ГIалгIай меттале/На ингушском языке/Ingush language
23 тарахь Тушоли бутт, 2010 шу
ГIалгIайче
Вай мохк ба ГIалгIайче. Укх мехка дуне хьакхеллача денз бах гIалгIай. ГIалгIай мехка доазув да къулбехье Гуржий мехкаца, малхбоалехьа – Нохчий мехкаца, малхбузехьа – ХIирий мехкаца, гIинбухье-малхбузехьа – ГIаьбартой мехкаца.
ГIалгIай лоамашка хIанз а латташ я къаьна вIовнаш, гIалаш, элгацаш, маьлхара кашамаш, ердаш, селиньгаш. Тахан нах бахаш массехк юрт
*w*ww.inglingv*o.ru (c)
мара яц лоамашка: ЖIайрах, Iарамхи (МохтIе), Эзми, Лаьжг, ОлгатIе, Бейни, КашетIе, Хьули. Цхьацца-шишша дезал бах Аьгакхала, Лейми, БаьлгIане, Кхаьхке, Ний, Фуртовге, Бийшта, ЛаьлагIа, Хаьне, Хьарпе, Мецхале, кхыча юрташка Шаьрача яда городаш, йоккхий юрташ. Таханарча дийнахьа ГIалгIай мехка я пхиъ шахьар (район): Наьсарен шахьар, ЖIайрахьа шахьар, Шолжа шахьар, МагIалбика шахьар, Пригородни
*www.i*nglingvo.ru (*c)
(ГIалми) шахьар. (Таханарча денна из шахьар бокъо йоацаш ХIирий мехка доалахьа я, бокъонага диллача ГIалгIай мехка юкъейоагIаш хилаезаш яле а). ГIалгIай мехка пхиъ город я: Магас, Буро, Наьсаре, МагIалбик, Илдарха-ГIала (Карабулак). Мехка керттера город Магас я. ЙоккхагIйола город Буро я. (Таханарча денна Буро а ХIирий мехка доалахьа я, хIаьта а
*www*.*inglingvo.ru (c)
гIалгIай город я из, гIалгIашка юхакхоачаргйолаш а я). ЙоккхагIчарех я Наьсаре а. Наьсаре цхьа бIаь ахбIаь эзар совгIа саг вах. Юрташта юкъе йоккхагIъяраш я: Экажкъоньгий-Юрт, ГIажар-Юрт, ТIой-Юрт, Сипсой-ГIала (КIури-Юрт), Эбарг-Юрт, СурхотIе.
Тахарнарча дийнахьа ГIалгIай мехка доккха дакъа ХIирий мехка доалахьа да. Уж я гIалгIай город Бурои, къаьнагIа йола юрташи: Онгушт,
*ww*w.inglingvo.ru (c)*
Шолхи, Ахки-Юрт, Товзан-Юхе, ГIалмисте, Яндакъоньгий-Юрт, Гадаборшкъоньгий-Юрт, ГIалгIай-Юрт, Цхьорой-Юрт, Мочкъий-Юрт, иштта кхыяраш. 1944-гIча шера гIалгIай СибарегIа бахийтача хана денз хIирашка я уж юрташ. Гайна-ганза гIалгIашка юхакхоачаргья уж.
ГIалгIай мехка гIолла чакхдоалаш массехк хий да. Царех доккхагIдараш да Тирк, Шолж, Эса, Фарта, ГIалми, Iарамхи. Кхы дукха зIамига хиш да ГIалгIай мехка гIолла
*www.inglingv*o.ru (*c)
Iодолхаш: ГIулойхи, Лошхойхи, ЖIайрахойхи, Охкархи, Чулхи, Бартхи, Мужхи, Наьсар, Яндар, Ачалкхе, Кен, Топпар-аьли, Эрз-аьли, ишта кхыдараш а. Цу хишка тайп-тайпара чкъаьрий лел: цIеначкъаьра, мож, пхандарг, чабакх, кхыдараш а.
Лоамашка а аренашка а дукха хьунаш я. Цу хьунашка тайп-тайпара гаьнаш я: поп, наж, хьех, корсам, дийхк, дак, миха, муш, турс, Iарждакх,
*www*.in*glingvo.ru (c)
къоахк, пхаьн, кхыяраш а; тайп-тайпара кIотаргаш, баьцовгIаш, зизаш да; тайп-тайпара оакхарий дах: ча, борз, хьагI, сай, лийг, мосар, акха газа, акха хьакха, пард, цIокълом, борцакх, цогал, пхьагал, бIарашдуарг, ширткъа, соалор, иштта кхыдараш а. Хьунашка дукха оалхазараш а да: акхакотам, акхабоабашк, аьрзи, аьрзел, бусIехарг, кер, сарсал, селасат, готахьазильг, дарт, къахьайг, лаьча,
*www.ingl*ingvo.ru (c*)
лекъ, тушолкотам, бекарг, тотакх, маккхал, мецхильг, моаш, хьазильг, иштта кхыдараш а.
Вай мохк – вай цIай цIа да. Вай мохк лорабе беза вай.
ГIалгIай лоаме
ГIалгIай Лоамега кхоачаргболаш мохк бац укх Дунен тIа. Хоза ба ер мохк, беркате ба. Ер Дуне мел латт гIалгIай баьхаб укх мехка. ГIалгIай
*www.inglingvo*.*ru (c)
Лоаме дукха къаьна юрташ я. Уж маца Iойийхкай ховш дац сага. Уж я:
Гийрахье, МагIара Эзми, ЭгIар Эзми, Фуртовг, Берар-гIала, Таькахьасте, МагIачкхала, ЭгIачкхала, Пхьимат, Эбане, Терка-хьаст, Бейни, КашетIе, Духьаргишт, Хьарп, Желашке, ГIуозтIе, Утан-гIала, КIазан-гIала, ТахтартIе, ИжартIе, КIирбитIе, МохтIе, ТалхатIе, ЧхартIе, Мецхал, Фалхан, Хьастмоаке, Гаркх, Лаьжг, МелартIе, Морч, Галихал, Къоашке, ГIалиньге,
*www.ing*lingvo.ru (*c)
Хьамишке, Кхерахье, КиралтIе, Седкъа-Босе, Аьрзи, ОльгатIе, Шоане, МекъалтIе, ПаьлиньгтIе, ТIаьрш, АьгантIе, БаьлгIане, МагIара Хьули, ЭгIара Хьули, ТIаьмашке, МIагIо-джел, Салги, МIагIатIе, ЭлгацтIе, Гув, Хаьни, ЛаьлагIе, ХьункIале, Каьзи, ГIолашпхье, Каштуме, Бийшт, ТIумагI, Каштахене, МагIара Бийсаре, ЭгIара Бийсаре, Наькъасте, ЦIоли, ГIаьппи, Къаьст, Кхарт, Дошхьакъле, Кхаьхк, Гадаборш, МагIара Оаззик, Юкъера Оазиг, ЭгIара Оазиг, КийтIе,
*www.in*glingvo.ru (c)*
Аьгакхала, Къаьна Аьгакхала, ТIери, Бархане, Ког, Лейми, Кели, Хамхи, Хьайрах, Исмейлкъоньгий хьокхаш, ТIаргам, БIархе, Эрш, ЦIорх, ГоретIе, КIал-гIалаш, ГIаналгIалче, БалкойцIеньга, Пхьуй, Кек, Нийлх, Йовли, Тиша Йовли, Паьлиньг, Ний, НийкоатIе, ГаьнтIе, ЦхьартIе, ЦхаралтIе, Цизде, Маьшхе, Меларе, Мускъоньгий-Коа, Бийрг, ВIовнашк, Озде, Тиша Лаьжг, Тиша Бийшт, IантIе, Дакхал, Мухал, ЗIамига Цхьори, Йоккха Цхьори,
*www.in*gling*vo.ru (c)
ГIул, Даккаче, Онгушт, Барт-Босе, Чими, Балта, Редант, Iаьржахи, МагIара Ларс, ЭгIар Ларс, ДIаьха Къухь, МагIар Оалкам, ЭгIар Оалкам, МагIар ДаьттагIе, ЭгIар ДаьттагIе, Мужече, Галашке, Товзан-Юхе, СомйоагIаче, БерхIашке, Белхар, ЦIеча-Ахк, IаькъатIе, Футтунч, Мерже, Ялхаре, Никерхе, Кей, ГелатIе, Охкаре, кхыяраш а.
Лоам гIолла IодоагIа дукха хиш: Тирк, Эса, Фарта, Iарамхи, ГIулойхи, Охкархи,
*www.inglingvo*.ru (c)*
Бартхи, Лошхойхи, Iаьрчхи, ЖIайрахойхи, Эбанхойхи, Чулхи, Хьулахи, кхыдараш а.
Дукха шира памятникаш да лоам чу: вIовнаш, гIалаш, хьокхаш, элгацаш, ердаш, цIелиньгаш, маьлхара кашамаш, гIапаш, кхыдараш а. Уж лораде деза. Вай овлаш да уж. Вай укх мехка даим дахаш хилар чIоагIду цар.
Къаьнара Магас
Ший столица йоацаш паччахьалкхе хила
*www.in*glingvo.ru (*c)
йиш яц. ГIалгIайчен керттера город я Магас. Шолжал дехьа, Экажкъоньгий-Юртаи, Iаьлий-Юртаи, Мочкъий-Юртаи юкъе улл из.
«Магас» яхальга ширача гIалгIай меттала «Маьлха лаьтта (моттиг)» яхальга да, нагахьа из шахьара цIи яле, «Маьлха шахьар», аьнна, дашха йиш я из дош. Из дош латт кхаь даькъах: «ма» (малха), «го» (маьлха го), «са» (лаьтта,
*www.*inglingvo.ru (c)*
моттиг).
Эггара хьалха Магас тептараш тIа хьоаяьй иттлагIча бIаьшере ваьхача Масуди цIи йолча Iарбечо. Магас илла моттиг белгалъю кхыча Iарбечо, Масуде заманхочо, Ибн Рустас. Цо язду, Аланой мехкагара малхбоалехьа уллача Серир цIи йолча паччахьалкхен доазон тIара (хIанз нохчашкахьа Орга хий доагIачара) кхаь дийнахьа малхбузехьа никъ бича гIаш воагIа саг Магасе
*www.inglingv*o.ru (*c)
кхоачаргва, аьнна.
Магас иллай хIанз Яндаре, ГIаьзе-Ков, СурхотIе, Экажкъоньгий-Юрт, Iаьлий-Юрт, Дошлакъий-Юрт, Наьсар-Корт, БурокIалхе ядача айъеннача метте, малхбоалехьа Эса-чIоже дIатIа а йоалаш. ХIанз укх моттиге Iилманхоша тахка-гучаяьха йовзаш я ткъаь иттнега кхаччал шира гIапаш лаьтта моттигаш, уж гIапаш шоайла вIашагIхотташ тIема чIоагIаленна даьха ораш, дуккха а нах баьха пхьа-моттигаш. Укхазаа кIоаг
*w*ww.inglingvo.*ru (c)
мел баьккхача лаьттаца вIашагIъийна йокъ гучайоал – из я укх моттиге йоккха шахьар цхьан хана яьга хилара белгало.
ХIII-гIча бIаьшере моалоша йохаяьй Магас… 1238-гIа шу чакхдоалаш, Iай, Магаса кIал эттаб Чингисхана виIий воI Менгу-хан хьалха а волаш моалой бIу. Кхаь бетта духьал лаьттаб гIалгIай моалошта, дуне цецдоаккхаш денал гойтад, амма
*www.ingl*ingvo.ru (c)*
моалой сов дукха хиларах дIаяккхай Магас моастагIаша. Из хиннад I239-гIа шу долалуш. «ЦIи мара хIама йисанзар Магасах», – язду моалой бIенаца хиннача йоазонхочо Джувейне. Кхы хоам бу цо, Магас йоаккхаш ши бIаь кховзткъа итт эзар саг вийнав, аьнна. ХIаьта моалошта доккха цIай дар из. Цар чIоагIа доаккхал дора Магас шоаш
*ww*w.inglingvo*.ru (c)
йохаярах. Бату-ханас Моалой-мехка керттера хан волча ший даь-вешийга Угедейга дахьийтача каьхата тIа язду, шоаш сийлахь-йоккха Магас яьккхай, кхы а цхьайтта паччахьалкхеи къами кара а доладаьд, аьнна.
Керда Магас
1992-гIча шера меттаоттаяьй гIалгIай паччахьалкхе. Цхьаккха паччахьалкхе столица йоацаш хила йиш яц. 1924-1934-гIча шерашка гIалгIай паччахьалкхе йолча хана гIалгIай столица
*www.i*ngling*vo.ru (c)
Буро хиннай. ХIаьта 1992-гIча шера ГIалгIай мехка эггара йоккхагIа йола город Наьсаре яр, амма из столица хила ди долаш яцар. ТIаккха, ийла а яь, мехка даьша лаьрхIар керда столица хьалйотта, аьнна.
1994-гIча шера апрель бетта 15-гIча дийнахьа, цу хана Эрсий-мехка президент хиннача Ельцин Бориса амар дир «ГIалгIай мехка керда столица
*w*ww.inglingv*o.ru (c)
хьалйоттийла», аьнна. Цу ден тIара хьадолалу ГIалгIай мехка столица йолча Магаса тархьар.
Керда город Iойилла езаш йола моттиг белгалйир Шолжа йисте, Экажкъоньгий-Юртаи, Iаьлий-Юртаи, Мочкъий-Юртаи юккъе.
Цу шера конкурс а яь, белгалйир кердача города цIи – «Магас». «Магас» яхалга ширача гIалгIай меттала «Маьлха шахьар» яхалга да. Iилманхоша дувцачох из цIи йолаш
*www.ingl*ingvo*.ru (c)
йоккха гIалгIай шахьар хиннай цхьан хана.
1995-гIча шера дIаболабелар Магасе гIишлош хьалъяра болх. Хургьйолча города куц-сибат отташ-отташ хьаэттар.
1998-гIча шера, октябрь бетта 31-гIча дийнахьа Магасе хьалъетта яьлар хьалхара гIишло – президента дворец.
1999-гIча шера, июнь бетта 11-гIча дийнахьа, ГIалгIай мехка столица – Магас хьаеллаш, дукха хьаьший а бийха, доккха цIай
*www.ingl*ingvo.ru (*c)
эттар Магасе.
Дуккхабараш тешаш а бацар керда город хьахургья, аьлча. ХIаьта тахан вайна гуш да город хIара денна тоалуш, хозлуш хьахулаш латтальга. ХIанз санна Магасе болх дIабоде, массехк шу даьлча, Кавказера хозагIйолча городашта юкъера цаI хинна дIаоттаргья вай Магас.
Буро
ХIанз Буро уллача хьалха къаьнара гIалгIай юрташ хиннай:
*www.inglingvo.ru* *(c)
Зовр-Ков (Малсагнаькъан), Темар-Ков (Малсагнаькъан), Тотакх-Ков (Дальгнаькъан), ГIудантнаькъан гIала.
1784-гIча шера эрсий эскаро буро йиллай Зовр-Ков уллача моттиге. ГIалгIаша иштта цIи а тиллай цох – Буро, аьнна. Цу хана эрсий, гIалгIаша новкъостал а деш, болабеннад Гуржехьа бода никъ билла.
Эрсаша хьалъеттача бурона юхе цу хана Iохайшаб, эрсаша хьатIабийха, ХIирий мехкара, лоамара
*ww*w.ing*lingvo.ru (c)
IокIалбаьнна хIирий.
Буро Iойилла ши шу даьнначул тIехьагIа, 1786-гIча шера, Нохчашкахьа Шейх-Мансур хьалха а волаш гIоттам хиларах, Буро Iохоарца а яь, дIабахаб укх мехкара эрсий. Царца хIирий а дIабахаб. 1803-гIча шера мара юхаметтаоттаяьяц Буро. Цу шера эрсашта тIехьа хIирий юхабаьхкаб Буро тIа.
Буро Iойиллача денз 1933-гIа шерага кхаччалца ГIалгIай мехка
*ww*w.inglingvo.ru (*c)
административни центр Буро тIа хиннай.
1924-гIча ГIалгIай автономни паччахьалкхе хьакхеллача хана, ГIалгIай мехка керттера город Буро хиннай. Буро тIа хиннай цу хана гIалгIай йоккхагIа мел йола заводаш а. Цу хана мехка керте латташ хиннав Зязигнаькъан Бейсолта Идрис. Идрис къаман яхь йолаш, денал а хьаькъал а долаш саг хиннав. Цунна ховш
*www.ing*lingvo.ru (c*)
хиннад Буро гIалгIашкара дIайоаккхе, гIалгIай мохк а бохабергбольга. Цудухьа, дуккхаза Iаьдал Буро хIирашта дIаяла гIартача, Идрис духьаллатташ хиннав. Юххера Идрис, бахьан доацашшехь, чу а велла, вийнав.
Цул тIехьагIа мехка гIулакх а телхад. 1933-гIча шера Iаьдало город хIирашта дIаеннай. 1934-гIча Нохчий мехкаца вIашагIтехай ГIалгIайче. ХIаьта 1944-гIча шера деррига къам СибарегIа а
*w*ww.inglingvo.*ru (c)
дахийтад.
Таханарча дийнахьа Буро хIирашка я. Амма, массадолча хIаман ший ха я.
Наьсаре
Наьсаре нах бах кхера заман хана денз. Укхазаа Iилманхошта кораяьй шовзткъа эзар шу хьалха денз нах баьхальга йола белгалонаш. ХIаьта гIалгIай укхазаа бах эзараш шераш да. «Наьсаре» яха дош ширача гIалгIай меттала «наьна лаьтта, наьна
*www.inglingv*o.ru (c*)
аре» яхальга да.
XIII-гIча бIаьшере моалоши, XIV-гIа бIаьшу чакхдоалаш АстагIча Темара бIенои – шозза боха а баь, гIалгIай лоамашка хьалчутеттаб. Цул тIехьагIа цхьан юкъá да воацаш иллай ер моттиг. XVI-XVII бIаьшерашка гIаьбартоша доал даьд Наьсаре. Цу юкъа, гIалгIай лоамашка бийба а бийба, низ а Iобаь, шоай аренашка IокIалбувла болабеннаб.
XVIII-гIча
*ww*w.ingl*ingvo.ru (c)
бIаьшере ткъаь итталагIча шерашка гIаьбартой дIабахаб укх мехкара, гIалгIаша довнаш деш кхы бита а цабита. Цу хана Наьсаре дукха листа хьунаш, ушалаш йолаш моттиг хиннай. Укхазаа Кавказе дахача тайп-тайпарча къамех йола гIаьрахой тоабаш лелаш хиннай. Шолжанеи ГIалменеи лакхехьенашка яда шоай юрташ цу гIаьрахоех лораеш, Наьсар Шолжах дIакхетача метте, ГIалмистерча гIалгIаша
*www.i*nglin*gvo.ru (c)
ха лоаттадаьд. Из мо дола цхьа ха хьоадаь вай багахбувцам тIа дувц: «Хоаенна гIаьр йовхаш, кога-ага ваьннар цавохийташ, хехкаш, шоаш йоаккхаш, бахаш хиннаб уж цига».
1810-гIча шера бIаьсти, гIалмйистера гIалгIай, Наьсаре юрт а йилла, бах Iохайшаб. Уж хиннаб ялх тайпан нах: ТIаргамхой, Аьгахой, Хамхой, Йовлой, Сиккамбухой (Оздой), Кхоартой. Цу наха
*www.i*nglingvo.ru (*c)
хьалха латташ вар ТIаргимхой Малсага-къоньгех ваьнна Орцха КIарцхал. Эггара хьалха укхазаа бах Iохайшача гIалгIаша Орцха-КIарцхал-Юрт йиллар. КIеззига тIехьагIа – Овлург-Юрт. 1810-гIча шера гурахьа гIалгIаша бокъо а енна, Наьсар Шолжах дIакхетача моттиге, лакхача берда тIа, буро йиллай эрсаша. Цох а Наьсаре (эрсий меттала – Назрань) аьнна цIи тиллай. Иштта хьайолаеннай Наьсаре.
*ww*w.inglingvo.ru* (c)
1944-гIча шера гIалгIай СибарегIа бахийтача хана, Наьсаре хIирашта дIаенна хиннай. Цар цун цIи хийцаяр, Коста Хетагурово аьнна. 1957-гIча шера гIалгIай цIабаьхкачул тIехьагIа, Наьсарен цIи меттаоттайир.
Город яьй Наьсарах 1967-гIча шера октябрь бетта 16-гIча дийнахьа. ХIанз Наьсаре ГIалгIай мехка, Буро дIаяьлча, йоккхагIйола город я. «Нана-Наьсаре» аьнна йоаккх гIалгIаша цун цIи. Я
*www.inglingvo.ru *(c*)
а я из ГIалгIайчен «нана».
МагIалбик
ХIанз МагIалбик уллача метте гIалгIай эзараш шераш хьалха денз баьхаб. Ши-кхо эзар шу хьалха укхазаа баьхача гаьнара гIалгIай даьй Махал (МагIал) яхача даьла текъаш хиннаб. Махал – маьлха даьла лоархIаш хиннав. Цун цIерах йисай укх моттига цIи. (ХIаьта цхьачар лоархI, «магIа» яхача
*www.inglingvo.*ru (*c)
дешах хьаяннай из цIи).
КхойттлагIча бIаьшере моалоши, дийттлагIа баьшу чакхдоалаш АстагIча Темаро бохабаь, укхазаа баьха гIалгIай лоама чу хьалчубахаб. Темар вай мехкара дIавахачул тIехьагIа юха IокIалбайнаб гIалгIай. ЯлхайттлагIча бIаьшере гIаьбартой, негIий, гIазкхий ординьгаша гIалгIай боха а баь, дIалаьцаб ер мохк. Цу хана денз ткъестлагIа бIаьшу кхаччалца гIаьбартой кара хиннай ер
*www.i*ngli*ngvo.ru (c)
моттиг.
ХIанз МагIалбик уллача метте юрташ хиннаяц цу хана, амма юхе ихкай гIалгIай юрташ: Махьмад-хитIе, СоагIапче, Къаским, Инаркъи, Дола-Коа, кхыдола зIамига отараш а хиннад.
Город Iойиллай укхазаа 1939-гIча шера. Из Iойиллар дувзаденна хиннад укхазаа лаьттан кIал мехкдаьтта долаш дукха моттигаш хилар. Эггара хьалха 1933-гIча шера даьккхад укхазаа мехкдаьтта.
ТIом болча
*www.ingling*vo.*ru (c)
хана, 1942-гIча шера немций IотIакхаьчаб МагIалбика. Укхазаа юхасовцабаьб уж, кхы дIахо дIацабохийташ. Турпал хинна эттай МагIалбик, гIаьрахой тIехцабовлийташ.
ГIалгIай СибарегIа бахийтача хана, 1944-гIча шера хIирашта дIаеннай МагIалбик. Юха, 1957-гIча шера, вай мохк меттаоттабаьча хана, гIалгIашка юхакхаьчай город.
Тахан МагIалбик ГIалгIай мехкара йоккхагIчарех город я.
Сипсой-ГIала (КIури-Юрт)
Сипсой-ГIала Шолжаи
*w*ww.inglingvo.ru (c)*
Шолжа-Дукъаи юкъе улл. Археологашта нах баьха дукха меттигаш кораяьй Сипсой-ГIала гонахьа. ТIавенача моастагIчунца гIалгIаша шоай низ мел тоъ тIом беш хиннаб. Кхы низ цахилча, лоама чу хьалъихаб.
Эггара тIехьа ткъестлагIча бIаьшере гIалгIай юха лоамара IокIал а бувлаш Iохувша болабеннаб укх метте. ХIанз Сипсой-ГIала уллача метте 1830-гIча шерашка хиннай КIури-Юрт. Из
*ww*w.inglingvo.*ru (c)
Iойиллар хиннав Леймой Iаьлий КIури. КIури-Юрта гаьна йоацаш тIехьагIа Iойилла хиннай Дебир-Юрт. Дебир-Юрт Iойиллар ЦIечой хиннаб. Цу шин юрта лаьттан тIа улл таханар Сипсой-ГIала.
1841-гIча шера Шамала бIу Наьсаренна тIабоагIача хана Iаьлий КIури ший дезалца БурокIалха хьалвенав. Укхазаа Шамала бIенаца хиннача тIем тIа вийнав из. Цун тIехье хIанз а БурокIалха
*www.in*glingvo.ru (c*)
яхаш я, КIуринаькъан тайпан цIи а лелаеш.
1845-гIча шера эрсий паччахьа амарах КIури-Юртареи Дебир-Юртареи гIалгIай ара а баьха, цига гIазкхий Iоховшабаьб, цу метте гIазкхий станица Iо а йилла. «Сунженская», аьнна, цIи тиллай станицах. ТIехьагIа – 1851-гIча шера – Гехи юхе орстхоша вийнача эрсий инарала Слепцова цIера, «Слепцовская», аьнна, цIи тиллай
*www*.inglingv*o.ru (c)
цох. ГIалгIаша цу хана денз Сипсой-ГIала оал цох.
1939-гIча шера гIалгIай хьаьша хиннача Серго Орджоникидзе цIерах «Орджоникидзевская», аьнна, цIи тиллай цох. ХIаьта а гIалгIаша хIанз а тIехьа, шоаш дIаIемача тайпара, «Сипсой-ГIала», аьнна, йоаккх цун цIи. НийсагIа-м хургдар цох «КIури-Юрт» е «Дебир-Юрт», аьнна, цIи яьккхача.
ХIанз Сипсой-ГIала гIалгIай мехка эггара йоккхагIйола
*www.i*n*glingvo.ru (c)
юрт я – кховзткъа итт эзарал совгIа саг вах цу юрта. Город лархIа мегаргйолаш я из.
Илдарха-ГIала (Карабулак)
ХIанз Илдарха-ГIала уллача метте ХIХ-гIча бIаьшере 20-30-гIча шерашка гIалгIай шаьрача IокIалбувлача хана ЦIеча-Ахкара хьаваьнна ЦIечой Илдар Iохайнав вах. Цун цIерах Илдарха-гIала, аьнна, цIи дIаяхай цу метте хьахиннача юртах.
Илдарха-ГIала улл
*www.inglingvo.ru (*c*)
шаьрача метте, Шолжаи Шолжа-Дукъаи юкъе. Iалаьмате беркатеча метте улл Илдарха-ГIала, укхазаара лаьтташ хьаьна, хьувкъам дика хулаш да. Цудухьа эрсий Кавказе дIачоагIбенначул тIехьагIа, из лаьтта гIалгIашкара дIа а даьккха, цига гIазкхий станица Iойилла лаьрхIар цар. Кавказски тIом чакхбаьнначул тIехьагIа, 1859-гIча шера эрсий паччахьа амарах Илдарха-ГIала йоха а яь, цигара нах ара
*www*.inglingvo.ru (c*)
а баьха, цу метте Iойиллар гIазкхий станица, «Карабулакская», аьнна, цIи а тилла. Цу хана Iояхка я ГIалгIай мехка мел йола гIазкхий станицаш. Илдарха-гIалара арабаьха нах дукхагIбараш туркий мехка дIабахаб, вожаш гIалгIай юрташка дIа-юха баьржаб.
«Карабулак» яха дош тюркий дош да – «Iаьржа хьаст» яхальга да из. Укх метте мехкдаьтта бухдувлаш
*www.i*ng*lingvo.ru (c)
хиннадаь тилла я из цIи.
ГIалгIай СибарегIа бахийтача хана Илдарха-ГIала керда хьаяьча Грозненски областа юкъеяхай. 1957-гIча шера Нохч-ГIалгIай Республика меттаоттаяьчул тIехьагIа, 1962-гIча шера Илдарха-ГIалах «рабочий поселок» йир, цига цу хана хьалъе йолайир заводаш. Цу хана денз хьалдотта доладир Илдарха-ГIалий тIа вIаштIардаь цIенош.
ГIалгIай Республика хьаяьчул тIехьагIа, 1995-гIча шера 25-гIча августе
*www.ingl*ingvo.ru (*c)
Илдарха-ГIалах город йир.
Илдарха-ГIала ди мел доал хозлуш йоагIа: городе тIеххьарча хана тоаяьй урамаш, майданаш, хьалдеттад керда цIенош. Таханарча дийнахьа шовзткъа эзарал совгIа саг вах Илдарха-ГIалий тIа.
Онгушт
Онгушт гIалгIай къаьнагIйолча юртех цаI я. Из маца Iойиллай ховш дац. БарайттлагIа бIаьшу чакхдоалаш гуржий мохктохкархочо, паччахьа цIен тIара волча
*w*ww.inglingvo.r*u (c)
Багратиони Вахушти хьоаю из юрт, амма юрт маца Iойиллай Онгушта бахача наха дагадагIац, аьнна, язду Вахуште.
Онгушт Iойиллар Эса чIожара гIалгIай ба. Онгушт цхьан хана йоккха шахьар хиннай.
Онгушта юхе «ДаьттагIой баьгIача» яхаш моттиг я. ДийттлагIа бIаьшу чакхдоалаш АстагIа Темар вай мехка венача хана, ДаьттагIера Темара эскарах байда хьалбаьхка даьттагIой
*w*ww.ingli*ngvo.ru (c)
баьхаб цига цхьан юкъа.
1770-гIча шера Онгуштарча наха Барт-Босе яхача моттиге Эрсий мехкаца барт беш кильг яздеча хана Онгушта 24 зIамига юрт хиннай. 1858-гIча шера, ГIалгIай мехка йоккхий юрташ Iоехкача хана, уж юрташ йоха а яь, цхьа юрт – Онгушт Iойиллай эрсий паччахьа амарца.
Цу юрта цIерах хьахиннад эрсий метталара
*www.*inglingvo.r*u (c)
«ингуши» яха дош. «Онгушт» яхача деша ший маIан Iилманхошта довзац.
1860-гIча шера, Онгуштара гIалгIай ара а баьха, цу метте Iойиллар гIазкхий станица, «Тарская», аьнна, цIи а тилла. Онгушта гIазкхий баьхар Советий Iаьдал отталца. Советий Iаьдал эттачул тIехьагIа Онгушта юха а бах Iохайшар гIалгIай. Юрта цIи а меттаоттайир.
1944-гIча шера, галгIай
*www.ing*lingvo.ru* (c)
СибарегIа бахийтачул тIехьагIа, Онгушта хIирий Iохайшар. Юрта цIи юха а хийцар цар, «Тарское», аьнна. 1957-гIча шера гIалгIай цIабаьхкачул тIехьагIа, Онгушт ХIирий-мехка доалахьа йисай. Шоай юрта, шоай цIеношка гIалгIай чу а цабита, юрта юхе керда юрт Iойиллай гIалгIаша.
1992-гIча шера, октябрь бетта Буро тIеи Пригородни районеи баьхача гIалгIашта духьала эрсий эскарои
*www*.inglingvo.ru (c)*
хIираши тIом болабаьчул тIехьагIа, гIалгIай юха дIабаха безаш хилар юртара. ГIалгIай дIабахачул тIехьагIа еррига юрт йоагайир хIираша, цIенош вIашагIдаьхар. ХIанз гIалгIай юха а шоай цIенош юхахьалдеш ба Онгуште.
Онгушта юкъегIолла ГIалми Iодода. Из доацаш а кхы дукха зIамига хиш да Онгушта юхегIолла Iодолхаш: Гийрхи, Ахкирг, Iаьрчхи, Боархи, Буонхи, Сунхи, кхыдараш
*w*ww.inglingvo.ru (*c)
а.
Онгушта гонахьа дукха наха цIераш йоахаш моттигаш я: Ха даьгIача, Кхортой баьха дукъ, Шера чIодж, ЭгIара чIодж, Iаьли никъ, ЭгIара гIогIар чIодж, Лохерча гIогIара чIодж, МагIа гIогIара дукъ, Аллам босе, Къаж босе, Иловге, Буона чIодж, Сун чIодж, ЗIий чIодж, ГIалгIай аре, Хьамча къоньгий аре, Баьрс вийначе, Диназа дегIа чурт,
*www.ingli*ngvo.ru* (c)
иштта кхыяраш а.
Онгуште бах Евкурнаькъан, Поалонкой, Оздой, Кхорахой, Оальгатхой, ТIоаршхой, Матенаькъан, Шоанхой, Ноакастхой, Кокурхой, Коазой, БIархой, ТIумхой, Хамхой, Буружнаькъан, Дзарахнаькъан, Хьулхой, Лоалахой, Леймой, Мейринаькъан (Сейнарой), ГIуражнаькъан, Хазнаькъан, Котанаькъан, Тоачнаькъан (Мецхалой), Гатинаькъан, Цисканаькъан, Баркинхой, Хоаной, кхыбараш а.
ТIаргам
ТIаргам – къаьна юрт я. Цхьорой-лоама дукъан кIал, Эса аьтта
*www.i*ngl*ingvo.ru (c)
берда тIа улл из. Укхазаа хIанз йиъ вIови дукха гIалаши я. Къаьнарча хана вIовнаш а гIалаш дукхагIа хиннай. Царна гонахьа тIох яь гIап хиннай. ГIалгIай СибрегIа бахийтача хана дукхагIъяраш вай моастагIаша лелхийтай уж. ГIалгIай СибрегIа болаш лоамара ГIалгIайче Гуржий мехках дIатеха хиннай. Юрта пхий баьхаб. ГIалгIай цIабаьхкачул тIехьагIа дIабахаб уж.
*www.in*glingvo.ru (c)*
ТIаргама юхеда IодоагIа ТкъабIархо-аьли. Эсах дIакхет из. ТIаргама гонахьа зIамига юрташ яда: ГоретIе, КIал-гIалаш, ГIаналгIалче. ЦаI-шиъ гIала мара йоацаш, зIамига юрташ я уж. Цхьачар уж юрташ ТIаргамаца лоархI.
Юкъерча бIаьшерашка ТIаргама юхегIолла тIехбоалаш хиннаб таьргхой ковраш лела Даьре Никъ. Из лорабеш, цу таьргхошкара йоал йоаккхаш, царца базар еш хиннаб тIаргамхой.
*www.ingli*ngvo*.ru (c)
ГIалгIай багахбувцама тIа дувц, ТIаргама юхе йоккха базар вIашагIкхеташ хиннай, яхаш.
ТIаргаме доккха ши элгац да. ЦаI юрта юкъе да. ШоллагIдар – ГIалгIай мехка доккхагIчарех дола элгац – Аьлби-Ерд – Эса аьрда берда тIа улл, ТIаргама духхьала. Ший хана текъа дукха нах гулалуш, доккха элгац хиннад из. Таханарча дийнахьа кхо
*www.*inglingvo*.ru (c)
пен мара хIама дисадац цох.
ТIаргамара дукха тайпаш хьадаьннад. Уж да: ГIарбакхнаькъан (Ознаькъан, Тутайнаькъан, Угурчнаькъан, Гасарнаькъан, Осканнаькъан, кхыбараш а), Iарчакхнаькъан, Малсагнаькъан, Беканаькъан, Пхьиленаькъан, Гойганаькъан Тиймарзнаькъан, Султагнаькъан, ЖогIартхоаной, кхыбараш а.
ГIалгIай СибрегIара цIабаьхкача хана цхьабола тIаргамхой шоай юрта бах Iохайша хиннаб. Амма 1962-гIча шера Iаьдало Хьулел магIахьа мел ядача юрташкара лоамарой *ww*w.ingli*ngvo.ru (c) Наьсаре IокIалбаьхаб. Цу хана денз яьсса улл ТIаргам.
Коазой Нурдин
«Са еза ГIалгIайче»
Iалаьмате чIоагIа хоза ба са мохк. Даьхенцара безам чIоагIа ба са. Мах баь варгвоацаш хоза а,боккха лоархIам болаш ба,аьнна хет сона вайнаьха багахбувцам. Цун эггара дикагIйола произведенеш даьшкара тIехьенга ювлаш, эзараш шераш а даьнна,тха ханага кхаьчай. Эггара хозагIа йола моттигаш я вай ГIалгIайче. Вай мехка, гIолла чакхдоалаш массехк хий да: Тирк, Iарамхи, Эса, Шолж, ГIалми, Фарта. Тайп-тайпара лоамаш, хьунаш, довкъаш беркате йоккха шаьра аренаш-цхьаккха, а лаьттан гаиз яц ГIалгIайче йоацаш. Сона чIоагIа лоархIаме, хоза хет чIоагIа В. А. Сухомлинский яздаь дешаш. «Наьна мотт ца безаш, цо яхар ца ховш вола саг-дай а тайпа а доацар ва.
Даьй-мохк беза йиш яц наьна метта дош ца дезачоа!!!
Дукха говзалаш хьакхеллай адамий хьаькъало, говзало. Даькъал хилда хьаьнал вахар тIом юкъе а боацаш вай мехка дезар халкъаш паргIатадоалаш.
Дала дукха йоаха, йойла са еза ГIалгIайче!
Язъяй: Галай Зухра 7 «а»
Сипсой-гIалатIара юкъара школа №5
28-гIа сентябрь 2010 шу
ХIара сага ше ваь моттиг хьамсара хул. Мишта а хургьяц из хьамсара, зIамига волча хана денз цун хозленга дIа Iамаш, хIара моттиг йовза а йовзаш хьалкхийна хилча? Иштта я са эггара хьамсара йола моттиг – са еза ГIалгIайче. Ше зIамигача ханага хьажача боккха чулоацам болаш ба цун вахара никъ: Хьайийла я ГIалгIай Паччахьалкхен Университет, дешархошта лицей, гимназии, дукха керда школаш, берашта ловза а лела моттигаш. Дуккха халонаш тIаетта яле а, наха шоайла вIаший новкъостал ду, барт, къахетам, цхьоагIо бахьан долаш латт вай хоза ГIалгIайче.
«Хьа байракха тIа лепаш Маьлх лир хилча,
-Малх сана сийрда хила деза хьа вахар, ГIалгIайче!»
Язъяй: Бакаева Зухра 7 «а»
Сипсой-гIалатIара юкъара школа №5
28-гIа сентябрь 2010 шу
Бека, са мотт!
Са г1алг1ай мотт,
Нанас хьесташ бийца мотт,
Са дас хьехам тийнна мотт,
Бека,жовхьара са мотт!
Г1алг1ай мотт -вай къаман са да,адама уйлан лоарх1аме бола г1ирс ба.Вай даьша ширача заман денза литта даьтта санна ц1ена,лоаман хий санна хье1а,кхийтта боаг1а дошо малх санна къаьга бувцаш лелабаь мотт ба.Меттаца гучадоал сага дика мел дар:хьаькъал,сакхетам,эхь-эздел,г1улакх,сий,денал,яхь.Дийца варгвоацаш хоза а къоарга а ма1ан долаш ба г1алг1ай мотт,лебе безача бесса к1аьда а хоза а из лебеш хилча.
Сога хаьттача,ц1аккха лакъаргбоаца хьаст ба наьна мотт.Лебеча меттага хьежжа хул наха юкъера сага лоарх1ам а.
«Наьна мотт-дунен кор!» «Наьна мотт-Даьла совг1ат !»
Из кор баьддерзийта а,Даьла совг1ат тишде а доаде а йиш яц вайга!
Наьна мотт, аьле еза ц1и йоакх вай г1алг1ай меттах.Ийс бетта ший кера чу лелаваь,укх дунен т1а маьлха а ваьккха,воча,б1ехача,унзарча х1амаех лора а ваь,ший мотт д1а а бувцаш,нанас хьлкхевича,из ший мотт лертт1а ца бувцар эхь да дезалхочоа.Воашош хала кхедаьча воай ноаной сийна,цох эхь хийтта а лорабе беза вай мотт!
Вай дийна мелад из 1омабеш,воай т1ехьенна из д1а абувцаш,цох доаккхал деш даха деза вай.Х1ана аьлча ший мотт ца ховш,ца безаш вола саг,из акха саг ва! Цох саг ларх1а а йиш яц!
Вай мотт хозалба вайна дийнахьа а бус а,из бекалба вай дегашка а вай сина пхаьнашка а!
метки: Февраль, Ингушский, Меттал, Эрсия, Бокъонаш, Дукха, Йолаш, Даьша
ГБОУ «Лицей-детский сад г. Магас», Республика Ингушетия
Даьй мотт хьех аз!
Г1алг1ай мотт — са къаман са да, тха т1ехка чура т1ум я, тха т1ехьле, тха ганз, тха сийрда кхоане! Даймехка довкъашка г1олла, Эса ч1оже, бух боацача шовдашка, шера аренашка, аьрзе ткъамашца сийнача сигала г1олла-массанахьа хозаш ба тха сийдола мотт! Сийрда ала санна, х1ара г1алг1ачун дега чу боаг из даиман, д1абовргбоацаш дийна мел ва! Ма боча болаш лелабаьб из тха сийдолча даьша. Йоазув доацаш, багахбувцамца дег1абоалабеш, цхьа дош доа ца деш,кега ца деш укх вай ханага кхоачабаьб цар из дийна а болаш! Дийна беций из мотт, вай 1алам цо дийндеш хилча, сага хьаькъал цо алсамдоаккхаш хилча? Дийна ба,болаш ба, г1алг1ай къам мел дах, ер дуне мел латта хургболаш а ба!
1омабу аз берашта из сай мотт, цох доаккхал деш,цунца деррига дог-уйла ювзаенна. Х1ана аьлча цунца дувзаденна да са къаман вахар, 1адаташ, истори,хоза г1улакхаш. Даи-нанеи ларх1ар, воккхаг1чун сий дар, з1амаг1чох къахетар, кхалсага лоарх1ам бар — из деррига чулоац са метта культуро. 1алама хозленаш, наьха дикал, маьрша вахар, кортамукъале, денал, эхь-эздел- из а даьй метто хоза гойт. Поэтий стихашка,поэмашка иллешка бекар-эздий г1алг1ай мотт ба. Наьна дог тедер, боча бер хьестар, йи1ий дог г1оздоаккхар, доттаг1чун тешам лур — из а наьна мотт ба! Наьна мотт оал г1алг1ай метах, нана мо из боча хиларах!
Нана! Наьна мотт! Наьначе! — уж дешаш ца довзаш саг вац укх дунен т1а! Сага вахаре эггара дезаг1а дола х1амаш гойт цар.
Нана! Хьона вахар деннар,хьо хьалкхеваьр, ший са хьо бахьан д1алургдар — нана я. Ийс бетта ший кера чу лелаваь,укх дунен т1а малха а ваьккха,воча, б1ехача, унзарча х1амах лоравеш, ший мотт д1а а хьехаш,нанас хьалкхевича, из ший мотт лертт1а ца бувцар эхь да дезалхочоа. Наьначе! Хьо ваь,хьо кхийна ,хьо ваха,хьа эггара хьамсараг1а йола моттиг я!
Т1аккха, цу хьа нанас ший ц1ийца хьона чубесса,ший шурийца хьона хьаьнал бийца, х1ара денна хьо даькъалвеш, хьона ловцаш доаха боча мотт ца бийзача йиш йий? Даьй хьаькъал, беркате вахар,яхь, эхь-эздел, денал, къахетам бувца мотт бицбалийта йиш? Цох в1алла а шеко яц, из бицбалийта йиш яц, из ца бийцача йиш яц. Из хьехар — са сийдола декхар да! Аргдар аз вай къоначарга, вай сийдолча къаман нахага:
«Воашош хала кхедаьча воай ноаной сийна, царех эхь хийтта а лорабе беза вай мотт. Кегалургбоацаш, ма хулла боагг1ача тайпара нийсса бувца беза.Тахан вай теркам бича, воашта а ховш, ч1оаг1а к1оадо ю вай г1алг1ай метта. Х1аранена уллув ба ала йиш йолаш да вай, г1алг1ай мотт лертт1а
6 стр., 2809 слов
На ингушском языке са наьна мотт
… Са хьамсара наьна мотт» сочинение про ингушский язык, для использования на уроках ингушского языка Просмотр содержимого документа «Сочинени «Са хьамсара наьна мотт»» Конкурс творческих … укх г1оза денца, Ер деррига дуне хьона сийрда доах!! Са Г1алг1айче, хьона духьа Деррига 1алам хозденна да. … для тебя с рождения – родным. Ничто на свете не сравнится С тем языком, что мог пробиться В твоих устах, …
хьабувца ца хов нах. Уйла яьйий вай? Доккха зе ма дий вай воай т1ехьен дер, боагг1ача тайпара царна из мотт д1а1ома ца бой! Ца1-м хов сона-боккхий хилча цу вай т1ехьено вай бехке дергдолга, из цар дой, царех бехк боаккхилга хургдац».
Беррига бехк хьехархой ба»! -оал цхьачар. Миска-я1, хьехархо, ма доккха дукъ да хьона тахан т1алаттар. Водачо а воаг1ачо а дерригача х1аман бехке ву-кх хьо, п1елг мо цхьаь.царна духьал латта везаш хул хьо… Хьехархочун керттера декхар да—грамматика бокъонаш хьехар,нийсса язде 1омабар, меттацара чам совбаккхар. Х1аьта, в1алла из мотт ц1аг1а бувцаш ца хилча, телевизора чу а, тикаь т1а а, берий бешамашка а духхьал эрсий меттала къамаьл мара хозаш ца хилча, мишта ховргда вай з1амигача берашта из бувца? Дукхаг1болчар шоайла а бувц эрсий мотт, г1алг1ай бар ца эшаш санна. Эрсий мотт хар а дика да, из ханза баргбоацаш а ба (вай мехкара араваьлча къаьстта эш из), цхьабакъда ший мотт т1ехьашка а баькха, кхычунгахьа верза йиш яц. Сога хаьттача, ц1аккха лакъаргбоаца хьаст ба мотт. Лебеча меттага хьежжа хул наха юкъера сага лоарх1ам а.
«Г1алг1ай мотт –дунен кор!» «Г1алг1ай мотт—Даьла совг1ат!»
Из кор баьддерзийта а, Даьла совг1ат тишде а доаде а йиш яц вайга! Цхьаволчо оал: «Мегаргбар из-м,нах д1акхеташ хилча». Мегаргбац, са доттаг1а! Нагахьа санна иштта мегаргбаларе,яздаргахьа а бувцаргахьа а ший бокъонаш йолаш хургбацар мотт. Сийдолча даьша дукхача халонашта шоаш духьалнийсбеннаболлаше а, кега а ца беш, вайга хьакхоачабаьб из. Вайна ховш да-кх, хьалха вай къаман цхьацца халонаш т1алаьтталга.
Бакъда, г1алг1ай метта йоазув 1923 шера мара хьакхолладеце а,массаза дег1аихаб вай мотт багахбувцамца.Дукха фаьлгаш, кицаш,иллеш, шира дувцараш,ховли довзалеш да вай наьна мотт,къам,хоза г1улакхаш хестадеш. Ма хулла кхувш йоаг1ача т1ехьенна уж дувца а, цох пайда эца а беза.
Д1аяхача вай заман ХХ-ча б1аьшере г1алг1ай мотт ч1оаг1а къалбисабар, цун г1улакх тишдала доладелар,из бувцар а лебер а лаьг1делар. Г1алг1ай мехкара д1аараваьлча безаш бац е бала пайда болаш а бац из г1алг1ай мотт, оалаш а нийслора. Из 1омабе хала а ба,алапаш дукха а чоалхане а да, яхаш а бар. Из яхачарга ала ловра-кх, мел хала дале а б1у ца къожабеш 1арбий, ингалсий, немций, френг1ий мотт ма 1омабой вай. Т1аккха ший къаман мотт, Дала хьона лаьрх1а совг1ата бенна мотт,1омалац йоах. Х1аьта укхаза хаттар отт, ванаг1 селлар хала да г1алг1ай мотти йоазуви 1омаде? В1алла а дац! Вай алфиватаца деррига а 46 алап мара а дац,царех шолха «чоалханедараш» шийтта алап мара а дац!
«Цхьа мотт ховр цхьа саг ва,ши мотт ховр ши саг ва,кхо мотт ховр кхо саг ва, ший къаман мотт ца ховр цхьаккха вац»,- иштта йоах хьаькъалеча кицо. Г1алг1ай метта хьал а цун лерх1ам а хувцабала болабелар 27 шу хьалха, вай паччахьалкхе а йолаш, вай Республика а йолаш вай 1охайшача. Г1алг1ай Республика Конституце т1а г1алг1ай мотт эрсий меттаца цхьана паччахьалкхен мотт ба аьнна, белгалдаьккха д1ач1оаг1дича. Г1алг1ай мотт а, йоазув а, йоазон бокъонаш а 1омаю тахан школашка, университете, кхыча дешара заведенешка.Х1аьта,таханарча дийнахьа вай мотт лебеш ба шинна а «Г1алг1айче» ц1и йолча телеридиокомпанеша еча передачашка, арадувлаш да «Литературни Г1алг1айче» яха журнал, «Села1ад» яха берий журнал укх ткъаьи итт шера арадувл духхьал г1алг1ай меттала. Г1алг1ай мотт массайолча оаг1орахьара тохкаш ба Г1алг1ай 1илма тохкама институте, Г1алг1ай паччахьалкхен университете. Хьехархошта могаш дола г1о деш я Хьехархой говзал лакхъяра йола институт.1илманхоша кийч а даь арахийца дукха 1илман тохкама балхаш да, дошлоргаш да. Дикаг1болча, говзал лакха йолча хьехархоша арахийца дукха методически пособеш да.
2 стр., 547 слов
По чеченскому языку — нохчийн мотт г1иллакхийн хьоста
Озда стаг, ша цхьанне а гуш ца хилча а хуьла оьзда.Оьздангалла пхеа декъе декъа мегар ду:адмашца оьзда хиларкхиндолу чохь садолу х1уманца оьзда хилардала мел кхоьллина чохь садоцу х1уманца … стаг, ша цхьанне а гуш ца хилча а хуьла оьзда.Оьздангалла пхеа декъе декъа мегар ду:адмашца оьзда хиларкхиндолу чохь садолу х1уманца оьзда хилардала мел кхоьллина чохь садоцу х1уманца …
Тахан кердача вахаро д1адеххача бесса мотт 1омабара ,бокъонаш караерзаяра а, керда инновационни говзал лелаяра а т1акхувш хьехархой а ба, цох дог а лазаш. Февраль бетта 21-ча дийнахьа дездеш да Дунен халкъашта юкъера наьна метта ди,цох хетадаь д1акхухь декадаш,ерригача Россе регионашка санна. Дега хозахеташ т1аэц къона йоазонхой вай хилар,царех доаккхал де а доаг1а. Изи изи г1алат да хьа,яхаш цун чам ца бойташ,хозача к1аьдача меттаца г1о-новкъостал де деза царна вай боккхаболча йоазонхоша.1илманхоша. Кхоачашде аьнна вай метта хьакъехь белгал мел даьккхар кхоачашдар 1алаьмате дика да.Цхьабакъда,г1алг1ай мотт шаьрра бувцарал,школашка 1омабарал,1илманца тахкарал,цун йоазонаш дешарал а дикаг1а г1о-новкъостал хургдар,нагахьа санна бераш ага чура доагг1аше а из лебеш хилча,биц ца луш дегашка,сакхетаме уйлашка бахаргбар из боча, беза хила беза Г1алг1ай мотт.Цудухьа массе а оаг1орахьа г1алг1ай метта г1о хургдола аьттув лаха беза х1ара г1алг1ачо,из ший патриотически декхар а даь шийна хьалхашка оттаде деза. Шеввар цхьана ца эттача из кхоачаш а хургдац.
Тахан аз доаккхал ду се г1алг1а хилирах, из мотт хьеха сай аьттув хиларах,сайна цунцара безам Дала баларах. Са хьамсарча, эздийча даьша бийца, мозал мерзаг1а бола г1алг1ай мотт хьех аз дег чура.
Сай эссе чакхъяьккха ловра сона айса язъяьча байтаца:
Са даьй мотт. Нанас хьекха хьаьна шура Хьаьнала ювц вай г1алг1ай меттала, Даьша леладаь лоамий эздел Леладу вай г1алг1ай меттала. Т1аккха бувцалга дий из мотт Кхыча меттаца д1аийна? Т1аккха лебе йиш йий из мотт Дега чура боацаш,цхьа талмастта? Ужахьнаькъан Лиза, Магасерча лицея хьехархо.