, уæддæр макуы рох кæн дæ райгуырæн бæстæ, дæ мыггаг, дæ адæмы. Хуыздæр цард агургæйæ сыл ма ауигъ дæ къух. Зон сæ минæвар кæй дæ, æмæ дыл хорз æгъдау æвдисыны хæс æвæрд кæй ис.
Уастырджийыл дæхи фæдзæхс, æмæ дæ рæствæндаг кæнæд!
Нæ домбай фæсивæд!
Сымах стут нæ фидæн, нæ зæрдæдарæн æмæ нæ цардаразæг!
Мæ бауадзут фесафын нæ фыдæлты æгæрон хæзнатæ: Ирон Æвзаг, Ирон Æгъдау æмæ Фарн!
Макуы ацæут æнæгъдаудзинады фæндагыл!
Фидар хæцут нæ адæмы фыдæлтыккон уидæгтыл, бафсадут сæ уæ лæгдзинад, уæ цыргъзонд æмæ уæ хæрзæгъдауæй, уæ ныфс, уæ хъаруйæ, нæ ирон адæммæ уæ æгæрон уарзондзинадæй!
Æмæ уын уæ фæрнджын фæндагыл Дуне Сфæлдисæг Иунæг Кадджын Стыр Хуыцау æххуысгæнæг уæд!
Алы адæймагæн дæр ис нысан йæ царды. Йæ райгуырдæй фæс-тæмæ сывæллонæн ныййарæг мад бауарзын кæны Райгуырæн зæхх, йæ радтæг адæмы. Æмæ уыцы амындимæ райдайы фыццаг къахдзæфтæ кæнын царды фæндагыл. Тынг дæрзæг, уæззау æмæ даргъ у уыцы фæндаг. Æмæ алкæйы хæс дæр у рæстагæй, æнæфæцудгæйæ, йæ сомбоныл хъуыдыгæнгæйæ, йæхицæн йæ адæмы ‘хсæн рæсугъд, хорз ном скæнын, йæ фæстæ ныууадзын хорз хъуыддæгтæ æмæ фарны фæд.
Адæймаг йæхи æмбарыныхъом куы фæвæййы, уæд æй хъæуы ахъуыды кæнын, цы у сæйрагдæр æмæ йыл цы хæстæ ис царды, æппæт уыдæттыл. Уыцы хæстæн та сæ ахсджиагдæр у куыст. Хъуамæ алчи дæр тырна уымæ, цæмæй йын адæмы ‘хсæн уа кад, аргъ ын кæной, йæ алыварс чи ис, уыдон. Уый та аразгæ у адæймагæн йæхицæй. Æгъдауджын, цæстуарзон куы уай, адæмимæ хæларæй куы цæрай, царды исты хорздзинад ныууадзынмæ куы тырнай, уæд, зæгъæн ис, дзæгъæлы нæ райгуырдтæ. Хорзы ном хæссыныл бирæ фыдæбон ис. Йæ царды хабæрттæ кæсгæйæ, цæстыты раз ирдæй сысты, хуымæтæг адæмы ʹхсæнæй чи рацыд; цардмæ, адæммæ йæхи сæрмагонд цæстæнгас кæмæн ис, дунейы хъуыддæгтæн æмæ рæстдзинадæн йæхи барæнæй аргъ чи кæны, хорз æмæ æвзæр искæй ныхæстæй чи нæ зоны, ахæм адæймаг.
Фыссæгæн дæр æмæ поэтæн дæр курдиат æрдзæй лæвæрд куы нæ уа, уæд йæ фыдæбæттæ цыфæнды рæсугъд куы уой, фæлæ сæ апп куы нæ уа, уæд сæ æппындæр ницы пайда ис, нæдæр йæхицæн, нæдæр адæмæн. Уыдзысты хуымæтæг, кæрæдзийыл рæсугъд амад рæнхъыты къорд. Фæлæ дæ иугæр æрдз курдиатæй фæхайджын кодта, йæ мидбылты дæм фæлмæн куы бахуда, уæд æй зон, уый хуымæтæджы фæзынд кæй нæ у.
Фыссæн сис йæ къухмæ чи райсы, уымæн йе сфæлдыстадон уацмыстæ нысанмæздæхтæй амонынц æхсæнадмæ, адæммæ. Хъæуы хиуыл кусын цæрæнбонты дæр. Хъуамæ дæ уд æмæ дæ цард снывонд кæнай адæмæн. Цины дæр æмæ хъыджы дæр уай сæ фарсмæ. Дæ уынд сын уа æхцон, дæ дзырд — зæды дзырд. Æрмæст ацы миниуджытæм тырнын хъæуы…
Адæймаг цы дæсныйады фæндагыл ныллæууы, уый хъуамæ хæсса æхцондзинад æмæ пайда æрмæст йæхицæн нæ, фæлæ ма йæ алфæмблайы цы адæм ис, уыдонæн дæр. Адæмы хорзæхæй стырдæр хорзæх та нæй а-зæххыл. Лæгæн йæ авдæнæй йæ ингæнмæ Хуыцау цас рæстæг радта, уыцы æмгъуыд хъуамæ йæ адæмы раз къæмдзæстыг мацæмæй уа. Æнæ сыгъдæгзæрдæ фæллойæ, æнæ намысæй фæцæрæн нæй. Стыр худинаг у æгуыстæй бадын, искæйы мулкмæ кæсын, уынгты дзæгъæл лекка кæнын. Уый у стыр цæлхдур нæ абоны царды размæцыдæн. Хъуамæ алы адæймаг дæр йæ хæс зона: кæй у æхсæнады уæнг, кæй йæ хъæуы фæллой кæнын, йæ дарддæры цард аразын.
Иуӕй-иу адӕймагæн зын у йӕхи ӕрмӕст иу профессийы фæлгæтты ӕвӕрын. Йӕ гоймагдзинады бирӕвӕрсыгдзинад ын бар нӕ фæдӕтты ӕрмӕст иу хъуыддаг аразын. Йӕ дыккаг профессийы тыххӕй дӕр Никъала дзуры зӕрдӕрадӕй. Куыд йе ‘мкусджытæ, афтæ горӕты цӕрджытӕ се ‘ппӕт дӕр тырнынц, цӕмӕй сӕ къахыдарӕс бацалцӕг кӕнынмӕ бахӕссой æрмæстдæр Никъаламæ, уымӕн ӕмӕ йӕ куыст алыхатт дӕр вӕййы цӕсгомджын ӕмӕ зӕрдӕмӕдзӕугӕ. Цыфӕнды куыст дӕр ӕнувыд ӕмӕ намысджынӕй куы кӕнай, уӕд уый ӕнӕхъусдард никуы баззайы.
Никъала ма иттæг хорз цæгъды ирон музыкалон инструменттыл. Музыкæ æппынæдзух ис йæ зæрдæйы.
Зарæг адæмы зæрдæ у. Адæмæн сæ миддуне, сæ характер, сæ удыхъæд, сæ сурæт кæй æвдисы, уый мах хорз зонæм. Адæмон музыкæйы сусæг æнкъарæнтæ ирдæй равдисын тынг стыр зонындзинæдтæ æмæ сфæлдыстадон фæлтæрддзинад хъæуы. Уыдонæй Никъала у æххæст æппæтварсонæй дæр.
Уыцы уæздандзинад махæн, ирон адæмæн, æвæццæгæн, нæ фыдæлтæй баззад. Æфсармæй æгъдау цæуы, æгъдауæй та — намыс. Уымæн æмæ æгъдау у царды мидис, æхсæн царды мидис æмæ йæ куыд арфдæр æнкъарай, куыд рæсугъддæр, мидисджын-дæрæй йæ æххæст кæной, афтæ дæ намыс кæндзæн тыхджындæр. Адæймаг æнусты нæ цæры, æнусты цæрынц йæ кад кæнæ — йæ худинаг. Ном лӕгӕн йӕ кад у, йӕ царды сӕр.
Ноджыдæр фæрнæй кус, Никъала, æмæ дæм бирæ азты стырдæр æнтыстытæ æфтæд. Дæ сызгъæрин къухтæ фæрнæй фæдар.
Эти молитвы занимают важное место в осетинском священнодействии, ошибиться в них нельзя. Правда, в каждом ущелье есть свой, особо почитаемый святой, в зависимости от этого второй или третьи молитвы бывают посвящены своему святому.
Скажем, в Куртатинском ущелье это — Дзивгис, в Архонском и Санибинском — Реком, в Уаллагкоме — Сонгута, в Тибе — Таранджелос, в Тырсыгоме — Саниба и т.д.
1-аг. Стыр Хуыцауы тыххӕй
Дунедарӕг кадджын Стыр Хуыцау, да хорзӕх ӕмӕ нӕ дӕ арфӕ уӕд. Де ‘сфӕлдыст адӕм стӕм ӕмӕ нын дӕ хорздзинадӕй хай бакӕн! Ӕнӕнизӕй, уарзонӕй, ӕнӕмастӕй куыд цӕрӕм, ахӕм амонд на уӕд!
2-аг. Уастырджийы тыххӕй
Уастырджи! Байраг-бӕхгӕнӕг, лаппу-лӕггӕнӕг, фӕндаггоныфарс цӕуӕг дӕ; нӕ бӕлццӕттӕ де ‘уазӕг, бынӕттонтӕ Хуыцауы уазӕг, афтӕмӕй амондджын хъуыдӕгты лӕуд куыд уӕм, ахӕм амонд нын ратт.
3-аг. Тбау-Уациллаӕйы тых-хӕй
ТБАУ-УАЦИЛЛА! Амонддӕттӕг, — фыдбылыз сафаг у. Нӕ фыдбы-лызтӕ нын фесаф, нӕ амонд нын уӕлӕхиз фӕкӕн! Алкӕйы хӕдзары бинонтӕ дӕр амондджын уӕнт!
4-ӕм. Куывд кӕй тыххӕй у
(балццон, ноггуырд, чындзхаст, ӕмӕ афтӕ дӕрддар)
а) Мадымайрӕмы лӕвар — ноггуырд — амондджынӕй схъомыл уӕд! Мыггаггӕн, мад ӕмӕ фыдӕн, дзыллӕтӕн цардыхос хӕссӕг гуырд фӕуӕд! Хъӕбатыр, кадджын лӕг ӕй Хуыцау скӕнӕд!
б) Бӕлццон алыбон ‘гас ӕрцӕуӕд! Йӕ балц хорзӕй ахицӕн кодта, ӕгаддзинад йӕ сӕрмӕ не ’рхаста, кадджын, амондджыннӕй куыд цӕра, ахаем арфӕ йӕ уӕд!
в) Чындзӕхсӕв кӕй тыххӕй у, уыдон: Хасан ӕмӕ Розӕ амондджын бон баиу уӕнт, ӕмкъай — ӕмзайӕ базӕронд уӕнт. Сӕ цӕсгом ма фӕчъизи кӕнӕнт, дыууӕ мыггаджы фидар бабӕттӕнт.
5-ӕм. Бынаты хицауы тыххӕй
Бынаты хицауы хорзӕх нӕ уӕд, бынаты цы рӕсугьд хъуыддӕгтӕ цӕуы, уыдон амондджын фӕуӕнт, бинонтӕ дзы цардӕй бафсӕдӕнт, сӕ хъуыддӕгтӕ рӕстмӕ цӕуӕнт кӕддӕриддӕр!
6-ӕм. Алардыйы тыххӕй
Аларды — сывӕллӕтты дзуар, нӕ сабитӕ де ‘уазӕг! А бӕстӕм куы ‘рцӕуай, уӕд нӕ хъазгӕ-худ-гӕйӕ ныууадз. Сабитӕ де ‘уазӕг, стыртӕ — Хуыцауы уазӕг, афтӕмӕй нӕ дӕ хорзӕх уӕд!
7-ӕм. Хетӕджы Уастырджы, дунейы фарны тыххӕй
Хетӕджы Уастырджы, дунейы фарн ахӕм арфӕ ракӕнӕд ӕмӕ дӕунейыл сабырдзинад куыд фӕуӕлахиз уа, фӕсивӕд хӕстӕн куыд никуыуал бахъӕуой, фӕлӕ фӕллойыл фыдӕбонгӕнӕг уӕнт.
9-ӕм. Реком-Мыкалгабыр, Хоры Уацилла, фосы Фӕлвӕра
Реком-Мыкалгабыр, зӕххон адӕм Цӕрӕзонтӕн хорз амонд раттой, абон дӕр уыцы амондӕй амондджын сты, ӕппӕт адӕмӕн дӕр амонд хӕссӕг фӕуӕнт!
Хоры Уацилла, фосы фӕлвӕра, нӕ хор, нӕ фосы бӕркад нын макуы фесафут, нӕхи къухы фӕллойы руаджы нын бӕркадджынӕй-бӕркадджындӕр кӕнӕнт.
10-ӕм. Бӕркад — амонды тыххӕй
Бӕркад амонд Хуыцау раттӕд, хӕдзары чысыл бакуысты бирӕ амонд куыд уа, ахӕм арфӕтӕ мӕ Мыкалгабыртӕ, Хоры — Уацилла ӕмӕ Фосы Фӕлвӕра ракӕнӕнт.
11-м. Къӕсӕрты тыххӕй (кӕронбӕттӕн)
Хӕдзары къӕсӕртыл амондджын уазджытӕ фӕхизӕнт, бинонтӕй балцы чи цӕуа, уый амонджын къӕсӕрыл ахизӕд, хорз фӕндӕгтыл фӕцӕуӕд ӕмӕ дзагармӕй, ӕнӕнизӕй йӕ хӕдзарыл сӕмбӕ-лӕд!
Единый Бог вселенной, славный Великий Бог, да будет над нами твоя благодать и твое благословение. Мы — созданный тобой народ, удели же нам от благ твоих, чтоб мы жили в здоровье, любви и покое дай нам такого счастья!
Уастырджи, делающий жеребенка конем, мальчика — мужчиной, сопровождающий путников! Наши путники — твои гости, наши домашние — Божьи гости; да будут наши дела удачными — дай нам такого счастья!
3. К Тбау Уацилла
Тбау Уацилла, дарующий счастье, избавляющий от бед, уничтожь наши несчастья, укрепи нашу удачу! Пусть будет счастье в каждом доме, в каждой семье!
4. О том, кому посвящен пир
(путник, новорожденный, невеста и т.д.)
а). Мадымайрӕм! Пусть твой подарок — новорожденный — вырастет счастливо! Пусть несет добро фамилии, отцу с матерью, людям. Пусть Бог сделает его могучим и славным мужем!
б). Да прибудет к нам путник во здравии! Он успешно закончил свой поход, не допустил бесславных дел, пусть живет в почете и счастье!
в). О тех, чья свадьба: Пусть в счастливый день соединятся Хасан и Роза, пусть состарятся вместе, душа в душу. Пусть не запачкают своего лица, крепко свяжут друг с другом две фамилии!
5. О Хозяине Места (Бынаты-хицау)
Да будет над нами благословение Хозяина Места! Да будут счастливы прекрасные события, происходящие в этом месте, пусть семья насладится жизнью, и да будут удачны их дела!
Аларди, покровитель детей, наши дети — твои гости! Если придешь в нашу страну — оставь нас веселыми и счастливыми. Дети твои гости и Божьи гости, да будет нам твое благословение!
7. О Хетӕджы Уастырджи и Фарне Вселенной
Хетаджы Уастырджи Фарн Вселенной, дайте такого счастья, чтобы во вселенной победил мир, чтобы молодежи никогда не понадобилось воевать, пусть будет занята только трудом!
8. О равниных и горных ангелах и духах
Наши равнинные Цыргъ Обау, Пехуымпар, вокруг вас растут наши злаки; пожелайте, чтоб каждый год богато уродились зерно, овощи и фрукты. Пусть ваше зерно и наш труд дают нам возможность обращаться к Богу — да будет такое счастье молящимся людям!
9. Реком — Мыкалгабыртӕ, Хлебный Уацилла, Овечий Фӕлвӕра
Реком — Мыкалгабыртӕ дали земным людям (из рода) Царазонта удачи и счастья, и сегодня оно есть у них, так пусть принесут счастье всем людям!
Хлебный Уацилла, Овечий Фалвара, вовеки не лишайте нас изобилия зерна и скота, пусть их становится все больше благодаря труду наших рук!
10. О счастье и изобилии
Дай Бог счастья и изобилия, чтобы в доме даже от малой работы было изобилие и большое счастье — да будет на то воля Мыкалгабырта, Хлебного Уацилла и Овечьего Фалвара.
11. О пороге (завершающий)
Пусть счастливые гости переходят через порог дома; пусть счастливый порог переступит и тот, кто из семьи отправляется в путь, пусть пройдет он по хорошим дорогам и здоровым, с полными руками вернется в дом!
Не забудьте включить GT в список источников, которые будут вам попадаться время от времени:
Также будем рады вам в наших сообществах во ВКонтакте, Фейсбуке, Одноклассниках.
Читайте также:
- Сочинение как вы понимаете значение слова любовь
- Трамвайный вагон подходил к остановке сочинение егэ
- Материнское сердце в детях а детское в камне сочинение
- Стремление изменить общественный строй базарова сочинение
- Мини сочинение нужны ли рыцари сегодня
Урочы пълан (хуызæг)
Урочы темæ: Сочинени-æрдзы æрфыст.
Урочы нысантæ:
1. Скъоладзауты бацæттæ кæнын сочинени-зымæгон æрдзы æрфыст фыссынмæ. Дзургæ æмæ фысгæ ныхасы рæзтыл бакусын.
2. Æрдзурын тексты теорийы фарстатыл.
3. Ахуырдзаутæм гуырын кæнын æрдзмæ уарзондзинад, эстетикон æнкъарæнтæ.
Урочы цыд:
I. Бацæттæгæнæн рæстæг.
II. Урочы темæйыл куыст.
1-аг хæслæвæрд.
Уæ зæрдыл æрлæууын кæнут, цы у текст.
2-аг хæслæвæрд.
Уæ зæрдыл æрлæууын кæнут тексты (ныхасы) хуызтæ.
Цы у æрфыстон текст? Цæмæй хицæн кæны ныхасы иннæ хуызтæй?
3-аг хæслæвæрд.
Бакæсут.
Хъæды баталынг.
Зымæджы хъызт иннæрдæм хизы бæлæсты зæнгты, фыруазалæй сæ къæс-къæс цæуы. Æвзист халас рог тъыфылтæй сындæггай згъæлы зæхмæ. Стъалытæ ныйирд сты арвыл, цæхæртæ калынц.
Зымæгон хъæд ныссабыр, иу сыбыртт никæцæй хъуысы.
Фæлæ уазал зымæгон æхсæв дæр хъæдæн йæ сусæг цард не ’рлæууы. Кæмдæр ныккæрц кодта салд къалиу – бæлæсты бынты гæппытæгæнгæ азгъордта тæрхъус. Бæзджын хъæлæсæй ныууасыд зæронд уыг. Нынниудтой, стæй æвиппайды фæсыкк сты бирæгътæ. Йæ лыстæг фæдтæ митыл уадзгæйæ, азгъордта мыстулæг.
Æрмæст ма бæласы къалиуыл, аргъауы æхсæвгæсау, бады уыджы лæппын. Æхсæвы тары иунæг уый уыны зымæгон хъæды сусæг цард, адæймаджы цæстæй æмбæхст чи у.
(Калоты П.)
Куыд уæм кæсы, скъуыддзаг текстыл банымайæн ис æви нæ? Уæ хъуыды бафидар кæнут, лæвæрд пъланмæ гæсгæ йæ равзаргæйæ.
1. Темæ. (Тексты ныхас цæуыл цæуы, уый). Сæргонд.
2. Тексты сæйраг хъуыды (Автор цы зæгъынмæ хъавыд?).
3. Ныхасы стиль (хуымæтæг ныхасы, аив литературон, публицистон, наукон, официалон-хъуыддаджы).
4. Тексты хуыз (æрфыстон, таурæгъон, тæрхæттæ).
5. Хъуыдыйæдты бастдзинад тексты (цæгон, параллелон).
6. Архайды афон тексты (мивдисджыты афонтæ).
7. Тексты лексикон анализ: тексты аивгæнæн мадзæлттæ.
Хæслæвæрдтæ текстмæ:
Сбæрæг кæнут тексты стиль æмæ функционалон хуыз.
Лæмбынæг æркæсут тексты арæзтмæ. Куыд арæзт у æрфыст? Цæй æрфыст у (предметы, бынаты, уавæры)?
Текстæн сæргонд æрхъуыды кæнут.
Текстæн пълан бацæттæ кæнут.
Зæгъут, цавæр архæйдтытæ æвдыст цæуы тексты – иу рæстæджы цæуынц æви кæрæдзи фæдыл? Цавæр мивдисджытæй æвдыст сты архæйдтытæ (æххæст хуызы, æнæххæст хуызы)?
4-æм хæслæвæрд: Бакæсут скъоладзауы фыст сочинени. Цавæр рæдыд дзы бафиппайдтат? Рафыссут æй, рæдыд сраст кæнгæйæ.
Æрбахæццæ стæм хъæдмæ.
Зымæг. Бæлæсты къалиутæ миты уæзæй æркъул сты. Сæ сæрмæ – сыгъдæг цъæх арв. Хъæды астæуæй хъуысы хъæдхойы къупп-къупп. Хорз у зымæгон хъæды! Митыл зынынц тæрхъусы фæдтæ. Бæлæсты къалиутыл рагæпп-багæпп кæнынц цъиутæ. Къалиу куы базмæлы, уæд миты тъыфылтæ æрызгъæлынц. Мит хурмæ æрттивы.
5-æм хæслæвæрд: Бакæсут зымæгимæ баст æмбисæндтæ-цæстдарæнтæ. Бацамонут сын сæ хъуыды.
1) Хъызт зымæг кæндзæн – дудахътæ тæхынц (дудахъ – дрофа).
2) Хъæбæр зымæг – къæрц уалдзæг.
3) Зымæгон æхсæв афæдзы дæргъæн у.
4) Зымæгон бон ыскæс æмæ ныккæсæй уæлдай нæу.
5) Зымæгон боныл æууæнк нæй.
6) Зымæгон фæндагыл рагацау цæуын хъæуы.
7) Зымæгон фæндагыл къах фæллайаг у.
6-æм хæслæвæрд: Бакæсут текст. Цавæр у йæ стилистикон ахуырст? Цæмæй бæрæг у?
Боныхъæд:
Райсомæй уæлдæфы температурæ уыд 2 градусы уазал. Уымæлад 80%. Фæндæгтæ сты бырынцъаг. Сихорæй уæлдæфы температурæ уыдзæн 1-2 гардусы хъарм. Ранæй-рæтты уардзæн мит. Хæхты тæссаг у зæйтæ рацæуынæй.
7-æм хæслæвæрд:
Равзарут, зымæгон ныв равдисынæн æххуыс чи фæуыдзæн, ахæм дзырдтæ, дзырдбæстытæ.
Арв: цъæх, сыгъдæг, ирд, мигътæй æхгæд, бæрзонд, æгæрон, зымæгон, ныллæг, талынг, райдзаст, тар.
Хъæд: стыр, тар, бæзджын, хихджын, æрыгон, зæронд, бæласджын, зазджын, сабыр, сыфтæрджын, къутæрджын.
Боныхъæд (рæстæг, бон):
хорз бон, хур бон, ирд бон, хъарм бон, дымгæ бон, уазал бон, хус бон, уарынджын рæстæг, хъызт бон, асæст бон, райдзаст бон, æнтæф рæстæг, тæвд бон, сур рæстæг, мигъ бон, къæвда бон, уаргæ бон.
Мит: урс-урсид, хæмпус, рог, хуылыдз, уæззау, уазал, арф, хъæбæр, фæлмæн, тæнæг, бæрзонд, чъизи.
Уæлдæф: уазал, сыгъдæг, рог, хъарм, чъизи.
Абарстытæ: ног чындзау, аргъауы хуызæн, урс пæлæзау, æвзистау, урс хызау,
8-æм хæслæвæрд.
Текст бакæсгæйæ, цæстытыл ауайынц цавæрдæр фæлгонцтæ, адæймагмæ сæвзæрынц алыхуызон æнкъарæнтæ.
Бакæсут тексттæ. Баххæст кæнут таблицæ, цы æнкъарæнтæ уæм сæвзæрд, уæ хъустыл æмæ уæ цæстытыл цы ауад, уый æргомгæнæг дзырдтæй.
|
Хуызтæ |
||||
|
Зæлтæ |
||||
|
Æнкъарæнтæ |
1)
«Зымæг нæ хæхты цух нæ уадзы,
Лæджы æмбæрц æруары мит,
Æфцæгæй коммæ уад дзыназы,
Их доныл саразы йæ хид». (Къоста)
2) Диссаджы рæсугъд у æрдз зымæгон, уæлдайдæр та хъæды.
Зымæг йæ урс нымæтæй æрæмбæрзта зæхх. Хъæд аныгъуылди хæмпус миты бын, цæмæдæр ныхъхъусæгау, ныссабыр. Бæлæсты къалиутæ æркъул сты урс-урсид миты уæзæй. Æрмæст ма æхсæвы тары райхъуысы сæ сусæг ныхас. Раст цыма сæ тарф фынæйæ фехъал вæййынц, сæ диссаджы фынтæ кæрæдзийæн адзурынц, уыйау дардыл айхъуысы сæ сыбар-сыбур.
Уазал у. Фæлæ уæддæр цъиуты цъыбар-цъыбур дардмæ хъуысы.
(газет «Рæстдзинад»-æй)
3) Уæлиау хæхты цъуппытыл æвзистау æрттивынц райсомы хуры фыццаг тынтæ. Митмæ цæстытæ нæ лæууынц. Арв – сыгъдæг. Мит хъæрзы къæхты бын. Цъити дон ныйих, ныддæвдæг бынтондæр, ранæй-рæтты айдæнау æрттивы.
(Цæгæраты М.)
4) Зымæг йæ тæккæ карзы. Цымæ нæм зымæджы æввонгхор цæмæн хонынц? Адæймагæн бирæ азмæлæнты фадат кæй нал вæййы, уый тыххæй? Арф мит бамбæрзта хæхтæ, кæмттæ æмæ къуылдымтæ.
Æмбисбонмæ арвы цъæхæй ницыуал зынд. Мигъ æрбадт хæхтыл, æфцæг та аныгъуылд йæ уазал хъæццулы бын. Стæй дымгæ дæр райдыдта йе ’нкъард зарæг.
(Дзесты К.)
5)
Æргъæвстæй, гомгæрццæй кæсынц
нæ къохтæ, се стæгдар та разынд.
Ныр дзы æфсиниуæг кæнынц
æрмæст дзæгъындзæг æмæ сау сынт.
Хæрам, æнæджелбетт у хъызт –
сæумæ (мæ фыдæнæн? Мæ цæстмæ?)
Ныууадзы рудзынгыл йæ куыст:
сæрдыгон дзагсыфтæр бæлæстæ.
(Хъодзаты Æхсар)
Æргъæвстæй – уазалæй, салдæй.
Гомгæрццæй – бæгънæгæй.
Къохтæ – роща.
Стæгдар – скелет.
Дзæгъындзæг – сорока.
Æнæджелбетт – (хуымæтæг ных. стиль) æнæрхъуыды, фыдуынд, гуымиры.
6)
УРС БÆРÆГБОН
Уары мит йæ зæрдæйы дзæбæхæн,
Уары мит йæ уды рухсæн,
Бадын цыма зымæгæн йæ бæхыл,
Афтæ митуардæй фæбуц дæн.
Урс бæрæгбон сабитæн дæр адджын –
Ахсынц стъалытæ сæ къухтæй,
Сфæйлауы сæ хъæр æдзæмы байбын,
Цин-зæй ракæлы сæ худтæй.
(Къадзаты Станислав)
æдзæмы байбын – сабырдзинад.
— Бацамонут æмдзæвгæйы сæргонд.
Зæгъут, цавæр у фысджыты ахаст зымæгмæ. Цавæр зæрдæйы уаг æм дарынц? Уæ дзуапп бафидар кæнут текстæй ист рæнхъытæй.
9-æм хæслæвæрд: Лæвæрд пъланыл æнцой кæнгæйæ, темæ «Зымæгон райдзаст бон хъæды»-мæ гæсгæ æрæмбырд кæнут æрмæг.
Пълан:
1) Цавæр у боныхъæд? Арв цы хуызæн у?
2) Цавæр у хъæд дардæй кæсгæйæ?
3) Хъæды:
Цы уыныс зæххыл?
Цы хуызæн сты æрдузтæ?
Цавæр бæлæстæ зайы хъæды? Цавæр сты бæлæстæ, къудзитæ?
Байхъус хъæды зæлтæм. Цы фехъуыстай?
Хъæды цæрæгойтæй кæй федтай?
III. Хæдзармæ куыст.
Темæтæй иумæ гæсгæ ныффыссут сочинени:
«Миты гæлæбутæ»,
«Уары мит…»,
«Заз бæлас миты бын»,
«Халас»,
«Цæугæдон зымæг»,
«Зымæгон цъиутæ»,
«Зымæгон райсом»,
«Иу зымæгон бон»,
«Зымæг нæ хæхты цух нæ уадзы» (Къоста),
«Зымæгон хъæзтытæ».
4
Сочинение
эссе «Осетия с сердце моем»
«Ирыстон
мǽ зǽрдǽйы».
Ныффыста
Гǽззаты
Олеся
6-ǽм
къласы ахуырдзау
ахуыргǽнǽг
Калоты Ларисǽ Петровнǽ
МБОУ
Школа — интернат
Г.
Моздок.
Цǽй
райдзаст у нǽ бǽстǽ,
Йǽ ном —
бǽрзонд.
Ǽнǽкǽрон
— йǽ хǽрзтǽ,
Бǽрзонд
йǽ зонд.
Ходы Камал.
Ǽз райгуырдтǽн Ирыстоны зǽххы.
Ǽндǽр никуыма уыдтǽн, фǽлǽ цǽмǽндǽр мǽм афтǽ кǽсы, цыма рǽсугъддǽр, хуыздǽр
ǽрдз , зǽхх никуы ис. Уǽдǽ ма зǽгъут, кǽм ис ахǽм хǽхтǽ, сǽ сǽртǽ цǽхǽр
калынц сыгъзǽринау. Зǽгъут ма, кǽм ис ахǽм ǽхсǽрдзǽнтǽ, сǽ зарынмǽ адǽймагǽн
йǽ зǽрдǽ нырухс вǽййы.
Ǽз дǽн быдираг цǽрǽг, фǽлǽ
райгуырдтǽн Элхоты хъǽуы. Ныртǽккǽ цǽрын Мǽздǽджы фǽлǽ хǽхтǽм ацǽуын алы
сǽрды дǽр. Уыдон мын раттынц афǽдзмǽ тых ǽмǽ бǽллиц иннǽ сǽрдмǽ.
Быдираг зǽххы дǽр
ис йǽхи фидауц. Нǽ зǽххы ис алыхуызон дидинджытǽ, бǽлǽстǽ, хъǽд. Махмǽ Терк
хǽссы йǽ дон Каспимǽ. Ам афтǽ гуылфгǽнгǽ нǽ кǽлы, хǽхты куыд кǽлы. Уǽрǽх ǽмǽ
сǽрбǽрзондǽй цǽуы уый йǽ фǽндагыл. Донǽй ǽфсады быдыртǽ ǽмǽ хорз тыллǽг дǽттынц
уыдон дǽр. Донǽй ǽфсады дыргъдǽттǽ, цǽхǽрадǽттǽ. Ǽмǽ уыдонǽй цǽуы бǽркад.
Ǽз нырма ахуыр
кǽнын ǽхсǽзǽм къласы, фǽлǽ йǽ зонын, мǽ Райгуырǽн бǽстǽ у Ирыстон. Нǽ ирон
ǽвзаджы урокты мах ахуыр кǽнǽм нǽ ǽрдзы рǽсугъддзинад. Ахуыр кǽнǽм ирон поэтты
ǽмдзǽвгǽтǽ. Куы цǽ фǽкǽсын, уǽд дис фǽкǽнын, куыд раст ныффыста автор ацы
ныхǽстǽ:
Цǽй райдзаст у нǽ
бǽстǽ,
Нǽргǽ йǽ кад.
Раст гауызтау йǽ
фǽзтǽ,
Йǽ зǽхх бǽркад.
Цǽй бǽрц уарзы
автор йǽ Ирыстон, йǽ Райгуырǽн бǽстǽ. Мǽ зǽрдǽмǽ тынг цǽуынц ацы ныхǽстǽ.
Кǽнǽ та ацы рǽнхъытǽ, ацы цалдǽр ныхасы дзурынц Ирыстоны адǽмы тыххǽй, сǽ
ǽгъдауыл:
Цǽй райдзаст у
нǽ бǽстǽ,
Зǽрондǽн – кад,
Цǽхǽрцǽст у йǽ
кǽстǽр,
Йǽ зǽхх — йǽ
мад.
Мǽнмǽ гǽсгǽ ахǽм
ǽгъдǽуттǽ ис Ирыстоны, ахǽм уǽздан адǽм ис махмǽ, ǽндǽр никуы. Хистǽрǽн кад
кǽнынц, буц сǽ кǽнынц. Кǽстǽртǽ ǽнǽзивǽгǽй лǽггад кǽнынц бахъуыды заманы. Бирǽ
нын цǽр нǽ Ирыстон! Мǽ хъуыды мǽн фǽнды фǽуын Къостайы ныхǽстǽй:
Хор — бирǽ, фос
— бирǽ
Хуыцауы фǽрцы…
Нǽ хǽхбǽсты
бǽркад,
Цы диссаг дǽ,
цы!…
Кǽфты
мǽй, 31-ǽм бон 2018 азы.
План
1. Русский язык в нашем доме
2. Уроки русского языка и литературы
3. Любовь к родному языку
Мой родной язык русский. Я разговариваю по-русски дома, во дворе и в школе. Мои предки были русскими и жили всегда в России. Любовь к родному языку передаётся из поколения в поколение в нашей семье. Каждый человек, рожденный в своей стране, может легко научиться говорить на языке своих соотечественников. Но, основу необходимо закрепить.
Главную роль в формировании грамотного литературного языка берет на себя школа. В школе все уроки, кроме иностранного языка, проводятся на родном для нас языке. Мы учимся разговаривать и писать правильно. Я читаю много и понимаю, что наш язык очень красив и велик. Наши народные сказки являются ярким примером богатства и разнообразия русского языка. Сколько интересных и необычных слов можно встретить, читая сказки русских писателей! Поэты в своих стихах показывают нам то, какой русский язык мелодичный и красивый. Человек ведь не только разговаривает на родном языке, он ещё на нем и думает.
Русский язык находиться в душе каждого русского человека. По моему мнению, человек должен относиться с любовью и уважением к своему родному языку. Важно, научиться не только разговаривать по-русски, но и научиться любить свой язык.
Сочинение на тему “Мой родной язык русский” 5 класс
План
1. Почему именно русский язык
2. Богатство русского языка
3. Русская литература
Русский язык я слышу с самого детства. Мои мама и папа родились и живут в России. Дома мы всегда разговариваем на русском языке. Любовь и уважение к родному языку прививают в первую очередь родители. Если ребенок слышит с самого раннего детства стихи и сказки на родном языке, он будет стремиться разговаривать на нем. Я считаю, что русский язык очень мелодичный и красивый.
Чтобы речь была богатой, с лёгкостью можно подобрать множество синонимов. С их помощью мы разнообразим нашу речь. Они помогают выразить наше настроение. Мы можем сказать, что устали что-то делать. Но, чтобы ярче показать нашу усталость, употребляем синонимы: утомиться, умаяться, выдохнуться или выбиться из сил. Не многие иностранные языки смогут похвастаться таким богатым лексическим запасом, как наш родной русский язык.
Великие писатели и поэты содействовали развитию родного языка. Они придумывали неологизмы и не позволяли стереть с памяти народа устаревшую лексику. А. С. Пушкин внёс огромный вклад в сохранение и развитие родного языка. Он с детства слушал сказки своей любимой няни на русском языке. Затем приложил много сил и времени, чтобы сохранить живой русский язык в своих произведениях. Многие отечественные поэты и писатели понимали, что в своих литературных творениях они смогут сохранить самобытность родного языка.
В русской литературе есть много произведений, которые восхваляют и славят русский язык. Очень ярко выразил мысль о том, что только литературные творения смогут сохранить язык, И. А. Бунин в своём стихотворении “Слово”. Молчат гробницы, мумии и кости, — Лишь слову жизнь дана: Из древней тьмы, на мировом погосте, Звучат лишь Письмена. И нет у нас иного достоянья! Умейте же беречь Хоть в меру сил, в дни злобы и страданья, Наш дар бессмертный — речь. Вот поэтому необходимо беречь этот дар и приумножать. Носитель языка должен не только говорить на своём родном языке, но и знать произведения великих классиков. И, только тогда каждый житель нашей страны может с гордостью сказать:”Мой родной язык русский”!
Сочинение на тему “Мой родной язык русский” 8 класс
План
1. Значение языка в нашей жизни
2. Проблемы в русском языке
3. Гордость за русский язык
Возникновение и развитие устной и письменной речи играет огромную роль в становлении всего мира. Начиная с древности, люди придумывали слова, чтобы общаться друг с другом. Язык является системой, которая состоит из букв и слов. Создав эту систему, наши предки стремились записать все события, которые происходили с ними. Издавна у людей было желание передать накопленные знания своим потомкам. Наше поколение получило в дар готовое средство общения и хранения информации. Все, что от нас требуется – это любить и беречь русский язык.
Но, в последнее время возникает опасность потери чистого русского языка. Если внимательно просмотреть статьи в Интернете, можно подумать, что они написаны на иностранном языке. Какое огромное количество заимствованный слов используют современные люди! Когда вы в последнее время слышали простые и понятные слова: ” управляющий”, ” неудачник”, “стоянка”. Все чаще и чаще их заменяют английскими соответствиями: ” менеджер”, ” лузер”, “паркинг”. Большинство людей уверены в том, что эти слова являются русскими. Но, это не так.
Конечно же, любой язык переживает изменения. Были времена, когда русская интеллигенция общалась только на французском или немецком языках. Русский же язык считался языком бедняков. Поэты и писатели того времени прилагали огромные усилия, чтобы доказать всем, что родной язык не хуже иностранного. Своими бессмертными произведениями они смогли показать богатство и многогранность русского языка. Не стоит повторять ошибок прошлого! Очень важно сохранить индивидуальность своего родного языка, а не заменить его иностранным.
Русский язык имеет богатый словарный запас. В нашем родном языке присутствует огромное количество синонимов и антонимов, омонимов и паронимов. Все эти и многие другие средства языка украшают и обогащают русский язык. Стоит прочитать литературные произведения наших великих классиков, чтобы убедиться в этом и начать гордиться своим родным языком. Мой родной язык русский, чем я и горжусь!
метки: Уыдыст, Сгуыт, Уыдис, Уыдон, Рагфыд, История, Хохаг, Кодта
«Сочинение Ирон адамы истори ама цыртдзаванта»
Ирон адæмы истории æмæ цыртдзæвæнтæ
Фыдæлты мæсгуытæ
(Скъуыддзаг
Фыдæлты мæсгуытæ
Нæ хæхбæсты джихæй лæууынц,
Фыдæлты мæсгуытæ
Уæларвмæ дзыназынц, кæуынц.
Кæддæр та сæ сæрты
Нæ уæндыдис цъиу дæр тæхын,
Кæддæр та сæхицæй
Тыхджындæр нæ уыдис зæххыл.
Æнусæй-æнусмæ
Сæ мидæг туг калд æмæ калд.
Æнусæй-æнусмæ
Æппæт кæмттыл хъуысыд сæ кад.
Цæрукъаты Алыксандр
Мах цæрæм XXI æнусы. Нырыккон дуне афтæ тагъд ивы, æмæ йæ хатгай адæймагæн йæ бон аййафын нæ вæййы. Фæлæ нын рохгæнæн нæй, чи уыдысты нæ рагфыдæлтæ, цы хорздзинæдтæ ныууагътой сæ байзæддæгтæн, уый. Уыимæ хъуамæ æмбарæм, мах абоны истори кæй аразæм, уый. Райсом махæй кæйдæрты тыххæй чингуыты кæсдзысты ног фæлтæртæ, æмæ махæй кæнгæ у, уыцы чингуытæ кадджытæ уыдзысты æви хуымæтæг статистикæ, уый.
Ирон адæмæн ис рагон истории. Нæ фыдæлтæн – скифтæн æмæ алантæн – сæ ном арвнæрæгау хъуыст Азийы æмæ Европæйы быдырты. Сæ хæстон балцытæй æмризæджы рызтысты паддзахтæ æмæ императортæ, уымæ гæсгæ семæ кодтой цæдис æмæ хæстæгдзинад, агуырдтой сæ æххуыс æмæ харзæх.
Æмæ канд хæстон сгуыхтытæй нæ уыдысты номдзыд нæ фыдæлтæ, уымæн æмæ уыдон æнтысджынæй кодтой фос æмæ зæххы куыст. Арæзтой куырдадзтæ æмæ гæнæхтæ, сахартæ æмæ аргъуантæ. Се ῾хсар куыд фидар уыд, афтæ тыхджын уыд сæ зонд, сæ курдиат дæр.
Ирон мæсгуытæ сæ кондæй дисы æфтауынц дунейы дзыллæты. Нæ рагфыдæлтæ дæсны уыдысты егъау мæсгуытæ, фидæрттæ æмæ цæрæн хæдзæрттæ аразынмæ. Уыдон архайдтой æрдзы æмæ хæстон царды фадæттæм гæсгæ. Хохаг хæдзæрттæ уыдысты тъæпæнсæр, кæрæдзиуыл ныхæст, æмæ-иу хъæу уыдис хæстон фидары хуызæн. Нæ рагфыдæлты мæсгуытæ уыдысты цыппæрдигъон, сæ цъуппытæ та арæхдæр – тъæпæн, цæмæй сæ дымгæ ма фехæлдтаид. Сæ дуæрттæ уыдысты бæрзонд, æмæ сæм æнæ асинæй схизæн нæ уыдис. Мæсгуыты бын уыдис рацæуæнтæ адæмæн, фосæн. Хæхбæсты ма арæзтой кувæндæттæ æмæ зæппæдзтæ дæр. Хохаг архитектурæйы бирæ цыртдзæвæнтæ,
махмæ æрхæццæ сты незамантæй. Зæгъæм:
Хохы Дыгурмæ тæккæ бацæуæн кулдуар хуыйны Æхсинтæ. Ацы ран Æрæфы дон дыууæ дихи фæкодта айнæг къæдзæх. Уæлдæр куыд загътам, афтæмæй Æхсинтæ Дыгургоммæ кулдуары хуызæн сты. Бирæ æнусты дæргъы ауылты знæгтæн зын æрбацæуæн уыди. Мидхæсты рæстæджы дзы уыдис стыр тохтæ æрыгон Советон республикæйы знæгтимæ.
Дарддæр куы ῾ркæсæм Мидæгрæбыны æхсæрдзæнтæ… Цæгат Ирыстоны æрдзы диссæгтæй иууыл банымайæн ис Мидæгрæбыны æхсæрдзæнтæ. Уыдон сты Джызæлдоны райдайæны Мидæгрæбыныдоны рахиз фарс. Уыдон афтæ бæрзондæй кæлынц,æмæ адæймаг афтæ фенхъæлы, цыма арвæй æмуырдыг хауынц. Кæй зæгъын æй хъæуы, уæлдай рæссугъддæр вæййынц сæрдыгон, доны æртæхыл арвæрдын куы сæрттивы, уæд.
4 стр., 1933 слов
По осетинскому языку фаззаг ирыстоны
… ирон адӕм, ирон ӕвзаг никуы фесӕфдзысты а дунейӕ! Конспект сценария мероприятия на тему «Къостайы фаззаг» Углубить знания детей о великом осетинском поэте, основоположнике осетинского языка … родному языку. Сочинение по осетинскому языку «Язык- наше … уарзон … рд уыдис … ӕ бафтыд уыдон, ӕмӕ … иртæстон хауæны … ма нӕ скъолайы стыр бӕрӕгбон куы вӕййы, уӕд скъоладзаутӕ иууылдӕр фӕзарынц Уӕрӕсейы гимн, стӕй Ирыстоны …
Ирыстоны тынг бирæ рæссугъд дзæнæтон бынæттæ ис, иуыл цæ адæймаг нæ ранымайдзæн…
Мæ нывæцæны кæронбæттæны мæ , фæнды зæгъын; дæ Райгуырæн бæстæйы, дæ адæмы ивгъуыд заманты истории куы нæ зонай, уæд зын цæрæн у. Ныртæккæ мах цы дуджы цæрæм, уый равзæрд тынг раджы, стæй бирæ фæлтæрты фæллой æмæ зондæй. Уыцы æнæкæрон бирæ хъæздыгдзинæдтæй та пайда кæны алы адæймаг дæр, дунемæ куы фæзыны, уæдæй йæ амæлæтмæ…
2
Презентация по осетинскому языку на тему «Уалдзæг у царды райгуырæн!»
Оценка 4.6
Презентация к уроку осетинского языка на тему «Уалдзæг у царды райгуырæн!» .Несколько физминуток с музыкальными вставками. Словарный диктант из картинок, что очень нравится детя. В презентации грамматической темой является «Части речи». Дети сами благодаря презентации называют тему урока. Вопросы (карточки) принесенные ласточкой.
Материалы на данной страницы взяты из открытых истончиков либо размещены пользователем в соответствии с договором-офертой сайта. Вы можете сообщить о нарушении.