«Хлеб усяму галава» — абвяшчае народная мудрасць. Няма іншага прадукту, які б пры штодзенным ужыванні на працягу ўсяго жыцця ніколі не дакучае чалавеку. Вялікае дабро — мець кожны дзень на стале хлеб. Ніхто не стане з гэтым спрачацца. Без хлеба цяжка ўявіць сабе сняданак, абед або вячэру, загарадную прагулку ў выхадны дзень, паездку на рыбалку ці па грыбы ці, скажам, далёкае падарожжа… Хлеб заўсёды і ўсюды спадарожнічае нам.
Але ці заўсёды мы памятаем пра гэта, ці заўёды мы адчуваем падзяку да хлеба і да тых, хто выгадаваў яго?
Уявім сабе на хвіліну наша жыццё, наш стол, нашу ежу без хлеба. Не, немагчыма, проста неверагодна. Тым, хто нарадзіўся і вырас пасля вайны, у спакойны мірны час, і ўявіць сабе цяжка, што можна жыць без хлеба. Бо ён, хлеб, сёння заўседы да нашых паслуг: чорны, белы, здобны. Можна выбраць любы: круглы або фармавы, жытні або пшанічны, з кменам, макам, арэхамі, разынкамі. Мноства самых розных хлебабулачных вырабаў выпякаецца на прадпрыемствах хлебапякарнай прамысловасці. Тут і дыетычны хлеб для дыябетыкаў, і хлеб для пажылых людзей, і нават для дзяцей. Багацце хлеба! Вось і не задумваемся мы, якім доўгім быў шлях да хлеба нашага стала. Колькі працы ўкладзена ў кожную залатое зярнятка! Яно ж і на самай справе залатое. Колькі людзей сапраўды шмат чаго дасягнула над стварэннем залацістай цеплай булачкі!
Між тым стала звыклым заўсёды мець хлеб, прымаць каштоўнасці, наяўныя ў нашым распараджэнні, як належнае, штодзённае, зусім нічога не значнае. Зачерствеў акраец, і абыякавая рука спакойна і стрымана адпраўляе яго ў смеццевае вядро.
Навукоўцы лічаць, што першы хлеб быў вадкім, якія нагадваюць своеасаблівую кашу з вады і зерняў, расцертых паміж камянямі. Да таго часу, як чалавек навучыўся здабываць агонь, ен ўдасканаліў і хлебную вытворчасць.
Так з’явіліся прэсныя ляпешкі, якія апынуліся нашмат смачней зерневай кашы. Прайшло яшчэ некалькі тысячагоддзяў, і чалавек, сам аб гэтым не падазраючы, навучыўся выкарыстоўваць для паляпшэння густу хлеба мікраскапічныя арганізмы — хлебапякарныя дрожджы і малочнакіслыя бактэрыі. Так з’явіўся кіслы хлеб з бражоннага тэсту.
У гонар хлеба складалі гімны, песні, здзяйснялі абрады, ладзілі святы, прымеркаваныя да заканчэння збору ўраджаю. Сустракалі хлебам жаніха і нявесту, віталі нованароджанага, дарагіх гасцей. Ва ўсіх гэтых народных абрадах заключаны чалавечая мудрасць, паважлівае стаўленне да хлеба, якое перадавалася ад пакалення да пакалення і прививалось дзіцяці літаральна з першых дзен жыцця. Адвеку стагоддзяў хлеб быў не простай ежай. Ён быў меркай не толькі грамадскага дабрабыту, але і чалавечай сумлення. Хлебам-соллю сустракалі сяброў. За хлеб біліся з ворагам да смерці. Хлебам, як імем маці, кляліся. Хлеб быў прадуктам, якія выклікаюць асаблівае, можна сказаць, святое пачуцце. За хлеб, які быў патрэбны паміраючым ад голаду дзецям Масквы, Ленінграда, Паволжа ў гады вайны, рэвалюцыі, аддавалі свае жыцце за сотню людзей.
Хлеб,ён — не чараўнік, але ўсе можа. Мы яшчэ спім, у сваіх пасцелях, а машыны з крытымі кузавамі, на якіх буйнымі літарамі напісана гэта самае слова «ХЛЕБ», развозяць яго па крамах. У ранішнюю свежасць паветра ўплятаецца невыносна жыўнасны і салодкі пах цеплага хлеба..
Ответ:
Хлеб — гэта сімвал дастатку і дабрабыту, гэты прадукт мы кожны дзень бачым у сябе на стале. Але мала хто задумваўся, які ж доўгі і цярністы шлях ён праходзіць, перш чым трапіць да нас у хату. Спачатку трэба вырасціць зерне, сабраць яго, змалоць і атрымаць атрыманую мукі выпякчы хлеб. Тысячы людзей розных прафесій занятыя ў гэтых складаных працэсах. Мноства дзён і начэй праходзіць перш, чым выпекуць гэты смачны і духмяны хлебушек.
«Хлеб — усяму галава» гэтая мудрая прыказка вядомая, мабыць, усім яшчэ з дзяцінства. Шмат мудрасці і павагі закладзена ў ёй, якая стагоддзямі перадавалася з пакалення ў пакаленне. Берагчы і свята ставіцца да хлеба вучаць нас з малых гадоў нашы любімыя мамы.
Са свежым хлебам і насыпанай наверх яго соллю сустракалі нашы продкі ўсіх дарагіх гасцей, якія прыйшлі з чыстымі думкамі альбо з добрымі навінамі. Караваем дабраслаўлялі бацькі маладых на добрую і шчаслівае жыццёвую дарогу. Калі нараджаўся дзіця ў сям’і, ішлі ў госці абавязкова з хлебам. Нашы далёкія продкі глыбока шанавалі і павышалі хлеб, таму што яны ведалі цану цяжкай працы людзей, якія вырошчвалі яго на палях.
Бо раней не было сучасных найноўшых тэхналогій, а ўсё рабілася ўручную і патрабавалася ўкласці шмат сіл і ўменні. Яны прысвячалі яму многія хвалебныя песні, слаживали розныя прыказкі. Раней лічылася, калі ў хаце меўся хлеб, то сям’я жыла шчасліва і паспяхова. Хлеб незаменны, бо няма такога прадукту, які можа пераўзыходзіць яго. «Хлеб — гэта святое» любяць пагаворваць нашы бабулі і дзядулі.
Таму, як памятаюць яны тыя часы, калі яго не было. Тыя далёкія ваенныя гады, калі толькі маглі яны, што марыць пра кавалачку хоць бы чэрствага чорнага хлеба. І яшчэ, напэўна, гэтымі словамі яны хочуць паказаць нам, што б мы з трапятаннем ставіліся не толькі да самога хлебу, і да мазольным рукам, якія вырасцілі яго. Бо сёння не ўсе акуратна ставяцца да яго, выкідваюць яго ў смецце, калі ён зачерствеет. Мы павінны ведаць цану гэтаму выдатнаму прадукту, умець эканоміць яго і берагчы, быць уважлівымі і клапатлівымі гаспадарамі. Ставіцца да яго з павагай. Ніколі не шкадаваць кавалачка хлеба хто просіць беднаму і аладоўніку чалавеку. Бо хлеб — гэта жыццё. Ён лічыцца багаццем нашай краіны. Бо кожны хоча бачыць кожны дзень на сваім стале смачны, духмяны, мяккі хлеб і здобную выпечку. Засцерагайце хлеб — мерка духоўнасці і нашай выхаванасці.
Ответ:
Хлеб — гэта сімвал дастатку і дабрабыту, гэты прадукт мы кожны дзень бачым у сябе на стале. Але мала хто задумваўся, які ж доўгі і цярністы шлях ён праходзіць, перш чым трапіць да нас у хату. Спачатку трэба вырасціць зерне, сабраць яго, змалоць і атрымаць атрыманую мукі выпякчы хлеб. Тысячы людзей розных прафесій занятыя ў гэтых складаных працэсах. Мноства дзён і начэй праходзіць перш, чым выпекуць гэты смачны і духмяны хлебушек.
«Хлеб — усяму галава» гэтая мудрая прыказка вядомая, мабыць, усім яшчэ з дзяцінства. Шмат мудрасці і павагі закладзена ў ёй, якая стагоддзямі перадавалася з пакалення ў пакаленне. Берагчы і свята ставіцца да хлеба вучаць нас з малых гадоў нашы любімыя мамы.
Са свежым хлебам і насыпанай наверх яго соллю сустракалі нашы продкі ўсіх дарагіх гасцей, якія прыйшлі з чыстымі думкамі альбо з добрымі навінамі. Караваем дабраслаўлялі бацькі маладых на добрую і шчаслівае жыццёвую дарогу. Калі нараджаўся дзіця ў сям’і, ішлі ў госці абавязкова з хлебам. Нашы далёкія продкі глыбока шанавалі і павышалі хлеб, таму што яны ведалі цану цяжкай працы людзей, якія вырошчвалі яго на палях.
Бо раней не было сучасных найноўшых тэхналогій, а ўсё рабілася ўручную і патрабавалася ўкласці шмат сіл і ўменні. Яны прысвячалі яму многія хвалебныя песні, слаживали розныя прыказкі. Раней лічылася, калі ў хаце меўся хлеб, то сям’я жыла шчасліва і паспяхова. Хлеб незаменны, бо няма такога прадукту, які можа пераўзыходзіць яго. «Хлеб — гэта святое» любяць пагаворваць нашы бабулі і дзядулі.
Таму, як памятаюць яны тыя часы, калі яго не было. Тыя далёкія ваенныя гады, калі толькі маглі яны, што марыць пра кавалачку хоць бы чэрствага чорнага хлеба. І яшчэ, напэўна, гэтымі словамі яны хочуць паказаць нам, што б мы з трапятаннем ставіліся не толькі да самога хлебу, і да мазольным рукам, якія вырасцілі яго. Бо сёння не ўсе акуратна ставяцца да яго, выкідваюць яго ў смецце, калі ён зачерствеет. Мы павінны ведаць цану гэтаму выдатнаму прадукту, умець эканоміць яго і берагчы, быць уважлівымі і клапатлівымі гаспадарамі. Ставіцца да яго з павагай. Ніколі не шкадаваць кавалачка хлеба хто просіць беднаму і аладоўніку чалавеку. Бо хлеб — гэта жыццё. Ён лічыцца багаццем нашай краіны. Бо кожны хоча бачыць кожны дзень на сваім стале смачны, духмяны, мяккі хлеб і здобную выпечку. Засцерагайце хлеб — мерка духоўнасці і нашай выхаванасці.
Сачыненне на тэму «Кошт хлеба»
Мы прывыклі, што ў нас на стале заўсёды ёсць хлеб. Ён аснова нашага харчавання, і нездарма пра яго гавораць, што ён усяму галава. Без яго немагчыма жыць і цяпер нам здаецца, што ў хлебе няма нічога асаблівага, мы проста ўжо прывыклі. А калі задумацца, колькі сіл і часу траціцца на яго вытворчасць? Гэта цяпер працэс збору ўраджаю і вырабу механізаваны, а раней усё гэта рабілася ўручную. Мы павінны сказаць дзякуй тым, хто прыдумаў машыны і абсталяванне, каб аблегчыць працэс вырабу хлеба.
Спачатку бо трэба пасеяць зерне, каб вырасціць пшаніцу. Калі ўмовы надвор’я будуць спрыяльныя, то і ўраджай будзе выдатны. Затым трэба сабраць тое, што ўжо вырасла. Раней людзі ўсё гэта рабілі сваімі рукамі і трацілі на гэта шмат часу і сіл. Зараз гэты працэс стаў нашмат лягчэй, людзей замянілі машыны. Аднак усё адно гэты працэс патрабуе пэўных працоўных выдаткаў.
Калі пшаніцу сабралі, яе трэба павезці на машынах на вытворчасць, дзе з яе вырабяць муку. Для вытворчасці мукі таксама ў свой час было прыдумана пэўнае абсталяванне і будаваліся спецыяльныя цэха. Вось калі будзе выраблена мука, тады ўжо можна і хлеб выпякаць і многае іншае. Для выпечкі хлеба таксама вынайшлі спецыяльныя прылады, а раней выпякалі ў рускай печы. Кажуць, што раней хлеб быў нашмат смачней, чым цяпер.
Як моцна змяніўся працэс вырабу хлеба. Гэта людзі пастараліся, каб палегчыць працу іншых людзей, бо без хлеба мы ўсё роўна не можам жыць. Раней тыя, хто займаліся выпечкай хлеба, трацілі шмат намаганняў, і таму хлеб параўноўваўся ў нейкай ступені з золатам. Зараз вядома стала прасцей, але ўсё роўна столькі ўсяго трэба зрабіць, каб звыклы для нас хлеб з’явіўся на нашых сталах. Мы павінны шанаваць працу тых, хто дорыць нам смачны, мяккі і духмяны хлеб.
Сачыненні пра Хлеб
Са старажытных часоў і ва ўсіх народаў найбольшай сьвятасьцю быў хлеб. Яго прысутнасць спрыяла з’яўленню песень і дум, працягвала радавод, і, наадварот, калі ён знікаў, прыходзіла бяда.
Продкі не толькі ўзьнесьлі заслужаную хвалу жыта-кормильице, але і прызналі яе вечныя заслугі ў лёсе чалавецтва. У зерне, у гэты маленькі тугі слиточек матэрыі столькі ўкладзена жыццёвай мудрасці, дабра і веры ў несьмяротнасьць, што яго таямніца і да гэтага часу здаецца нам магічнай. Усё ў нас ад яго, ад хлеба. А ў тым, і мы самі, кожны з нас — дзіця сваіх бацькоў, свайго народа і хлеба.
З даўніх часоў бацькі прывучалі дзяцей сваіх берагчы хлеб. Яшчэ з малаком маці засвойвае правілы беражлівага стаўлення да святая святых.
Людзей, якія прыйшлі з чыстым сэрцам, добрай місіяй або добрай навіной, на нашай зямлі заўсёды сустракалі хлебам соллю. Караваем дабраслаўлялі маладых, без бохан нельга было зайсці ў новую хату, нараджаўся дзіця — таксама ішлі з хлебам.
Аддамо ж гонар тым, хто выгадаваў яго, рукам, якія падарылі духмяныя, падобныя на сонца, караваі.
Здымем перад ім шапкі, ухіл, каб адвечна ён быў на нашым стале, каб не чарсьцьвеў, таму што, як сказаў народныя вусны, калі чарсцвее хлеб — чарсцвеюць душы.
«Хлеб — усяму галава, — так кажуць у нас. Хлебам клянуцца, як імем маці, Радзімы. Таму што хлеб — гэта жыццё, яно вечнае, як маці, як Радзіма.
Чалавек вырошчвае хлеб. А хлеб вырошчвае чалавека. Выхоўвае і правярае яго на сталасць і мужнасць. І гэта таксама вечна, як свет. Хлеб нельга замяніць нічым. Старыя людзі любяць казаць; «Хлеб — гэта святое». Па-відаць, таму, што былі на іх лёсе гады, калі было слова «хлеб», але не было самога хлеба. І яшчэ, па-відаць для таго, каб мы, выходзячы ў свет, раз і назаўжды пранікліся трапятаннем да тых рукам, якія выгадавалі і выпеклі гэты высокі і мяккі хлеб. Ён можа навучыць ўсіх нас паважаць працу і мірнае бясхмарнае неба над галавой.
Хлеб — гэта багацце нашай краіны. І яго трэба берагчы і паважаць. Бо так прыемна бачыць на сваім стале высокі, духмяны каравай. У добрай сям’і хлеб ніколі не будзе черстветь. Але ёсць людзі, якія не паважаюць хлеб, выкідваюць яго, калі ён очерствеет. Яны не паважаюць той доўгі шлях, які прайшоў хлеб, перш, чым патрапіць да стала, той цяжкая праца, які ўкладзены ў яго, самога чалавека. Таму беражыце хлеб — мерка нашай выхаванасці і духоўнасці.
Ён штодня прыходзіць да нас — румяны, цёплы, духмяны, непараўнальны. А яшчэ мае шмат імёнаў — абаранак, булачку, батончык, булачкі, каравай, калач, пасху, пірог. І ўсё ж такі хлеб.
Калі на стале няма хлеба — на ім чагосьці не хапае. Самага галоўнага. Таму што хлеб — тое багацце, дабрабыт. Людзі ласкава і паважліва кажуць пра яго: хлеб — баценька, хлеб — карміцель, хлеб — усяму галава. Спрадвеку народ наш больш за ўсё цаніў хлеб, соль, гонар.
Хлеб суправаджае нас усё жыццё — ад нараджэння да глыбокай старасці. Ва ўсіх народаў ён святы. Хлеб бераглі, у яго гонар складалі гімны, хлебам сустракалі самых дарагіх гасцей. Хлеб неацэнны. Ні праца, ні смерць, ні жыццё, ні вяселле — нічога ў свеце не абыходзіцца без хлеба. Ён самы смачны, ён даражэй золата, надзённы і святой хлеб з нашага поля.
І, каб узараць поле, таксама патрэбен хлеб. І, каб разбіць ворага. Каб перамагчы і выстаяць. Усюды хлеб, хлеб, хлеб. А без яго няма ні радасці, ні свята, ні самога жыцця.
Чалавецтва ведае жудасныя гады без хлеба, калі выміралі цэлыя вёскі і горада, цэлыя мясцовасці і краіны, так што ні адной вайне і ніводнай арміі і не снілася такое спусташэнне.
Ведаць цану хлебу, умець яго эканоміць, быць ашчаднымі і клапатлівымі гаспадарамі — гэта галоўныя пытанні грамадства. Вось чаму пытанне пра хлеб застаецца ў нас галоўным. Вось такім з’яўляецца ён — хлеб. Яго вялікасць Хлеб. Так давайце ставіцца да яго заўсёды з пашанай і павагай. Не шкадуем даць лусту хлеба галоднаму. Хлеб у свеце — вышэй за ўсё, ён — жыццё. І можа, хто-небудзь з маіх аднагодкаў стане кандытарам або пекарам і будзе дараваць людзям хлеб: Як ясьце вы караваі, Калачы смачныя ясьце, — Не забудзьцеся ухіліцца Хлебоделу за гэта!
Праца хлебароба заўсёды была самай цяжкай і адказнай у жыцці чалавека. Адсюль з пакалення ў пакаленне, ад дзеда да ўнука перадаваліся беражлівыя адносіны да хлеба, выпрацаваўся шэраг правіл і перасцярог:
* Выкідаць хлеб заўсёды лічылася недаравальным. Калі хлеб немагчыма ўжываць у ежу, яго аддавалі птушкам.
* “Калі сонейка села, новага бохана хлеба не пачынай, — галеча адолее!”
* “Каб быць шчаслівым і ўдалым, на пачатку і на заканчэнні абеду з’еш крыху хлеба з соллю”.
*Лічылася, калі пасля прыняцця ежы на стале пакінуць кавалачкі няз’едзенага хлеба, можна страціць сваё здароўе.
* Каб сям’ю не спасціг голад, няўрод ці іншыя страты, строга сачылі за тым, каб хлебныя крошкі не падалі са стала на падлогу.
* Калі хлеб стаяў у печы, кожная гаспадыня ведала, што нельга месці падлогу, сварыцца.
* Жанчыну, якая рабіла цеста на хлеб, трэба было абавязкова вітаць добрымі пажаданнямі.
Акрамя таго прыкмячалі:
— калі за абедам хлеб выпадзе з рук — чакай госця;
— калі адзін бохан хлеба дастаць з печы і парэзаць раней за астатнія, то тыя, што засталіся ў печы, будуць нясмачнымі і не прыдатнымі для ўжывання ў ежу;
— калі хлеб у печы распаўся надвае, хтосьці пакіне сям’ю;
— калі ў бохане збоку вылезе “галава”, чакай непрыемнасцей.
Заметили ошибку? Пожалуйста, выделите её и нажмите Ctrl+Enter
Гісторыі сваю хлеб вядзе з глыбіні вякоў . У 2 стагоддзі да нашай эры ў Рыме і ў іншых гарадах ужо былі асобныя пякарні , у якіх пяклі хлеб на дражджах . Вы не здагадываецеся , але ў хлеба і піва ёсць шмат аднолькавага . Абодва гэтыя прадукты — вынік браджэння , якое вызываецца дражджамі . Акрамя чорнага хлеба ёсць яшчэ і белы. «Ці я на свеце ўсіх бялее?» — нараўне са сказачнай красуняй магла б усклікнуць любая пшанічная булка, і ніхто не змог бы ёй пярэчыць ! І на працягу многіх гадоў белы хлеб лічыўся ежай для багатых , а чорны і шэры для селянінаў , бо ён выпякаўся з грубай мукі. І ўсё ж такі людзі думалі : які хлеб больш карысны, белы ці чорны? Адказ знайшоў французскі вучоны Ф. Межандзі. Ён правёў эксперымент : саставіў хлебную дыету для двух сабак. Першага карміў толькі белым хлебам, а другога — чорным. Праз некалькі месяцаў першы сабака захварэў і памёр. Было даказана : чым вышэй сорт мукі , тым менш карысным ён будзе.
З хлебам звязана мноства прыкмет : » Калі сонейка закацілася — не пачынай новага бохану — а то ўвесь быт прыйдзе ў выпадак». Самым вялікім грэхам было — выпусціць з рук крошку хлеба. Ды пекары ва ўсе часы карысталіся вялікай пашанай. А ў некаторых краінах яны нават вызваляліся ад налогаў . Тых ,хто гатаваў хлею нізкай якасці наказвалі, маглі пастрыч нагала, пабіць.
Гаварылася так : хлебу край — пад елкай рай. У сярэднявеччы амаль што ва ўсіх еўрапейскіх гарадах ужо былі булачныя. На сталах у знаці чэрствы хлеб выкарыстоўваўся як талеркі для мясных страў .Пасля абеду «талеркі» аддавалі слугам ці сабакам.
Нельга не пагадзіцца са словамі Івана Грамовіча : » Не ты хлеб носіш, а ён цябе». Гэта адвечная ісціна. А гісторыя паказвае нам, вучыць нас шанаваць такі цуд света як хлеб . Бо хлеб — гэта плённая праца і любоў роднай зямлі. Наш абавязак — з павагай адносіцца да яго , не абражаць ні словам , ні думкай. Цалаваць кожную крошку.
Было гэта даўно. Адразу ж пасля вайны. У голад.
Маці прынесла аднекуль акрайчык хлеба. Доўга-доўга разглядала яго, нюхала, паварочвала і так і гэтак, нібыта не верыла вачам сваім, што на далоні ў яе ляжыць хлеб – сапраўдны жытні хлеб, спечаны з чыстай, без ніякае домесі, мукі, на паду печы, на свежым дубовым лісці, пражылкі якога так прыгожа адбіліся на скарынцы. Потым яна нейк, як мне падалося, аж надта борзда і неахайна разламала акрайчык напал: адзін кавалак дала мне, а другі палажыла на стол, пад абрус.
– Гэта Толіку… Вернецца з лесу – то павячэрае…
Сама ж, узяўшы капаніцу, пайшла на гарод акопваць бульбу.
Я вельмі хацеў есці. I той кавалачак хлеба, што дала мне маці, з’еў, праглынуў мігам. I, вядома, ані не наеўся, толькі растравіў яшчэ больш свой голад. Хвілін колькі я не мог нідзе знайсці сабе месца: чамусьці лазіў на печ, пад ложак, выбягаў на двор, і зноў – каторы раз! – вяртаўся назад у хату. Потым усё ж не вытрымаў. Падсеў да стала, адгарнуў абрус, узяў у сваю руку той кавалачак хлеба, што пакінула была маці Толіку, майму старэйшаму брату. Не есці узяў. Проста так, паглядзець. Палюбавацца хлебам, як любавалася кагадзе маці. I тады раптам мне здалося, што маці мяне абдзяліла, брату пакінула хлеба намнога больш, чым дала мне. Ад братавага кавалачка я адшчыпнуў крошачку. Толькі крошачку. Адну маленечкую, малюпасенькую крошачку. Укінуў яе ў рот. Пачаў жаваць. Калі пракаўтнуў, не заўважыў, як пальцы мае самі, не пытаючы ў мяне на тое згоды, адшчыпнулі яшчэ крошачку. Маленечкую, малюпасенькую крошачку…
…Схамянуўся я тады, калі на маёй далоні асталася абшчыпаная з усіх бакоў скарыначка. Што я нарабіў? Што скажа маці, брат, калі вернуцца дахаты?..
Хуценька-хуценька я палажыў скарыначку на стол, акрыў яе абрусам. Але спакуса з’есці хлеб увесь, каб яго і духу не было ў хаце, каб ім і не пахла нават, была такая вялікая, такая неадольная, што я не выцерпеў – зноў падсеў да стала, узяў скарыначку ў рукі і ўкінуў яе ў рот…
Брат вярнуўся з лесу як заўсёды позна, на змярку. Ён цэлы дзень быў на леспрамгасаўскай дзялянцы, абсякаў сучча, зарабляў грошы, каб было за што нашай сям’і жыць. Дома есці ў нас не было нічога. I спаць брат лёг у той вечар галодны. Ён доўга варочаўся на пасцелі, не засынаў: няйнакш, яму мроіўся той кавалачак хлеба, які пакідала яму маці і які з’еў я…
Ніхто – ні маці, ні Толік – ні ў чым мяне не папракнулі. Ні ў той вечар, ні пасля. Яны былі старэйшыя, я меншы.
Але калі я цяпер успамінаю той хлеб, які належала з’есці брату і які з’еў я, і той вечар, калі брат лёг праз мяне спаць галодны, мне робіцца не па сабе. Здаецца, аддаў бы ўсё, каб толькі не было ў мяне такога ўспаміну, каб як-небудзь пазбыцца, выкінуць яго са сваёй галавы. Лепей бы я быў тады галодны, лепей бы я лёг спаць не еўшы! Хай бы не я, а брат з’еў мой хлеб!..
Ды не! Таго, што было, не вернеш, не пераробіш. I з памяці сваёй, як бы ні хацеў, не выкінеш. Не, не выкінеш!..
1969 г.