Дир умумуз бицараб,
Улбуцаги бицунеб,
Урхъула духъ,авар мац1.
Малъе,эбел,рахьдал мац1.
Гьаб ракьалда дие хазиналъун ккола мац1ги гьаюрай эбелги.Маг1арул мац1-дир рахьдал мац1.Гьеб дица ц1унизе ккола.Дун гьеб мац1алъ гаргадула.Дир маг1арул мац1 бечедаб буго.Маг1арул мац1 ккола Дагъистаналъул аслияб мац1лъун.Дагъистаналда г1емер рук1ана ва гьанжеги руго маг1арул мац1 бечелъизеги т1обит1изеги гьарулел шаг1иралги хъвадарухъабиги.Маг1арул мац1 лъаларел маг1арулал г1емер руго нилъер.Дир пикруялда, гьезги х1аракат бахъизе ккела рахьдал мац1 лъазабизе.Гьелда т1ад ч1арал г1адамалги руго.Щал нилъ колел нилъерго мац1 к1очене тани.Мац1алдаго цадахъ ц1унизе ккола нилъеца нилъерго миллиял г1адаталги.Хасго маг1арулазул г1емерал руго г1адаталги гьединго бечедаб буго тарихги.Къоло щуго соналъ къеркьана имам Шамил диналъе г1ологи эркенлъиялъе г1ологи.Дунялалдаго ц1ар раг1арав,жинца дунялалдаго Дагъистаналъул ц1ар раг1инабурав Расул Х1амзатовас г1емерал куч1дузулъ бихьизабулеб буго жиндирго Ват1аналдехунги рахьдал мац1алдехунги бугеб рокьи. Нилъер шаг1ирас аманат гьабун тана мац1 ц1унеян,маг1арул г1адатал рехун теч1ого г1умруялда цадахъ рачеян,нилъер муг1рул рехун тогеян.
П
роект
на тему:
«Дир рахьдал мац!»
Подготовила :
ученица 6 «а» класса
Магомедова Хадижат
Метер маг1арул мац1 хвезе батани,
Хваги дун жакъаго жаниб рак1 кьвагьун!
Расул Х1амзатов
Дунялалда т!ад руго бат!и-бат!иял мац!ал. Гьезул кумекалдалъун г!адамал цоцаздехун гаргадула, ургъел бикьула ва цоцазда рич!ч!ула. Жиб-жиб халкъалъулго г1адин, маг1арулазулги буго жидерго мац!алъул бечелъи ва берцинлъи.
Рахьдал мац1алъ нилъее кумек гьабула умумузул бук1араб яшав лъазе, г1агараб ракьалъул тарих ва адабият лъик1 бич1ч1изе. Руго цо-цо г1адамал лъик1 чияр мац1 лъалелги, х1атта чияр пачалихъазулцин. Бугониги, гьезиеги жидерго рахьдал мац1алъ цо хасаб асар гьабула. Киназего гуро рес бугеб рахьдал мац1алда гаргадизе. Къисматалъ цо-цоял рехула дунял раг1алде, г1агарлъиялдаса рик1к1аде, ай, чияр улкаялде. Гьединаз х1аракат бахъула рахьдал мац1 хъизаналъуб ц1унизе, рокьоб гьит1инабго г1агараб ч1инк1иллъи г1уц1ц1ине. Гьелдалъун бихьула, инсан рахьдал мац1алъухъ урхъун вук1унеблъи.
Дун йиго маг1арулай! Дир г1агараб мац1ги буго маг1арул! Гьелде гьоркьобе уна дир эбелалъул рахьдал мац1: ч!амалазул. Инсул рахъалъан дир г!агараб мац1 буго т1индадерил (багвалазул). Цо-цояз абула ч1амалазул мац1 зах1матаб бугилан. Амма дие гьеб бигьалъула, щай гурелъул дир чорхалъ бессун буго гьеб эбелалъул рахьгун цадахъ . Рахьдал мац1алда раг1ана дида т1оцебесеб сверухъ ругезул калам, эбелалъ кинидухъ ах1араб кеч1:
Хъу-у-хъу-у, ал бело ишулълъла седасеб балъа.
Хъу-у-хъу-у, ишулълъ лъумо гъугъулълъ эч1ида балъа.
Хъу-у-хъу-у, гъугъулълъ уно ч1орулълъ ач1ада балъа.
Хъу-у-хъу-хъу, ч1орулълъ гьач1о пелълъла азалда балъа.
Гьаб коч1одалъун лъала лъималазда мег1ерг1насеб г1аларчаялъул цо т1инч1 бук1унеблъи, г1аларчаялъул малъг1анасеб миккиялъул к1иго т1инч1 бук1унеблъи, миккидул бет1ерг1анасеб х1анч1ил ич1го т1инч1 бук1унеблъи, х1анч1ил берг1анасеб найил азарго т1инч1 бук1унеблъи.
Жегиги г1инзуниб багъулеб буго т1оцебесеб рахьдал мац1алда раг1араб маргьу: «…ахху-лу-лу, рекин-партал!». Гьеб маргьуялъулъ бицунеб буго эбелалъ хурул раг1алда к1усизаюрай гьит1инай яс цидуца йикъиялъул.
Дир рахьдал мац1 буго жиндирго хъвай-хъваг1ай гьеч1еб. Гьединлъидал асаралги ц1акъ дагьал руго. Гьеб мехалда дие кумекалъе батула дир г1агараб, к1иабилеб рахьдал мац1, ай авар мац1. Маг1арул мац1 дунялалдаго машгьурлъизабуна нилъер ракълил шаг1ир Расул Х1амзатовас.
Рахьдал мац1 ккола инсанасул напс, адабият борцунеб роценлъун. Нилъеда бихьула ахираб заманалда рахьдал мац1 мукъсанлъулеб бугеб куц. Цо раг1и рахьдал мац1алда абуни, к1иабилеб г1урус мац1алда раг1ула. Хасго гьеб х1ужжа билълъанхъун буго г1ун бач1унеб г1елалда гьоркьоб. Ч1ух1даего г1адин гаргадула гьел г1урус мац1алда. Дун гуро г1урус мац1алде данде къеркьолей г1адан. Г1урус мац1 буго нилъер пачалихъалъулаб мац1 – гьеб лъач1ого нилъ т1ураларо! Бугониги, дун пашман гьаюлей йиго сверухъ рахьдал мац1 дагь гурони раг1улеб гьеч1олъиялъ.
Хасаб асар гьабула рек1ее рахьдал мац1алда ах1улел х1айранал куч1дуз! Хасго рекъола гьеб маг1арул зурма-къолол гьаркьихъе.
Рахьдал мац1алда к1алъай буго ц1акъ х1ажатаб жо. Г1ададаго абуларо, мац1алъ пикру дурус гьабулилан. Цо-цо нухалъ нилъее загьир гьабизе бокьараб пикру сверухъ ругезда мекъи бич1ч1ун батула. Гьеб буго пикру бит1ун загьир гьабизе мац1алъул бечелъи г1унгут1иялъул х1ужжа. Нилъер к1алъаялъухъ балагьун кьола г1адамаз нилъер хасияталъе къимат. Лъазе ккола нилъеда г1агараб мац1алда кицаби, бицанк1аби, куч1дул ва маргьаби. Гьелъ нилъер мац1 бечед гьабула ва пасих1лъизабула. Гьединаб каламалъ г1енеккаразе лъик1аб асар гьабула ва рахьдал мац1алде рокьигун ч1ух1и бижизабула.
Рахьдал мац1 ккола нилъер умумузул къисмат, г1агараб ракьалъул тарих. Рахьдал мац1алда хъварал асарал ц1алулаго цебе ч1езабула нек1сияб г1умру. Гьелъ бижизабула дир чорхолъ зах1малъабазе къурч1ич1ел умумуздаса ч1ух1и. Рух1даллъула дун цебе заманалда улбузда ва лъималазда гьоркьоб бук1араб гьуинлъиялда, г1иссиназ ч1ах1иязул гьабулеб бук1араб адабалда. Гьединаб тарбия кьола рахьдал мац1алъ.
Рахьдал мац1алъул къимат гьабулес къимат гьабула жиндиргоги, жиндир халкъалъулги. Абула, мац1 бугин халкъалъул рак1илан. Рак1го г1адин, мац1ги цо бук1уна халкъалъул. Рак1го г1адин, мац1ги ц1унизе ккола халкъалъ! Рахьдал мац1 к1очене тарас бигьаго к1очене тела г1агараб гъанситоги.
Дун ч1ух1ула дида г1агараб мац1 лъалеб бук1иналдаса. Баркала загьир гьабула г1агараб мац1алъул гъвариялъул ралъад дие рагьуней дир авар мац1алъул ва адабияталъул муг1алим Пат1имат Мух1амадовнаялъе.
Гьаб сочинениялъ дун ц1идасан т1амуна рахьдал мац1алда т1ад х1алт1изе. Дица пикру гьабуна гьеб жегиги лъик1 лъазабизе х1аракат бахъине!
Расул Х1амзатовасул «Авар мац1» абураб асаралда т1асан сочинение.
Х1адур гьабуна 9 классалъул ц1алдохъан Дибирова Амина Д.
Щай дие къвариг1ун бугеб Дагъистан,
Дир гьаракь бахъани дир лъималахъа?!
Щай дий маг1аруллъи, маг1арул чаг1аз
Чияр мац1 бицунеб жидерго гъаст1а?!
Дагъистаналъул халкъияв поэт Расул Х1амзатов гьавуна 1923 соналъ Хунзахъ районалъул Ц1ада росулъ маг1арулазе хирияв поэт Ц1адаса Х1амзатил хъизаналъе. Поэтасул вас вук1иналъ Расулие рес кьуна жеги гьит1инго вук1аго, раг1ул къимат лъазе, гьелъул пасих1лъи бич1ч1изе.Г1умруялъул аслияб иш г1адин, гьит1инго т1аса бищана Расулица коч1ол нух, х1аракатги бахъана гьелъие киданиги хилиплъич1ого, рит1ухълъи ц1унизе.
Расул Х1амзатовас хъвана г1емерал асарал:куч1дул,поэмаби,къисаби.Гьел киналго рахъун руго анлъго томалдасан данде гьарурал асаразул т1ахьазда.Гьес бат1и-бат1иял темабазда т1асан хъвана куч1дул,поэмаби.Аслиял темаби руго гьес росун К1удияб Ват1анияб рагъ ва рахьдал мац1 ц1уни.
Г1агараб авар мац1! Дир кинабго бечелъи , кинабго хазина, дир дарман, дир гьаракь.Гьаб дунялалъул рокъоб дие гьеб мац1 кутакалда г1агарлъана. Авар мац1алдехун дир рокьи т1оцебе ц1ик1к1инабуна дир херас-Дибиров Мух1амадица,хадуб дир мунагьал чураяв инсуца, дир эбелалъ ва дир инсул яцаз.Гьел киналго ккола г1урус ва авар мац1алъул муг1алимзаби.
Гьит1инаб заманалда дун г1емер херазда аск1ой йик1унаан.Жакъа къоялъги дида жеги рак1алда руго херас(ададица) бац1ц1адаб маг1арул мац1алъ дие ц1алулел р1ук1арал куч1дул, маргьаби. Нижеца цоцазе бицанк1аби кьолаан.Херас дие «Лачен» журналалдасан ц1алулаан куч1дул, кепал харбал. Огь, дир лъимерлъиялъул заман!
Авар мац1 буго бищунго бечедабги хириябги.Гьеб мац1алъ загьир гьабула дица дир пикру,рек1ел асар, рокьи, ццин.Мац1 бук1ине ккола азарил соназ бук1араб, умумуз нилъее кьураб.
Расул Х1амзатовасул дие г1емерал асарал рокьула: «Россиялъул солдатал», «Къункъраби», «Эбелалъ дир кинидахъ…», «Вера Васильевна», «Маг1арулал», «Дун гьавураб къо».
Араб соналъ дица ц1алана Расулил «Дир Дагъистан» абураб т1ехь. Гьеб буго инсанасул ва дунялалъул х1акъалъулъ пикрабазул т1ехь. Жеги ц1алана «Маг1арулай» абураб поэма ва «Авар мац1» абураб кеч1.
«Авар мац1» абураб кеч1 дие кутакалда бокьана. Расул Х1амзатовасул «Авар мац1» абураб коч1ол аслияб тема ккола рахьдал мац1 ц1уни, гьеб бокьи. Гьениб бицунеб буго рахьдал мац1 гьеч1они, гьеч1о миллат, гьелъул маданият, рух1ияб бечелъи. Нилъее умумуз ирсалъе тараб гьеб нилъеца наслабазе ц1унич1они, ц1унуларо халкъ.
Авторас асаралда жаниб бицунеб буго ,макьилъ живго цо лъарал раг1аралда г1одов ккун вук1ин.Гьебмехалъ гьесда борхалъудасан раг1ула руччабазул к1алъай. Гьел к1алъалел рук1ун руго бац1ц1адаб маг1арул мац1алъ. Гьез бицунеб бук1ана ах, хур-хералъул, бук1инесеб маг1ишаталъул,кьерхен-роц1еналъул,боц1и-панзалъул, пуланав Х1асанил сих1ирлъиялъул.
Лъукъун, бида вец1ц1ун, лъарал раг1алда вугев Расулил, маг1арул мац1алда к1алъалел г1адамазул гьаракь раг1игун, бадиса маг1у бач1уна. Вахъана гьев т1аде.
Гьес абуна:
-Аваразул калам,гьелъул камиллъи!
Кинабго черхалда лъик1лъана ругънал.
Гьал раг1абаздасан дида бич1ч1улеб буго Расулие авар мац1 кутакалда хирияб,г1агараб бук1ин.Гьес коч1олъ хъвалеб буго рокъорги къват1ирги маг1арулаз бицине кколин жидерго рахьдал мац1. Мактабаздаги авар мац1 малъизе кколин абулеб буго.Цоги Расул Х1амзатовас хъвалеб буго, нилъ рокъоса унеб мехалъги нух бит1агийилан маг1арул мац1алъ гурищила нилъеда улбуз абулеб . Гьеб бугила рекъараб нилъер халкъалда черхалда борчараб рачел киниги.
«Авар мац1» абураб коч1олъ Расул Х1амзатовас хъвалеб буго жиндие бат1аго бокьулила г1ураб ракь, маг1арул т1алъи. Лъаларила кивехун жив хвелевали, амма жиндие хоб бокьилила живго г1ураб г1агараб росулъ бук1ине. Жиндир хабада цересен унел цо-цо нухлулаз, х1асратаб,маг1арул мац1алъ гьанив нилъер Х1амзатил Расул вугилан абизе бокьилила жиндие. Гьесул раг1абаздасан бич1ч1улеб буго жиндирго Ват1ан, рахьдал мац1 Расул Х1амзатовасе ц1акъго хирияб бук1ин.
Гьаб заманалда г1емер бицулеб буго телевизоралдасан, газетазда, журналазда хъвалеб буго нилъеца хирияб,г1агараб рахьдал мац1 ц1униялъул х1акъалъулъ. Гьеб ц1акъ бит1араб буго. Нилъеца т1абиг1ат ц1унулеб г1адин , ц1унизе ккола бечедаб авар мац1. Нилъеца- маг1арулаз ц1унич1они гьеб, лъица ц1унилеб?
Дида ккола,щивав чиясул жиндирго мац1ги жиндирго ц1ваги бук1ине кколин. Дир мац1- гьеб ккола маг1арул мац1. Гьеб дие бокьула дирго рух1г1ан. Жидерго мац1 хирияб бугин абураб жо ккола эбел-инсуе лъималги лъималазе эбел-эменги хириял ругин абураб жо.
Дие бокьилаан, рахьдал мац1алдехун ц1ик1к1ун рокьи бач1ине авар мац1алъул дарсал школалда ц1ик1к1ун кьезе. Г1урус мац1алъул анлъго- анкьго саг1ат кьолеб мехалъ, щай авар мац1алъул кьолареб?!
Нижер школалда авар мац1 бокьуларев ц1алдохъан нагагьги гьеч1о. Пат1имат Мух1амадовналъ бат1ияб рокьи бижизабуна нижер гьелдехун. Авар мац1алъул ва адабияталъул дарсазде гъираялде уна ниж. Школалда щибаб хамиз къоялъ т1обит1ула авар мац1алъул кружок. К1одо гьабула нижеца «Рахьдал мац1алъул къо». Т1орит1ула бат1и-бат1иял х1аял, авар мац1алде хурхун куч1дул гьарула, сочинениял хъвала, сценкаби лъола, х1аял т1орит1ула.
Аваразул калам гьелъул камиллъи!
Лъаларо, Мух1амад, цогиязул иш,
Амма дица дирго рахъалъ абила:
Метер маг1арул мац1 хвезе батани,
Хваги дун жакъаго, жаниб рак1 кьвагьун.
См. также в других словарях:
РОДНОЙ — РОДНОЙ, родная, родное. 1. Находящийся в кровном родстве по прямой линии. Родной отец. Родной сын. Родной дед. Родной прадед. Родная мать, дочь, бабушка. «И родной отец враг мне: неволит итти за нелюбого ляха.» Гоголь. || употр. по отношению к… … Толковый словарь Ушакова
родной — Родственный, родственник, ближний, близкий, кровный. Братья единоутробные, единокровные. Они плоть от плоти нашей, кость от костей наших. См. домашний … Словарь синонимов
родной — РОДНОЙ, ая, ое. 1. в зн. сущ., ого, м. Ирон. обращение. Ну что, родной, в хрюсло (лицо) хочешь? 2. Иностранный, сделанный за границей. А что, свитер то совковый (советский)? Не, родной. 3. Исконно присущий данной вещи, данному типу. У твоей… … Словарь русского арго
РОДНОЙ — РОДНОЙ, ая, ое. 1. Состоящий в прямом (кровном) родстве, а также вообще в родстве. Родная сестра. Р. дядя. Гостить у родных (сущ.). 2. Свой по рождению, по духу, по привычкам. Р. край. Родная страна. Р. язык (язык своей родины, на к ром говорят с … Толковый словарь Ожегова
родной — родной, кратк. ф. м. и ср. не употр., родна, родны и устарелое и в просторечии родный … Словарь трудностей произношения и ударения в современном русском языке
родной — прил., употр. очень часто 1. Родным вы называете человека, который является вам кровным родственником по прямой линии, а также вообще любого родственника. Родная мать. | Родной брат. | Лера приходилась мне родной сестрой по отцу. 2. Родным вы… … Толковый словарь Дмитриева
родной — а/я, о/е 1) Находящийся в кровном родстве по прямой линии, а также в любом родстве вообще. Родной отец. Родная мать. Родная семья. Юный Михаил по женскому колену происходил от Рюрика, ибо родная бабка его, супруга Никиты Романовича, была родная… … Популярный словарь русского языка
родной — , ая, ое. Дорогой, близкий сердцу. == Родная [Коммунистическая] партия. патет. Советские люди единодушно и горячо поддерживают политический курс родной Коммунистической партии. Работница, 1984, № 5, 2. Рабочие завода горячо одобряют… … Толковый словарь языка Совдепии
родной — I см. родной 3); о/го; м. Здравствуй, родно/й. II а/я, о/е. см. тж. родной, родная, родные, родненький 1) Находящийся в кровном родстве по прямой линии, а также в любом родстве вообще … Словарь многих выражений
родной — ( ая, ое) родная мать ба?хан э?нин; родной брат балдиохан ага; родной дом балдиохан дё? … Русско-нанайский словарь
родной — ^ близкий ^ для (кого), душа родной близкий душе (# край). родимый. отчий. отеческий. близкий (# отношения). короткий. тесный. задушевный (# друг). закадычный. незабываемый. незабвенный. неизгладимый. памятный. до боли знакомый (# черты) … Идеографический словарь русского языка
Хасел буго г1ажаибаб соналъул заман. Дие бокьула
къват1иб квачараб гьава-бакъ ва балеб г1азу. Гордазда т1ад раккулел г1ажаибал
суртал. Кибго сверухълъи хъах1лъараб мехалъ рак1алде ккола маргьулъ ругила.
Хасало бегьула хъешт1езе чангъазда, лыжазда, х1азе г1азу реч1ч1и ва гьабизе
г1азул чи.
Хасало квачан бугеб мехалъ бокьуларо къват1ире рахъине
рокъоса. Ва амма г1азу бараб къват1ахъа хьвадулеб мехалъ ва г1азу х1ат1икь
къерщолеб мехалъ, рак1 боххун бук1уна! Гьединаб гьава бугеб мехалъ цо бак1алда
ч1ун рук1ине бегьуларо. Рилълъани, рекерани, чангъазда хъешт1ани квачаларо!
Январалъ нижеца т1обит1ула бищунго г1ажаибаб байрам –
Ц1ияб сон. Гьеб заманалъ рак1арула кинабго г1агарлъи ва гьудулзаби, а эбелалъ
гьабула гьуинаб квен. Дие бокьула гьеб байрамалъул заманалда гордода рук1унел
кьер-кьерал къаполел чирхъал. Бищунго бокьулеб ц1ияб соналъул байрамазда –
кьолелги щолелги сайгъатал. Цебе дун божулаан гьел кьолилан Ц1орол Дадаца ва
хъвалаан гьесухъе каргътал. Амма эбел-инсухъа сайгъат щвейги лъик1 бук1уна.
Хаселалъ нилъее кьола г1емераб берцинлъиги роххелги.
Квачалъухъ балагьич1ого бегьула заман инабизе пайдагун сахлъиялъе, ва к1вар
буссинабизе нилъер г1агарлъиялде. К1очене бегьуларо хасел абадияб гьеч1еблъи ва
кват1ич1ого бач1уна хинаб х1еренаб их.
Зима дарит нам много красоты и веселья. Несмотря на
холода, можно проводить время с пользой для здоровья, а также больше внимания
уделить своим близким людям. А, кроме того, стоит помнить, что зима не вечна и
скоро придет теплая, нежная весна.
Источник: https://booksprice.ru/articles/predlozhenie-pridumat-so-slovom-bagana-na-avarskom-yazyke.html