Скачать:
Предварительный просмотр:
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!(уйлав)
Кашни çын тăван халăх çинчен шухăшламасăр пĕр кун та пурнаймасть пулĕ тесе шутлатăп эпĕ.
Çĕр çинче халăх нумай. Эпĕ вара –чăваш. Манра асаттесен юнĕ чупать.Эсĕ кам тесе ыйтсан та эпĕ турех-эп Чăваш тесе хуравлăп!
Эпĕ ытти халăха тиркеместĕп, анчах та хамăн халăха чунтан юрататăп, уншăн çеç пурăнас,ĕçлес килет.
Çак шухăша пурне те яр-уççăн калас килет:
Эс те- чăваш , эп те –чăваш. Ĕçлер-ха эппин-чăвашла!
Ман халăх мĕн авалтанах тымар янă, çирĕпленсе, тĕрекленсе пынă. Темĕнле йывăр пулсан та асапсене тÿссе ирттернĕ вăл, аптраман, пĕтмен, малаллах талпăннă.Яланах паттăр, хăюллă!
Каснă, вăтăрнă пире,
Кăкласа хăртман та мар-тăр,
Вăрлăх юлнă пурпĕрех.
Эпĕ, эсĕ, вăл –çав вăрлăх. Чăнах та, мĕнле кăна йывăрлăхсем чăтса ирттермен пуль чăваш, çапах та парăнман, парăнассăм та çук! Чăваш- чун хавалĕпе те паттăр, чĕрепе те шĕл-кăвар, ăс-пуçран та катăк мар!
Юрри-сăввине, ташши-кĕввине , пин-пин тĕррине, çепĕç чĕлхине упраса хăварнăшăн савăнса пурăнать ман халăх. Чăваш , чăнах та, пурнать, малалла утать, малашне те çаплах пурăнма ĕмĕтленет.
Чăваш халăхĕн малашлăхĕ çутă, пуласлахĕ çирĕп. Паянхи кун та йывăрлăхсене çĕнтерсе çирĕп утăмсемпе çÿлелле талпăнать чăваш, апла пулсан мăнаçлăнах калама пултаратпăр:
-Кирек хăш вăхăтра та , темле йывăр пулсан та чăваш халăхĕ пĕтмен, вăл пулнă, пур, пулать те!
Ĕмĕрсем иртсе пыраççĕ
Ӳстерсе ăс-хал мулне.
Кĕнекеçĕсем шыраççĕ
Чăвашсен кунне-çулне.
Тинкеретпĕр малалла,
Кайрине те халь куратпăр…
Манăн шухăшăмпала —
Эпир пулнă, пур, пулатпăр.
Пĕр вăрман пулсан этемлĕх,
Тĕрлĕ йывăç пур унта.
Ярăнса кăна ӳсмелĕх
Вырăн çитĕ вăрманта.
Каснă, вăтăрнă пире,
Кăкласа хăртман та мар-тăр,
Вăрлăх юлнă пурпĕрех:
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
Никамран та ютшăнмасăр,
Тан курса пур йăхсене,
Ят хума пултарнă хамăр
Хĕвеле, çăлтăрсене.
Ăс-пуçран та катăк мар,
Чун хавалĕпе те паттăр,
Чĕрепе те шĕл кăвар —
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
Пирĕн юрă, пирĕн тĕрĕ,
Пирĕн тӳсĕмлĕ сăмах
Упранса вăл çитсе кĕрĕ
Коммунизм таранах.
Чун çакна шанми пулсан —
Маншăн шăтăк та ан алтăр.
Шанчăк сӳнмĕ нихăçан:
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
«Мĕн чăваш чĕлхи!» — илтетпĕр
Хăш чухне чăвашранах.
Йĕрĕнсе пăхса илетпĕр
Ун йышши каçрашкана.
Кĕççе пит вăл, кĕлмĕç чун,
Куçăнах унран кулатпăр:
Ӳк те çурăл, хып та çун —
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
Çак кунччен упраннă халăх
Мăшкăлланмĕ паянтан;
Хăйшĕн хăй — парне те палăк,
Пуринпе те вăл пĕр тан.
Пĕтĕм пурнăç терчĕпе
Çĕр çыртса тупа тăватпăр:
Шăрăх, сивĕ е йĕпе —
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
Лăпкă чух та, вăрçăра та —
Хут çине те чул çине
Çыртăм, халĕ те çыратăп
Халăха ĕненнине.
Савнă халăх манпалан
Шухăшлатăр та калатăр
Уçă, ирĕк кăмăлтан:
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
Урок тĕсĕ: сăвва вуласа çĕнĕ технологи мелĕсемпе усă курса тишкермелли урок.
Технологисем: шырав-тĕпчев, сывлăха сыхлас, ушкăнра хутшăнса ĕçлес, критикăлла шухăшлав, информаципе коммуникаци.
Мелсемпе меслетсем: ушкăнпа ĕçлени, урок темине ачасем хăйсем палăртни; кластер, синквейн туни, пулă шăмми пуçтарни, сасă тĕсĕсен килĕшĕвне тупни, сăвă тăрăх пĕтĕмлетÿ туни; ыйтусене хуравлани.
Харкамлăх результачĕсем
1.Харпăр хăй ирĕкĕпе пĕлÿ илмелли вĕренÿ ĕçĕ-хĕлĕ. Гражданла патриотизм туйăмĕ аталанни.
2.Вĕренÿ тĕллевĕпе тупсăм пĕлтерĕшне ăнланса илмелли ĕç-хĕлĕ. Хайлав авторĕ тата хайлав ячĕ çинчен ăнлантарни.
2.Хайлав темине, тĕп шухăшне, сюжет йĕрне тупма пулăшни; сăнарлă сăмах илемне асăрхама вĕрентни.
3.Обществăра харпăр хăйне тытмалли йĕркесем.Тăван чĕлхе илемне,янăравлăхне туйма,ăна хисеплеме, тăван халăхăмăрăн маттур çыннисемпе мăнаçланма вĕрентни.
Предметсен пĕрлĕхлĕ результачĕсем
1.Ача хăйне хăй йĕркелесе пĕлÿ илмелли вĕренÿ ĕçĕ-хĕлĕ.
Кирлĕ информацие вĕренÿ кĕнекинче шыраса тупма пултарни, ăнлавсене хаклама, пĕтĕмлетÿсем тума пĕлни.
2.Хутшăну илмелли вĕренÿ ĕçĕ-хĕлĕ. Ыйту лартма (кăларса тăратма) тата вĕренÿ тата килти вулав литературипе ĕçлеме хăнăхни.
3.Пур енлĕн информаци шырама пĕлмелли вĕренÿ ĕçĕ-хĕлĕ. Пĕр темăпа çыхăннă материала вуласа тишкерме, кирлине суйласа илме, пĕтĕмлетÿ тума пултарни, тишкерÿре схемăсемпе, ятарлă паллăсемпе усă курма пĕлни.
Предметăн пайрăмлă результачĕсем
1.Вĕренекенсен пĕлÿ, пултару, хăнăху ĕçĕ-хĕлĕ. Илемлĕ текст жанрĕсен тĕсĕсене уйăрма пĕлни. Харпăр хăй шухăшне палăртни, вуласа тухнă хайлава хаклани.
2.Вĕренÿ хевти-талпăнăвĕ. Пĕлÿ, пултару, хăнăху.Сăвăллă текстпа ĕçлеме хăнăхни.
Литература теорийĕ: сăвă çаври,чĕлхе илемĕ.
Курăмлăх хатĕрĕсем: урок презентацийĕ; Интернетран илнĕ материалсем, кĕнекесем; валеçсе памалли материал, ЧР тĕрлĕ тапхăрти ялавĕсем.
Кăтарту хатĕрĕсем: компьютер, презентаци, мультимедиапроектор.
Словарь ĕçĕ: каçрашка, вăтăрнă, кĕççе пит, кĕлмĕç чун, катăк мар.
Урок эпиграфĕ: „Тинкеретпĕр малалла, кайрине халь куратпăр…“
Çыпăçтарнă файлсем:
Ĕмĕрсем иртсе пыраççĕ
Ӳстерсе ăс-хал мулне.
Кĕнекеçĕсем шыраççĕ
Чăвашсен кунне-çулне.
Тинкеретпĕр малалла,
Кайрине те халь куратпăр…
Манăн шухăшăмпала —
Эпир пулнă, пур, пулатпăр.
Пĕр вăрман пулсан этемлĕх,
Тĕрлĕ йывăç пур унта.
Ярăнса кăна ӳсмелĕх
Вырăн çитĕ вăрманта.
Каснă, вăтăрнă пире,
Кăкласа хăртман та мар-тăр,
Вăрлăх юлнă пурпĕрех:
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
Никамран та ютшăнмасăр,
Тан курса пур йăхсене,
Ят хума пултарнă хамăр
Хĕвеле, çăлтăрсене.
Ăс-пуçран та катăк мар,
Чун хавалĕпе те паттăр,
Чĕрепе те шĕл кăвар —
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
Пирĕн юрă, пирĕн тĕрĕ,
Пирĕн тӳсĕмлĕ сăмах
Упранса вăл çитсе кĕрĕ
Коммунизм таранах.
Чун çакна шанми пулсан —
Маншăн шăтăк та ан алтăр.
Шанчăк сӳнмĕ нихăçан:
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
«Мĕн чăваш чĕлхи!» — илтетпĕр
Хăш чухне чăвашранах.
Йĕрĕнсе пăхса илетпĕр
Ун йышши каçрашкана.
Кĕççе пит вăл, кĕлмĕç чун,
Куçăнах унран кулатпăр:
Ӳк те çурăл, хып та çун —
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
Çак кунччен упраннă халăх
Мăшкăлланмĕ паянтан;
Хăйшĕн хăй — парне те палăк,
Пуринпе те вăл пĕр тан.
Пĕтĕм пурнăç терчĕпе
Çĕр çыртса тупа тăватпăр:
Шăрăх, сивĕ е йĕпе —
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
Лăпкă чух та, вăрçăра та —
Хут çине те чул çине
Çыртăм, халĕ те çыратăп
Халăха ĕненнине.
Савнă халăх манпалан
Шухăшлатăр та калатăр
Уçă, ирĕк кăмăлтан:
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
Эпир пулна
Хузангай Петр Петрович
Тупмалли
ЭПИР ПУЛНĂ, ПУР, ПУЛАТПĂР!
Ирхи
Сăвăç
Самана
Тăвăл иртсен
«Хĕрӳ хĕвел хĕрле хĕрелсе анчĕ…»
«Çуралса поэт ятне илтмешкĕн…»
«Юр шывĕ сăрхăнсах пĕтмен чухне…»
«Çутăлас умěнхи кăвак шуçăм…»
«Çăка çаралнă…»
«Шанатăп хамăн çăлтăра…»
«Йĕс таканлă тимěр кăвак ут»
«Тутар сăвăçисене…»
«Çанталăк çанĕ − чух ула»
«Малалла-ха пурнăç малалла…»
«Савни» Ярăмран
«Мерчен куçлă кĕмĕл çĕрĕ…»
«Уяр та снвĕ − кун илемлĕ…»
«Тавтапуç çуралнă çĕршыва…»
«Тулли уйăх − лирика çулпуçĕ»
«Хăçан та пулин пурăнсан-пурăнсассăн…»
«Кĕрхи йĕпе-сапаллă каç…»
Куçарнă хушăран
«Савниçĕм! Ман анне тăван чĕлхипеле…»
«Кантăр кĕввисем» ярăмран
«Умра тĕрленчĕ кунăм-çулăм»
«Эп юрататтăмччě пĕртен-пĕр…»
«Хумсем, епле сире эп тунсăх!..»
«Эй, халь çав ăшăк, вараланчăк…»
«Çын тивĕçĕ хăпарнă тапхăр…»
«Паян вăл Çеçпĕл сăвви пек…»
«Эп таврăнăттăм халь яла…»
Çулсем-йĕрсем
«Тилли юррисĕм» ярăмран
«Мехел тени мěскер тени пулать»
«Пиллěкěнех эпир, ай, пěртăван…»
«Асаттеçěм атлас тăхăннă…»
«Шурăмпуçпе вăрантăм ыйхăран…»
«Ман тěмескен тăпри типсе çитсен…»
«Арăслан пек аттем пур…»
«Аслă масар − хăямат…»
«Алла тытман шур алтутри…»
«Аттеçěм ман Хусанăн хуçи мар…»
«Куккук! Куккук! − Вăрман янрать…»
«Çěр палăрми юр çăвать…»
«Юрла, кăна, юрла, теетěр те…»
«Çĕр те çнтмĕл çăка эп касрăм…»
«Тарăн шыва антăм ăшăх тесе…»
«Кăмăлйрсем çемçе − кăпăк пекех…»
«Шăпкăр кăна шăнкăр шыв юхать…»
«Ай-хай вăрмаи кашлать, вăрман кашлать…»
«Тмлли кяна Тилли тееççĕ…»
«Купăсăма халас − шнкленеп…»
«Ут утланса кустартăм улăха…»
«Калăр-ха мана, калăр…»
«Ниçта ярса пусма аптратăн…»
«Хурал пӳртпе кĕтĕ хурланса…»
«Тахçантанпах тытман такмака…»
«Усрав саркайăк пек юррăм пур…»
«Улшуçăсем, ай, ут улăштараççĕ…»
«Карти-карти, ай, кайăк хур иртет…»
«Ай-хай юрлассăм пур та, çук ман сассăм…»
«Пĕчĕкçеç тăваткăл куçкěски…»
«Ни Киремет, ни Пӳлĕх, ни Хăрпан…»
«Арăмçăсем ăрăм тунипелен…»
«Купăсăмçăм, тăватă хĕлĕхрен…»
«Ан макăрăр, килйышăм, маншăн…»
«Юман хăма çуртартăм, тупăк турăм…»
«Çуралнă эп чышка чăмăртаса…»
«Кулать иккен, пиртен çак çутçанталăк…»
«Элчелĕм çитрĕ. Куçăм хупăнать…»
Федерико Гарсиа Лорка
Чăваш
Тăхти
Натали кĕпе тĕрлет
Шурă каç
«Шухăшăмçăм, шухăш…»
«Çиле хирĕç çӳрен ут юртать…» .
Поэт тăпри çинче
«Кĕрхи хуракăш сассине илтетĕп…»
Павло Тычинăна
Мицкевич
Асилӳ
«Кăтралана пуçларĕ Атăл…»
Манăн çăлтăр тӳпере!
«Сиктерме» ярăмран
Ялăма
Несĕл
Аннене
Çуллахи каç
«Кĕрхи» кĕреке
Сывă тăр, хĕвел!
Çуралнă çĕршывра
Атăл куçĕ
Эпир Российăра пурнатпăр
Тăван чĕлхе
Пирĕн Çеçпĕл Миши
Атăл хĕрринчи юман
Поэзи пулсан
Пуш уйăхăн вĕçĕнче
Халăхăма
Ывăçă тăпри
Çурри
Авалхи хурăнташсем
Йыхрав
«Çумăр хыççăн мăк çемçе…»
хырлăх шап. Кăшт кĕрсенех…»
«Сар çурта пек сарă кӳкерчен…»
«Тики-тики»
Раççейĕм
Анне
«Çук! Килĕшĕмен ĕмĕрне…»
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
«Хушка Хумсем» ярăмран
«Хуракăшсем какаласа иртеççĕ…»
«Нумай çĕре çитсе паратăп сасă…»
«Эп хамăр Атăл хĕрринче вилесшĕн…»
«Инçе çула кайма пуçтарăнатăп…»
«Алран кайми аки-сухи…»
«Нимене! Нимене…»
«Пăхатăп ĕмĕрсен тĕпне…»
«Хушка хум… Эп курăп ăна куçăн…»
«Эп − çирĕммĕш ĕмĕр çынни…»
«Кашлаççĕ хĕп-хĕрлĕ хырсем…»
«Хăш чух çыраççĕ е пуплеççĕ…»
«Чăтаймарĕ те пуль, тӳсеймерĕ те пулĕ…»
«Тăванăмçăм, çумри çунатăм…»
Овидий Назона
Вăрманта
«Чире-чĕре çěнтертĕм-ха тепре…»
Поэзи вăл − уйрăм патшалăх…»
Çул çинче
Мăйрака
«Атăла алтăрпа айтараймăн…»
«Кашни ман сăввăм − юлашки пекех…»
«Çулçă тăкăиать…»
«Тăман, тăман… Тăван Пăлхарăм…»
«Такам тăпри çинчн чул палăка…»
«Санпа эпирчченех çак çăлтăрсем çуталнă…»
Содержание
Ранние
Поэт. Перевод автора
Век. Перевод автора
После ненастья. Перевод В. Широкова
«Румяно, как пиге, спустилось солнце…». Перевод А. Казакова
«Вправду очень хорошо на свете…». Перевод В. Широкова
«В те дни, как талая вода…». Перевод А. Казакова
«Перед зоркой светлеет окрест…». Перевод А. Казакова
«Гола осина…». Перевод А. Казакова
«В звезду судьбы давно не веря…». Перевод. М. Шехтера
«В яблоках мышистый жеребец…». Перевод В. Широкова
«Татарским поэтам…». Перевод автора
«Мир красочен: синь небо залила…». Перевод А. Казакова
«Все вперед, жизнь моя, все вперед…». Перевод В. Широкова
Из цикла «Любимая»
«Кольцо с одним глазком жемчужным…». Перевод А. Казакова
«Мороз и солнце − день чудесный!..». Перевод В. Широкова
«От души свой край благодарю…». Перевод А. Казакова
«Вновь тебя напомнила луна…». Перевод А. Казакова
«Достаточно пожив, пройдя немало верст…». Перевод А. Казакова
«Ненастье. Осень. Ветер глухо…». Перевод М. Шехтера.
Во время работы над переводом. Перевод А. Казакова
«Любимый друг мой! В языке моих отцов…». Перевод А. Казакова
Из цикла «Южные мотивы»
«Вся жизнь моя узором чудным…». Перевод В. Широкова
«Одну − единственную крепко…». Перевод В. Широкова
«О волны! Мне ль вас не понять…». Перевод А. Казакова
«О если б из тины быта…». Перевод А. Казакова
«Мы нынче знаем поименно…». Перевод В. Широкова
«Как Сеспеля прозрачный стих…». Перевод А. Казакова
«Вернуться бы теперь в деревню…». Перевод А. Казакова
Дороги. Перевод А. Казакова
Из цикла «Песни Тилли»
«Что разумеют, говоря «метель»…». Перевод А. Казакова
«Росли мы дружно, что свою родню…». Перевод А. Казакова
«Мой дед в атласе. На подоле…». Перевод А. Казакова
«Я просыпаюсь дома на заре…». Перевод А. Казакова
«Когда просохнет холмик надо мной…». Перевод А. Казакова
«Отца с могучим львом сравню…». Перевод А. Казакова
«У кладбища конь мой встал…». Перевод А. Казакова
«Немятым беленьким платком…». Перевод А. Казакова
«Отец мой не казанским был купцом…». Перевод А. Казакова
«Ку-ку! Ку-ку! Звучит в лесу…». Перевод А. Казакова
«Землю покрывает снег…». Перевод А. Казакова
«Все пой да пой, просите меня…». Перевод А. Казакова
«Сто семьдесят, слышь, лип свалил я…». Перевод А. Казакова
«Надеюсь, что кораллы есть на дне…». Перевод А. Казакова
«Радушные сердца − что мурава…». Перевод А. Казакова
«По лугу ручей, журча, бежит…». Перевод А. Казакова
«Ай-гай шумит осенний лес, шумит…». Перевод А. Казакова
« − Тилли, Тилли! − в округе все твердят…». Перевод А. Казакова
«Сыграть бы мне на скрипке, да боюсь…». Перевод А. Казакова.
«Я в лес помчался на лихом коньке…». Перевод А. Казакова
«Скажите мне, скажите…». Перевод А. Казакова
«Куда ступить ногой, не знаешь…». Перевод А. Казакова
«Зашел я в караулку, в сени…». Перевод А. Казакова
«Не развязать ли мне, ребята…». Перевод А. Казакова
«Есть птица у меня ручная…». Перевод А. Казакова
«Барышники, гляжу, коней сбывают…». Перевод А. Казакова
«Летит косяк гусей над большаком…». Перевод А. Казакова
«Ай-гай, хочу я спеть, да не в ударе…». Перевод А. Казакова
«Зеркальце имел я небольшое…». Перевод А. Казакова
«Секрет бессмертия мне не был дан…». Перевод А. Казакова
«Кудесники мне жизни не продлят…». Перевод А. Казакова
«У света суть четыре стороны…». Перевод А. Казакова
«Когда навек глаза закрою…». Перевод А. Казакова
«Для гроба дуб я распилил на доски…». Перевод А. Казакова
«Родился я, сжав пальцы в кулаки…». Перевод А. Казакова
«Природа − я все больше в это верю». Перевод А. Казакова
«Меркнет взор. Пришел мой час последний…». Перевод А. Казакова
Фредерико Гарсиа Лорка. Перевод автора
Чуваш. Перевод автора
Тхти. Перевод В. Широкова
Натали. Перевод А. Недогонова
Белая ночь. Перевод Н. Криванчикова
«Дома моя, дума…». Перевод А. Казакова
«Против ветра несся рысью конь гнедой…». Перевод В. Потаповой
На могиле поэта. Перевод автора
«Чу! Гуси дикари на юг летят…». Перевод А. Казакова
Павло Тычине. Перевод автора
Мицкевич. Перевод автора
Воспоминание. Перевод В. Широкова
«Темнеют волжские излуки…». Перевод автора
Моя звезда на небе! Перевод автора
Из цикла «Сиктерме»
Сиктерме. Перевод автора
Род. Перевод А. Казакова
Маме. Перевод А. Казакова
Летний вечер. Перевод М. Рудермана
Осенние мотивы. Перевод С. Олендера
Здравствуй, Солнце! Перевод А. Казакова
В родном краю. Перевод Ф. Фоломина
Глаз Волги. Перевод В. Потаповой
Я живу в России. Перевод М. Рудермана
Родной язык. Перевод автора
Наш Михаил Сеспель. Перевод А. Казакова
Дуб над Волгой. Перевод автора
Определенье поэзии. Перевод М. Шехтера
Двадцать шестое марта. Перевод М. Шехтера
Моему народу. Перевод В. Широкова
Горсть земли. Перевод А. Казакова
Полвека. Перевод А. Казакова
Здравствуй, старя, родня! Перевод автора
Приглашение в Чувашию. Перевод автора
«Дождь прошел. Стал мягким мох…» Перевод автора
«В бору свежо и тихо. Воздух росный…». Перевод автора
«Над зеленым озером огни…». Перевод автора
«Тигушь-тигушь». Перевод автора
Моя Россия. Перевод автора
Портрет моей матери. Перевод автора
«Нет! Никогда не примирюсь…». Перевод автора
Были мы, и есть, и будем! Перевод А. Казакова
Из цикла «Вздыбленные волны»
«Перекликаясь в поднебесье». Перевод А. Казакова
«Во многих странах подаю я голос…». Перевод А. Казакова
«Хочу я встретить смерть на Волге…». Перевод А. Казакова
«Ждет путь. Подтягиваю ванты…». Перевод А. Казакова
«В руках кормилица-соха…». Перевод А. Казакова
«Нимене! Нимене…». Перевод А. Казакова
«Смотрю я в глубину времен…». Перевод А. Казакова
«От волны со звездой…» − я воочью». Перевод А. Казакова
«Дни мчаться, волчком нас крутя…». Перевод А. Казакова
«Любуюсь я погожим днем…». Перевод А. Казакова
«И говорят и пишут часто…». Перевод А. Казакова
«Да, видать, не стерпел, не сумел удержаться…». Перевод А. Казакова
«О крылышко мое! Родная!». Перевод А. Казакова
Овидию Назону. Перевод автора
В лесу. Перевод А. Казакова
«Поэзия – особое царство». Перевод В. Широкова
«Я все так же зимою и летом…». Перевод А. Казакова
В пути. Перевод А. Казакова
«Ходит рог по кругу…». Перевод автора
«Не исчерпаешь Волгу ковшом…». Перевод А. Казакова
«Как будто бы в последний – каждый стих…». Перевод А. Казакова
«Падает листва…». Перевод А. Казакова
«Метель… Болгария! Родная…». Перевод А. Казакова
«Какой-то римлянин давным-давно…». Перевод А. Казакова
«Давно до нас с тобой горели звезды эти…». Перевод автора
Савас
Пуç миминче туптаса
Сăмах хывиччеи –
Чун-чĕрӳпе çунăхса
Чылай кĕлленен.
Сăвву-юрру çынсене
Виттĕрех тесен –
Ăна, чернил вырăнне,
Юнупа тĕрлен.
Вулкана вут-кăвар
Хыптарам тесен –
Хут çине саспалли маар,
Хĕлхем сирпĕтен.
Ак поэтăн ĕмĕрех
Тапакан чĕри.
Поэт пулма çав терех
Ансат тетĕр-и?
Поэт
…И пока в пылу куешь
Нужные слова,
Сердце горном разожжешь
Ты не раз, не два.
Если хочешь, чтоб пленил
Стих сердца людей, −
Недостаточно чернил, −
Крови не жалей!
Ты не буквами листы
Испещряешь, нет:
Высекаешь искры ты,
Чтоб зажегся свет.
Так поэты всех веков
Создавали стих.
Это очень нелегко −
Вы спросите их.
1924
Самана
Тĕтĕмпе тĕтĕрен хура пӳртĕн
Иртсе кайрĕ айван ĕмĕрĕ.
Яла час урăхла илем кӳртăн,
Пӳрт ăшне урăх çутă кĕрĕ.
Хăйчикки тахçанах çунса сӳнчĕ,
Хускалмасăр выртать вăл лаçра,
Куçăхсан сиплекен кăмпа ӳчĕ
Шанса ларчĕ ĕнтĕ лачăрах.
Киремет хыçĕнче хурамаччĕ,
Йĕрĕхсем илешен мăн турат.
Халь пĕри те унтан хăрамаççĕ,
Иртнĕ чух пăрахмаççĕ нухрат.
Шурăмпуç урăхла кăвакарчĕ,
Хурçă майлă паян шурăмпуç.
Çырупа улшăнать кĕтӳ карчĕ,
Тутăхса çĕршĕнет сухапуç.
Уйсенче урăхла ут кĕçенĕ,
Каçăртса хăрăмланнă пуçне.
Сӳсмен тивнĕ кĕсрен ӳт кĕсенĕ
Тин тӳрленĕ вара ун чухне.
Çăвархланĕ çил-тăвăл хастарĕ,
Хăй тĕллĕн кĕрлес çук шывсикки.
Пур вăя та этем пăхăнтарĕ
Пур хăватăн та пулĕ чикки.
Век
Век, чадивший курным дымоходом,
Отошел, спотыкаясь впотьмах.
Озарились мы новым восходом,
Свет иной загорелся в домах.
Догорела лучина, погасла,
Завалился светец − не сыскать,
И от порчи на щепочке смасло
Не сжигает за печкою мать.
Страшен был старый вяз за оврагом:
Говорили, под ним − Киремет.
А теперь все проходят там шагом,
И никто не бросает монет.
Зори наши ясней и румяней,
На селе даже у пастуха
Вместо бирок − тетрадка в кармане,
И в музей попросилась соха.
Скоро в поле большом спозаранок
Гордо кони стальные заржут.
И впервые залечатся раны,
Что натёр нашим клячам хомут.
Будет взнуздан и ветер, и воды
Реки в новые русла войдут.
Человек покорит всю природу,
В мире все переделает труд.
1925
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
Ĕмĕрсем иртсе пыраççĕ,
Ӳстерсе ăс-хал мулне.
Кĕнекеçĕсем шыраççĕ
Чăвашсен кунне-çулне.
Тинкеретпĕр малалла,
Кайрине те халь куратпăр…
Манăн шухăшăмпала −
Эпир пулнă, пур, пулатпăр.
Пĕр вăрман пулсан этемлĕх,
Тĕрлĕ йывăç пур унта.
Ярăнса кăна ӳсмелĕх
Вырăн çитĕ вăрманта.
Каснă, вăтăрнă пире,
Кăкласа хăртман та мар-тăр,
Вăрлăх юлнă пурпĕрех:
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
Никамран та ютшăнмасăр,
Тан курса пур йăхсене,
Ят хума пултарнă хамăр
Хĕвеле, çăлтăрсене.
Ăспуçран та катăк мар,
Чун хавалĕпе те паттăр,
Чĕрепе те шĕл-кăвар —
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
Пирĕн юрă, пирĕн тĕрĕ,
Пирĕн тӳсĕмлĕ сăмах
Упранса вăл çитсе кĕрĕ
Коммунизм таранах.
Чун çакна шанми пулсан −
Маншăн шăтăк та ан алтăр.
Шанчăк сӳнмě нихăçан:
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
«Мĕн чăваш чĕлхи!» − илтетпĕр
Хăш чухне чăвашранах.
Йĕрěнсе пăхса илетпĕр
Ун йышши каçрашкана.
Кĕççе пит вăл, кĕлмĕç чун.
Куçăнах унран кулатпăр:
Ӳк те çурăл, хып та çун −
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
Çак кунччен упраннă халăх
Мăшкăлланмĕ паянтан;
Хăйшěн хăй − парне те палăк,
Пуринпе те вăл пĕр тан.
Пĕтĕм пурнăç терчĕпе
Çĕр çыртса тупа тăватпăр:
Шăрăх, сивě е йěпе –
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
Лăпкă чух та, вăрçăра та −
Хут çине те чул çине
Çыртăм, халĕ те çыратăп
Халăха ĕненнине.
Савнă халăх манпалан
Шухăшлатăр та калатăр
Уçă ирěк кăмăлтан:
Эпир пулнă, пур, пулатпăр!
Были мы, и есть, и будем!
Век за веком, вдаль шагнувшим,
Тащит мудрости багаж.
Ищут книжники в минувшем
Древний, трудный путь чуваш.
Смотрим пристально вперед
И о прошлом нашем судим.
Мысль мне силы придает:
Были мы, и есть, и будем!
Человечество поэты
С лесом сравнивали − что ж! −
Лес разнообразен этот,
Оттого он и хорош.
Думали о нас враги:
«Выкорчуем, свалим, срубим!
Только руки коротки:
Были мы, и есть, и будем!
Неприязни не питали
Мы к соседям в старину,
Но по-своему назвали
Солнце, звезды и луну.
Ясен, словно свет в ночи,
Ум, присущий нашим людям.
И сердцами горячи,
Были мы, и есть, и будем!
Сей, выносливое слово,
В душах гордость − но не спесь!
Сквозь века пройти дано вам,
Чудо-вышивка и песнь!
С этой верой на земле
Самый долгий путь не труден.
В вере сила − как в крыле…
Были мы, и есть, и будем!
«Бедноват язык наш», − бросит,
Сморщив нос, иной чуваш.
Пусть презренье наше сносит
Верхогляд за эту блажь.
Жалок нищий дух таких.
Что ж тогда волнует грудь им?
Пусть сердца прожжет им стих:
Были мы, и есть, и будем!
На большом пути преграды
Одолев в труде, в борьбе,
Сам себе народ награда,
Сам и памятник себе.
Помню время бед и слез,
С клятвой землю поцелуем:
В зной, и в слякоть, и в мороз
Были мы, и есть, и будем!
Все его лишь мерой меря,
В годы тягот и невзгод
Я писал о светлой вере
В древний добрый мой народ.
Знаю, скажет он со мной:
«Одолев и мрак и сутемь,
Вечно на груди земной
Были мы, и есть, и будем!».
1962
Йыхрав
Çак çĕре эсир пĕлетĕр-и:
Ватă та вăл; ĕмĕр çамрăк та.
Ăсан туйĕ хÿхĕм çав тери –
Курсан чун киленĕ вăрманта.
Уявра уяв ку çĕршывра,
Ĕçĕпе – хускатĕ вăл тăва!
Кам-ха, кам çак халăха пĕлет:
Вăл çĕр пин сăмахпала пуплет.
Çĕр пин юрă – çемĕ кĕвĕлет,
Çĕр пнн тĕслĕ тĕрĕ тĕрĕ вăл тĕрлет…
Пырса курăр − йăлт сирĕнпеле
Хатĕр эп тĕрĕслеме пĕрле.
Приглашение в Чувашию
Знаете ли Вы страну такую,
Древнюю и вечно молодую,
Где в лесу тетерева токуют –
Словно песней сердце околдуют,
Где коль праздник – от души ликуют,
Коль работа − гору дай любую!
Знаете ли Вы такой народ,
У которого сто тысяч слов,
У которого сто тысяч песен
И сто тысяч вышивок цветет?
Приезжайте к нам − и я готов
Это все проверить с вами вместе.
1961
Общие статьи
22 Кӑрлач 2019, 14:39
«Эпир пулнă, пур, пулатпăр!»
Паян, 1907-мĕш ҫулта, чӑваш халӑх поэчĕ, ӑста куҫаруҫӑ, философ тата критик, Константин Иванов тата Ҫеҫпĕл Мишши ячĕллĕ патшалӑх премийĕсен лауреачĕ, Аслӑ Отечественнăй вăрçă ветеранĕ Петĕр Хусанкай (Петр Хузангай) ҫуралнӑ.
«Хусанкай вӑл — чӑваш кӑмӑлĕ, йыхравĕ, ялавĕ. Хусанкай вӑл — кирек хӑҫан та аслӑ Хусанкай» (Илпек Микулайĕ).
«Мĕн чӑваш чĕлхи? » — илтетпĕр
Хӑш чухне чӑвашранах,
Йĕрĕнсе пӑхса илетпĕр
Ун йышши каҫрашкана.
Кĕҫҫе пит вӑл, кĕлмĕҫ чун!
Куҫӑнах унран кулатпӑр:
Ӳк те ҫурӑл, хып та ҫун —
Эпир пулнӑ, пур, пулатпӑр!
Петĕр Хусанкай
Читайте нас в
«Шкулти чи пĕлтерĕшлĕ пулăм, чи пысăк ăс паракан япала, вĕренекеншĕн чи чĕрĕ тĕслĕх вăл — вĕрентекен хăй», — тенĕ паллă нимĕç педагогĕ Адольф Дистервег. Чăнах та, вĕрентекен пирĕн-шĕн мĕн тери пысăк ĕç тунине яланах хакламастпăр та вĕт. Вăл вара хĕрĕх пилĕк минут пыракан урока ирттерессишĕн те мĕн чухлĕ вăй хурать, пĕлĕве ачасем патне илсе çитерес тесе тем те пĕр шухăшласа кăларать.
Февралĕн 26-мĕшĕнче Вĕренÿ институчĕн акт залĕнче чăваш чĕлхипе литератури вĕрентекенĕсен «Эпир пулнă, пур, пулатпăр» саккăрмĕш конкурсĕ иртрĕ. Унта район тапхăрĕнче çĕнтернĕ тăхăр учитель хутшăнчĕ. Вĕсене саламлама Раççей Федерацийĕн вĕрентÿпе ăслăлăх ĕçченĕсен профсоюзĕн Чăваш Республикинчи организацийĕн председателĕ З.Н.Степанова, Вĕрентÿ институчĕн проректорĕ А.Р.Кульева, Чăваш Республикинчи тăван чĕлхепе литература вĕрентекенĕсен пĕрлешĕвĕн ертÿçи Г.Л.Никифоров тата Вĕренÿ институчĕн доценчĕ сăмах илчĕç.
Конкурса хутшăнакансем хăйсен ăсталăхне «Тăван ен, манăн шкул, манăн педагогикăри ĕçĕм» презентацире, «Манăн педагогикăри тĕп шухăш» эссе çырса тата ăсталăх урокĕнче кăтартрĕç.
Канаш районĕнчи Шăхасан шкулĕн вĕрентекенне çитекен пулмарĕ, Эльвира Николаевна ШЕРКИ çĕнтерÿçĕ ята тивĕçрĕ. Эльвира Николаевнăн ыттисенчен урăхларах хушамачĕ çинчен каласа хăвармасăр та май çук.
— Манăн хушаматăм чăн чăвашла янăрать. Вырăсла ăна «Львова» тесе куçарма пулĕ. Иран чĕлхинчи «шер» (арăслан) сăмах çумне -ки аффикс хушăннипе пулса кайнă, — çапла ăнлантарчĕ пултаруллă вĕрентекен.
Педагог ĕçне суйласа илсенех вăл çак ĕç кăткăслăхне тата яваплăхне туйса илнĕ.
— Кунсерен ĕçе васканă май час-часах хамăн вĕрентекенĕмсене аса илетĕп. Вĕсен ĕçне, пĕлĕвне, тăрăшулăхне кура эпĕ те паян ачасене тарăн пĕлÿ паракансен йышĕнче. Шкулти кашни кун пĕр- пĕринчен уйрăлса тăрать, пĕр кунĕ те теприн пек иртмест», — шухăша яраççĕ Эльвира Николаевна çырнă эссери йĕркесем.
Ăсталăх урокĕнче пултаруллă вĕрен-текен ачасене темăпа епле кăсăклантарса яма пултарнине, урокра ĕçлес хастарлăхне епле ÿстерме пулнине, вĕренĕве вăйăпа çыхăнтарни темăна çăмăллăнрах ăса хывма пулăшнине кăтартса пачĕ. «Вĕренекенсем» доска çинче кăтартнă «пÿлĕме» хаваспах «сĕтел-пуканпа» илемлетрĕç, мечĕк пулăшнипе ыйту-хурав меслечĕпе те аван ĕçлерĕç.
Çак конкурсрах «Тетте» журнал редакцийĕ те пулчĕ. Тÿрремĕнех ан ăнланăр, Элĕк районĕнчи Чăваш Сурăм шкулĕн вĕрентекенĕ Алина Геннадьевна Петрова урока çапла кăсăклă йĕркеленĕ-çке.
— Паян эпĕ сирĕн умра вĕрентекен мар, «Тетте» журнал редакторĕ. Эсир вара — çак журнала ĕçе вырнаçма килнĕ-скерсем, — терĕ вăл «вĕренекенсене».
Чи кăсăкли, урокри темăсене журналти рубрикăсем пек йĕркелеме пулать иккен. Кашни тĕрĕслев витĕр ăнăçлă тухакан «смайлика» тивĕçет. Урок вĕçĕнче вĕрентекен кам чи нумай «смайлик» пухнине кура пай редакторĕпе унăн пулăшаканне палăртать.
Светлана Вячеславовна Тяхмусова вара урокра тухья тата калпак пирки калаçу йĕркелерĕ. Калпакĕ эпир лавккара туянма хăнăхнăскер мар, Шăмăршă тăрăхĕнчи чăваш хĕрĕсем тухья çийĕн тăхăнаканни. Ăна та ахаль кун мар, мăшăр шыранă чухне тăхăнмалла иккен.
— Чăваш тумĕ тăхăннă чухне эпир чылай чухне пĕлтерĕшĕ пирки шухăша каймастпăр та, çавăнпа çакăн пек уроксене ирттерни усăллă, — терĕ Светлана Вячеславовна.
Вĕрентекенсем хатĕрленĕ ăсталăх урокĕсем питĕ кăсăклă та хаваслă иртрĕç. Шкул ачисен сăнарне калăпланă студентсене те тав тумалла.
Çапла вара тĕрлĕ номинацире çак вĕрентекенсем çĕнтерчĕç:
Надежда Михайловна АЛБУТОВА (Çĕмĕрле районĕ, Якуртушкăнь шкулĕ) — «Ăсталăх урокĕшĕн»*
Марина Васильевна ТОКАРЕВА (Етĕрне районĕ, Чирĕккасси шкулĕ) — «Ырăлăх çăлкуçĕ»*
Алина Геннадьевна ПЕТРОВА (Элĕк районĕ, Чăваш Сурăм шкулĕ) — «Çĕнĕлĕхлĕ вĕрентекен»*
Светлана Михайловна НАЗАРОВА (Красноармейски районĕ, Мăн Шетмĕ шкулĕ) — «Илемлĕ вулав ăсти»*
Альбина Николаевна ЕФИМОВА (Муркаш районĕ, Чуманкасси шкулĕ) — «Ăспаруçă-вĕрентекен»*
Раиса Николаевна ЕРМОШКИНА (Вăрнар районĕ, Уравăш шкулĕ) — «Манăн педагогикăри тĕнчекурăм»*
Алевтина Афанасьевна ИВАНОВА (Елчĕк районĕ, Кĕçĕн Таяпа) — «Тĕпчевçĕ-вĕрентекен»*
Светлана Вячеславовна ТЯХМУСОВА (Шупашкар, 43-мĕш шкул) — «Презентаци».
Çĕнтерÿçĕсене ЧР Вĕренÿпе çамрăксен политикин министерствин вĕренÿ пайĕн ертÿçи В.В.Бычков саламларĕ. Э.Н.Шеркие вăл компьютер техникине туянма май паракан сертификатпа чысларĕ.
Ачасем, вĕрентекенсен ĕçне хисеплĕр, вĕсен кашни сăмахне ăса хывса çитĕнÿ туса савăнтарăр. Эпир пурнăçра хамăр вырăна тупсан вĕсем те пирĕншĕн атте-анне пекех савăнаççĕ. Этемлĕх аталанăвĕн кирек хăш тапхăрĕнче те вĕрентекенсем пулнă, пур, пулаççĕ те.