Эни турында сочинение татарча

Эни, энкэй, энием –
Нинди матур бу сузлэр.
Бик куп нэрсэ хакында
Безгэ алар сойлилэр.
Эни, энкэй, энием –
Минем очен ин зуры.
Безгэ hэрчак яктырта
Шушу сузлэрнен нуры.
Эни! Жир йозендэ ин гузэл, ин газаз суз. Яшь баланын авызыннан чыга торган ин беренче суз ул! hэр эни уз баласын кешелэр белэн сойлэшергэ, олыларны ихтирам итэргэ, тэрбияле. акыллы, тэртипле булырга ойрэтэ. hэр эни уз баласын кешелекле булырга онди. Баласы юлда булса, тоннэрен йокысыз уткэруче, баланы яклаучы, саклаучы да ул — эни! Ул барлык теллэрдэ дэ бердэй назлы янгырый. Ана белэн бала арасындагы керсез мэхэббэт табигать бар иткэн ин боек хис ул.
Эни кешенен мэрхэмэтле, шэфкатьле куллары белмэгэне юктыр бу доньяда. Ана йорэге ин тугрылыклы сизгер йорэк. Балага булган мэхэббэт хисе анда беркайчан да сунми, сурелми. Баласынын язмышына кагылышлы бер генэ нэрсэне дэ ана йорэге ваемсыз уткэрэ алмый. Безне, якты доньяга килгэн мизгелдэн алып, энилэрнен кунел hэм кул жылысы озата бара. Аналар соенечлэреннэн кояш кебек балкып торган нарасыен — йорэк жимешен, учти — учти итеп, тушэмгэ чоя, эле сабыенын битеннэ, мангаеннан, тэпи очыннан убеп ала.
Эни! Нинди матур суз бу. Кеше уз гомерендэ ана ничэ кабат эйтэ микэн?! Эйткэн саен ул суз яна мэгънэ алып килэ. Бу суз hэрвакыт йорэклэрдэ.
Уеннан башканы белмэгэн сабыйлар да, тормыш кичергэн чал чэчле олкэннэр дэ Ана назына, анын молаем карашына мохтажлар. Энигэ мэхэббэтен никадэр тирэн булса, тормышын да шулкадэр шатлыклы hэм яктырак уза.
Энилэр безгэ авыр вакытларда булыша. hэрбер адымыбыз белэн кызыксынып торалар. Без энилэребезне бик яратабыз, хормэт итэбез. Аларнын йозенэ кызыллык китермэскэ тырышабыз. Аларга бездэн рэхмэттэн башка суз юк.
Без ускэндэ купме борчылулар
Кургэн энкэй гомер эчендэ;
Онытмабыз, энкэй, мэнге сине,
Рэхмэт яусын барысы очен дэ.
Безнен ин кирэкле кешелэребез алар. Ходай аларга озын гомер, бэхет, шатлык бирсен, Беркайчан да бала кайгылары курергэ язмасын аларга. Сез безгэ hэрвакыт hэм hэркайда бик кирэк! Без сезне яратабыз!

Дустым!
Кал?м тибр?т?г? осталык еллар д?вамында т?рбиял?н?. Син т?б?н сыйныфларда ел фасылларын тасвирлыйсы?, ?ти-?ние?, б?йр?мн?р турында язасы?. Бераз ?ск?ч, к?заллаулары? ки??йг?ч, туган халкы?, иле? хакында уйларны к?газь битл?рен? т?шер?се?. ?д?би ?с?рл?рне тир?нр?к ?йр?н? башлагач, сочинениел?р сине? анда язылганнарга м?н?с?б?те?не белдер?, аерым образларны, и?атчы осталыгын ??м башка бик к?п н?рс?л?рне б?ял?? чарасына ?йл?н?.
Роман укыйсы?мы, хик?яме, повестьмы, ?з фикерл?ре?не терк?п бара торган бул. Кулы?а кал?м алгач кына, аларны берг? туплау, х?терд? я?арту кыен. ?зе?д? кызыклы фикерл?р д?фт?ре булдыр. ?д?бият, тормыш турында к?тм?г?нд? башы?а килг?н уйларны, башкалар ?йтк?н гыйбр?тле фразаларны шунда язып куярсы?, ??р ятлаган шигырь, ч?чм? ?с?рд?н ?зек сочинение язганда ярд?мг? кил? ала. Х?тере? начар ик?н, бернич? теманы ачканда кулланып була торган эпиграфлар гына х?зерл?. Кайвакытта, со?гы юлны ?зг?рт? бел?н ген? д?, эчт?лекк? я?а м?гън? салып була. Дим?к, бернич? универсаль сочинениене хатасыз язарга ?йр?н? имтиханнар вакытында сине? эше?не ?и?ел?йт?ч?к. Кал?м ку?тен, и?атчы осталыгын, кешег? соклануны, яш?? — ?лемг? м?н?с?б?тне чагылдырган ?зекл?р д? универсальлекк? ия.
Югары уку йортына кер?чел?р ?чен программаларда к?рс?телг?н ??р ?с?р буенча язма эш каралган. Шулай булгач, бик яхшы бел?м дип уйлаганда да, ?д?биятны программада к?рс?телг?н т?ртипт? кабатлап чыгу кир?к. Гад?тт?, укучыга ?ч т?р сочинение язу т?къдим ител?. 1917 елга кад?рге мирас, б?генге ?д?бият буенча ??м ирекле темага була ул. Кайбер??л?р, шуны? со?гысын сайлармын ?ле, дип уйлый. Филологлар х?зерл??че факультетларда еш кына ирекле темаларны да ?д?бият буенча бир?л?р. Бу очракта ?д?би ?с?рне, язучы и?атын ирекле сайлау гына к?зд? тотыла.
Ярд?млек — язма эшл?р буенча шпаргалка (к?чергеч), дип уйлый к?рм?гез. Беренчед?н, кеше хезм?тен ?зе?неке итеп к?рс?т? караклыкка кер?, ?зен? х?рм?те булган кеше мо?а бармас. Икенчед?н, бу сочинениел?р к?пчелек ?чен шактый катлаулыдыр, ч?нки без ф?нни югарылыктагы ??м аеруча с?л?тле укучылар ?чен ?лге булырлык язма эшл?р д? т?къдим ит?рг? тырыштык, к?бр?к югары уку йортларына керерг? х?зерл?н?чел?рне к?зд? тоттык. ?ле бит т?рле олимпиадалар, конкурслар, ф?нни конференциял?р д? бар. Аларда еш кына ?т? х?зерлекле балаларны? чыгышларын ты?ларга туры кил?. Китап ?н? андыйларга зур ярд?млек булсын иде.
Хезм?тне?, ?лб?тт?, тел?с? кайсы укучы ?чен файдасы тияч?к. Беренчед?н, ул — ?рн?к эшл?р ?ыентыгы. Аннан со? кайвакыт, д?реслек авторлары бел?н б?х?ск? кереп, башкачарак та карашлар уздырылыр, д?реслект? ?йтелеп бетм?г?нн?р д? ?ст?лер. Белг?небезч?, язма эшле имтиханнарны? т?п максаты — укучыны?, абитуриентны? ?збашка фикер й?рт? с?л?тен ачу. ?г?р язма эшл?р ?рн?генд? укучы кал?ме осталык ягына аз гына ?зг?рс? д?, без бик шатбыз. Китапны чыгаручылар, ихтыя? була калса, кил?ч?кт? ??р сыйныф д?р???сенд?р?к язылган иншалар ?ыентыгын х?зерл??не к?зд? тота.
Язма эшл?р д?реслект?н файдаланып башкарылмады, алар ?с?рл?рне м?ст?кыйль анализлау н?ти??сенд? туды, шунлыктан укытучылар ?чен ?ст?м? ярд?млек була ала. Со?гы вакытта м?галлимн?р арасында да б?йгел?р уздырыла башлады. Язма эшл?ребез аларга да билгеле бер д?р???д? ?лге булачак. Сочинениел?рд?ге карашлар башкаларныкына аваздаш та, охшамаска да м?мкин. Моннан куркырга ярамый. А?а омтылырга кир?к. И? м??име: фикере?не д?лилл?рг? тырышудыр. Укытучылар к??елл?рен? охшаган эшл?рне укып, д?ресл?рен т?рл?ндереп ?иб?р? алырлар иде.
Китапка т?рле характердагы сочинениел?р тупланган. ?д?би-тарихи пландагы язма эшл?р арасында б?ял?м?, характеристика, чагыштыру р?вешенд?гел?рен очратырсыз. Ирекле темага язылганнары да ?ит?рлек. Алары ?з эчен? аерым профессия, ф?н, с?нгатьк? кагылышлы, и?тимагый-с?яси, ?хлакый проблемаларны к?т?реп чыккан публицистик сочинениел?рне, ел фасыллары, ?ти-?нил?р турында уйларыбызны чагылдырганнарны туплаган.
Язма эшл?р ?зл?ре д? фикерне ?иткер? р?веше, т?зелеше, рухы, а???е бел?н бер-берсенн?н нык аерылып тора. Син алардан язу осталыгы?а туры килг?нне, к??еле?? якынны ?рн?кк? сайлап алырсы?.
?д?би ?с?рл?р, и?ат буенча темалар гомумир?к т?, таррак та. Хик?я яис? кечкен? бер шигырьне ген? тикшерг?нд?, фикерл?р тир?нр?к була. Теманы тар планда алу язма эшне шулай ук тир?нр?к, т?фсиллер?к ??м ф?ннир?к ит?. Сине? зур игътибары?а да лаек булмаган ?с?р б?тенл?й башка, мо?арчы к?рм?г?н яклары бел?н ачылып кит? ??м ?зен? гашыйк иттер?. Язма эшл?рг? куелган тема тел?с? кайсы и?атчы ?с?рен билгеле бер юн?лешт? ?йр?неп булганны да к?рс?т?. Шул ?рн?кт? сез икенче бер ?дип яис? шагыйрь язганнарны тикшер? аласыз.
Б?генге к?нд? язма эшл?рд? план м??б?ри т?гел, ?мма фикерен эзлекле д?вам ит? алмаучылар ?чен аны? файдасы бар. Ист? тотыгыз: кайвакыт план комачаулый да. Ирекк? омтылган фикерне чикли, тоткарлый, к?телм?г?н юн?лешт? ?с?рг? м?мкинлек бирми, кирт? куя. Инде план буенча да яза алмыйсы?, т?ртелеп каласы?. Шулай булгач, план план язу очен ген? башкарылмасын, гам?ли файдасы тисен. Еш кына укучылар, эшне т?мамлап бетерг?ч, аны? и?ат ител? т?ртибен терки. Сочинение ?зе т?мам, планын гына язасы калды, диг?нне еш ишетерг? туры кил?. К?лке т?гелмени?!
Кызганыч, кайвакыт бик тир?н эчт?лекле язма эшл?р д?, пунктуация хаталары к?п ?иб?рел? с?б?пле, т?б?н б?ял?н?. Моны да онытмасагыз ??м кал?мегез т?шереп узган юлларга игътибарлы булырга к?некс?гез иде.
Автор уй-фикер, н?ти??не белдерг?н ??мл?л?рне ??рвакыт туры с?йл?м р?вешенд? язу тарафдары т?гел, шул ук вакытта ул, аларны? билгеле бер р?вешт? к??елд? тууын яис? ??мгыятьт? таралуын к?рс?терг? кир?к булганда, ?тер бел?н аерып кую яклы ??м шулай эшл?де д?. Шулай итеп, шулай булгач, шулай ик?н ?. б., ??мл? башында килг?нд?, кереш с?з буларак каралды. Боларны иск? алсагыз иде.
Сочинениел?рне автор к??елд?н (ист? калган материал буенча) бик кыска вакыт аралыгында язды. Озын к?л?млел?рен — югары уку йортларына укырга кер?, кечкен? к?л?мле эшл?рне д?рес шартларын к?зд? тотып башкарды.
Китап авторны? белем д?р???сен чагылдыруны максат итми.
I б?лек
И кал?м, ?йтере? бармы?
Кайбер факультетларга керг?нд?, абитуриентларга ?зе сайлаган ??н?р, туган халкы, ?ире, ??мгыять, тарих ??м башка темаларга да язма эшл?р т?къдим ител?. ?йтик, «??мгыять ??м ш?хес турында уйланулар», «Безне? буын нинди идеаллар бел?н яши?», «Идеалсыз кеше — имансыс кеше» дип исемл?нг?н сочинениел?р язарга м?мкин булды ди. Алар, к?р?сез, эчт?лек ягыннан шактый охшаш. Тарихтан м?гъл?матсызраклар да, к?нд?лек тормыштагы к?з?т?л?рен? нигезл?неп, ?ичшиксез, аны башкарып чыгар. Без сезг? ?рн?кл?рне? эчт?лек ягыннан т?рле д?р???д?гел?рен китер?без.
Китап м?кт?п укучыларын к?зд? тотып эшл?нг?нлект?н, ата-ана, туган авыл, Ватан, язгы эшл?р, ел фасыллары хакында язма эш мисаллары да китерелер. ?леге темаларны? кайберл?ре алдагы елларда ук югары уку йортларына керг?нд? т?къдим ителг?нлекне ?йтеп узасы кил?.
Безне? буын нинди идеаллар белан яши?
Без — зур ?зг?решл?р заманыны? яшьл?ре. Тормыш дулкыннары, ?зл?рен? ияртеп, вакыйгаларны? т?рлесен? илтеп ташлый. Кем булуы?а карамастан, телисе?ме-тел?мисе?ме, син заман агымына иярерг? м??б?р.
Мине д?рес а?лавыгызны телим. Моны? ?з фикере юк ик?н, дип н?ти?? ясарга ашыкмагыз. Бер ген? кеше ?и?? алмаслык к?чле ташкыннар да була.
Без, б?генге к?н яшьл?ре, олылар буталчыкландырган доньяда югалыбрак калдык. Кая барырга, нишл?рг?, кем булырга? Мо?а кад?р бик гади тоелган шул сорауларга да ?авап бир?е кыен. Нинди идеаллар бел?н яшибез без? ??мгыятебез нинди идеаллар бел?н яши? Болары инде — катлаулырак сораулар. Аларга ш?хес булып формалашып ?итк?н кеше ген? тулы, анык ?авап бир? ала торгандыр.
Без бер-беребезг? артыграк та ошаганбыз шул. Киемн?рд?, яш?? р?вешенд? берт?слелек х?кем с?р?. Соры, т?ссез, эчпошыргыч берт?слелек бу…
Олы буын в?киле булмасам да, ?зем бел?н берг? укып, берг? уйнап ?ск?н сыйныфташларым, х?тта дусларымны да а?лап бетер? алмыйм мин. Кызлар — егетл?р, егетл?р — кызлар турында с?йл?ш?д?н ерак китми. Кайсыдыр инде наркотиклар бел?н ?к мавыга башлаган. Шуны д?ньяны? бер р?х?те дип саный. Кайсы ?з эчен? бикл?нг?н д? башкаларны тыныч кына к?з?т? сыман. Мин д? — ?н? шундыйлар арасында. Без, сан ягыннан азрак булгангамы, ?лл? с?л?тсезлект?нме, ямьсез к?ренешл?рг? каршы торырга уйлап та карамыйбыз, ?йтерсе? бу х?лл?рне к?рмибез д?.
Минем бел?н ?ан серл?рен б?лешеп й?рг?н, итагатьлелеге бел?н аерылып торган ипт?ш кызым бар иде. К?нн?рд?н бер к?нне ул каршыма ручка буе сигарет капкан килеш килеп басты да ямьсез с?зл?р бел?н с?ген? д? башлады. Им?неп киттем. С?зсез калдым.
?хлагыбыз бозылган, эш яратмаган, матурлыкны тудырырга т?гел, к?рерг?, а?ларга да тел?м?г?н яшьл?р без…
Идеалсыз, югалган буын.
Яш??ме бу, ?лл? т?гелме?
Кара?гы чо?гылдан чыгарырлык нинди д? булса якты бармы? ?лег? ул ми?а к?ренми. ?земне? рухи т?шенкелегем? ачынган минутларда кулыма китап алам. Аны? битл?ренн?н ?мет кабызырлык с?зл?р эзлим.
Без зур ?зг?решл? заманында яшибез. К??ел шул ?зг?решл?рне? у?ай идеаллар тудыруын, сакланганнарын ныгытырлык ?ирлек булдыруын к?т?.
Идеалсыз кеше ? имансыз кеше
Идеалсыз яш?? м?мкин т?гел. Бу — хакыйкать. Кешене д?, ??мгыятьне д? иман яш?т?, тормышын бер агымга куя.
Озын тарих д?вамында ?лл? никад?р д??л?тл?р барлыкка килг?н, ч?ч?к аткан, юкка чыккан. Бер ??мгыятьне икенчесе алмаштырган. С?б?п н?рс?д?? ??мгыятьне? кайчандыр ныклы булган нигезе еллар узгач какшаган. Икътисад, идар?челек хакында карашлары хакимиятнекен? туры килм?г?н кешел?р саны арта барган саен, д??л?тне? д? эчт?н таркалуы к?ч?я.
Элеккеге СССР бел?н шулай булмадымыни?! Б?ек держава рухында корылган ??р илне шундый язмыш к?т?.
Без, коммунистик идеаллар юкка чыгып, я?алары барлыкка кил? алмаган заманда яшибез. Таланты, д?р???се бел?н аерылып торган ш?хесл?р д? югалып калган бу чорда ?зе?? нинди таяныч булдырырга? Мин ?н? шул сорауга ?авап эзлим.
Гасырлар аша ?теп, яш?? к?че биреп торган озын гомерле идеаллар юкмыни?! Безне? бабаларыбыз социаль гаделлек, дуслык-туганлык кебек т?шенч?л?рг? табынмаганмыни?! ? милли азатлык идеясе? Тарихыбыз, ата-бабаларыбыз рухы бел?н б?йл?п тоткан, телебезне б?генге к?нн?рг? ис?н-имин китереп ?иткерг?н, д??л?тчелегебезне ?зме-к?пме ген? булса да саклап калырга ярд?м итк?н идея т?гелме ул?!
Мин д? — милл?тп?рв?рмен. Минем хыялым — ??р милл?тк? тигез хокуклар тудырылган, бай, матур Татарстанда яш??. Мо?а ничек ирешерг? со?? Югары ?хлак, теле?, тарихы?, халкы? бел?н горурлану…— болар сине? аерылгысыз сыйфатлары? булсын. Белемлелеге? бел?н д? син татар кешесене? д?р???сен к?т?р?се?. Милл?тен? элек-элект?н хас хезм?т с?юч?нлек, тырышлык, чисталык, намуслылык татарны? ??р яшь буынында т?рбиял?нерг? тиеш. Шуны а?лау д?р???сен? к?т?релг?н кеше ген? ?з милл?тене? язмышы бел?н кызыксыначак. Милли азатлык идеясе бел?н коралланган яшьл?р б?ген ме?, ирт?г? миллион булса… ?зг?ртеп кору еллары башында к?р?шк? к?т?релг?н олы буын сафлары ныгыр иде.
Минем буын идеаллары. Минем идеаллар. Милл?т, халык м?нф?гате бел?н б?йле хыялларым Гаяз Исхакый, Йосыф Акчура, Габдулла Тукайларны? и?ади мирасында уздырылган фикерл?рг? б?йле р?вешт? д? туган. Ватан ?чен яш?? шигарен алар югары трибуналардан ?йтк?н, ?д?би ?с?рл?ренд? я?гыраткан, ?зл?рене? эшл?рен д?вам ит?не безг? васыять итеп калдырган.
Милл?тебезне? б?тен ?мете, ?ти-бабаларыбызны? б?тен ышанычы — Тукайлар рухы с?нм?г?н яшьл?рд?. Авылда туган, ш???рне? зыялы гаил?л?ренд? т?рбиял?нг?нн?р арасында алар байтак. Андыйлар эчкечелекк? д? бирелми, наркотиклар да кулланмый, башка кыек юллардан да китми. К??елен динг? салучылар арасында да милл?тп?рв?рл?р к?пчелек.
Милли х?р?к?тт? сан ягыннан ?лег? бик аз булсалар да, татар яшьл?рене? тавышы ишетел?. Вакытлы матбугатта кыю язмалары басыла. Ркаил З?йдулла, Газинур Морат кебек шагыйрьл?р ис? и?атлары бел?н шул яшьл?рг? к?ч биреп тора.
??р буын ?з ш?хесл?рен тудырырга тиеш. Бу да — идеал. Ш?хесл?рсез ??мгыять — т?ссез ??мгыять. Аны? кил?ч?ге д? т?ссез я б?тенл?й юк.
Безне тормыш м?гън?сезлекл?ре, каршылыклары сындырмасын, милл?т кил?ч?ге ?чен к?р?ш юлыннан алып ташламасын иде.
Казан ? тарихи ист?лекл?р ш???ре, м?д?ният, белем ?з?ге
Кил?ч?к буыннар ?зл?рене? тамырларын белерг? тиешл?р. Башкача булганда, ??мгыятьне ма?кортлар, ?з тарихын белерг? тел?м?г?н, бер к?н бел?н яш?г?н н?селсез ад?мн?р явыз саранча болыты шикелле басып кит?ч?к.
Т?лгать Галиуллин
Мин югарыдагы эпиграфны юкка гына китерм?дем. К?ренекле т?нкыйтьчене? ист?лекл?р китабыннан ул. Кеше ?тк?нн?ре бел?н яши. Ул ?зе д? башкалар к??еленд? якты хатир?л?р калдырып кит?рг? тырыша.
Ист?лекл?рне? т?рлесе бар. Кемдер аларны мемуарларга терки, кемдер аларга ?д?би ?с?р р?веше бир?. Бер??л?р ??р к?нен фотога т?шереп калырга ашыга. Узганыбызны чагылдыручы р?семн?рне ??р ?йд? диярлек очратырга була. Алар диварларда, альбомнарда саклана. Милл?тен, халкын, туган ?ирен яраткан кешел?р ?з р?семн?рен ген? туплау бел?н мавыкмас. Минем бабам, фотосур?тл?р кеше гомерен ген? т?гел, милл?т яш?ешен д? терк?рг? тиеш, ди.
Казан — тарихи ш???р, элек-элект?н югары м?д?ният, белем ?з?ге ис?пл?нг?н. Бабакаем аны? борынгы тарихын ?зенч?лекле бер юл бел?н кил?ч?к буыннарга тапшырмакчы, татар кешесене? б?еклеген, горурланырлык байлыкларга ия булуын расламакчы.
Мин бик саклык бел?н ген? б?рхет тышлы альбомны? битл?рен ачам, ?йтерсе? Болак буе ярминк?сен? килеп чыгам, Аркадия бакчасында й?рим, Кабан к?ле буенда ял ит?м.
Мен? Казан Император университетыны? бинасы. ?ле со?рак т?зелг?н опера ??м балет театры. Стильл?р т?рлелеге аларны? салыну вакыты, тарихы турында да с?йли. Бу биналарга кемн?р ген? керм?г?ндер д?, алар диварына салынган ташларны кем куллары гына к?т?рм?г?ндер!
Т?рле елларда т?шерелеп алынган бер ?к урамнар, м?йданнар Казанны? гел матураюга таба ?зг?рг?нен х?б?р ит?. Р?семн?рд? — милл?тебез кичерг?н к?нн?р, еллар, тарихны? кызыклы с?хиф?л?ре. С?рби куаклары арасында утырган Бакыр бабай ??йк?ле д? юк инде. Александр II х?рм?тен? куелуны да к?черелг?нме, ?имерелг?нме, белм?ссе?.
Казан — сулар чолганышындагы ш???р. Аны? ярларында элек т? пристаньнар булган ик?н. Ми?а чиб?р ген? бер ханым пароход палубасыннан яулык болгый… Мул сулы елга ?з ки?лекл?рен? алып чыгачак аны.
Со?гы елларда т?шерелг?н р?семн?р д? бар монда. Бутлеров, Лобачевский ??йк?ле, Мулланур Вахитов ??м яшь Ульяновныкы… Галимн?р, к?р?шчел?р, к?кр?к киереп, Казан урамнарына чыгып баскан, ?йтерсе? без Казан тарихында эзлебез, дил?р.
Кремль урамы мине ??лилг? куелган монументка алып кил?. Богаудан арынырга тел?г?н кош шикелле шагыйрь…
Мен? бу р?семд? Кремль с?гате уникене суга. Р?семн?р ?ансыз булмый. Алардан курантлар тавышы да, х?р рухлы шигырь д?, бурлакларны? ?ыры да ишетел?. Кеше ист?лекл?рд? тышкы кыяф?те, кылган гам?лл?ре бел?н кала.
?лл? никад?р югары уку йортларына ия, зур с?нгать ч?ч?к аткан Казанымны? б?генгесе д? якты хатир?л?р булып терк?лсен иде.
Яшьлегем бишеге
Кышкы салкын бакчаларны ?рфия б?ск? чорнаган. Ботакларда анда-санда гына б?решеп утырган ч??к?л?р, каргалар к?рен-г?ли. Искиткеч тынлык! ?анга узарлык тынлык…
Сукмакка иелеп, з?м??рир суыкларда сынып т?шк?н бер ботакны алам да янып торган мил?шк? ыргытам. ?зеп, салкында ?шег?н мил?шт?н авыз ит?м, ян?се. ? ул, селкенерг? д? уйламыйча, кошлар кебек ?к б?решеп утыруында. Син кем д? мин кем мен? шушы була торгандыр инде.
Бу бакча — мине ш???р тыйгысызлыгыннан арындыра торган берд?нбер урын. Башы киселг?н тупыллар да, кулсыз калган куаклар да юк монда. Тынлык. Искиткеч тынлык. ?анга узарлык тынлык…
Яз к?нн?ренд?, эссе ??йл?рд? д? шундый тынлык мик?н аны? кочагында? Юктыр, ирт? та?да, кышын гына шулайдыр…
Минем кебекл?рг?, шау-шулы яшьлекк? тынлык б?тенл?й хас т?гел! Узган язда мин, япь-яшь кызый, р?ш?тк?л?ре сынып бетк?н бер утыргычта имтиханнарга х?зерл?неп утырам. Башка ник бер с?з керсен! Яндагы икенче бер утыргычта инде студент булып ?лгерг?н егет ??м кызлар кызу-кызу н?рс? турындадыр б?х?сл?ш?. Шигырь, дил?р, шагыйрь, дил?р, Тукай клубы, дил?р. М?гаен, язу ?ене кагылган затлардыр бу, дип уйлап куям. ?зем колакларымны сагайтам. Тагын ни хакында с?йл?рл?р…
Язучылар берлегене? Тукай клубында ?д?би ел йомгаклары буласы ик?н. Алар шунда барырга дип ?ыелган булып чыкты. Бар с?йл?г?нн?ре: шигырь бетте, проза бетте, ?д?бият бетте…
Яшьлекк? ??рвакыт инкарь ит? рухы хас. Алар ни ген? дип ?йтс? д?, фаразласа да, ?д?бият яши д? яши ??м яш?яч?к.
Мен? шушы гасырлар чиген узган им?нн?р кебек — озын гомерле ул. Мен? шушы салкында ?чкелтем-т?чкелтемг? ?йл?нг?н мил?ш т?мен? охшаган аны? т?ме. Яшьлек кебек тынгысыз ул ?д?би д?нья, аны? кебек, тормыш ?итешсезлекл?рен инкарь ит?ч?н. Шул ук вакытта елга кебек басынкы ага ул, урынын белеп ага ул ?д?би д?рья.
?й кош! Нишл?п утырасы? анда?! Ниг? минем бел?н с?йл?шмисе?? Т?ш ?йд? учларыма. Х?л ал, ?ылын, каты томшыгы? бел?н уч т?пл?ремне чукы. Берг?л?п к?лешербез, ?лл? елашырбыз да…
Кызык: ?г?р син укый белс??, шигырь яратыр иде? мик?н? Мен? минем кебек?! ?н? язын мин бу бакчада очраткан яшьл?р кебек?! Х?ер, сине? ??р сайравы? — ?зе бер шигырь ич. Мен? к?лке. Карга бел?н ч??к? сайрый димени?! Яза белми язган м?т?шагыйрь шикелле ич аларны? каркылдавы.
Бакчаларны? яше, карты була. Ике гасыр яш?г?н бу бакча инде яшь булып к?ренми. Баш-башында я?а гына утыртылган нарат ?сентел?ре ген? бу бакчаны? картаймаячагын иск?рт?.
? без картаербыз мик?н, Казан? Син д? картаерсы? мик?нни? ?н?, си?а ме? яшь, дил?р. Чал Казан, дил?р. Олуг Казан, дил?р. ? бит урамы? тулы — яшь-?илкенч?к. Бакчалары? тулы — кызлар, егет-?ил?н. Я?а урамнары?, яшь агачлары? калка, ?с? тора. Сабыйлары? шул урамнар буйлап т?пи атлап кит?.
Картайма, Казан. Гел шушылай матур бул, яшь бул. Син мине, шушы бакча утыргычларында тирб?теп, олы тормышка алып чыгарсы?. Син — минем бишегем. Син — минем балачагым, яшьлегем бишеге.
И-и-и мил?ш ботагындагы кош! Мо?айма ?ле! Ту?ма ?ле син! Без со? картлармыни…
Хезм?тне? тире ? ачы, ?имеше ? татлы
Табигать тарафыннан салынган с?л?тл?р ??р кешед? берд?й булмый. Кайбер??л?р, инде м?кт?пт? укыганда ук, р?семг? осталыгы, артистлар д?р???сенд? ?ырлавы-биюе, шагыйрьл?р игътибарын алырлык шигырьл?р язуы бел?н шаккатыра. Еллар уза. Шундыйларны? берсе чын талант иясе буларак б?ял?н?, икенчесен илд? д? белмил?р, авылда да оныталар. Шул ук вакытта ?лл? ни к?зг? д? чалынмаган ?ченче бер??, к?телм?г?н яклары бел?н ачылып китеп, хезм?тенд? таныла ??м зур д?р???л?рг? иреш?.
С?б?п н?рс?д?? Минем уйлавымча, кешел?рг? табигатьт?н бирелг?н с?л?т кен? ?итмидер. ?г?р тиешле тырышлык куймаса?, шул с?л?те?не ачу юн?лешенд? к?ч т?км?с??, син барыбер м?мкинлекл?ре? зурлыгында ?зе?не к?рс?т? алмаячаксы?.
? бит ?ле, булдырып та, ил файдасына бернинди хезм?т башкармаучылар бар. Андыйлар да халык к??елен? кереп урнашмый.
Кайвакыт м?кт?бебезд? т?рле б?йгел?р уздыралар. Бик тел?п катнашам мин аларда. Р?сем укытучысы, сине? сынлы с?нгатьк? ма?ирлыгы? бар, шул юлдан кит?рг? тиешсе?, ди. Б?лки, ул хаклыдыр. Мин ясаган р?семн?р ?н? шул ярышларда гел беренче урыннарны ала. С?енечемне тышка чыгармасам да, эчт?н ген? бик шатланам ?зем. Мен? бит, тырышсам, чыннан да, булдырам, башкаларныкыннан аерылып торырлык р?семн?р ясыйм, дим.
?ле к?пт?н т?гел ген? «Я?а гасыр кил?» дип исемл?нг?н конкурс булып узган иде. К?пл?р кил?ч?к гасырны ф?н-техника гасыры итеп тасвирлаган. ? мин тоттым да ?зебезне? авыл яныннан аккан елга буен ясадым. Андагы куе таллыкларны б?генгед?й сакланган итеп т?шердем. Суында каз-?рд?кл?р й?з?, балалар коена. Тек? яр ?стенд? ч?ч?кл?р ?сеп утыра. Б?генге елга буеннан да матуррак булгандыр ?ле ул! Мен? шушы р?семг? беренче урын бирг?нн?р бит! Б?тен кеше аптырады да калды инде. Начар ясалмаган ул ясалуын, тик башкаларныкына охшамаган. Апа, ?н? шуны? ?чен д? жюри яратты ?зен, ди.
Мин конкурска дип и?ат итк?н р?семемне? аскы ?лешен?: «Я?а гасыр! Син бу матурлыкларны алып китм?!»— дип язып куйган идем. Шул ?тенеч аларны? к??елен? д? ?теп керг?н ??м р?семне бик м?гън?ле к?рс?тк?н ик?н.
Б?йге н?ти??л?рен ясаганда, ми?а кеп-кечкен? аю баласы б?л?к иттел?р. ?зе матур, ?зе йомшак. С?енг?немне белс?гез! Аюны кулыма тоттырганда, директор да к?л?. «Г?лфия, мин я?а гасырда безне? урманнарда аюлар да яши башлаячагына ышанам»,— ди. Имеш, мен? шушы аюы?а ?ан ?реп, син аны Тауяк урманга кертеп ?иб?рерсе?. Шаяртып ?йтелг?н кебек булса да, хак с?зл?р. Анда аюлар калмаган шул инде. ?зем д? шулкад?р с?ендем! Минем р?семем никад?р кешед?, без табигатьне сакларга, тагын да баетырга тиеш, диг?н фикер уяткан.
Хезм?тне? тире — ачы, ?имеше — татлы, дип ?йт?л?ре юкка т?гелдер. К?п к?ч куеп ясаган пейзаж ?н? нинди шатлык хисл?ре алып килде.
Бу конкурс минд? зур хыяллар уятты. ?ск?ч, аермачык р?ссам булам. Кешел?рне с?ендерерлек картиналар и?ат ит?рмен. Безне? авылдан да мен? нинди р?ссам чыкты бит, дип горурлансыннар ?ле.
Бакма аны? тышына, Бак эшл?г?н эшен?
Халыкта ки? таралган, кулланышта й?рг?н м?каль-?йтемн?р шактый. Араларында хезм?т турындагылары да бар. Язма эшебезг? исем итеп куелган м?каль ис? кешене? фигыле бел?н б?ял?н?е хакында.
Туган-тумачалар, кунакка килг?ч: «Кемне катырак яратасы?, ?тие?неме, ?ние?неме?» — дип сорыйлар. Бер д? матур сорау т?гел. ?лб?тт?, алар минем ?чен икесе д? кадерле. ? мен? кемне н?рс? ?чен яратам, монысы ?лег? кад?р ??рберегезд?н саклаган серем иде.
Мен? ?ти. Ирт?д?н кичк? кад?р эшт? ул. Аны? к?чле куллары тимерл?рне д? б?г?, ватык техниканы да т?з?т?, к?р?к-тырманы да уйната гына. Каралты-курабызны? ниндилеге ?тиг? б?йле. Кем ху?а ик?нлекне кычкырып тора безне? курчак кебек елмаеп утырган йортыбыз.
Капканы ачып, ишегалдына керг?ч, анда аунап яткан бер ген? ?йберне? д? юклыгына, абзарга узгач, ид?нн?ре ныклыгына, ишекл?р т?зеклеген?, лапаска аяк баскач, кишт?л?рг? р?т-р?т тезеп куелган инструментлар к?плеген? игътибар ит?се?. Гаражда да, кел?тебезд? д? ??р н?рс?не? ?з урыны бар. Сарай, кел?т, абзар, гараж — ?тине? ху?алыгы.
?ебезд? д? шундый ук п?хт?лек. Аны барыбыз берг?л?п саклыйбыз. Тырыш ?ниебезне? артыбыздан ?ыеп армавын телибез ??м, аны? т?п сыйфатлары итеп, нечк? к??еллелеген, кешел?рг? карата ми?ербанлылыгын, ярд?мчеллеген саныйбыз.
Безне? ?йд?н бервакытта да кеше ?зелми. Кемг?дер — с?т аерткыч кир?к, кемг?дер укол ясыйсы бар. ?ченче бер?? кайгысын таратырга кер?. Урамга чыгып с?йли алмаганын ?ни й?р?ген? сала. Минем йомшак, юмарт ?нием берсен д? кире бормый, кулыннан килг?нч? ярд?м ит?рг? тырыша. Кеше х?ср?тен ?зенекед?й к?т?р? алган андый аналар аз т?гел, ?лб?тт?, ? мин аны барыбер ?н? шуны? ?чен яратам.
Кешене тышкы кыяф?те буенча б?ял?мил?р. ? бит минем ?ниемне? й?зе д?, г??д?се д? бик матур. Кемг?дер бер-бер яхшылык эшл?г?нн?н со?, к?зл?ре тагын да очкынланыбрак яна, иренн?ре ??елебр?к елмая шикелле. Битл?рен? м?х?бб?т чокырлары ясап к?лг?н х?лд? к?з алдыма китер?м мин аны, ?нием эш буенча каядыр китеп баргач, бик сагынсам.
И? якын дустым
Дусларны? якыннары к?п булмый. Бер, ике яис? ?ч. Кайвакыт бер дусты булмаган кешел?рне д? очратасы?. Мин ?зем тел?с? кем бел?н уртак тел табам, ? мен? бары тик Ринат исемле сыйныфташ малайны гына якын дустым саныйм.
Без Ринат бел?н ??йге ялларда Кызылъярга кайтып й?рибез, ч?нки аны? ?нисе бел?н минем ?ни берг? уйнап ?ск?нн?р, бер м?кт?пт? укыганнар, кыскасы, бер авылныкы булганнар. Чаллыда да аларны? йортлары ян?ш? туры килг?н. Шулай итеп, ?нил?ребезне? дуслыгы безг? д? йоккан. Бер ?к яшьт? д? булгач, ки??шк?нн?р д? икебезне д? безд?н бераз ерактарак урнашкан татар гимназиясен? илтк?нн?р. Берг?л?п й?рерл?р, тынычрак булыр, диг?нн?р.
Баштарак безне м?кт?пк? ?ти-?нил?р чиратлап озата иде. Зур ?ск?ч, Ринат бел?н ик?? ген? й?ри башладык. Ашыкмыйча чыгып кит?без, ашыкмыйча кайтып кер?без. Юл буена ?ит?рлек с?зебез бар. Ринат ??йг?, балык тотарга дип, кармаклар х?зерл?ве бел?н мактанса, мин туп, к?йм? сатып алганыбызны ?йт?м. Ул ?бисене? сусыл алмалары бел?н кызыктырса, мин безнекел?р бакчасында ?ск?н шомыртны иск? т?шер?м. Ул малай, бу кыз турында с?йл?шеп, барып ?итк?нне д? сизмибез.
Ринатны? яраткан ш?гыльл?ре бик к?п. Шырпы тартмасындагы р?семн?рне, к?нфит к?газьл?ре ?ыя. Со?гы ш?гылен ташларга кушам, кызларга гына килеш? ул. ? мен? а?а ошый. К?газен? карасам да, авызыма сулар кил?, дип к?л?. К?нфит яратканын ?йт?е. Баллыга исе китк?нлеген белг?ч, туган к?нн?ренд? мин а?а гел т?мле н?рс?л?р ташыйм. Без бит аны барыбер берг?л?п ашыйбыз. И? якын дустым ич ул минем.
Ринат быел кышкы каникулда ял йортына китк?н иде. Бик каты сагындырды. Аннан башка уйнарга да чыгасым килм?де. К?нн?р буе т?р?з? каршысында утырдым. ?лл? ниг? китапка да к??ел ятмады.
Ул да мине сагынган ик?н. Кил?ч?кт? ял вакытында бер-беребезне ташламаска с?з куештык. Дусларны? берг? булуы яхшырак.
(д?вамы)