Кlымаф — Зима,
Лыгъулыст — Сухой мороз,
Ос — Снег,
Осыцэ — Снежинка,
lажэ — Санки,
Ос lашкl — Игра в снежки,
Фыртын — Метель,
Ос-хъот зэтехьагъ — Сугроб,
Щтыргъукl — Мороз,
Жьыбгъэ — Ветер,
Чъыlэ — Холодный,
lумыл — Гололедица,
Мылы — Ледяной,
Щтын — Леденеть,
Жьыуай — Буря,
Хъотышху — Буран.
#Адыгабзэ
Кlымафэр къэсыгъ, осыр къесы. Сабыйхэр lажэм исых, ос lашкlэ ешlэхэзэрэ, хъотышхо къежьагъ. Фыртыным сабийхэр игъащти, унэм илъэдэжьыгъэх. Пчэдыжь къызэущыжьхэм, жьыуаер зэпигъэужьыгъ, ау лыгъу-лыст, зэкlэри щтыгъэ, гъогур lумыл, ос-хъотхэр унэ lупэм инэу зэтелъых. Осыцэхэр шъхьангъупчъэм сурэт дахэхэр тырашlыхьагъ. Дунаир чъыlэ, ау дахэ.
Наступила зима, идёт снег. Дети катались на санках и играли в снежки когда начался буран. Метель напугала ребят, и они побежали домой. Утром, когда они проснулись буря стихла, но все замерзло, был сухой мороз, гололедица, а перед домом вырасли большие сугробы. Снежинки нарисовали на окне красивые узоры. Холодно, но красиво на улице.
Урок-практикум
«Пкъыгъуац1эр»
Пэнэжьыкъое гурыт
еджап1эу №1
адыгабзэмрэ
литературэмрэ
ик1элэегъаджэу
Нэныжъ З.З.
Темэр. Урок-практикум «Пкъыгъуац1эр»
Мурадыр: пкъыгъуац1эм играмматическэ нэшанэ, морфологическэ ш1ык1эхэу и1эхэр ык1и гущы1эухыгъэм синтаксическэ пшъэрылъэу щигъэцак1эрэр къазарэгуры1уагъэр уплъэк1угъэныр; ахэр зэфэшъхьаф ш1ык1эхэмк1э к1элэеджак1охэм к1элэегъаджэм аригъэш1ыныр; к1элэегъаджэм к1элэеджак1о пэпчъ ек1ол1эк1э гъэнэфагъэ дыри1оу урокыр ыгъэпсыныр.
Нэрылъэгъу-1эпы1эгъухэр: сурэтхэр, карточкэхэр, компьютерыр, таблицэр.
Урокым ик1уак1.
I. 1.Унэмк1э гъэцэк1эным иуплъэк1ужьын.
- Сыда унэмк1э гъэцэк1энэу шъо шъуи1агъэр?
- Теуцожь Цыгъо иусэу «Пушкин» зыфи1орэр ары.
- Хэта Теуцожь Цыгъо? Сыда ащ къешъу1ол1эн шъулъэк1ыщтыр?
- Теуцожь Цыгъо усак1у, адыгэ лъэпкъыр зэрыгушхорэ ашуг, къэ1отэк1о 1аз. Ежь-ежьырэу тхэшъущтыгъэп. Зэхилъхьэхэрэр Кэстэнэ Дмитриерэ Хьаткъо Ахьмэдрэ фатхыщтыгъэ.
- Теуцожь районым ит къуаджэу Гъобэкъуае къыщыхъугъ. Иусэхэр пчъагъэрэ Краснодари, Москваи, Мыекъуапи къащыдэк1ыгъ.
- Усэу «Пушкин» зыфи1орэр ыусыным сыда лъапсэу фэхъугъэр?
- Пушкиным ипоэмэу «Полтава» зыфи1орэм Кэстэнэ Дм. ык1и Хьаткъо А. къызфеджэхэм ар лъэшэу ыгу рихьыгъ ык1и усэ фызэхилъхьагъ.
- Тежъугъэдэ1у а усэм.
- Сыд фэдэ произведениеха Теуцожь Цыгъо иехэу джыри тэ урысыбзэк1э тызэджагъэхэр?
- Поэмэхэу «Мафэкъо Урысбый» ык1и «Пщы-оркъ зау» зыфи1охэрэр.
- Сыда джыри къешъу1ол1эн шъулъэк1ыщтыр Теуцожь Цыгъо?
- Ащ исаугъэт Пэнэжьыкъое паркым дэт. Исаугъэт къодыеп, ежьыри ащ щагъэт1ылъыжьыгъ.
2. Непэ темэу ти1эр «Урок-практикум «Пкъыгъуц1эр». Мыщ шъо къыщыжъугъэлъэгъон фае бзэм щыщ гущы1эу пкъыгъуац1эмк1э ш1эныгъэу зэжъугъэгъотыгъэхэр. Тиурок щыдгъэфедэщт ш1ык1э амал зэфэшъхьафхэр.
- Тыгу къэтэжъугъэк1ыжь пкъыгъуац1 зыфа1орэр.
- Пкъыгъуац1эр бзэм щыщ гущы1эу пкъыгъор къызэрык1рэр ары. Упч1эхэу хэт? сыд? фагъэуцу.
- Сыдэущтэу зэхъок1ра пкъыгъуац1эхэр?
- Пкъыгъуац1эр падежхэмк1э ык1и пчъагъэхэмк1э зэхъок1ы.
- Сыд фэдэу хъун ылъэк1ыщта пкъыгъуац1эхэр?
- Пкъыгъуац1эхэр унаеу ык1и къызэрык1оу хъун ылъэк1ыщт, ц1ыфыр къик1эу е нэмык1 пкъыгъо къик1эу.
- Адэ сыд фэдэ синтаксическэ пшъэрылъа пкъыгъуац1эм и1эхэр?
- Ар гущы1эухыгъэм подлежащэу, дополнениеу, обстоятельствэу ык1и сказуемэу къыхэфэн ылъэк1ыщт.
- Пкъыгъуац1эр сыдэущтэу гъэпсыгъэ хъун лъэк1ыщта?
- Суффиксымк1э (мэлахъо, хьак1эщ), приставкэк1э (к1эджыб, тимэз), суффиксык1э ык1и приставкэк1э (иц1ыфыгъ, япщынау), лъэпсит1ук1э (тхьак1умк1ыхь, к1элэегъадж).
- Унэмк1э гъэцэк1энэу шъуи1агъ усэу «Пушкин» зыфи1орэм пкъыгъуац1эхэр къыхэжъугъэщынэу. Сыд гущы1эхэр ара ахэр?
- Пушкиныр, и1огъэ, иорэд, остыгъэ, сыл1ыжъэу, Пушкиным, ик1эн, хъарзынэ, сэбахьым, иохътэ, чэу, к1ыбым, унэм, игущы1э.
II. Пкъыгъуац1эр тыгу къэдгъэк1ыжьыгъ, джы карточкэхэм 1оф адэтш1эщт. (Нэбгрэ пэпчъ ыпашъхьэ карточкэхэр илъэу 1оф аш1э).
Карточкэу № 1
К1ымафэр къэсыгъ. Осыр фыжьыбзэу ч1ыгум къытырилъхьагъ. К1алэхэм ар залъэгъум, ос 1ашк1э еш1энхэу зэрэгъэчэфхэзэ щагум къизэрэтэкъугъэх. Мэджыдэ ос нысхъапэ ыш1ыгъ. Адрэ к1алэхэм ос унэ аш1ыгъ.
- Текстым ц1э къыфэш1.
- Урысыбзэк1э къызэдзэк1ыжь.
Карточкэу № 2
К1ымафэр къэсыгъ. Осыр фыжьыбзэу ч1ыгум къытырилъхьагъ. К1алэхэм ар залъэгъум, ос 1ашк1э еш1энхэу зэрэгъэчэфхэзэ щагум къизэрэтэкъугъэх. Мэджыдэ ос нысхъапэ ыш1ыгъ. Адрэ к1алэхэм ос унэ аш1ыгъ.
- Синтаксическэу къызэхэф ят1онэрэ гущы1эухыгъэр.
- Пкъыгъоц1э унаеу хэтыр къыхэтхык1.
Карточкэу № 3
К1ымафэр къэсыгъ. Осыр фыжьыбзэу ч1ыгум къытырилъхьагъ. К1алэхэм ар залъэгъум, ос 1ашк1э еш1энхэу зэрэгъэчэфхэзэ щагум къизэрэтэкъугъэх. Мэджыдэ ос нысхъапэ ыш1ыгъ. Адрэ к1алэхэм ос унэ аш1ыгъ.
- Морфологическэу къызэхэф пкъыгъуац1эу осыр зыфи1орэр.
- Ч1ыгум зыфи1орэ пкъыгъуац1эр падежхэмк1э къызэхэф.
Карточкэу № 4
К1ымафэр къэсыгъ. Осыр фыжьыбзэу ч1ыгум къытырилъхьагъ. К1алэхэм ар залъэгъум, ос 1ашк1э еш1энхэу зэрэгъэчэфхэзэ щагум къизэрэтэкъугъэх. Мэджыдэ ос нысхъапэ ыш1ыгъ. Адрэ к1алэхэм ос унэ аш1ыгъ.
- Ц1ыфыр къызэрык1рэ пкъыгъуац1эу къыхэфагъэхэр къыхэтхык1.
- Пкъыгъуац1эу к1ымафэр зыфи1орэр зэрэзэхэтымк1э къызэхэф.
Карточкэу № 5
К1ымафэр къэсыгъ. Осыр фыжьыбзэу ч1ыгум къытырилъхьагъ. К1алэхэм ар залъэгъум, ос 1ашк1э еш1энхэу зэрэгъэчэфхэзэ щагум къизэрэтэкъугъэх. Мэджыдэ ос нысхъапэ ыш1ыгъ. Адрэ к1алэхэм ос унэ аш1ыгъ.
- Зы пчъагъэм итэу къыхэфэгъэ пкъыгъуац1эхэр бэ пчъагъэм игъэуцожь.
Карточкэу № 6
К1ымафэр къэсыгъ. Осыр фыжьыбзэу ч1ыгум къытырилъхьагъ. К1алэхэм ар залъэгъум, ос 1ашк1э еш1энхэу зэрэгъэчэфхэзэ щагум къизэрэтэкъугъэх. Мэджыдэ ос нысхъапэ ыш1ыгъ. Адрэ к1алэхэм ос унэ аш1ыгъ.
- Пкъыгъоц1э гъэнэфагъэу къыхэфагъэхэр къыхэтхык1.
III. – Сыда мы сурэтхэм арытхэр? Сыда мы гущы1эхэм къяшъо1ол1эн шъулъэк1ыщтыр?
— Къэгъагъ, па1о, къушъхьэ, хьэнт1аркъу, шъэожъыехэр. Мы гущы1эхэр зэк1э пкъыгъуац1эх.
— Адэ сыда мы пкъыгъуац1эхэр зэрэзэтек1хэрэр?
— Шъэожъыехэр зыфи1орэ гущы1эм упч1эу хэт? фэтэгъэуцу, сыда п1омэ ц1ыфыр къек1ы, адрэ гущы1эхэм нэмык1 пкъыгъо къарек1ы ык1и упч1эу сыд? афэтэгъэуцу.
— Къызэхэжъугъэуцу мы гущы1эхэр хэтэу гущы1эзэгъусэхэр.
— Къэгъагъ плъыжь, па1о ц1ык1у, хьант1аркъо ин, къушъхьэ инхэр, шъэожъые бзаджэхэр.
IV. Группит1оу гощыгъэхэу карточкэхэм атетэу гъэцэк1энхэр к1элэегъаджэм ареты.
Карточкэу № 1
Мы гущы1эхэр гущы1эухыгъэу зэхэжъугъэуцожь ык1и урысыбзэк1э къызэдзэк1ыжь. Апэрэ гущы1эухыгъэм къыхэфэгъэ пкъыгъуац1эхэр падежэу зэрытхэр къашъу1о.
- Урокхэр, егъэхьазыры, еджак1ом.
- Тхылъэу, лъэшэу, рихьыгъ, сшынахьыжъ, зэджагъэр.
- Тызэпырык1ыгъ, псыхъом, къуашъок1э.
- Къалэу, самолетк1э, тыбыбыгъ, Москва.
Карточкэу № 2
Мы гущы1эухыгъэхэр урысыбзэк1э къызэшъудзэк1ыжь.
- К1алэхэр пцэжъыяшэ к1уагъэх.
- Чырбыщ унэмэ урамхэр къагъэк1эрак1э.
- Мо пшъэшъэжъыехэр адыгабзэк1э мэгущы1эх.
V. Сочинение ц1ык1у «Гъэсагъэ ухъуныр 1офэп – ц1ыф ухъуныр ары нахь» (нэбгырипл1ымэ а темэмк1э атхы), адрэ нэбгырит1умэ темэу «Илъэсык1эм зыфэтэгъэхьазыры» зыфи1орэмк1э атхы.
VI. Компьютерым к1эрысхэу тестирование аш1ы темэу «Пкъыгъуац1эр» зыфи1орэмк1э.
VII. Урокым изэфэхьысыжь.
VIII . Унэмк1э гъэцэк1эн: уплъэк1ун диктантым зыкъфагъэхьазырын.
12 Декабря в Музее изобразительных искусств Нальчика прошло награждение школьников за лучшее сочинение на кабардинском диалекте черкесского языка.
Конкурс, объявленный среди учащихся 9-11 классов, оказался разнообразен географически, участвовать в нем съехались 160 ребят, причем не только из нашей республики, но и из Карачаево-Черкесии, Адыгеи, Ставропольского края. Основная часть прошла в Национальной библиотеке имени Т. К. Мальбахова, где старшеклассники писали очное сочинение.
«Были предложены десять ключевых слов, из которых ребята выбирали те слова, которые они могли бы обыграть, развить и изложить в своих сочинениях. Никаких ограничений не было», — пояснил корреспонденту РИА «Кабардино-Балкария» Мурат Табишев, руководитель ассоциации преподавателей черкесского языка и литературы имени Кази Атажукина.
Он добавил, что конкурс получился интернациональным, участие в нем приняли и представители других национальностей, изучающих адыгэбзэ.
За каждое место ребята получат денежные призы, а те счастливчики, кто получил первое место в любой из четырех номинаций, решением ассоциации преподавателей черкесского языка и литературы будут получать стипендию имени Кази Атажукина в течение всего года. Помимо этого любой участник конкурса, при условии поступления на факультет черкесского языка, в течение двух лет будет получать вышеназванную стипендию.
«Объявление конкурса вызвано желанием стимулировать интерес к изучению своего языка среди подрастающего поколения. Сочинения были оригинальны каждое по-своему, умение изъяснять художественно оформленную мысль среди молодых людей радует, и если среди конкурсантов найдутся желающие поступить на факультет черкесского языка, наша миссия будет выполнена. Во время конкурса о таком желании заявили уже семь человек», — сказал Мурат Табишев.
Ассоциация имени Кази Атажукина действует уже на протяжении двух лет, выявляя талантливых подростков и поддерживая интерес к изучению родного языка.
© РИА «Кабардино-Балкария», 2014
Дышъэ пкIашъ – бэрэчэт
Ти Адыгей ичIыопс зы охътэ дэй иIэп: игъатхи кIэракI, икIымафи нэхъой, игъэмафи къаигъэп, ибжыхьэшъ – дышъэ пкIашъ – бэрэчэт. Арэу къычIэкIын зэчыйкIэ Тхьэр къызэтагъэхэр – тхакIохэр, усакIохэр, орэдусхэр, гупшысакIохэр, сурэтышIхэр, журналистхэр, нэмыкIхэр – ятворчествэкIэ узылъащэу тиреспубликэ бэу зыкIиIэхэр. КъытэшIэкIыгъэ дунэе дахэр, къыдготхэ цIыфхэр арыба гур зыгъэшIухэу, хэти тызгъэчанэу тызгъэлъэшырэр!
Ары. Рэхьатэу, зыпкъ итэу, чIыгъушъэ-тыгъэпсэу, жьыри шъэбэ-фабэу макIо бжыхьэр. Тыгъуасэм фэд Iоныгъо мазэу илъэсыкIэ еджэгъур къэсыным цIыкIуи ини ашIуабэ шIэу зежэщтыгъэхэр.
Ари къэсыгъ, илъэси 7 хъугъэ кIэлэцIыкIухэр тиреспубликэ ит ублэпIэ еджапIэхэм япчъэшъхьаIу гушIохэу, гугъэхэу, ны-тыхэри къалъыплъэхэу, гумэкIхэу, зэпырыкIыгъэх; джы ахэр, мэзитIум, еджэным хэгъозагъэх: загъэхъупхъэу сэламыр аIуп; лъытакIи ашIэ, еджакIэми зыфагъасэ; анахь шIагъор – еджэныр зэщыгъоп, гъэшIэгъоныбэу зэхэлъ; яапэрэ кIэлэегъаджэшъ, пстэуми афэхъупхъ, афэзаф.
ЯтIонэрэ бжыхьэ мазэу чъэпыогъур, дышъэ пкIашъ, гъэбэжъу закIэу, бэрэчэт. Чэми, мэли, чэт-тхьачэти щагу Iупэхэм аIуолъагъох. Пхъэшъхьэ-мышъхьэхэу – мыIэрысэ нэкIушъхьаплъхэр, къужъIэрысэхэр чъыг шъхьэпэ лъагэхэм гъэдэхалъэу къапынагъэхэм фэдэхэу, апысых. Дэшхо-дэжъыехэри къызэлъыхъугъэхэу, чъыг чIэгъхэм ачIэтэкъуагъ, хэти зэрэфэамалэу зэкIашыпыхьэх.
ХэтэпэкIэ пырэжъыеми пизыбз, ащ чъэп дэгъоу зеокIэ, уешхэкIырэп, етIани, Iэзэгъушхо. Адыгэ къэбыр анахь гъомылэ IэшIоу тихатэхэм къадакIэхэрэм ащыщ, игъо шъыпкъ, зэралъэкIэу Iуахыжьы. Сыдми, бжыхьэм тиконхэр сыдигъуи гъомылэ зэфэшъхьафкIэ къеушъэх. ТичIыгу хъарзын, типсыхэри къабзэх, тиуашъуи къаргъо. Мамырныгъэ-рэхьатым пеIэн щыIа?! Къэсыгъ ящэнэрэ бжыхьэ мазэу шэкIогъур, ари ыпэрэхэм афэдэу, гупсэф-гушIубзыунэу Тхьэм телъэIу, къеблагъ, шэкIогъур!
Ным и Маф
Ным и МафШэкIогъум иаужырэ тхьаумафэ Урысыем ным и Мафэ щыхагъэунэфыкIы.
Ны! Мы гущыIэм ифэбагъэ, илъэшыгъэ зэхэпх къодыеми къыпфырегъашIэ. «Ныр – нэ» еIо гущыIэжъым, псэр къыуитыгъ, нэфым, дунэешхом укъытыригъэхъуагъ.
Ны пстэуми мэфэкIымкIэ тафэгушIо, псауныгъэрэ гъэшIэ насып кIыхьэрэкIэ тафэлъаIо. «Ны»цIэр зилъапIэу, зыIэтэу, къэзыгъэшъыпкъэжьхэу зезыхьэхэрэм шъхьащэ зыфыуагъэшIы.
ПIуныгъэ тэрэз зыгъотыгъэ цIыф пэпчъи – жъи, кIи, «ны» пIо къодыемэ, агу бэ щыхъэу зэхашIэрэр; ным емыпхыгъэ гъашIэ гори зэрэщымыIэр хэткIи нафэ. Ным ифабэу, игукIэгъоу къытхэхьагъэр ары хэти куцI тфэхъоу мы дунаим тыкъыщезыхьакIырэр!
Жэнэ Къырымыз
Синан
Типсыхъо сыкIэдэIукIымэ,
Умакъэ ащ къыхэIукIы,
Чъыгы бырабэмэ япкIашъэ
О пцIэкIэ къысэIушъашъэ.
Синанэу, синэнэ дах,
Дунаер сфэогъэдах.
Насыпыр о къысэптыгъ,
Дунаер о сфыхэпхыгъ.
ГукIэгъуныгъэу о пхэлъым
ЦIыфыгъэм сыфеузэнкIы,
Дэхагъэу о угу илъым
Дунаер къегъэкIэркIэ.
МэщбэшIэ Исхьакъ
Сиапэрэ псалъ
Зы мэфэ закъуи, тян, гум уимызэу
ГъашIэм илъагъо къинми, сырэкIо,
Гугъэм сыхэтэу, скуцIи изэу,
Бзэу къысIуплъхьагъэм шIуагъэр рысэIо.
Хъуаджэ икъэбархэм ащыщ
Нахь шIэхэу нэф орэшъы
Зэгорэм Хъуаджэр чэщыгум къэущи, щагум икIыгъ. ТIэкIурэ щыти, атэкъэ IуакIэ зыригъэшIэу Iоу ыублагъ. Ягъунэгъоу къыгъэущыгъэхэр хъугъэр амышIэу къакIохи къеупчIыгъэх:
— Сыда пшIэрэр, Хъуаджэ?
— Сэ непэ Iофыбэ сиI, — ыIуагъ Хъуаджэм. — Арышъ, нахь шIэхэу нэф къэшъынэу сыфай.
МэфэкIхэмкIэ бай
Аужырэ бжыхьэ мазэу шэкIогъур мэфэкIхэмкIэ бай: Хьыкум приставхэм, зэрэдунаеу тет хъулъфыгъэхэм, лъэпкъ зыкIыныгъэм, дзэ разведчикым, фашизмэм, расизмэм апэшIуекIогъэным, МВД-м иIофышIэхэм, ныбжьыкIэхэм я мафэхэр, мыхэм анэмыкIхэри мы мазэм хагъэунэфыкIых. Тидунай тыдэкIи щымамырэу, гушIуагъор, тхъагъор къытэбэкIэу тыщыIэнэу тэлъаIо.
Адыгэ тхакIохэу шэкIогъум къэхъугъэхэр
Бэгъ Нурбый
Бэгъ Нурбый Нухьэ ыкъор Теуцожь районым ит къуаджэу Нэчэрэзые шэкIогъум и 18-м, 1937-рэ илъэсым къыщыхъугъ.
Ытхыхэрэр Нурбый 1962-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хиутыщтыгъэх. Н. Бэгъым усэхэмрэ поэмэхэмрэ зыдэт тхылъи 8 адыгабзэкIэ ыкIи зы тхылъ урысыбзэкIэ къыдигъэкIыгъэх: «Хъярым пчъэр фыIусэхы», «Тыгъэпс», «Гъэбэжъу огъот», «Гъэтхэ нэплъэгъу», «Къошыныжъым итхыд», «ЧIыгум игупсэф», «ГъэшIэрэ тын», усэкIэ тхыгъэ романэу «МэшIочIэ мыкIуас», «Поле добра» зыфиIорэ тхылъыр урысыбзэкIэ Москва къыщыдигъэкIыгъ. Иусэхэм ащыщхэр композиторхэм орэдышъохэм аралъхьагъэх.
Бэгъ Нурбый АР-м культурэмкIэ изаслуженнэ IофышI, Андырхъое Хъусен ыцIэкIэ щыт премием илауреат. Урысые Федерацием итхакIохэм я Союз 1989-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу хэтыгъ.
Хъалыщ Сэфэрбый
Хъалыщ Сэфэрбый Ахьмэд ыкъор Тэхъутэмыкъое районым къэкощыжьыгъэ шапсыгъэ къуаджэу Натыхъуае шэкIогъум и 9-м, 1940-рэ илъэсым къыщыхъугъ.
ИсэнэхьаткIэ кIэлэегъадж, ытхыхэрэр 1963-рэ илъэсым къыщыублагъэу хеутых. Тхылъхэу «СшIошъ мэхъу», «Чэтэ чIэгъым», кIэлэцIыкIухэм апае усэхэр зыдэтэу «Гъогу маф, пцIэшхъо цIыкIур» къыдигъэкIыгъэх. Хъалыщ Сэфэрбый Урысыем итхакIохэм я Союз 1997-м къыщегъэжьагъэу хэт.
ЯхъулIэ Сэфэр
ЯхъулIэ Сэфэр Мыхьамодэ ыкъор къуаджэу Пэнэжьыкъуае шэкIогъум и 7-м, 1914-рэ илъэсым къыщыхъугъ. Ибэу къани, сабыизэ къин ылъэгъугъ. Ауми, еджагъ ыкIи епщэжьыгъ, сыд фэдэрэ Iофи егугъоу ыгъэцэкIагъ.
Ытхыхэрэр 1938-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу хиутыщтыгъэх. Усэхэмрэ поэмэхэмрэ зыдэт тхылъхэр къыдигъэкIыгъэх: «Орэд къэсIощт», «Ытхыгъэмэ ащыщхэр», «Стиххэр», «ПсыорыпI», «Мэз тамэу си ПкIашъ», зыщымыIэжь уж «Джэрпэджэжь» зыфиIорэр къыдэкIыгъ. УрысыбзэкIэ къыдигъэкIыгъэхэр: «Родине», «Стихи», «Всем сердцем», «С тобою, товарищ!», «Твоими устами». Сэфэр иусэхэм ащыщхэр орэдышъомэ аралъхьагъэх.
ЯхъулIэ Сэфэр 1963-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу УФ-м итхакIохэм я Союз хэтыгъ.
НэкIубгъор зыгъэхьазырыгъэр
Мамырыкъо Нуриет.
Обновлено: 10.03.2023
Мы нобэрей псалъэмакъым сыхыхьэн ипэ къихуэу сэ куэдрэ сыгупсысащ. Япэрауэ сэ апхуэдэу гъашДэ гъуэгуанэ ин къэзгъэшДакъым хабзэм апхуэдэу куууэ сытепсэлъыхьыну. Ауэ апхуэдэу щыт пэтми, къызгуры1уэ мащ1эмк1э мы псалъэмакъым къыхыхьэ дэтхэнэ зыми садэгуэшэну си гуапэщ.
Ди лъэпкъым ижь-ижьыж лъандэрэ зэрихьэ хабзэмк1э ц1эры1уэу щытащ. Ик1и а хабзэ дахэмрэ нэмысымрэ къыщежьэр адыгэ унагъуэрщ. Нэхъыжьыф1 зырыс дэтхэнэ унагъуэ узыншэми и щ1эблэр щ1еп1ык1 нэхъыжьхэм къыхуагъэна а ф1ыгъуэшхуэм-лъэпкъ хабзэм. Ц1ыхур дунейм къытохьэри ток1ыж, ауэ абы къыф1ащу псэуху зэрихьа и ц1эр къонэ. Апхуэдэщ лъэпкъри и ц1эр игьэпэжу къэгъуэгурык1уэмэ, и хабзэм хуэпэжын хуейщ — ар налкъутнэлмэсу шДэблэ къыщ1эхъуэм хуихъумэфын хуейщ.Ик1и ар къэзыухъуреихь псоми да1ыгъын хуейщ.
Пэжщ, зэманым зэхъуэк1ыныгъэ гуэрхэр егъуэт, ауэ зэманым сытхуэдэ зэхъуэк1ыныгъэ имыгъуэтами, укъызыхэк1а лъэпкъыр пшДэжу, укъэзылъхуа адэ-анэм уахуэфащэу , сэ зэманым сыдок1у жып1эу нэхъ лейуэ зумыш,1у дунейм утетын хуейщ. Дэтхэнэ ц1ыхури щылъагъуэгъуаф1эр и хабзэм щытетым дежщ.
Ди хабзэхэм утепсэлъыхьын щ1эбдза нэужь, куэд къэпт1эщ1ыфынущ зэхъуэк1ыныгъэ дызыхуэмейхэр и1эу. Псалъэм папщ1э иджыри к1эщ1у игугъу сщ1ынщ ди адыгэ хъыджэбзхэм. Сэ гу лъызотэ ди литературам къыхэщыж образхэм еплъытмэ, абыхэми зэрызахъуэжар. Я хьэл-щэнк1и я зьйыгъыкЪкХи, я зыхуэпэк1эк1и ар абыхэм ещхьыжкъым. Сэ сыкъеджауэ щытащяпэм пщащэхэмрэ щауэхэмрэ зэрызэхуэзэу,зэрызэдэгушы1эу къек1уэк1ыу щыта хабзэхэм.
Сочинение Темирова Темирлана,
Пшеунова Т. А
Назначение платежа: Пожертвование на лечение (фамилия и имя ребенка). НДС не облагается.
Основные способы перевода пожертвований в Русфонд
1.Через банк
2. Через терминал QIWI (КИВИ)
3. Через банковскую карту
4. Другие способы
17.09.2014 Пять социальных проектов незрячего, но смотрящего далеко вперед Алексея Фитисова
Алексей Фитисов помогает людям с ограниченными возможностями здоровья найти себя в жизни. Несмотря на то, что сам является инвалидом по зрению I группы, ведёт весьма активный образ жизни.
12.09.2014 “Общество книголюбов Кабардино-Балкарии” живо, благодаря общественникам
Где найти Общество книголюбов в Нальчике – знают многие. Наш адрес не изменился, хотя мы уже давно живём при другом социальном строе, можно сказать, в другой стране.
Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ.
Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ.
Хэтрэ ц1ыфи къызщыхъугъэ лъэныкъо ыпсэ хэт1агъэу и1. Ар дышъэм нахь лъап1, ижь къабзэ уезэщрэп, ищытхъу ябгъа1о пш1оигъу, ихахъо удэгу1э. Ч1ыгум пэпш1ын щы1эп. Ч1ыгур — Ны. Ащ игъомы лэ куц1 тегъэш1ы, къытхилъ хьэрэ гушхуагъэм зытегъэ 1эты. И1 нэбгырэ пэпчъ ч1ы п1э рэхьатэу, псэм хэпчын умылъэк1ынэу щыщ хъугъэу ч1ыгу залэ — игумэк1и, игуш1уагъуи, игупшыси, инасы пи епхыгъэу, ылъэгупашъо нэсымэ 1эзэгъупс фэхъоу.
Тихэку ц1ык1у къэралыкъошхоу Урысыем хахьэ. Урысыер къэралыгъошхоу, хэку дахэу, баеу щыт.. Тарихъэу и1эмрэ, хъишъэу пылъымрэ зэрэдунаеу аш1огъэш1эгъонэу зэрагъаш1э. Ар бгъэш1эгъонэу щытэп, сыда п1омэ, уахътэ теш1эрэм пэпчъ тич1ыгу къыщыублагъэу тиц1ыфхэм анэсыжьэу нахь гъэш1эгъон горэ, нахь дахэ горэ ахэолъагъо.
Урысыем хэку ц1ык1у бэу зэтефыгъ, ахэмэ мэханэшхо я1, яш1уагъэ зэфэшьхьафи къэралыгъом къырагъэк1ы. Тэ ти Адыгэ Республики, ич1опс дахи, ич1ыгу баи иш1уагъэ къырегъэк1ы.
Ащ идэхагъэ орэдэу сыгу къе1ук1ы, огум ебыбэ, иджэрпэджэжь макъи къыслъэ1эсыжьы. Сыд фэдэрэ уахъти ар дахэ: бжыхьэми, к1ымафэми,гъэмафэми, гъатхэми. Чъыгхэр къэгъагъэмэ зызэлъаштэк1э, мэ1эш1оу къапихырэм гур къыдещае. Бзыу ц1ык1у макъэхэр зэпэджэжьхэу тыдэк1и къыщэ1ух. Сихэгъэгу к1асэ ц1ыф лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ щэпсэу: адыги, урыси, ермэли, къумыкъуи, къэндзали, нэмык1хэри. Непэ тэ тищык1эгъэжьыр тищы1ак1э диштэу тинасып зиушхуныр, тиц1ыфышъхьэ бэгъоныр, тиуашъо шхъонт1эныр ык1и къэбзэныр. Тыгъэшхоу ташъхьагъы итыр къытэдэхаш1эу къытфепсыныр, т1э зэ¬к1эдзагъэу неущырэ мэфэ дахэр непэ зэдэдгъэпсыныр ары.
Урысыем ис лэпкъ зэфэшъхьафхэм я культурэхэри зэфэшъхьафых, я хабзэхэри дахэх, я шъуашэхэри гъэш1эгъоных. Тэ ти хэку ц1ык1у ахэмэ зэк1эми анахь баеу сэлъытэ.
Хэбзэ гъэш1эгъонхэри тилъэпкъ зэрехьэ. Нахьыжъым шъхьэк1афэ фаш1ы. Бзылъфыгъэм уасэу фаш1ырэр зэрэдунаеу ящысэ техып1. Силъэпкъ орэдхэр ижъык1э къыщыублагъэу ик1ас, щы1эныгъэм къыхэфэрэ лъэныкъо зэфэшъхьафхэм ахэр афэгъэхьыгъэх. Л1ыхъужъ орэди, ш1улъэгъу орэди, гухэк1 орэди, сэмэркъэу орэди ахэм къябэк1ых. Ау тикъэшъо орэдхэр зэхэзыхыхэрэм зыч1ып1э щысышъоу къахэк1ырэр мак1э. Тикъашъохэр зэфэшъхьафых: къэшъо псынк1эхэри, къэшъо шъабэхэри бэ мэхъух. Ти къашъохэр зыплъэгъук1э тилъэпкъ идэхагъи, ибаиныгъи, тишэн-хабзи, тилъэпкъ къырык1уагъэри ахэолъагъох.
Тилъэпкъ итэкъухьагъэ хъугъэ нахь мыш1эми, шэни хабзи ахэзыгъэп. Сыд фэдэрэ хэгъэгу пштагъэми тилъэпкъэгъоу ащыпсэухэрэр ахэош1ык1ы. Ахэм шэн гъэ1ылъыгъэ я1эу, зык1ыныгъэ ахэлъэу, ашъхьэ уасэ фаш1ыжьэу мэпсэух
Сыадыг зы1орэр адыга зэк1э?
Адыгэм къушъхъэхэр ыгу илъ,
Адыгэм дахэу щы1эр пыль.
Сэ зэрэслъытэмк1э адыгагъэ, адыгэ-хабзэ, адыгэ-нэмыс зып1орэм, ащ зэк1э къыхеубытэ: узэрэпсэущтыри, узэрэзек1ощтыри, зызэрэпш1ыщтыри. А шапхъэхэр умыукъохэу, удэмыхэу ызыпсэушъук1э о у Адыг!
Адыгэ Республикэр ц1ык1уми идэхагъэ, иш1агэхэм и иц1ыфхэм Урысыер егъэбаи.
Гъэсэныгъэмрэ ш1эныгъэмрэ я Министерств
я11 гурыт еджап1эм
Мы дунай нэфым апэрэ псалъэр
Щыщ пфэзыш1ыгъэр синыдэлъфыбз.
Гур зыгъэгушхоу сигугъэ хаплъэ
Илъэгэ 1уатэу бгъэгум дизыбз.
Дунаим тет ц1ыф лъэпкъ пэпчъ бзэ шъхьаф 1улъ. Бзэм тищы1ак1э мэхьанэшхо щыри1, ц1ыфхэр зэлъы1эсынхэмк1э ар амал ш1эгъо дэд.
К1элэц1ык1ум хахъо къэс, ыбзэ нахь бай зэрэхъурэм дак1оу, къыгуры1орэр, зэхиш1ык1ырэр нахьыбэ мэхъу. Ц1ыфыр ц1ыфы зыш1ыгъэр лэжьэныр, бзэр ары. Зэк1э псэушъхьэу дунаим тетхэм ащыщэу бзэ зы1улъыр ц1ыф закъор ары ны1эп.
Набгъом ис щыр ц1ык1ур сыд фэдизэу чъы1э л1агъэми е ытамэ узми, янэу къэбыбыжьыгъэм зи ри1он ылъэк1ыщтэп.
Ныдэлъфыбзэр, хышхом фэдэу, гъунэнчъэ. Бзэм иш1уагъэк1э ц1ыфхэр зэгурэ1ох, зы ц1ыфым игупшысэ – гулъытэхэр адрэм лъегъэ1эсых.
Дахэу дэгущы1эх, агъашхэ аш1оигъу, ау Афипсэ къяплъынэу, къадэгущы1энэу фаеп, зэк1оц1ыщыхьагъэ ц1ык1оу, ышъхьи къымы1этэу щыс.
Адыгабзэм фэмыусагъэу, идахэ ымы1уагъэу тиусак1охэм ык1и титхак1охэм къахэк1ыщтыр мак1э. Ахэтэпщтын ащ фэдэ. Сыда п1омэ къежьэп1эш1ухэм алъапсэр ныдэлъфыбзэ – адыгабзэр ары.
Угук1э зэхэмыш1эн, укъимы1этын плъэк1ырэп, бзэш1эныгъэм зэкъошныгъэр, зэблэгъэныгъэр къызэрэхэк1ырэмк1э Мэщбэш1э Исхьакъ мыщ дэжьым лъэшэу зэхытегъаш1э адыгабзэм, бзэм к1уач1эу и1эр зэрэиныр.
Хьадэгъэл1э Аскэр унашъо къитфиш1ызэ, къытыригъэпытыхьэзэ мырэущтэу къыте1о:
О плъэпкъы бзэу 1улъыр — гъаш1о
Арымырымэ, сыдэущтэу ар ш1у плъэгъун
Лъэпкъыбзэр сэгъаш1о о о1ок1э,
Сыдык1э ар сш1ош1ъы бгъэхъун.
Къуекъо Нальбий иусэхэм уяджэ зыхъук1э, илыягъэу узыш1уагъэш1ыжьэу, узэрэадыгэмк1э уагъэгушхоу, гуш1уагъо горэ къыпхалъхьэ.
Нэхаем иусэхэм лъагэу уи1этэу, лъэпкъ пстэуми уакъыхи1этык1эу къыпщэхъу.
Бэрэтэрэ Хьамидэ ныдэлъфыбзэм зыщызыдзыеу псэухэрэм дэо пхъашэ афеш1ы.
Зыбзэ дэдзыхы зыш1ырэ ц1ыфыр,
О къыпфэсэш1ы зы дэо закъо
Пфэпщыныжьына нымк1э уич1ыфэ
Пфэпщыныжьына лъэпкъымк1э хьакъыр?
Адыгабзэр ш1эныгъэ гъогум тещэгъэнымк1э мыпшъыжьэу 1оф дэзыш1агъэхэр Бэрсэй Умар, Нэгъумэ Шор. Ахэм аужы1оу бзэ ш1эныгъэм дэлэжьагъэхэр: К1эрэщэ Зайнаб, Шъаукъо Аскэр, Тхьаркъохъо Юныс, Гъыщ Нухь, Абрэдж Ачэрдан, Блэгъожъ Зулкъарин, ахэм анэмык1хэри.
Адыгабзэр пштэмэ, апэрэ лъэгъохэщэу ащ инаучнэ зэхэфын-зэгъэш1энк1э щытыр 1эшъхьэмэфэ Даут. Даутэ къытфыхихыгъ алфавитыр, орфографиер ары зэк1эми тызэрэпсэурэр. Даутэ къытфыхихыгъ, тфигъэпсыгъ тиадыгабзэ. Ащ лъэшэу тырэгушхо.
Ц1ыф лъэпкъым ык1уач1э ныдэлъфыбзэми ык1уач1, ныдэлъфыбзэм иамалхэр ц1ыф лъэпкъым и1ашэх.
Непэрэ мафэр пштэмэ щы1эх ц1ыфхэр иныдэлъфыбзэ ш1опхъэтэпэмыхьэу, рыгущы1энк1э фэмыеу. Ащ фэдэ ц1ыфхэм, сэ къызэрэсш1ош1рэмк1э, ежьыхэми загъэпыутыжьы, къызхэк1ыгъэ лъэпкъыми уасэ фаш1рэп.
Илъэпкъырэ ыбзэрэ уасэ фэзымыш1ырэр къэхъугъэ къодыеу дунаим тет.
Ащ фэш1 тыбзэ хэхъоным, зи1этыным тыпылъын, тыфэбэнэн фае.
Вся гордость учителя в учениках, росте посеянных им семян Д. Менделеев
Творческие работы детей (сочинения)
Предварительный просмотр:
Я 6-рэ Б классым ис еджак1оу Цэй Сусанн.
Зэошхоу блэкIыгъэм текIоныгъэ къызщыдахыгъэр мы мафэхэм илъэс тIокIищрэ зырэ хъугъэу зэрэкъэралэу агъэмэфэкIы заом ихъишъэ цIыф миллион тIокIырэ блырэм къехъу хэкIодагъэу къыщагъэлъагъо. Пый техакIохэм жъалымагъэу зэрахьагъэр гъунэнчъ. Къали, чыли, заводи, фабрики агъэфыкъуагъэр бэ дэд. Исэпщтын зэрэхэгъэгоу зы унагъуи заом итхьамыкIагъо лъымыIэсыгъэу, лыуз гукIае къыфимыхьыгъэу. Ахэм ащыщ тэ тиунагъуи.
Заор къызежьэм апэрэ дзэкIолIэу тихэгъэгу къэзыухъумэнэу дащыгъэмэ ащыщыгъ сэ сятэжъэу (сятэжъ ятэу) Цэй Хьисэ ТIалибэ ыкъор. Ар Малая ЗемлякIэ заджэхэрэм щызэуагъ, етIанэ Геленджик немыц техакIохэр дафыжьхэ зэхъум лIыхъужъэу, ыпсэ емыблэжьэу щызаозэ уIэгъэ хьылъэхэр къытыращи, щыфэхыгъ. Геленджик братскэ къэхалъэм щагъэIылъыгъ. Набережнэ улицэм, хы Iушъо шъыпкъэм, братскэ могилэм зылъэкъуацIэ дышъэпсыкIэ тетхагъэмэ ащыщ. А къэр сянэжъ студентэу минрэ шъибгъурэ тIокIищырэ щырэ илъэсым пионерскэ лагерым практикэ щихьынэу загъакIом ылъэгъугъ. Ар шъыпкъэ дэдэу зэрэщытыр къеушыхьаты шIэжь тхылъэу заом хэкIодагъэмэ апае къыдагъэкIыгъэм инэкIубгъомэ ащыщ горэм. Сятэжъ ятэу зигугъу къэсшIырэр ылъэгъугъэп. Ятэ заом Iутэу ежьыр къэхъугъагъ. ПаркIи ымылъэгъугъахэу ятэ, дунаим ехыжьыгъ. Сятэжъ фэдэ тхьапша заом ибэу къыгъэнагъэр? Ар къэIогъошIоп, къэлъытэгъошIоп. ЩэрэмыI заор, ащ къыздихьырэ хьадэгъур!
Предварительный просмотр:
(Андырхъое Хъусен фэгъэхьыгъ)
Тхъэгъошхом сыгу шIугъэм фегъэпсэушъ,
Чэфыныгъэ щыIакIэм иорэд зезгъэIэтэу
Сэ къэсIощт зэпысымгъэоу.
Тихэку лIыхъужъ пчъагъэ тичIыгу къытыригъэхьагъ. Ахэм ащыщ Андырхъое Хъусен. Илитературнэ-творческэ IофшIагъэкIи, ипсэемыблэжьыгъэкIи, ил1ыхъужъыныгъэкIи Хъусен зэрэкъэралыгъоу заригъэшIагъ. ИкIэлэгъум щегъэжьагъэу ащ мурад зыфигъэуцужьыгъ: адыгэ лъэпкъым ыцIэ дахэкIэ аригъэIонэу, ичIыгу фэлэжьэнэу, шIогъабэ къыфихьынэу. Ахэр къыдэхъугъэкIэ сэлъытэ.
Иусэхэм иродинэ шIулъэгъуныгъэ инэу фыриIэр къагъэлъагъо. ИщыIакIэ узэрэфэбэнэн фаер пыйхэм хьэкIэ-къокIагъэу зэрахьэрэр къащиIуатэщтыгъэ. Иусэхэм ямэкъамэ, ядэхагъэ дзэ Плъыжьым хэт лIыхъужъхэм агу машIо ришIыхьэщтыгъэ. А произведениехэм адыгэ литературэм чIыпIэшхо щаубытыгъ.
Пыим зызэхихырэм штыкэу пхырилэу,
ГушIоныгъэу сыгу илъыр IупкIэу къыщысIонэу
Шъхьафитныгъэ щыIакIэм скъошхэр фиIэтэу
БэнэкIо орэд къэсIо зэпытыщт.
УсакIом шIулъэгъуныгъэу ихэку фыриIэн фаер иусэхэмкIэ къытигъэлъэгъугъ, ичIыгу шIогъабэ къыфихьыгъ. ЛIыхъужъыныгъэу зэрихьагъэм пае, тилъэпкъ чIыпIабэмэ зэлъашIэу хъугъэ. Пшъэрылъэу зыфигъэуцужьыгъэр ыгъэцакIэзэ ищыIэныгъэ гъогу къыкIугъ. Андырхъуаем игъашIэ кIэкIыгъэми, игъэхъагъэ-илэжьыгъэ тхыдэ кIыхьэ хъугъэ, илъэс 21-рэ зыныбжь лIы бланэр, усакIор лIэужыкIэу къакIорэм пэпчъ дыщыIэнэу къэнагъ. ЫкIи тикъуаджэ икIалэу ар къэнэщт. ЛIыгъэу зэрихьагъэри цIыфмэ егъашIи ащыгъупшэщтэп.
Предварительный просмотр:
Стрикачэу Аид я 6-рэ А классым ис еджак1у
Сочинение ц1ыфэу щысэ къысфэхъурэр.
Мы повестым игерой шъхьа1эу Гулэз сыгу ч1ып1эшхо щеубыты, лъэшэу сыгу рехьы, ар сищысэтехып1, ащ фэдэ сыхъунэу сыфай. Мыщ иобраз, тэ ныбжьык1эхэм, 1эдэб тхэлъыным, ц1ыфыгъэм, шъхьэк1эфэныгъэм, 1ушыгъэм тафегъасэ.
Предварительный просмотр:
Ц1ыфыр дунаим къызтехъуагъэм щегъэжьагъэу бэ къинэу пэк1эк1ыгъэр, бэ къинэу ылъэгъугъэр, бэ щы1ак1эм зэригъэгупшысагъэр, бэ зэфэхьысыжьэу ыш1ыгъэр. Джащ фэдэ гупшысэ куумэ ахэтэу непэрэ мафэм къынэсыгъ.
Мы гущы1эжъым имэхьанэ адыгэ литературэм ипроизведениябэмэ нафэ къытфаш1ы ахэр: К1эрэщэ Тембот, Мэщбэш1э Исхьакъ, Хьадэгъэл1э Аскэр, Кощбэе Пщымаф, Лъэустэн Юсыф ык1и нэмык1 адыгэ тхак1омэ япроизведениемэ. Мы гущы1эжъыр ц1эу и1 Мэщбэш1э Исхьакъ ироманмэ ащыщ горэми. Мыхэмэ анэмык1эу мы гущы1эжъым имэхьанэ къыщызэ1уахы адыгэ 1оры1уатэхэми. Пшысэхэр пштэмэ, сыдигъок1и ш1у зыш1эрэм ш1ум къыфегъэзэжьы, ш1ур ем тек1о.
Мы произведениехэм тяджэ хъумэ, тэ ш1уш1эным тыфагъасэ, ц1ыфыгъэ, адыгагъэ, гук1эгъу тхэлъэу тыхъуным, ныхьыжъмэ лъытэныгъэ афэтш1ыным, к1оч1аджэм, амалынчъэм 1эпы1эгъу тыфэхъуным тыфагъасэ, тыфап1у.
Гущы1эжъых т1оми, ахэр жъы хъухэрэп. Сыдигъуи ахэр тигъогогъух, ахэмэ тарыгъуазэзэ тэзек1о.
Предварительный просмотр:
Бзэ зимы1эжьыр тэмэнчъэ бзыу,
Лъэпкъым пыдзыгъэм сыдыр ишыу!
Адыгэ шыур хъишъэм щылъаг,
Адыгэ пшъашъэр тхыдэм щыдах,
Адыгэ шъуашэм зэу тырэпаг,
Адыгэ хабзэм хьакъ имы1ах!
Гъомлэпхъэ ш1агъо ымыгъотэу гъогууанэ тетэу чэщипш1э-мэфипш1э к1уагъэми, къэмыужъэжъэу, нахь чаны, нахь ябгэ хъоу, шхо1ум нахь еоу хъуным фэдэ лъэпшъэрыхьагъэ зыхэлъ шыхэр агъэпсыщтыгъэх адыгэмэ. Чъэнэу зыхъухэрэми, адыгэ шы лъэпкъыр фэмыгъэпшъынэу лъэпшъэрыхь.
Адыгэ шыур шэн-хабзэхэм афэ1орыш1эу щытыгъ. Адыгэ шыур бзылъфыгъэ 1ук1агъэмэ, шыур шым исэмэгубгъук1э къепсыхынышъ, 1э сэмэгумк1э шхомлак1эр ы1ыгъэу бзылъфыгъэр ежь иджабгъу лъэныкъок1э щытынэу еш1ы. Шыоу къэбар гухэк1 пае мэкъэгъэ1у агъэк1уагъэр зыдак1орэм зынэсык1э, джабгъу лъэныкъомк1э шым къепсыхышъ, джабгъу 1эмк1э шхомлак1эр ы1ыгъэу макъэ зэригъэ1ущтым к1элъырэхьэ.
Предварительный просмотр:
Ныдэлъфыбзэр – лъэпкъым ыпс.
Адыгэ лъэпкъым хъишъэ гъогу к1ыхьэ къык1угъ, бэ пэк1эк1ыгъэр. Сыд фэдиз гъогу къык1угъэми, тилъэпкъ зэрэлъэпкъ шъхьафыр къыгъэнафэу, бзэ шъхьафи, хэбзэ шъхьафи и1эу непэрэ мафэм къэсыгъ.
Ипхъахь-итэкъу зыш1ыгъэ Кавказ заом адыгэ ц1ык1ур мак1э ыш1ыгъ. Ау чъыг иупк1ыгъэм ылъапсэ къызэрэдэчъыжьэу, зэо-мэш1о пчъагъэм къялыжьи, лъэ- хьэнэ хьазаб пчъагъэ къызэпичи, тиадыгэ лъэпкъ-лъэпкъ дахэу къэнэжьыгъ. Сыд фэдиз къин адыгэ ц1ыфхэм алъэгъугъэми ябзи, яхабзи, якультури ахэмэ агъэк1одыгъэп. Тапэк1и ар ащ фэдэу щытынэу тэгугъэ, ау зыхъук1э, бзэми, лъэпкъ хабзэхэми лъэшэу уна1э атетын, къэуухъумэнхэ, дэгъоу ахэлъыр упсыхьан, дэигъэу, мыхъунэу къепк1ыхэрэри пыбгъэтэкъухэзэ пш1ын фае. Тэ тилъэпкъ тыфэмысакъымэ, зыми ына1э къыттыригъэтыщтэп.
Щы1эныгъэр непэ зынэсыгъэмк1э бзэ пчъагъэ ти1эн фае. Урысыбзэри инджылызыбзэри п1эк1эмылъэу лъэбэкъу бдзын плъэк1ыщтэп. Ахэмэ анахь амалынчъэп, нахь тхьамык1эп тэ тиадыгабзи. Ау гухэк1ыми, яни яти адыгэхэми, яныдэлъфыбзэ зымыш1эхэрэр ныбжьык1эхэм ахэтых.
Сыадыг ык1и ащ сырэгушхо.
Адыгагъэр сыбгъэ къытео.
Сыбзэ амыгъэлъап1эмэ сыгу къео.
Ц1ыф зэфэшъхьафхэу миныбэ дунаим щэпсэу. Зы лъэпкъыр нахьыжъ, адрэр нахьык1, анахь лъэпкъыжъыхэм адыгэхэр ащыщых. Шэпхъэ зек1уак1эу ахэлъым ыц1эк1э адыгэмэ анэмык1 еджэхэу щы1эп. Адыгагъ зып1ок1э ар зэпхыгъэр зые лъэпкъыр зэрэадыгэр къеушыхьаты.
Тыдэ ук1уагъэми адыгэхэр джащ фэдэн фае, лъэпкъым ишэн дахэхэм ар язехьэк1он фае. Ар сэ згъэк1одымэ, зэхэсымыш1эмэ идэхагъэ, и1эш1угъэ сыда сызэрэбылымыр? Джащ сэ сегупшысэ. Сыкъызхэк1ыгъэхэм ац1и, сэ сц1и, силъэпкъ, сихэгъэгу идэхагъи, ибаигъи къэсыухъумэн фае.
Бзэ щымы1эу лъэпкъ щы1эщтэп ар нафэ. Лъэпкъыр лъызгъэк1уатэрэри, зыгъэбайри, зыгъэдахэрэри бзэр ары. Бзэр щымы1эу ц1эр щы1эп.
Ащ уш1ок1ынышъ, ищы1эк1агъэм, илэжьэк1агъэм, ихъишъэ, ыбз, икультурэ нэмык1хэми защыдгъэгъозэным зыфэтэщэи. Дахэх тич1ыналъэ, тинэмыс, адыгэ шэн-зэхэтык1эхэр тиусэхэми тиорэдхэми зэрахэтхэр, зэрэдгъэлъап1эхэрэр. Дунаим щыпсэурэ адыгэхэр нахь зэлъык1охэ, нахь зэрэлъытэжьыхэ зэрэхъугъэхэр гуш1уагъо.
Непэрэ мафэм адыгэ шъуашэр кавказ лъэпкъхэм шъуашэу къаштагъ, Кавказым щымыщхэми зырагъэдэхагъ. Адыгэ цыем хъулъфыгъэр егъэдахэ, саеми бзылъфыгъэр нахь лъэгъупхъэ еш1ы. Джэгухэр пштэмэ, тэ адыгэхэм нахь къэшъо зэфэшъхьафыбэ, нахь дахэ зи1э сэ сиш1ош1ык1э щы1эп. Ау гухэк1ыр тиджэгухэм абхъаз, осетин къашъохэр нахьыбэу къебэк1ы зэрэхъугъэр.
Ижъырэ зэманым тянэжъ-тятэжъхэм ахэлъыгъэ шэн дахэу тызэрыгушхон, ш1ук1э тыгу къэдгъэк1ыжьын икъун ти1агъ, т1эк1эзыгъэри бэ дэд. Ау нахьыжъмэ яш1уш1агъэ, лъэпкъым ишэн дахэхэр икъоу къэтымыухъумэзэ к1эн лъап1эхэр ч1этэнэх. Тэ тымыгъэлъап1эрэр хэт тфиугъоижьын. Ет1ани ч1энагъэу тш1ырэмэ такъыфызэмыплъэк1ыжьыхэуи къыхэк1ы. Ук1эгъожьыгъэу къэбгъэзэжьыгъэми ахэр къэгъотыжьыгъош1у хъущтэп.
Арышъ, къас1омэ сш1оигъор шэн-хэбзэ зэхэтык1э дахэхэу лъэхъэнэ чыжьэмэ къарахызэ, лъэпкъым зы1эк1имгъэзэу къыднигъэсыжьыгъэхэр псы къиугъэ ш1оркъэу блэчъырэм т1эк1илъэсык1ыным ищынагъо тыхэт. Хэтк1и нафэ ч1эптэкъурэр угъоижьыгъуай.
Зык1и зыщыбгъэгъупшэ хъущтэп тыкъызтек1ыгъэхэр зэрагъэлъап1эщтыгъэхэр, зэхэлъхьэгъэ къэбарэу зэрэщымытыр. Ц1ыф зэхэтык1э дахэ зэря1агъэм, зыпкъ ит шэн-хабзэхэр, адыгагъэр, адыгэ нэмысыр зэрахэлъыгъэхэм апае ахэр агъэлъап1эщтыгъэх.
Адыгагъэ улэжьыныр къин, ау дахэ, ц1ыфыр лъэшэу егъэины, егъэлъап1э. Щы1ак1эр гохьы, хъопсагъо еш1ы.
Мое педагогическое кредо: зажечь сердца ребят любовью к родному языку, пробуждать стремление в будущее, лелея прошлое и зная настоящее. Я считаю, что если народ знает и ценит свою историю, то он имеет и будущее. Такой народ никогда не исчезнет с лица земли. А ключ к этому — родной язык.
О себе
Родилась 20 октября 1972 года. в а. Хатажукай, Шовгеновского района.
-высшее , окончила факультет адыгейской филологии и культуры АГУ в 1997г. Педагогическую деятельность начала в 1991 году в Хапачевской неполной средней школе №10 учителем начальных классов.
Общий трудовой стаж 26лет. В данном учреждении работаю с 1994 года. С 2003 года работаю учителем адыгейского языка и литературы. С 2007 года имею высшую квалификационную категорию. Являюсь победителем и призером районных и республиканских конкурсов по предмету. Имею почетные грамоты и дипломы за участие в профессиональных конкурсах УО Шовгеновского района и РА.
Книги, которые сформировали мой внутренний мир
Т.М. Керашев «Дорога к счастью», «Куко» «Дочь шапсугов»,
И.Ш. Машбаш «Графиня Аиссе», «Жернова», «Раскаты далекого грома» А.С. Макаренко «Педагогическая поэма», Л.Толстой «Война и мир» и др.
Мой взгляд на мир
Мир — прекрасная книга, которую надо уметь читать. Каждый ребёнок — это целый мир.
Мои достижения
Печатные издания
Программа по элективному курсу «По страницам истории адыгской литературы»
Использование новых образовательных и информационных технологий на уроках адыгейского языка и литературы
Моё портфолио
Стремлюсь, чтобы каждый урок стал живым, творческим, нашёл отклик в детской душе. Хочется пополнять свою методическую копилку разработками с использованием современных технологий обучения.
И. МОИСЕЕВ
Зылъэгъурэ пстэумэ агъэшIагъозэ, лIэшIэгъу пчъагъэхэр къызэпачыхи бзылъфыгъэ ыкIи хъулъфыгъэ адыгэ шъуашэхэр непэ къыднэсыжьыгъэх. Ахэр зэрэзэгъэфагъэхэм ыкIи зэрэдахэхэм ямызакъоу, зэрэгупсэфхэм афэгъэхьыгъэ къэбархэр черкесхэм къахахьэщтыгъэ шIэныгъэлэжьхэм, географхэм, тхакIохэм, нэмыкIхэми атхыгъэхэу щыIэх.
Адыгэ шъуашэм итарихъ тиэрэ ия 4-рэ лIэшIэгъу къыщежьэ. А охътэ кIыхьэм къыкIоцI щыгъынхэм бэрэ ахэIэзыхьажьыгъэх, ахэм ащыщ пкъыгъохэр зэблахъугъэх, черкесхэр зыщыпсэухэрэ чIыпIэм ящыIэкIэ-псэукIэ тегъэпсыхьагъэхэу ашIыгъэх.
Адыгэ шъуашэр зыгъэшIэгъуагъэхэм ащыщых усэкIошхохэу А. Пушкиныр, Ю. Лермонтовыр, нэмыкIхэри. Саемрэ цыемрэ ахэм къызэратхыхьэгъэ гущыIэхэм адыгэ бзылъфыгъэри хъулъфыгъэри зэрэщытынхэ фаер нэгум къыкIагъэуцо.
АдыгэхэмкIэ лъэпкъ шъуашэр щыгъын къодыеу щытэп. Ар бзылъфыгъэм идэхагъэ, Iэдэбэу хэлъым, ышъхьэ зэрилъытэжьырэм яшъуаш, хъулъфыгъэм илIыгъэ, лъытэныгъэ тефэу, ухъумакIоу зэрэщытым ягъундж.
Бзылъфыгъэ шъуашэр
Лъэпкъ бзылъфыгъэ шъуашэм пкъыгъо заулэ хахьэщтыгъ — джэнитIу, къэптан, паIо, бгырыпх, шъхьацхаблэхэр, лъэкъопылъхьэр, нэмыкIхэри. Апэу къэIогъэн фаер пшъэшъэжъыем ыныбжь илъэси 10 — 11 зэрэхъоу ащ бгъэкIапхэ зэрэфашIыщтыгъэр ары. Ар ыплIэIухэм къащегъэжьагъэу ыкопкъыхэм анэсэу щытыгъ, кIэпсэжъыекIэ зэфащэзэ ыгупэкIэ пытэу щызэрапхыщтыгъ. Пшъэшъэжъыем зигъэпскIын зыхъукIэ ары ар зыщихын зыфитыгъэр. БгъэкIапхэм тхыкъупшъхьэр занкIэу ыIыгъыщтыгъ, бгыр псыгъоу, ищыгъэу къыгъанэщтыгъ, бгъэм инэу хигъахъощтыгъэп.
Апэрэ джанэу (джэнэ кIакор) бзылъфыгъэм зыщилъэщтыгъэр шэкI пIуакIэм хэшIыкIыгъагъ, ылъэгуанджэхэм къанэсыщтыгъ е нахь кIыхьагъ. Ыпшъэ ихыгъагъ, ыIашъхьэхэр кIыхьагъэх. Ащ ыкIыIу къэптан цIыкIу (кIакIо) тыралъхьэщтыгъ. Ыбгъэгурэ ыпшъапIэрэ дышъэ тедэхэр яIагъэх, ыбгъу пакIэхэр дышъэ IуданэкIэ хэдыкIыгъагъэх. Къэптаныр пкъым къещэкIыгъэу, ащ идэхагъэ къыкIигъэтхъэу щытын фэягъэ. Я 20-рэ лIэшIэгъум икъихьагъум къэптаныр бгъэидэхэмкIэ зэблахъугъагъ. Ар джэнэ кIыхьэ гъэкIэрэкIагъэу дышъэ е тыжьын гухьарэхэмкIэ гъэдэхагъэм ыбгъэгу къыдэщыщтыгъ.
Джанэм ыкIыIу тыжьын бгырыпх шъуамбгъо (нэужым псыгъохэри агъэфедэщтыгъ) телъыгъ, бгырыпхышъхьэр тхыпхъэхэмкIэ гъэдэхэгъагъэ.
Бзылъфыгъэ джанэр шэкI къолэнхэм ахашIыкIыщтыгъэп, ар дэхагъэм халъытэщтыгъэп, хэшIыкI е еплъыкIэ тэрэз щыгъыным фыуимыIэу алъытэщтыгъ. Бзылъфыгъэ шъуашэр унагъом амалэу иIэм елъытыгъэу адыщтыгъ, лIэкъолъэшхэм IэкIыб хэгъэгухэм къаращырэ шэкIхэм ахадыкIыщтыгъ.
Лъэкъопылъхьэхэр упкIэм хашIыкIыщтыгъэх, ыкIыIукIэ тхыпхъэхэмкIэ агъэкIэракIэщтыгъэх. Адыгэхэм папыщхэри яIагъэх, ахэм апэхэр зэфэшIыгъагъэх, лъэдэкъэ цIыкIухэр акIэтыгъэх. Пхъэ цуакъэхэр анахь лъэкъопылъхьэжъэу адыгэхэм яIагъэхэм ащыщэу я 20-рэ лIэшIэгъум нэс къынэсыжьыгъагъэх. Ахэр нахьыбэмкIэ джэгум хэлэжьэрэ пшъашъэхэр ары зыщызылъэщтыгъэхэр, бзылъфыгъэу дакIорэми ыгъэфедэщтыгъэх.
Пхъэ цуакъэм (ащ итеплъэ пхъэнтIэкIу лъхъанчэм фэдагъ) тет бзылъфыгъэр нахь хэIэтыкIыгъэу къэлъагъощтыгъ, лъэбэкъу инхэр ышIыщтыгъэхэп, ежьыр ищыгъэ дэхагъ. Джащ фэдэу адыгэ бзылъфыгъэ шъуашэм Iалъмэкъ цIыкIухэу дышъэидэ зыфашIыщтыгъэхэри хэхьэх. Унагъо ехьэфэхэкIэ пшъашъэхэм тхыпхъэхэр зыхэдыкIыгъэ пэIо цIыкIухэр ащыгъыщтыгъэмэ, унагъо зихьэхэкIэ шъхьатехъор зытырахъон фэягъэ. Бзылъфыгъэхэм зэкIэми ашъхьацхэр кIыхьагъэх, благъэхэу акIыб едзыхыгъагъэх, дэкIофэхэкIэ шарфхэр ахаблэхэзэ агъэдахэщтыгъэх.
Арышъ, адыгэ бзылъфыгъэ шъуашэр щыгъын къодыягъэп. Ар лъэпкъэу зием, ащ идунэететыкIэ, дунаим чIыпIэу щиубытырэм ыкIи чIышъхьашъом щигъэцэкIэрэ пшъэрылъым ясурэтыгъ.
Хъулъфыгъэ шъуашэр
Лъэпкъ шъуашэхэр джы макIэу зыщалъэх, анахьэу джэгухэр е сценэр ары ахэр защыплъэгъущтхэр. Ау ахэр зылъэгъурэ адыгэлI пэпчъ шъуашэм нэшIукIэ еплъы, идэхагъэ ыгу рехьы, егъэгушхо.
Ащ есэгъэ лIы бэлахьхэу тапэкIэ щыIагъэхэм ар афэшIукъабзэу ащыгъыщтыгъ. Шъуашэм хъулъфыгъэм ыпкъ зэрэзэкIужьырэр къыгъэлъагъощтыгъ, илыягъэу хэхъоныр емыкIоу алъытэщтыгъ, джащ фэдэу шъуашэр зыщыгъым, ащ ынапэ тыримыхыным фэшI, цIыфыгъэрэ шъыпкъагъэрэ хэлъынхэ фэягъэ.
Апэрэ адыгэ хъулъфыгъэ шъуашэр зыныбжь илъэси 10 — 12 хъугъэ шъэожъыехэм афадыщтыгъ. Ежьхэми зэрэмысабыижьхэр къагурыIощтыгъ, лIы шъыпкъэ хъунхэм зыфагъасэу рагъажьэщтыгъ.
ЦIыфым изекIокIэ-шIыкIэхэр шъуашэм идэхагъэ диштэнхэу щытыгъ. ГущыIэм пае, цые кIыIум шъо бгырыпх псыгъор тыжьынкIэ гъэкIэрэкIагъэу темылъхьэмэ мыскъарэ уашIыщтыгъ. Ар тезыхын фитыгъэ закъохэр зыныбжь хэкIотэгъэ лIыжъхэр ары, ари зыщыпсэухэрэ хьаблэм дэмыкIыщтхэмэ арыгъэ.
Цыем итеплъэ зыфэдэмкIэ хъулъфыгъэр къызэрыкIыгъэ унагъор къэпшIэнэу щытыгъ. Ар зыхэшIыкIыгъэ шэкIым, ащ икIыхьагъэ, бгырыпхэу телъым бэ къаIуатэщтыгъэр.
Цые кIыIум шъо бгырыпх псыгъо тыжьынкIэ гъэкIэрэкIагъэу телъыгъ, ащ къамэр, кIэрахъор ыкIи сэшхор пышIэгъагъэх. АдыгэлIыр зэолIэу зэманыбэ къыхьыгъ. Ащ къыхэкIэу цыем ыбгъэ хьазырылъэхэр тырадэщтыгъэх, ар ежьымкIэ Iэрыфэгъугъ, шым зэрэтесэу иIашэ ыузэндын ылъэкIыщтыгъ.
Хъулъфыгъэ цыер лъэгуанджэм къыблэкIэу кIыхьагъэ. Ащ ычIэгъ гъончэдж быхъоу зылъапэхэр зэжъур (шароварыр) чIэлъыгъ, ахэм упкIэ цокъэ кIыхьэхэр апылъыгъэх. ЛIэкъолъэшхэм яехэр шэкI плъыжькIэ е гухьарэхэмкIэ гъэдэхэгъагъэх.
Щыгъын пстэумэ цыер атыралъхьажьыщтыгъ, ар сэмэгу тэмэкъупшъхьэм тедзэгъагъ, Iэ джабгъур тIупщыгъэн фэягъэ. Хъулъфыгъэ шъуашэр игъэкъугъэным пае хъурышъо паIо, упкIэ шляпэ е шъхьарыхъон зыщалъэщтыгъ.
Хъулъфыгъэ лъэпкъ шъуашэр, анахьэу цыер, зэрэ Кавказэу я 19-рэ лIэшIэгъум цIэрыIо щыхъугъагъ. Терскэ, Кубанскэ ыкIи Донской къэзэкъыдзэхэми ар аштэгъагъ. Адыгэ шъуашэр хъулъфыгъэм илIыгъэ, ипытагъэ ыкIи ипхъэшагъэ къэзыгъэлъэгъорэ щыгъынэу ахэм алъытэщтыгъ. Урысыем ипачъыхьагъэу ЯтIонэрэ Николай ар зыщилъэщтыгъ, ялыегъэ, хэхыгъэ, зэкIужь шъуашэу ар ылъытэщтыгъ.
Родился я в Майкопе, мои корни из аула Габукай , а детство провел в аулах Понежукай и Джиджихабль. Сложив все это, я пришел к выводу, что моя Родина — Адыгея.
Я очень люблю и горжусь своей родиной. Ведь она дала мне при рождении все то, о чем можно мечтать всю жизнь — гордое звание Адыг.
Адыгея — это уникальный уголок России : с чистейшей природой, гордыми горами, густыми лесами, с аулами и городами. Столица моей Родины — Майкоп. Он для меня самый красивый, тихий и чистый город, в котором хочется жить, работать и отдыхать. Все это не выглядело бы столь красиво без людей, которые живут на моей Родине.
Адыгея — многонациональная республика. Наряду со своими обычаями и нравами, все народы, проживающие в Адыгее, свято чтут и уважают наши адыгские законы, нравы и обычаи.
Мой уголок — всесторонне развитая республика. У нас есть все, но мне хочется уделить больше внимания культуре и искусству. Ведь именно через культуру, в первую очередь, нас узнают по всему миру. У нас замечательные коллективы, о которых наслышаны далеко за пределами России.
Он предложил моей маме, чтобы я сыграл эту роль, на что был дан положительный ответ. Таким образом я вышел на профессиональную сцену со знаменитыми актерами Адыгеи. Я не могу передать те волнения и переживания словами, но я был горд и счастлив по-своему в свои двенадцать лет.
Увидев нашу культуру, невозможно не влюбиться в Адыгею. Наши танцы, песни, стихи, поэмы, рассказы, картины — все они передают красоту и необыкновенность моего народа.
Краше и наряднее нашего национального костюма нет ничего в мире. Расшитые золотом и серебром, они передают характер и внутреннюю красоту наших людей. А адыгские мелодии заставляют танцевать даже самого скованного человека.
Некоторые обычаи в современном мире хоть и затерялись, но мы их не забываем и рассказываем при возможном случае тем, кто хочет ознакомиться с нашей историей. Таким является например то, как девушка не выходила замуж за юношу, если тот не привил двенадцать деревьев. Мужчина, отправляясь в горы, всегда брал несколько черенков. И мы до сих пор в родных лесах можем найти такие деревья, где одновременно растут и яблоки и груши.
К женщине адыги относятся по-рыцарски. В присутствии женщины все мужчины встают. Просьба женщины о помощи — закон, адыг обязательно поможет. Даже, когда мужчины дрались насмерть, то достаточно было сбросить женщине с головы платок, чтобы остановить бой.
Оружия и лошади — главная страсть и гордость адыга. От лошади зависела жизнь адыга, особенно в военное время.
Наряду со всем хорошим и красивым мой народ пережил очень тяжелые времена, о которых вспоминается только со слезами на глазах. Отголоски тех времен навеки оставили отпечаток в наших сердцах.
Земля Адыгов.
О, маленькая древняя земля Адыгов,
Хранят твои горы все тайны свои,
Земля моих дедов, земля моих предков,
Молчат величаво и скалы твои.
Читайте также:
- На ленинградском шоссе невдалеке от поворота на шереметьево сочинение
- Сочинение по тексту почему люди все время недовольны телевидением
- Презентация по русскому языку сочинение описание
- Проблема юношеской неопытности сочинение егэ
- Культура моей малой родины сочинение
Содержание
- Сочинение по адыгейскому языку «Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ».
- Вся гордость учителя в учениках, росте посеянных им семян Д. Менделеев
- Скачать:
- Предварительный просмотр:
- Предварительный просмотр:
- Предварительный просмотр:
- Предварительный просмотр:
- Предварительный просмотр:
- Сочинение «Ныдэлъфыбзэр – лъэпкъым ыпс.»
творческая работа учащихся (8 класс) - Скачать:
- Предварительный просмотр:
- Сочинение на тему «Сыадыг ык1и ащ сырэгушхо»
- Видео
Сочинение по адыгейскому языку «Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ».
Муниципальнэ мылъку гъэсэныгъэм иучреждениеу «Гурыт еждап1эу №18»
Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ.
Анцокъо Астимир Аскэр ыкъо я 7-рэ класс ис «Гурыт еджап1эу 18»
Мыгу Бэлэ Руслъан ыпхъу, «Гурыт еджап1эу №18» адыгабзэмк1э ик1элэегъадж.
Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ.
Л1ыхэсэ Мухьдинэ иорэдэу «Адыгэ ч1ыгу» зыфи1орэм ти Адыгэ Республикэ идэхагъэ къыще1о.
Хэтрэ ц1ыфи къызщыхъугъэ лъэныкъо ыпсэ хэт1агъэу и1. Ар дышъэм нахь лъап1, ижь къабзэ уезэщрэп, ищытхъу ябгъа1о пш1оигъу, ихахъо удэгу1э. Ч1ыгум пэпш1ын щы1эп. Ч1ыгур — Ны. Ащ игъомы лэ куц1 тегъэш1ы, къытхилъ хьэрэ гушхуагъэм зытегъэ 1эты. И1 нэбгырэ пэпчъ ч1ы п1э рэхьатэу, псэм хэпчын умылъэк1ынэу щыщ хъугъэу ч1ыгу залэ — игумэк1и, игуш1уагъуи, игупшыси, инасы пи епхыгъэу, ылъэгупашъо нэсымэ 1эзэгъупс фэхъоу.
Тихэку ц1ык1у къэралыкъошхоу Урысыем хахьэ. Урысыер къэралыгъошхоу, хэку дахэу, баеу щыт.. Тарихъэу и1эмрэ, хъишъэу пылъымрэ зэрэдунаеу аш1огъэш1эгъонэу зэрагъаш1э. Ар бгъэш1эгъонэу щытэп, сыда п1омэ, уахътэ теш1эрэм пэпчъ тич1ыгу къыщыублагъэу тиц1ыфхэм анэсыжьэу нахь гъэш1эгъон горэ, нахь дахэ горэ ахэолъагъо.
Урысыем хэку ц1ык1у бэу зэтефыгъ, ахэмэ мэханэшхо я1, яш1уагъэ зэфэшьхьафи къэралыгъом къырагъэк1ы. Тэ ти Адыгэ Республики, ич1опс дахи, ич1ыгу баи иш1уагъэ къырегъэк1ы.
Ащ идэхагъэ орэдэу сыгу къе1ук1ы, огум ебыбэ, иджэрпэджэжь макъи къыслъэ1эсыжьы. Сыд фэдэрэ уахъти ар дахэ: бжыхьэми, к1ымафэми,гъэмафэми, гъатхэми. Чъыгхэр къэгъагъэмэ зызэлъаштэк1э, мэ1эш1оу къапихырэм гур къыдещае. Бзыу ц1ык1у макъэхэр зэпэджэжьхэу тыдэк1и къыщэ1ух. Сихэгъэгу к1асэ ц1ыф лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ щэпсэу: адыги, урыси, ермэли, къумыкъуи, къэндзали, нэмык1хэри. Непэ тэ тищык1эгъэжьыр тищы1ак1э диштэу тинасып зиушхуныр, тиц1ыфышъхьэ бэгъоныр, тиуашъо шхъонт1эныр ык1и къэбзэныр. Тыгъэшхоу ташъхьагъы итыр къытэдэхаш1эу къытфепсыныр, т1э зэ¬к1эдзагъэу неущырэ мэфэ дахэр непэ зэдэдгъэпсыныр ары.
Урысыем ис лэпкъ зэфэшъхьафхэм я культурэхэри зэфэшъхьафых, я хабзэхэри дахэх, я шъуашэхэри гъэш1эгъоных. Тэ ти хэку ц1ык1у ахэмэ зэк1эми анахь баеу сэлъытэ.
Хэбзэ гъэш1эгъонхэри тилъэпкъ зэрехьэ. Нахьыжъым шъхьэк1афэ фаш1ы. Бзылъфыгъэм уасэу фаш1ырэр зэрэдунаеу ящысэ техып1. Силъэпкъ орэдхэр ижъык1э къыщыублагъэу ик1ас, щы1эныгъэм къыхэфэрэ лъэныкъо зэфэшъхьафхэм ахэр афэгъэхьыгъэх. Л1ыхъужъ орэди, ш1улъэгъу орэди, гухэк1 орэди, сэмэркъэу орэди ахэм къябэк1ых. Ау тикъэшъо орэдхэр зэхэзыхыхэрэм зыч1ып1э щысышъоу къахэк1ырэр мак1э. Тикъашъохэр зэфэшъхьафых: къэшъо псынк1эхэри, къэшъо шъабэхэри бэ мэхъух. Ти къашъохэр зыплъэгъук1э тилъэпкъ идэхагъи, ибаиныгъи, тишэн-хабзи, тилъэпкъ къырык1уагъэри ахэолъагъох.
Тишъуашэхэм зафэбгъазэмэ идэхагъэ ебгъэпшэнэу зи дунаем тетэп. Тыжьынрэ, дышъэрэ къябэк1эу, пчанэр ищыгъэу зыплъэгъурэм ахэр зыфадыгъэ лъэпкъым ишъауи ипшъашъи ядэхагъэ унэгу къык1эуцо. Тишъуашэхэмрэ ти1ашэхэмрэ нэпэеплъэу сурэтыш1ыбэмэ агъэфедэ. Зэрэдунаеу зэлъаш1эрэ «Черкесскэри» тилъэпкъ ыц1э тек1ыгъэу щыт.
Тилъэпкъ итэкъухьагъэ хъугъэ нахь мыш1эми, шэни хабзи ахэзыгъэп. Сыд фэдэрэ хэгъэгу пштагъэми тилъэпкъэгъоу ащыпсэухэрэр ахэош1ык1ы. Ахэм шэн гъэ1ылъыгъэ я1эу, зык1ыныгъэ ахэлъэу, ашъхьэ уасэ фаш1ыжьэу мэпсэух
Сыадыг зы1орэр адыга зэк1э?
Адыгэм къушъхъэхэр ыгу илъ,
Адыгэм дахэу щы1эр пыль.
Сэ зэрэслъытэмк1э адыгагъэ, адыгэ-хабзэ, адыгэ-нэмыс зып1орэм, ащ зэк1э къыхеубытэ: узэрэпсэущтыри, узэрэзек1ощтыри, зызэрэпш1ыщтыри. А шапхъэхэр умыукъохэу, удэмыхэу ызыпсэушъук1э о у Адыг!
Адыгэ Республикэр ц1ык1уми идэхагъэ, иш1агэхэм и иц1ыфхэм Урысыер егъэбаи.
Источник
Гъэсэныгъэмрэ ш1эныгъэмрэ я Министерств
я11 гурыт еджап1эм
я 9-рэ «В» классым иеджак1у
Мы дунай нэфым апэрэ псалъэр
Щыщ пфэзыш1ыгъэр синыдэлъфыбз.
Гур зыгъэгушхоу сигугъэ хаплъэ
Илъэгэ 1уатэу бгъэгум дизыбз.
Дунаим тет ц1ыф лъэпкъ пэпчъ бзэ шъхьаф 1улъ. Бзэм тищы1ак1э мэхьанэшхо щыри1, ц1ыфхэр зэлъы1эсынхэмк1э ар амал ш1эгъо дэд.
Ц1ыфым ищы1эныгъэ бзэм епхыгъ. Сабый лъэпц1э ц1ык1оу апэрэ лъэбэкъухэр зыдзырэм апэрэ гущы1эу «нан» къе1о. Янэ гупсэ икушъэ орэдхэмрэ иубзэ гущы1эхэмрэ сабыим дунаир къыфызэ1уахы. Уашъом илъэгагъи, тыгъэм ифэбагъи, ц1ыфыгъэм идэхагъи ным сабыим фе1уатэ.
К1элэц1ык1ум хахъо къэс, ыбзэ нахь бай зэрэхъурэм дак1оу, къыгуры1орэр, зэхиш1ык1ырэр нахьыбэ мэхъу. Ц1ыфыр ц1ыфы зыш1ыгъэр лэжьэныр, бзэр ары. Зэк1э псэушъхьэу дунаим тетхэм ащыщэу бзэ зы1улъыр ц1ыф закъор ары ны1эп.
Набгъом ис щыр ц1ык1ур сыд фэдизэу чъы1э л1агъэми е ытамэ узми, янэу къэбыбыжьыгъэм зи ри1он ылъэк1ыщтэп.
Ныдэлъфыбзэр, хышхом фэдэу, гъунэнчъэ. Бзэм иш1уагъэк1э ц1ыфхэр зэгурэ1ох, зы ц1ыфым игупшысэ – гулъытэхэр адрэм лъегъэ1эсых.
Шъыпкъэ дэдэу щыт бзэм ык1уач1э зэрэиныр. Бзэм ц1ыфхэр зэрещал1э, зэпэблагъэ еш1ых, зэкъошыныгъэр егъэпытэ. Мыщ фэдэу зы щысэ къэсхьы сш1оигъу. Тиадыгэ тхэк1о усэк1о инэу Мэщбэш1э Исхьакъ ироманэу «Гъэрит1у» зыфи1орэм тащы1ок1э герой шъхьа1эу, тхылъыр зыц1эк1э щытхэу бэш1агъэу дзэм хэтэу дзэк1ол1эу, къушъхьэч1эс адыгэхэм зао зараш1ыл1эм гъэры хъугъагъэу, адыгэхэм къахэнэжьи бэрэ ахэсыгъэу хъугъэти, адыгабзэр ыш1агъэу, адыгэхэм яхабзэхэри яшэн-зэхэтык1эхэри ыгу рихьэу щытэу урысыл1 хэк1отагъэу Федор ык1и адыгэ пшъэшъэжъыеу Урыс-Кавказ заом гъэр щыхъугъэу Афипсэ. Афипсэ урысыбзэр ыш1эрэп. Ятэрэ янэрэ ыпашъхьэ къыраук1ыхьагъ. Урысыдзэм щыщ дзэк1ол1ым частым пшъэшъэжъыер къещэ.
Дахэу дэгущы1эх, агъашхэ аш1оигъу, ау Афипсэ къяплъынэу, къадэгущы1энэу фаеп, зэк1оц1ыщыхьагъэ ц1ык1оу, ышъхьи къымы1этэу щыс.
Адыгабзэм фэмыусагъэу, идахэ ымы1уагъэу тиусак1охэм ык1и титхак1охэм къахэк1ыщтыр мак1э. Ахэтэпщтын ащ фэдэ. Сыда п1омэ къежьэп1эш1ухэм алъапсэр ныдэлъфыбзэ – адыгабзэр ары.
Угук1э зэхэмыш1эн, укъимы1этын плъэк1ырэп, бзэш1эныгъэм зэкъошныгъэр, зэблэгъэныгъэр къызэрэхэк1ырэмк1э Мэщбэш1э Исхьакъ мыщ дэжьым лъэшэу зэхытегъаш1э адыгабзэм, бзэм к1уач1эу и1эр зэрэиныр.
Хьадэгъэл1э Аскэр унашъо къитфиш1ызэ, къытыригъэпытыхьэзэ мырэущтэу къыте1о:
О плъэпкъы бзэу 1улъыр — гъаш1о
Арымырымэ, сыдэущтэу ар ш1у плъэгъун
Лъэпкъыбзэр сэгъаш1о о о1ок1э,
Сыдык1э ар сш1ош1ъы бгъэхъун.
Къуекъо Нальбий иусэхэм уяджэ зыхъук1э, илыягъэу узыш1уагъэш1ыжьэу, узэрэадыгэмк1э уагъэгушхоу, гуш1уагъо горэ къыпхалъхьэ.
Нэхаем иусэхэм лъагэу уи1этэу, лъэпкъ пстэуми уакъыхи1этык1эу къыпщэхъу.
Бэрэтэрэ Хьамидэ ныдэлъфыбзэм зыщызыдзыеу псэухэрэм дэо пхъашэ афеш1ы.
Зыбзэ дэдзыхы зыш1ырэ ц1ыфыр,
О къыпфэсэш1ы зы дэо закъо
Пфэпщыныжьына нымк1э уич1ыфэ
Пфэпщыныжьына лъэпкъымк1э хьакъыр?
Адыгабзэр ш1эныгъэ гъогум тещэгъэнымк1э мыпшъыжьэу 1оф дэзыш1агъэхэр Бэрсэй Умар, Нэгъумэ Шор. Ахэм аужы1оу бзэ ш1эныгъэм дэлэжьагъэхэр: К1эрэщэ Зайнаб, Шъаукъо Аскэр, Тхьаркъохъо Юныс, Гъыщ Нухь, Абрэдж Ачэрдан, Блэгъожъ Зулкъарин, ахэм анэмык1хэри.
1853-рэ илъэсым Бэрсэй Умары итхылъэу «Черкес букварь» зыфи1орэр ары къежьап1э хъугъэр.
Адыгабзэр пштэмэ, апэрэ лъэгъохэщэу ащ инаучнэ зэхэфын-зэгъэш1энк1э щытыр 1эшъхьэмэфэ Даут. Даутэ къытфыхихыгъ алфавитыр, орфографиер ары зэк1эми тызэрэпсэурэр. Даутэ къытфыхихыгъ, тфигъэпсыгъ тиадыгабзэ. Ащ лъэшэу тырэгушхо.
Ц1ыф лъэпкъым ык1уач1э ныдэлъфыбзэми ык1уач1, ныдэлъфыбзэм иамалхэр ц1ыф лъэпкъым и1ашэх.
Непэрэ мафэр пштэмэ щы1эх ц1ыфхэр иныдэлъфыбзэ ш1опхъэтэпэмыхьэу, рыгущы1энк1э фэмыеу. Ащ фэдэ ц1ыфхэм, сэ къызэрэсш1ош1рэмк1э, ежьыхэми загъэпыутыжьы, къызхэк1ыгъэ лъэпкъыми уасэ фаш1рэп.
Илъэпкъырэ ыбзэрэ уасэ фэзымыш1ырэр къэхъугъэ къодыеу дунаим тет.
Ащ фэш1 тыбзэ хэхъоным, зи1этыным тыпылъын, тыфэбэнэн фае.
Источник
Вся гордость учителя в учениках, росте посеянных им семян Д. Менделеев
Творческие работы детей (сочинения)
Скачать:
Предварительный просмотр:
Я 6-рэ Б классым ис еджак1оу Цэй Сусанн.
Зэошхоу блэкIыгъэм текIоныгъэ къызщыдахыгъэр мы мафэхэм илъэс тIокIищрэ зырэ хъугъэу зэрэкъэралэу агъэмэфэкIы заом ихъишъэ цIыф миллион тIокIырэ блырэм къехъу хэкIодагъэу къыщагъэлъагъо. Пый техакIохэм жъалымагъэу зэрахьагъэр гъунэнчъ. Къали, чыли, заводи, фабрики агъэфыкъуагъэр бэ дэд. Исэпщтын зэрэхэгъэгоу зы унагъуи заом итхьамыкIагъо лъымыIэсыгъэу, лыуз гукIае къыфимыхьыгъэу. Ахэм ащыщ тэ тиунагъуи.
Заор къызежьэм апэрэ дзэкIолIэу тихэгъэгу къэзыухъумэнэу дащыгъэмэ ащыщыгъ сэ сятэжъэу (сятэжъ ятэу) Цэй Хьисэ ТIалибэ ыкъор. Ар Малая ЗемлякIэ заджэхэрэм щызэуагъ, етIанэ Геленджик немыц техакIохэр дафыжьхэ зэхъум лIыхъужъэу, ыпсэ емыблэжьэу щызаозэ уIэгъэ хьылъэхэр къытыращи, щыфэхыгъ. Геленджик братскэ къэхалъэм щагъэIылъыгъ. Набережнэ улицэм, хы Iушъо шъыпкъэм, братскэ могилэм зылъэкъуацIэ дышъэпсыкIэ тетхагъэмэ ащыщ. А къэр сянэжъ студентэу минрэ шъибгъурэ тIокIищырэ щырэ илъэсым пионерскэ лагерым практикэ щихьынэу загъакIом ылъэгъугъ. Ар шъыпкъэ дэдэу зэрэщытыр къеушыхьаты шIэжь тхылъэу заом хэкIодагъэмэ апае къыдагъэкIыгъэм инэкIубгъомэ ащыщ горэм. Сятэжъ ятэу зигугъу къэсшIырэр ылъэгъугъэп. Ятэ заом Iутэу ежьыр къэхъугъагъ. ПаркIи ымылъэгъугъахэу ятэ, дунаим ехыжьыгъ. Сятэжъ фэдэ тхьапша заом ибэу къыгъэнагъэр? Ар къэIогъошIоп, къэлъытэгъошIоп. ЩэрэмыI заор, ащ къыздихьырэ хьадэгъур!
Предварительный просмотр:
Темэр «Хъусен зыфэягъэр къыдэхъугъ»
(Андырхъое Хъусен фэгъэхьыгъ)
Тхъэгъошхом сыгу шIугъэм фегъэпсэушъ,
Чэфыныгъэ щыIакIэм иорэд зезгъэIэтэу
Сэ къэсIощт зэпысымгъэоу.
Тихэку лIыхъужъ пчъагъэ тичIыгу къытыригъэхьагъ. Ахэм ащыщ Андырхъое Хъусен. Илитературнэ-творческэ IофшIагъэкIи, ипсэемыблэжьыгъэкIи, ил1ыхъужъыныгъэкIи Хъусен зэрэкъэралыгъоу заригъэшIагъ. ИкIэлэгъум щегъэжьагъэу ащ мурад зыфигъэуцужьыгъ: адыгэ лъэпкъым ыцIэ дахэкIэ аригъэIонэу, ичIыгу фэлэжьэнэу, шIогъабэ къыфихьынэу. Ахэр къыдэхъугъэкIэ сэлъытэ.
Иусэхэм иродинэ шIулъэгъуныгъэ инэу фыриIэр къагъэлъагъо. ИщыIакIэ узэрэфэбэнэн фаер пыйхэм хьэкIэ-къокIагъэу зэрахьэрэр къащиIуатэщтыгъэ. Иусэхэм ямэкъамэ, ядэхагъэ дзэ Плъыжьым хэт лIыхъужъхэм агу машIо ришIыхьэщтыгъэ. А произведениехэм адыгэ литературэм чIыпIэшхо щаубытыгъ.
Заом иапэрэ мафэхэм ащегъэжьагъэу Андырхъое Хъусенэ пыйхэм язэонэу, ичIыгу къыухъумэнэу фэягъ. ЗыкIэхъопсыщтыгъэри къыдэхъугъ. Дзэм зыхэхьагъэм щегъэжьагъэу ащ гъэпсэфыгъо имыIэу Iоф ышIэщтыгъэ, ихэку фэбанэщтыгъэ. Ащ лIыхъужъыныгъэу зэрихьагъэр зэкIэми зэлъашIэ. ШэкIогъум и 8- м 1941-рэ илъэсым ар Украинэм ит къуаджэу Дьяково дэжь зэошхоу щыкIуагъэм лIыгъэ зэрихьэу щызэуагъ ыкIи ыпсэ щигъэтIылъыгъ. Инаградной тхьапэ мырэущтэу къыщетхы: «Ежь ыпси ыгъэтIылъыгъ, къеуцокIыгъэ пыйхэми апсэ Iуихыгъ». Ащ фэдэ псэемыблэжьыныгъэу зэрихьагъэм пае советскэ писательхэм ащыщэу Андырхъое Хъусен ары апэ дэдэ Советскэ Союзым и ЛIыхъужъыцIэ къызфагъэшъошагъэр. Иусэу «Орэд къэсIощт» зыфиIорэм мырэущтэу къыщетхы:
Пыим зызэхихырэм штыкэу пхырилэу,
ГушIоныгъэу сыгу илъыр IупкIэу къыщысIонэу
Шъхьафитныгъэ щыIакIэм скъошхэр фиIэтэу
БэнэкIо орэд къэсIо зэпытыщт.
УсакIом шIулъэгъуныгъэу ихэку фыриIэн фаер иусэхэмкIэ къытигъэлъэгъугъ, ичIыгу шIогъабэ къыфихьыгъ. ЛIыхъужъыныгъэу зэрихьагъэм пае, тилъэпкъ чIыпIабэмэ зэлъашIэу хъугъэ. Пшъэрылъэу зыфигъэуцужьыгъэр ыгъэцакIэзэ ищыIэныгъэ гъогу къыкIугъ. Андырхъуаем игъашIэ кIэкIыгъэми, игъэхъагъэ-илэжьыгъэ тхыдэ кIыхьэ хъугъэ, илъэс 21-рэ зыныбжь лIы бланэр, усакIор лIэужыкIэу къакIорэм пэпчъ дыщыIэнэу къэнагъ. ЫкIи тикъуаджэ икIалэу ар къэнэщт. ЛIыгъэу зэрихьагъэри цIыфмэ егъашIи ащыгъупшэщтэп.
Предварительный просмотр:
Стрикачэу Аид я 6-рэ А классым ис еджак1у
Сочинение ц1ыфэу щысэ къысфэхъурэр.
Сабыир иц1ык1угъом щегъэжьагъэу нахьыжьмэ ак1ырэплъы, нахьыжъхэр ищысэтехып1эх. Ц1ыфэу щысэ сфэхъугъэмэ ащыщ адыгэ тхэк1ошхоу К1эрэщэ Тембот. Ащ ытхыгъэ произведениехэр адыгэ прозэм лъапсэ фэхъугъэх. Ащ ирассказхэм, иповестхэм, ироманхэм ц1ыф жъугъэхэр яджэх. Ахэмэ ащыщхэр бзэ зэфэшъхьафхэмк1э – урысыбзэк1э, чехыбзэк1э, тыркубзэк1э къыдэк1ыгъэх. Ижъык1э къыщегъэжьагъэу адыгэхэм къарык1уагъэр, шъхьафитныгъэ банэу лэжьак1охэм аш1ыщтыгъэр ипроизведениехэу «Шыу закъу», «Шапсыгъэ пшъашъ», «Абдзэхэ шэк1ожъыр», «Хьаджырэт» зыфи1охэрэм ык1и нэмык1хэм уз1эпащэу, гъэш1эгъонэу К1эрэщэ Тембот къащигъэлъэгъуагъ. Ащ ытхыгъэмэ литературэм иурокхэм нэ1уасэ тащыфэхъу, игеройхэр тищысэ техып1эх. Писателым ирассказхэм, иповестхэм сяджэнэу сик1ас.
Сэри ащ иповестэу «Шапсыгъэ пшъашъ» зыфи1орэм игерой шхьа1эу, хэтрэ пшъашъи зыфэдэнэу фаеу, Гулэз сищысэтехып1. Гулэз – 1уш, губзыгъ, гулъытэ чан и1. Ащ иш1уагъэрэ изэхэш1ык1ырэк1э чылэм дэс пшъашъэмэ къахэщыщтыгъэ. Ыц1э зэрэ1ущтыгъэр дэн-бзэн 1эпэ1эсагъэу хэлъыгъэхэр ары. Идэхагъэк1э пшъашъэмэ къызэрахэщыщтыгъэм фэдэу, шъуашэу ы1апэ къык1эк1ырэри ц1ыфмэ аш1эжьэу гъуащэщтыгъэп. Пшъашъэм ыц1э дэгъугъэк1э зы1угъэ уж, ащ ыдыгъэ щыгъыныр зыщыгъымк1э ц1ыфыгъэ нэшанэу алъытэу, щытхъу шъуашэу зыфалъэгъужьэу хъугъэ. Гулэз къызэрэхъухьэгъэ унагъор мэкъумэщыш1э унэгъуагъ, фэш1ыгъэк1э алъытэрэ унагъомэ ащыщыгъ. Анахьэу Гулэз къэзгъэдахэщтыгъэр иакъыл ичаныгъэрэ ишэныш1уагъэрэ иш1ык1э дахэ аголъыжьэу зэрэщытыгъэр ары. Ащ и1ушыгъэ зэк1эми къахэщыщтыгъэ: и1ок1э-ш1ык1эхэм, изек1уак1эхэм, джэгум Хьатх Мыхьамэт джэуапэу щыритыгъэм.
Мы повестым игерой шъхьа1эу Гулэз сыгу ч1ып1эшхо щеубыты, лъэшэу сыгу рехьы, ар сищысэтехып1, ащ фэдэ сыхъунэу сыфай. Мыщ иобраз, тэ ныбжьык1эхэм, 1эдэб тхэлъыным, ц1ыфыгъэм, шъхьэк1эфэныгъэм, 1ушыгъэм тафегъасэ.
Предварительный просмотр:
Темэр «Ш1у ш1и, псым хадз».
Ц1ыфыр дунаим къызтехъуагъэм щегъэжьагъэу бэ къинэу пэк1эк1ыгъэр, бэ къинэу ылъэгъугъэр, бэ щы1ак1эм зэригъэгупшысагъэр, бэ зэфэхьысыжьэу ыш1ыгъэр. Джащ фэдэ гупшысэ куумэ ахэтэу непэрэ мафэм къынэсыгъ.
Джа лъэхъан чыжьэхэм щы1ак1эм ригъэш1ыгъэ гупшысэмэ як1эухэу сэлъытэ гущы1эжъхэу непэ бэрэ дгъэфедэхэу, тыбзэ хэмызэу хэтхэр. Гущы1эм пае, мыщ фэдэ гущы1эжъхэу бэрэ дгъэфедэхэрэр: «Улажьэмэ лыжъ пшхын», «Уиунэ зыщыгъаси хасэ к1о», «Ц1ыфыр зыгъэдахэрэр ишэн», «Гупшыси псалъэ, зыплъыхьи т1ыс», ык1и нэмык1хэри. Мы зигугъу къэсш1ыгъэ гущы1эжъ пэпчъ мэхьэнэ гъэнэфагъэ к1оц1ылъ, уригъэгупшысэнэу, уигъэсэнэу щыт.
Джащ фэд сыкъызтегущы1э сш1оигъо гущы1эжъэу «Ш1у ш1и псым хадз» зыфи1орэри. Ащ мэхьэнэ лъапсэу и1эу слъытэрэр ш1ур псыми ыхьырэп, маш1оми ыстырэп, бгъэк1одын плъэк1ынэу щытэп. Ар бэрэ ц1ыфмэ аушэтыгъ, агъэунэфыгъ. Ц1ыфэу дахэк1э уздэзек1уагъэм щыгъупшэнэу щытэп, бэ теш1эн мак1э теш1эн, ш1ум къызэпригъэзэжьыщт, иш1уагъэ къыок1ыжьыщт.
Мы гущы1эжъым имэхьанэ адыгэ литературэм ипроизведениябэмэ нафэ къытфаш1ы ахэр: К1эрэщэ Тембот, Мэщбэш1э Исхьакъ, Хьадэгъэл1э Аскэр, Кощбэе Пщымаф, Лъэустэн Юсыф ык1и нэмык1 адыгэ тхак1омэ япроизведениемэ. Мы гущы1эжъыр ц1эу и1 Мэщбэш1э Исхьакъ ироманмэ ащыщ горэми. Мыхэмэ анэмык1эу мы гущы1эжъым имэхьанэ къыщызэ1уахы адыгэ 1оры1уатэхэми. Пшысэхэр пштэмэ, сыдигъок1и ш1у зыш1эрэм ш1ум къыфегъэзэжьы, ш1ур ем тек1о.
Мы произведениехэм тяджэ хъумэ, тэ ш1уш1эным тыфагъасэ, ц1ыфыгъэ, адыгагъэ, гук1эгъу тхэлъэу тыхъуным, ныхьыжъмэ лъытэныгъэ афэтш1ыным, к1оч1аджэм, амалынчъэм 1эпы1эгъу тыфэхъуным тыфагъасэ, тыфап1у.
Гущы1эжъых т1оми, ахэр жъы хъухэрэп. Сыдигъуи ахэр тигъогогъух, ахэмэ тарыгъуазэзэ тэзек1о.
Предварительный просмотр:
Бзэ зимы1эжьыр тэмэнчъэ бзыу,
Лъэпкъым пыдзыгъэм сыдыр ишыу!
Адыгэ шыур хъишъэм щылъаг,
Адыгэ пшъашъэр тхыдэм щыдах,
Адыгэ шъуашэм зэу тырэпаг,
Адыгэ хабзэм хьакъ имы1ах!
Адыгэ шыур, шыр зыфэдагъэм адыгэ литературэм ч1ып1эшхо щеубыты. Ар К1эрэщэ Тембот ипроизведениемэ игъэк1отыгъэу къаще1уатэ. Адыгэ шым, шыум язытет, зыфэдагъэу къытхыгъэр тхылъ шъхьаф пш1ыми хъущт. Ащ итхылъхэм ц1ыфымрэ шымрэ зэгъусэхэу, зым зыр ригъэкъужьэу щыгъэпсыгъэх: Хьатх Мыхьамэтрэ ишрэ, Анцокъорэ ишэу “Нальмэсрэ”, Гулэзрэ “Нальмэсрэ”, Батымрэ ишэу “Самумрэ”, нэмык1хэри. Ащк1э тхак1ом нэк1убгъуабэ адыгэ шы лъэпкъымэ яхьыл1агъэу к1итхырэр ц1ыфым икъэгъэлъэгъонрэ, лъэпкъ шэным икъызэ1ухынрэ апай. Лъэпкъым ил1ыхъужъхэм зэрахьэрэ л1ыгъэхэр зэк1э къык1адэхъурэр яшыхэр дэгъухэшъ ары. Л1ыхъужъымрэ л1ыхъужъым ишрэ зэгопчын умылъэк1ынэу зэгъусэх. Ахэр зэк1э лъэшэу игъэк1отыгъэу чIыпIабэ ригъэубытызэ адыгэшмэ ягугъу къеш1ы: шы лъэпкъ зэмыл1эужыгъуабэу адыгэмэ я1агъэхэр, ахэр къызэрэхахыщтыгъэхэр, зэрахъущтыгъэхэр, зэрагъэфедэщтыгъэхэр. Шым игъэпсык1эк1и, шыум итеплъэк1и зэтепфынхэ, зыгъэгумэк1ырэ 1офыгъор къэпш1эн плъэк1ынэу адыгэ шыри, адыгэ шыури ренэу гъэпсыгъэщтыгъэ. Гущы1эм пае К1эрэщэ Тембот иповестэу «Шапсыгъэ пшъашъ» зыфи1орэм щыщ сатырхэм мырэущтэу къа1уатэ: «Шыур, узэреплъынымк1э, зек1ол1 шыоу, бэ зынэгу к1эк1ыгъэу, бэ зытехъык1ыгъэ ц1ыфэу зэрэщытыр нэфагъэ: бгырыпхып1эхэм, ицые бгъэ1уэм ык1и лъэгонджэ-куашъохэм атедэгъэ шъохъстаныр хьазырэу хъок1ыгъагъэ; ицые гъуапэхэри, зек1ол1 хабзэу, 1энтэгъупэм нэсэу к1акохэу, пыутыгъэхэу щытыгьэх. Курдж 1алъмэкъышхоу ушъэгъэ хьазырэу еуч1эпхыгъэми а шыум гъогу чыжьэ къызэрик1угъэр къыгъэлъагъощтыгъэ. ».
Джыри зы ч1ып1э. Анцокъо ишэу Нальмэсрэ Гулэзрэ пыимэ къазэрэ1эк1экIыжьхэрэр. Арии игъэк1отыгъэу повестым хэуцо, адыгэ литературэм ык1и культурэм изы 1эхьэ дахэу хэхьэ: “Щтагъоу, гук1одыгъоу Гулэз ыгу илъыгъэм, къэп1он умылъэк1ын, гуш1огъошхок1э зыкъызэблихъугъ. Нибжьи фэдэ зэхимыш1агъэу шъхьафитныгъэм и1эш1у гуш1огъошхом ыгу зэлъипхъотагъ. Тамэхэр къыгок1агъэм фэдэу щыхъущтыгъэ ык1и, зыхьырэр Нальмэс арымырэу, ежь бзыу тэмэшхо хъугъэу быбырэм фэдэу къыщыхъущтыгъэ…». Джаущтэу игъэк1отыгъэу, хэш1ык1эу и1эр къыхэщэу шымэ яхьыл1агъэу бэ къыхафэрэр
Гъомлэпхъэ ш1агъо ымыгъотэу гъогууанэ тетэу чэщипш1э-мэфипш1э к1уагъэми, къэмыужъэжъэу, нахь чаны, нахь ябгэ хъоу, шхо1ум нахь еоу хъуным фэдэ лъэпшъэрыхьагъэ зыхэлъ шыхэр агъэпсыщтыгъэх адыгэмэ. Чъэнэу зыхъухэрэми, адыгэ шы лъэпкъыр фэмыгъэпшъынэу лъэпшъэрыхь.
Адыгэ шыур шэн-хабзэхэм афэ1орыш1эу щытыгъ. Адыгэ шыур бзылъфыгъэ 1ук1агъэмэ, шыур шым исэмэгубгъук1э къепсыхынышъ, 1э сэмэгумк1э шхомлак1эр ы1ыгъэу бзылъфыгъэр ежь иджабгъу лъэныкъок1э щытынэу еш1ы. Шыоу къэбар гухэк1 пае мэкъэгъэ1у агъэк1уагъэр зыдак1орэм зынэсык1э, джабгъу лъэныкъомк1э шым къепсыхышъ, джабгъу 1эмк1э шхомлак1эр ы1ыгъэу макъэ зэригъэ1ущтым к1элъырэхьэ.
Щысэу къэпхьын плъэк1ыщтыр бэ. Мыхэр ык1и нэмык1 шыу хабзэхэу титхак1охэм игъэк1отыгъэу къа1уатэрэри мак1эп. Ау сэ сиш1ошък1э, джырэ дунай шэн дэйхэр зезыхьэхэу щы1эхэри мак1эп. «Гъэсагъэ ухъуныр 1офэп, ц1ыфы ухъуныр ары нахь» е1о адыгэ гущы1эжъым. Ащ рыгъуазэхэзэ, мы произведениехэр ящысэтехып1эу, тилъэпкъ псэунэу лъэшэу сыфай.
Источник
Сочинение «Ныдэлъфыбзэр – лъэпкъым ыпс.»
творческая работа учащихся (8 класс)
Скачать:
Предварительный просмотр:
Ныдэлъфыбзэр – лъэпкъым ыпс.
Бзэр лъэпкъым ыпс, ылъапс, ищы1эныгъ. Адыгабзэр умыш1эу, ащ утеук1ыты- хьэу,1ум-пэм пш1эу, «сыадыг» о1ок1э сыда къик1ырэр? Уц1ыфмэ, пшъхьэ лъытэжь, уилъэпкъ ишэн-хабзэхэр лэжьых, уиныдэлъфыбзэ гъаш1о, зегъэ1эт. Зэлъаш1эрэ педагог-демократэу К.Д.Ушинскэм ы1огъагъ: «Ц1ыф лъэпкъыр иныдэлъфыбзэ рэгущы1эфэ нэс ны1эп зэрэщы1эрэр.» Ныдэлъфыбзэр ц1ыфым ибаиныгъ. Бзэ шъошэ шъхьаф и1эу, зэк1ужьэу, гъэк1э- рэк1агъэу,лъэпкъым идунэееплъык1э егъэнафэ, игулъытэ егъэбагъо. Щы1эп ц1ыф лъэпкъ ыбзэ ш1омыдахэу, ш1омылъап1эу. Адыгэу укъэхъугъэмэ, адыгабзэр пш1эн фае. Уилъэпкъ, уянэ шъхьэк1афэ афэпш1эу, ш1у олъэгъухэмэ хьалыгъур, псыр, жьыр зэрэуищык1агъэхэм фэдэу бзэр уищык1эгъэн фае, лъым щыщ хъун фае. Ар зыгъэцэк1эн зылъэк1ыщтыр унагъор, анахьэу ныр ары. Ным к1уач1эу, амалэу лъэпкъымк1э 1эк1элъыр бзэм зы гущы1эк1э къыщы1уагъ – ныдэлъфыбз.
Адыгэ лъэпкъым хъишъэ гъогу к1ыхьэ къык1угъ, бэ пэк1эк1ыгъэр. Сыд фэдиз гъогу къык1угъэми, тилъэпкъ зэрэлъэпкъ шъхьафыр къыгъэнафэу, бзэ шъхьафи, хэбзэ шъхьафи и1эу непэрэ мафэм къэсыгъ.
Ипхъахь-итэкъу зыш1ыгъэ Кавказ заом адыгэ ц1ык1ур мак1э ыш1ыгъ. Ау чъыг иупк1ыгъэм ылъапсэ къызэрэдэчъыжьэу, зэо-мэш1о пчъагъэм къялыжьи, лъэ- хьэнэ хьазаб пчъагъэ къызэпичи, тиадыгэ лъэпкъ-лъэпкъ дахэу къэнэжьыгъ. Сыд фэдиз къин адыгэ ц1ыфхэм алъэгъугъэми ябзи, яхабзи, якультури ахэмэ агъэк1одыгъэп. Тапэк1и ар ащ фэдэу щытынэу тэгугъэ, ау зыхъук1э, бзэми, лъэпкъ хабзэхэми лъэшэу уна1э атетын, къэуухъумэнхэ, дэгъоу ахэлъыр упсыхьан, дэигъэу, мыхъунэу къепк1ыхэрэри пыбгъэтэкъухэзэ пш1ын фае. Тэ тилъэпкъ тыфэмысакъымэ, зыми ына1э къыттыригъэтыщтэп.
Щы1эныгъэр непэ зынэсыгъэмк1э бзэ пчъагъэ ти1эн фае. Урысыбзэри инджылызыбзэри п1эк1эмылъэу лъэбэкъу бдзын плъэк1ыщтэп. Ахэмэ анахь амалынчъэп, нахь тхьамык1эп тэ тиадыгабзи. Ау гухэк1ыми, яни яти адыгэхэми, яныдэлъфыбзэ зымыш1эхэрэр ныбжьык1эхэм ахэтых.
Ащк1э мысэхэр янэ-ятэхэр арых. Убзэ пш1ок1одыным нахь насыпынчъагъэ щы1эп. Бзэр щымы1эмэ-лъэпкъыр щы1эжьэп. Ащ фэдэ тхьамык1агъо къызэхъул1эгъэ лъэпкъхэр тарихъым къеш1эжьых. Ахэмэ ащыщых убыххэри, мэхъошхэри, жанейхэри.Т э тыбзи тапэк1э къехъул1эщтыр къэш1эгъуай, ау ижъык1э ц1эры1о дэдэзэ къырык1о- гъэ тилъэпкъыбзэ тымыгъэк1одэу, тизэрарк1э ч1ып1э къин итымыгъэуцоныр зэк1эми типшъэрылъышхоу зэрэщытыр тщыгъупшэ хъущтэп. Къэбэртэе усак1оу Къантемыр Тыркубый иусэу «Ныдэлъфыбзэр мы1ужьмэ» зыфи1орэм дэгъоу къыще1о:
«О мардж, сиадыг, тызэрэжъугъэубыт! Пк1эу ти1эр лъагэ хъущт, зытымыш1ыжьмэ пыут…»
Тиадыгабзэ зыш1о1аер ерэдэ1у «Хьатх я Къок1асэ иорэд», къерэ1у Мэщбэш1э Исхьакъ иусэхэр, зыбзэ хъатэ пэзымыхьырэр, янэ игущы1э фабэ, янэжъ икушъэ орэд ак1эрэдэ1у, ятэ ынэ к1эрэплъ, ятэжъ итхыдэжъхэм ахэрэда1у. Зыбзэ дэдзыхы зыш1ырэ адыгэ ц1ыфыр орэуцуи, ярэплъ тикъушъхьэ лъагэхэу л1эш1эгъумэ ятамыгъэхэм, къерэк1ухь тигубгъо гъэбэжъулъэхэр, защерэгъэпск1 типсыхъо къаргъохэм…Ахэм къыра1ощт адыгэ ц1ыфым адыгабзэр зык1ищык1агъэр, зэхырагъэш1эщт ныдэлъфыбзэм ык1уач1э, и1эш1угъэ, идэхагъэ, ибаигъэ…
Источник
Сочинение на тему «Сыадыг ык1и ащ сырэгушхо»
Сыадыг ык1и ащ сырэгушхо.
Адыгагъэр сыбгъэ къытео.
Сыбзэ амыгъэлъап1эмэ сыгу къео.
Ц1ыф зэфэшъхьафхэу миныбэ дунаим щэпсэу. Зы лъэпкъыр нахьыжъ, адрэр нахьык1, анахь лъэпкъыжъыхэм адыгэхэр ащыщых. Шэпхъэ зек1уак1эу ахэлъым ыц1эк1э адыгэмэ анэмык1 еджэхэу щы1эп. Адыгагъ зып1ок1э ар зэпхыгъэр зые лъэпкъыр зэрэадыгэр къеушыхьаты.
Сыадыг – сэ сыадыг. Сыбгъэ зэгохыгъэу «сыадыг» с1озэ, дунаир къэск1ухьан слъэк1ыщт. Ар сэзгъа1орэр сятэжъхэм къыса1уагъэр, сянэрэ, сятэрэ къысатыгъэр, къысхальхьагъэр ары.
«Сыадыг» зып1ок1э сыда къик1ырэр?
«Сыадыг» а гущы1эр гущы1э ин, гущы1э лъэш. Ащ къик1ырэр: сыпц1ыусэп, сытыгъуак1оп, сыхъунк1ак1оп, слъы къабзэ, силъэпкъ дахэ; гъэсагъэ, бзэ къабзэ 1улъ бэ къырып1онэу.
Тыдэ ук1уагъэми адыгэхэр джащ фэдэн фае, лъэпкъым ишэн дахэхэм ар язехьэк1он фае. Ар сэ згъэк1одымэ, зэхэсымыш1эмэ идэхагъэ, и1эш1угъэ сыда сызэрэбылымыр? Джащ сэ сегупшысэ. Сыкъызхэк1ыгъэхэм ац1и, сэ сц1и, силъэпкъ, сихэгъэгу идэхагъи, ибаигъи къэсыухъумэн фае.
Бзэ щымы1эу лъэпкъ щы1эщтэп ар нафэ. Лъэпкъыр лъызгъэк1уатэрэри, зыгъэбайри, зыгъэдахэрэри бзэр ары. Бзэр щымы1эу ц1эр щы1эп.
Бзэр щы1эныгъэм ылъапс, лъэпкъым лъапсэ регъэдзы, лъэпкъыр лъегъэк1уатэ. Л1эш1эгъу пэпчъ лъэпкъым зэхъок1ыныгъэхэр фэхъух. Непэ тымгъэфедэхэ нахь мыш1эми, шэн-хабзэ дахэу, гъэш1эгъонэу бэ тилъэпкък1э ти1эр. Гук1эгъуныгъэшхо къахилъхьэу, тилъэпкък1э тхэлъыгъэмэ зык1э ащыщ зэде1эжьыр. Зы л1эш1эгъум къик1мэ адрэ л1эш1эгъум къыхахьэзэ мы зэде1эжьыр тэ тимафэхэм къанэсыжьыгъ. Адыгэхэм а хабзэм «Ш1ыхьаф» фаусыгъэу ижъык1э къырэк1о. Егъаш1эм тиадыгэ лъэпкъ зыгъэдахэу, зыгъэл1ап1эу, шэн-зек1ок1э дахэу анахь тызэрэгушхорэ шэнэу тхэлъыгъэмэ ащыщ жъым, бзылъфыгъэм шъхьэк1афэ афэш1ыгъэныр, ук1ытэр. Ащ фэдэ шэн зек1ок1э зэхэтык1эхэр тилъэпкъ хэлъ, ахэр ч1этынэжьыгъэхэп, лъым хэлъыр зыми ч1инэн ылъэк1ыщтэп тыдэ щы1эми. Ау гукъаоу щытыр, непэрэ мафэм а шэнхэм щык1агъэ афэхъу. Нахьыбэрэ зэхэтхэу хъугъэ «адыгэ ч1ыналъ», «адыгэ нэмыс» зыфэп1ощтхэри. А зэк1эри дэгъу, хэхъо лъэпкъым изэхэш1ык1.
Ащ уш1ок1ынышъ, ищы1эк1агъэм, илэжьэк1агъэм, ихъишъэ, ыбз, икультурэ нэмык1хэми защыдгъэгъозэным зыфэтэщэи. Дахэх тич1ыналъэ, тинэмыс, адыгэ шэн-зэхэтык1эхэр тиусэхэми тиорэдхэми зэрахэтхэр, зэрэдгъэлъап1эхэрэр. Дунаим щыпсэурэ адыгэхэр нахь зэлъык1охэ, нахь зэрэлъытэжьыхэ зэрэхъугъэхэр гуш1уагъо.
Лъэпкъ нахь ц1ык1ухэмэ абзэ, яшэн-хабзэхэр, ятхыдэ язэгъэш1эн нэмыплъ ратэу, дэдзых аш1эу зэмани къыхэк1ыгъагъ. 1994-рэ илъэсым щегъэжьагъэу адыгабзэр къэралыгъуабзэ тиреспубликэ щыхъугъэми, бзэр имыщык1агъэу бэмэ алъытэ. Адыгэ унэгъо к1оц1ым исхэр, адыгэк1э залъытэжьзэ урысыбзэк1э зэдэгущы1эжьых. «Адыгабзэм сыда ш1уагъэу къыпфихьыщтыр» зы1орэ ныхэр щы1эх. Къэлэдэсхэу зик1алэмэ яныдэльфыбзэ язымгъаш1эхэри къахэк1ых. Ар лъэшэу гукъао мэхъу. Ащ фэдэ ц1ыфэу зыбзи, зитарихъи, зикультури зымыш1эрэр ибэм фэдэ мэхъу, лъэпкъым щытхъу къыфихьырэп, лъэпкъыр егъэц1ык1у, егъэпыуты.
Непэрэ мафэм адыгэ шъуашэр кавказ лъэпкъхэм шъуашэу къаштагъ, Кавказым щымыщхэми зырагъэдэхагъ. Адыгэ цыем хъулъфыгъэр егъэдахэ, саеми бзылъфыгъэр нахь лъэгъупхъэ еш1ы. Джэгухэр пштэмэ, тэ адыгэхэм нахь къэшъо зэфэшъхьафыбэ, нахь дахэ зи1э сэ сиш1ош1ык1э щы1эп. Ау гухэк1ыр тиджэгухэм абхъаз, осетин къашъохэр нахьыбэу къебэк1ы зэрэхъугъэр.
Ижъырэ зэманым тянэжъ-тятэжъхэм ахэлъыгъэ шэн дахэу тызэрыгушхон, ш1ук1э тыгу къэдгъэк1ыжьын икъун ти1агъ, т1эк1эзыгъэри бэ дэд. Ау нахьыжъмэ яш1уш1агъэ, лъэпкъым ишэн дахэхэр икъоу къэтымыухъумэзэ к1эн лъап1эхэр ч1этэнэх. Тэ тымыгъэлъап1эрэр хэт тфиугъоижьын. Ет1ани ч1энагъэу тш1ырэмэ такъыфызэмыплъэк1ыжьыхэуи къыхэк1ы. Ук1эгъожьыгъэу къэбгъэзэжьыгъэми ахэр къэгъотыжьыгъош1у хъущтэп.
Арышъ, къас1омэ сш1оигъор шэн-хэбзэ зэхэтык1э дахэхэу лъэхъэнэ чыжьэмэ къарахызэ, лъэпкъым зы1эк1имгъэзэу къыднигъэсыжьыгъэхэр псы къиугъэ ш1оркъэу блэчъырэм т1эк1илъэсык1ыным ищынагъо тыхэт. Хэтк1и нафэ ч1эптэкъурэр угъоижьыгъуай.
Зык1и зыщыбгъэгъупшэ хъущтэп тыкъызтек1ыгъэхэр зэрагъэлъап1эщтыгъэхэр, зэхэлъхьэгъэ къэбарэу зэрэщымытыр. Ц1ыф зэхэтык1э дахэ зэря1агъэм, зыпкъ ит шэн-хабзэхэр, адыгагъэр, адыгэ нэмысыр зэрахэлъыгъэхэм апае ахэр агъэлъап1эщтыгъэх.
Адыгагъэ улэжьыныр къин, ау дахэ, ц1ыфыр лъэшэу егъэины, егъэлъап1э. Щы1ак1эр гохьы, хъопсагъо еш1ы.
Источник
Видео
#1. Слова. Учим адыгейский язык.Скачать
Счет от 1-20. Адыгейский язык.Скачать
Местоимения. Адыгейский язык.Скачать
Адыгейский язык / языковой мастер-классСкачать
Адыгабзэ/Дни недели на адыгейском языке/Adyghe languageСкачать
Алфавит. Часть 1. Картинки. Учим адыгейский язык.Скачать
#2. Слова. Учим адыгейский язык.Скачать
Транспорт. Картинки. Учим адыгейский язык.Скачать
Одежда. Картинки. Учим адыгейский язык.Скачать
My family.
My name is Sergei. I want to tell about my family. My family consists of five people: mom, dad, grandma, grandpa and me. My mother’s name is Irina, Igor papu- Venediktovich, babushku- Valentina, dedushku- Vasili Alexandrovich. My mom and dad went abroad in the summer. My grandmother likes to knit. A grandfather likes to help her in some kind of business.
I love my family so that she loves me all.
(Option 1)
My family.
I want to tell you about my favorite family. My family consists of mom, dad and me. My mother’s name is Elena, father — Andrei Vladimirovich. Mom stays at home, it does not work, and my father is the director of the store. Mom knows and loves to knit. With Dad I’m a little vizhus because he works very hard. We have a cottage, and two dogs in the country. For dogs have to look. We as a family went to the United Arab Emirates. It was very interesting there. We swam in the sea, in the pool, sunbathing on the beach. We sailed on the ship. They dive straight from the ship. Only my dad diving and many other adults, because the ship was sailing slowly. Even in the United Arab Emirates, we went on a jeep. This excursion called «Jeep Safari». At the jeep we drove on the sand in the desert. There were camel thorns and some more beautiful, but poisonous plant. Me and my family was very interesting and fun. I’m having a good time with his family. I love my family.
( Option 2)