Обновлено: 09.03.2023
Прямиком в Казань я еду, сев на пару лошадей.
Погоняет лихо кучер, скачут лошади быстрей!
Вечер. Радостно сияет лучезарная луна.
А листва трепещет тихо, и к деревьям льнёт она.
Тишина вокруг, и мысли убаюкали меня.
Тяжелеют мои веки, засыпаю сладко я.
Вдруг, очнувшись, я увидел: предо мной — чужая даль.
Расставания такого прежде я не испытал.
До свидания, и лихом ты меня не поминай,
Край несбывшихся желаний, мой родной любимый край!
Ах, прощай моё жилище, скрылось из моих ты глаз!
Ах, дома родные, где вы? Вновь увижу ли я вас?
Исстрадавшееся сердце горестным горит огнём.
Одиноко мне в дороге с мыслью грустною вдвоём.
Ко всему, зачем-то кучер подозрительно замолк.
Не поёт он про красавицы калфак и перстенёк.
Ах, чего же не хватает? Ах, скажите, что не так?
Нет родных со мною вместе, сирота я, сирота!
Мингали и Бикмулла какие-то, не знаю их!
Бикмухаммет и Биктимер — невмоготу среди чужих!
Ах, родные, невозможно жить вдали от вас и врозь!
Вы представьте, как без солнца, без луны бы вам жилось!
Тяжела от мыслей этих, ах, головушка моя!
Как родник лесной, невольно залился слезами я.
Голос в уши тут ворвался: «Эй, шакирд, проснись и встань!
Мы к Казани подъезжаем, Полюбуйся на Казань!»
Вдруг растаяли бесследно мысли грустные мои!
Кучер, в сторону Казани лошадей быстрей гони!
Слышится призыв к молитве: первый утренний азан.
Лучезарная и страстная, прекрасная Казань:
Наших прадедов светлица, их благословенный край,
В исстрадавшемся и страстном сердце воплощённый рай,
Чудеса и просвещенье, средоточие умов,
Светлые мои надежды, первая моя любовь!
Рифкат, очень хороший перевод, мы чувствуем чувства Тукая, его любовь к Казани и Вашу любовь.
Спасибо за отзыв, Альбина! Очень ценно именно от Вас получить положительный отзыв, так как Вы наверняка читали это стихотворение на языке Тукая.
Портал Стихи.ру предоставляет авторам возможность свободной публикации своих литературных произведений в сети Интернет на основании пользовательского договора. Все авторские права на произведения принадлежат авторам и охраняются законом. Перепечатка произведений возможна только с согласия его автора, к которому вы можете обратиться на его авторской странице. Ответственность за тексты произведений авторы несут самостоятельно на основании правил публикации и законодательства Российской Федерации. Данные пользователей обрабатываются на основании Политики обработки персональных данных. Вы также можете посмотреть более подробную информацию о портале и связаться с администрацией.
© Все права принадлежат авторам, 2000-2022. Портал работает под эгидой Российского союза писателей. 18+
Лошадей в упряжке пара, на Казань лежит мой путь,
И готов рукою крепкой кучер вожжи натянуть.
Свет вечерний тих и ласков, под луною всё блестит,
Ветерок прохладный веет и ветвями шевелит.
Тишина кругом, и только мысли что-то шепчут мне,
Дрема мне глаза смыкает, сны витают в тишине.
Вдруг, открыв глаза, я вижу незнакомые поля, —
Что разлукою зовется, то впервые вижу я.
Край родной, не будь в обиде, край любимый, о, прости,
Место, где я жил надеждой людям пользу принести!
О, прощай, родимый город, город детства моего!
Милый дом во мгле растаял — словно не было его.
Скучно мне, тоскует сердце, горько думать о своем.
Нет друзей моих со мною, я и дума — мы вдвоем.
Как на грех, еще и кучер призадумался, притих,
Ни красавиц он не славит, ни колечек золотых.
Мне недостает чего-то, иль я что-то потерял?
Всем богат я, нет лишь близких, сиротой я нынче стал.
Здесь чужие все: кто эти Мингали и Бикмулла,
Биктимир? Кому известны их поступки и дела?
Я с родными разлучился, жить несносно стало мне,
И по милым я скучаю, как по солнцу, по луне.
И от этих дум тяжелых головою я поник,
И невольно слезы льются — горя горького родник.
Слышу я: призыв к намазу будит утреннюю рань.
О, Казань, ты грусть и бодрость! Светозарная Казань!
Здесь деянья дедов наших, здесь священные места,
Здесь счастливца ожидают милой гурии уста.
Здесь науки, здесь искусства, просвещения очаг,
Здесь живет моя подруга, райский свет в ее очах.
Сделайте анализ стихотворения габдулла тукая , , пар ат, , пара лошадей на русском!
Лошадей в упряжке пара, на Казань лежит мой путь,
И готов рукою крепкой кучер вожжи натянуть.
Свет вечерний тих и ласков, под луною все блестит,
Ветерок прохладный веет и ветвями шевелит.
Тишина кругом, и только мысли что — то шепчут мне,
Дрема мне глаза смыкает, сны витают в тишине.
Вдруг, открыв глаза, я вижу незнакомые поля, —
И разлуку с отчим краем всей душой почуял я.
Край родной, не будь в обиде, край любимый, о, прости,
Место, где я жил надеждой людям пользу принести!
О, прощай, родимый город, город детства моего!
Милый дом во мгле растаял — словно не было его.
Скучно мне, тоскует сердце, горько думать о своем.
Нет друзей моих со мною, я и дума — мы вдвоем.
Как на грех еще и кучер призадумался, притих,
Ни красавиц он не славит, ни колечек золотых.
Мне недостает чего — то иль я что — то потерял?
Всем богат я, нет лишь близких, сиротой я нынче стал.
Здесь чужие все : кто эти Мингали и Бикмулла,
Кому известны их поступки и дела?
Я с родными разлучился, жить несносно стало мне,
И по милым я скучаю, как по солнцу, по луне.
И от этих дум тяжелых головою я поник,
И невольно слезы льются — горя горького родник.
Вдруг ушей моих коснулся голос звонкий, молодой :
— Эй, шакирд, вставай скорее!
Вот Казань перед тобой!
Вздрогнул я, услышав это, и на сердце веселей.
— Ну, айда быстрее, кучер!
Погоняй своих коней!
Слышу я : призыв к намазу будит утреннюю рань,
О Казань, ты грусть и бодрость!
Здесь дедов наших, здесь священные места,
Здесь счастливца ожидают милой гурии уста.
Здесь науки, здесь искусства, просвещения очаг,
Здесь живет моя подруга, райский свет в ее очах.
Габдулла Тукай на татарском биография?
Габдулла Тукай на татарском биография.
Стихотворение «Деревня» Пушкин анализ?
Стихотворение «Деревня» Пушкин анализ.
Проверочное слово к парит?
Проверочное слово к парит.
Один из пары старинной плетёной обуви?
Один из пары старинной плетёной обуви.
Выпиши из стихотворения 3 пары рифмующихся слов?
Выпиши из стихотворения 3 пары рифмующихся слов.
Анализ стихотворения а?
Анализ стихотворения а.
Блок летний вечер.
Сделайте проект пожалуйста , срочно плиз ?
Сделайте проект пожалуйста , срочно плиз !
На тему Габдулла Тукай по татарский !
Дам очень много балов !
Построить от ноты фа все пары?
Построить от ноты фа все пары.
В каких деревнях жил Габдулла Тукай?
В каких деревнях жил Габдулла Тукай.
Сочинение про стих Пар ат на татарском языке?
Сочинение про стих Пар ат на татарском языке.
Игрушки должны быть безопасными, соответствующие возрасту детей, эстетичными на вид, без посторонних запахов и мелких деталей. Игрушки должна иметь яркий и красивый вид, чтобы у ребенка формировался художественный и эстетический вкус.
Собственность одна — частная, просто с разными субъектами собственность = личный карандаш Частная = общий дом.
Че у тебя чтоли нет интернета.
Заключается в формераспоряжения землей с целью извлечения изземли полезных свойств или дохода путем : — свободногохозяйствования, рациональной организации территории, защитыземель от процессов разрушения и загрязнения.
«Хо — хо — хо» — сказал дед Мороз ведь наступил Новый Год. Кто ж не рад этому чудесному празднику где исполняются ваши мечты. Я желаю Вам(или напишите имя) (напишите ваши пожелания) в этот день! С Новым Годом.
Дорогой(ая) моя поздравляю с новым годом желаю счастья любви и здоровья и успехов в новом году.
Добро : справедливость честность доброта зло : жёсткость равнодушие ненависть.
36) полетическому 37).
1 — вечные снега 2 — альпийский луга 3 — субальпийский пояс 4 — лесной пояс 5 — лесостепной пояс.
Мына шаарында жаз анан жайма жай азыр төмөндөгүдөй бизге коноктор кĭзал эми деп Анткени алар өзгөргөн эми алардын Жалбырактары жашылМен кетким келбейт, анткени бүгүн эртең менен абдан суук эле жана мен боюсь заболетьмен эртең менен кетким келбейт мек..
© 2000-2022. При полном или частичном использовании материалов ссылка обязательна. 16+
Сайт защищён технологией reCAPTCHA, к которой применяются Политика конфиденциальности и Условия использования от Google.
Конец стихотворения — все стихи в оригинале. Стихотворная библиотека, поиск стихов опубликуйте свои собственные стихи здесь или выложите в свет любое объявление или даже стихотворение на виртуальной доске или стене объявлений.
Стихотворное чудовище — многоязычный сайт о поэзии. Здесь вы можете читать стихи в оригинале на других языках, начиная с английского, а также публиковать свои стихи на доступных языках. © Poetry Monster, 2021. Стихи на английском.
Найти стихотворение, читать стихотворение полностью, стихи, стих, классика и современная поэзия по-русски и на русском языке на сайте Poetry.Monster. Read poetry in Russian, find Russian poetry, poems and verses by Russian poets on the Poetry.Monster website.
Спонсоры — торговое агентство Russian Commerce, Ваш партнёр во внешней торговле, помощь с внешнеторговыми операциями, экспортом и импортом
Торговые объявления B2B со всего света, trade leads, Торгующее Чудовище
Поэзия на русском языке — это внутренее сообщество, олицетворяющий многовековое русское поэтическое наследие. Поэзия на русском языке стремится включать поэтов, которые важны, но, возможно, не так плодовиты, как крупные классические авторы.
Читайте также:
- Нарушения санпин в школе куда жаловаться
- Аниме рисунки в школе
- Стефаров пес лекарь краткое содержание
- Надпись мини музей в детском саду шаблон
- Послание к колоссянам краткое содержание
Лошадей в упряжке пара, на Казань лежит мой путь,
И готов рукою крепкой кучер вожжи натянуть.
Свет вечерний тих и ласков, под луною все блестит,
Ветерок прохладный веет и ветвями шевелит.
Тишина кругом, и только мысли что-то шепчут мне,
Дрема мне глаза смыкает, сны витают в тишине.
Вдруг, открыв глаза, я вижу незнакомые поля, —
И разлуку с отчим краем всей душой почуял я.
Край родной, не будь в обиде, край любимый, о, прости,
Место, где я жил надеждой людям пользу принести!
О, прощай, родимый город, город детства моего!
Милый дом во мгле растаял — словно не было его.
Скучно мне, тоскует сердце, горько думать о своем.
Нет друзей моих со мною, я и дума — мы вдвоем.
Как на грех еще и кучер призадумался, притих,
Ни красавиц он не славит, ни колечек золотых…
Мне недостает чего-то иль я что-то потерял?
Всем богат я, нет лишь близких, сиротой я нынче стал.
Здесь чужие все: кто эти Мингали и Бикмулла,
Биктимир? Кому известны их поступки и дела?
Я с родными разлучился, жить несносно стало мне,
И по милым я скучаю, как по солнцу, по луне.
И от этих дум тяжелых головою я поник,
И невольно слезы льются — горя горького родник.
Вдруг ушей моих коснулся голос звонкий, молодой:
— Эй, шакирд, вставай скорее! Вот Казань перед тобой!
Вздрогнул я, услышав это, и на сердце веселей.
— Ну, айда быстрее, кучер! Погоняй своих коней!
Слышу я: призыв к намазу будит утреннюю рань,
О Казань, ты грусть и бодрость! Светозарная Казань!
Здесь дедов наших, здесь священные места,
Здесь счастливца ожидают милой гурии уста.
Здесь науки, здесь искусства, просвещения очаг,
Здесь живет моя подруга, райский свет в ее очах.
Сания Фатхлисламова, Татарстанның Бөгелмә шәһәре 8 нче урта мәктәбенең татар теле һәм әдәбияты укытучысы
Мәктәптә лирик әсәрне тикшерү, анализлау, ачыклау бик авыр. Анализ, гадәттә, һәрвакыт түбәндәге моментларга таяна: укучыларның шигырьдән алган тәэсирен ачыклау, әсәрдәге хисне һәм аның сәбәбен билгеләү, гомумиләштереп, лирик герой һәм кичереше турында нәтиҗәләр ясау, шигырьнең теле, яңгырашы, ритм-рифмалары яки элементлары аша хиснең көчәйтелүен күзәтү.
Лирик әсәр анализлауның иң киң таралган юлы – “автор артыннан бару”. Бу юл – шигырьдәге строфа арты строфаны күзәтергә, алардагы хисне һәм аны тудырган сәбәпне ачыкларга ярдәм итә, хисләр күчешен тоярга, шул күчешкә салынган мәгънәне аңларга булыша.
Лирик әсәр анализлау, нигездә, урта сыйныфларда эзләнү яки тикшеренү ысулына мөрәҗәгать итә. Мәктәп анализында шигырьнең темасын – кичерешнең сәбәбе, ә идеясен – хис-кичерешнең үзе, иң югары ноктасы белән бәйләп аңлату җиңел.
Г.Тукайның “Пар ат” шигыре хис күчешенә-үзгәрешенә корылган.
Тема: Лирик әсәрләрдә хис күчеше — үзгәреше.
Өйрәнелә торган әсәр: Г.Тукай “Пар ат”.
Максат: 1) Лирик әсәрне аңларга, андагы хис-кичерешләрне тоярга, аларның үсү-үзгәрүен яки алмашынуын күрергә әзерләү.
2) Шигырьнең матурлыгын, үзенчәлекле сыйфатларын күрергә, тирәнрәк аңларга ярдәм итү.
3) Туган җиргә, Ватанга мәхәббәт тәрбияләү.
Җиһазлау:
1. Компьютер, мультемедиа аппаратурасы, компьютер презентацияләре: “Г.Тукай”, “Автор артыннан бару”, дәреслек.
2. Г.Тукайның тормышы һәм иҗаты турында плакат, презентация.
3. Г.Тукайның китапларыннан күргәзмә.
4. Матбугатта чыккан белешмәләр, материаллар.
5. И. Шакиров башкаруында Г.Тукай сүзләренә язылган “Пар ат ” җыры язмасы.
6. РСФСР халык артисты Айрат Арсланов башкаруында “Пар ат” шигыренең язмасы.
Дәрес барышы.
I. Оештыру өлеше. (Укучыларның фикерен дәрескә туплау, уңай халәт тудыру).
II. Белемнәрне актульләштерү.
1. Г.Тукай тормышы һәм иҗаты турында искә төшерү.
— Бүген без бөек шагыйребезнең “Пар ат” шигырендә лирик геройның хис күчеше – үзгәрешен күзәтербез.
III. Яңа белем һәм төшенчәләр формалаштыру.
1. Шигырь укытучы тарафыннан сәнгатьле итеп яттан укыла.
2 нче кат шигырьне РСФСР халык артисты Айрат Арсланов башкаруында тыңлау, я булмаса матур, йөгерек укый торган баладан кычкырып укыту.
2. Сүзлек эше: тараф — як, гыйрфан – аң-белем, культура, һ.б.
IV. Шигырьдән алган тәэсирләр турында сөйләшү – фикерләшү.
1. Автор артыннан бару.
(Шигырьдәге строфа арты строфаны күзәтергә, алардагы хисне һәм аны тудырган сәбәпне ачыкларга ярдәм итә, хисләр күчешен тоярга, шул күчешкә салынган мәгънәне аңларга булыша).
Укытучы. Шигырь хис күчешенә – үзгәрешенә корылган, 1-2 нче строфадагы шатлык хисе 4-12 нче строфаларда, борчылу хисе белән алмашынып, кайгыга кадәр үзгәрә. Ләкин шатлык – борчылу – шатлык рәвешендә аерылып торса да, һәр строфада, хиснең сәбәбе үзгәрү белән бәйле, хис төсмере дә үзгәрә.
Слайдлар белән эш. Һәр слайдтагы өзек “чылбырлап” укытылып бара.
3 нче слайд.
1-3 нче строфада шатлык хисе бар. Аның сәбәбе лирик геройның Казанга юнәлүендә, пар атларда җилдерүендә:
Җиктереп пар ат, Казанга туп – туры киттем карап:
Чаптыра атларны кучер, суккалап та тарткалап.
4 нче слайд.
2 нче строфада табигать матурлыгын сөйләү шул шатлыкка рәхәтлек төсмере бирә.
Кич иде. Шатлык белән нурлар чәчеп ай ялтырый;
Искән әкрен җил белән яфрак, агачлар калтырый.
5 нче слайд.
3 нче строфада шатлык хисенә канәгатьләнү төсмере өстәлә, чөнки лирик герой күңелендәге тынычлык, рәхәтлек иң югары ноктасына җитә кебек.
Һәр тараф тын. Уй миңа тик әллә ни җырлый, укый;
Нәрсәдәндер күз эленгән һәм тәмам баскан йокы.
6 нчы слайд.
4 нче строфада әлеге үсеп, иң биек ноктасына җиткән шатлык хисе кинәт үзгәрә, борчылу, сискәнү белән алмашына. Сәбәбе – яп- ят кыр уртасында лирик герой аерылудан борчыла башлый. Алдагы юлларда әлеге борчылу үсә, зурая:
Бер заман ачсам күзем, бер төрле яп – ят кыр күрәм;
Аһ, бу нинди айрылу? Гомремдә бер тапкыр күрәм.
7 нче слайд.
5 нче строфада лирик геройның торган җире, корган уй–хыяллары белән саубуллашуы әлеге борчылуга кайгыруны өсти.
Сау бул инде, хуш, бәхил бул, и минем торган җирем,
Мин болай, шулай итәм дип, төрле уй корган җирем.
8 нче слайд.
6 нчы строфа үкенү төсмере белән байый.
Хуш, гомер иткән шәһәр! Инде еракта калдыгыз;
Аһ! таныш йортлар, тәмам күздән дә сез югалдыгыз.
9 нчы слайд.
Шушы борчылу эчендә 7-8 нче строфада юану килеп керә, лирик герой кайгысыннан юану эзли.
Эч поша, яна йөрәк, хәсрәт эчендә, уйда мин;
Ичмасам, иптәш тә юк ич, тик икәү без: уй да мин.
Аһ, гөнаһым шомлыгы, бу кучеры бик тын тагын,
Җырламыйдыр бер матурның балдагын я калфагын.
10 нчы слайд.
9 нчы строфада хис яңадан дәвам итә, лирик геройның үз – үзен жәлләү, кызгану төсмере барлыкка килә:
Әллә нәрсәм юк кеби, бер нәрсә юк, бер нәрсә ким;
Бар да бар, тик юк туганнар, мин ятим монда, ятим.
11 нче слайд.
10 нчы строфада тагын бер төсмер – зарлану төсмере килеп кушыла:
Монда бар да ят миңа: бу Миңгали, Бикмулла кем?
Бикмөхәммәт, Биктимер – берсен дә белмим, әллә кем!
12 нче слайд.
11 нче строфада әлеге борчылу хисенә юксыну, сагыну өстәлә:
Сездән айрылып, туганнар! – җайсыз, уңгайсыз тору;
Бу тору, әйтергә мөмкиндер, кояш – айсыз тору.
13 нче слайд.
Ә 12 нче строфада үзенең иң биек ноктасына җитеп, борчылу хисе чарасызлык төсмере белән кушыла. Лирик геройның күз яшьләре шуңа ишәрәли:
Шундый уйлар берлә таштай катты китте башларым;
Чишмә төсле, ихтыярсыз акты китте яшьләрем.
14 нче слайд.
13 нче строфада тагын хисләр үзгәрә, борчылулар кинәт кенә юкка чыга, шатлык хисе яңадан әйләнеп кайта. Сәбәбе — Казанга килеп җитү, якынаю.
Бер тавыш килде колакка, яңгырады берзаман:
“Тор, шәкерт! Җиттек Казанга, алдымызда бит Казан”.
15 нче слайд.
14 нче строфада шатлыкка лирик геройның ашкынуы өстәлә.
Бу тавыш бик ачты күңлем, шатлыгымнан җан яна;
“Әйдә чап, кучер, Казанга! Атларың ку: на! на-на!”
16 нчы слайд.
15 нче строфа соклану төсмеренә алышына. Сәбәбе – Казанның матурлыгы, моңы, нуры.
Әйтә иртәнге намазга бик матур моңлы азан;
И Казан! дәртле Казан! моңлы Казан! нурлы Казан!
17 нче слайд.
16 нчы строфа шатлык горурлану белән аралаша:
Мондадыр безнең бабайлар түрләре, почмаклары;
Мондадыр дәртле күңелнең хурлары, оҗмахлары.
18 нче слайд.
Соңгы 17 нче строфа өмет хисе белән тулы:
Монда хикмәт, мәгърифәт һәм монда гыйрфан, монда нур;
Монда минем нечкә билем, җәннәтем һәм монда хур…
Йомгаклау.
Укытучы. Шулай итеп, шатлык хисенең, үсеп – зураеп, төрле төсмерләргә баеп, борчылу хисе белән алышынуы, бу хисне яңадан шатлык күмеп китүен, шул шатлык хисенең өметкә үзгәрүен күрдек.
— Шагыйрь нәрсә әйтергә теләгән?
Көтелгән җавап: Лирик герой Казанга китүенә шатлана, канәгать, ләкин торган җирдән, туганнардан, корган хыяллардан, танышлардан аерылу авыр, аны борчуга, кайгыга сала, тик Казан, аның мәһабәтлеге, тарихы бу кайгыларны басып китә, тарата, яңадан шатлык хисен кайтара. Чөнки Казанда лирик геройның өмете, киләчәге.
Өйгә эш. Шигырьне сәнгатьле укырга, аерым укучыларга яттан өйрәнергә.
www.gabdullatukay.ru
Класс. 8 (рус мәктәбендә татар төркеме)
Тема: Г.Тукай. Шагыйрьнең Казан чоры иҗатына күзәтү ясау. “Пар ат”шигыре.
Максат: Г.Тукайның “Пар ат” шигырен укып анализлау.
- Шагыйрьнең Казан чоры иҗатына күзәтү ясау.
- “Пар ат ” шигыренең язылу тарихы белән таныштыру.
- Сәнгатьле уку күнекмәләрен үстерү өстендә эшне дәвам итү.
- Тукай иҗатына кызыксыну тәрбияләү.
Укытуның көтелгән нәтиҗәләре
Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр
— активлыкка, мөстәкыйль фикер йөртүгә, акыл һәм рухи эшчәнлеккә өйрәнү, шәхес буларак формалашуны мөстәкыйль рәвештә төрле текстларны укый белү, өстәмә материалларны таба һәм тиешле урында куллана белү;
— кирәкле мәгълүматны таба, анализлый һәм үзэшчәнлегендә куллана белү;
— татар әдәбиятын рус әдәбияты, башка халыклар әдәбиятлары белән бәйләп укып, әдәбиятлар арасындагы уртак проблемаларны, уртак кыйммәтләрне күрсәтү аша, дөнья культурасы белән танышу;
— бәхәсләшү, үз фикерен дәлилләү, анализ ясау, йомгаклау.
Коммуникатив УУГ (КУУГ):
дәвам итү;
— үзең белән идарә итүгә юнәлдерелгән белем һәм күнекмәләрне тормышның төрле шартларында куллана белергә өйрәнү, тормышта үз урыныңны күзаллый башлау;
— милли горурлык, гражданлыкхисләреформалаштыру.
Метапредметнәтиҗәләр
Таныпбелү УУГ(ТБУУГ):
— укучының үз эшчәнлеген мөстәкыйль рәвештә оештыра белүе, бәяләү;
— төрле фикерләрне исәпкә алып эш итү;
— күмәк эш вакытында берфикергә килә белү;
— бәхәсләшү, үзфикерләрен дәлилләү.
Регулятив УУГ (РУУГ):
— мөстәкыйль рәвештә дәреснең проблемасын һәм максатларын формалаштыру;
— проблеманы аңлый белү, гипотеза чыгару, материалны төзү, үз фикереңне раслау өчен дәлилләрсайлый белү, нәтиҗәләрне формалаштыру;
— укытучы белән бергәләп, үз эшен, иптәшләренең җавапларын бәяләү.
Предмет нәтиҗәләре
— төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне аңлап һәм иҗади уку;
— әдәби әсәрләрне анализлау, аларның билгеле бер жанрга каравын, теманы аңлау һәм формалаштыру, идеясен тотып ала белү;
— лирик геройларга характеристика бирү, төрле әсәрдәге бер яки берничә герой белән чагыштыра белү;
Җиһазлау:Г.Тукай портреты,әсәрләреннән күргәзмә.,презентация,аңлатмалы сүзлек
- Ориентлашу, мотивлаштыру этабы.
-Хәерле көн,укучылар. Татар әдәбияты дәресен башлыйбыз. Бер-беребезгә яхшы кәеф телик.
Мотивлаштыру
“Казан” турында видеоның бер өлешен карау ,Казан турында сөйләшү.
-Бу видеода нәрсәләргә игътибар иттегез?
-Меңъеллык Казаныбызның тарихы әдәбиятыбыз, мәдәниятебез тарихы белән аерылгысыз бәйләнгән. Казан – ул татар халкының рухи мәркәзе, милли мәдәният үзәге, әдәбиятыбыз башкаласы. Казан шәһәре элек-электән бик күпләрне үзенә тарткан, монда бик күп күренекле язучылар яшәгән, иҗат иткән, дөньяга, илгә танылган.
-Казанда яшәгән нинди күренекле кешеләрне беләсез?
— Казаныбыз исеме бөек Л.Толстой, С.Аксаков, А.Пушкин, М.Горкий, Г.Державин, К.Насыйри, Ш.Мәрҗани, Г.Баруди, Г.Тукай, К.Нәҗми, М.Җәлил, С.Сәйдәшев кебек бөек мәшһүр язучыларның тормыш – иҗатлары, язмышлары белән бәйләнгән.
1. Актуальләштерү (алда үзләштерелгән белем һәм күнекмәләрне искә төшерү).
Төркемнәрдә киңәшепискә төшерегез:
Г.Тукайның Казанда яшәгән чоры турында нәрсәләр беләсез?
Көтелгән җавап: Тукай Казанда шигырьләр язган,газеталар чыгарган.
— Фикерегезне туплар өчен, Г.Тукайның Г.Кариевкә язган хатыннан өзек укыйк.(47нче бит) Казанга килгәч, Габдулла Кариевка язган хатында (1907, 30 декабрь) Тукай:
|
.”.. мин дә менә, Казанны вә туган җирем булган Казан арты авылларын күреп, күп гыйбрәтләр вә хиссиятләр алдым. Мин хәзер Казанда инде. Уральскидә вакыт шуны сөйли-сөйли авыз суларым кибеп бетдеге вә шунда бару хакында шигырьләр яздыкым Казанда инде!” |
Монда күңелле. Дус – иш, зыялылар күп, сөйләшәбез, көлешәбез, укыйбыз…
(Г.Тукайның Г.Кариевка язган хатыннан, 1907)
2. Уку мәсьәләсен кую ситуациясе тудыру.
-Димәк,бүгенге дәрестә нәрсә турында сөйләшербез?
Көтелгән җавап:
-Г.Тукайның Казандагы тормышы,иҗаты турында сөйләшербез
Укытучының кереш сүзе.
Тукай һәм Казан төшенчәләре аерылгысыз. Казан бөек милли шагыйребезнең якты хәтирәләрен саклый. Кайчандыр, әле күп тә түгел, 100 еллар чамасы элек бу калага ятим баланы алып килеп, Печән базарында асрамага сатып йөргәннәр. Яңа бистәнең гади, ләкин күңел җылысы белән тулган бер йортында Вәли абзый белән Газизә абыстайлар ул ятимне сыендырып яшәткәннәр; Тукай шушы шәһәрнең күп кенә кунакханәләрендә санаулы гомер көннәрен үткәргән; Ташаяк, Балык, Печән базарларына, хәрчәүләренә йөргән, тормышны күзәткән, монда Казанда – Тукай эшләгән “Әльислах”, “Кояш”, “Ялт- йолт” газета – журналы редакцияләре урнашкан биналар; Тукай ялкынланып шигырьләрне сөйләгән, халык иҗаты, фольклор, әдәбият турында фәнни лекцияләрен укыган “Шәрекъ клубы», “Новый клуб” биналары урнашкан.
Укучылар,дәреслектә бирелгән тексттан Тукайның Казандагы иҗаты турында танышыгыз.(47-49нчы бит)
— Казанга барыр алдыннан Г.Тукай нинди шигырь иҗат итә?(1907нче елда Тукай “Пар ат ”шигырен иҗат итә.)
-Укучылар,“Пар ат” шигырен И.Әхмәтҗанов укуында тыңлагыз.
II.Уку мәсьәләсен чишү (УМ) этабы.
1.Габдулла Тукайның «Пар ат» әсәрен укыйбыз. Геройларнытабабыз, аларның эшләрен үз сүзләребез белән сөйләп бирергә әзерләнәбез.
Көтелгән эш һәм җавап:Эчтән укыйлар
Сүзлек эше оештырыла:пар ат- ике ат янәшә; тараф-як, азан– намаз алдыннан укыла торган дога, кучер – ат йөртүче.(балалар аңлатмалы сүзлекләрдән сүзләрнең мәгънәләрен эзлиләр)
Б.Урманченең “ Пар ат” шигыренә иллюстрациясен тәкъдим итү.(пар атны күрсәтү)
Катнашучыларны табалар (тактада һәм дәфтәрләрдә түбәндәге схема языла – эшчәнлек эчтәлеге модельләштерелә):
)
Катнашучыларның гамәлләре:
Лирик герой Казанга китүенә шатлана, канәгать, ләкин торган җирдән, туганнардан, корган хыяллардан, танышлардан аерылу авыр, борчуга, кайгыга сала. Тукай Казанны тарихи шәһәр (бабайлар түре һәм почмагы), гыйлем, мәгърифәт нурларын чәчүче мәдәният үзәге, оҗмахтагыдай нечкә билле хур кызлары белән тулы сөю-сәгадәт җире, булдыклы кешеләр иле (гыйрфан) дип атый, идеаллаштыра.. “
-Ни өчен шәкерт Казанга кайтырга ашыга?
Монда хикмәт, мәгърифәт һәм монда гыйрфан, монда нур.
Кучер.Атын сөйләшми генә алып бара, лирик геройга кысылмый.
Автор. Эчке дөньяны сурәтләү аша тышкы күренешләргә килә. Аңа, башлыча, кешенең уйларын, яну – шатлыкларын тасвирлау хас. Ул милләт учагы булган Казанны зурлый, хөрмәтли, аңа зур өметләр баглый .
-Әсәрдә лирик герой хисләре турында сөйләгәч, бу әсәрне күңел лирикасы дип атарбыз.
2. Әсәр нәрсә турында булды?
Көтелгән эшчәнлек һәм җавап:
— Әсәр Г.Тукайның милләт учагы булган Казанны зурлавы, хөрмәтләве, аңа зур өметләр баглавы турында .
3. Модельләштерү (дәвам итәбез)
4.Физкультминутка «Пар ат» җырының бер өлешен тыңлау
5.Сәнгатьле уку өстендә эш.
Пар ат”шигыре – лирик геройның кичерешләрен, эчке дулкынлануларын сурәтли торган шигырь. Бу шигырьдә лирик геройның нинди хис – кичерешләре чагыла? Әсәрне ничек укырга кирәк? Хәзер шуның өстендә эшлибез. Строфалап укып, модельне төзеп барабыз. Шигырь хис күчеше-үзгәрешенә корылган, 1-2 нче строфадагы шатлык хисе 4-12 нче строфаларда, борчылу хисе белән алмашынып, кайгыга кадәр үзгәрә. Ләкин “шатлык-борчылу-шатлык” рәвешендә аерылып торса да, һәр строфада хиснең сәбәбе үзгәрү белән бәйле хис төсмере дә үзгәрә.
Һәр строфа буенча сораулар бирү(парларда эш)
-1нче строфада нинди хис, сәбәбе нәрсәдә?(шул рәвешчә).
1-3 нче строфада шатлык хисе бар. Аның сәбәбе- лирик геройның Казанга юнәлүендә, пар атларда җилдерүендә:
Җиктереп пар ат , Казанга туп-туры киттем карап:
Чаптыра атларны кучер , суккалап та тарткалап.
2 нче строфада табигать матурлыгын сөйләү шул шатлыкка рәхәтлек төсмере бирә.
Кич иде. Шатлык белән нурлар чәчеп, ай ялтырый;
Искән әкрен җил белән яфрак, агачлар калтырый.
3 нче строфада шатлык хисенә канәгатьләнү төсмере өстәлә, чөнки лирик герой күңелендәге тынычлык, рәхәтлек иң югары ноктасына җитә кебек.
Һәр тараф тын. Уй миңа тик әллә ни җырлый, укый;
Нәрсәдәндер күз эленгән һәм тәмам баскан йокы.
4 нче строфада әлеге хис, үсеп, иң биек ноктасына җиткәч, кинәт үзгәрә, борчылу, сискәнү белән алмашына. Сәбәбе – яп-ят кыр уртасында лирик герой аерылудан борчыла башлый. Алдагы юлларда әлеге борчылу үсә , зурая:
Берзаман ачсам күзем, бертөрле яп-ят кыр күрәм;
Аһ, бу нинди аерылу? Гомремдә бер тапкыр күрәм.
5 нче строфада лирик геройның торган җире, корган уй-хыяллары белән саубуллашуы әлеге борчылуга кайгыны өсти.
Сау бул инде, хуш, бәхил бул, и минем торган җирем,
Мин болай, шулай итәм дип, төрле уй корган җирем.
6 нчы строфа үкенү төсмере белән байый.
Хуш, гомер иткән шәһәр! Инде еракта калдыгыз;
Аһ! Таныш йортлар, тәмам күздән дә сез югалдыгыз.
Шушы борчылу эчендә, 7-8 нче строфада юану килеп керә, лирик герой кайгысыннан юану эзли.
Эч поша, яна йөрәк, хәсрәт эчендә , уйда мин;
Ичмасам, иптәш тә юк ич, тик икәү без: уй да мин .
Аһ, гөнаһым шомлыгы, бу кучеры бик тын тагын,
Җырламыйдыр бер матурның балдагын я калфагын.
9 нчы строфада хис яңадан дәвам итә, лирик геройның үз-үзен жәлләү, кызгану төсмере барлыкка килә:
Әллә нәрсәм юк кеби, бер нәрсә юк, бер нәрсә ким;
Бар да бар, тик юк туганнар, мин ятим монда, ятим.
10 нчы строфада тагын бер төсмер-зарлану төсмере килеп кушыла:
Монда бар да ят миңа: бу Миңгали, Бикмулла кем?
Бикмөхәммәт, Биктимер – берсен дә белмим, әллә кем!
11 нче строфада әлеге борчылу хисенә юксыну, сагыну өстәлә:
Сездән айрылып, туганнар,- җайсыз, уңайсыз тору;
Бу тору әйтергә мөмкиндер, кояш-айсыз тору.
Ә 12 нче стрфада, үзенең иң биек ноктасына җитеп, борчылу хисе чарасызлык төсмере белән кушыла. Лирик геройның күз яшьләре шуны ишарәли:
Шундый уйлар берлә таштай катты китте башларым;
Чишмә төсле, ихтыярсыз акты китте яшьләрем.
13 нче строфада тагын хисләр үзгәрә, борчылулар тагын кинәт юкка чыга. Ә шатлык хисе яңадан әйләнеп кайта. Сәбәбе – Казанга килеп җитү, якынаю.
Бер тавыш килде колакка, яңгырады берзаман:
“Тор, шәкерт! Җиттек Казанга, алдыбызда бит — Казан”.
14 нче строфада шатлыкка лирик геройның ашкынуы өстәлә.
Бу тавыш бик ачты күңлем, шатлыгымнан җан яна:
“Әйдә чап, кучер, Казанга! Атларың ку: на, на-на!”
15 нче строфа соклану төсмеренә алышына. Сәбәбе – Казанның матурлыгы, моңы, нуры.
Әйтә иртәнге намазга бик матур моңлы азан;
И Казан! Дәртле Казан! Моңлы Казан! Нурлы Казан!
Модель
Шул рәвешчә 15нче строфага кадәр төзелә.
Үзбәя өчен критерий бирелә:
Габдулла Тукайның «Пар ат» әсәренә анализны
а) терәк конспекттан (тактадан, эш дәфтәрләренән) файдаланып сөйләп бирә алсагыз — «3»ле;
б) терәк конспектка бераз гына күз төшергәләп сөйли алсагыз — «4»ле;
в)терәк конспекттан файдаланмыйчасөйли алсагыз — «5»ле.
III.Рефлексия, бәя этабы.
1.Рефлексия.
— Укучылар,без бүгенге дәрестә нәрсә эшләргә тиеш идек?;
Көтелгән җавап. Габдулла Тукайның Казан чоры иҗатын,аның «Пар ат » әсәрен өйрәнергә тиеш идек.
-Ничек эшләдек? (чишү юллары искә төшерелә);
Көтелгән җавап:
- Казан чоры иҗаты турында дәреслектән укыдык;
- “Пар ат ”әсәрен укыдык.
- аңлашылмаган сүзләрне “Татар теленең аңлатмалы сүзлеге”ннән карадык;
- катнашучыларны таптык;
- әсәрнең төп фикерен билгеләдек;
- хисләрне билгеләдек.
2. Дәрестәге эшчәнлеккә үзбәя.
Үзбәя өчен критерий бирелә:
— Габдулла Тукайның «Пар ат » әсәренә анализны,Казан чоры иҗатын
- терәк конспекттан (тактадан, эш дәфтәрләренән) файдаланып та сөйләп бирә алмасагыз — «2»ле;
- терәк конспекттан файдаланып сөйләпбирә алсагыз — «3»ле;
- терәк конспектка бераз гына күз төшергәләп сөйли алсагыз — «4»ле;
- терәк конспекттан файдаланмыйча, сөйли алсагыз — «5»ле.
(Вакыт бирелә. Кемнәр үзен «2»легә бәяләде? Кем «3»легә? дип, дәрестә оештырылган танып белү эшчәнлегенең сыйфаты ачыклана.)
Укытучы критерий нигездә балалар үз-үзләренә билге куялар, ягъни үз эшчәнлекләренең кайсы критерийга туры килүен билгелиләр.
3. Өйгә эш алу.
Өйгә эш 3 дәрәҗәдә тәкъдим ителә:
1.Репродуктив эшчәнлеккә.Г. Тукайның «Пар ат » шигыреннән сурәтләү чараларын табарга.
2. Конструктив эшчәнлеккә.
Түбәндәге юлларны ятларга, өйрәнелгән модель буенча сәнгатьле укырга әзерләнергә:
- Иҗади эшчәнлеккә.
Г.Тукайның Казан чоры турындагы эшчәнлеге турындагы доклад өчен материал тупларга
Лошадок в упряжке пара, на Казань лежит мой путь,
И готов рукой крепкой кучер вожжи натянуть.
Свет вечерний тих и ласков, под луною все блестит,
Ветерок прохладный веет и ветвями шевелит.
Тишь кругом, и только мысли что-то шепчут мне,
Дрема мне глаза смыкает, сны витают в тиши.
Вдруг, открыв глаза, я вижу неизвестные поля,
И разлуку с отчим краем всей душой почуял я.
Край родной, не будь в обиде, край возлюбленный, о, прости,
Место, где я жил надеждой людям пользу принести!
О, прощай, родственный город, город юношества моего!
Милый дом во темноте растаял будто не было его.
Скучновато мне, скучает сердечко, горько мыслить о своем.
Нет друзей моих со мною, я и дума мы вдвоем.
Как на грех еще и кучер задумался, притих,
Ни красавиц он не восхваляет, ни колечек золотых…
Мне недостает чего-то иль я что-то растерял?
Всем богат я, нет только недалёких, сиротой я нынче стал.
Тут чужие все: кто эти Мингали и Бикмулла,
Биктимир? Кому знамениты их поступки и дела?
Я с родными разлучился, жить несносно стало мне,
И по милым я тоскую, как по солнцу, по луне.
И от этих дум томных головою я поник,
И невольно слезы льются пламенея горьковатого родник.
Вдруг ушей моих коснулся глас гулкий, юный:
Эй, шакирд, вставай быстрее! Вот Казань перед тобой!
Вздрогнул я, услышав это, и на сердечко веселей.
Ну, айда прытче, кучер! Погоняй собственных жеребцов!
Слышу я: призыв к намазу будит утреннюю рань,
О Казань, ты грусть и бодрость! Светозарная Казань!
Здесь дедов наших, тут священные места,
Тут счастливчика ждут милой гурии губа.
Тут науки, тут искусства, просвещения очаг,
Тут живет моя подруга, райский свет в ее глазах.
Укытучы: Садриева Алия Габдулла кызы, Әтнә районы Күәм урта гомуми белем мәктәбе, татар теле һәм әдәбияты укытучысы
Әдәбият дәресе, 5 сыйныф
Тема: Г.Тукайның “Пар ат” шигырен өйрәнү(беренче дәрес).
Максат:
1.Дидактик.Г.Тукайның “Пар ат” шигырен уку, анализлау, лирик герой, лирик шигырь турында төшенчә бирү.
2. Үстерелешле.Укучыларның сәнгатьле һәм бәйләнешле сөйләм телен үстерү.
3.Тәрбияви. Г.Тукай иҗатына кызыксыну уяту, туган җиргә мәхәббәт тәрбияләү.
-
Дәрескә материал: дәреслек Ганиева Ф.Ә., Сабирова Л.Г. Әдәбият (татар телендә гомуми белем бирү оешмалары өчен уку әсбабы). –Казан: Татар. кит. нәшр, 2014. – 175 б., укытучыга ярдәмлек Ф.Ә.ганиева “Әдәбият дәресләре” 40-41 нче битләр, интернет материаллар.
Җиһазлау: Экран, ноутбук, презентация, Г.Тукайның портреты, таратма материаллар.Ф.Х.Якуповның “Пар ат” шигыренә иллюстрациясе, укучылар рәсемнәре, Б.Әлменевнең рәсемнәре, “Пар ат” көе, Татарстан фольклор ансамбль башкаруында “Пар ат” җырының аудиоязмасы, китап күргәзмәсе.
Ысул һәм алымнар: иҗади һәм сәнгатьле уку, интеллект карта яклау, төркемнәрдә эшләү, әңгәмә.
Дәрес планы.
-
Оештыру. Өй эшен тикшерү.
Укытучы. — Узган дәресләрдә кем иҗаты белән таныштык?
Г.Тукайга багышлап ясаган интеллект карталар тәкъдим итү.1-2 укучыга сүз бирелә, тактага элеп куела.
-
Актуальләштерү.Г.Тукай биографиясе буенча белемнәрне тикшерү. Һәр укучы мөстәкыйль башкара.
№1
Габдулла Тукайның тормыш юлы турындагы таблицаны тутырып бетерегез.
|
Еллар |
Вакыйгалар |
|
Г.Тукай Казан губернасының Мәңгәр волосте ________________ авылында мулла гаиләсендә туа. |
|
|
_______________ авылына Сәгъди абзый белән Зөһрә апа гаиләсенә килеп керә. |
|
|
________________шәһәренә Газизә апасы һәм аның ире Галиәсгар җизнәсе янына күчеп килә. |
|
|
Җаектан _______________кайта. |
|
|
Казанның _____________________шифаханәсендә бөек шагыйрьнең йөрәге тибүдән туктый. |
Төркемнәрдә белемнәрне тикшереп алыйк.Эшне үзара алыштырып тикшерелә.
№2
Бирелгән әсәрләр арасыннан Г.Тукай иҗат иткәннәрен сайлап ал.
Әсәрләр: “Су анасы”, “Нәҗип” , “Шүрәле”, “Ак бүре”, “Туган тел”, Сак-Сок”, “Кәҗә белән Сарык”, “Янмый торган кыз”, “Исемдә калганнар”, “Ике сабан”.
|
1. |
|
4 |
|
2 |
5 |
|
|
6 |
||
|
3. |
Укытучы.Узган дәрестә кайсы әсәрләрен укыдык? “Шүрәле”поэмасыннан өзек тыңлау.(Сәнгатьле уку күнекмәсен тикшерү).
Уку мәсьәләсен кую.
Г.Тукай балалар өчен әкиятләр, тәрбияви мәсәлләр язган.Бүген нәрсә турында өйрәнербез икән.Әлеге картинага карап фикер йөртик. (Х.Якупов “Пар ат”.)
Физминут.
-
Яңа белем һәм күнекмәләр формалаштыру. Уку мәсәләсен чишү.
1.Дәреснең максаты белән таныштыру.Укучылар, димәк без бүген Габдулла Тукайның “Пар ат” шигырен өйрәнәбез. Әдәби әсәрне өйрәнгәндә без нинди эшләр башкарабыз. Бергәләп эш планын төзибез:
1.Шигырь язылган чорны ачыкларбыз.
2.Шигырьне сәнгатьле итеп укырбыз.
3. Яңа сүзләр өстендә эшләрбез.
4. Лирик геройны табарбыз, характеристика бирербез.
5. Сурәтләү чараларын табарбыз.(Слайдта күрсәтелә).
2.Шигырьөстендә эш.
а)Шигырь турында белешмә бирү.
Укытучы: Казанга кайту өметләре белән дәртләнеп, Габдулла Тукай Җаекта чакта ук “Пар ат” шигырен иҗат итә. 1907 елның көзендә Габдулла Тукай, унике ел яшәгән Җаек каласын калдырып, поезд белән Казанга кайтып төшә. Килереннән биш ай элек киләчәккә якты өметләр белән сугарылган «Пар ат» шигырен яза. Шигырь беренче мәртәбә «Фикер» газетасының 1907 елгы 6 май һәм «Әлгасрелҗәдид» журналының шул ук елгы 5 май санында басыла. “Творил добро и в мыслях, и в стихах.
Тукай – он вечен, как и само небо”, – дип яза Малыгин А.С. “ Пар ат “ шигырен русчага тәрҗемә итәләр.Танылган шагыйрә Анна Ахматованың тәрҗемәсен слайдтан укып китик.Ә 1914 елда инглиз теленә тәрҗемә ителә.
ә)Шигырьне сәнгатьле уку .
Укытучы: Укучылар, шигырьне тыңладыгыз. “Пар ат” шигырендә сезгә кайсы сүзләр аңлашылмый?
Укучылар: Пар ат, кучер, ихтыярсыз, шәкерт, оҗмах, мәгърифәт, гыйрфан сүзләре ).
б) Сүзлек өстендә эш.(Татар теленең аңлатмалы сүзлегеннән карап уку)
Пар ат–ике ат, парлы ат.
Кучер–экипажда дилбегә тотучы, махсус дилбегәче.
Ихтыярсыз – 1).ихтыяр көче булмаган кеше;
2).Теләгән нәрсәне, теләгән эшне эшләргә ирексез, хокуксыз зат булып калу.
Шәкерт – 1).мәдрәсә укучысы;
2).Гомумән укучы, өйрәнчек;
3).Берәр тәгълиматны, кемнең дә булса эшен дәвам иттерүче.
Оҗмах – 1). дини тәгълимат буенча: теге дөньяда рәхәт тормыш, җәннәт.
Мәгърифәт – 1). белем, аң-белем, культура.
Гыйрфан –аң-белем дигән мәгънәдә.
Укытучы: Шушы сүзләр белән телдән генә сүзтезмә һәм җөмләләр төзеп карыйк әле.
Укучылар:
1. Пар ат бара.
2. Ихтыярсыз кеше.
3. Гыйрфанлы кеше килде.
4. Мәгърифәт өлкәсендә эшләү.
5. Һәр кеше оҗмах турында хыяллана.
в) Лирик геройны табу, хисләрен ачыклау.
Укытучы: Шигырь сезгә ошадымы? “Шүрәле” поэмасыннда табигатьнең матурлыгына, әйләнә-тирәдә барган хәлләргә зур игътибар бирелде.“Пар ат” шигырендә табигать күренешләре бармы? (таптыру)
-
Шигырь нәрсә турында икән? Әсәрдә чагылган хис-кичерешләрне эзләргә тиешбез. Әйдәгез, шигырьнең һәр сторфасын укып, хисләрне яза барабыз, соңынна модель төзербез.
(һәр строфа укучылар тарафыннан укытыла)
1 строфа укыла.
Шигырьдә төп герой, образ кем ? (Мин- шагыйрь. Кемнең хис-кичерешләре турында сөйләшәбез икән?
Шигырьдә, укучылар, шагыйрьнең үз кичерешләренә һәм хисләренә өстенлек бирелә икән, аны лирик герой дип атыйбыз, ә шигырьен лирик шигырь дибез.
-
Лирик герой 1 строфада нинди? (шат)
-
Ни өчен шат ул? ( чөнки пар атта бара)
2 нче строфа укыла. Нәрсә турында сөйләнелә? Табигать нинди? (матур) Матурлык күңелгә нәрсә өсти? (рәхәтлек) Шулай итеп, шатлык хисенә рәхәтлек төсмере бирелде.
3 нче строфа. Шагыйрьгә һаман да рәхәтме? Рәхәтлеккә ул ничек карый? (Ул моңа риза, шат) Риза булу – ул канәгатьләнү дип атала. Шатлыкка рәхәтлек һәм канәгать булу хисләре өстәлде. Аңа тыныч, рәхәт.
4 нче строфа:
Шатлык хисе дәвам итәме? (Юк, үзгәргән)Ул нишли? (Сискәнә, чөнки яп-ят кыр күрә. Борчыла, чөнки аерылу кичерә) Шагыйрь аерылуны үз гомерендә бик күп кичерде, әмма монысы ул гомеремдә бер тапкыр күрәм дип әйтә. Нигә?
5 нче строфа. Шагыйрь нишли? Саубуллашу борчылуга нинди төсмер өсти? (кайгыру)
6 нчы строфа. Хисне табыйк. Борчыла, кайгыра иде, хәзер үкенү бирелде.
7 нче строфа . Лирик герой кемне эзли? Иптәш булса, аңа ничек булыр иде? Ләкин иптәше – уе. Уенда үзе өчен нәрсә табарга тырыша? (Юану)
8 нче строфа. Алдагы юлларда юану эзләде, бу строфада да шул ук хисләр дәвам иттерелде. Моны кайсы сүзләр раслый?
9 нчы строфа. Шагыйрь үзе турында нәрсә әйтә? Үзен ятим дип кызгана, шулай итеп кызгану хисе барлыкка килә.
10 – строфа. Тукай нишли? (зарлана) Зарлану төсмере борчылу хисен тагын да тулыландыра.
11-строфа. Бу юллар борчылу хисенә нинди төсмерләр бирә? (юксыну, сагыну). Әйе, шагыйрь туганнарын сагына, хәтта чагыштыру да бирә. Шул сүзләрне табыгыз.
12-строфа. Лирик герой нишләде? (елады) Елауның сәбәбе? Борчылу хисе югары ноктага җитте, ул чарасыз.
13 – строфа Шигырьдә нәрсә булса да үзгәрдеме? Бочылу хисе сакландымы?
Шагыйрь шатлана. Ни өчен? (Казанга килеп җитте)
14 строфа. Тукай Казанны күрә. Нинди теләк туа? (тизрәк барып җитү) , аны нәрсә дип атап булыр икән? (ашкыну). Шатлыкка ашкыну төсмере бирелде.
15 – строфа. Сүз азан һәм Казан турында бара. Шагыйрь нишли? (соклана, Казанның матурлыгыгы, моңы, нуры аны дәртләндерә)
16 строфа. Шатлык үзгәреш кичерә, нинди хис белән аралаша? (горурлану)
Лирик герой нигә горурлана?
17-строфа. Сүзләре аңлашыламы? Шагыйрь монда нигә килә? (Белем алырга, мәдәниятле кеше булып җитлегергә теләп). Казан ягы тагын аның туган җире дә бит әле. Туган җиренә кайту аны үзгәртеп җибәрә. Ягъни нишли? (өметләнә). Соңгы строфа шигырьдә чагылган хисләрнең иң өстенен бирә. Казанга лирик герой яңа өметләр белән килә. Шулай итеп, шигырьдә нинди хисләр бирелде? (Шатлык хисе белән башланды, аны борчылу алыштырды, яңадан шатлык күмеп китте, соңыннан өмет хисе шигырьне тулыландырды.)
Әсәр нәрсә турында? (Шагыйрьнең Казанга баруы турында)
Шагыйрь нәрсә әйтергә теләде? Тикшереп чыккан хисләр ярдәмендә җавап бирегез.
“Пар ат” шигыре ярдәмендә автор үзен һәрьяклап сурәтләүгә иреште. Безнең алдыбызга ул тышкы кыяфәте белән түгел, ә холык-фигыле, кичерешләре белән килеп басты.
г)Дәфтәрдә эш: Модель төзү:
“ Шатлык – борчылу – сагыну – үкенү – шатлык – горурлык”.
Нәтиҗә.Димәк, шигырьдә шагыйрьнең үз кичерешләренә һәм хисләренә өстенлек бирелә икән, аны лирик герой дип , ә шигырьне лирик шигырь дип атыйбыз.Слайдтан уку.
№
Түбәндә шигърияткә бәйле булган сезгә таныш 5 сүз яшеренгән. Шуларны табып языгыз.
|
Й |
Ф |
Я |
С |
Ө |
Ы |
Ч |
|
У |
В |
С |
Т |
К |
А |
М |
|
Т |
Е |
Н |
Р |
И |
Т |
М |
|
Е |
П |
Р |
О |
Г |
З |
Ш |
|
З |
Р |
И |
Ф |
М |
А |
Л |
|
М |
И |
Р |
А |
О |
Җ |
Б |
|
Ә |
Т |
Ү |
Л |
Ч |
Ә |
М |
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Укытучы: Биредәге нинди сүзләр яшеренгән?
Укучылар:Үлчәм, ритм, рифма.
Укытучы: Нәрсә ул….?
Ныгыту күнегүләре.
Шигырьдән сурәтләү чараларын табу.(Өлгерелсә!Икенче дәрестә карала ала.)
Укытучы: Хәзер, шигырьдән барыбыз да сурәтләү чаралары эзлибез. Һәм мөстәкыйль рәвештә дәфтәрләрегезгә язып барасыз.
Укучылар:
Синонимнар: сау бул, хуш, бәхил бул; җайсыз, уңайсыз; суккалап, тарткалап; күз эленгән, баскан йокы; юк туганнар, ятим.
Искергән сүзләр – гыйрфан; кеби.
Метафора: уй укый; шатлык белән нурлар чәчеп ай ялтырый;
Эпитет: әкрен җил; тараф тын.
Кабатлау: мин ятим, монда ятим; и Казан! дәртле Казан! моңлы Казан! нурлы Казан!
Риторик эндәш: и Казан! дәртле Казан! моңлы Казан! нурлы Казан!; тот шәкерт!
-
Рефлекция
-
Нәрсә эшләргә тиеш идек?
-
Ничек эшләдек? Нәрсә белдек?
Дәрестәге эшчәнлеккә үзбәя.
Өйгә эш бирү.
1.“Пар ат” шигырен сәнгатьле итеп укырга, үлчәмен, рифмаларын күрсәтергә.
2.“Пар ат” шигыреннән үзеңә ошаган өзекне ятларга (4-5 куплеттан ким булмасын).
3. Иҗади.”Минем туган ягым” дигән темага инша язарга.
Тукай! Татар халкының йөзе, аңы, намусы, йөзек кашы. Бу сүзләр юкка гына әйтелмәгәндер. Чыннан да, Тукай – ул татарның Пушкины, Даниянең Андерсыны, немецларның – Гетесы. Г.Тукай шагыйрь генə түгел, бəлки халкыбызның теле дə, рухы да, язмышы да. Ул чын мəгънəсендə татар халкының үз улы. Тукай иҗаты җиһанга ямь, яктылык, яшəү көче бөркеп, күңеллəрне җылытып торучы мəңгелек кояш кебек үзенə бер илаһи көчкə ия. Әдəбият күгендə нибары җиде-сигез ел ялтырап, үз йолдызлыгын-шигъри мəктəбен булдырган остазның мирасы бай һəм күптармаклы.
Габдулла Тукай 1886 елның апрелендә дөньяга килә. Балачагы ятимлек, фәкыйрьлек ачысын татып үтсә дә, язмышында зур роль уйнаган изге күңелле кешеләр яхшылыгы, туган як табигатенең гүзәллеге аны шагыйрьлеккә әзерләгән. Инде 1905 елда Тукайның шигырьләре басыла, үзе таныла башлый.
Тукай иҗаты белән без балачактан танышып үсәбез. Аның “Балага”, “Бала белән күбәләк”, “Сабыйга”, “Кызыклы шәкерт” әсәрләрен белмәгән кеше юктыр. Әдипнең матур тасвирлы шигырьләре белән безне матурлык һәм гүзәллекне хис итәргә өйрәтә, ул безнең рухыбызны тәрбия итә. Ул үзенең шигырьләрендә кешеләрне дөрес юлдан барырга өнди, ялкаулыктан, караклыктан, куркулыктан көлә, батырлыкны, уңганлыкны мактый.
Уку-гыйлем –татар халкының наданлыгы, артталыгы өчен борчылу, бу хәлдән чыгу юллары турында уйлану әдип иҗатында әйдәгән темаларның иң әһәмиятлеләреннән санала. Ул үзе халык хисләре белән хисләнеп, үзенең күңеленнән кайнап чыккан шигырьләре белән халыкның күңелен, үзенчә әйтсәк «шүрәлечә» кытыклый. Тормышыбыздагы җитешмәгән җирләребезне күрсәтә, көлә.
Халкыбызның тормышы, яшәеше, милләтенең иминлеге өчен әрнү туган җир белән бәйләп күрсәтелә. Чөнки туган җиренә булган мәхәббәте, аңа бар булмышың белән береккәнлек кенә кешене чын кеше итә. «Шүрәле» поэмасындагы Кырлай һәм Казан арты төбәгенең мәһабәт табигате, «Пар ат»та «Иртәнге намазга бик матур, моңлы азан әйткән дәртле Казан, моңлы Казан,
нурлы Казан» шагыйрьнең берүзенең генә түгел, бөтен татар халкының илһам бирер туган җире образы булып күтәрелә.
Габдулла Тукайның тагын бер асыл сыйфаты — татар җырын, татар моңын сөюе. Татар моңын нечкә йөрәге аша кабул итүе, җыр-моңга гашыйклыгы Тукайның шигырьләрен сыгылмалы, ритмлы, моңлы итә. Моны без генә түгел, үз заманында зирәк композиторлар да күреп ала белгән. Шуңа күрә Г.Тукайның күп кенә шигырьләренә көй дә язылган. Аның «Әллүки», «Тәфтиләү», «Зиләйлүк», «Туган тел» кебек җырлары шулкадәр халыклашты ки, аларны шагыйрь иҗат иткәне сизелми дә. Аларда һәркем үз күңелендәге хисләргә аваздашлык таба. «Туган тел» җыры исә соңгы елларда аеруча еш яңгырый. Күп кенә әдәби-музыкаль кичәләр, хәтта төрле җыеннар да шушы җыр яңгыравы белән тәмамлана.
Халыкны халык иткән икенче бер бөек хәзинәгә — туган телгә мәдхия җырлый Тукай. Бу тел аның өчен әткәсе-әнкәсе теле булган өчен кадерле, үз халкының әби-бабайлар аша килгән бөтен рухи тамырлары белән тоташтырган өчен якын, үзеңнең бар эчке дөньяңны ачып бирергә ярдәм иткән өчен кыйммәт, изге теләкләреңне Ходайга ирештерә алганы өчен газиз. Егерменче гасыр башында, татар халкының алдында нинди киртәләр, хәл ителмәгән мәсьәләләр торса, Габдулла Тукай шуларның бөтенесен үзенең ялкынлы йөрәге аша уздырып, шуларга җавап эзли, халыкның игътибарын җәлеп итә. Һәр яңа буын аңардан үзе өчен иң кирәкле фикерләрне, олы ләззәт биргән асыл энҗеләрне таба.
Г. Тукай образы сәхнәдә, музыкада, сынлы сәнгатьтә дә гәүдәләндерелә. Ф. Яруллин «Шүрәле», Ә. Бакиров «Алтын тарак», Р. Гобәйдуллин «Кисекбаш» балетларын иҗат итәләр һәм бу балетлар халык күңелендә зур урын ала.
Габдулла Тукайның әсәрләре татар мультфильмнары башында тора дип тә әйтергә кирәк. Чөнки иң беренчеләрдән булып, нәкъ менә аның “Шүрәле”, “Су анасы” әкиятләре, “Эш беткәч уйнарга ярый” шигыре, “Бала белән күбәләк”е буенча беренче татарча мультфильмнар эшләнгән.
Аның әсәрләре бик күп телләргә тәрҗемә ителде, шигырь җыентыклары йөзләрчә тапкыр бастырып чыгарылды.
Тукай… Йөз меӊнәрчә кешеләр зур горурлык һәм илаһи мәхәббәт белән телгә алалар бу исемне. Халкыбызның йөзен, рухи асылын чагылдыручы мактанычлы улларының берсе Габдулла Тукай еллар үткән саен биеккәрәк күтәрелә бара. Һәр буын ел саен апрель аенда Г.Тукайның туган көнен билгеләп үтә. Татар халкы яраткан шагыйренең һәйкәле янына җыелып, аны котлый, чәчәкләр куя, шигырьләрен укый, җырларын җырлый.
Татарның бөек шагыйре Габдулла Тукай истәлеген һәм иҗади мирасын мәңгеләштерү максаты белән ЮНЕСКО халыкара оешмасы һәм Татарстан Республикасы Президенты Рөстәм Нургали улы Миңнеханов 2011 елны Тукай елы дип игълан иттеләр. Бу – шагыйребезгә олы хөрмәт билгесе.
Бөек шагыйребез Габдулла Тукай иҗаты чынлап та — мәңгелек. Әдип татар милләте, татар халкы күңелендә бүген дә яши һәм яшәячәк! Тукай рухы яшәгәндә, Тукай моңнары яңгыраганда татар милләте, аның теле яшәр, киләчәге якты булыр