Эздел сочинение на ингушском языке

Ответ:

Г1алг1ай Эздел

Автор: Хамхой Дауд

Г1алг1ай эздел дувца велча, деррига вахар дувца деза х1ана аьлча, саг сакхетамча венача хана денз из венна д1авалалца цун из леладе дезандаь. Эздел долаш волча сагах оалаш да. Эздий ва из аьла санна — аьле! Кхы оалаш да, «Эздел долчча — сабар да, — сабар долча — денал да. Эзделаца дувзаденна дуккха а да г1алг1ай кицаш. Эздел яхача деша вай ма1ан дича. Эздело йоах вайга, эзе, дисте, уйла йий де 1айха хьа мел дер. Т1аккха мара нийса хургдац 1а хьа дер, яхалга да из.» Г1алг1ай дукхаг1а мел дола дешаш, 1а д1а уйла йича, хьона хьехам беш, нийсаг1а бола вахар никъ малаг1а ба хайташ, эзара шера метто литта хьа доаг1аш да. Эздел вай хьайица вай ц1аг1ара хьадоаг1а. Вай сакхетамчу даьхкача нанас хьех вайна, вай мишта даха деза, наха юкъе мишта хила деза, фу леладе деза, малаг1а никъ лаца беза. Ший да — нана, воша — йиша, даь -йиша, даь воша, наьна — йийша, наьн — нана, даь — да, лоалахои юртара нах, мехкара нах мишта ларх1а беза. Кхы а дуккха х1амаш доаг1а эздела юкъе. Наьнаца леладе деза эздел.

Ший нана езар, цун сий дар цо шийга яхар дар, наьна юхь ца йоагаяр, ший нанна балха така новкъостал дар. Нана цамогаш хуле, цунна дола дарба лахар, къоанала къалйиссача цунга дика хьожаш, хилар вай массане декхар да. Даьла Элчано аьннад: — наьна когашта к1ала йоал хьона, хьа Ялсмале аьнна. Наьнал дезаг1а леладе дезаш х1ама дац укх дунен чу. Вайга эггара хьалха укх лаьтта ког боаккхийтар, вай лела 1омадаьр Нана я. Наьна б1аргашца дайнад вайна дуне. Нанас кхеду вай, ший деча, ший кулгий, й1овхало яле. Дуненчу ше йоаккха ха, вайха дог лазаш йоакх нанас. Даар, могар, дувхар, шийна кходеш, ший дезалхочоа дут нанас. Ший наьна сий ца дер, цо яхар ца дер а сона саг ва ала могаргдац. Наьна санна лерх1ам бе безаш ва да а. Да везаш сий деш хьо ца хуле наха сий дергдац хьа, Далла везаргвац хьо. Даьца эхь, эздел, сабар хила деза массахана. Даь юхь е еза, хьайга яхар де деза, беча балха уллув хила веза. Дас хьайга х1ама хаьттача, сабарца жоп дала, деза. Да хьа чу ваьлча нийсса ура этта маг1а баьрче дикаг1а йола моттиг д1аяла еза. Г1алг1ай 1аьдалех даьца 1охайна во1о, йо1о, несо х1ама дуаш дац. Да волча ц1аг1а аркъала ухаш белаш хилац дезал, сакхетача баьнна боккха хилча из хоза дац. Керта кий йоацаш, дег1 дерзана б1арга вайташ хилац дезалхо. Дас къамаьл деча хана, юкъе лелхаш, ший дар дувцаш хилац дезалхочо. Дас даь хьехар д1аэцаш хул дика дезалхочо. Во хьехар дергдац цо, х1ана аьлча дас ший дезалхочо во хьехар дергдац, воча новкъа воаккхаргвац, дика дар мара аргдац. Ший корта ца бовзачоа, когаш бовзаргбац яьхад вай даьша. Даьга ла ца дувг1ачоа ше малув ховргдац, ший дай малашб ховргдац, ший гаргало йовзарьяц, кхычоа д1ахьеха ховргдац, ше 1омадаьр, шийна ховр мара т1ехьенна д1ахьеха йиш яц. Эхь — эздел, сабар, денал, яхь, вай даьгара 1омаду вай, цун оамал г1улакх, вайца даха дусс. Нахаца 1имерза хилар, гаргало лерх1ар, дика, во нахаца декъар, лоалахошка, юртахошка, мехкахошка во деча оарцаг1валар, деха веначоа хьайга дар кхо ца деш д1адалар, ца могаш метта улачунга хьажа вахар, хьаьнала къахьегаш хьай дезал кхабар, царна дика хьехар деш дезал кхебар — из деррига даьгара 1омаду вай. Хьаша — да ларх1ар, тешаме доттаг1 хилар хьона улув ваьннача, новкъа воде, хьайца вог1ачунна дика новкъост хилар, наькъа хьовзам хилча из к1алвита д1аг1оргвоацаш кхыча къаман юкъе, ваха лела хье нийсвелча цу къаман 1адат ларх1ар, цу къаманца тарвола хьажар. «Селий вордат1а хайча, Селий зурма лакха» яьхад вай даьша. Хай зурма йицье яхилга дац из, тарвала ха яхилга да из.

Объяснение:

Источник

Кавказе дахача дуккхача къамашта юкъера г1алг1ай къам къаьстта эздела-г1улакха, денала-камоаршонна белгала хиннад. Нагахьа к1еззига нах мара эздий хиннабецаре из иштта хургдацар. Моллаг1ча тайпана xlapa саго ший дег1аца шоайла а нахаца а гГулакх-эздел леладеш хиларо вай къамах «г1алг1ай къам-эздий къам», оалийташ хиннад.

Хазадий шоана вайнаха оалаш «эздий саг вар хъанаъхкдаър», «г1улакхаца саг вар фунаъхкдаър»! Камаьрша, хьаькъале, г1улакх эздий долаш, хьаьша лерх1ам болаш, цунна кечдаь шу-кад лорадеш, дезалца шиш болаш, лоалахой эшамга хьожаш, царца машаре волаш, тайпанца а юртаца а дакъа волаш, ший даь-наьна бехк лорабеш, денале саг ва, яхалга да из.

Лоацца вайнаха цу сагах «эздий бусалба саг ва», оал.

Хьажал т1аккха бусалба дыно цох фу йоах?

Даьла Элча (а.с.в) Дала мел кхеллача адамал хозаг1а г1улакх долаш хиннав.

Аллах1о сийдолча Къуръана чухьа

Пайхамарага йоах:
«<<Сийдолча г1улакх т1ехьа ( дын т1ехьа ) ва Хьо!>>»

Дала дерригача халкъанна байтача моаршон наькъ т1ехьа ~ сийдолча бусалба дын т1ехьа а Хьо ва, дерригача адаманна юкъера Хье харжа сийдолашаг1а, эздег1а долча оамал-г1улакх т1ехьа а Хьо ва, яхалга да из.

Пайхамара асхьаб хиннача Малик во1 Анасо аьннад:

«Даьла Элча (c.a.c) нахах г1улакхагахьа эггара толашаг1а вар»

Дерригача адама хьокхам ба Пайхамар . Къамаьл к1аьда долаш, юхь елаенна волаш, нахаца а дезалца а охца воацаш, хабара юкъе ийрча х1амаш ца кхухьаш, даима адама бусалба дыни хоза оамал-г1улакхи довзаргахьа хьехам лоаттабеш хиннав Из .

Вайна массарашта т1ехьа да спидола х1ама Сийдолашаг1волчунгара хьаийдар.

Тахан са хьамсара вежарий-йижарий!

Вай шеволчун юхь йовра кхерам болаш, вай даьша шоаш эздий хиларца вай къамах яккхиита сийдола ц1и йоаяр кхерам болаш хьал да вайна т1аэттар.

Сенца дувзаденна да из?

31амаг1чо воккхаг1чун юхь яр, цунца г1улакхаца хилар, цун бехк лорабар д1адоалаш латт вайна юкъера. Дайнадий шоана воккхавар, аьнна, саг 1о ца хайташ з1амаг1вар ваг1аш; е боккхийча нахах хьула а ца луш улица т1а г1олла г1аьле а увзаш дале а, е къаракъ менна дале а, е наркотик теха дале а хьайба хьисапа т1а ваха саг воаг1аж; е воккхаг1авар воллашехьа цун терко а ца еш з1амаг1чо эздий доаца къамаьл деш? Из деррига а бусалба саго леладе йиш йолаш х1ама дац, «г1алг1ас» аьнна, ц1и йолча къонахчун оамал яц. Из санна вола саг, бакъахьадар хьалха а доахаш, нийсвар вай шеволчунна т1ехьа да.

Вай орамашка, юрташка, шахьарашка, раьг1енашка арадаьлча гу вайна б1еха 1окхийса х1амаш, йохаяь шушаш, б1ехдаь эггара ц1енаг1а дола лаьтташ.

Вай цхьаболча кагийча наьхеи мехкарийи г1ирса б1арахьежадий шо? Мишта аргда эхь дайна ийрча дувхараш т1адувхаш лелача вайнаьха мехкарех «г1алг1ай эздий йо1 я из», аьнна?

Е геттара ший г1ов а куст а даькъаза а даьккха, вайнаха юкъе ше ца лелаш санна, кечвеннача ма1ача сагах иг1алг1ай эздий з1амига саг ва из» оалалургдий?

Хьалха вай дай ч1оаг1а нах болга ха мегаргда укх цхьан суртах.

Вайнаьха дувхар — Россе паччахьа ц1енна эггара дукхаг1а безаш лелабаь г1ирс хиннаб.

Х1аьта тахан вай мехкараши кагийча нахи эггара ийрчаг1а бола г1ирс т1абийхаб.

«Бусалба саг», «эздий саг», «г1алг1ай йо1, «г1алгай з1амсаг» — яха куц цу тайпара кечбеннача нахах де бокъо яц.

Цхьаболча воча наха эхь а юхь а дайна карташ ара а тетташ, наькъаш готтадеш орамаш хьалувц. Тхьовра денз ц1ена а долаш чу чкъаьрий а лийнна хиш б1ехду, цар атаг1енаши аьлешй кхалажех хьалюз.

Харцлувш вола ший гаргара-кхоачара саг цу харцонах юха а ца тохаш, цунна т1ехьа а ваьле дГавода хийла саг.

Из деррига а бусалба наьха куц дац. Вайнаха юкъе лийнна х1амаш дац.

Са хьамсара вежарий-йижарий!

Вай ц1енадар-хозадар б1аргадайтача, воайла леладича беркатег1а хургдецарий вайна а, г1алг1ай къаманна а,берригача Г1алг1ай Мехка а ?!

Цу хаттара оашош жоп а денна х1анзчулла т1ехьаг1а, Даьла низаца, хила деззача бесса эздий къонгаши мехкарии хинна д1аовтта деза шо Сийдолча Беркатерча вай Даькъастенна -Г1алг1ай мехка!

Воай мохк ц1ена хоза лоаттабе а, из лорабе а, дерригача дуненна хоза хьокхам баь из д1аоттабе а Къахетамеча Дала низ лулба вайна!Дал барт ца1 болб вай!!!!

Амин!!! .

Источник

Мах бе велча бе мах боацаш, хам бе велча булургбоацаш да – Эздел!

Д1аоалаш а 1ояздеш а дош ца1 мара дац, бакъда чулоацам к1оарга ба цун. Эздел – г1алг1ай къаман лард я. Эздел яхача деша ма1ан массаза лакха лаьттад вайна юкъе. Из иштта хилар бакъдеш да г1алг1аша эзделах лаьца кхелла кица — «Эздел-ялсмалена б1оаг1а».

Эхь-эздели хоза г1улакхеи ах дин да оалаш ма дий. Ший дег1ах из ши х1ама ца доала саг йокъаеннача ч1ег1а тара ва. Дуккхача шерашка халонаш т1алаьтта дола вай къам, духхьала эзделца, хоза г1улакх вайх далар бахьан долаш ц1и 1о ца йожаш укх денга кхаьчад. Эзделахи хозача г1улакхахи дола кхолламаш дукха да вай йоазонхой. Царех белгалдаккха ловра сона Чахкиев Капитона Озиев Салмана хетадаь муг1араш:

… Сакхийна ца 1еш

Цхьаькха г1улакх доал хьох

Х1аманца ше нийсде йиш йоацаш,

Ахчах эцаргдоацаш

Дошох хувцаргдоацаш:

— Эхь-эздел – г1алг1аша оал цох.

Эздел саго, ший визза саг вале, Дала ше бусалба кхолларах хам а беш леладе деза. Из вай мел яхар даларе-м ер деррига язде а мича дезар. Вай къаман цхьабола кагий нах цу деша ч1оаг1а хийрабаьнна ба. Цунах тешал деш да Наьсарера автобусаш сеца станци латта сурт.

Сарралца балха а хинна к1аьдбенна, иштта ши-ший г1улакха арабаьнна, ц1енгахьа бийрза, автобусага хьежаш латтача наха хьалхашка, номераш а йоацаш, д1ачухьажача сибат къоасталургдоацаш къайла кораш а долаш, вай «кагийча наха» кхестаю машинаш. Дукхаг1а цига латтараш боккхий нах, кхалнах ба. З1амсаг цига наггахьа мара нийслац. Уж д1абахача цхьа ха йоакх демах этта дохк д1ацадоалаш. Наггахь, царех машина т1ара 1оваьнна з1амсаг б1аргавайча, царна т1абувхача г1ирсо гучадоакх уж малаг1а кхетам луш кхебаь дезал ба. Шоай машинашта а зе деш, наха а цатоам беш селлара ийрча х1ана воал саг? В1алла мукъаг1а г1алг1ай ц1ий хьокхаденна волча саго де йиш йолаш х1ама-м дац из. Циггача машина д1а-юха кхета тарлу, эг1азлонца шоайла товсабалар а хул. Шоаш селлара самукъа даьнна бале, кхычахьа, наха шоаш новкъа хургбоаца моттиг лаха езар-кх цар. Машинах курал е а, цунах доаккхал де дезаш а зама ма яцар вайна латтар-м.

В1алла цайоаг1ача метте автобусаш сеца, кхыйола машинаш а хул никъ бийхке латташ. Из т1ехьа т1авоаг1ар цунга хьежаш латта веза, е т1аг1олла т1ехьа а ваьнна д1аваха веза?

Цхьаькха а цхьа хаттар отт укхаза. Мичаб вай наькъа т1ара кхерамзле лораю болхлой?

Дехар дар са ГАИ болхлошка а, моллаг1а цу г1улакха бехтокхаме болча хьакимашка а, из моттиг лораяр. Цхьан тайпара оаш цига лостам ца бой, хатар хилар кхерам болаш моттиг я из. Деррига нийсде в1ашт1ехьа ца доале а, вай низ д1акхоачар мукъаг1а де хьажа вай? Дукха латта вай мехка уж хатараш, иззамо йола моттигаш вай лорайоре наха юкъера цатоам к1еззига лаьг1бала мегар.

Яхь йолаш, къамах дог лазаш волча сага ла хала да г1алг1ай кагийча нахага ца товш дола эсала, ийрча х1ама!

ГАЬГЕ-НАЬКЪАН Фатима

ГIалгIай мехка къаман юкъара газет «Сердало», 85-86 (11020-021), шоатта, 2013 шу, 29 июнь

Источник

«Са еза ГIалгIайче»

Iалаьмате чIоагIа хоза ба са мохк. Даьхенцара безам чIоагIа ба са. Мах баь варгвоацаш хоза а,боккха лоархIам болаш ба,аьнна хет сона вайнаьха багахбувцам. Цун эггара дикагIйола произведенеш даьшкара тIехьенга ювлаш, эзараш шераш а даьнна,тха ханага кхаьчай. Эггара хозагIа йола моттигаш я вай ГIалгIайче. Вай мехка, гIолла чакхдоалаш массехк хий да: Тирк, Iарамхи, Эса, Шолж, ГIалми, Фарта. Тайп-тайпара лоамаш, хьунаш, довкъаш беркате йоккха шаьра аренаш-цхьаккха, а лаьттан гаиз яц ГIалгIайче йоацаш. Сона чIоагIа лоархIаме, хоза хет чIоагIа В. А. Сухомлинский яздаь дешаш. «Наьна мотт ца безаш, цо яхар ца ховш вола саг-дай а тайпа а доацар ва.
Даьй-мохк беза йиш яц наьна метта дош ца дезачоа!!!
Дукха говзалаш хьакхеллай адамий хьаькъало, говзало. Даькъал хилда хьаьнал вахар тIом юкъе а боацаш вай мехка дезар халкъаш паргIатадоалаш.
Дала дукха йоаха, йойла са еза ГIалгIайче!

Язъяй: Галай Зухра 7 «а»
Сипсой-гIалатIара юкъара школа №5
28-гIа сентябрь 2010 шу

ХIара сага ше ваь моттиг хьамсара хул. Мишта а хургьяц из хьамсара, зIамига волча хана денз цун хозленга дIа Iамаш, хIара моттиг йовза а йовзаш хьалкхийна хилча? Иштта я са эггара хьамсара йола моттиг – са еза ГIалгIайче. Ше зIамигача ханага хьажача боккха чулоацам болаш ба цун вахара никъ: Хьайийла я ГIалгIай Паччахьалкхен Университет, дешархошта лицей, гимназии, дукха керда школаш, берашта ловза а лела моттигаш. Дуккха халонаш тIаетта яле а, наха шоайла вIаший новкъостал ду, барт, къахетам, цхьоагIо бахьан долаш латт вай хоза ГIалгIайче.

«Хьа байракха тIа лепаш Маьлх лир хилча,
-Малх сана сийрда хила деза хьа вахар, ГIалгIайче!»

Язъяй: Бакаева Зухра 7 «а»
Сипсой-гIалатIара юкъара школа №5
28-гIа сентябрь 2010 шу

Источник

КЛАССАЛ АРАХЬАРА МЕРОПРИЯТИ

Тема: Къаман корта- эхь, эздел,г1алг1ай хоза г1улакхаш

Г1алг1ай массаз хиннаб

эздел долаш,

Царгара из даьккха

моттиг яц.

Аз-м доаккхал ду се

г1алг1а волаш,

Духхьал деша тоама

яхаш дац.

Угурчиев Ш. А-Г.

Лоарх1ам: эхь-эзделах,даьй вахарах, къаман хозача г1улакхех бола дешархой кхетам совбаккхар; уж 1омаде а тахка а берий безам кхебар; г1алг1ай багахбувцамцара безам совбаккхар.

Гойтара г1ирс: плакат, интерактивни доска, тайп-тайпара г1алг1ай меттала арадувлача газетий,журналий выставка; г1алг1ай литература.

Методически никъ: хьехархочун дош, дешархой хоамаш, ловзар «Хой шоана?».

l. Мероприяти д1айолаяр

ll.Хьехархочун дош.

Хам бе велча хам баь варгвоацаш, мах бе велча булургбоацаш да эздел, яхаш да вай даьй кица.

Хьамсара новкъостий, ер мероприяти д1ахьоргья вай эхь-эздел, къаман хоза г1улакхаш дувцаш,кердадоахаш. Тахан вай бувцаш бола мотт, леладеш дола 1аьдалаш, г1улакх-эздел даьшкара хьа1ома а даь,леладеш да. Вай дай-ноаноша а шоай дай-ноаношкара 1омадаьд уж.

Дукха хам вай цун ца бой а, дика ха доаг1аш ца1 да: даьшеи ноаношеи вайна йоккха ганз йита йолга. Из ганз массехана вайца я,цох пайда эца а беза. Фуд цу ганзан чудоаг1аш? Эггара хьалха да ший къам, ший мохк, ший мотт безаш саг хилар, даьша леладаь хоза г1улакхаш леладар, ший а мехка а сий лорадар,эхь-бехк бовзаш хилар,яхь хьахьалхашка а доахаш, хьаг1 1от1ехьашкахьа а йоахаш хилар,воккхаг1ал-з1амаг1ал леладар, хьаьша-да ларх1ар, иштта кхы д1ахо а «Эздел» яхача деша долаш да кхыдола ма1ан. Лоацца аьлча, из да массадолча х1аманца саг дика хиларца: оамалца,г1улакхаца, эхь-бехкаца, дуккхача кхычунца. Иштта из ма1ан долаш из «эздел» яха кхетам вайна юкъе биса болаш ба. Масала, долаш да кица: «Эзди хилар- саг хилар». Из яхилга да,бокъонца эздел доаллаш хьо ца хуле, хьох визза саг хургвац. Вай даьша-ноаноша кхы а оалаш да «Эздел сага сица да». Вешта аьлча,дег чу ч1оаг1 а денна, сага сих д1алета леладеш дола х1ама да из т1аккха.

Эздел дувцача хана «эхь» а да дувца дезаш, х1ана аьлча, «эхь» яха дош айхха дувзаденна да «эздел» яхача дешаца. Цудухьа ала а оал вай ши дош цхьана доаладеш, «эхь-эздел» аьле.

Г1алг1ай кицо йоах: «Эхь-эздел оал царех, уж цхьана мара товш ца хиларах». Мелла дийцача а сага вахаре хиланза даргдоацаш да эхь-эздел,г1улакх,сий, наьна мотт, даьй 1аьдалаш лорадар.

Вай къаман дукха да хоза эздий г1улакхаш, масала: хьаьша-да ларх1ар, зоахалол дувцар, саг йоалаеш замеш бахар, нускал хи т1а даккхар, кхы дуккха а. Х1анз дош лургда вай дешархошта.

lll.Дешархой хоамаш

Дешархо 1. Эхь-эздел, г1улакх, сий, даьй 1аьдалаш, наьна мотт шийца доацаш вола саг, со цу къамах ва ала йиш йолаш вац. Х1ара къаман ше-ший тайпара да уж. Из кхетадеш хила беза кагирхой. Б1арччача халкъа юхь к1айеш, вай даьша леладаь дика г1улакхаш ц1аккха дицлургдоацаш.т1ехьенгара-т1ехьенга доалаш д1адахьа деза массане а. Из вай леладарга хьежжа айлургда халкъа сий.

Дешархо : Озиев И.С. «Эздели г1ожали».

Хало йоацаш атта дулош

Х1ама да из эздел яхар.

Адмий безам дукхаг1а хулаш,

Сийлахь ду цо сага вахар.

Эздел лелош атта да,

Бакъда, сий цун лакха да.

Наха юкъе хоза доацаш

Г1улакх да из г1ожал яхар.

Юххе г1олла син-пха лоацаш,

Деге дода г1ожа 1ахар.

Г1ожал-ийрча г1улакх да,

1овдалала дакъа да.

Эздело даь дикахетар,

Даьчун хам духьаллатт.

Г1ожало даь халахетар,

Даьра чов еш дег т1а латт.

Даим эздел леладе!

Г1ожалах дег1 лораде!

Дешархо: Хьалхарча замалахьа кхалнаха ц1аг1а тайп-тайпара балхаш деш хиннад маха боаккхаш: палчакх еш хиннай, чокхи тегаш хиннад. Маха боаккхаш йолча йи1ий ц1и хозаш хиннай, х1аьта шоай балха юкъе иллеш доахаш хиннад мехкараша . Х1анз из илли аргда вайна Барханоева Маликас.

Хьо ца воаг1аш ма 1елахьа.

Са дог доха ма делахьа

Нанна ваха хьо даьла1

Дего хержар ва хьо ца1.

Цу хьай дына баргаш хезча,

Гаьнара воаг1аш сайна вайча,

Тохалу са керахь дог,

Ц1аьхха байлу ловза ког.

Лоалахошка ловзар долаш,

Хьо ца1 вар са б1арг т1аотташ.

Везавелар чухь са доацаш,

Дуне дац са х1анз хьо воацаш.

Ц1аг1арбарех лечкъаеш, йоал со хьона палчакх еш.

Сахиларга йоал ца тхьовсаш

Дийнахь-бус хьо дего вувцаш

Малхах-дукъах бутт хьалбаьлча,

Сийсара вай шинне дийцача,

Хьежаш хургья даде йо1

Хье ма лелахьа бабий во1.

Дешархо: «Г1алг1ай эздел» яха Дударов У. стихотворени еш Евлоев Адама

Къоано воаг1аш шийна вайча,

Баьри говра т1ера 1овессав.

Шийгара доаг1а з1амаг1ал дича,

Баркал даьккхе д1аихав.

Ший халкъа сий лорале

Г1алг1а массаза а фе хургва,

Мехка кхерам т1абоаг1е,

Чехка оарцаг1а из вувргва.

Бакъда,гуш хуле воккхаг1вар,

Г1аьле оза лоарх1авергвац:

Цунца хьакхашта из валар

Г1алг1ай эздело могадеш дац.

Эхь-эздел ца леладар

Дас-нанас а цунна могийтаргдац.

Х1аьта цар яхар ца деш вар,

Г1алг1ашта юкъе тарлургвац.

Эздел леладер сий долаш

Волга бакъду Даьхено.

Хилар Далл а из везаш

Тешал ду бусалба дино.

Сийле хьона, дуне мел латта,

Дохаргдоаца Г1алг1ай Эздел!

Денгар-денга хозлуш ма латт

1а сийрдайоаха Г1алг1айче.

«Хьо ца1 мара югаргйолаш вац»-халкъа илли д1аоал дешархоша.

lV. Къаьнара зоахалол

Дешархо: Зоахалолаш а дувцаш цхьацца дунен безам буаш хиннаб хьалхарча замалахьа ловзарга кагийча нахеи мехкарашеи. Ловзар эттача дийи бийсеи ца къовсаш д1ахьош хиннад.

Дешархоша шоай новкъоста зоахалол дувц (зоахалола юкъе ба 7-ча класса дешархой).

Дунен сердало а хургйолаш,вахара дегаг1оз а йолаш,йиза гуйре санна хьо беркате а йоахоргволаш ва ер Мухьмад. Хьай къона безам укхунца хотта раьза яле, со цунга г1оргья ала деза-кх 1а.

Ер фу саг ва аьлча, укхун мел вола гаргара саг эттача ц1аг1а 1оховш вац ер. Болх бе ховш, кулга говзал йоалаш саг ва ер, ше д1аэттар хьадеш. В1алла даьра ахча шортта ма доаккх укхо, вешта ше даьккхар хьал ца тессача 1еш-м вац.

Ер хьайна чу а лоатталургвале, ер хьайна кара1омалургва,аьнна хете, майрра укханна бйара а хьеже йоаг1аргья ала деза 1а.

(Йо1ои з1амигача сагои халхар ду)

Дешархо: Кагийча наха мехкарашка хаттараш телаш хиннад, йи1ий хьаькъал тохкаш.

(Зоахалол дийцача к1аьнкаша хаттараш тел йи1игашка:

1.Боккхача форда юккъе латташ истол хиннад. Цу истола т1а йиъэ ми1инге цхьатарра бена биъ кхокха 1охайнаб. Цхьатарра 1охайшаб, цхьатарра х1ама йиай, цхьатарра хьалг1айттад. Малаг1а баьг1аб тхьамадалла.

-Къулбехьера бенар. Къулбехье-Макка я- жоп лу йи1иго.

2.Йо1, ладувг1алахь. Зоахалол а хинна маьре а яха доахан д1алахка яхай хьо. Хьа бе тиша саьрг бооал.,х1аьта наькъа юккъе дошо саьрг улл. Хьаэцаргбарий 1а из саьрг?

— Сай бе боалла саьрг сайга бутаргбар аз. Сай фусам хувцаргьяцар аз, х1аьта хьо а хувцаргвацар.

3. Боккха форд ба хьона, форда йисте цхьа га яг1а, цу гаьна т1а пхи г1а доал мел ч1оаг1а мух хьакхарах, дог1а делхарах,1ай а аьхки а, гурахьа а б1аьсти а, бос ца хувцалуш, агарал совг1а меттахьа ца доалаш. Фуд из?

-Аз кхетадечох, боккха форд-дуне да, форда йисте яг1а га- вай кхоллам ба, гаьна т1ара пхи г1а бусалба сага Дала декхар а даь, дийнахьа де дезаш т1адилла пхи ламаз да,-аьннад йо1о.

Дешархо: Тхьовра, вай даьй хана, йо1 чокхи т1а а дийхе, ший к1удал белаж т1а а оттайийя, воккаг1чун сийдеш, з1амаг1чунца дувца безаме къамаьл долаш, хьастара хий да арайоалаш хиннай. Цу хьаста юххе хиннаб беррига безам а морзо а. Йо1ои з1амигача сагои деш дола къамаьл эзделаца хиннад.

V.Дешархой хоамаш.

Дешархо:Г1алг1ашта юкъе массаза а сийдолаши лоарх1амеи хиннад хьаша-да ларх1ар. «Хьаша везар Далла а веза» оалаш да. Хьаьша-даьна камаьрша тух-сискал оттадеш йолча фусамера беркат эшаргдац.

«Оалдама Г1аьза» яхаш багахбувцама произведени я. Илле т1а дувцачох ч1оаг1а хала а долаш кхо х1ама т1аотт Оалдама Г1аьзийна; даьх виса доттаг1а хьоашал воаг1а, аьнна, да вийна моастаг1а туркий мехка д1авода, аьнна; шийна езаш йола йо1 кхычахьа маьре д1алу,аьнна. Цу кхаь х1аман юкъе эггара бехкег1а дар хьаьша т1аэцар из ларх1ар лоарх1 Оалдама Г1аьза. Наха боккха хьехам хул цу иллех.

Даьлагара ва хьаьша ,оалаш да. Г1алг1ай къамо массахана дикаг1дар, хозаг1дар лоаттадаьд хьаьшана лаьрх1а, кхыметтел ц1а а хиннад хьаьша лаьрх1а. Ди-бийса ца къовсаш хьаьша-да т1аэца кийча хиннаб г1алг1ай.

Гостеприимство как традиционная форма взаимного общения людей имело и имеет до сих пор широкое распространение у всех народов Кавказа. Так, например, обычай гостеприимства стал одним из самых стойких и свято соблюдаемых обычаев у народов Дагестана. «Гость- посланник Аллаха»-говорят горцы. Во всех горских аулах гостю отводится лучшая комната, где ему никто не помешает. Гость в горах не бывает неожиданным. Горец всегда ждет его. «Зачем живет на свете тот, для кого приход гостя-наказание»- говорят в народе. Русский писатель XlXв. Н. Дубровин писал: «Бедный горец старается предоставить приезжему точно такие же удобства, какие можно иметь у богатого; то, что нет у него, он попросит у соседа или родственников, так что вам покажется, будто все горцы одинакого состояния»

Раньше даже кровник становился для хозяина священной особою и вступал во все права гостя, т.е. под особую защиту. Так об этом пишет этнограф Н.Семенов в статье о горских обычаях: «…кумыки обеспечили неприкосновенность врагу, убившему брата хозяина дома, в котором тот укрылся, в качестве гостя. Сам же кровник не знал, что остановился у брата им же убитого человека. Скрыв кровника от всех родственников, брат убитого ночью вывел его за аул, дал ему лошадь и сказал на прощание: «Теперь уезжай куда хочешь и больше никогда на глаза не попадайся, потому что я брат того, чью кровь ты пролил сегодня».

Замечательные обычаи гостеприимства дагестанцев ни в коей мере не утратили своего значения в жизни горцев.

Vl. Ловзар « Хой шоана?»

1.Эзделах лаьца малаг1а кицаш довз шоана?

Дешархо: Дуне хозду малхо-саг хозву г1улакх-эздело.

Дешархо: Эг1азваха эздий саг воасталургва, воацар , киса бий а баь леларгва.

Дешархо: Эздел доацачунга денал хургдац, денал доацачунга эздел а хургдац.

Дешархо: Сий долаш ваха хала да, сийдоацаш вала атта да.

Дешархо: Хьайна во хиннадале корта ураг1а кхаба; нахаца во хиннадале, оллавенна лела.

2. Эзделах лаьца ховли-довзали хой шоана?

Дунен чу ше вахаш саг лоравала везар фуд? (Наха во ва алийтар да)

Саго ше вахаш , лораде дезар фуд? (Сий)

Ц1аккха лерг а доацаш, делча дохка а лургдоацаш дар фуд? (Эхь-эздел)

Сага сий доаккхар фуд? (Эхь-эздел, хоза оамал)

3.Эзделаца доаца г1улакхаш довзий шоана?

-Гучахьа воацача сагах 1отташ х1ама алар;

-Саго къамаьл деча хана юкъелелхар;

-1овдала бегаш бар;

-шийга аьлча ловргдоаца х1ама нахага алар;

-Шийгара г1алат даларах ца кхераш хилар;

-Воккхаг1чун даь ца 1еш,з1амаг1чун а сий ца дар;

-т1ехъяьнна баге лееш, деррига къамаьл шийна т1аэца г1ерташ хилар;

-Нахах ца вашаш хилар;

-Бегаш беча хана т1ехваьнна велар;

-наьха къайленаш ха г1ертар;

-Наха хьалха ший сий доврах ца кхерар,….

Хьехархо: Даьша леладаь хоза г1улакхаш кердадаха, уж лорадар а леладар а мел лоарх1аме да белгалдаккха а, «эхь-эздел» яхача дешай ма1ан мел доккха да белгалдаккха а в1ашаг1ъеллай оаха ер мероприяти. Эхь-эзделах ,къаман хозача г1улакхех в1алла а дийца варгвоацаш дувца йиш я. Х1аьта а царех к1езиг-дукха тхоашта лоарх1аме хеташ йола моттигаш я оаха хьайоалаяьраш Тхоай мероприятех оаш к1езиг-дукха пайда ийцабале дика хетаргда тхона. Тха оаг1орахьара ладарле йолаш х1ама хиннадале бехк ца боккхаш хила. Д1ахо йодача хана дикаг1а болх бе хьожаргда тхо.

Укх мероприяте дакъа лаьцачарна баркал хилда.

Юкъедихьа литература:

1.Л.Х.Танкиева Г1алг1ай багахбувцам.

2.А.Х. Танкиев «Эздел-ингушская этика»

3.» З.Дзарахова «Традиции и обычаи ингушского народа»

4. Н.Семенов статья о горских обычаях

Источник

метки: Февраль, Ингушский, Меттал, Эрсия, Бокъонаш, Дукха, Йолаш, Даьша

ГБОУ «Лицей-детский сад г. Магас», Республика Ингушетия

Даьй мотт хьех аз!

Г1алг1ай мотт — са къаман са да, тха т1ехка чура т1ум я, тха т1ехьле, тха ганз, тха сийрда кхоане! Даймехка довкъашка г1олла, Эса ч1оже, бух боацача шовдашка, шера аренашка, аьрзе ткъамашца сийнача сигала г1олла-массанахьа хозаш ба тха сийдола мотт! Сийрда ала санна, х1ара г1алг1ачун дега чу боаг из даиман, д1абовргбоацаш дийна мел ва! Ма боча болаш лелабаьб из тха сийдолча даьша. Йоазув доацаш, багахбувцамца дег1абоалабеш, цхьа дош доа ца деш,кега ца деш укх вай ханага кхоачабаьб цар из дийна а болаш! Дийна беций из мотт, вай 1алам цо дийндеш хилча, сага хьаькъал цо алсамдоаккхаш хилча? Дийна ба,болаш ба, г1алг1ай къам мел дах, ер дуне мел латта хургболаш а ба!

1омабу аз берашта из сай мотт, цох доаккхал деш,цунца деррига дог-уйла ювзаенна. Х1ана аьлча цунца дувзаденна да са къаман вахар, 1адаташ, истори,хоза г1улакхаш. Даи-нанеи ларх1ар, воккхаг1чун сий дар, з1амаг1чох къахетар, кхалсага лоарх1ам бар — из деррига чулоац са метта культуро. 1алама хозленаш, наьха дикал, маьрша вахар, кортамукъале, денал, эхь-эздел- из а даьй метто хоза гойт. Поэтий стихашка,поэмашка иллешка бекар-эздий г1алг1ай мотт ба. Наьна дог тедер, боча бер хьестар, йи1ий дог г1оздоаккхар, доттаг1чун тешам лур — из а наьна мотт ба! Наьна мотт оал г1алг1ай метах, нана мо из боча хиларах!

Нана! Наьна мотт! Наьначе! — уж дешаш ца довзаш саг вац укх дунен т1а! Сага вахаре эггара дезаг1а дола х1амаш гойт цар.

Нана! Хьона вахар деннар,хьо хьалкхеваьр, ший са хьо бахьан д1алургдар — нана я. Ийс бетта ший кера чу лелаваь,укх дунен т1а малха а ваьккха,воча, б1ехача, унзарча х1амах лоравеш, ший мотт д1а а хьехаш,нанас хьалкхевича, из ший мотт лертт1а ца бувцар эхь да дезалхочоа. Наьначе! Хьо ваь,хьо кхийна ,хьо ваха,хьа эггара хьамсараг1а йола моттиг я!

Т1аккха, цу хьа нанас ший ц1ийца хьона чубесса,ший шурийца хьона хьаьнал бийца, х1ара денна хьо даькъалвеш, хьона ловцаш доаха боча мотт ца бийзача йиш йий? Даьй хьаькъал, беркате вахар,яхь, эхь-эздел, денал, къахетам бувца мотт бицбалийта йиш? Цох в1алла а шеко яц, из бицбалийта йиш яц, из ца бийцача йиш яц. Из хьехар — са сийдола декхар да! Аргдар аз вай къоначарга, вай сийдолча къаман нахага:

«Воашош хала кхедаьча воай ноаной сийна, царех эхь хийтта а лорабе беза вай мотт. Кегалургбоацаш, ма хулла боагг1ача тайпара нийсса бувца беза.Тахан вай теркам бича, воашта а ховш, ч1оаг1а к1оадо ю вай г1алг1ай метта. Х1аранена уллув ба ала йиш йолаш да вай, г1алг1ай мотт лертт1а

6 стр., 2809 слов

На ингушском языке са наьна мотт

… Са хьамсара наьна мотт» сочинение про ингушский язык, для использования на уроках ингушского языка Просмотр содержимого документа «Сочинени «Са хьамсара наьна мотт»» Конкурс творческих … укх г1оза денца, Ер деррига дуне хьона сийрда доах!! Са Г1алг1айче, хьона духьа Деррига 1алам хозденна да. … для тебя с рождения – родным. Ничто на свете не сравнится С тем языком, что мог пробиться В твоих устах, …

хьабувца ца хов нах. Уйла яьйий вай? Доккха зе ма дий вай воай т1ехьен дер, боагг1ача тайпара царна из мотт д1а1ома ца бой! Ца1-м хов сона-боккхий хилча цу вай т1ехьено вай бехке дергдолга, из цар дой, царех бехк боаккхилга хургдац».

Беррига бехк хьехархой ба»! -оал цхьачар. Миска-я1, хьехархо, ма доккха дукъ да хьона тахан т1алаттар. Водачо а воаг1ачо а дерригача х1аман бехке ву-кх хьо, п1елг мо цхьаь.царна духьал латта везаш хул хьо… Хьехархочун керттера декхар да—грамматика бокъонаш хьехар,нийсса язде 1омабар, меттацара чам совбаккхар. Х1аьта, в1алла из мотт ц1аг1а бувцаш ца хилча, телевизора чу а, тикаь т1а а, берий бешамашка а духхьал эрсий меттала къамаьл мара хозаш ца хилча, мишта ховргда вай з1амигача берашта из бувца? Дукхаг1болчар шоайла а бувц эрсий мотт, г1алг1ай бар ца эшаш санна. Эрсий мотт хар а дика да, из ханза баргбоацаш а ба (вай мехкара араваьлча къаьстта эш из), цхьабакъда ший мотт т1ехьашка а баькха, кхычунгахьа верза йиш яц. Сога хаьттача, ц1аккха лакъаргбоаца хьаст ба мотт. Лебеча меттага хьежжа хул наха юкъера сага лоарх1ам а.

«Г1алг1ай мотт –дунен кор!» «Г1алг1ай мотт—Даьла совг1ат!»

Из кор баьддерзийта а, Даьла совг1ат тишде а доаде а йиш яц вайга! Цхьаволчо оал: «Мегаргбар из-м,нах д1акхеташ хилча». Мегаргбац, са доттаг1а! Нагахьа санна иштта мегаргбаларе,яздаргахьа а бувцаргахьа а ший бокъонаш йолаш хургбацар мотт. Сийдолча даьша дукхача халонашта шоаш духьалнийсбеннаболлаше а, кега а ца беш, вайга хьакхоачабаьб из. Вайна ховш да-кх, хьалха вай къаман цхьацца халонаш т1алаьтталга.

Бакъда, г1алг1ай метта йоазув 1923 шера мара хьакхолладеце а,массаза дег1аихаб вай мотт багахбувцамца.Дукха фаьлгаш, кицаш,иллеш, шира дувцараш,ховли довзалеш да вай наьна мотт,къам,хоза г1улакхаш хестадеш. Ма хулла кхувш йоаг1ача т1ехьенна уж дувца а, цох пайда эца а беза.

Д1аяхача вай заман ХХ-ча б1аьшере г1алг1ай мотт ч1оаг1а къалбисабар, цун г1улакх тишдала доладелар,из бувцар а лебер а лаьг1делар. Г1алг1ай мехкара д1аараваьлча безаш бац е бала пайда болаш а бац из г1алг1ай мотт, оалаш а нийслора. Из 1омабе хала а ба,алапаш дукха а чоалхане а да, яхаш а бар. Из яхачарга ала ловра-кх, мел хала дале а б1у ца къожабеш 1арбий, ингалсий, немций, френг1ий мотт ма 1омабой вай. Т1аккха ший къаман мотт, Дала хьона лаьрх1а совг1ата бенна мотт,1омалац йоах. Х1аьта укхаза хаттар отт, ванаг1 селлар хала да г1алг1ай мотти йоазуви 1омаде? В1алла а дац! Вай алфиватаца деррига а 46 алап мара а дац,царех шолха «чоалханедараш» шийтта алап мара а дац!

«Цхьа мотт ховр цхьа саг ва,ши мотт ховр ши саг ва,кхо мотт ховр кхо саг ва, ший къаман мотт ца ховр цхьаккха вац»,- иштта йоах хьаькъалеча кицо. Г1алг1ай метта хьал а цун лерх1ам а хувцабала болабелар 27 шу хьалха, вай паччахьалкхе а йолаш, вай Республика а йолаш вай 1охайшача. Г1алг1ай Республика Конституце т1а г1алг1ай мотт эрсий меттаца цхьана паччахьалкхен мотт ба аьнна, белгалдаьккха д1ач1оаг1дича. Г1алг1ай мотт а, йоазув а, йоазон бокъонаш а 1омаю тахан школашка, университете, кхыча дешара заведенешка.Х1аьта,таханарча дийнахьа вай мотт лебеш ба шинна а «Г1алг1айче» ц1и йолча телеридиокомпанеша еча передачашка, арадувлаш да «Литературни Г1алг1айче» яха журнал, «Села1ад» яха берий журнал укх ткъаьи итт шера арадувл духхьал г1алг1ай меттала. Г1алг1ай мотт массайолча оаг1орахьара тохкаш ба Г1алг1ай 1илма тохкама институте, Г1алг1ай паччахьалкхен университете. Хьехархошта могаш дола г1о деш я Хьехархой говзал лакхъяра йола институт.1илманхоша кийч а даь арахийца дукха 1илман тохкама балхаш да, дошлоргаш да. Дикаг1болча, говзал лакха йолча хьехархоша арахийца дукха методически пособеш да.

2 стр., 547 слов

По чеченскому языку — нохчийн мотт г1иллакхийн хьоста

Озда стаг, ша цхьанне а гуш ца хилча а хуьла оьзда.Оьздангалла пхеа декъе декъа мегар ду:адмашца оьзда хиларкхиндолу чохь садолу х1уманца оьзда хилардала мел кхоьллина чохь садоцу х1уманца … стаг, ша цхьанне а гуш ца хилча а хуьла оьзда.Оьздангалла пхеа декъе декъа мегар ду:адмашца оьзда хиларкхиндолу чохь садолу х1уманца оьзда хилардала мел кхоьллина чохь садоцу х1уманца …

Тахан кердача вахаро д1адеххача бесса мотт 1омабара ,бокъонаш караерзаяра а, керда инновационни говзал лелаяра а т1акхувш хьехархой а ба, цох дог а лазаш. Февраль бетта 21-ча дийнахьа дездеш да Дунен халкъашта юкъера наьна метта ди,цох хетадаь д1акхухь декадаш,ерригача Россе регионашка санна. Дега хозахеташ т1аэц къона йоазонхой вай хилар,царех доаккхал де а доаг1а. Изи изи г1алат да хьа,яхаш цун чам ца бойташ,хозача к1аьдача меттаца г1о-новкъостал де деза царна вай боккхаболча йоазонхоша.1илманхоша. Кхоачашде аьнна вай метта хьакъехь белгал мел даьккхар кхоачашдар 1алаьмате дика да.Цхьабакъда,г1алг1ай мотт шаьрра бувцарал,школашка 1омабарал,1илманца тахкарал,цун йоазонаш дешарал а дикаг1а г1о-новкъостал хургдар,нагахьа санна бераш ага чура доагг1аше а из лебеш хилча,биц ца луш дегашка,сакхетаме уйлашка бахаргбар из боча, беза хила беза Г1алг1ай мотт.Цудухьа массе а оаг1орахьа г1алг1ай метта г1о хургдола аьттув лаха беза х1ара г1алг1ачо,из ший патриотически декхар а даь шийна хьалхашка оттаде деза. Шеввар цхьана ца эттача из кхоачаш а хургдац.

Тахан аз доаккхал ду се г1алг1а хилирах, из мотт хьеха сай аьттув хиларах,сайна цунцара безам Дала баларах. Са хьамсарча, эздийча даьша бийца, мозал мерзаг1а бола г1алг1ай мотт хьех аз дег чура.

Сай эссе чакхъяьккха ловра сона айса язъяьча байтаца:

Са даьй мотт. Нанас хьекха хьаьна шура Хьаьнала ювц вай г1алг1ай меттала, Даьша леладаь лоамий эздел Леладу вай г1алг1ай меттала. Т1аккха бувцалга дий из мотт Кхыча меттаца д1аийна? Т1аккха лебе йиш йий из мотт Дега чура боацаш,цхьа талмастта? Ужахьнаькъан Лиза, Магасерча лицея хьехархо.

Источник

Содержание

Эздел сочинение на ингушском языке
Эздел сочинение на ингушском языке
Войти
Эздел — бусалба сага куц
Эссе на ингушском языке2
Книгу, где все народы мира произошли от ингушей, запретили в Чечне
Эздел – Ингушская Этика – Нравственные понятия и термины ч.2
Видео

Духхьашха нус гучаяккха болхаш, хьош хиннад 1а1а, дошо г1оз е г1алкхаш, кач олла дошо хьайкал (жай), кхы дола совг1аташ, масала гурмали, йовлакх ишт. кх.д. Г1алг1ай яхь хиларах наха нийсса хила г1ерташ деш хиннад уж совг1аташ, дале а торо дикаг1а йолчо, совг1аташ дукхаг1а а, маьха дезаг1а луш хиннад. Шийгара несо а луш хиннад, з1амига совг1аташ, тхьамка чулеладу ц1ораш (т1ормигаш), сахьата, тепча, инзаш, пезгаш, палчакхаш. Уж ше яр несо ше хьаяь, eгa а хиннай. Цул совг1а цхьацца мерех хьекха йовлакх а хиннад цу совг1аташца. Совг1аташта юкъе геттар деза лоарх1аш хиннад дуфи далар.

«1а такханза 1аьхар мо, з1амига я хьо. Доаккхача хьаькъала да хьо хиннаяцар, аьнна хьона бехк т1акхоачийтаргбац оаха, ховча хабар а дийца, ца ховча дош а дийца. Дешах даьри а даь, оапех ахча а даь. Хьа са 1ехадергдолаш а дац тхо. Юстара бола безами шун дага йола уйлеи хьоца лелае дага хьона а ма дохалда, хьоца лелае дага тхона а ма дохалда. Х1ама т1ехболча безамца хила деза вай т1ехболча безамца хилча, ингале оаркхилгача чу улла улхий модз мо безаме йоаккхаргъя вай в1аши мел йоаккха ха. «

Дика дешар, шийна наха т1ехьаг1а накъа даргдолаш ше деша дешар, ший дешарца, шийна ший мехка пайдане хилар, из да дешара эздел. Ший хьаькъал наха, зене зуламе ца хилийтар. Ше дийша ва яхаш, уйла сом ца ялар, кура ца валар. Х1анз дийша ваьннав со аьнна ца дешаш ца сацар. Даиман дешаш хилар, шийна цаховр 1омаде г1ертар. Бусалба а, дунен а дешар деша г1ертар. Из да дешара эздел.

Хьай нана, наьна йиша, даь йиша 1айха лоарх1аш мо массе бола кхалнах лархьар. Моллаг1ча къаман кхалсаг яле а цун сий дар вай декхар наьнаца, йи1ийца, несийца, ший никъ лела бар эздел доаца, ийрча г1улакх хьайгара б1арга ца дейтар царна. Безаш, хьесташ, боча лела бар. Уж болча эздий доаца дош ца оалаш, мотт хоза бувцар.

Хьай ханнарачунца а леладе деза эздел. Хье волча веча веза хьаьша ваь ларх1а веза. Хьайгара г1о дезалга хайча оарцаг1а вала веза. Дика, во цунга деча ваха веза. Деха веча дала деза, хаьттача хьайна ховр ала деза. 1уйре дика, сайре дика ювца еза. Хьайла эсалаг1а, 1овдалаха ца хеташ хьайна нийсса ларх1а веза, хьай нийсархо. Наха юкъе дакъа долаш, д1ахьош хила веза. Хьо доле а бакълуш хила. Харцвар 1ото1оваь, бакълур хьаллаца веза хьайна зе хуле а. Эздел, г1улакх леладе, массанеца цхьатарра. Хьай сий ду 1а наьха сий дой. Эздел леладаьд аьнна к1алвуссаргвац хьо.

«Шуно вовзийт эзделаца вар, эздел доацар» яхад вай даьша. Х1ама даа 1оховча хана бисмал а цадаккхар. Кулгаш дила ц1ена хилар. Х1ама юаш дукха ца яар, хьаэцар 1оюллар, сабарца йийллар, дуккха х1ама багаа елла дукха мочкхалаш ца дахар, массарел т1ехьа висса нах хьайга хьежа ца бар, е массарел хьалхаг1а йиа а ваьнна нах хьайна б1ара ца хьежабар. 1охар, хьалг1аттар а эздий хилар. Х1ама йиа ваьлча алхьам дешар, г1улакх деш лаьттачоа хоза баркал алар, фусам даьшта, барт, безам, беркат Даьлагара дехар.

Къамаьл дара эздел

Къамаьл деча хана хье ала воаллар лоацца д1аала хар. Мотт к1аьда, мерза бувцар. Хьайга хоатте хьайна ховр, хетар д1аалар. Хьайга ца доаг1а къамаьл ца дар. Дукха лувш хье наха сов ца валийтар, хьайна дайна дале а наьха г1алаташ ца дувцар. Довна юкъе воде, тоам, машар бувцар. Маслахьат хургдола оаг1ув лахар. Миччахьа воде а хьай метта доал дар. Ала дезача дош алар. Сацавезача соцавалехьа саца хар, кулгаша 1ойилла шахьар, метта йоагаю. Туро, тепчо ца1 вийнав, метто ийс вийнав оал г1алг1аша. Мотт доал де дезаш х1ама я. Метта доал де хар хьаькъал да. Модз санна мерза ба мотт. Сим мо къаьхьа ба мотт. Ше лебарга хьежжа Мулакх де отт. Доал делаш метта. Чов хургъйоацаш керта мерза хилийта оала дош, к1аьда хилийта бувца мотт. Эггара дукхаг1а къинош дер мотт ба метта доал ца дер халача оттаргва, метто сага сибат хувц, ийрча ваьккхе доаду куц. Доал делаш метта.

Источник

Эздел сочинение на ингушском языке

Эздел — бусалба сага куц

Лоацца вайнаха цу сагах «эздий бусалба саг ва», оал.

Хьажал т1аккха бусалба дыно цох фу йоах?

Даьла Элча (а.с.в) Дала мел кхеллача адамал хозаг1а г1улакх долаш хиннав.

Аллах1о сийдолча Къуръана чухьа

Пайхамарага йоах:
« >»

Дала дерригача халкъанна байтача моаршон наькъ т1ехьа

сийдолча бусалба дын т1ехьа а Хьо ва, дерригача адаманна юкъера Хье харжа сийдолашаг1а, эздег1а долча оамал-г1улакх т1ехьа а Хьо ва, яхалга да из.

Пайхамара асхьаб хиннача Малик во1 Анасо аьннад:

«Даьла Элча (c.a.c) нахах г1улакхагахьа эггара толашаг1а вар».

Вайна массарашта т1ехьа да спидола х1ама Сийдолашаг1волчунгара хьаийдар.

Тахан са хьамсара вежарий-йижарий!

Сенца дувзаденна да из?

Хьалха вай дай ч1оаг1а нах болга ха мегаргда укх цхьан суртах.

Вайнаьха дувхар — Россе паччахьа ц1енна эггара дукхаг1а безаш лелабаь г1ирс хиннаб.

Х1аьта тахан вай мехкараши кагийча нахи эггара ийрчаг1а бола г1ирс т1абийхаб.

«Бусалба саг», «эздий саг», «г1алг1ай йо1, «г1алгай з1амсаг» — яха куц цу тайпара кечбеннача нахах де бокъо яц.

Цхьаболча воча наха эхь а юхь а дайна карташ ара а тетташ, наькъаш готтадеш орамаш хьалувц. Тхьовра денз ц1ена а долаш чу чкъаьрий а лийнна хиш б1ехду, цар атаг1енаши аьлешй кхалажех хьалюз.

Харцлувш вола ший гаргара-кхоачара саг цу харцонах юха а ца тохаш, цунна т1ехьа а ваьле дГавода хийла саг.

Из деррига а бусалба наьха куц дац. Вайнаха юкъе лийнна х1амаш дац.

Са хьамсара вежарий-йижарий!

Воай мохк ц1ена хоза лоаттабе а, из лорабе а, дерригача дуненна хоза хьокхам баь из д1аоттабе а Къахетамеча Дала низ лулба вайна!Дал барт ца1 болб вай.

Источник

Эссе на ингушском языке2

ГБОУ «Лицей-детский сад г. Магас», Республика Ингушетия

«Наьна мотт-дунен кор!» «Наьна мотт-Даьла совг1ат!»

Из кор баьддерзийта а, Даьла совг1ат тишде а доаде а йиш яц вайга!

Х1ара къаман ший мотт ба. Вай даьшеи ноаношеи б1аьшерашка бийца а бувцаш а хьабоаг1 г1алг1ай мотт. Цар ч1оаг1а дукха а безаш, лора а беш, нанас ший бер мо боча а болаш укх шерашка хьакхаьчийтаб вай наьна мотт. Даьла хоза кхеллаб вай мотт, шийца эздел, г1улакх, яхь йолаш. Г1алг1ай къамах хьаваьнна х1ара саго ший мотт ларх1а а, лорабе а, к1оаргаг1а 1омабе а беза. Меттаца гучадоал дика мел дар:хьаькъал, эздел, эхь, сий, г1улакх, майрал, мехкацара безам. В1алла дийца варгвоацаш хоза а, к1оарга ма1ан долаш а, к1аьда а ба наьна мотт!

Цхьаволчо оал: «Мегаргбар из-м, нах д1акхеташ хилча.» Мегаргбар, даьра! Нагахьа санна иштта мегаргбаларе, яздаргахьа а бувцаргахьа а ший бокъонаш йолаш хургбацар мотт. Вай даьша дукхача халача заманна шоаш духьалнийсбеннаболлаше а, кега а ца беш, вайга хьакхоачабаьб из. Вайна ховш да-кх, хьалха вай къаман цхьацца халонаш т1алаьтталга. Бакъда, г1алг1ай метта йоазув 1923 шера мара хьакхолладеце а, массаза дег1аихаб вай мотт багахбувцамца. Дукха фаьлгаш, кицаш, иллеш, шира дувцараш, ховли довзалеш да вай наьна мотт, къам, хоза г1улакхаш хестадеш. Ма хулла кхувш йоаг1ача т1ехьенна уж дувца а, цох пайда эца а беза. Д1аяхача вай заман xx-ча б1аьшере г1алг1ай мотт ч1оаг1а к1албисабар, цун г1улакх тишдала доладелар, из бувцар а лебер а лаьг1делар. Г1алг1ай мехкара д1аараваьлча безаш бац е бала пайда болаш а бац из г1алг1ай мотт, оалаш а нийслора. Из 1омабе хала а ба, алапаш дукха а чоалхане а да, яхаш а бар. Из яхачарга ала ловра-кх, мел хала дале а б1у ца к1ожабеш 1арбий, ингалсий, немций, френг1ий мотт ма 1омабой вай. Т1аккха ший къаман мотт, Дала хьона лаьрх1а совг1ата бенна мотт, 1омалац йоах. Х1аьта, укхаза хаттар отт, ванаг1 селлар хала да г1алг1ай мотти йоазуви 1омаде? В1алла а бац! Вай алфавитаца деррига а шовзткъа ялх алап мара а дац, царех шолха «чоалханедараш» шийтта алап мара а дац! Эрсий кица да, «Из-м китайски грамота яц» оалаш, чоалхане доацача дешах е г1улакхах аьле.

Кхо эзар ца1 шоллаг1чох тара доаца иероглиф довза деза из мотт 1омабечоа! Из иштта дале а, китайцашта-м дика хов из шоай мотт а йоазув а. «Цхьа мотт ховр цхьа саг ва, ши мотт ховр ши саг ва, кхо мотт ховр кхо саг ва, ший къаман мотт ца ховр цхьаккха вац!» Г1алг1ай метта хьал а цун лерх1ам а хувцабала болабелар 25 шу хьалха, вай паччахьалкхе а йолаш, вай республика а йолаш вай 1охайшача. Г1алг1ай Республика Конституце т1а г1алг1ай мотт эрсий меттаца цхьана паччахьалкхе мотт ба аьнна, белгалдаьккха д1ач1оаг1дича. Г1алг1ай мотт а, г1алг1ай йоазув а, йоазон бокъонаш а 1омаю тахан школашка, университете, кхыча дешара заведенешка. Х1аьта, таханарча дийнахьа вай мотт лебеш ба шинна а «Г1алг1айче» ц1и йолча

телерадиокомпанеша еча передачашка, арадувлаш да «Литературни Г1алг1айче» яха журнал, «Села1ад» яха берий журнал укх ткъаьи итт шера арадувл духхьал г1алг1ай метта. Г1алг1ай мотт массайолча оаг1орахьара тохкаш ба Г1алг1ай 1илма тохкама институте, Г1алг1ай паччахьалкхе университете.

Тахан Дала вайна хоза Даьхе яьннай, дика паччахь веннав, беркате хоза мохк беннаб, наьна кулг санна к1аьда, ага улл бер мо ц1ена мотт беннаб. Сога хаьттача, вай массане барт болаш, яхь йолаш, сий долаш вай наьна мотт лорабе а к1оаргаг1а 1омабе а беза! Дала лораболба вай мотт!

Источник

Книгу, где все народы мира произошли от ингушей, запретили в Чечне

Заводской районный суд Грозного признал экстремистским материалом книгу ингушского писателя Идриса Абадиева «Эздел — формула земной и вечной жизни». Суд выявил в книге пропаганду превосходства ингушей над другими народами и разжигание межнациональной розни.

Слово «эздел» в ингушском языке имеет много значений, самое распространенное — «благородство», «кодекс чести». Противоположность эзделу, по Абадиеву, — «хурдел», то есть испорченность, невежество, подлость. Абадиев в своей книге утверждает, что «эздел» — религия, которую исповедовали библейские пророки, начиная с Ноя. По словам Абадиева, ковчег Ноя после потопа причалил к современной Ингушетии, ингушский язык — праязык всех людей (в терминологии автора Нана-мотт, «язык матери»). Прародиной человечества, по Абадиеву, считается страна Нана-Наьсаре. Нана, как уже было сказано, слово «мать» на ингушском. Этимология слова «наьсаре» в ингушском имеет разные значения: от существительного «несари» — невесты до словосочетания «нийса аре» — ровные места. В ингушском письменном языке Наьсаре — город Назрань. По мысли ингушского фолк-историка получается, что колыбель человечества — Назрань.

Этногенез народов, по Абадиеву, происходил просто: те народы, кто сохранил «эздел», стали современными ингушами, кто последовал «хурделу» — потерял связь со своей прародиной Ингушетией. К «потерявшимся» ингушам, закосневшим в невежестве и пороках, Абадиев отнес, в частности, современных ногайцев. Настоящий эздел, считает Абадиев, можно сохранить, только если человек родился и вырос в горах. А предки ногайцев, пишет ингушский «историк», бросили родные горы и перебрались навсегда в степи Прикаспия, для их потомков горы Кавказа — чужбина, как и для ингушей степи.

Абадиев пишет, что ингуши называют Ногайскую степь «Нохче» — созвучно с самоназванием чеченцев, нохчи. Поэтому, говорит Абадиев, чеченцы — «деградировавшие» в глубокой древности ингуши, которые смешались с ногайцами, пользуются по сей день ногайским самоназванием и по факту не имеют своего собственного языка и культуры. Автор все же делает «реверанс» чеченцам, говоря, что они отошли от «правильных» ингушей самыми последними. От ингушей, по мысли Абадиева, произошли и осетины, чьи предки-ингуши забыли древний эздел и смешались с переселившимися на Кавказ и в Среднюю Азию персами (иранцами). Грузины, по Абадиеву, ведут свой род от «неправильных» ингушей, смешавшихся с перебравшимися в Закавказье племенами протокартвельского корня.

Если верить «историку», от ингушей произошли жители Чили и Аргентины. Название Чили, как говорит Абадиев, происходит от ингушского «шийла» — холодно. Аргентина — от ингушского «аргэн тэ» — «за хребтом». Логично, от Чили Аргентину отделяют Андские горы… Швейцарцы — тоже потомки ингушей, так как на ингушском «Шувцааре» — равнина с горами.

Логично, что ингушский фантаст назвал потомками ингушей древних римлян и нынешних итальянцев. Италия — «итт ала», на ингушском «десять огней» или «земля вулканов». Немцы бы удивились также, узнав от Абадиева, что они тоже потомки ингушей.

«Долину между реками Терек и Камбилеевка ингуши называют Гармааре или Гармаане. Государство между реками Рейн и Эльба называется Германией. Немцы называют свою страну Дойчланд. Слово „дяйче“ с ингушского переводится как „отчизна“, а немецкое слово „ланд“ — „земля“ соответствует ингушскому „лаьтта“» — пишет Абадиев.

Само собой, у Абадиева и русские — это последовавшие в древности «хурделу» «неправильные» ингуши.

Идрис Абадиев — радикальный ингушский националист, глава организации «Мехк-Кхел» (Совет старейшин), один из лидеров радикальной ингушской оппозиции, участник митингов в Магасе в 2019 году. Его книга, где все народы мира произошли от ингушей, вышла в 2001 году. В 2005 году книгу переиздали, редактором и рецензентом книги выступил заслуженный деятель науки Республики Ингушетия историк и писатель Нурдин Кодзоев.

Источник

Эздел – Ингушская Этика – Нравственные понятия и термины ч.2

2 . Фарал/Благодать

Фарал (в переводе с ингушского языка – источник благодати, изобилия. Гармонии и согласия) – древнеингушское этическое учение о мироздании и благодати. Судя по сохранившемся архаическим материалам, оно возникло предположительно в 1-м тысячелетии до н.э. зародилось скорее всего в жреческой среде. Так как в нём много элементов языческой религии, мифологии, языческой концепции происхождения мира. Вероятно, в древности существовала целая школа ингушских жрецов – философов, создавших и проповедавших фарал. Но имена их и само учение, к сожалению, всё ещё неизвестны науке.

В преданиях сохранились имя и суть учения одного из них, конечно осмысленное народом в доступной ему образно-мифологической форме. Его звали Магал. Предание о Магале впервые записал и опубликовал в 1875 году ингушский философ и просветитель XIX века Чах Архиев в очерке «Ингуши (их предания, верования и поверья)».

Приведём целиком ту часть предания, которая повествует о древнеингушском мудреце-философе Магале.

« В горах есть теперь развалины одного аула, который прежде носил название Магал. Аул этот расположен на обрывистом склоне Чёрных гор, в Шанском ущелье. Давным-давно, когда аул этот был населён ещё так, что мог выставить шестьдесят всадников, жил в нём один учёнейший человек, которого звали также Магалом: у него была весьма замечательная священная книга, из которой он обыкновенно почерпывал свою мудрость и знания. Эта книга теперь ещё хранится в храме, находящемся между развалинами аула носящем название «Магаерда».

У учёнейшего мудреца Магала, именем которого был назван сам аул, хранилась драгоценная и замечательная «Звезда ветров», она лежала в крепком сундуке, который не могли разбить никакие инструменты.И на самом дне была прикрыта многими другими вещами, представляющими своею важностью и драгоценностью предмет зависти и почтения как других учёных. Так и всех соплеменников. В доме этого Магала жила замечательная белая змея: она умела говорить по-человечески и считалась членом семьи Магала за вою разумность и кроткое поведение.

Дорогой он заехал на ночлег в аул Затр, по обыкновению горцев, хозяин сакли, в которой Магал остановился, Магал заметил, что у козла, лежавшего недалеко от кунацкой сакли, закачалась борода. Обстоятельство это поразило Магала, так как в это время в горах вовсе не существовало ветров. Магал, несмотря на свой сильный аппетит. Перестал есть и начал думать о причине такого странного явления. Вдруг он вспомнил о «звезде ветров», которая хранилась в его сундуке, так как ключ от сундука он оставил своей жене, то у него явилась мысль, нет ли какого-либо несчастья в его доме – с сундуком? Эта мысль до того овладела Магалом. Что он, не окончивши своей еды, тотчас же вскочил на коня и поскакал домой.

Между тем в его отсутствие в семье случилось важное происшествие. Один из маленьких сыновей Магала любил постоянно играть с белой змеёй. Во время отсутствия отца, играя с нею, ударил её ножом и отрубил ей хвост. Змея страшно рассердилась на мальчика, бросилась на него и ужалила так, что мальчик вскоре умер. Несчастная мать. Прибежавши на крик своего ребёнка и увидев его труп, совершенно растерялась от горя и начала бегать по комнатам. В то время, ища как бы бессознательно тряпки для раны сына, она отворила заветный сундук и начала ворочать в нём рукою. Лишь только она отвернула предметы, прикрывшие «звезду ветров», последняя быстро поднялась и улетела на небо. С этого времени в горах начали дуть почти каждый день сильные ветры, между тем как прежде их никогда не бывало.

Прискакавши домой, Магал был страшно поражён совершившимся несчастьем, особенно потерею звезды.

Зная, что змея владеет многими чудодейственными секретами, он стал вызывать её к себе из норки. Обещал сделать ей хвост из золота и серебра, а за это просил её только содействовать возвращению с неба «звезды ветров» в заветный сундук.

После усиленных просьб белая змея вышла из своей норки и приблизилась к Магалу. Она хотела вступить с ним в переговоры, но, нечаянно взглянув на свой отрубленный хвост, вдруг раздумала и сказала ему: «нет. Магал. Как я не забуду своего отрезанного хвоста, приделавши золотой, так и ты не забудешь своего сына и рано или поздно убьешь меня поэтому между нами больше уже не может быть мира и согласия!» сказавши это, змея опять поползла назад и скрылась в своей норке.( ингушская империя) Когда змея вышла из норки для объяснения с Магалом. «звезда ветров» так низко опустилась с неба над саклею Магала, что её можно было достать с крыши, когда же змея удалилась в свою норку, «звезда ветров» снова поднялась на воздух так, что чуть виднелась на высоте…»

Постепенно фарал приобретает черты безымянного народного учения. В нём стали явно преобладать этические идеи и элементы. Согласно ему, вся гармония мира, вселенной, всё благополучие рода человеческого по воле Дяла держится на благодати – фарал. Там. Где присутствует фарал, царит всеобщее согласие, благоденствие и обилие всего. Вырастает достойное потомство, которым род человеческий может гордиться. Земля бывает настолько «жирной», плодоносной, что стоит её сжать в кулаке, как из неё капает масло. Фарал всюду распространяет своё животворное, созидательное сияние. Не видимую человеческими глазами энергию.

Философские идеи, представления, суждения, принципы, категории, относящееся к учению фарал, отражены в в лексике ингушского языка (у других нахских этносов этого понятия нет), в благопожеланиях (ловцаш), мифах, сказках, легендах и преданиях, песнях и в других жанрах фольклора (в образах Жер-Бабы, Хамчий Патараза древне-ингушского нартского эпоса), в обрядах, обычаях, традициях, в многочисленных памятниках материальной культуры, в идах народных искусств, во всей народной философии.

Следовать учению фарал – значит быть добрым, правдивым, щедрым, чистым сердцем (дог цIена), не помнить зла, отвечать добром на зло и тем самым не дать ему распространяться. А отвечая злом на зло, человек становится вольно или невольно виновником распространения зла. Человек должен уважать старших, быть опорой младших и слабым. Он должен побороть в себе жадность и зависть, быть великодушным, гуманным, жалостливым, чистоплотным и опрятным. И тогда благодать – фарал не покинет его. Фарал умножает добро и доброе и тем самым, согласно учению, искоренят зло. Отсюда одна из основных идей, постулатов фарал: зло можно и должно искоренять, постоянно и повсюду творя добро. Чем больше человек творит добра, тем больше невидимая глазу благодать – фарал распространяется на него и его окружение, и наоборот.

Учение фарал в течение веков переосмыслялось и видоизменялось, приобретая всё больше этические эстетическое содержание и значение. Многое забыто, но основные его постулаты, часто в другой форме и в других интерпретациях, сохранялись и не потеряли актуального научного и воспитательного значения и сегодня.

Как видим, не всё в фарал совпадает с этикой эздел. Некоторые нормы имеют противоположные эздел толкования. Особенно указанный принцип фарал: зло победить и остановит может только добро без насилия. Видимо, в чём-то существенном этика фарал была иной, чем этика эздел, но она, предлагала свои альтернативны, дополняла и углубляла последнюю, являясь действенным ключом к пониманию и толклванию многого в истории и культуре народа.

3. Сий/ Честь

А. Х. Танкиев Эздел- Ингушская Этика- Ингушская Этика

Источник