Клише для сочинения по татарскому языку

Текстта “(выписываете то что дано жирным шрифтом…………….. )“ дигән юллар бар.

Минемчә, бирелгән өлештә текстның төп темасы чагылыш тапкан. Бу – (выбираете 1 из: Интернеттан дөрес файдалану, туган телне саклау, табигатьне саклау, дуслык, ата-анага хөрмәт, туган җир, шигърятнең бөеклеге, милли бәйрәмнәр) ………. темасы. Автор безне (выбираете 1 из: Интернеттан дөрес файдаланырга, туган телне сакларга, табигатьне сакларга, дус булырга, ата-ананы хөрмәт итәргә, туган җирне яратырга, шигъриятне яратырга, милли бәйрәмнәрне онытмаска) чакыра.

Мин, һичшиксез, автор фикере белән килешәм. Чыннан да, бу проблема бүгенге көндә бик күп кешеләрне борчый. Язучы үзе дә бу фикерне (№ предложения) җөмлә белән дәлилли. Автор фикеренчә, “выписываете предложение…………….” . (№) җөмләдә автор болай ди: “выписываете предложение…………….” . Бирелгән теманы ачуда бу фикер дә нигезле дәлил булып тора дип уйлыйм.

Нәтиҗә ясап, шуны әйтәсем килә: автор мине күп нәрсәләр турында уйланырга мәҗбүр итте. Аның фикере бүгенге көндә дә бик актуаль. ………

Сочинение- фикерләмәязутәртибе

Сочинениедә 3 яки 4 абзац булыргатиеш!!! Поляданчыкмыйча, юлларыгызны туры итепязыгыз!!! Язуыгызда хәрефләр вак булмасын!!!Ачык, чиста, төзәтүләрсез, хатасыз язарга тырышыгыз! Сүзнең язылышында икеләнсәгез, орфографик сүзлектән карагыз!!!Игътибарлы булыгыз!!! Уңышлар сезгә!!!

I абзац — Кереш өлеш(Вводная часть). Монда,тезисның (бирелгән җөмләнең) кайсы урында килүенә карап,1нче җөмләдә 3 вариант булырга мөмкин.

1 — вариант – тезис текст башында (тезис в начале текста!!!)

1. Текст“(Тезиста бирелгән сүзләрне хатасыз күчереп языгыз!!!” дигән сүзләр белән башлана.

1. — вариант – тезис текст уртасында (тезис в середине текста!!!)

Текстта“(Тезиста бирелгән сүзләрне хатасыз күчереп языгыз!!!”дигән сүзләр бар.

3 — вариант – тезис текст ахырында (тезис в конце текста!!!)

   1. Текст“(Тезиста бирелгән сүзләрне хатасыз күчереп языгыз!!!” дигән сүзләр белән тәмамлана.Автор бу текстта(туган җирне  сагыну;табигатьне саклау;табигатьне ярату;кешеләр арасындагы дуслык; әниләрне ярату;бала белән ана мәхәббәте; туганнарның бер-берсенә булышуы;батырлык эшләү; олы кешеләргә карата игътибарлы булу; туган телне белүнең кирәклеге; туган җирнең кадерле, якын булуы һ.б   -(выбирай, пиши  нужное!!! указать вкратце о чём пишет автор) турында яза.

II абзац- төп өлеш.(Основная часть)

2.   Әйе, мин автор фикере белән килешәм. Автор бу фикерне  3,8 нче(6 ,9 нчы)җөмләдә бик ачык күрсәткән.(Фикерне ача торган җөмлә номерлары  күрсәтелә-указать номера предложений, которые раскрывают основной  смысл, нужно внимательно искать предложения, раскрывающие тезис.Номер предложения тезиса НЕ УКАЗЫВАТЬ!!!)  (Дөрестән дә, туган җир һәркем өчен кадерле; Чыннан да,табигатьне сакларга кирәк; Минемчә, әниләр безнең өчен иң кадерле, якын, газиз кеше; Минем уйлавымча, дуслык һәрбер кеше  өчен бик кирәк ул. Чыннан да, батырлыкны һәрвакыт  эшләп була; Дөрестән дә, туган телне һәркем белергә тиеш һ.б– (Выбирай нужное!!! Текстның эчтәлеген   1-2 җөмлә белән кыскача язарга! Вкратце дать содержание текста). Нәтиҗәләремне раслау өчен, бирелгән тексттагы (4 нче) җөмләдән мисал китерәм.(Автор бу җөмләдә туган җирнең сулары да тәмле, кырлары да ямьле була, дип яза; Автор бу җөмләдә табигатьтәге һәр нәрсәнең кирәклеген искәртә; Автор бу җөмләдә әниләрнең безнең өчен борчылулары (шатланулары) турында яза; Автор бу җөмләдә туган телне белергә кирәклек турында яза; Автор бу җөмләдә дуслыкның авыр вакытта сыналуы турында яза  һ.б. )

III абзац- Йомгаклау. Обобщение.

   3.Әйтелгәннәремне гомумиләштереп, шундый фикергә килергә мөмкин.( Төп фикерне 1-2 җөмлә белән язарга!!!-Әйе, туган җиребезне сакларга, аны яратырга кирәк; Әйе,табигатькә карата һәркем игътибарлы булырга тиеш; Әйе, һәрбер кеше табигатьне сакларга тиеш; Әйе, әниләребезнең кадерен алар исән вакытта белергә кирәк; Әйе, олыларның киңәшләрен һәрвакыт истә тотарга кирәк;Әйе,  авырлыклар алдында каушап калырга ярамый; Әйе, кешеләрне бервакытта да рәнҗетергә ярамый һ.б.- Выбирай, пиши нужное!!!) Минем фикерләрем белән һәрбер кеше килешер иде дип уйлыйм.

Үрнәк сочинение

Текст“Әйе, елый иде шомырт” дигән сүзләр белән тәмамлана. Автор бу текстта табигатькә сакчыл караш проблемасын күтәрәһәм безне дә уйланырга, фикер йөртергә чакыра, бу мәсьәләнең әһәмиятле булуына ышандыра.Автор шомыртка карата эшләнгән явызлык, вәхшилек турында язып, аның таланганнан соңгы хәлен сурәтли.

Әйтелгәннәрне раслау өчен, 17, 18 нче җөмләләргә игътибар итик. Чыннан да, шомыртның аянычлы хәлен күреп, безнең күңелләребез сыкрый. Ә бит әле кайчан гына ул тирә-якка ямь биреп, геройларыбызның  күңелләрен иркәли, җимешләре белән сыйлый иде.Моңа дәлил булып, текстагы 4 һәм 9 нчы җөмләләр килә. Автор бу җөмләләрдәата белән баланың шомыртка карата дусларча мөнәсәбәте турында яза.

Әйтелгәннәремне гомумиләштереп, шундый фикергә килергә мөмкин.Табигатькә карата һәркем игътибарлы булырга тиеш. Табигать байлыкларыннан кеше үзе теләгәнчә генә файдаланса, ул безгә рәнҗер. Алдагы көннәрдә моның өчен үкенергә туры киләчәк.Минем фикерләрем белән һәрбер кеше килешер иде дип уйлыйм.

     Шомырт нигә елый (2 вариант)

Текст ахырындагы сүзләре белән автор авыр вакытларда кешеләрнең генә түгел, ә агачларның да елавы турында әйтәсе килгән. Агачларның елавы- ул табигать елавы. Минемчә, бирелгән бу өлештә текстның төп мәгънәсе чагылган. Текст авторы Рафаил Төхфәтуллин безне табигатькә карата игътибарлырак булырга чакыра.

Кеше белән табигать һәрвакыт тыгыз бәйләнештә яши. Без табигатьнең матурлыгыннан, байлыгыннан файдаланабыз. Моңа дәлил итеп «Җәй азакларына таба без шомыртыбызга кунакка киләбез. Дустыбыз безне, авызны бераз бөрештерсә дә, бик тәмле, чем-кара җимешләре белән сыйлый” җөмләсен китерәм. Ләкин кешеләр үзләре шул матурлыкка зыян да салалар бит: агачларны сындыралар, матур-матур чәчәкләрне өзәләр, елга-күлләрне пычраталар. Моңа дәлил булып, текстагы 17 һәм 18нче җөмләләр килә. Кешеләр тарафыннан кимсетелгән шомырт агачы үзенең матурлыгын югалткан. Аны кызганып, тирә-юнь дә моңсуланган.

Чыннан да, мондый күренешләр табигатькә зур зыян сала. Рәнҗетелгән кешеләр шикелле табигать тә елый, ярдәм сорап ялвара. Без табигатьне сакларга, аңа карата игътибарлы булырга тиешбез.

Текстта «(выписываете то что дано жирным шрифтом…………….. )» дигән юллар бар.

Минемчә, бирелгән өлештә текстның төп темасы чагылыш тапкан. Бу — (выбираете 1 из: Интернеттан дөрес файдалану, туган телне саклау, табигатьне саклау, дуслык, ата-анага хөрмәт, туган җир, шигърятнең бөеклеге, милли бәйрәмнәр) ………. темасы. Автор безне (выбираете 1 из: Интернеттан дөрес файдаланырга, туган телне сакларга, табигатьне сакларга, дус булырга, ата-ананы хөрмәт итәргә, туган җирне яратырга, шигъриятне яратырга, милли бәйрәмнәрне онытмаска) чакыра.

Мин, һичшиксез, автор фикере белән килешәм. Чыннан да, бу проблема бүгенге көндә бик күп кешеләрне борчый. Язучы үзе дә бу фикерне (№ предложения) җөмлә белән дәлилли. Автор фикеренчә, «выписываете предложение…………….» . (№) җөмләдә автор болай ди: «выписываете предложение…………….» . Бирелгән теманы ачуда бу фикер дә нигезле дәлил булып тора дип уйлыйм.

Нәтиҗә ясап, шуны әйтәсем килә: автор мине күп нәрсәләр турында уйланырга мәҗбүр итте. Аның фикере бүгенге көндә дә бик актуаль. ………

Уважаемые коллеги! Хочу представить
мастер-класс по подготовке к ЕГЭ, не ко всему
экзамену в целом, а именно заданию типа С –
написанию сочинения-рассуждения по исходному
тексту.

(Приложение 1, слайд 1)

В прошлом году с учащимися 10 класса я начала
подготовку к экзамену заново, так как за время,
проведенное дома, я заметила некоторые изменения
в требованиях выполнения заданий экзамена. С
каждым годом требования к сдаче ЕГЭ по русскому
языку возрастают. Несколько лет тому назад мы не
придавали особого внимания заданию с
развернутым ответом, акцентировали внимание на
выполнение заданий типа А и В, а сейчас, как видим,
требования возросли, тем более, что, выполнив эту
часть работы, ученик может набрать 21 балл.

Готовясь к ЕГЭ, я обнаружила некоторые
затруднения ребят в выполнении задания типа С. С
начала 2 полугодия я начала 1 час в неделю уделять
именно написанию сочинения-рассуждения. Изучив
множество рекомендаций по подготовке к ЕГЭ, а
именно заданию тапа С и применяя эти методики на
деле, я пришла к выводу, что наиболее приемлемый
способ написания сочинения – это использование
речевых клише, потому что для детей-татар,
общающихся в основном на татарском языке, на мой
взгляд, этот способ легкий и доступный.

Для начала я хочу, чтобы вы, уважаемые коллеги
разделились на две команды. Командам предлагаю
прочитать исходные тексты.

(Раздается 2 разных текста)

Прочитайте, пожалуйста, исходные тексты. Эти
тексты многим из Вас знакомы, взяты они из
сборников, предложенных ФИПИ.

(Раздаются бланки с алгоритмом сочинения)

Итак, давайте обратимся к алгоритму написания
сочинения.

(Слайд 2)

Алгоритм написания сочинения

1. Вступление.
2. Постановка проблемы
3. Комментарий к поставленной проблеме.
4. Позиция автора.
5. Собственная позиция.
6. Аргумент.
7. Литературный аргумент.
8. Заключение.

1. Вступление. Чтобы правильно
написать вступление, конечно же, потребуется
определить тему текста, т.е. ответить на вопрос, о
чем этот текст. Определили тему текста. Давайте
вспомним, каким может быть вступление к
сочинению-рассуждению?

(Слайд 3)

Вступление.

1. Вопросно-ответное единство.
2. Цепочка вопросительных предложений.
3. Риторический вопрос.
4. Цитата.
5. Краткая справка об авторе текста.
6. Личные впечатления, чувства и жизненный опыт.

Изучив, данные виды вступлений, рассмотрим
речевые клише. Они даны в бланках с алгоритмом.
Выберите подходящее вашему варианту текста
клише, выделите его фломастером, а концовку
предложения напишите в бланке.

2. Следующий пункт алгоритма сочинения – это «Постановка
проблемы». Это будет второй абзац нашего
сочинения. Зная о том, что в тексте может быть
затронуто несколько проблем , мы попробуем
определить более очевидную. Определяя
проблему, вы должны задуматься над тем, каким
образом содержание текста касается вас, других
людей, всего человечества. Помните, что описанная
в тексте конкретная ситуация, факты чьей-либо
биографии и т.п. – это иллюстрация, частный
случай, пример проявления какой-либо абстрактной
идеи, рассматриваемой автором. Поэтому
формулируйте проблему так, чтобы она охватывала
не только случай, рассмотренный в тексте, но и
многие подобные ситуации. Причем, не забывайте,
что верно сформулированная одна из проблем
исходного текста без фактических ошибок по
критериям оценки выполнения задания с
развернутым ответом оценивается 1 баллом.

(Слайд 4)

Какие же речевые клише можно употребить при
постановке проблемы?

(Слайд 5)

В данном тексте

• анализируется проблема…
• автор исследует, поднимает, рассматривает,
  анализирует проблему…
• даётся – истолкование, описание, критическая
  оценка…
• исследуется – комплекс вопросов, процесс,
  влияние, зависимость…
• показывается – характер, важная роль, огромное
  значение, сущность…
• подвергается – критике, рассмотрению, анализу…
• рассматривается – вопрос, пример…
• (Автор) вовлекает читателя в круг проблем,
  связанных с темой… Устарело ли это понятие?
• (Писатель) заставляет нас задуматься о
  следующих проблемах: (что такое …

Выберите подходящий вариант к вашему
сочинению.

3. Теперь нужно прокомментировать проблему
исходного текста. Это и будет следующий абзац.

(Слайд 6)

Чтобы прокомментировать проблему, попробуйте
ответить на вопросы:

– Насколько актуально то, о чем пишет автор?
– На чем заостряет внимание?
– На каком материале автор раскрывает проблему?
– К каким выводам приводит читателя?

Давайте рассмотрим примеры речевых клише.

(Слайд 7)

– То, о чем пишет автор, очень актуально. Так
как…
– (Автор) заостряет внимание на…
– (Автор) раскрывает проблему на материале…
– Автор поднимает (предлагает для обсуждения)
еще одну животрепещущую проблему – проблему …
– Размышляя над актуальной во все времена
проблемой (актуальной особенно в наше время),
автор…

Еще раз обратимся к критериям оценивания
сочинения.

(Слайд

К 2	Комментарий к сформулированной проблеме исходного текста	Баллы
	Сформулированная экзаменуемым проблема прокомментирована. Фактических ошибок, связанных с пониманием исходного текста, в комментариях нет.	2
Сформулированная экзаменуемым проблема прокомментирована, но допущено не более 1 фактической ошибки в комментариях, связанной с пониманием исходного текста.	1
Сформулированная экзаменуемым проблема не прокомментирована, или допущено более 1 фактической ошибки в комментариях, связанной с пониманием исходного текста, или прокомментирована другая, не сформулированная экзаменуемым проблема, или в качестве комментариев дан простой пересказ текста или его фрагмента, или в качестве комментариев цитируется большой фрагмент исходного текста.	0

4. Позиция автора – наш следующий пункт
алгоритма написания сочинения. Как выявить
позицию автора?

Для того чтобы выявить позицию автора,
постарайтесь ответить на следующие вопросы:
“Что хотел сказать своим читателям автор,
создавая текст?”, “Как автор оценивает
описываемую конкретную ситуацию, поступки
героев?”

Авторская позиция может быть явной, когда в
тексте прямо звучит призыв к читателю. Но нередко
бывает, что позиция автора прямо не выражена.
Тогда ее выявление требует умения видеть скрытый
смысл. Для этого нужно уметь понимать иронию,
раскрывать сложные метафоры, приведенные в
тексте.

Для выявления позиции автора можно употребить
следующие виды клише.

(Слайд 9)

– Сама проблема не нова в (русской литературе, в
российской публицистике). Многие (поэты,
писатели, философы, общественные деятели разных
времен) пытались ответить на этот непростой
вопрос. (Автору статьи) удалось найти
оригинальное решение этой проблемы. Его точка
зрения (мысль, идея, позиция) звучит свежо и
необычно: “(Цитата)”. – (Автор), по-моему (по моему
мнению), делает совершенно потрясающее открытие:
“(Цитата)”.
– Он хочет донести до сознания людей (читателей)
мысль о том, что (косвенная речь с частичным
цитированием).
– Ответ на этот вопрос можно найти в
(предложенном тексте; в тексте автора)
– убедительно доказывает, что…
– обращает внимание на то, что…
– выражает тревогу…
– верно (тонко) замечает…

5. А теперь самая, на мой взгляд, креативная
часть нашего сочинения, и начинается она с точки
зрения собственной позиции. В этой части работы
нужно следовать правилам построения
текста-рассуждения. Посмотрим на слайд.

(Слайд 10)

Построение текста-рассуждения.

1. Тезис.
2. Аргументация.
3. Вывод.

Тезисом в данном сочинении является авторская
позиция, которую мы определили, ваши же аргументы
должны подтвердить или опровергнуть мнение
автора. Я предлагаю примеры клише:

(Слайд 11)

– Я полностью соглас___ с автором текста. Ведь…
Потому что…
– По-моему…
– Автор абсолютно прав, утверждая, что…
– Трудно не согласиться с автором в том, что…
– Не совсем точной, на мой взгляд, является
оценка автором…
– Однако не со всеми высказываниями можно
согласиться.
– Позволю себе с ним (автором) не согласиться.
– Мне трудно согласиться с утверждением автора о
том, что…
– На мой взгляд, автор высказывает спорное
мнение о том, что…

Выберите, пожалуйста, подходящий вариант.

(Слайд 12)

Алгоритм написания сочинения

1. Вступление.
2. Постановка проблемы
3. Комментарий к поставленной проблеме.
4. Позиция автора.
5. Собственная позиция.
6. Аргумент.
7. Литературный аргумент.
8. Заключение.

6. В шестом пункте мы должны аргументировать
собственную позицию, т.е. приводя в пример
жизненный опыт и два литературных аргумента,
отстоять свое мнение. Это будет следующий абзац.
Рассмотрим схему. Что можно считать жизненным
опытом?

(Слайд 13)

В бланках сочинений даны речевые клише.
Выберите вам подходящее.

(Слайд 14)

Жизненный опыт (реальные факты из жизни
окружающих, собственные наблюдения и выводы)

– Мне не раз приходилось сталкиваться с …
– Помню, как-то…
– Конечно, мой жизненный опыт пока небольшой , но
тем не менее с этой проблемой приходилось
сталкиваться.
– Я вспоминаю похожую ситуацию, которая
произошла с…

Ссылка на авторитет

– Известный русский писатель, выдающийся
ученый и т.п. как-то заметил…
– Любой историк скажет, что…
– Большинство врачей, языковедов, ученых и т.п.
считают, что…

7. Теперь о читательском опыте. Рассмотрим
схему.

(Слайд 15)

Сейчас я вам раздам таблицу литературных
аргументов. Я часто использую ее на уроках, когда
мы готовимся к ЕГЭ. Возможно и вам она поможет.
В этом абзаце сочинения можно употребить
следующие речевые заготовки.

(Слайд 16)

– Вспомним героев произведения, рассказа,
басни, романа и т.п.(назвать автора)…
– В произведении, рассказе, басне, романе и
т.п.(назвать автора) мы тоже наблюдаем за…
– Возьмем, например, произведение, рассказ,
басню, роман и т.п.(назвать автора)…

Напишите литературный аргумент.
А теперь посмотрим на слайд с критериями оценки.

(Слайд 17)

8. Вот мы и пришли к финалу работы над
сочинением. Последний пункт сочинения – это
«Заключение».

Как и вступление, заключение должно быть
органично связано с основным текстом. Приведем
различные способы оформления заключения.

(Слайд 18)

1. Обобщение основных мыслей автора – самая
типичная и логичная концовка сочинения.

2. Вопросительное предложение, в том числе
риторический вопрос, в конце сочинения также
возвращает читателя к проблеме текста,
подчеркивая ее актуальность.

3. Личное отношение к решаемой в тексте
проблеме.

4. Использование цитаты.

Следует помнить, что далеко не каждая цитата
будет уместна в заключении. Это должно быть
высказывание, достаточно полно выражающее мысли
автора. Уместно использование небольшого
фрагмента, который содержит ключевые слова
текста, или цитаты из другого источника, точно
отражающей позицию автора исходного текста.

5. Концовка-ответ. Ответ на вопрос,
поставленный в начале сочинения.

6. Яркий пример, обобщающий рассуждение.

Для заключения я предлагаю следующие варианты
клише.

(Слайд 19)

– Итак,…
– Подводя итоги, еще раз подчеркнем, что…
– В заключение хочется заметить, что…
– И, в конце концов, следует заметить, что…
– … Эти вопросы вечны, как вечны…, как вечна сама
жизнь. – Таким образом, нельзя однозначно
ответить…, но в то же время можно утверждать,
что…
– Я не могу предложить сейчас решение проблемы –
достаточно того, что “болезнь указана, а как ее
излечить – это уже бог знает!

Напишите, пожалуйста, заключение.
Хочу обратить ваше внимание на критерии оценки
задания с развернутым ответом.
А теперь я предлагаю еще раз «пробежаться »
по написанному сочинению и прочитать, что у вас
получилось.
На этом мой мастер-класс окончен. Надеюсь, этот
урок будет полезен вам в подготовке выпускников
К ЕГЭ по русскому языку.

(Слайд 20)

Спасибо за внимание!

ТАТАР ТЕЛЕ

Рус телендә гомуми белем биру оешмаларының рус телле теркемнәрендәге IX сыйныф укучыларына төп дәүләт имтиханын уздыру ечен контроль-үлчәү материаллары

1

Рус телендә гомуми белем бирү оешмаларының рус телле төркемнәрендәге IX сыйныф укучыларына ТАТАР ТЕЛЕННӘН 2017 елда төп дәүләт имтиханын уздыру өчен контроль-үлчәү материалларының күрсәтмә варианты

Имтихан эшенең күрсәтмә вариантына аңлатма

2017 ел күрсәтмә варианты белән танышканда, шуны күз алдында тотарга кирәк: әлеге варианттагы биремнәр 2017 елдагы имтихан эшенең барлык эчтәлек вариантларын да чагылдырмый.

2017 ел имтиханында тикшерелергә мөмкин булган эчтәлек элементларының тулы исемлеге төп дәуләт имтиханын үткәрү өчен укучыларньң әзерлек дәрәҗәсенә таләпләр һәм эчтәлек элементлары кодификаторында китерелә.

Күрсәтмә вариант имтиханда катнашучы һәркемгә һәм киң җәмәгатьчелеккә булачак имтихан эшенең төзелеше һәм биремнәр саны, шулай ук аларның катлаулылык дәрәҗәсе турында күзаллау булдыру мөмкинлеге бирүгә юнәлтелгән.

2

Эшне башкару өчен күрсәтмә

Татар теленнән төп дәүләт имтиханын тапшыру өчен, 3 сәгать 55 минут вакыт бирелә.

Имтихан эше 32 биремне үз эченә алган 5 бүлектән тора. 1 нче бүлектәге 13 бирем (1 — 13 нче биремнәр) укучыларның тыңлап аңлау күнекмәләрен тикшерүгә юнәлтелгән. 2 нче бүлектәге 7 бирем (14 — 20 нче биремнәр) укучыларның уку күнекмәләрен тикшерү максатыннан бирелә. 3 нче бүлектәге 8 бирем (21 — 28 нче биремнәр) укучыларның лексик-грамматик күнекмәләрен тикшерүгә кайтып кала. 4 нче бүлектәге 29 нчы бирем укучыларның язма сөйләмен тикшерүгә юнәлтелгән. 5 нче бүлек укучыларның телдән сөйләмен тикшерүне уз эченә ала һэм 3 биремнән тора: текстны сәнгатьле итеп укуны тикшерү (30 нчы бирем), диалогик сөйләмне тикшерү (31 нче бирем), монологик сөйләмне тикшерү (32 нче бирем). Телдән сөйләмне тикшерү өчен, һәр укучыга 15 минут вакыт каралган.

Биремнәрне үтәгәндә, орфографик сүзлекләрдән файдаланырга рөхсәт ителә. Караламадагы язулар тикшерелми!

Уңышлар телибез!

з

1. нче бүлек

Сез җиде кыска диалог тыңларсыз. 1-7 нче сорауларга туры килгән җавапны билгеләгез. Сез аудиоязманы ике тапкыр тыңларсыз.

| 1 | Дуслар кайчан кинотеатрга баралар?

1. бүген

2. иртәгә

3. берсекөнгә

| 2 | Һәр атна Дамир нәрсә белән шөгыльләнә?

1. йөгерү белән

2. футбол уйнау белән

3. физик күнегүләр ясау белән

| з | Театр бинасы ничәнче номерлы йортта урнашкан?

1. утыз җиденче

2. кырык җиденче

3. илле җиденче

| 4 | Кемнәр газета укырга ярата?

1. Алсу һәм Әнәс

2. Алсу һәм Фатыйма әби

3. Әнәс һәм Фатыйма әби

| 5 | Узган атнада шалтыратучы нинди спектакль караган?

1. «Гөргөри кияүләре»

2. «Йосыф һәм Зөләйха»

3. «Хафалы биюләр»

| 6 | Азатның нәрсәсе авырый?

1. эте

2. песие

3) тутый кошы

| 7 | Әнәс кая бара?

1. Красноярскига

2. Әгерҗегә

3. Ижауга

Ике дусның сөйләшүен тыңлагыз. 8-13 нче биремнәрдәге раслауларның текстка туры килүен (1) яки туры килмәвен (2) билгеләгез. Сез диалогны ике тапкыр тыңларсыз.

1. Мөнирә Камал театрына бара.

1. текстка туры килә 2) текстка туры килми

1. Мөнирә театрга дуслары белән бара.

1. текстка туры килә 2) текстка туры килми

10 Мөнирә театрга айга ике тапкыр бара.

4

11

12

13

1) текстка туры килә 2) текстка туры илми

Самат әти-әнисе белән театрга бара.

1) текстка туры килә 2) текстка туры килми

Самат театрга барырга тели.

1) текстка туры килә 2) текстка туры килми

Мөнирә театрга автобуска утырып бара.

1) текстка туры килә 2) текстка туры килми

1. нче бүлек

14 — 16 нчы биремнәрдәге текстларны укыгыз. Куелган сорауга туры килгән җавапны билгеләгез.

14

15

Балалар һәм әти-әниләр игътибарына! Җәйге ялыгызны кунелле һәм файдалы итеп үткәрәсегез килсә, безнең ял йортына рәхим итегез. Ял йорты Идел буена урнашкан. Биредә сез теләгәнчә ял итә аласыз. Бездә бию залы, караоке залы, бассейн, спорт уеннары залы, боулинг заллары, теннис кортлары да эшли. Монда сезгә яхшы ял итү, сәламәтлегегезне ныгыту өчен, барлык мөмкинлекләр булдырылган.

Укучылар!

Киләсе атнада безнең мәктәптә бәйрәм ярминкәсе һәм концерт үткәреләчәк. Ярминкә һәм концерт авыру балаларга ярдәм итү максатыннан оештырыла. Һәр сыйныф укучыларын булдыра алганча чарада катнашырга, үзләреннән өлеш кертергә чакырабыз. Чараны әзерләү, оештыру һәм башкару планы белән танышып, тәкъдимнәрегезне кертә аласыз.

Мәктәп активистлары

Белдерүдә сүз нәрсә турында бара?

1. Балалар һәм әти-әниләрне спорт белән актив шөгыльләнергә чакыру турында.

2. Балалар һәм әти-әниләрне ял йортынна ял итәргә килергә чакыру турында.

3. Балалар һәм әти-әниләрнең белдергән теләклә-

рен үтәү турында.

Бу хәбәр нәрсә турында?

1. Укучыларны мәктәптә үткәреләчәк чарада катнашырга чакыру турында.

2. Мәктәптә үткәреләчәк чара планын төзергә чакыру турында.

3. Мәктәптә ярминкә һәм концерт үткәрелүе турында.

16

Сәлам, дустым Әнәс! Сиңа бер шатлыклы хәбәрне җиткерәсем килә. Җәйге каникуллар вакытында без гаиләбез белән Таиландка ял итәргә барачакбыз! Әтигә эшеннән ташламалы путевка тәкъдим иткәннәр. Дөрес, минем күбрәк Европа илләрендә буласым, тарихи һәйкәлләрне күрәсем килә иде. Ләкин мин барыбер чиксез шат! Барып урнашкач, мин сиңа тагын хат язармын.

Дустың Кәрим

Электрон хат аша Кәримнең дустына нәрсә турында әйтәсе килгән?

1. Таиландка ял итәргә баруы турында.

2. Европа илләренә ял итәргә баруы турында.

3. Чит илгә тарихи һәйкәлләр карарга баруы турында.

Текстны укыгыз. 17-20 нче биремнэрдэге сорауларны укыгыз Ьэм туры килгэн жавапны билгелэгез.

Оли́мпия уеннары́

Оли́мпия уеннары́ — 4 ел саен уздырыла торган дөньядагы иң зур спорт ярышлары. Хәзерге вакытта Олимпия уеннары җәйге һәм кышкы уеннардан тора. Алар ике ел саен чиратлашып уздырылалар. Олимпия уеннарында меңнәрчә атлет ярыша. Олимпия чемпионы булу спортчылар өчен иң югары дәрәҗәләрнең берсе.

Олимпия уеннарының тарихы бай. Борынгы Олимпия уеннары Грециядә безнең эрага кадәр 776 нчы елдан безнең эраның 393 нче елына кадәр уздырылган. Безнең заман Олимпия уеннарының беренчесе 1896 нчы елда Афинада уздырыла. Шулай итеп Олимпия уеннары, тарихы буенча, Борынгы Олимпия уеннарына һәм Хәзерге заман Олимпия уеннарына бүленәләр.

Олимпия Хартиясе олимпия хәрәкәте өчен төп документ. Аның нигезендә Халыкара Олимпия Комитеты эшли.

Олимпия Хартиясе 5 өлештән тора.

Беренче өлеш Олимпия хәрәкәте һәм аның эшчәнлеге турында (статусы, Олимпия символикасы һ.б.).

Икенче өлеш Халыкара Олимпия Комитетына багышланган (Комитетның, Комитет президентының, әгъзәләрең, комиссияләрең статуслары, аларны сайлау тәртибе, рәсми телләр һ.б.) Халыкара Олимпия Комитетының рәсми телләре- инглиз һәм француз телләре.

Өченче өлештә халыкара спорт федерацияләренең Олимпия хәрәкәтендәге рольләре күрсәтелгән.

Дүртенче өлеш Милли Олимпия Комитетлары эшчәнлеге турында (роле, бурычлары,

6

• ^ ¹ **~г«у*¹ .ц

символикасы һ.б.)

Бишенче өлеш Олимпия уеннарына багышланган (уздыру урынын сайлау тәртибе, оештыручыларның җаваплыгы, уздыру тәртибе һ.б.)

Олимпия мәсләге(принцибы): Олимпия уеннарында иң мөһиме җиңү түгел, ә катнашу. Көрәшү җиңеп алудан өстенрәк.

Олимпия факелын Олимпиядә махсус көзге аша кояш нурларыннан кабызалар. Факел ярдәмендә утны узачак Олимпиаданың төп стадионына җиткерәләр. Уеннар ачу тантанасы барышында факел утыннан узачак Олимпиаданың төп стадионында урнашкан махсус кәсәдә ут кабызалар. Ул Уеннар тәмамланганчы яна. (Википедиядән)

Олимпия уеннары турында нәрсә мәгълум?

1. 1) Дөньядагы иң зур спорт ярышлары.

2)Афинада уздырыла торган ярышлар..

3) Олимпиядә үткәрелә торган ярышлар.

4)Грециядә үткәрелә торган ярышлар.

18 Олимпия уеннары ничә ел саен үткәрелә?

1. 4 ел саен.

2. 2 елдан 2 елга.

3. Һәр ел саен.

4. Кыш җиткән саен.

19 Олимпия уеннарының рәсми телләре ничәү?

1. Унау.

2. Икәү.

3. Бишәү.

4. Берәү.

20

Олимпия факелын ничек кабызалар?

1. Шырпы ярдәмендә.

2. Кояш нурларыннан.

3. Атаклы спортчылар ярдәмендә.

4. Факел ярдәмендә.

1. нче бүлек

Текстны укыгыз һәм 21-28 нче биремнәрдәге туры килгән сүзне билгеләгез.

Татар халкының сагынып көтеп алынган Сабантуй бәйрәме (21)… һәм яңа бәйрәм, халкыбызның гореф-гадәтләре, йолалары, җырлары һәм биюләре бергә кушылган хезмәт бәйрәме.

Бәйрәм атамасы борынгы төрки “сабан” һәм “туй” сүзләреннән килеп чыккан. Элегрәк Сабантуй карлар эреп беткәч, язгы кыр эшләренә 2-3 атна кала үткәрелгән, хәзер аны (22)… эшләре тәмамлаганнан соң бәйрәм итәләр.

Иске заманда Сабантуй бәйрәме зур вакыйга булып исәпләнгән һәм аны бәйрәм итүгә хәзерлек эшләре озак барган. Кыш буена хатын-кызларыбыз бәйрәмгә (23)… әзерләгән, теккән, чиккән. Яз җитү белән малайлар йомырка, ә егетләр сөлге (24)…. Милли бизәкләр белән чигелгән сөлге иң кадерле бүләк булып саналган. Сөлге җыю, гадәттә, җыр-бию, уен-көлке белән бергә алып барылган. Бүләкләр колга башына эленгән, ә кайчакта егетләр үзләрен урап бәйләп куя торган була. Үзенә күрә Сабантуй шурасы булып саналган аксакаллар ярышлар вакытында

7

тәртип саклаган һәм җиңүчеләрне бүләкләү өчен жюри әгъзаларын билгеләгән.

Бәйрәмнең кульминациясе – (25)… . Биредә йөгерү, сикерү, милли көрәш буенча ярышлар, ат чабышлары үткәрелгән.

Хәзерге (26)… Сабан туена дәүләт бәйрәме дәрәҗәсе бирелде. Аңа хәзерләнү һәм бәйрәм итү буенча указлар, карарлар чыгарыла, бәйрәмне финанслау чыганаклары билгеләнә.

1. нче бүлек

29 Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Сорауларына җавап биреп, аңа хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.

Дәресләрдән соң сыйныфыбыз белән хоккей матчына бардык. Без “Бөркет” һәм “Яшьтәш” командалары арасындагы уенны карадык. Барыбыз да “Бөркет” уенчылары өчен җан аттык, чөнки алар арасында безнең мәктәп укучылары да бар иде.

Син спорт ярышлары карарга яратасыңмы? Син нинди спорт төрләре белән аеруча кызыксынасың? Сиңа ни өчен бу спорт төре ошый?

28

21 1) салкын 2) борынгы 3) серле 4) шатлыклы

22 1) кыр 2) кеше 3) йорт 4) болын

23 1)аш-су 2) сөлге 3) бодай 4) бүләк

24 1)йөгергән 2) эшләгән 3) барган 4) җыйган

25 1) илдә 2) мәйдан 3) көрәш 4) бүләк

26 1)урманда 2) вакытта 3) аланда 4)иртәдә

27 1)тәмамлана 2) башлана 3) җыела 4) үткәрелә

28 1)күңел 2) тәрәзә 3)ишек 4) капка

1. нче бүлек

30 Текстны сәнгатьле итеп укыгыз. Әзерләнү өчен, сезгә 2 минут бирелә. Текстны уку вакыты — 2 минут.

1948 нче елда халыкара конференциядә Халыкара табигатьне саклау оешмасы (МСОП) төзелә. Аларның төп максатлары – бетеп баручы үсемлекләрне һәм хайваннарны барлау. Иң беренче дөньякүләм югалып баручы хайваннарны һәм үсемлекләрне язып алу 1948 нче елда башлана. Халыкара табигатьне саклау берләшмәсе каршында юкка чыгу куркынычы янаган үсемлек һәм хайваннар төрләре буенча комиссия оештырыла.

“Кызыл китап”дигән исемне Англия зоологы Питер Скотт бирә. Аның тәкъдиме белән Халыкара Кызыл китап булдырыла. Кызыл китап 1963 нче елда дөнья күрә. 1966 нчы елдан анда сирәк төр үсемлек һәм хайваннар исемлеге, аларга аңлатмалар теркәлә башлый.

Татарстанның Кызыл китабы 1995 нче елда төзелә. Кызыл китапның битләре төрле төсләргә буялган. Кызыл битләргә юкка чыгып баручы үсемлекләр, хайваннар һәм бөҗәкләр теркәлгән һәм аларны саклап калу юллары күрсәтелгән.

31 Сез үзегезнең мәктәбегез укучысы буларак интервью бирәсез.

Сорауларны игътибар белән тыңлагыз һәм тулы җаваплар бирегез.

Һәр сорауга җаваи бирү өчен, 40 секунд вакыт бирелә.

• Сез бу мәктәптә ничәнче сыйныфтан бирле укыйсыз?

• Беренче укытучыгызның исеме ничек?

• Сыйныфыгызда ничә укучы укый?

• Сыйныфташларыгыз арасында дусларыгыз күпме?

• Сыйныфташларыгызга нинди теләкләр теләр идегез?

32 Казан шәһәре турында сөйләгез. Әзерләну өчен, 2 минут бирелә. Текстны сөйләү өчен, 2 минут вакыт каралган.

Сөйләмегездә түбәндәге мәгьлүматлар да булсын:

• Казан нинди шәһәр?

• Аның ничә еллык тарихы бар?

• Шәһәрнең тарихи урыннарын беләсеңме?

• Казанда нинди зур театрлар бар?

9

Тьңлап аңлау биремнәре өчен текстлар

Инструктор. Сез җиде кыска диалог тыңларсыз. 1-7 нче сорауларга туры килгән җавапны үрнәктәгечә билгеләгез.

Сез аудиоязманы ике тапкыр тыңларсыз.

Инструктор. Бер. Дуслар кинотеатрга кайчан барырга булганнар?

Дамир: Исәнме, Лилия! Әйдә бүген дәресләрдән соң кинога барабыз?

Лилия: Исәнме, Дамир! Рәхмәт, ләкин мин бүген бара алмыйм. Минем дәресләргә әзерләнәсем дә, бүгенгә планлаштырылган эшләрем дә бар.

Дамир: Ә иртәгә бара аласыңмы?

Лилия: Кызганыч, иртәгә дә бара алмыйм. Берсекөнгә генә бара алам.

Дамир: Алай булгач, сөйләштек.

Лилия: Ярый, килештек.

[2 секунд пауза]

Инструктор. Диалогны икенче тапкыр тыңлагыз.

[язма икенче тапкыр яңгырый]

[2 секунд пауза]

Инструктор. Ике. Һәр иртә Дамир нәрсә белән шөгыльләнә?

Лилия: Сәлам, Дамир! Син иртән көн саен йөгерәсеңме?

Дамир: Сәлам, Лилия! Әйе, сәламәтлекне ныгытам: йөгерәм, төрле физик күнегүләр ясыйм.

Лилия: Димәк, син спорт кешесе?

Дамир: Мин спорт белән дус. Һәр иртә йөгерәм, һәр атна футбол уйныйм.

Лилия: Син булдырасың икән, Дамир!

[2 секунд пауза]

Инструктор. Диалогны икенче тапкыр тыңлагыз.

[язма икенче тапкыр яңгырый]

[2 секунд пауза]

Инструктор. Өч. Театр бинасы ничәнче номерлы йортта урнашкан?

Дамир: Без киләсе атнада сыйныфташларыбыз белән Габдулла Кариев исемендәге яшь тамашачылар театрына барачакбыз.

Лилия: Ә ул Казанның кайсы урамында урнашкан?

Дамир: “Әкият” театрыннан ерак түгел, Петербург урамы, 57 нче номерлы йортта урнашкан.

Лилия: Сез театрга нинди транспортта барачаксыз?

Дамир: Театрга кадәр автобуска утырып та, метрода да барып була. Безнең тукталыштан 37 нче, 47 нче номерлы автобуслар йөри.

[2 секунд пауза]

Инструктор. Диалогны икенче тапкыр тыңлагыз.

[язма икенче тапкыр яңгырый]

[2 секунд пауза]

Инструктор. Дүрт. Кемнәр газета укырга ярата?

Алсу: Хәерле кич! Әнәс, син миннән укырга алып торган газеталарны бүген кертәм, дигән идең. Син онытмадыңмы? Дәү әнием татарча газеталарны кат-кат укырга ярата.

Әнәс: Гафу ит, Алсу, сүземдә тормадым. Үзем дә, дәү әниең кебек, газеталарны берничә тапкыр укыйм. Анда кызыклы гына мәкаләләр бастырылган. Берничә минуттан кертеп бирермен, Алсу. Ә Фатыйма әбигә без алган татарча газеталарны да алып керимме?

Алсу: Бик әйбәт булыр иде, Әнәс. Ярый, көтәбез сине.

[2 секунд пауза]

Инструктор. Диалогны икенче тапкыр тыңлагыз.

[язма икенче тапкыр яңгырый]

[2 секунд пауза]

Инструктор. Биш. Узган атнада шалтыратучы нинди спектакль караган?

Шалтыратучы: Исәнмесез, хәзер театрда балалар спектакльләр бара? Әйтә алмассызмы?

Алсу: Исәнмесез. Шалтыратуыгыз өчен зур рәхмәт! Бу атнада “Гөргери кияүләре^”, “Йосыф һәм Зөләйха”, “Хафалы биюләр” тамашалары була. Сез кайсы тамашаны карарга телисез?

Шалтыратучы: Мин театрга еш йөрим. Инде барысын да карадым..

Алсу: “Хафалы биюләр” тамашасы яңалардан. Бәлки, шуны сайларсыз?

Шалтыратучы: Рәхмәт. Мин аны үткән атнада карадым. “Йосыф һәм Зөләйха”ны сайлармын. Ә билетлар сатуда бармы?

Алсу: Билетлар әлегә бар. Театр кассаларыннан ала аласыз.

Шалтыратучы: Яхшы, рәхмәт. Сау булыгыз.

Алсу: Сау булыгыз.

[2 секунд пауза]

Инструктор. Диалогны икенче тапкыр тыңлагыз.

[язма икенче тапкыр яңгырый]

[2 секунд пауза]

Инструктор. Алты. Азатның нәрсәсе авырый?

Азат: Исәнмесез! Бу ветеринария клиникасымы?

Айсылу: Әйе. Сез нинди сорау буенча шалтыратасыз? Нинди ярдәм кирәк?

Азат: Безнең фатирда йорт хайваннары һәм кошлар яши: эт, песи, тутый кош, кенәри. Бүген иртән песиебез үзен бик сүлпән тота. Ул ашамый да, уйнарга да теләге юк. Сезне өйгә авыру янына чакыру мөмкинме?

Айсылу: Әйе, һичшиксез, мөмкин. Адресыгызны әйтегез.

Азат: Баруди урамы, 18 нче йорт, 5 нче фатир.

Айсылу: 1 сәгатьтән сездә булырбыз, көтегез.

[2 секунд пауза]

Инструктор. Диалогны икенче тапкыр тыңлагыз.

[язма икенче тапкыр яңгырый]

[2 секунд пауза]

12

Инструктор. Җиде. Әнәс кая бара?

Әнәс: Гафу итегез, сорарга мөмкинме?

Алсу: Әйе_, рәхим итегез. Тыңлыйм Сезне.

Әнәс: Мәскәү-Красноярск поезды кайсы юлда туктый икән?

Алсу: Сез Красноярскига барасызмы? Ул составның юлын поезд килеп җиткәндә хәбәр итәләр.

Әнәс: Юк, Әгерҗегә кунакка кайтам. Аның Казаннан кузгалу вакыты минем өчен уңайлы.

Алсу: Минемчә, Ижауга баручы поезд белән бару сезгә уңайлырак булыр иде.

Әнәс: Киңәшегез өчен рәхмәт, ләкин мин билет алдым инде.

Алсу: Яхшы, белдерүләрне тыңлагыз, уңышлы юллар сезгә.

Әнәс: Рәхмәт.

[2 секунд пауза]

Инструктор. Диалогны икенче тапкыр тыңлагыз.

[язма икенче тапкыр яңгырый]

[2 секунд пауза]

Инструктор. Сез ике дусның сөйләшүен тыңларсыз. 8-13 нче биремнәрдәге раслауларның текстка туры килүен яки туры килмәвен билгеләгез. Сез диалогны ике тапкыр тыңларсыз.

[пауза 20 секунд]

Инструктор. Хәзер сез диалог тыңларсыз.

Самат: Сәлам, Мөнирә!

Мөнирә: Исәнме, Самат!

Самат: Син бүген бик матур, Мөнирә! Болай матур киенеп, кая киттең? Кунакка баруыңмы?

Мөнирә: Яхшы сүзләрең өчен рәхмәт, Самат. Мин кунакка бармыйм, минем театрга баруым, Самат. Ә син кая барасың кичкә таба?

Самат: Дуслар белән паркта очрашырга сөйләшкән идек, шунда таба юл тотам. Ә син кайсы театрга, кем белән барасың? Үзең генәме?

Мөнирә: Камал театрына, әти-әнием белән. Алар көндез эштә, эштән соң театрга киләчәкләр. Шунда очрашабыз.Без аена 2 тапкыр театрга йөрибез. Ә сезнең гаилә театр яратамы?

13

Самат: Мөнирә, мин һәм әтием- спорт яратучы кешеләр, шуңа күрә без спорт ярышларына йөрибез.

Мөнирә: Алай икән. Минем әти дә спорт ярышларын карарга йөри, ләкин әни белән мине театрларга да алып бара. Теләсәң, икенче барганда, сине дә чакыра алабыз.

Самат: Сез театр кешеләре, димәк. Яхшы, күңелле кичләр сезгә, Мөнирә. Яхшы ял итеп кайтыгыз. Чакырсагыз, мин дә сезнең белән театрга барырмын. Минем татар тамашаларын карыйсым килә, бигрәк тә Камал театры артистлары уйнаган тамашаны.

Мөнирә: Рәхмәт, сиңа да күңелле кичләр. Мин әти-әнигә әйтермен, икенче барганда, сине дә чакырырбыз, Самат.

Самат: Мин һичшиксез сезнең белән барачакмын, Мөнирә.

Мөнирә: Самат, әнә үзәккә баручы автобус килә, мин шул автобуска утырам. Сау бул!

Самат: Яхшы, Мөнирә, сау бул! Мин театрга чакыруыңны көтәм!

[2 секунд пауза]

Инструктор. Диалогны икенче тапкыр тыңлагыз.

[язма икенче тапкыр яңгырый]

[2 секунд пауза]

Инструктор. Җавапларны махсус бланкка күчерү өчен, 6 минут вакытыгыз бар.

14

ҖАВАПЛАР Биремнәр	Дөрес җавап
1	3
2	1
3	3
4	3
5	3
б	2
7	2
8	1
9	2
10	1
11	2
12	1
13	1
14	2
15	1
16	1
17	1
18	1
19	2

20	2
21	2
22	1
23	4
24	4
25	2
26	2
27	4
28	1

Очень часто возникает вопрос, какое же должно быть Клише для сочинения 9.3. На этой страничке приведена информация, как написать и проверить сочинение ОГЭ.

Клише для сочинения 9.3: структура сочинения-рассуждения (например на тему «Человечность» по тексту Васильева)

• Тезис.
• Аргумент 1 + пример + комментарий.
• Аргумент 2 + пример + комментарий.
• Заключение (по тезису).

1. Тезис

На мой взгляд, человечность — это…(или)
По моему мнению, человечность — это… (или)
Мне кажется, что человечность — это… (или)
Я думаю, что человечность — это… (или)
Что такое человечность? Немногие над этим размышляют. Я считаю, что…

2. Аргумент 1

Обратимся к тексту Б. Васильева, в котором говорится о… (или)
В тексте Б.Васильев поднимает проблему…
В предложении № … автор говорит о том, что… (или)

3. Аргумент 2

Свое мнения я могу подтвердить примерами из жизненного опыта… (или)
В жизни мы часто наблюдаем… (или)
Однажды я был свидетелем события, которое… Как-то раз…

4. Заключение

Исходя из всего вышесказанного, можно сделать вывод, что… (или)
Таким образом, можно заключить, что… (или)
В заключение я хочу сказать, что…

И вот такое сочинение должно получится:

Человечность — это та ценность, которую нельзя переоценить. Это то, что делает нашу жизнь более гармоничной и духовной. К сожалению, сегодня мир становится все более и более безразличным и холодным. Но именно в таких условиях необходимо проявлять свою человечность и доброту к окружающим.

Обратимся к тексту Б. Васильева, в котором говорится, что отсутствие человечности может нанести невосполнимый ущерб другому человеку. Стоит помнить, что даже самый маленький поступок, проявивший заботу и внимание к ближнему, может помочь изменить жизнь к лучшему.

Свое мнения я могу подтвердить примерами из жизненного опыта. Школьная жизнь также предоставляет множество возможностей для проявления человечности. Наши ученики восхищают своими благотворительными акциями, помощью ветеранам и тем, кто в нужде. Это яркий пример того, как забота о других людях может стать важным и неотъемлемым элементом нашей жизни.

Таким образом, можно заключить, что человечность должна стать неотъемлемой частью нашего воспитания. Мы должны учить детей любить и уважать друг друга, проявлять внимание и заботу, быть терпимыми и доброжелательными. Только так мы сможем сделать наш мир лучше и светлее, наполнить его красотой и духовностью…

Клише для сочинения 9.3: как написать сочинение 9.3 на ОГЭ по русскому языку?

Пользуясь этим руководством, Вы быстро доведете свои навыки работы над текстом до автоматизма. Нормой по объему сочинения считается 100 слов, всего должно быть 4 абзаца:

Напишите первый пример из приведенного текста. Он состоит из краткого описания той части сюжета, которая иллюстрирует Ваше определение. В этом абзаце важно процитировать кусочек предложения и указать номер предложения, которое бы подкрепляло Ваши рассуждения. Завершить аргумент стоит обобщающим выводом. Например, Мальчик Тимофей проводил долгое время в больнице и чувствовал себя одиноко, пока не появилась его знакомая девочка Катя. Она заглянула к нему в палату и подарила ему мандаринку, которую она принесла с собой (предложение 3). Внезапное появление подруги помогло Тимофею почувствовать себя не таким одиноким, и он благодарен ей за внимание (предложение 10). Этот пример иллюстрирует, что дружба может привнести радость в жизнь и помочь преодолеть одиночество.

Напишите второй пример из личного опыта или литературы. Аргумент можно приводить из кино и СМИ, истории и книги. Главное, понятно и грамотно донести свою мысль до читателя. Пример должен быть посвящен раскрытию понятия, ставшего темой сочинения. Например, Пример из личного опыта:
Я вспоминаю своих школьных друзей, с которыми мы проводили время вместе, гуляли, учились, и делали разные вещи. Наше дружба была основана на общих интересах и уважении к друг другу. Мы поддерживали друг друга в трудные моменты, делились своими мыслями и радостями. Несмотря на то, что сейчас мы живем в разных городах, мы все еще остаемся друзьями и с нетерпением ждем возможности встретиться. Этот пример показывает, что дружба может продолжаться и даже укрепляться на протяжении долгого времени, если она основана на искренности и доверии.

Напишите заключение. Оно должно стать итогом Ваших размышлений. В нем лучше разместить вводное слово (итак, таким образом и т.д.), а затем дать еще одно определение главному слову или описать его особенности, выявленные в примере: «Итак, дружба — это чувство, которое может стать опорой и источником радости в жизни. Она помогает людям преодолевать трудности и ощущать взаимопонимание друг с другом. Дружба может возникнуть в любом месте и в любом возрасте, если есть общие интересы и уважение к друг другу. Она является важной составляющей нашей жизни, и мы должны беречь и уважать своих друзей.».

Проверка сочинения на тему «Дружба»

Определение слова «дружба» дано в первом абзаце сочинения: «Дружба — это чувство, которое связывает людей и делает их жизнь ярче и интереснее». Комментарий к определению также присутствует: «Дружба — одно из важнейших человеческих отношений, которое обогащает нашу жизнь и помогает преодолеть трудности».

Аргументы приведены в двух абзацах. Первый аргумент взят из жизни: «Я знаю, что дружба может быть очень важна в жизни человека. У меня есть друг, с которым мы дружим уже много лет. Мы поддерживаем друг друга в трудные моменты и делимся радостью в хорошие дни». Второй аргумент взят из книги: «Как говорит А.С. Пушкин в своих стихах, дружба — это светлый и бескорыстный дар, который мы должны беречь и хранить».

Сочинение имеет четыре абзаца, которые связаны между собой логически и последовательно. В каждом абзаце раскрыта определенная мысль, и все фразы связаны между собой логически и речево.

Композиция сочинения также отвечает критериям. Каждый абзац имеет свою законченную мысль, а весь текст сочинения логически связан и имеет стройную структуру.

Грамматика и орфография сочинения соответствуют требованиям ОГЭ.

Итого, сочинение полностью соответствует критериям проверки, поэтому оно заслуживает максимального количества баллов.

Как оценивается сочинение 9.3

После того как сочинение написано, следует его проверить на соответствие каждому критерию, чтобы получить баллы по максимуму.

Определение слова (в нашем случае — дружбы). Если в сочинение вы дали определение слову, то 2 балла вы получите гарантированно. Но это в том случае, если к определению дан комментарий, если же эта часть в работе отсутствует, то вам будет отминусован 1 балл, а это обидно, не так ли? Комментарий можно дать в конце работы.

Аргументы принесут 3 балла, если их два (один из текста, второй из жизни или книги). Если же будет только один аргумент из текста, то 2 балла, если один и он из личного опыта, то 1 балл.

За смысловую цельность, последовательность и речевую связность эссе сочинение удосуживается 2 балла. Надо проверить, чтобы все предложения и фразы в тексте были связаны между собой логически, чтобы абзацев было 4 и не меньше.

Сочинение должно быть законченными, дополняющими друг друга по смыслу, чтобы информация не была вставлена кусками разрозненно, а имела единую смысловую цепочку. Только в этом случае 2 балла вам будут приплюсованы.

Самый неопределенный критерий — 4, по нему часто снимают, так что будьте бдительны и старайтесь сделать все понятным и стройным.

метки: Сочинение, Татарск, Татарский, Турында, Белдер, Башка, Шигырь, Тормыш

СКАЧАТЬ: [84,99 Kb] (cкачиваний: 562)

Татарстан Республикасы Фән һәм Мәгариф министрлыгы

Әлмәт Дәүләт нефть институты

Чит тел кафедрасы

Хәсән Туфан — татар милли сәнгатенең күренекле шәхесе

Язды:

Тикшерде: өлкән укытучы

Әлмәт, 2012 ел

Эчтәлек

Кереш өлеше………………………………………………………………………………………………….3

Төп өлеше

1. Шигырьләрдә – кеше язмышы……………………………………………………………….4

2. Хәсән Туфанның иҗат баскычлары………………………………………………………..6

3. Хәсән Туфанның тоткынлык чоры иҗат…………………………………………………8

Йомгаклау өлеше………………………………………………………………………………….10 Файдаланылган әдәбият………………………………………………………………………………..11

Кушымта………………………………………………………………………………………………………12

Кереш өлеш

Хәсән Туфан (1900 елның 9 декабре — 1981 елның 10 июне) — мәшһүр татар шагыйре. 1981 елның 10 июнендә татар халкының олы шагыйре Хәсән Туфан якты дөньядан мәңгелеккә күчә. 10 июнь – аны искә алу көне. Х.Туфан мөселманнар өчен кызыклы шәхес, чөнки аның шәхесендә халкыбызның дини тарихы күп аспектларда чагылыш тапкан. Ул 1900 елның 9 декабрендә «отпавший»лар гаиләсендә туа, ягъни көчләп чукындырылуга карамастан мөселманлыкны саклаган татарлар. Ул катламга үз диннәрен иркен рәвештә тотуга мөмкинчелек фәкать 1905 елгы революциядән соң гына бирелә. Шуннан бирле инде алар күңелдә генә түгел, ә рәсми рәвештә дә мөселманнар булып санала башлыйлар – авылларында мәчет салырга, мәдрәсә ачырга хокуклы булалар. Татар поэзиясенең үсеш юлында иң якты маякларның берсе булган Хәсән Туфан иҗатын өйрәнү аша шигъриятебезнең олылыгын, шагыйрьләребезнең фидакарьлеген күрсәтергә, лирика дигән тирән күлнең серләренә якынаерга, аны гомерлек юлдаш итәргә тырышабыз. Х.Туфанның төрле елларда чыккан җыентыкларыннан, башка телләргә тәрҗемәләреннән, әдип турындагы истәлекләрдән, әдәби тәнкыйть мәкаләләреннән, фотосурәтләрдән күргәзмә оештырып , шагыйрь иҗатын өйрәнәбез. Шагыйрьнең иҗатына эпиграф итеп, мин “Үтеп барышлый” шигыреннән шушы юлларны китерер идем: “ Сездә идем: Мәңге сездә калам.”

5 стр., 2095 слов

Хәсән Туфан иҗаты һәм тормыш юлы, статья (10 класс)

… исемлеге—————————————————7 бит Кереш өлеш. Татар поэзиясенең үсеш юлында иң якты маякларның берсе булган Хәсән Туфан иҗатын өйрән … белән тулы лирик әсәрләрен яза. . Хәсән Туфанның иҗат баскычлары. Х.Туфан 1924 нче елны Казанга килә һә … ә тукталып китик: .Шигырь өч өлештән тора. Беренчесендә лирик герой гражданнар сугышының фаҗигасен, аның гайре табигый булуын күрс …

Төп өлеше

1. Шигырьләрдә – шагыйрь язмышы

“Шигырьләрдә – шагыйрь язмышы” дигән гыйбарә тулысынча олы әдип язмышына туры килә. Шагыйрьнең каршылыклы, фаҗигале тормышын өйрәнү барышында, аның гаҗәеп буталчык, кыен шартларда да туган халкына, җиренә, шигъриятенә тугрылыклы булып калуын, кешелек намусына тап төшермәвен күрсәтүне максат итеп куям.

1905 нче елгы инкыйлабка кадәр булачак шагыйрь Гөлзизин фамилиясе белән йөргән. Әти-әнисе кушкан исем-Хизбулла. Белем алырга теләге зур булса да,мохтаҗлык Х.Туфанны бик иртә “тормыш арбасына” җигелергә мәҗбүр итә. 1914 нче елның язында ул, Хизбулла Хәзрәтов исеменә ( әтисен авыл кешеләре хәзрәт дип кенә йөрткәннәр) паспорт алып, Уралга, бакыр шахталарында эшләүче абыйлары янына китә. Анда бер ел эшләгәч,абыйлары үзара киңәшеп, аны Уфадагы атаклы “Галия” мәдрәсәсенә укырга җибәрәләр. Х.Туфан үзен монда икенче дөньяга эләккәндәй хис итә. Мәдәни мохит аны бик тиз үз эченә тартып ала. Ул хорда җырлый, мандолинада уйный, ике курс өлкән укыган Ш.Бабичның әдәбият түгәрәгенә йөри. Х.Туфан белән бер сыйныфта киләчәктә күренекле әдипләр булачак Сәйфи Кудаш һәм казакъ Баембәт Майлин да укыйлар. Мәдрәсәдә әдәбиятны аларга Г.Ибраһимов укыта. Ул вакытта инде танылган әдип, Х.Туфанның 1916 нчы язган “Йолдызлар” исемле беренче әсәренә бәя биреп, аның туфандай кискен өермәле,үзенчәлекле булуын әйтә. ( Берничә елдан әлеге “туфан” сүзе шагыйрьнең әдәби псевдонимына әйләнә.) “Галия” мәдрәсәсендә ике ел укыганнан соң, акча эшләп алырга диеп, абыйлары янына китә. Анда заводта слесарь булып эшли. 1917 нче елның Февраль һәм Октябрь инкыйлабларын заводта каршылый. 1934 нче елны Х.Туфан театр артисткасы Луиза Салигәскаровага өйләнә. Тиздән аларның кызлары туа. Чорның салкын җилләре шагыйрь өстенә кара

болытлар куып китерә. Матбугатта аның иҗаты турында кискен тәнкыйть

мәкаләләре басыла. Аерым алганда, ”Ант” (1935) поэмасы контрреволюцион рухтагы әсәр дип бәяләнә. 1937 нче елны Х.Туфанны язучылар берлегеннән чыгаралар, ә 1940 нчы елның 18 нче нояберендә “ советларга каршы милли оешмада катнашкан” дигән нахак гаеп белән кулга алалар. Бу вакытта аның кызына 4 яшь, ә улына 4 ай була. 1942 нче елның 7 нче мартында булган суд Х.Туфанны атарга хөкем итә. Тиздән, 21 нче мартта, СССР Югары судының Хәрби коллегиясе үлем карарын 10 елга лагерьга җибәрү һәм тагын 5 ел сәяси хокуклардан мәхрүм ителү белән алыштыра. Әдипнең хатыны Луиза турындагы материалларга өстәп, Х.Туфанның аның турында кызганып, сокланып, тирән ихтирам белән язган шигырен китерер идем:

Тәрәзәңә җилләр бәрелгәннәр,

5 стр., 2250 слов

Авто диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.02 …

… булып яшэунен серлэре: Т.Миннуллин ижатына бер караш.// Казан утлары. — 1980. — №9. — 146-155 бит. Эхмэдуллин А. Узе сайлаган язмыш. … усеш тенденциялэрен ачыкларга ярдэм итэ. Диссертапиянен фэнни яналыгы Туфан Миннуллин драма-тур гиясен тулырак куз алдына бастыру … дэ искэртергэ кирэк. Хронологик тэртиптэ Караганда, Туфан Мицнуллин ижаты турында беренче житди тэнкыйть сузе дип, А.Эхмэдуллинныд 1969 …

“Сагынма!” дип янап киткәннәр:

Күнмәгәнсең…эштән сөрелгәнсең,

Еллар сине донор иткәннәр.

Посылкалар белән ярдәм иттең,

• Без бит илдә…өйдә бит, — дидең,

Ә ул ярдәм-

Каныңа алыштырылган

Паекларың икән бит синең…

Алдарсың дип уйлый идемме соң?

Ә син мине алдагансың ич.

Өзелер хәлгә җиткән гомеремне син

Төрмә – лагерьларда утарганда да Х.Туфан ил язмышы турында уйлана, үзенең гаепсезлеген исбатлау юлларын эзли. Әмма шагыйрьнең үтенечләре, башкаларныкы кебек үк, җавапсыз кала. 1950 нче елны Х.Туфанның лагерь срогы тула. Сәламәтлеге начар булуга карамастан, аны Новосибирск өлкәсенә сөргенгә җибәрәләр. Ул анда терлекче булып эшли. Кышын фермада,ә җәйләрен көтү көтә. Монда шагыйрьгә язу өчен мөмкинлекләр арта. Буш вакыты булу белән ул иҗат эшенә керешә, үзенең сагыш белән тулы лирик әсәрләрен яза.

2. Хәсән Туфанның иҗат баскычлары Х.Туфан 1924 нче елны Казанга килә һәм зур активлык белән иҗат итә башлый. Әдип чор яңалыкларын, яңа җәмгыять белән рухланып яшәвен, киләчәккә ышанычын үзе яхшы белгән тормыш материалына нигезләнеп сурәтли. Шагыйрь беренчеләрдән булып җәмгыятьчелекнең игътибарын ятим балаларны тәрбияләү мәсьәләсенә юнәлтә. “Зәңгәр бүре” поэмасында (1925) урам шайкасының башлыгы булган малайга әдипнең лирик герое тормышта үз урынын табарга булыша. Урал эшчеләре тормышыннан алып язылган “Урал эскизлары” (1926) , “Башлана башлады” (1927) ,”Ике чор арасында”, “Бибиевлар” (1927) кебек поэмалары поэзиягә үзенчәлекле шагыйрь килүен белдерәләр. Х.Туфан үзенең бунтарь характерлы геройларның тормышчан шартларда сурәтли. Алар искегә киртә куеп , яңа тормыш төзүче, чорның яңа геройлары, киләчәк кешеләре булып алга килеп басалар. Күбесенең тормышта прототиплары булган геройга үз эшләренең дөреслегенә ышану , оптимистик рух, бетмәс-төкәнмәс энергия хас. Әдип олы тормышка фатиха биргән завод-фабрикалы, шахталы Уралына яратып, үз итеп эндәшә:

Хуш,Урал,хуш!

Әгәр еллар мине

Кайтармаса сиңа тагын да,

Бу балаңның төсе булып сиңа

Үзең биргән җырлар калырлар…

(“Урал эскизлары”)

Х.Туфанның беренче әсәрләрендә үк үзенчәлекле поэтик форма сиземләнә. Ул поэтик сурәтләрне сөйләм теле аша бирергә омтыла , шунлыктан аның шигырь-поэмалары нәтиҗәсе буларак “Ак каен” (1933) шигыре языла. Классик шигырь формасына нигезләнеп , шул ук вакытта шартлылык алымнары белән оста үрелгән әсәр тирән эчтәлек белән сугарылган. Әдип күз алдында гражданнар сугышының җан тетрәткеч фаҗигасен китереп бастыра , һәм ул вакыйгаларның башка кабатланмаска тиешлеген искәртә.

30 нчы елларда Х.Туфан үзенең каләмен җырлар, маршлар,балалар өчен әсәрләр язып сынап карый. Аның чор, үткән һәм бүгенге турында уйланулары фәлсәфи характердагы “Ант” (1935) поэмасында чагыла. Шагыйрь анда күренекле большевик, дәүләт җитәкчеләреннән берсе- С.М.Кировның үтерелүенәдә үзенең мөнәсәбәтен белдерә. Бу елларның катлаулы , каршылыклы атмосферасы, билгеле, Х.Туфанга да тәэсир итә. Ул еш кына икеләнеп кала, төрле юнәлештә эзләнә. Аның якын дусты , олы әдип Һ.Такташка багышланган шигырьләр циклында (“Давыл”, ” Ул өйдә юк иде”, “Ә үткәнгә хатлар бармыйлар”) иң самими уй-хисләре чагыла, поэтик осталыгы билгеле бер үсеш кичерә. Х.Туфан Такташның иҗаты алдында баш ия, вакытсыз үлеменә үкенүен белдерә:

5 стр., 2128 слов

«Туфан Миңнуллин драмаларында милли мәсьәлә һәм халык язмышы»

… аңа шул елларның күренекле шагыйре Туфан хөрмәтенә исем бирә. Шулай итеп Туфан Миңнуллинда татар әдәбиятына карата беренче хисләрне, м … Мәктәптә һәм авылда стена газеталары чыгаруда актив катнаша, аларда үзенең беренче шигырьләрен урнаштыра. Сугыш еллары… Теләгәнеңне тиз ген … бирә белү дә хас булырга тиеш. …Татар егете Илгизәр белән рус кызы Вера арасындагы гөнаһсыз яратышу хисе гаилә кору белән …

Киләчәккә хатлар барып җитә,

Ә үткәнгә хатлар бармыйлар…

Х.Туфанның 60-70 нче еллардагы иҗаты турында сөйләгәндә “Ак каен” шигыренә тукталып китик:

Шигырь өч өлештән тора. Беренчесендә лирик герой гражданнар сугышының фаҗигасен, аның гайре табигый булуын күрсәтә. Икенче өлештә ак каен белән үлемгә дучар ителгән егетнең сөйләшүе бирелә. Өченчедә лирик геройның элеге вакыйгага мөнәсәбәте күрсәтелә.

Сугышка, яшь егетнең үлеменә нәфрәт икенче өлештә хис дәрәҗәсе буларак ачыла. Егетнең җан ачысы белән әйткәннәрендә, каенның көчсезлектән аптыраулы җавабында әрнү, хисләр ташкыны бөтен күңелләргә үтеп керә:

Әле булса тибрәнәдер төсле

Шул каенга аскан яшь егет.

Соңгы строфада лирик геройның юаныу бирелә:

Киң кырларда үзе генә түгел,

Эзе дә юк инде ятларның.

Шигырьдә сурәтләү чараларыннан җанландыру (каенның сөйләшүе), чагыштыру(“яфраклары коела яшь кебек”), эндәшә (“елама син ,каен, аппагым”) кулланыла. Алар, нигездә,лирик геройның хис дәрәҗәсен ачуга хезмәт итә.

3. Х.Туфанның тоткынлык чоры иҗаты.

Бу чорга бәя бирергә теләгәндә, “Агыла да болыт агыла”, “Кайсыгызның кулы җылы” шигырьләренә анализ ясыйбыз. Шигырьләрнең төп эчтәлеге исемгә үк чыгарылган, һәм болытка бәйле фикерләр 1-2 һәм соңгы строфаларда кабатлана. Тоткынлыктагы шагыйрь лирик герое аша үзенең кайгы, хәсрәт, сагыну хисләрен белдерә.

Агыла да болыт агыла

Туган — үскән җирләр ягына Әлеге юлларда тоткынның ирекле болытка мөнәсәбәте ачыла башлый. Әмма болыт аның хәленнән, йөрәгендәге хис-тойгылардан хәбәрдар түгел, әлеге билгесезлек лирик геройны тагы да борчый. Юл образы тормыш юлын ачыклап килә: “Роман кебек күңелле син,юл!” Чабаталар, итекләр туздырырлык борчулы, каршылыклы булса да , лирик герой үзенең үткәне, кылган эш-гамәлләре өчен үкенми, аны хәтта “роман кебек күңелле” дип, матур чагыштыру аша бирә. Лирик геройның бүгенге хәле дә җиңел түгел:

Ә син, яңгыр, искә төшермә

Итегемнең ничек икәнен…

Ахыр чиктә һәркемнең гомере зират белән чикләнә. Лирик герой моны да ачык аңлый, табигый күренеш дип кабул итә. Аның борчылганы:

Тәрәзәгә чиртер дә яңгыр

Нәрсә әйтер туганнарыма?!

Бу сорауга җавап эзләп болытка, юлга, зиратка мөрәҗәгать итүе лирик геройның юаныч эзләве булып тора.

“Кайсыгызның кулы җылы?” шигырендә без авторның кичерешләре аша

тормышның ачысын-төчесен күп татыган лирик геройның түземлелеккә, сабырлыкка өйрәнгәнгәнен күрәбез. Әмма хәсрәте шундый зур, күлмәк җиңен ертып, йөрәген бәйләргә риза.

Кайгының яңасы килә, әмма тиз генә кайта да алмый: “Юллар… озын иделәр…” Соңарып кайтып, каберен күрергә, алкалары белән генә юанырга кала. Лирик герой иң кадерле кешесен югалта. Хәсрәте шулкадәр зур ки, “Вулканнарга керер идем, Шундадыр ул… дисәләр”, ди.

Лирик герой башына килгән хәсрәт-борчуларны яшермичә, буямыйча әйтә: “Бирде дөнья кирәкне”. Кадерле кешесен югалту кайгысын күлмәк җиңе белән бәйләп кенә басып булмый. Лирик геройга күңел кичерешләрен, олы йөрәген аңлаучы “җылы куллы”, кешелекле иптәш кирәк.

Йомгаклау өлеше

Шагыйрьнең иҗатының кыйммәтен билгеләп, әдәбият галиме Н.Юзиев болай дип язды: “М.Җәлил, Ф.Кәримдә генә түгел,Х.Туфанда да татар шагыйренең намусы, татар шагыйренең көче, куәте сыналды”. Ә инде әдип әсәрләренең генә түгел, үзенең шәхси үзенчәлекләре турында Г.Бәширов: “Шагыйрьләр хакында сүз чыкканда, гадәттә, поэзия яши, диләр. Хәсән Туфанны исә мин ул үзе шигырь булып яши дияр идем, чөнки Туфанны шигърияттән, шигырьне Туфаннан башка күз алдына китерү мөмкин түгел. Ул-шигъри образга, шигърият дөньясына гашыйк кеше. Шигырьнең теләсә нинди киртәләрне җимерерлек тылсымлы көче барлыгына Туфан кебек чын күңелдән инанган башка кешене мин белмим.

4 стр., 1893 слов

Мотивы лирики Лермонтова в романе «Герой нашего времени»

… лирики. Основные философские принципы Лермонтова нашли свое отражение в романе «Герой нашего времени», где поэт выразил свою жизненную, нравственную позицию, следовательно, роман объединил основные мотивы, … Печально я гляжу на наше поколенье!, Его грядущее — иль пусто, иль темно,, Меж тем под бременем … — Лермонтов исповедовался в своей поэзии, и, перелистывая томики его сочинений, мы можем …

Гомумән, Х.Туфан, тормыш һәм иҗат юлында нинди генә каршылыкларга очрамасын, бервакытта да туган җиренә, халкына һәм поэзиягә булган тирән ышанычын югалтмый. Аның халык әдәбиятына нигезләнгән иҗаты, татар классик поэзиясенең традицияләрен алга таба үстереп һәм киңәйтеп, үзенә бер шигъри дөнья булып формалаша. Ул татар шигырен яңа эчтәлек, яңа ритмик ачышлар, лирик композициянең, строфа төзүнең классикага әверелердәй яңа үрнәкләре белән баета.

Совет әдәбиятын үстерүдәге хезмәтләре өчен Хәсән Туфан ике тапкыр Хезмәт Кызыл Байрагы ордены (1970,1980) белән бүләкләнә, ә «Сайланма әсәрләр» (Казан, 1964) китабы өчен ул 1966 елда Татарстан Республикасының Г.Тукай исемендәге Дәүләт премиясенә лаек була.

Ул 1981 елның 10 июнендә Казанда вафат була, Яңа бистә зиратында җирләнә.

Кулланылган әдәбият исемлеге

1. Нигъмәти Г. Туфан шигырьләре // Г.Нигъмәти. Сайланма әсәрләр. — Казан:Татар. кит. нәшр., 1958. — 202-224 б.

2. Юзиев Н. Тылсымлы шигърият дөньясы //Н.Юзиев. Сәнгатьчә матурлык һәм осталык. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1969. — 231-243 б.

3. Туфан X. Бәлки, шагыйрь булмас та идем… // Х.Туфан. Давыллы еллар лирикасы. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1970. — 5-22 б.

4. Галиуллин Т. Сүз кушасы килә талларга… // Т.Галиуллин. Яңа үрләр яулаганда. — Казан: Татар. кит. нәшр., 1972. — 110-138 б.

Кушымта

Хәсән Туфан Хәсән Туфан Я. Ухсай белән. Казан, 1961

Хәсән Туфан Адель Кутуй һәм Шамиль Усманов белән, 40нче еллар