Хелле сочинение на чувашском языке

Комментари:

вика // 9502.9.4946 2018.12.18 16:10
	Ӑҫта эпӗ

Комментариле

Скачать материал

Скачать материал

Описание презентации по отдельным слайдам:

• 

  1 слайд

  Таврана халь ыйхă пусрĕ,
  Тĕлĕреççĕ йываçсем.
  Шурă хурăн пуçне усрĕ –
  Тек юрламĕç шăпчăксем

• 

  2 слайд

  Словарь ěҫě

  сăваплă
  сырăш
  ыйхă пусрĕ
  тĕлĕреççĕ

• 

• 

• 

  5 слайд

  Юр кĕлетке хитре пулчĕ.
  Урамра паян ăшă.
  Унăн пуçĕ çине Костя витре лартрĕ.
  Вăл пире килĕшрĕ.
  Эпир юртан юр кĕлетке турăмăр.

• 

  6 слайд

  Урамра паян ăшă. Эпир юртан юр кĕлетке турăмăр. Унăн пуçĕ çине Костя витре лартрĕ.
  Юр кĕлетке хитре пулчĕ. Вăл пире килĕшрĕ.

• 

  7 слайд

  Иртнĕ вăхăтри глаголсем:
  турăмăр,
  лартрĕ,
  пулчĕ,
  килĕшрĕ

• 

  8 слайд

  Кам ăçта мĕн тавать.
  Мĕн ăçта мĕн тавать.

• 

  9 слайд

  Ача тăвайккинче ярăнать.
  Мулкач вăрманта чупать.

• 

  10 слайд

  Çерçи-воробей
  Кăсăя-синица
  Тăмана-сова
  Кăвакарчăн-голубь
  Ула такка-дятел
  Уйăп-снегирь
  пилеш, чăрăш, хыр, çăка, хурăн, юман: рябина, ель, сосна, липа, берёза, дуб.
  пилеш, чăрăш, хыр, çăка, хурăн, юман: рябина, ель, сосна, липа, берёза, дуб.
  Пилеш-рябина
  Чăрăш-ель
  Хыр-сосна
  Çăка-липа
  Хурăн-берёза
  Юман-дуб

• 

  11 слайд

  1. Хěлле ачасем лыжăпа ярăнаççě. 
  2. Урамра ачасем снеговик тăваçě. 
  3. Ěç урокěнче ачасем снежинкăсем касрěç. 
  4. Уйăпсем пирěн патра зимуют. 
  5. Паян погода сивě. 

• 

  12 слайд

  1. Хěлле ачасем йěлтĕрпе ярăнаççě. 
  2. Урамра ачасем юр кěлетке тăваççě. 
  3. Ěç урокěнче ачасем юр пěрчисем касрěç. 
  4. Уйăпсем пирěн патрах хěл каçаççě. 
  5. Паян çанталăк сивě.

• 

• 

  14 слайд

  Сăмах вăчăри
  Сырăшуйăпйĕлтĕрюрсивĕалсишхĕлпăрçунашка

• 

  15 слайд

  сырăш
  уйăп
  йĕлтĕр
  юр
  сивĕ
  алсиш
  хĕл пăр
  çунашка

• 

  16 слайд

  1) Шăнкăрчсем юрлаççĕ.
  2) Час-часах юр çăвать.
  3) Эпĕ пахчара çырла пуçтаратăп.
  4) Ачасем юрпа выляççĕ.
  5) Час-часах çумăр çăвать.
  6) Урамра сивĕ.
  7) Ачасем йĕлтĕрпе ярăнаççĕ.
  Катя кĕрĕк тăхăннă.
  9) Эпĕ паян шыва кĕтĕм, хĕртĕнтĕм.

• 

  17 слайд

  2) Час-часах юр çăвать.
  4) Ачасем юрпа выляççĕ
  6) Урамра сивĕ.
  7) Ачасем йĕлтĕрпе ярăнаççĕ.
  Катя кĕрĕк тăхăннă.

• 

  18 слайд

  Киле ěç пани.
  1. «Хĕлле» темăпа ӳкерчĕк тăвăр.
  2. «Хĕлле» темăпа кроссворд шутласа тупăр. 

• 

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

6 157 012 материалов в базе

• Выберите категорию:

• Выберите учебник и тему

• Выберите класс:

• Тип материала:

  • Все материалы

  • Статьи

  • Научные работы

  • Видеоуроки

  • Презентации

  • Конспекты

  • Тесты

  • Рабочие программы

  • Другие методич. материалы

Найти материалы

Вам будут интересны эти курсы:

• Курс профессиональной переподготовки «Организация и предоставление туристских услуг»

• Курс профессиональной переподготовки «Клиническая психология: теория и методика преподавания в образовательной организации»

• Курс повышения квалификации «Организация практики студентов в соответствии с требованиями ФГОС технических направлений подготовки»

• Курс профессиональной переподготовки «Логистика: теория и методика преподавания в образовательной организации»

• Курс профессиональной переподготовки «Организация деятельности по подбору и оценке персонала (рекрутинг)»

• Курс повышения квалификации «Применение MS Word, Excel в финансовых расчетах»

• Курс профессиональной переподготовки «Разработка эффективной стратегии развития современного вуза»

• Курс профессиональной переподготовки «Управление информационной средой на основе инноваций»

• Курс профессиональной переподготовки «Организация системы менеджмента транспортных услуг в туризме»

• Курс профессиональной переподготовки «Гостиничный менеджмент: организация управления текущей деятельностью»

• Курс профессиональной переподготовки «Организация процесса страхования (перестрахования)»

• Курс профессиональной переподготовки «Организация и управление службой рекламы и PR»

• Курс повышения квалификации «Информационная этика и право»

Оставьте свой комментарий

Урок теми : « Хел илеме».
Урок тесе: информаципе хутшану технологийесемпе уса курса ирттерне  
                    вулавпа тишкеру уроке.      
Сапарлав теллеве :ачасене таван тавралаха юратма , санама верентесси ,
                      унан илемлехне курма ,упрама ханахтарасси .
Пелу теллеве: султалак вахачесем синчен вереннине аса илесси, хел
                      илеме  синчен , сав вахатри улшанусем синчен теплен аса илсе  
                     петемлету тавасси .
Аталантару теллеве  : ачасен    сыханулла пуплевне , шухашлавне , тимлехне
                      аталантарасси  , хайсен пелевне сиреплетме тата петемлетме
                      верентесси .
Уса курна технологисем :  информаципе хутшану технологийесем .
Ес мелесемпе меслечесем : ыйту – хурав , учитель самахе , каласу , шырав –
                      тепчев ,тишкеру – петемлету , илемле вулав , тест ирттересси .
Пуплев ханахавесем: сасасене терес каласси ; ыйтусем парас , хуравлас ,
                     илемле те терес вулас ханахусене аталантарасси ; самах
                     йышне пуянлатасси , сыханулла пуплеве аталантарасси .
Курамлах хатересем : компьютер , проектор , экран ,слайдсем , валесу
                   карточкисем .
Словарь есе : тинех ,чатамсарран  , лаплантар , кус курать , перре те,
                 саватпар , певе.
 
 
 
Урок юхаме: 1.    Урок темипе , йеркипе паллаштарни .
Верентекен самахе .
­ Паянхи урок темине . эсир сава йеркисенчен анланса илме пултартар пуле  тетеп . ( Экран
синче слайд « Юр савать» )
­ Эпир паян султалакан хаш вахаче  синчен каласапар – ши ? ( Хелле синчен )
2. Темапа еслени.
­ Ачасем , чи малтан султалак вахачесем синчен аса илсе хаварар­ ха .
Султалакра мисе вахат , весен ячесем менле – ши ?
(Тавата  вахат : хелле , суркунне , сулла , керкунне )
­ Кашни вахат мисе уйах  тасалать ,уйах ячесене те аса илсе хаварасче.
(Кашни вахат висе уйах тасалать .
Хеллехи уйахсем : раштав , карлач , нарас .
Суркуннехи уйахсем : пуш , ака , су .
Суллахи уйахсем : сертме , ута , сурла .
Керкуннехи  уйахсем : аван , юпа , чук .)
­ Пите терес , ачасем . Хале хелле синчен тепленрех каласапар . Хелле  ситнине чи малтан 
сут санталакра пулса иртне менле улшанусем катартассе –ши ? (2 слайд « Шура юре суре 
,суре … )
(Уйсемпе – хирсенче , вармансенче  , ялсемпе – хуласенче , пур серте те шап­шура , капаш 
юр выртать . )
­ Хелле ситсен санталак менлерех улшанать ? ( 3 слайд « Паянхи санталак» )
( Хевел хытах ашатаймасть, сиве сил верет , юр савать )
­ Маттур ,пите терес палартрар , ачасем . Хел ситсен сынсен  пурнасенче улшанусем 
пулассе – ши ?
(Санталак сиве пирки сынсем аша тумтир тахана  пусларес : керек , пальто алсиш , самата , 
калпак , шарф .)
­Хелле ачасемшен саванасла вахат . Меншен ?
(Хелле ачасем йелтерпе , сунашкапа , конькипе яранассе . Печекреххисем юртан юр 
келетке тавассе ) ­Паянхи урокра та эпир ачасем хелле ситнишен саванни синчен вулапар . Кенекесене 117  ­ 
меш страницана  усатпар. « Тинех хел ситре» калава тупатпар . чи малтан эпе сире хам 
вуласа парап . Тимлен йерлесе пырар .
   Тинех чан­чан хел ситре . Ир те , кас та юр савать . Хура сере шуратать . Сиве    кунсем те
тарассе . Чуречесем хитре эрешсемпе витенчес . Юхан шывсем , певесем , кулесем шанчес .
Йери­тавра – шап­шура юр.
    Эпе хеле чатамсарран кететеп , меншен тесен конькипе яранма юрататап Эпир семьепе  
час­часах хеллехи варманта пулатпар , унта йелтерпе яранатпар . Паян эпе веренместеп , 
канатап . Кантарла йелтер илтем те урама васкарам . Манан йамак та перле утре . Вал аша 
курткапа , калпакпа , атапа.
    ­ Таня , эпир йелтерпе яранатпар­и ? – ыйтре манран йамак .
    ­ Яранапар , яранапар  , ­ лаплантартам ана .
     ­ Нумай яранапар­и ?  ­ тере йамак .
     ­Кус курать, ­ хуравларам эпе.
     Эпир йамакпа урамра нумай ярантамар . Сиве санталакран перре те харамарамар. 
Яранна вахатра вара печек сава сыртамар.
              Юратна шура хел!
              Сана саватпар – пел !
­ Ачасем , калава хавар теллен вулама пусличчен , доска синчи сене самахсемпе 
паллашар .Черетлен вуласа пурте  перле каласа пырар : тинех –наконец­то ; чатамсарран – 
с нетерпением ; йелтер – лыжи ; витенчес – покрылись ; певе – пруд ; лаплантар – успокоил
; кус курать – видно будет ; перре те – нисколько ; саватпар – обожаем .
 
 
 
Физкультура саманче .
Кантакран шаккать ирех
Касая тус сивере .
Кунсем сивее тана чух
Кучченес пире пит чух. Сад пахчинче сурсертен
Уйап килне ханана .
Уме пите херлерен
Улма тейен эс ана.
­ Ачасем , хелле синчен , хеллехи санталак синчен сынсем  елекех терле санавсем туна . 
Хале эпе сире сав санавсемпе паллаштарасшан .Сире карточкасем валессе паратап . Есе 
«Терес йеркеле» ятла .Санав пайесене терес перлештерсе тухмалла .
1 .Хел таманла пулсан
2.Сил кантар енчен версен­
3.Сене сул куне юр сусан
4. Серсисем йывас таррине ларса чевелтетсен
5.Сарт синче юр нумай пулсан
6.Хелле юр таран пулсан
а) су сумарла пулать .
а) таман пуласса
б)тыра аван пулать .
в)юр савать тессе.
 г)сырла нумай пулать .
д)тыра анса пулать.
 
 
 
 
­Хале калава хавар теллен вулар .Енчен  те анланман самахсем тел пулсан ,  ыйтатпар  . 
(Ачасем вулассе .)
­ Калава  вырасла кусарапар . Яланхи пекех черетлен еслетпер . (Вуласа кусарассе.) ­Ачасем , калава кам менле анланче ? Вырасла содержанине каласа парар , тархасшан .
( Ике , висе ача каласа парассе .)
Текст содержанийепе  еслесси :
Ыйтусем  сине хуравласси .                                                                              
­Текстра сулла синчен калана­и ?
­ Таня хеле юратать­и ? Меншен ?
­ Паян Таня йелтерпе яранче­и ?
­Настя паян урамра пулче­и ? Унта вал мен туре ?
­Таньапа Настя хел синчен калав сырчес­и , сава­и?
­Эсир хел синчен хитре савасем пелетер­и ?
­Ачасем калавра , эсир калана савасенче хел илеме синчен менле  самахсемпе , самах 
савранашесемпе палартса хаварна
 
 
 
 
Хуравесем : 1а,2а,3б,4в,5г,6д
­ Хаварттан терес хуравсене каласа тухар .
Вереннине петемлетни :
(6,7,8, слайдсемпе еслесси)
­Ачасем , хелле ситсессен сынсен пурнасенче сес мар , тискер чер  чунсемпе кайак – 
кешексен пурнасенче  те пысак улшанусем пулса иртессе.Сак улшанусем синчен каласса 
илер – ха.
(Тискер чер чунсен самесем хуламланассе , хаше –перисен тесесем те улшанассе .
Хаш пер чер чунсем сыварма выртассе :упа , череп , селен­ калта .
Чылай кайаксем аша енне хел касма вессе каяссе :чекес , вершен, шанкарч, курак, куккук, 
шапчак…
Теприсем вара пирен патрах хел касассе : кавакарчан, ухе, тамана , серси,чакак… ) ­Ачасем , хеллехи сивере кайаксене апат тупма пите йывар .Эпир весене менле пулашма 
пултаратпар­ши?
(Ачасем сырашсем туса сакассе , весем сине керпе ,сакар тепренчеке, сала татаке хурса 
парассе .)
(9 слайд)
­Ачасем, сак слайд  синче эсир менле кайаксене куратар ?
(Уйапсемпе касаясене .)
­Весене меншен уйарнине пелетер –и ?
Уйапсемпе касаясем пирен енне хел касма  килессе икен . Пилешпе палан , катаркас 
сырлисене пите камалласа сиессе весем . Уйапсен херле песехисем шура юр синче херле 
панулми пекех куранассе .
Хел сиввинче кайаксем ан нушаланччер тесен , весене вахатра апат пама ан манар,ачасем ! 
Кайаксем – пирен печек туссем .   
 
 
 
­ Ачасем , хел илеме синчен эпир менле самахсемпе калама пултаратпар ?
­Хеллехи вахат сире килешет­и ?
( Капашка шура юр , илертулле  тавйкки , Хел Мучипе Юр пике , сил пек
сунашка …)
­ Ачасем , килте  сирен хел илеме синчен печек калав е сава сырса килмелле .
­Паян урокра маттур есленешен сире пысак тав .
Ачасен есне хаклани .
Урока веслени.
 
Скрыть

(Урок чувашского языка. II класс)

Ирина ТРЕТЬЯКОВА,

учитель начальных классов высшей категории гимназии-интерната №34 г.Нижнекамска

Урок тĕллевĕсем:

1. Пĕлÿ тĕллевĕ: хĕллехи çанталăка сăнама, илемне курма, унпа киленме, сăнани çинчен каласа пама хăнăхтарасси; «Хĕллехи вӑрманта» хайлава тишкересси.
2. Аталантару тĕллевĕ: ачасен калаçăвне аталантарасси, тимлĕхе вĕрентесси.
3. Сапăрлав тĕллевĕ: ачасене çут çанталăкăн, тăван тавралăхăн илемне курма, хĕллехи тавралăхпа савăнма, чĕр чунсене сăнама, вĕсене хĕрхенме, пулăшма вĕрентесси.

Урок мелĕсемпе меслечĕсем: фонетика зарядки, учитель сăмахĕ, шырав, тишкерÿ, ыйту – хурав, предложенисем, калаçу, монолог тăвасси.

Словарь ĕçĕ: выртать – лежит, сиплет – лечит, сӑнаççĕ – наблюдают, тарать – убежит, эсĕ хăв – ты сам.

Кирлĕ хатĕрсем: ноутбук, презентации слайчĕсем, «Юр çăвать» чăваш кĕвви, юмахри паттӑрсем, чĕр чун теттесем, кроссворд, магнитлӑ азбука, светофор макечĕ, юр пĕрчисем, пулăшу карточкисем, учебник.

Урок юхăмĕ

I. Класа йĕркелени

Вĕрентекен. Ырă кун пултăр, ачасем!

Вĕренекен. Ырă кун пултăр, Ирина Ивановна.

Вĕренекен. – Класра паян кам дежурнăй?

– Паян класра кам çук?

– Ачасем сирĕн мĕнлерех паян кăмăлсем? (Манăн кăмăл питĕ лайăх.) Кăмăлăрсем питĕ лайăх пулсан, урока пуçлар.

II. Вĕреннине аса илни

Вĕрентекен. Ачасем, эрнере миçе кун?

Вĕренекен.  Эрнере çичĕ кун.

Вĕрентекен. Вĕсен ячĕсем мĕнле?

Вĕренекен. Тунти кун, ытлари кун, юн кун, кĕçнерни кун, эрне кун, шӑмат кун, вырсарни кун.

Вĕрентекен. Ачасем, К.В.Иванов çырнă сăвăра çулталăкăн хăш вăхăчĕ сăнланнă-ши?

Хирсенче юр анчах,

Çырмара пăр анчах,

Сивĕтет аванах…

Ку хăçан пулать-ши?

Вĕренекен. Ку хĕлле пулать.

Урок тĕллевĕсемпе паллаштарасси

Вĕрентекен. Паян эпир хĕл çинчен калаçăпăр, чĕр чунсен, кайăксен ячĕсене аса илĕпĕр, хĕл çинчен  хайлавсем, ваттисен сăмахĕсене пăхса тухăпăр.

Вĕрентекен. Паянхи урокăн теми мĕнле?

Вĕренекен. Хĕлле.

Вĕрентекен. Хĕллехи уйăхсем мĕн ятлă?

Вĕренекен. Раштав, кăрлач, нарăс.

Вĕрентекен. Паян пирĕн пата хӑнасем тĕрлĕ ĕçсем илсе килнĕ. Мĕн-ши Хĕвелпи конвертĕнче?

Хĕлле çинчен калав туни

Вĕрентекен. Хĕвелпи конвертĕнче сӑмахсем. Панă сăмахсенчен сăмах майлашăвĕсем, унтан предложенисем тумалла.

1 вариант

сивĕ юр

шурă тÿпе

ăшă сăрă

2 вариант

хĕл юр кĕлетке

илемлĕ çĕлĕк

савăнăçлă ачасем

(Предложенисем: Сивĕ хĕл çитрĕ. Урамра шап-шурă, кӑпӑшка юр выртать. Тÿпе сăрă тĕслĕ. Ачасем ăшă çĕлĕк, кĕрĕк, çăматă, алсиш тăхăннă. Илемлĕ юр кĕлетке тăваççĕ, юрпа выляççĕ. Савăнăçлă ачасем тăвайккинчен çунашкапа, йĕлтĕрпе ярăнаççĕ).

Тупмалли юмахсен тупсӑмне тупни

Вĕрентекен. Маня конвертĕнче тупмалли юмахсем.

1. Алли çук, пÿрни çук, сăмса вĕçне чĕпĕтет. (Сивĕ)
2. Шыв çинче кĕмĕл кĕпер. (Пăр)
3. Шурă пĕркенчĕк пĕтĕм çĕре хупласа илнĕ. (Юр)

Вĕрентекен. Ачасем, атьӑр-ха Маняпа пĕрле хĕле савса юрă юрлар.

Юрă «Юр çăвать»

Вĕрентекен. Тишка хĕллехи вӑрмана кайма хушать. Анчах та çул çинче машинăсен айне пулас мар тесе «Светофор» вăййа выляма сĕнет.

Вăйă «Светофор».

Хĕрлĕ çутă – тăратпăр.

Сарă çутă – алă çупатпăр.

Симĕс çутă – утатпăр.

Хĕллехи вăрманта.

Вĕрентекен. Акă çитрĕмĕр те вăрмана.  Вăрманта мĕнсем ÿсеççĕ?

Вĕренекен. Йывӑҫсем.

Вĕрентекен. Ҫак кроссвордра мĕнле йывăçсем пытаннă-ши?

	Ӑ	В	Ӑ	С
	Ч	Ă	Р	Ӑ	Ш
	Х	Ы	Р
	Ю	М	А	Н
	Ҫ	Ӑ	К	А
В	Ӗ	Р	Е	Н	Е

Вĕренекен. Ӑвӑс, чӑрӑш, хыр, юман, çӑка, вĕрене.

Вĕрентекен. Халĕ вӑйӑсем выльӑпӑр.

Вăйă «Ҫĕр е кун». Вӗрентекен «Ҫĕр» тесен, ачасем куçĕсене хупаççĕ. Ҫав вăхăтра чĕр чунсене илсе хурать. «Кун» тесен куçĕсене уçаççĕ, мĕнле чĕр чун çухалнине калаççĕ.

Вăйă «Магазин». Кашни ача доска умне тухса хăйне килĕшекен чĕр чуна ыйтса илет.

(Суйласа илнĕ чĕр чун çинчен калав çыраççĕ. Тĕслĕхрен, манăн чĕрĕп пур. Вăл йĕплĕ. Чĕрĕп панулми тата кăмпа юратать. Вăл тискер чĕр чун. Чĕрĕп вăрманта пурăнать.)

III. Ҫĕнĕ темăпа паллашни

«Хĕллехи вăрманта» текстпа ĕçлени.

1. Словарь ĕçĕ (выртать – лежит, сиплет – лечит, сӑнаççĕ – наблюдают, тарать – убежит, эсĕ хăв – ты сам).
2. Кӑтартуллӑ вулав.
3. Ачасем хăйсем тĕллĕн вулани.
4. Сăнчăрпа пĕрерĕн вулани, вырăсла куçарни.
5. Рольпе вулани.
6. Ачасем пĕр-пĕрне ыйтусем пани.

Вĕрентекен. Ачасем, мĕнле кайăксем пирĕн пата хĕл каçма çурçĕртен вĕçсе килнĕ?

Вĕренекен. Уйăпсемпе кăсăясем.

Вĕрентекен. Ачасем пирĕн кайăксене мĕнле пулăшмалла?

Вĕренекен. Сырăшсем тумалла. Сырăш çине çăкăр тĕпренчĕкĕ, кĕрпе, тырă хурса памалла.

IV. Вĕреннине çирĕплетни

Хĕллехи çанталăкпа çыхăннă сăнавсемпе, ваттисен сăмахĕсемпе ĕçлени.

Вĕрентекен. Тимка конвертĕнче сăнавсемпе ваттисен сăмахĕсем. Вĕсен пуçламăшĕ пур, анчах вĕçĕ çук.  Тимкăна та пулăшар,  ушкăнпа ĕçлер.

Хĕлле кун кĕскелет,

Хĕл хырăмĕ

Хĕлле юр нумай пулсан

Урапана  хĕлле хатĕрлеççĕ,

çĕр вăрăмланать.

пысăк.

тырă ăнса пулать.

çунашкана – çулла.

«Хĕлле» (Тест)

Вĕрентекен. Хĕл çинчен мĕн вĕреннине çирĕплетме тест пурнăçлăпăр.

1. Хĕлле çынсем мĕн тăхăнаççĕ?

а) çĕлĕк, кĕрĕк, алсиш, çăматă

ă) кофта, юбка, кĕпе, саппун

б) куртка, калпак, нуски, тутăр

1. Ачасем хĕлле мĕн тăваççĕ?

а) юрпа выляççĕ

ă) шыва кĕреççĕ

б) пÿртре лараççĕ

1. Хĕлле çанталăк мĕнле-ши?

а) ăшă

ă) сивĕ

б) çумăрлă

1. Мĕнле кайăксем хĕлле пирĕн пата вĕçсе килеççĕ?

а) çерçи, чакак

ă) чĕкеç, тăрна

б) уйăп, кăсăя

1. Ачасем вĕсем валли мĕн тăваççĕ?

а) сырăш

ă) çуна

б) юр кĕлетке

V. Рефлексия. Урока пĕтĕмлетни. Ачасен ĕçне хаклани

Вĕрентекен. Сире урокра мĕн кăмăла кайрĕ?

Обновлено: 12.03.2023

Оценить 912 0

Куракова Вера Васильевна

Шупашкар хулинчи 49-мĕш вӑтам шкулта

чӑваш чĕлхипе литературине вĕрентекенсем

Ĕҫ ҫынна илем кÿрет

Паянхи пурнӑҫа илес пулсассӑн, ҫын хӑйне вӑйлӑ туясси тĕрлĕ сӑлтавран килет: ҫемье тĕрекĕнчен, тус-юлташ пурринчен,ĕҫ вырӑнĕнчен, сывлӑх ҫирĕп пулнинчен,ӑс- тӑн чун-чĕре пуянлӑхĕнчен, пурнӑҫа тĕрĕс пурӑнма пĕлменинчен, пултаруллӑхран, кашни тĕллеве пурнӑҫлама пĕлменинчен…

Ырми-канми ĕҫлекене те, ача- пӑча ÿстерекене те, ҫукран пур тӑвакана та, ырӑ йӑла-йĕркене тытса пыракана та ĕҫчен-маттур, ҫивĕч ҫын тетпĕр. Ĕҫ-вӑл пурнӑҫ тыткӑчи,илемĕ. Пĕр-пĕрне ӑнланса, пулӑшса пырсан ҫеҫ ĕҫ ӑнать, ырӑ ят сарӑлать. Ĕҫрен хӑраман, таса чун чĕреллĕ, ырӑ ĕмĕтлĕ ҫын кӑна пулма пултарать.

Ҫĕр ҫинче ҫын алли тĕкĕнмен ĕҫ ҫук та пулĕ. Пурнӑҫа лайӑхлатас тесен кашни ҫыннӑн хӑйне килĕшекен пĕр- пĕр ĕҫе суйласа илмелле. Ҫав ĕҫре чун-чĕрене хурса ĕҫлемелле, ҫитĕнÿсем тумалла, малалли пурнӑҫ ҫинчен шухӑшламалла.

Ĕҫ- пурнӑҫ тытать, ĕҫ телей кÿрет. Кашни ҫыннӑн хӑйĕн ĕҫе, хĕлĕ.Хӑв юратнӑ ĕҫе пĕр кун хаушшинче суйласа илме май ҫук. Ҫапах та пĕр-пĕр ĕҫе кӑмӑлласси пĕчĕкренех палӑрать.

Ҫĕр ҫинче мĕн пур ĕҫе ҫыннӑн ӑста аллипе, ӑс-хакӑлĕ тӑвать.Ĕҫ чӑнлӑх,сӑпайлӑх,тараватлӑх – чӑваш ҫынсен ҫак ырӑ енĕсем кашни ҫынра пулччӑр тессе шухӑшлатпӑр.

Паллах, кашни ҫыннӑн хӑйĕн ĕҫе-хĕлĕ, хӑйĕн телейĕ. Чылай ҫынсенчен илтме пулать. Ĕҫе уява кайнӑ пек каятӑп, ĕҫре мана питĕ лайӑх, ĕҫтешĕсемпе килĕштерсе ĕҫлетпĕр, эпĕ ĕҫ вырӑнне ҫухатасран темрен хӑранӑ пек хӑратӑп теҫҫĕ. Хӑшĕ-пĕрисем хӑйсен валли хӑйсемех ĕҫ вырӑнне тупаҫҫĕ, хӑшĕ-пĕрисем вара ашшĕ-амӑшĕн ĕҫне малалла тӑсаҫҫĕ, теприсем ашшĕ – амӑшĕ каланипе, ыттиссем ҫут ҫанталӑк панӑ талантпа ĕҫлеҫҫĕ.

Паллах тĕнчере пур професси те лайӑх, пур професси кирлĕ. Анчах та пĕтĕм ҫын пултаруллӑ ҫуралаймасть. Пĕр ĕҫех пĕри лайӑх ĕҫлет, теприн пулсах пĕтеймест. Пурте артист та ÿнерҫĕ те пулаймасть. Ҫавӑнпа та ҫыннӑн хӑй мĕн тума пултарассине шута илсе, камӑлĕ хӑш ĕҫ патне туртӑнать – ҫавна суйласа илмелле.

Сӑмахран: мана вĕрентекен ҫуралсанах, ашшĕ чупса пынӑ тет, аллине тытрĕ тет те чуптуса ҫапла каларĕ тет. Манӑн хам вилличен сана учитель пулнине курасчĕ терĕ тет. Ашшĕ ĕнчи тӑвансем пурте вĕрентекенсем пулса ĕҫленĕ хӑй хĕрне те учитель тӑвасшӑн пулнӑ, паллах ашшĕн пехилĕ ҫитнĕ пуль. Апла пулсан вӑл ҫуралсанах вĕрентекен пулма ĕмĕтленнĕ ача пулса тухать.

Чӑнах та вĕрентекенĕн хӑйĕн чӑн-чӑн ҫын пулмалла: ырӑ кӑмӑллӑ, сӑпайлӑ, таса чунлӑ, культурӑллӑ, ҫивĕч, ĕҫчен, ӑслӑ – тӑнлӑ, культурӑллӑ пулмалла. Ачасемпе пĕр чĕлхе тупни — пысӑк талант..

Манӑн вĕрентекен пуринчен те ырӑ, пултаруллӑ, хисеплĕ, чуна ҫывӑх, кирек кама та ӑнланма, темĕнле йывӑр ыйтӑва тивĕҫлĕ татса пама пултаракан ҫын. Вĕрентекен ача амӑшĕ пек ыррине ҫеҫ сунать, ырӑ-сывӑ, тĕрĕс тĕкел ӑслӑ- тӑнлӑ ҫын тӑвасшӑн тӑрӑшать.

Учитель ĕҫе ҫӑмӑл маррине пурте ӑнланаҫҫĕ.Чӑнипех те шкулта, чӑтӑмлӑ та ырӑ шухӑш-кӑмӑлла вĕрентекенсем ĕлеҫҫĕ.

Этемĕн тепĕр лайӑх ĕҫе — вӑл хӑйĕн чун илемĕшĕн те тӑрӑшма пултарни. Ку ҫынна тата та вӑйлӑрах тӑвать. Ҫавӑн пекех илемлĕ тĕрлĕрен илемлĕ япаласем тума вĕрентет. Халĕ ĕнте ҫын-вĕҫме кӑна мар, шӑтӑк евĕр янӑравлӑ шӑрантарса юрлама, тӑпӑл – тӑпӑл ташлама, хут ҫине пурнӑҫри сӑнсене чӑн пурнӑҫри пекех ÿкреме, йĕри-тавралӑха тĕрĕ-эрешпе илемлетме, кино калӑплама, илемлĕ сӑвӑ – калавсем ҫырма пултарать. Ҫын ĕҫĕсене ĕҫленĕ чухне ҫын ҫакӑнта хӑйĕн чун телейне тупать. Ĕҫ вӑл – халӑхӑн тарӑн ӑсӑпе тĕрĕслĕх туйӑмĕ, таса кӑмӑл-сипечĕпе ҫынна пысӑкӑн юратни, чун илемĕпе характер ҫыпӑҫулӑхĕ, сӑмах-юмах виҫелĕхĕпе юрӑ-сӑвӑ хитрелĕхĕ.

Этеме ĕҫ ҫуратнӑ теҫҫĕ. Ĕҫ ӑна ҫын тунӑ. Ҫын вара хӑй таврашĕнчи ҫут ҫалталӑка улӑштарса тем тĕрлĕ япала шухӑшласа кӑларнӑ. Те хӑйне пурӑнма ҫӑмӑл пултӑр тесе, те хӑйне хуҫа пек тытма, те хӑйне шанчӑклӑ та ҫирĕп туйма…

Ырӑ сӑмах, ырӑ шухӑш, ырӑ ят хӑварас тесен ҫыннӑн йывӑҫ лартмалла, ача ҫуратса тĕрĕс-тĕкĕл ÿстермелле, пÿрт лартмалла теҫҫĕ.

Мана чӑнахах та учителĕн пархатарлӑ ĕҫĕ питĕ килĕшет. Кашни вĕрентекенех хăйĕн вĕренекенĕсем сапăр та хастар чун-чĕреллĕ çынсем пулччăр тесе тăрăшать, ырă шухăш-ĕмĕтпе пурăнать. Вăл çĕр çинчи çĕршер професси валли тÿрĕ чунлă çынсем вĕрентсе хатĕрлет. Тÿрĕ чунлă çынсем — саккунлăхпа йĕркелĕхе пăхăнакансем. Ку вара — çĕр çинчи, хамăр хушăри тăнăçлăх никĕсĕ. Çакăнта мар-и учителĕн пархатарлă ĕçĕ?

Учитель ĕçĕ питĕ яваплă ĕç. Пурне те пĕлесшĕн çунакан таса чунлă шăпăрлансемпе пĕлÿлĕх тĕнчинче çÿрени, мĕн пĕлнине пĕлменнисемпе тавçăрайманнисем патне çитерме тăрăшни мăнаçлантарать, хавхалантарать, чунра савăнăç вăратать. Чăнах, хăвăн ăс-тăнна, пултарулăхна ыттисене парнелесси — сăваплă ĕç. Кашни вĕрентекен хăйĕн пурнăçне пархатарлă ĕçпе ирттерет. Учитель ĕçĕ çăмăл маррине пурте ăнланаççĕ. Хăйĕн чун пуянлăхĕпе çамрăксене те çынсене юратса хисеплеме, ĕçчен те йĕркеллĕ çын пулма вĕрентет.

Мĕнле хисеплемĕн-ха вĕрентекене? Вăл кашни ачан пурнăçĕпе, савăнăçĕ-хуйхипе, терт-нушипе пурăнать. Кашни вĕренекене хăй ачине юратнă пек юратать, йывăр вăхăтра пулăшать, унпа пĕрле савăнать те, кулянать те. Педагог вăл пĕр вăхăтрах чун инженерĕ те. Ачан чунне вĕрентекен пек тата кам ăнланма пултарать-ши? Тата кам унран ытла ача чунне витĕр курать, ăна сăваплă витĕм кÿрсе çĕр-шыва, ашшĕ-амăшне, тăванĕсене, юлташĕсене юрăхлă та тивĕçлĕ çын ÿстерме хевте çитерет?

Педагогсем — кашни ача шăпинче ырă йĕр хăваракансем, кашни ачан ăс-тăнĕпе характерне çирĕплетсе, ăсталăхне аталантарса пурнăç çулĕ çине кăларакансем.

Уса курна технологисем : информаципе хутшану технологийесем .

Ес мелесемпе меслечесем : ыйту – хурав , учитель самахе , каласу , шырав –

тепчев ,тишкеру – петемлету , илемле вулав , тест ирттересси .

Пуплев ханахавесем: сасасене терес каласси ; ыйтусем парас , хуравлас ,

илемле те терес вулас ханахусене аталантарасси ; самах

йышне пуянлатасси , сыханулла пуплеве аталантарасси .

Курамлах хатересем : компьютер , проектор , экран ,слайдсем , валесу

Словарь есе : тинех ,чатамсарран , лаплантар , кус курать , перре те,

Урок юхаме:

1. Урок темипе , йеркипе паллаштарни .

— Эпир паян султалакан хаш вахаче синчен каласапар – ши ? ( Хелле синчен )

2. Темапа еслени.

— Ачасем , чи малтан султалак вахачесем синчен аса илсе хаварар- ха .

Султалакра мисе вахат , весен ячесем менле – ши ?

(Тавата вахат : хелле , суркунне , сулла , керкунне )

— Кашни вахат мисе уйах тасалать ,уйах ячесене те аса илсе хаварасче.

(Кашни вахат висе уйах тасалать .

Хеллехи уйахсем : раштав , карлач , нарас .

Суркуннехи уйахсем : пуш , ака , су .

Суллахи уйахсем : сертме , ута , сурла .

Керкуннехи уйахсем : аван , юпа , чук .)

— Пите терес , ачасем . Хале хелле синчен тепленрех каласапар . Хелле ситнине чи малтан сут санталакра пулса иртне менле улшанусем катартассе –ши ? (2 слайд « Шура юре суре ,суре … )

(Уйсемпе – хирсенче , вармансенче , ялсемпе – хуласенче , пур серте те шап-шура , капаш юр выртать . )

( Хевел хытах ашатаймасть, сиве сил верет , юр савать )

— Маттур ,пите терес палартрар , ачасем . Хел ситсен сынсен пурнасенче улшанусем пулассе – ши ?

(Санталак сиве пирки сынсем аша тумтир тахана пусларес : керек , пальто алсиш , самата , калпак , шарф .)

-Хелле ачасемшен саванасла вахат . Меншен ?

(Хелле ачасем йелтерпе , сунашкапа , конькипе яранассе . Печекреххисем юртан юр келетке тавассе )

Тинех чан-чан хел ситре . Ир те , кас та юр савать . Хура сере шуратать . Сиве кунсем те тарассе . Чуречесем хитре эрешсемпе витенчес . Юхан шывсем , певесем , кулесем шанчес . Йери-тавра – шап-шура юр.

Эпе хеле чатамсарран кететеп , меншен тесен конькипе яранма юрататап Эпир семьепе час-часах хеллехи варманта пулатпар , унта йелтерпе яранатпар . Паян эпе веренместеп , канатап . Кантарла йелтер илтем те урама васкарам . Манан йамак та перле утре . Вал аша курткапа , калпакпа , атапа.

— Таня , эпир йелтерпе яранатпар-и ? – ыйтре манран йамак .

— Яранапар , яранапар , — лаплантартам ана .

— Нумай яранапар-и ? — тере йамак .

-Кус курать, — хуравларам эпе.

Эпир йамакпа урамра нумай ярантамар . Сиве санталакран перре те харамарамар. Яранна вахатра вара печек сава сыртамар.

Юратна шура хел!

Сана саватпар – пел !

— Ачасем , калава хавар теллен вулама пусличчен , доска синчи сене самахсемпе паллашар .Черетлен вуласа пурте перле каласа пырар : тинех –наконец-то ; чатамсарран – с нетерпением ; йелтер – лыжи ; витенчес – покрылись ; певе – пруд ; лаплантар – успокоил ; кус курать – видно будет ; перре те – нисколько ; саватпар – обожаем .

Кантакран шаккать ирех

Касая тус сивере .

Кунсем сивее тана чух

Кучченес пире пит чух.

Сад пахчинче сурсертен

Уйап килне ханана .

Уме пите херлерен

Улма тейен эс ана.

1 .Хел таманла пулсан

2.Сил кантар енчен версен-

3.Сене сул куне юр сусан

4. Серсисем йывас таррине ларса чевелтетсен

5.Сарт синче юр нумай пулсан

6.Хелле юр таран пулсан

а) су сумарла пулать .

а) таман пуласса

б)тыра аван пулать .

в)юр савать тессе.

г)сырла нумай пулать .

д)тыра анса пулать.

-Хале калава хавар теллен вулар .Енчен те анланман самахсем тел пулсан , ыйтатпар . (Ачасем вулассе .)

— Калава вырасла кусарапар . Яланхи пекех черетлен еслетпер . (Вуласа кусарассе.)

-Ачасем , калава кам менле анланче ? Вырасла содержанине каласа парар , тархасшан .( Ике , висе ача каласа парассе .)

Текст содержанийепе еслесси :

Ыйтусем сине хуравласси .

-Текстра сулла синчен калана-и ?

— Таня хеле юратать-и ? Меншен ?

— Паян Таня йелтерпе яранче-и ?

-Настя паян урамра пулче-и ? Унта вал мен туре ?

-Таньапа Настя хел синчен калав сырчес-и , сава-и?

-Эсир хел синчен хитре савасем пелетер-и ?

-Ачасем калавра , эсир калана савасенче хел илеме синчен менле самахсемпе , самах савранашесемпе палартса хаварна

— Хаварттан терес хуравсене каласа тухар .

Вереннине петемлетни :

(6,7,8, слайдсемпе еслесси)

-Ачасем , хелле ситсессен сынсен пурнасенче сес мар , тискер чер чунсемпе кайак – кешексен пурнасенче те пысак улшанусем пулса иртессе.Сак улшанусем синчен каласса илер – ха.

(Тискер чер чунсен самесем хуламланассе , хаше –перисен тесесем те улшанассе .

Хаш пер чер чунсем сыварма выртассе :упа , череп , селен- калта .

Чылай кайаксем аша енне хел касма вессе каяссе :чекес , вершен, шанкарч, курак, куккук, шапчак…

Теприсем вара пирен патрах хел касассе : кавакарчан, ухе, тамана , серси,чакак… )

-Ачасем , хеллехи сивере кайаксене апат тупма пите йывар .Эпир весене менле пулашма пултаратпар-ши?

(Ачасем сырашсем туса сакассе , весем сине керпе ,сакар тепренчеке, сала татаке хурса парассе .)

-Ачасем, сак слайд синче эсир менле кайаксене куратар ?

-Весене меншен уйарнине пелетер –и ?

Уйапсемпе касаясем пирен енне хел касма килессе икен . Пилешпе палан , катаркас сырлисене пите камалласа сиессе весем . Уйапсен херле песехисем шура юр синче херле панулми пекех куранассе .

Хел сиввинче кайаксем ан нушаланччер тесен , весене вахатра апат пама ан манар,ачасем ! Кайаксем – пирен печек туссем .

— Ачасем , хел илеме синчен эпир менле самахсемпе калама пултаратпар ?

-Хеллехи вахат сире килешет-и ?

( Капашка шура юр , илертулле тавйкки , Хел Мучипе Юр пике , сил пек

— Ачасем , килте сирен хел илеме синчен печек калав е сава сырса килмелле .

-Паян урокра маттур есленешен сире пысак тав .

Ачасен есне хаклани .

Урока веслени.

Урок тесе: информаципе хутшану технологийесемпе уса курса ирттерне

вулавпа тишкеру уроке.

Сапарлав теллеве :ачасене таван тавралаха юратма , санама верентесси ,

унан илемлехне курма ,упрама ханахтарасси .

Пелу теллеве: султалак вахачесем синчен вереннине аса илесси, хел

илеме синчен , сав вахатри улшанусем синчен теплен аса илсе

Аталантару теллеве : ачасен сыханулла пуплевне , шухашлавне , тимлехне

аталантарасси , хайсен пелевне сиреплетме тата петемлетме

Уса курна технологисем : информаципе хутшану технологийесем .

Ес мелесемпе меслечесем : ыйту – хурав , учитель самахе , каласу , шырав –

тепчев ,тишкеру – петемлету , илемле вулав , тест ирттересси .

Пуплев ханахавесем: сасасене терес каласси ; ыйтусем парас , хуравлас ,

илемле те терес вулас ханахусене аталантарасси ; самах

йышне пуянлатасси , сыханулла пуплеве аталантарасси .

Курамлах хатересем : компьютер , проектор , экран ,слайдсем , валесу

Словарь есе : тинех ,чатамсарран , лаплантар , кус курать , перре те,

1. Урок темипе , йеркипе паллаштарни .

— Эпир паян султалакан хаш вахаче синчен каласапар – ши ? ( Хелле синчен )

2. Темапа еслени.

— Ачасем , чи малтан султалак вахачесем синчен аса илсе хаварар- ха .

Султалакра мисе вахат , весен ячесем менле – ши ?

(Тавата вахат : хелле , суркунне , сулла , керкунне )

— Кашни вахат мисе уйах тасалать ,уйах ячесене те аса илсе хаварасче.

(Кашни вахат висе уйах тасалать .

Хеллехи уйахсем : раштав , карлач , нарас .

Суркуннехи уйахсем : пуш , ака , су .

Суллахи уйахсем : сертме , ута , сурла .

Керкуннехи уйахсем : аван , юпа , чук .)

— Пите терес , ачасем . Хале хелле синчен тепленрех каласапар . Хелле ситнине чи малтан сут санталакра пулса иртне менле улшанусем катартассе –ши ? (2 слайд « Шура юре суре ,суре … )

(Уйсемпе – хирсенче , вармансенче , ялсемпе – хуласенче , пур серте те шап-шура , капаш юр выртать . )

( Хевел хытах ашатаймасть, сиве сил верет , юр савать )

— Маттур ,пите терес палартрар , ачасем . Хел ситсен сынсен пурнасенче улшанусем пулассе – ши ?

(Санталак сиве пирки сынсем аша тумтир тахана пусларес : керек , пальто алсиш , самата , калпак , шарф .)

-Хелле ачасемшен саванасла вахат . Меншен ?

(Хелле ачасем йелтерпе , сунашкапа , конькипе яранассе . Печекреххисем юртан юр келетке тавассе )

Тинех чан-чан хел ситре . Ир те , кас та юр савать . Хура сере шуратать . Сиве кунсем те тарассе . Чуречесем хитре эрешсемпе витенчес . Юхан шывсем , певесем , кулесем шанчес . Йери-тавра – шап-шура юр.

Эпе хеле чатамсарран кететеп , меншен тесен конькипе яранма юрататап Эпир семьепе час-часах хеллехи варманта пулатпар , унта йелтерпе яранатпар . Паян эпе веренместеп , канатап . Кантарла йелтер илтем те урама васкарам . Манан йамак та перле утре . Вал аша курткапа , калпакпа , атапа.

— Таня , эпир йелтерпе яранатпар-и ? – ыйтре манран йамак .

— Яранапар , яранапар , — лаплантартам ана .

— Нумай яранапар-и ? — тере йамак .

-Кус курать, — хуравларам эпе.

Эпир йамакпа урамра нумай ярантамар . Сиве санталакран перре те харамарамар. Яранна вахатра вара печек сава сыртамар.

Юратна шура хел!

Сана саватпар – пел !

— Ачасем , калава хавар теллен вулама пусличчен , доска синчи сене самахсемпе паллашар .Черетлен вуласа пурте перле каласа пырар : тинех –наконец-то ; чатамсарран – с нетерпением ; йелтер – лыжи ; витенчес – покрылись ; певе – пруд ; лаплантар – успокоил ; кус курать – видно будет ; перре те – нисколько ; саватпар – обожаем .

Кантакран шаккать ирех

Касая тус сивере .

Кунсем сивее тана чух

Кучченес пире пит чух.

Сад пахчинче сурсертен

Уйап килне ханана .

Уме пите херлерен

Улма тейен эс ана.

1 .Хел таманла пулсан

2.Сил кантар енчен версен-

3.Сене сул куне юр сусан

4. Серсисем йывас таррине ларса чевелтетсен

5.Сарт синче юр нумай пулсан

6.Хелле юр таран пулсан

а) су сумарла пулать .

а) таман пуласса

б)тыра аван пулать .

в)юр савать тессе.

г)сырла нумай пулать .

д)тыра анса пулать.

-Хале калава хавар теллен вулар .Енчен те анланман самахсем тел пулсан , ыйтатпар . (Ачасем вулассе .)

— Калава вырасла кусарапар . Яланхи пекех черетлен еслетпер . (Вуласа кусарассе.)

-Ачасем , калава кам менле анланче ? Вырасла содержанине каласа парар , тархасшан .( Ике , висе ача каласа парассе .)

Текст содержанийепе еслесси :

Ыйтусем сине хуравласси .

-Текстра сулла синчен калана-и ?

— Таня хеле юратать-и ? Меншен ?

— Паян Таня йелтерпе яранче-и ?

-Настя паян урамра пулче-и ? Унта вал мен туре ?

-Таньапа Настя хел синчен калав сырчес-и , сава-и?

-Эсир хел синчен хитре савасем пелетер-и ?

-Ачасем калавра , эсир калана савасенче хел илеме синчен менле самахсемпе , самах савранашесемпе палартса хаварна

— Хаварттан терес хуравсене каласа тухар .

Вереннине петемлетни :

(6,7,8, слайдсемпе еслесси)

-Ачасем , хелле ситсессен сынсен пурнасенче сес мар , тискер чер чунсемпе кайак – кешексен пурнасенче те пысак улшанусем пулса иртессе.Сак улшанусем синчен каласса илер – ха.

(Тискер чер чунсен самесем хуламланассе , хаше –перисен тесесем те улшанассе .

Хаш пер чер чунсем сыварма выртассе :упа , череп , селен- калта .

Чылай кайаксем аша енне хел касма вессе каяссе :чекес , вершен, шанкарч, курак, куккук, шапчак…

Теприсем вара пирен патрах хел касассе : кавакарчан, ухе, тамана , серси,чакак… )

-Ачасем , хеллехи сивере кайаксене апат тупма пите йывар .Эпир весене менле пулашма пултаратпар-ши?

(Ачасем сырашсем туса сакассе , весем сине керпе ,сакар тепренчеке, сала татаке хурса парассе .)

-Ачасем, сак слайд синче эсир менле кайаксене куратар ?

-Весене меншен уйарнине пелетер –и ?

Уйапсемпе касаясем пирен енне хел касма килессе икен . Пилешпе палан , катаркас сырлисене пите камалласа сиессе весем . Уйапсен херле песехисем шура юр синче херле панулми пекех куранассе .

Хел сиввинче кайаксем ан нушаланччер тесен , весене вахатра апат пама ан манар,ачасем ! Кайаксем – пирен печек туссем .

— Ачасем , хел илеме синчен эпир менле самахсемпе калама пултаратпар ?

-Хеллехи вахат сире килешет-и ?

( Капашка шура юр , илертулле тавйкки , Хел Мучипе Юр пике , сил пек

— Ачасем , килте сирен хел илеме синчен печек калав е сава сырса килмелле .

Тӑван чĕлхе. Мĕн-ши вӑл тӑван чĕлхе? Ман шутпа, тӑван чĕлхе вӑл атте-анне, асаттепе асанне чĕлхи, эпĕ çуралнӑ çуралманах калаçа пуçланӑ чӑваш чĕлхи. Тӑван чĕлхепе калаçса эпир хамӑр шухӑш-туйӑма палӑртатпӑр, чуна уçатпӑр, кӑмӑла çĕклетпĕр. Атте-анне чĕлхи мӑн асаттесемпе асаннесен пурнӑçĕ – шӑпи çинчен аса илтерсех тӑрать, хамӑр пуласлӑх пирки шухӑшлаттарать.

Чӑваш чĕлхи — тӑван чĕлхе

Эй, челхем, анне панӑ чĕлхем,

Янӑра эс çут тĕнчере!

Ыттине çер чĕлхе хуть пĕлем,

Эсĕ ман пĕрре çеç – пĕрре

Тӑван чĕлхе. Мĕн-ши вӑл тӑван чĕлхе? Ман шутпа, тӑван чĕлхе вӑл атте-анне, асаттепе асанне чĕлхи, эпĕ çуралнӑ çуралманах калаçа пуçланӑ чӑваш чĕлхи. Тӑван чĕлхепе калаçса эпир хамӑр шухӑш-туйӑма палӑртатпӑр, чуна уçатпӑр, кӑмӑла çĕклетпĕр. Атте-анне чĕлхи мӑн асаттесемпе асаннесен пурнӑçĕ – шӑпи çинчен аса илтерсех тӑрать, хамӑр пуласлӑх пирки шухӑшлаттарать.

Сӑмахран илес пулсан, тӑван чĕлхене юратман çын ашшĕ-амӑшне тӑван халӑхне те, çĕрне-шывне те юратма пултараймасть. Эп шутланӑ тӑрӑх тӑван чĕлхе – тӑван халӑхӑн иксĕлми ӑс-тӑн çӑл-куçĕ. Çак çӑл-куçран эпир мĕн ачаран тумламӑн-тумламӑн пĕлӳ илсе ӳсетпĕр. Аннен кӑкӑр сĕчĕпе пĕрле унӑн ачаш та лӑпкӑ сассипе, вӑл сӑпка юрри шӑрантарнине илтетпĕр.

Чӑнах та, нумай çул иртрĕ пулин те тӑван чĕлхене пĕтме парас марччĕ. Чылай паллӑ ӑсчахсем, писательсемпе поэтсем чĕлхемĕр çинчен мӑнаçланса калани тĕл пулать. Тĕслĕхрен, А.Артемьев каланиех илер.

Шутлатӑп, шутлатӑп та ачана мĕн пĕчĕкрен чӑвашла калаçма вĕрентмелле. Акӑ эпĕ эпĕ 7-мĕш класа çитрĕм. Анчах та вырӑсла та, чӑвашла та тĕрĕс те яка калаçатӑп, çырма та аван пĕлетĕп. Ют чĕхесене те вĕренме тӑрӑшатӑп. Аттепе анне килте чӑваш чĕлхине сума суни, хисеплени курӑнсах тӑрать. Ытти çемьесенче «мама»,»папа» тесе чĕнеççĕ пулсан, пире аттепе анне тесе чĕнме вĕрентнĕ. Мĕнле илемлĕ, янӑравлӑ янӑрать çак икĕ сӑмах.

Çапла вара, çут тĕнчере пин-пин чĕлхе. Вĕсем хутӑшаççĕ, тупӑшаçççĕ, çывӑхланаççĕ. Пĕр-пĕрне парнесем те параççĕ, парнисем вара – сӑмахсем.

Ман чӑвашах пулас килет. Тӑван чĕлхене хисеплени хамӑртанах килет. Манӑн чĕлхем малалла та янӑрасса шанас килет. Эпĕ ӑна ĕненетĕп. Вӑл çĕр çинчен ан çухалтӑр.

10 Смотреть ответы Добавь ответ +10 баллов

Ответы 10

ака щене щул иртсе кайре. хеллехи каникулсем те иртсе кайрещ.эпир нумай кантамар. хеллехи каникулта эпе аттепе аннене пулашрам тата урама ущалма тухса щуререм.тата каникулсенче телевизорпа щене щул ячепе, киве щене щул ячепе , рождество ячепе терле киносем,передачасем тата концертсем катартна

Lidé se v průběhu let ptali na skutečně věčnou otázku: je štěstí opravdu o penězích? Odborníci v ekonomické sféře zajišťují, že záležitost je v množství.

Jinými slovy, čím více peněz má člověk, tím je spokojenější. Koneckonců, míra spokojenosti těchto lidí závisí na tom, kolik peněz kupující obdrží od nákupu, nebo kolik kupujícího šetří.

Ostatní výzkumníci tvrdí, že nedostatek nebo přebytek

Кыкысымба еоужюек тырыхтым батыр

Çуркунне вăрман оживает хыçсăн долгой зимы. Тата паçăр вӑл был хмурым тата мрачным, а деревья стояли голыми. А теперь вăрман осветило весеннее солнышко. Тугие пÿре набухли çинче деревьях вырăнне темиçе дней. Вӗсем раскрылись авал нежные зеленые листья. Çуркуннехи вăрман каллех шумит ешĕл листвой.nnсразу Хыçсăн окончания зимы, çинче мокрой тата холодной земле появляются первые подснежники. Это маленькие, нежные тата хрупкие цветы, но какие вара вӗсем сильные тата выносливые! Подснежники не боятся пробиваться витĕр остатки снега, навстречу солнцу. Вӗсем не боятся тата весенних заморозков.nnпройдет Совсем немного времени, тата землю авал лесу каллех украсит пурçăн ковер из мягкой травы. А çинче солнечных лесных полянках вырастут настоящие россыпи ярких цветов. Это ярко-желтые примулы, лиловые крокусы, голубые колокольчики, красные тюльпаны. А хыçсăн вырăнне ними белым е розовым цветом зацветут многие лесные деревья тата кусты. Сăмахран, дикие яблони тата груши, боярышник тата бузина.nnвесной Вăрман полон заливистых тата звонких птичьих голосов. Лесные птицы ищут себе пару, вьют уютные гнездышки. Çур – это вăхăт свадеб валли лесных жителей. Даже змеи, тата те празднуют свои змеиные свадьбы. Çуркунне змеи питĕ злые тата не любят, хăçан им мешают. Авал это вăхăт кирлĕ çÿре таран лесным тропинкам осторожно, чтобы ненароком не пус çинче змею, которая греется где-нибудь çинче солнышке.nnвесенний Вăрман капăр тата çутă. Прогулка таран нему – настоящее удовольствие.nnnn

Читайте также:

  

• Сочинение про эйнштейна на английском

  

• Сочинение моя будущая профессия сварщик

  

• Моя будущая профессия микробиолог сочинение

  

• Как то я торопилась в редакцию сочинение егэ

  

• Умные и глупые люди сочинение

Автор – Егорова Надежда Николаевна, учитель чувашского языка и литературы МБОУ «Козловская средняя общеобразовательная школа № 2»

г. Козловка Чувашской Республики

Урок теми: Хĕлле (вырăс шкулĕн 5-мĕш класĕнче ирттернĕ урок)

Урок тĕллевĕсем:

Харкамăн (пайăррăн) пĕлÿ илмелли тĕллевсем

Моральпе этикăна хăнăхтарни;

Тĕллевпе тупсăм

– вĕренÿ планне кĕрекен ытти предметсем пекех чăваш чĕлхи ачана тĕрлĕ енлĕн аталанма, тĕрлĕ çитĕнÿ тума пулăшнине ăнланма

– тĕллевсем лартса йывăрлăхсене çĕнтерме вĕрентни

– тепĕр çынпа пĕр тан шайра, ăна хисеплесе хутшăнма, хутшăнура çураçулăх туйăмне сыхласа хăварма хăнăхтарни;

— тавралăха юратма, уншăн тăрăшма, ăна упрама сĕнесси

Предметăн пĕрлĕхлĕ результачĕсен тĕллевĕсем

Йĕркелÿ

– ĕçĕн тĕллевне лартма хăнăхтарни;

– тĕллеве тĕрлĕ енлĕн пурнăçлама хăнăхтарни;

– харпăр хăй ĕçне планлама вĕрентни;

– ĕç йĕркине, ăна пурнăçлама кирлĕ мелсемпе майсене тупма хăнăхтарни;

– ĕçе тунă май вăхăтпа пĕлсе усă курма хăнăхтарни;

– тунă ĕçе пĕтĕмлетме хăнăхтарни.

Хутшăну

– хутшăнура пĕр-пĕрне итлесе илтме хăнăхтарни;

– хутшăнура тĕрлĕ роль калăплама пултарнине аталантарнии (ыйту паракан, хуравлакан, итлекен, канашсемпе сĕнÿсем илекен е паракан);

– харпăр хăй шухăшне палăртса ăнлантарма, шухăша тĕрĕс те уçăмлă, çыхăнуллă каласа пама вĕрентни;

– ушкăнпа килĕштерсе ĕçлеме хăнăхтарни;

– çынсем тĕрлĕрен шухăшлама пултарнине ăнланма, ытти çынсен шухăшне хисеплеме хистени;

– харпăр хăйĕн тата пĕрле вĕренекенсен йăнăшĕсене курма, ăнлантарма, пĕр-пĕрне йăнăш тăвасран асăрхаттарма хăнăхтарни;

– харпăр хăйĕн тата ыттисен ĕçне хаклама вĕрентни.

Информаци

– пĕр харăс темиçе информаци çăл куçĕпе (вĕренÿ кĕнекипе тата словарьпе, текстпа тата ун патне панă сăмах майлашăвĕсемпе ĕçлеме хăнăхтарасси;

– урокра туяннă пĕлÿпе, пурнăç опычĕпе усă курса панă ыйтусене хуравлама вĕрентни;

– шыравра танлаштару, пĕрлештерÿ, уйăру, çыхăнтару мелĕсемпе усă курма вĕрентни;

– япаласемпе пулăмсене тишкерме, тишкерÿ тăрăх пĕтĕмлетÿ тума вĕрентни;

– лартнă тĕллев патне тĕрлĕ майпа пыма хăнăхтарни.

Предметăн ятарлă пĕлÿ илмелли тĕллевĕсем

Вĕренекенсен пĕлÿ, пултару, хăнаху ĕçĕ-хĕлĕ

– каланине çирĕплетме е хирĕçлеме, хак пама вĕрентни;

– учителĕн пуплевне итлесе ăнланма хăнăхтарни;

— чăваш чĕлхинчи глаголсен хушу наклоненийĕн çуклă формипе пуплевре усă курма хăнăхтарни;

— тăван тавралăхпа çут çанталăк çинчен каласа пама хăнăхтарни;

– илтни, вулани е калани çинчен хăй шухăшне кĕскен палăртма хăнăхтарни;

– текст стильпе жанр енчен мĕнле пулнине вулавăн тĕрлĕ тĕсĕпе (паллашмалла вулани, тишкерÿллĕ вулав, шыравлă вулав) усă курма хăнăхтарни;

– вуланă текстăн тĕп шухăшне палăртма вĕрентни;

– вулани пирки харпăр хăй шухăшне палăртма хăнăхтарни;

– вĕреннĕ сăмахсене (ытларах активлă словарьтисене) çыру тата калаçу пуплевĕнче курса е илтсе ăнланма, вĕсемпе вырăнлă усă курма хăнăхтарни;

Вĕрентÿ хевти-талпăнавĕ

— текста вуласа тухсан ачасем хăйсен кăмăлне палартни.

9. Курăмлăх хатĕрĕсем – ÿкерчĕксем, презентаци, ребус, „Юр пĕрчи” кластер валли хатĕрленĕ материал, карточкăсем, предложени- хăюсем

10. Кăтарту хатĕрĕсем — компьютер, презентаци, мультимедиапроектор, Интернет-ресурс, слайдсем, чăвашла-вырăсла словарьсем

Çĕнĕ сăмахсемпе сăмах çаврăнăшĕсем: : ыйхă, кăçатă (çăм атă), аскăнчăк çил, ту, вар, айлăм, тĕмеске, мамăклă хÿре.

Урок юхăмĕ

1. Класа урока йĕркелени

1) Сывлăхсунни:

— Ырă кун пултăр, ачасем! Кăмăлăрсем аван-и? Ĕçлемехатĕр-и?

2) Фонозарядка Шурă-шурă, шурă юр.

Таврана вăл шуратать.

Шурă-шурă, шурă юр

Ачана савăнтарать.

II. Класа кăсăклантарни.

1)Урок эпиграфĕпе паллашни.

2) Урок темине палăртни.

— Эпир паян урокра мĕн çинчен калаçатпăр-ши? Мĕнле шутлатăр? Ăна пĕлес тесен ребус тупсăмне пĕлес пулать.

1

1

1

1

1

Ÿкерчĕксем тăрăх 1-мĕш сас паллийĕсене çырса хурăр. Вара паян эпир мĕнле тема тăрăх ĕçлессине палăртăпăр.

1. Темăпа ĕçлени

1. Ыйтусене хуравлани

*Халĕ çулталăкăн хăш вăхăчĕ?

*Урамра ăшă е сивĕ?

*Хĕлле тавралăх мĕнпе витĕнет?

2. Кластер туни

1-мĕш ушкăн 2-мĕш ушкăн

Юр пĕрчи мĕнле? Юр пĕрчи мĕн тăвать?

1. Текстпа ĕçлени

1. Словарь ĕçĕ ыйхă – сон

Кăçатă, çăматă

Аскăнчăк çил – озорной ветер

Ту – гора

Вар – овраг

Айлăм – низина

Тĕмеске – бугорок

Мамăклă хÿре–пушистый хвост

— учитель хыççăн вулани

— ударени лартса вулани

1. Текстпа паллашни

*çурма саспа вулани;

*учитель вуласа пани;.

1. Текста ăнланнине тĕрĕслени

*Ыйтусене хуравлани

-Çулталăкăн хăш вăхăчĕ çитрĕ?

-Мĕнсем шуралчĕç?

-Юхан шыв мĕнпе витĕнчĕ?

-Хĕл мĕн тăрăх çÿрет?

-Хĕл чĕр чунсене мĕн парнелет?

4) Вуланă текст тăрăх панă предложенисем содержанийĕпе тĕрĕс-и е тĕрĕс мар-и?

1. Хирсемпе сăртсем хуралчĕç. Тĕрĕс-и?

2. Çÿрет Хĕлтусем, варсем, айлăмсемтăрăх. Тĕрĕс-и?

3. Ак йывăç тĕмĕсем хушшинче шурă мулкач сиккелесе çÿрет. Тĕрĕс-и?

4. Чее тилле вара шурă тум кирлĕ. Тĕрĕс-и?

5. Хĕл чее тиле ăшрах тумлантарма тăрăшать – илемлĕ кĕрĕк парнелет. Тĕрĕс-и?

1. Кану саманчĕ. Куç канăвĕ.

Шурă – шурă юр пĕрчи

Лĕпĕш пек хитре вĕçет.

Шурă – шурă юр пĕрчи

Çĕр çине вĕçсе ÿкет.

1. Грамматика материалĕпе ĕçлени.

1) Текстри паллă ячĕсене çырса илесси Пысăк, çемçе, аскăнчăк, шурă, кăвак, чалăш, тарăн, илемлĕ, мамăклă.

2) Тĕсе палăртакан сăмахсене йĕр туртса палăртни.

3) Ăнлантарни. Глагол пулăвĕ.

Шурă – шур(ă) +ал хура – хур(а) +ал сарă – сар(ă)+ал

шур(ă) +ат хур(а)+ат сар(ă)+ат

4) Паллă ятĕнчен пулнă глаголсене текстра тупса вуласси.

Шуралчĕç, шăпланчĕç

1. «Хĕлле» калав тăвасси.

Хĕл çитрĕ. Çанталăк сивĕ тăрать. Кашни кун юр çăвать. Кăпăшка юр çуртсем çине, йывăçсем çине ÿкет.Тавралăх шурă тумпа витĕнет. Ачасем пушă вăхăтра тăвайккине пуçтарăнаççĕ. Вĕсем йĕлтĕрпе, çунашкапа ярăнаççĕ.

1. Панă предложенисенчен калав туни

2. Вулани

3. Асăрхануллă пул!

1. Пĕтĕмлетÿ. Рефлекси

Хамăр ĕçе пĕтĕмлететпĕр:

• Эпир мĕнле ĕçлерĕмĕр? (ачасен хуравĕсем)

• Йăнăшсем турăмăр-и? (ачасен хуравĕсем)

Çĕнни мĕн пĕлтĕр? (ачасен хуравĕсем)

1. Киле ĕç.

Хĕл çинчен каласа пама хатĕрленĕр

1-мĕш №хушса пани

2-мĕш №хушса пани

«Тĕрĕс-и е тĕрĕс мар-и?»

1. Хирсемпе сăртсем хуралчĕç. Тĕрĕс-и?

2. Çÿрет Хĕлтусем, варсем, айлăмсем тăрăх. Тĕрĕс-и?

3. Ак йывăç тĕмĕсем хушшинче шурă мулкач сиккелесе çÿрет. Тĕрĕс-и?

4. Чее тилле вара шурă тум кирлĕ. Тĕрĕс-и?

5. Хĕл чее тилле ăшăрах тумлантарма тăрăшать – илемлĕ кĕрĕк парнелет. Тĕрĕс-и? 3-мĕш №хушса пани

1-мĕш ушкăн 2-мĕш ушкăн

Юр пĕрчимĕнле? Юр пĕрчимĕнтăвать?

Пĕрремĕщ, таса, шап-шур, натăрт-натăрт çăвать, вылять, ÿкет, кăтăклать, ирĕлет, йăпатать, илĕртет

Кану саманчĕ

Шурă – шурă юр пĕрчи

Лĕпĕш пек хитре вĕçет.

Шурă – шурă юр пĕрчи

Çĕр çине вĕçсе ÿкет.

4-мĕш №хушса пани