Къараманлар ич ольмейлер сочинение

Окъув дерси — 4 сыныф

Башлангъыч сыныф оджасы: Кадырова Гульзар Амдиевна

Мевзу: Аметханнынъ балалыгъы

Махсад:

Аметхан акъкъында балаларнынъ бильгилерини теренлештирмек; окъув техникасынен чалышмакъ;икяе боюнджа суаль-джевапнен чалышмакъ; агъзавий икяе этмеге огретмекталебелерде ватанперверлик, садыкълыкъ, джесаретлик дуйгъуларыны тербиелемек.

Корьгезмели васталар:

Аметханнынъ сурети, къарамангъа багъышлангъан китаплар сергиси, къараманлыкъ акъкъында аталар сезлери, балалар сызгъан ресимлер.

Эпиграф:

«Къараманлар ольмейлер, олар эр дайим бизлернен»

Дерснинъ кетишаты:

— Тешкилий дакъкъа

Ал-ал-ал бардакъларда бал.

Ла-ла-ла бала бал ала.

Ло-ло-ло бал эки кило.

Лы-лы-лы эллерим баллы.

— Аталар сезлеринен чалышув:

Оджа: Бизим халкъ ичинде «Аталар сёзю-акъылнынъ козю» дейлер. Окъув дерслеринде бизлер аталар сезлеринен чокъ чалышамыз, эзберден айтамыз. Келинъиз, сизлернен эзберлеген аталар сезлерини хатырлайыкъ. (Талебелер эзберден айталар.) Менде сизге аталар сезлерини азырладым. Амма тенеффизде пенджерелер ачыкъ эди ве кузь елчиги бу сезлернинъ ерлерини денъиштирди. Берабер биз бу аталар сезлерини догъру шекильди тизейик.

ИШТЕ , КУРЕШТЕ, КОРЮНИР, КЪАРАМАНЛЫКЪ (дети собирают пословицу)

Не ичюн биз бойле тиздик? Догъру тиздикми? Исбатланъыз ( къаидеге эсасланып исбатлайлар)

Оджа: Миллетимизнинъ белли, намлы адамларындан, къараманларындан кимлерни билесинъиз?

Алине: Ветан къызы- Алиме. ( шиир окъуй)

Эскендер: Аметхан Султан (шиир окъуй)

— Янъы мевзу:

Бугуньки дерсимизни «Аметхан Султаннынъбалалыгъы»на багъышлайджакъмыз. Къырымтатар халкъы да озь къараманларынен ифтихар эте. Олардан бири Аметхан Султан, къырымтатар халкъынынъ шанлы, федакяр огълу. Советлер Бирлигининъ эки дефа къараманы. Юкъары сыныфларда бу къараман акъакъында чокъча окъуп онынъ хызметлерине даа да буюк къыймет кесерсинъиз. Китапларынъызны алынъыз, 70-инджи саифени ачынъыз Метиннинъ серлевасыны окъунъыз.

— Лугъат иши:

Оджа лугъат ишини кечире.

-Тешеббюсчи – бир де бир ишни башлагъан адам. (организатор).

Бу сезнен кельген джумлени сатырлардан тапып окъунъыз. ( 1 абзац, 6 джумле, 3 абзац 2 джумле)

-Къол тутмакъ – ярдым этмек, разы олмакъ ( помогать). Бу сезнен исе эки джумле тизинъиз.

Окъувдан сонъ субет:

Суаль-джевап субети. Суаль тизмек, джевапларыны тапып окъумакъ. ( работа в паре)

— Раатлыкъ дакъкъасы:

— Пекитюв:

Сезлерге эсасланып икяе этмек. (слайд). Юкъары сыныф талебеси давет этиле. Аметхан Султан акъкъында толу малюмат бере.

Рефлексия:

Дерснинъ нетиджесини чыкъарув. (Микрофон оюны)

Биз бугунь эр кеске якъын олгъан бир мевзу акъкъында субетлештик. Къараманлар халкъымызнынъ тарихинен багълы, амма энъ эсасы

Къараманлар ольмейлер, олар эр дайым бизлернен

Эв иши:

Метинни 1-парчасыны ифадели окъумакъ. Ресимлер япмакъ

Бинъ яшасын халкъымызнынъ Алим киби эрлери!

Унутылмаз, ерде къалмаз миллетнинъ перверлери,

Баба-деде топрагъында анъылмагъан къалмасын

Батырнынъ абидеси даима парылдасын.

С. Усеинов.

Эр бир халкъынынъ озь миллий къараманлары олгъан:инглиз халкъында-Робин Гуд,русларда- Емельян Пугачев ве дигерлери. Бойле де миллий къараман къырымтатар халкъында да бар — Алим Айдамакъ. Бу адынен онынъ атиклиги,адамлыгъы ве акъикъий образы джанлана. Алим- тарихий инсандыр,омюр тарзы айдутлыкъ эди, амма яшагъан еринде къанунлар кутильмеген. Ким олгъан Дагъ айдутларнынъ башы? Къарасувбазардаки Копюрликойде, Азамат акъайнынъ фукъаре къорантасында дюньягъа кельген Алим, яш чагъындан ишлемеге меджбур олгъан. Асыл, шу девирден башлап Алимнинъ гонълюнде акъсызлыкъкъа ачувы къозгъалап башлай.

Алим акъкъкында эсерлерде онынъ садыкъ досту- намлы аты Тозлу тору анъыла ве макътала. Эр бир къыйынлыкълардан къуртаргъан, байыр, дере, озенлерден йылдырым киби учырып кечирген атындан айырылмай, даима берабер ола. Алим Айдамакъ бир озю шахсен курешкен. Эсас куреши зенгинлернинъ байлыгъыны тартып алмакъ ве адий адамларгъа ярдым этмек.О факъыр-фукъаре койлюлернинъ къорчалайыджысы олгъан. Алим Айдамакънынъ эсас куреши-къоркъузмакъ,тенбиелемек, озь дегенини яптырмакъ.

Джесюр халкъ къараманы,Алим акъыллы, ирадели, бильгили инсан эди. О, озь душманларыны тек силянен дегиль де, сёз усталыгъынен де шашмалата эди. Къырымтатар фольклорында Алим акъкъында йырлар,эфсанелер,риваетлер, хатырлавлар юксек бедиийликке малик эсерлердир. Оларнынъ чокъусы фактик материаллар устюне къурула. Бу эсерлерде Алимнинъ омюринде олып кечкен базы вакъиалар текрарланса да, халкъ оларны даа да толдурып эеджаннен хатырлай.

Миллий фольклор эр бир халкънынъ буюк зенгинлигидир. Къырымтатар халкъ агъыз яратыджылыгъы асырлар девамында инсанларгъа мераметлик, джесюрлик, адалетлик, инсаниетлик, эйилик киби чизгилерни ашлагъан.Менимдже, Алим Айдамакъ акъкъында олгъан эсерлер тамам бу чизгилерни къайд эте. Шимди мектеп талебелерни ойле джесюр халкъ къараманы Алим киби ве келеджекте озь халкъымызнынъ къорчалайыджысы олмагъа тербие бермемиз лязим.

Результаты поиска по книге

Ещё совсем недавно (с исторической точки зрения) в мире насаждалась идеология превосходства одной расы над остальными. Гитлер проводил политику «германизации недочеловеков» путём жесточайшего геноцида народов Европы и СССР. Нацисты за годы войны самыми изуверскими способами уничтожили в концлагерях несколько миллионов людей (взрослых и детей) только потому, что они были «расово неполноценными».

Говоря о Крыме, хочу напомнить, что за связь с партизанами немцы сожгли на полуострове 127 деревень, большинство из которых – крымскотатарских. К примеру, в конце 1943 года за один день были заживо сожжены сотни жителей сёл Улу-Сала, Къувуш, Стиля, Авджикой. Об этом нельзя забывать, как нельзя забывать и о подвиге наших солдат. Надо помнить всегда и, самое главное, не допустить реинкарнации фашизма и нацизма. Без пафоса, без всякой политики, хочу просто поблагодарить всех ветеранов ВОВ за ПОБЕДУ. Вечная память каждому солдату, ценою своей жизни, защитивший МИР.

Не надо делить солдат-победителей по национальности, но надо помнить, что среди них были и крымские татары.

Нам есть, кем гордиться! Нам есть, за кого помолиться! Например, в книгах Аблязиза Велиева «Къараманлар ольмейлер» («Герои не умирают»), «Дженк офицерлери» («Боевые офицеры»), «Фашизм махбюслери» («Узники фашизма»), «Муаребе аскерлери» («Солдаты войны») собраны документальные материалы о тысячах воинах — крымских татарах. В одном только сборнике «Дженк офицерлери» дана информация о 1200 офицерах — крымских татарах. Это материалы, которые собрал всего один человек, исследуя эту тему. А сколько ещё погибших и пропавших, несправедливо забытых…

Пока ещё жива память, пока ещё жива человечность, день Победы был и будет нашим общим праздником. Чуть ли не единственным праздником со слезами на глазах.

Источник

Фото с сайта Бахчисарайского Ханского дворца

Обновлено: 10.03.2023

— Селям алейкум, Исмаиль муаллим! — деди зияретчи. Озю сыкъылды, къызарды. Муаллим мусафирге элесленип бакъты. Де таныгъан кнби олды, дс танымагъа н киби.

— Алейкум селям! — деди нашир эминиетсизликле.

Мусафирнинъ кимлигини эске тюшюрьмек ичюн, козьлерини къыса берип, онъа бакъып турды. Ниает, таныды. Кендине узатылгъан къолны тутып, кучьлю сыкъты.

— Риджа этем, — дивар яньшдаки креслосына ишарет этти. Отурынъыз!

Усеин корюшювден пек эеджанланды. Креслогъа отургъан сонъ явлыгъынен манълайыны сильди. козьлерини ердеки килимге догърултып, индемей отурды. Лакъырдьны бирден къураштырып оламай, заметленди. Гаспринский карьёла устюнде экен, мусафирге кергин дикъкъат иле козь этти. бекледи.

—Мен Айвасылдаки министр мектеби оджасы, Усеин Шамиль олам, — деди зияретчи ве юткъунып алды. — Хатирииъизде олса, дёрт Йыл эвельси узурынъызда булунгъап эдим.

—Эбет! — деди муаллим. — Эписи хатиримде. Мектебинъизде ишлер насыл? Джемаат ярдым этеми?

— Джемаат. эльбетте, ярдымдан къачынмай, — деди
Усеин оджа, — лякин джемаатнынъ озю ярдымгъа мухтадж.
О гъарип, фукъаре. Мен Айвасылны терк эттим.

— Сиз. Айвасылнымы? Ничюн?

— Ишлемеси кучь олды. Айвасыл Ялтагъа якъын. Ялтада исе чар меъмурлары, полис хадимлери чокь, оларнынъ къулакълары при. къоллары узун.

—Не иле мешгъуль олмакъ истейсинъиз?

—Оджалыкъ иле, — деди Усеин Шамиль. — Элимден кельген башкъа нем бар?

Исмаиль эфенди ишарет пармагъыны манълайьша тиреди. нелердир тюшюнди, нелернидир хатырлады. Усеин оджанынъ эсеринден базы сатырларны окъумагъа тутунды.

Сонъра, муаллимнинъ тили негедир илишип, токъталды. Ахырыны эске тюшюрьмек ичюн хайли вакъыт дудакъларыны къыбырдатып, эшитильмез давуш иле бир шейлер пысырдап отурды, ниает, девам этти:

1.Къайсы эсерден алынгъан парча, муэллифи ким?

(Укажите автора и название произведения)

А «Янъгъызлыкъ Э.Умеров

2. Берильген парчадаки персонажларнынъ арсында олып кечкен субет бедиий нутукънынъ насыл чешитине аит?

(В отрывке герои беседуют, как называется такой прием?)

А монолог

Б реплика

В диалог

Г ички монолог

3. Эсерде шаирлерден бирисининъ омюри тасвирлене. О шаир ким?

(В произведении описана жизнь одного из поэтов. Кто он?)

А У. Ш. Тохтаргъызы

Б Э. Шемьи-заде

В О. Амит

Г А.Умер

4.Олар арасында олып кечкен субетке сиз насыл къыймет кесесиз? Сиз кимнинъ тарафдары оласыз?(Дайте оценку диалогу между персонажами Кого вы поддерживаете?)

А къыяс

Б эпитет

В метафора

Гджанландырув

Берильген парчаны окъунъыз ве 7-9 вазифелерни беджеринъиз

(Прочитайте отрывок и выполните задания 7-9).

Келинъ хатырлайыкъ бир ань,

Кечмишлерни биз озь ара.

Ичимде бар сёнмез исьян,

Тосат-тосат пек къозгъала.

О дешетли саба бутюн

Халкъ уянды юкъусындан.

Оджакъдардан чыкъмай тютюн,

Дюнья сусты къоркъусындан.

Къолун тутып Къуртаметнинъ

Чыкъты босагъадан ана.

Танъда къопкъан къыяметнинъ

Бармай олар ич фаркъына.

Ана бильмей, бала бильмей,

Такъдири не оладжагъын.

Халкъ тепренди, ер-кок инълей,

Бильмей ким сагъ къаладжагъын.

Бу парча къайсы эсерден алынгъан, муэллифи ким?

(Укажите название и автора произведения)

Эсернинъ эсас мевзу, гъаесини бельгиленъиз.

(Отметьте основную мысль и идею произведения)

А севги мевзусы

Б сюргюнлик фаджиасы

В ватанны къорчалав мевзусы

Гахлякъ мевзусы

Къайд олунгъан ибарелер насыл тасвирий вастанен ифаде этиле?

(Какими средствами художественного изображения являются выделенные фразы?)

Аметафора

Б къыяс

В эпитет

Гджанландырув

Берильген парчаны окъунъыз ве 10-12 вазифелерни беджеринъиз

(Прочитайте отрывок и выполните задания 10-12)

Атлы бир йылдырым тезлигинен келип, бираз авлакъта токътады. Атлынынъ ким олгъаныны анълагъанынен Айшенинъ ичинден гъарип бир къалтырама кечти.

Къаршыда тургъан атлы чобан Сейд-Алинииъ Ремзиси эди. Къаверенки къалпагъы, тар къырмызы кольмегининъ ичиндеки пельван вуджуды, джузданы, чобан къыяфети иле Ремзини къаршысында корьгенинен Айше шашты. Чюнки Ремзи аиленинъ энъ буюк огълу эди, ишлернинъ бойле къызгъын вакъытында къардашлары чобанлыкъ япа эдилер,

Ремзи атындан тюшти. Айше Ремзи янына келеджек, деп эм урькти, эм де къальбинде джыллы-джыллы бир шейлерни ис этти. Эки адым арткъа чекильди. Ремзи якъынлашса заваллы Айше не япаджакъ, не айтаджакъ эди? Бети къызара, токътамадан дуалар окъуй, амма насыл дуаларны окъугъаныны озю де пек яхшы бильмей эди. Бельки : Ремзининъ даа якъын кельмемеси, койлюлер оны Ремзинен Келинкъая янында корьмемелери ичюн дуа эткендир, Ремзи нинъ авлакъча турып лакъырды этмесини истегендир, Айшенинъ къальби бири-бирине зыт дуйгъуларгъа тола, не япаджагъьны бильмей эди. Ремзи не ичюн кельди, не ичюн?

Ремзи тургъан еринде тура, арада бир этрафына бакъына, башыны кокюсине эге, бети къызара, кяде бир козьлериня котерип, бир шейлер чекинир киби, гизлиден Айшеге бакъа. бир шейлер айтмакъ истей, амма айтып оламай.

Айше де лакъырды этмек истей, факъат, лакъырды этмек не къадар зор эди.

Ремзи ярдым арар киби Мачикке бакъты. Амма Мачик бир сырдаш киби башыны ёл четиндеки кийик фындыкъларнынъ япракълары арасында далдыргъан, ич бир Шейге къулакъ асмайып, от ашай эди.

Сессязлик узагъан сайын Ремзи сыкъылмагъа башлады. Даа демин тёпеден Айшеге бакьаркен, онъа айтаджакъ шейлернинъ эписини бир тертипке чеккен эди. Къальбинде не олса эписини айтмакъ тюшюнджесинен ашагъы энген эди, амма шимди. Шимди Ремзи индемейип тура, не ичюн индемегенини озю де бильмей.

Къайсы эсерден алынгъан парча ве муэллифи ким?

(Укажите название и автора произведения)

Эернинъ баш къараманы?

(Укажите кто главный герой?)

А Бекбав акъай

Б Салядин агъа

В Бекир акъай

ГКъуртамет

Насыл жанрда язылгъан эсер?

(Определите жанр произведения?)

А повесть

Б икяе

В роман

Гпьеса

Вазифелердеки суаллерге джевап беринъиз

(Ответьте на вопросы 13-14)

13. Языджылар ве оларнынъ яшагъан йыллыр арасындаки багъыны тапынъыз.(Найдите соответствия)

А Э.Шемьи-заде 1 1927с.

БЮ.Болат. 2 1909с.

ВИ.Асанин 3 1912с.

ГШ.Алядин 4 1908с.

14. Языджылар ве оларнынъ эсерлерининъ арасындаки багъыны тапынъыз. (Найдите соответствия)

15. Алим Азамат огълу ким эди? Халкъ къараманы акъкъында фикир юрьсетюв иншаны язынъыз.(Кто такой Алим Азамат? Напишите сочинение-рассуждение о народном герое)

ВАРИАНТ

Азамат акъайнынъ сагълыгъы кунь-куньден феналаша эди. Козьсюз къалгъанда сонъра ратыкъ бир даа чельге чыкъмады. Койнинъ бутюн ырымджыларыкелип кеттилер, якъмагъан отлары, сильмеген майлары къалмады, ве лякин ич бир шей ярагъа мельэм олмады.

Къоранта агъырлыкълары бирден Алимнинъ бойнуна юкленди. Къолуна Къуран алып, эр кунь саба севимли оджасы Ресуль эфендининъ эвине къатнагъан куньлери, заметли иш куньлерине чевирильди, къолуна артыкъ бабасынынъ ыргъачыгъыны алып, джемаат туварчысы олды.

Бедий эсерден парчаны окъунъыз ве 1-6 вазифелерини беджеринъиз:

Творческая работа для учителей крымскотатарского языка и литературы.

Бинъ яшасын халкъымызнынъ Алим киби эрлери!

Унутылмаз, ерде къалмаз миллетнинъ перверлери,

Баба-деде топрагъында анъылмагъан къалмасын

Батырнынъ абидеси даима парылдасын.

Эр бир халкъынынъ озь миллий къараманлары олгъан:инглиз халкъында-Робин Гуд,русларда- Емельян Пугачев ве дигерлери. Бойле де миллий къараман къырымтатар халкъында да бар — Алим Айдамакъ. Бу адынен онынъ атиклиги,адамлыгъы ве акъикъий образы джанлана. Алим- тарихий инсандыр,омюр тарзы айдутлыкъ эди, амма яшагъан еринде къанунлар кутильмеген. Ким олгъан Дагъ айдутларнынъ башы? Къарасувбазардаки Копюрликойде, Азамат акъайнынъ фукъаре къорантасында дюньягъа кельген Алим, яш чагъындан ишлемеге меджбур олгъан. Асыл, шу девирден башлап Алимнинъ гонълюнде акъсызлыкъкъа ачувы къозгъалап башлай.

Алим акъкъкында эсерлерде онынъ садыкъ досту- намлы аты Тозлу тору анъыла ве макътала. Эр бир къыйынлыкълардан къуртаргъан, байыр, дере, озенлерден йылдырым киби учырып кечирген атындан айырылмай, даима берабер ола. Алим Айдамакъ бир озю шахсен курешкен. Эсас куреши зенгинлернинъ байлыгъыны тартып алмакъ ве адий адамларгъа ярдым этмек.О факъыр-фукъаре койлюлернинъ къорчалайыджысы олгъан. Алим Айдамакънынъ эсас куреши-къоркъузмакъ,тенбиелемек, озь дегенини яптырмакъ.

Джесюр халкъ къараманы,Алим акъыллы, ирадели, бильгили инсан эди. О, озь душманларыны тек силянен дегиль де, сёз усталыгъынен де шашмалата эди. Къырымтатар фольклорында Алим акъкъында йырлар,эфсанелер,риваетлер, хатырлавлар юксек бедиийликке малик эсерлердир. Оларнынъ чокъусы фактик материаллар устюне къурула. Бу эсерлерде Алимнинъ омюринде олып кечкен базы вакъиалар текрарланса да, халкъ оларны даа да толдурып эеджаннен хатырлай.

Миллий фольклор эр бир халкънынъ буюк зенгинлигидир. Къырымтатар халкъ агъыз яратыджылыгъы асырлар девамында инсанларгъа мераметлик, джесюрлик, адалетлик, инсаниетлик, эйилик киби чизгилерни ашлагъан.Менимдже, Алим Айдамакъ акъкъында олгъан эсерлер тамам бу чизгилерни къайд эте. Шимди мектеп талебелерни ойле джесюр халкъ къараманы Алим киби ве келеджекте озь халкъымызнынъ къорчалайыджысы олмагъа тербие бермемиз лязим.

• Для учеников 1-11 классов и дошкольников
• Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Макъсад: Алим къараман симасыны талебелерге таныштырув.Нутукъларыны инкишаф этюв. Халкъымызнен гъуруланув.Эдебиятымызгъа севги ашлав.

АЛИМ АЙДАМАКЪ Я ДА КЪЫРЫМЛЫ РОБИН ГУД

Донатылув: “Алим Айдамакъ”, Рессам: Людмила Гурская Дерслик.

Дерскетишаты :

1.Орг.момент.

2.Кечкен мевзуларны текрарлав. Суаллерге джевап

3.Группалардачалышув

1-группа БАШЛАНУВ

Алим Азамат-огълу (Айдамакънын) терджимеиалы.

Алим Айдамакънынъ ады ве яшайыш акъкъында чокъ эфсане юре, ве къайсы икяе керчек аятыдан алынгъан, къайсы бири эфсане айырмакъ чокъ зор, амма белли ки, Алим Азамат огълу XIX асырнынъ башында, Къарасувбазарнынъ Коперли ( Черемисовка ) коюнде дюньягъа кельди.(даа балалыкъ чагъында, бай караимлернинъ эвине, хызметликке берильген эди.Ве адалет ичюн курешмеге о вакъытлардан башлады. Алим пек мунис ве ачыкъгонъулли бир инсан олгъан себебинден, чокъусы адамлар оны север эди. Чокъусы, ама эр кес дегиль…Алим ве онынъ саиби арасында не олдугъуны кимсе бильмез, амма о шорбаджы, Алим хызметчисини бошуна алтын саатнынъ хырсызлыгъында къабаатлады.

Даа бир эфсане бар…Алим Азамат огълу ве байнынъ къызы арасында севги акъкъындадыр… Эльбетте, къызнынъ бабасы разылыкъ вермеди, ве чешит тюрлю алчакълыкъ япар эди. Полиске варып,Алимге чакъкъаны бу ишлерден биридир, бундан сонъ къабаатсыз Алим апс этильген эди.

Апсханеде, Алим Азамат огълу озюни мусбет тарафындан косьтерип,муддеттен эвель чыкъты. Сербестликке чыкъып, Къарасувбасаргъа ёлуны алды, ве алчакъгонъюлли базиргянлар буны билип чокъ къоркътылар, Алимни шеэр ичине алмакъ истемеген ичюн, апсханеге къайтмакъ меджбур эттирдилер. Амма Алим джесюрлигини костерди ве куньлерден биринде апсханеден къачты, ве Къарасувбазаргъа гери дёнди. Бу куньден башлап, Алим Азамат огълу гъайып олду, ве дюньягъа Алим Айдамакъ кельди.

2-гуппа АЛИМНИНЪ АЙДАМАКЪЛЫГЪЫ

Эльбетте, адалетлик ичюн къанун иле куреш олмаджагъыны пек яхшы анълар эди. Ве Алим озь дженк ёлуна чыкъты. Амма Робин Гуд киби, онынъ озь такъымы ёкъ эди ве эр вакъыт янълыз ишине чыкъа эди, ве о къадар джесюр уджумлар этер эди, амма о садедже бай ве алчакъгонъюлли инсанларнын малыны хырсызлар эди, ве фукъарелерге даркъаткъан эди. Не къадар Алимни тутмагъа истерселер, арекетлери мувафакъиетсиз олур эди.Алим ич де тутулмаз эди.Амма Алим ич бир заман сакъланмаз эди. Де о эр кесин козюн огюнде Кезлевнинъ ялы боюнда кезер эди, де Акъмесджит шеэр сакинлернинъ тойлярында шенълене эди, де о белли рессам И.К.Айвазовский (Ованес агъа ) иле къавеханеде къаве ичер эди. Амма полис къамаджалав тешкиль япмагъа тырышса, бирден, санки дерсин, Алим ер тюбюне гъайып олгъан эди. Бельки керчектен де бойле олгъандыр, чюнки Алим Акъмесджитнинъ ерасты ёлларны билгенини белли эди. Амма энъ чокъ онъа адий халкъ къамаджалавла огюнде хабер этип, ве сакълап ярдым эте эдилер. Алимниъ силясы олса да, халкънынъ тариф эткенине коре о омюринде кимсени ольдюрмегенини беллидир. Силяни исе тек къоркъузмакъ ичюн ишлеткени беллидир…

3-группа АПС ЭТКЕНЛЕРИ ВЕ КЪАЧУВЛАРЫ

Халкъымызда айткъаны киби эр шейнинъ озь сонъу вар. Куньлерден бир кунь Алим бир сыра бай юклю арабаларны корип, эльбетте оны токътатты. Араба ичинде озь къызынен генерал киткен эди. Къаравуллар, эр заман киби кедер этмеди, генерал де къызы ичюн къоркъып, сессиз пара джузданыны берди. Факъат бу адисени унутамады, ве Одессагъа къайтып,буюк шамата котерди ве Алимни тутмагъына эмир этти. Ве бундан сонъра, Къырым ичинде буюктен буюк къамаджалавлар,яни Алимни тутмакъ ичюн арекетлер япар эдилер. Эр къырымтатар эркек айдамакъ киби тешкерме кечкен эди. Бу да оны тутмагъа ярдым этмеди. Амма Алимнинъ эски бир душманы бар эди. О Зуя къасабасын мемурлардан бири эди. Кенди парасына къыдырма отрядларны джыйып, бутюн орманларны, дагъларны, бутюн дживарларны бакъып чыкътылар. Аз къалды, къолларына тюшеджек эди, амма сонъки дакъкъалар ичинде къачмакъ етиштирди.

Адет узьре, Акъмесджит шеэрге къачып мында сакъланаджакъ эди. Тамам мында оны хайырсыз сонъу беклер эди… Болдурып, Алим шеэр багъчасынынъ талдалыкъ бир ерини тапып, ятты ве юкъугъа далды. Шу арада багъчанынъ къаравулы багъча дживарларыны бакъып Алимни корьди, ве эльбетте апс этти. Кене де апсханеде о чокъ отурмады, чюнки къаравуллардан бири камерасын къапусыны ачып онъа сербестлик берген эди, ве озю де къаравуллыкътан къачты. Амма бу сефер сербестликте чокъ юрмеди- бай къырымтатарларындан бири оны корип, полиске чакъкъан эди. Кене де Алим апске. Из Эльбетте Санкт-Петербургтан олюм джезасыны талап эткен эдилер, лякин шеэр акимиети пайтахтнынъ эмирини япмадылар. Чюнки белли ки, Алим Аззамат огълу омюрюнде кимсени ольдюрмеди.

Бундан сонъ не олгъаныны кимсе бильмез, амма халкънынъ айткъанларына коре, бир- къач эфсане вардыр.

Биринджисине коре, о алты бинъ къамчынынъ урувына даянамайып, джаныны верген эди.

Экинджи икяе эткенине коре, апстен къачкъаны белли. Амма бу сефер о денъизни атлап кечти ве Туркиде, Истамбулда яшамакъ къалгъаны белли. Халкънынъ айткъанына коре, Истанбулдан да хаберлер ёллата эди.ве. Амма Къырымгъа къайтып оламады, чюнки дженк башланды.

Халкъ озь къараманыны, эльбетте унутмады,Алим адына шеэрлернинъ, койлернинъ сокъкъакълары чокъ. Алим акъкъында фильмлер чыкъарылгъан эди. Владислав Крапивиннинъ “Давно закончилась осада” повестьнинъ эсас бир къараманнынъ прототипи эди. Къырымнынъ, Бахчисарай янында гузеллерден гузель манзаралы бир “Алимова балка” деген ери Алим адына къойылы.

Алим Азамат – огълунынъ френкистандан кельген рессам, Акъмесджитнинъ апсханеге келип, портретини язгъан эди.

Кефе ёлунда Коперли кою янында Алим Азамат-оглу эйкели турмакъта. Акъкъая ичинде оймакъ-атлы инсан. Санки, бутюн алчакъгонъюлли алдатчыларгъа бир хатырлавдыр.

Талебе: Амет Хан Султан. Бу адам озюнинъ япкъан къараманлыкъларнен бутюн дюньягъа танылды. Онынъ шанлы омюри тиллерге дестан олды. Шаирлеримиз онъа багъышлап энъ сыджакъ, энъ татлы сёзлернен, юреклерининъ атешинен шиирлер яздылар.

Талебе: Мердлигинънен къальбимизге кирдинъ, Аметхан,

Фашистлернинъ къыйгъырларыны къырдынъ, Аметхан,

Он душмангъа озюнъ къаршы турдынъ, Аметхан.

Ёкъ, ёкъ! Инанмайым! – деп юректен янып, атешли сёзлер язды. Аметханнынъ ады совет авиациясынынъ тарихына эбедиен язылды. Онынъ джесаретликлери акъкъында халкъ арасында эфсанелер яратылмакъта.

2.Улу Ватан дженкининъ чарпышмаларында Аметханнынъ шан-шурети догъды, истидаты ачылды. Дженкининъ биринджи кунюнден сонъки кунюне къадар о, Брянск, Дженюбий-Гъарбий, Сталинград, Дженибий, 4-нджи Украин ве 3-нджи Белорус джебэлеринде гитлерджи баскъынджыларгъа къаршы дженклешти. Дженк йылларында А. Султан 603 дженкявер учув япты, 150 ава урушы отькерди.

Ана- Амет, Амет, къайдасынъ, огълум?

Бала- Эбет, ана, пек истейим!

Бала- Сиз къоркъманъыз, анам, бир шей олмаз. Мен де Алим оладжагъым, ана, фукъарелерни къорчалайджагъым.

Ана- Ёкъ, огълум, сен Алим олма. Эр кимнинъ озь ады бар. Сен, Аметсинъ, Амет-Хансынъ. Амет-Хан ол. Халкъны сев, Ватанынъны сев, тек Амет-Хан олып къал. Алим киби джесюр адам олам, десенъ, бу башкъа, догъру шейдир.

Талебе: Адам дюньягъа озюнинъ такъдиринен, озюнинъ йылдызынен берабер келе экен. Эр кимнинъ озь йылдызы ола экен.

Аметхан: Ана, я меним йылдызым къайсы, бильмейсинъизми? – деп сорай Амет, кокке бакъып.

Анасы: Ёкъ, балам, бильмейим… Бакъ, огълум, озюнъе бир цылдыз сайла да ал. Истесенъ, энъ парлакъ сою сенинъки олсун. Йылдызынъ да, омюринъ де парлакъ, айдын олсун!

Аметхан: Ёкъ, анам, сайламам. Манъа башкъасынынъки керекмей. Мен озб йылдызымны арарым. Эм тапарым, манъа корерсинъиз.

Анасы: Иншалла, ниетлеринъе ет!

Аметхан: Меним ичюн ич раатсызланманъыз, ана. Меним такъдирим, бахт йылдызым озь элимде. Оны мен озюм таптым. Хатырынъыздамы, ана, бир вакъытта мен сизге кокке бакъып, озь йылдызымны озюм тапарым деген эдим. Иште, мен бу хусуста сёйлейим. О бахт йылдызымны мен Ватаныма, халкъыма намус иле хызмет этюв, инсанларгъа, джемиетке олдукъча чокъ файда кетирюв, деп анълайым.

Анасы: Иншалла, бутюн ниетлеринъе ириширсинъ, ёлунъ ачыкъ олсун, балам.

Талебе

1941 сенеси. Экинджи джиан дженки башлана. Амет-Хан учуджы сыфатында Ватанымызны къорчалай.

1944 сенеси, апрель айы. Къырым немсе баскъынджыларындан азат олунды. Баскъынджыларкъа къаршы курешини, халкъымызнынъ огъул ве къызлары къараманлыкъ косьтердилер… Майыс айы…

Амет Ханнынъ юзюнде айрыджа айдынлыкъ сезиле, козьлеринде севинч нурлары парылдай.

Учь куньгедже анасынынъ янындан севинген Амет-Хан эвде даа бир къач куньге къалды.

Лякин бир къач куньге дегиль де, о майыс 18 куню озь халкъынынъ башына тюшкен фаджианы, онынъ ватандан насыл сюргюн этильгени. Ватандан насыл сюргюн этильгенининъ шааты олмакъ ичюн къалгъан экен.

Саналаштырма 18 майыс, сюргюнлик.

Талебе (озь шиири).

Талебе: Эм акъикъаттен, халкъымызнынъ шанлы огълу Аметхан Султан къараманыкъ алеминде джесарет кокюнде энъ парлакъ йылдызларнынъ бири олып къалды.

1.Мердлигинънен къальбимизге кирдинъ, Амет-Хан.

Юз душмангъа – бир озюнъ къаршы турдынъ, Амет-Хан.

Чыкъ коклерге, Амет-хан батыр, душманлар тынсын.

Шан – шуретинъ, Амет-Хан батыр, эбедий олсун!

2.Къара денъиз ялысында догъып-осьтинъ,

Къаяларнынъ этегинде къанатландынъ.

Явуз душман юртымызгъа сокъулгъанда,

Ватан ичюн упушларгъа сен атландынъ.

Озь юртынъа севги беслеп, кучьке толдынъ,

Къоркъмай кирдинъ кок юзинде атешлерге.

Улькемизге къош йылдызлы батыр олдынъ,

Халкънен бирге етип кельдинъ енъишлерге.

Тынч аятта челик къушлар сынадынъ сен,

Кок юзинде гедже олдынъ, куньдюз олдынъ.

Омюр бою кокте учып сыналдынъ сен,

Тап сонъында озинъ де бир йылдыз олдынъ.

3.Учкъанда, къарталны алдыра эдинъ сен,

Учмакъ ичюн догъгъанлар, къоркъу не бильмейлер,

Ватан ичюн, Джанынъны аямаз эдинъ сен,

Ватан ичюн ольгенлер, бир заман, ольмейлер.

Талебе: Амет-Хан йымшакъ табиатлы, мераметли, халкъымызнынъ эрте-кеч илле Ватангъа къайтаджагъына инангъан, аджайип бир инсан эди.

О, 1971 сенеси февраль 1-де сынаф учувы вакъытында эляк олды. Къараманны Москвада Новодевичье къабристанында буюк итирамлар иле дефн эттилер.

Талебе: Къараманнынъ дженкявер ишлери акъкъында икяе этиджи экспозициялар Париж, Москва, Волгоград, Киев, Калининград, Монино, Симферополь, Акъяр, Ялта, Алупка, Керчь, шеэрлерининъ тюрлю музейлеринде бар. Аметханнынъ ады полк джедвелинде эбедий оларакъ къалдырылды. Сокъакълар ве Акъмесджиттеки мейданларнынъ бирине онынъ ады берильди. Кок оны кендисине тарта эди. Аметхан имкянлар олгъанына бакъмадан, къанатлы сафны терк этмеге истемеди. О, озюнде олгъан къуветни сезе ве Ватаннынъ мудафаа къудретини эп пекитмеге азыр эди. Онынъ ватанпервер юреги бар эди.

Читайте также:

  

• Сочинение история из жизни собаки

  

• Актеры летавшие в космос сочинение

  

• Сочинение на тему типа смотри короче

  

• Сочинение поездка на байкал

  

• Аргументы из библии итоговое сочинение