Куьунну айыл5а сочинение

Улахан бэлэх о5олоругар аналлаах куьунну аралдьыйыы сценарийа

Цель: Создать для детей и родителей атмосферу радости и праздника; воспитывать у детей организованность, самостоятельность, инициативность, умение поддерживать дружеские взаимоотношения со сверстниками и родителями.

Кыттыыны ылаллар: Ведущай; кэмус куьун; тороппуттэр; о5олор;

О5олор музыка тыаьыгар до5уьуоллатан атахтарын тоботугэр иитээччи кэнниттэн змейканнан хааман киирэн тураллар.

Ыытааччы: — О5олор, корун эр тула оттубут тугун учугэйэй!!! Хайдах курдук кэрэтэй. хоспут иьэ симэммит! Киммит маннык кичэллэн биьиги хоспутун киэргэттэ? Уонна ханнык бырааьынньык бугун буолар?

О5олор: — Комус куьун!

Ыытааччы: — Саамай соп, о5олор, бугун биьиги куьун бырааьынньыгар кэллибит. – кэмус куьун кэлбитин биьиги хантан биллибит? (оголор эппиэттэрэ)

Музыка тыаьыыр куьун киирэр .эргийэр сэбирдэхтэрин тамнааттыыр

Куьун: — Дорообо буоллун,утуэ дьоннор! Сайыммыт бутэн куьун мин тиийэн кэллим

Ыытааччы: -Дорообо! Дорообо комус куьун! Биьиги олус уэрдубут эн биьиэхэ кэлбиккэр.

Кэмус куьун кэлбитин

О5о аймах уэрэ кэрдэ

Тэлибириир сэбирдэ5и

Эккирэтэ оонньотто.

Кыьыл кэмус сэбирдэхтэр

Атахтарбыт анныгар

Хачыгырыы тыаьааннар

Биьигинниин оонньууллар.

Сэбирдэхтэр тэлээрин

Ха5ыс тыалтан оргууйдук.

Ого аймах уэрдун-кэттун

Эьигинниин сырыстын.

Биьиги о5олорбут Куьуннэ анааммыт хоьоон аа5ан иьитиннэриэхтэрэ

Хоьооннор

Бала5ан ыйа

Бала5ан ыйыгар бачча5а,

Бары улэ тумуктэнэр:

Хомуллубут ходуьа5а

Холку чуумпу уктэнэр.

Куьунну тыа комно5о

Комус ардах буолар:

Костор сир, ыллык бо5о

Кото5оннон туолар.

Кус-хаас, чыычаах – барыта

Куннээх сиргэ курэнэр,

О5о аймах ырыата

Детсадка дьиэрэйэр.

Куьун

Хаьын туьэн сарсыарда

Хатын,-чаран, кырыарда.

Сэбирдэхтэр туруттан

Сиргэ дайан тустулэр.

Кустар хоту дойдуттан

Куьугуруу коттулэр,

Эриэн ситии быа хатан,

Эймэннилэр уор хаастар.

Куьун

Куох да куох халлаантан

Куммут ылаарбыт.

Боолуунну хаьынтан

Хатын, саьарбыт.

Костоллор ыраахтан

Улахан оттор.

Кон,ускэ талахтан

Сэбирдэх тохтор.

Оттоммут алаастар

Олус ыраастар.

Кырбыйтан чыычаахтар

Курэниэ суохтар.

Оо, чуумпу да буолла,

О5олор суохтар.

Оскуола аьыллан,

Уорэнэ баартар.

Куьун: — оо, олус да учугэйдик аахтылар. О5олорбон анааммын элбээх элбэх сэбирдэхтэри а5алтым.

— О5олор, мин оонньуурбун олус собулуубун. Онтон эьиги оонньуургутун собулуугут дуо? Чэйин эрэ оонньуохха.

Оонньуу «Сэбирдэхтэри хомуй»

Ыытааччы: Куьун, наьаа да учугэй оонньууну оонньоттун. Элбээх элбэх сэбирдэхтэри хомуйдубут.

Тыалы кытта элиэтии

Сэбирдэхтэр көтөллөр,

Ыллык суолу бэлиэтии

Көбүөр тиһэ түһэллэр.

— Сэбирдэхтээх ункуулуубут дуо?

Ункуу «Сэбирдэхтэр»

Куьун: Оо, наьаа да интириэьинэй эьигини кытта. Аны таабырынна таайсыах.

Таабырыннар

Ыытааччы: — Куьун, биьиги о5олорбут о5уруот астарын туьунан ырыаларын иьит.

Ырыа «О5уруокка»

Куьун: — Мин оссо биир оонньууну билэбин о5уруокка сыьыаннаах. Оголор эьиги тороппуттэргитигэр хортуоска хостуулларыгар комолоспуккут дуо? (О5олор эппиэттэрэ)

Оонньуу «Хортуосканы луоскуннан хомуй», «Собери урожай»

Ыытааччы: олус да учугэй, кордоох оонньууну оонньоттун. Эйиэхэ улахан махталбытын тиэрдэбит уонна кыргыттар толорууларыгар «Зонтиктаах »ункуу бэлэхтиибит.

Зонтиктаах ункуу

Ыытааччы: Кьуммут биьиэхэ элбээх элбэх сэбирдэхтэри а5албыт. Билигин о5олор ийэлэрин кытта хартыына оноруохтара. (Творческая мастерская)

Ыытааччы: Биьиги ийэлэрбит, о5олорбут олус да кэрэ хартыыналары онорбуттар.

Уопсай ункуу

Куьун: — Мин эьиэхэ кэлэммин олус да уэрдум, сынньанным. Миигин уэрэ корсубуккутугэр махтал. Ба5арабын эьиэхэ сахалыы сайа5ас санааны, дьолу-соргуну.

(куьун бараары зонтигын арыйар. Зонтигар кэмпиэттэр сапка бааллан ыйана сылдьаллар. О5олору кундулуур. Музыка до5уьуолунан тахсан барар)

«Саха Ороспуубулукэтин «Нам улууьа» муниципальнай тэриллии Тубэ орто оскуолата» муниципальнай казеннай уерэх тэрилтэтэ

Айыл5а уратылаах симфониятын хоьуйааччы –

 Иван Егорович Федосеев

Толордо: Попова Розита, 7 кылаас уерэнээччитэ

                                                        Салайааччы: Куприянова Ольга Семеновна,

                                  алын суьуех кылаас учуутала

2014

Талааннаах прозаик, поэт СР культуратын утуелээх улэьитэ, ССРС бэчээтин туйгуна, П.А.Ойуунускай аатынан СР Государственнай, Н.М.Карамзин аатынан Россия Суруйааччыларын союьун бириэмийэлэрин, Эрилик Эристиин аатынан литературнай бириэмийэ уонна А.П.Илларионов аатынан СР Государственнай мунна5ын (Ил Тумэн) журналистика5а анал бириэмийэтин лауреаттара, Чурапчы уонна Таатта улуустарын бочуоттаах гражданина Иван Егорович Федосеев — Доосо 1946 сыллаахха тохсунньу 12 кунугэр Чурапчы оройуонугар  Дирин нэьилиэгэр тереебутэ.

Мин  Иван Федосеев суруйааччы быьыытынан о5олорго аналлаах кэпсээннэрин хомуурунньугун аахпытым таьынан, кини биир уратытын туьунан ахтан ааьыахпын ба5ардым.  Ол курдук кини бэртээхэй хоьооноругар Саха сирин самодеятельнай композитордара, мелодистара ырыа айан кэбиспиттэрэ уостан туспэккэ ылланарын биллим. Анардас ол да ырыалар ааттарын ахтан аастахха мин поэт сырдык талаанын, кэрэ5э умсул5анын, утуе5э ба5атын туьунан ча5ылхай ейдебулу ыллым.

Улахан, баай кэрэ талаан – Иван Егорович Федосеев буолар. Саха литературатыгар  киьи уонна айыл5а темата киниэхэ кун теруе5уттэн бигэтик киирбитэ. Аар тай5аны, аарыма ерустэри, киэн киллэм сыьыылары, керунэн куйгуерэр кетеру-суурэри кытта керсуьуулэр кэрэни кэрэхсииргэ, улууга умсугутарга уерэтэллэр, Ийэ дойдуга итии тапталы иитэллэр. Кини курдук айыл5а уратылаах симфониятын итэ5этэрдик суруйарга олус сэдэхтик керсуллэр уран-нарын дууьалаах буолуохха наада. Кини уйэ анарыгар чугаьыыр кэм айбыт, суруйбут. Угуьу, уйэлээ5и, утуену. Олортон чулуулара тереебут айыл5атын кэрэтин, баайын, се5умэрин туьунан. Ама ханнык аа5ааччы хара5а-санаата туолуо суо5ай – кини айыл5а5а аналлаах лирикатыттан.  Оннук угустэр, оччо кэрэлэр. Холобур «Маннайгы хаар» хоьоонун айыл5а ити кестуун кимтэн да атыннык этэргэ кыьанар. Ким да ситэ кере илигин керерге холонор:

Ити мин кун кубэй ийэм

Солко саптары субуйбута,

Биитэр уер куба эргийэн,

Кынаттарын кылбаннаппата.

…Алаас, уруйэ, ойуур, маар

Ма5ан са5ынньа5ын кэтэр,

Кыьын иьэрин кемнех хаар

Илдьит буолан, дьонно этэр.

Кэрэтиэн талба айыл5а

Туертэ танас уларыттан,

Ол иьин уерэн кылыйда5а

О5о аймах сыа хаарынан! /Маннайгы хаар/

Оттон бу хоьоон Кундэни саналыы аахпыкка холонноох:

Сааскы  сарсыарда сандаарда,

Сырдыы, сырдыы

Куеллуун кулумнуу

Дьэрэлийдэ, чэмэлийдэ.

Оттуун-мастыын,

Уулуун-тыалыын

Унаарыйда, тунаарыйда.

Сибэккилэр сипсиьэллэр,

Сэбирдэхтэр силирдииллэр. /Суурээн/

Кундэ5э сир симэ5э «сип-сап сибигинэьэр», хонуу ото хонон туран «хоп-сип хобугунаьар». И.Федосеев ити кестууну хатылыыр курдук эрээри уут-укчу утуктубэт, туспа хара5ынан ойуулуур.

Иван Федосеев айыл5а ырыаьытын быьыытынан биир улахан ситиьиитэ    еруу ахтылла туруо. Кини тереебут, улааппыт сирэ буолбатах эрээри, дууьатыгар, ол аата поэзиятыгар наьаа ча5ыл5айдык инэн хаалбыт Хоту дойдутун обраьа саха поэзиятын биллэрдик байыппыт киьинэн буолар.

Эллэй айбыт таба туьунан хоьооно ырыа буолан кинкиниир  киэн тай5аны, тунаарар толуу туундараны тилийэ кеппутун курдук И.Федосеев «Туундара» диэн ырыата аан дойду истэр кулгаа5ын эргиччи сэргэ5элэппит, кэрэхсэппит. бу ырыаны Российскай Федерация уонна Удмуртия народнай артиската Маргарита Суворова бэйэтин репертуарыгар киллэрэн Аан дойду угус государстволарын  урдук сценаларыгар, Москва5а Ыччаттар уонна студеннар аан дойдутаа5ы12-с фестивалларыгар, Утуе дьулуур оонньууларыгар имэннээхтик толортообут.

Туундара, туундара …

Мин тулам – тумара,

Эргиччи манан хаар,

Энсиллэр киэн куйаар.

Бардар-бар, бардар-бар

Бараммат хаар да хаар,

Тамайар, тамайар,

Табакам, дьэ айаннаа. /Туундара/

Иван Федосеев бу хоьоонугар «хабылыас тымныы», «хабараан дьыбар», «хаьыырар буур5а» ойууламмытарын иьин, син биир кэрэ саас кэлиитэ, кунду куннэр эргийиилэрэ хайаан да этиллэр. Тыйыс тымныы туундара, тулалыыр манан хаар, киэн куйаар айыл5а, табалар – киниэхэ бу кестуулэр мунура суох кэрэлэр, кинилэри поэт туспа хара5ынан керер, дьиктилээх образтарга кубулутар.

        Уьулуччу уран тыллаах ырыата айыл5а эмиэ биир дьикти кестуутун иэйэн-куойан хоьуйар «Сардаана» диэн бэйэтин ырыатын кытта кэрэлэринэн кэккэлэьэллэр. Бу ырыаны Саха Республикатын народнай, Российскай Федерация утуелээх артиската Альбина Борисова Америка Холбоьуктаах Штаттарын угус куораттарыгар, ХНТ штаб-квартиратыгар ыллаан дьиэрэппит. Хайдах да диэбит иьин, поэт хоту дойдуга дууьатын  туттарбыт, этэр иэйиитин истинин анаабыт хоьоонноро кини  сырдык  талаанын еруу кэрэьэлии тураллар. Ол курдук мин кыра сылдьан детсадка «Туллуктар» диэн Иван Федосеев суруйбут хоьоонун аахпытым:

Туллуктар, туллуктар,

Туус манан туллуктар

Тунал хаар курдуктар,

Туртанныы турбуттар.

..Айыл5а тиллиитин,

Айгыр саас кэлиитин

Туллуктар эттилэр,

Туртанныы кеттулэр. /Туллуктар/

 Тулалыыр эйгэбитин, тереебут айыл5абытын, тыынар-тыыннаа5ы, отун-маьын эгэлгэлээн хоьуйан, кэрэ, дьикти, намчы, уйа5ас гына поэт Иван Федосеев керуутэ аа5ааччыларыгар айыл5аны аьынар, харыстыыр, елербет, алдьаппат, буомуртубат теттерутун бар5ардар, сайыннарар, чэлгитэр ейу-санааны уескэтэр. Ити — биьиги бугунну олохпут чахчыта буолуохтаах диэн санаа5а кэллим.

Кунду о5олор, аа5ааччылар Иван Егорович Федосеев – Доосо утумэн угус ырыалардаах айыл5аны айымньыларын истэригэр холбуу тутан «тупсаран биэрэр» эрэ хоьооннорун аа5ын, кэрэхсээн.

   
  Утуе
кунунэн, кунду биир саастыылаахтарым, дьууллуур субэ!

Мин
аатым Сивцева Сардаана Сылан орто оскуолатын 4 кылааhын
уерэнээччитэбин. Бугун кэпсиир темам аата «Айыл5а кердеhуутэ —
экосуумка».

Сыалым:

Айыл5аны
харыстааччы – экосумка буоларын ейдеен, дьонно тиэрдии.

Соруктарым:

—
Экосумка туhунан
ыйытык ыытааhын, туhатын туhунан,
экономически барыыhын  тар5атааhын;

—
 ма5аhыыннарга
дьон хайдах суумкалаах кэлэн атыылаhалларын кэтээн керуу;

—
дьиэ кэргэмминэн экосумканы  дизайннаан,  киэргэтэн тигээhин;

—
экосумка туhатын,
табыгастаа5ын, экономически барыыстаа5ын о5олорго, тереппуттэргэ кэпсээhин.

    
Былыргы сахалар уhун
уйэлээх, бе5е доруобуйалаах дьон этилэр. Кинилэр бултаан-алтаан, суеhу ииттэн
олорбуттара. Билигин биhиги
тереебут айыл5абыт улаханнык айгыраата, киртийдэ. Биhиги олорор
дэриэбинэбит уулуссаларыгар араас салапаан пакеттар, пластиковай иhиттэр бех
буолан сыталлар. Салапаан пакеттар, пластик иhиттэр бутэhиктээхтик
урэллэр кэмэ 500 сыл буолар.  Оннук бехтер элбээн сир урдугэр кытаанах бех
буолан айыл5а5а киьи доруобуйатыгар кутталлары уескэтэллэр. Ол курдук, суеhулэр, кыыллар
салапааны сиэннэр, ас буhарар
органнара улэлээбэккэ елеллер. Муостарыгар, туйахтарыгар эринэн эрэйдэнэллэр.
Ити пакеттар оннуларыгар  тугу эмит атыны толкуйдуохха сеп диэн санааттан танас
суумка туттар табыгастаах дии санаатым. Онтон кинигэни, интернети хасыhан
экосумка диэн баарын биллим.

   
Экосумка диэн тугуй? Эко диэн экология диэн тылтан тахсыбыт. Экология –диэн
тулалыыр эйгэни, айыл5аны харыстыырга уерэтэр наука. Экосумка диэн танастан
тигиллибит суумка. Пакет суумкаттан аккаастаныы бастакы хардыыта буолар.
Экосумка ыйааhына суох,
илдьэ сылдьарга табыгастаах. Экосумканы ким ба5ар бэйэтэ себулуурунэн
дизайннаан киэргэтэн тигиэн сеп. Киртийдэ5инэ теhе багарар
сууйуохха сеп.

Мин
бэйэм уерэнэр оскуолабар алын суhуех кылаас о5олоругар ыйытык ыыттым
ол тумугэр:

-алын
кылаас о5олоро экосумка туhунан  билбэттэр эбит.

—
салапаан пакеттар, пластик иhиттэр айыл5а5а уонна киhи доруобуйатыгар
улахан буортуну онороллорун билбэттэр, улаханна уурбаттар эбит.

Онтон
салгыы ,олорор беhуелэгим
ма5аhыыныгар
уонна рыноктарга сылдьаммын дьон теhе экосумка туттарын кэтээн кердум.
Онно маннык тумуккэ кэллим:

-нэhилиэнньэ
уксэ салапаан пакеты тутталлар эбит.

Аны
сылга биир дьиэ кэргэн, уерэнэр кылааhым дьиэ кэргэнэ  теhе  пакеты быра5арын
аа5ан кердум:

	ахсаана	Туттар пакет ахсаана	сыаната
1 нэдиэлэ5э	1 сылга	1нэдиэлэ5э	1 сылга
Дьиэ кэргэн	1	4	192шт	32рб	1536рб
Кылаас дьиэ кэргэнэ	11	44	2112	352	16896

Экосумка
туох барыыстаа5ын уерэтэн кердум

№	Материал	Ахсаана	Сыаната
1	Метровай танас	50см	100рб
2	Сап	2	40рб
3	Быа	2м	80 рб
	Барыта:		240 рб

Мантан
 кестерунэн, салапаан пакеттан аккаастаннахха хас биирдии киhи

 50
литр  бензин экономиялыан сеп. Ол барыта дьиэ кэргэн харчытын харыстыа.

Тумукпэр
мин маннык санаа5а кэллим:

Айыл5аны
харыстыыр улэлэртэн биир наадалаах ерутунэн буолар эбит – экосумка. Биhиги  экосумканы
 туттаммыт айыл5абытын харыстыыр , дьиэ  кэргэммит  харчытын  да  ыскайдаабат 
эбиппит.

                       
Бол5омто5ут иhин
баьыыбаларын.

Работа, представленная на фестиваль

Раздел:

Литературное творчество

Учебный год: 2010 / 2011

Автор:
Павлов Эрик Николаевич

Руководитель:
Кардашевская Надежда Анемподистовна

Материалы работы:

591221.zip
* (9 кБ)

Описание работы:

Сочинение на якутском языке о духе леса, покровителе охотников в якутской мифологии.

Контактная информация:

---

Вконтакте

Одноклассники

Мой мир

* Для распаковки архива вы можете воспользоваться бесплатной программой 7-Zip или любой другой программой, поддерживающей архивы 7z и Zip.

С.Данилов «Кыьынны кун» хоьоонугар ойуулуур-дьуьуннуур ньымалар

5 кылааска саха литературата, тыла, торут культурата силлиспит уруога

(уруок-чинчийии)

Учуутал: Шишигина Галина Николаевна,Амма улууьун Сата5ай орто оскуолатын саха тылын, литературатын учуутала, педстаж 35 сыл.

Темата: С.Данилов «Кыьынны кун» хоьоонугар ойуулуур-дьуьуннуур ньымалар.

Сыала:

• Хоьоон тылын-оьун чинчийии;

• Ойуулуур-дьуьуннуур ньымалары о5олор текстэн булар сатабылларын сайыннарыы;

• Хоьоон сурун санаатын нонуо саха торут ойдобуллэрин инэрии, утуо быьыыны батыьарга иитии.

Уруок тэрилэ: о5олор уруьуйдара, проекторынан тирэх ойдобуллэри кордоруу.

Уруок хаамыыта

Киириитэ:

У. Одун хаантан олохсуйбут этэр тылбыт эгэлгэтэ, саныыр санаабыт сарбынньа5а, толкуйдуур толкуйбут бачча буолбатын (аллараа таьым), бачча буолбатын (орто таьым), бачча буоллун (урдук таьым)!

Мин эьиэхэ алгыс онордум – онон бу уруокка туох баар бол5омтобутун, толкуйдуур дьо5урбутун барытын тумэбит. То5о диэтэххитинэ, бу манна мустан олорор учууталлар эьиги тоьо сайдыбыккытын, тоьо билиилээххитин-сатабыллааххытын короору кэллилэр. Алгыс диэн туох эбитий?

Билигин ойдоон истин эрэ:

Стр. 138. С.Тумат «Муора арыытыгар олох» диэн кэпсээниттэн хаар туьунан быьа тардыы.

Ханнык айымньыный?

То5о хаар туьунан аахпытым буолуой?

Бугун эмиэ хаар туьунан, кыьын туьунан – биьиги Сахабыт сирин саамай уратытын туьунан хоьоону аа5ыахпыт уонна кэпсэтиэхпит. Урут барбыппытын хатылыахпыт. Бугун туннугунэн кордоххо кун ча5ылыччы тыгар, саас кэлэн иьэр сибикитэ биллэр. Сотору хаар ууллан суох буоларыттан, куох сайын барахсан кэлэриттэн тоьо да уордэрбит, син биир таптыыр кэммитин кыьыны, ахтыл5аннаах хаарбытын поэттар хоьоонно хайдах уобарастаан суруйалларын чинчийэргэ холонуохпут.

1. Дь/у. бэрэбиэркэлээьин.

А.И.Софронов-Алампа «Маннайгы хаар» хоьоонугар уруьуй онорон кэлиэхтээхпит. Уруьуйбут айымньы ис хоьоонун тоьо ойдообуппутун кордоруохтээх.

Проекторынан тирэх тыллар:

1. Харана былыт хаххалыы халыйда.

Костор эрэ кулугурдэ,

Мас эрэ барыгырда.

Кобуор курдук кобуорунньук хаар куудэпчилээтэ.

Хара буору хаарынан сапта.

1. Кулук сир кулумурдээн коьуннэ,

Аппа, алаас алаарыйа сандаарда.

Ып-ыраас,сып-сырдык хаар кун уотугар кулумурдээн коьуннэ.

Манаас ынах маныраан анаарытта.

О5о аймах ойуоххалыы оонньоон…

Кырдьа5ас отто кыьал5атын кэпсээтэ.

О5олор уруьуйдарын кордороллор, быьааран кэпсииллэр.

Хаары ойуулуургутугар ханнык быьаарыы тыллар, эпитеттэр комолостулэр?

Хаар – кобуор курдук кобуорунньук

Кураанах

Ып-ыраас

Сып-сырдык

Хаартан уорбуттэр – о5олор (то5о?)

Соьуйбут – манаас ынах (то5о?)

Хомойбуттар – кырдьа5астар (то5о?)

Бу барыта биьиги уруьуйдарбытыгар костор дуо? Художник улэтигэр булгуччу, син биир хоьоонно курдук, дьон сыьыана костуохтээх – эбэтэр ойууланар дьон, эбэтэр автор. Биьиэхэ ол балачча кыаллыбыт диибит.

Сыана туруорабыт.

1. С.П.Данилов «Кыьынны кун» хоьооно. Стр. 153.

И.Гоголев этиитэ. Айыл5а дьикти ис дууьалаах, мындыр ис номохтоох.

А.С.Пушкин – эпиграф.

Аа5абыт – строфаларынан уллэстэн.

1. Кыьынны куммут хайда5ый? Тымныы.

2. Поэт то5о кыьынны куну таптыырый? Чаран комус курдук кулумурдуур – тупсар.

3. Кыьын то5о дьон сынньалана суо5уй? Тымныыга тонумаары улэлиир.

4. Улэьит киьи то5о дьоллоо5уй? Улэлиир-хамсыыр киьи чэбдик, доруобай буолар.

Кимнээх тоноллоруй? Сыылба, сыппах, най дьон.

1. Манан он сахаларга туох суолталаа5ый? Кэрэ.

2. Дьон дууьата манан хаар курдук диэн то5о этэрий? Учугэй, ыраас.

3. Хоьоон сурун санаата бутэьик строкаларга этиллэр диэн билэбит.

Тымныыны куустээх, улэьит, учугэй санаалаах дьон тулуйаллар. Куьа5ан дьон, бэлэмнэ бэрт, сурэ5э суох киьи Саха сиригэр тулуйбат, куотар. Саха дьоно хаар курдук ыраас дууьалаахтар диэн поэт этэр. Биьиги эмиэ сахаларбыт. Хаар курдук ыраас дьоммут.

Бэйэ5ит тускутунан хоьоону собулээтигит дуо?

1. Бу эьиги тускутунан учугэйкээн хоьоону Сэмэн Данилов ханнык ньымалары туттан суруйбутун билиэххитин ба5ара5ыт дуо?

Тэтэрээккэ:

Сорудах 3. Стр.155.

1. Хатылааьын:

Кыьынны кун -4

Хаар – 4

Манан – 7

То5о хатылааьыны туттарый?

Сурун ойдобуллэр – тоьо5олоон этэр.

1. Тэннээьин:

Ымыы курдук кытардар.

Манан хаар курдук дууьа.

Куннуу ылаара уорэр.

Тунал хаардыы мунчаарар.

Ытарчалыы ыга ылар.

То5о? Аа5ааччыга хара5ар костор курдук буоллун диэн.

1. Быьаарыы:

Манан – хаар

кырса

кырынаас

хабдьы

Чэбдик – дьыбар

дьол

Кун – кыьынны

тыйыс

тымныы

Дьон – сыылба

сыппах

най

То5о? Тыллар ойдобуллэрин чуолкайдаан биэрэр.

1. Маарыннаьар тыл, синоним:

Тымныы-дьыбар

Дьон – улэьит (дьон)

Куустээх (дьон)

Кулуктээх (дьон)

ТО5О? Олус элбэхтик хатылаатахха текст, хоьоон сымсыыр, куьа5ан буолар.

1. Тыыннаа5ымсытыы:

Кыьынны кун – сынньалы, уоскуланы билиммэт, куустээ5и собулуур, кулуктээ5и сирэр.

Хабдьы суруйар

Дууьа уорэр, мунчаарар.

То5о? Уобарастаан , хоьоон тылын этигэн онорор.

1. Дьуьуннуур туохтуурдар – хайааьынынан ону-дьуьуну кордорор:

Хаар тунаарар. (тунах, урун дьуьунннэн костор, белеет снег)

Дьыбар кытардар.(кыьыл оннуур, краснеет от мороза)

Комус дуйдуур (комус курдук дьуьуннуур, иней золотится)

То5о? Аата этэрин курдук туохтуурдар ону-дьуьуну кордороллор, ону поэт туьанан хоьоонун тылын байытар,харахха костор курдук этигэн тыллар.

Хоьоонно 6 уус-уран ньыманы буллубут. Арай поэт бу ньымалары туттубатах буоллун? Хоьооммут хайдах буолуо этэй? Хаар манан дьуьуннээх, дьыбар иэдэскин кыьыл онорор. Тымныы куну таптыыбын, кыьын улэьит киьи тонмот, сыылба, сурэ5э суох киьи тонор. Дьон дууьата ыраас.куустээх киьи тымныыны тулуйар, куьа5ан киьи тулуйбат. Бу хоьоон дуо? Суох. Поэт хайаан да уус-уран ньымалары туттан хоьоону айар эбит.

1. Дьу. Бу учугэйкээн хоьоону нойосуустуубут. Сурунун.

2. Сыаналарбыт дьу. толорбуттарга – уруьуйга.

3. Миигин бол5ойун. Бугун биьиги ханнык поэт хоьоонун аахтыбыт?

Хоьоону то5о собулээтигит?

Туох сананы биллибит?

Тугу сатаатыбыт?

Маладьыастар, хай5ана5ыт.

Ар5аьыттан тэьииннээх

Айыы айма5ын о5олоро,

Кохсуттэн контостоох

Кун улууьун о5олоро!

Санаабыккыт сатанан истин-

Сатабыллаах буолун!

Туппуккут тупсан истин –

Сатабылгыт сайдан истин!

Диэн алгыс тылларынан уруокпутун тумуктуубут.

Учуутал дьайыыта

Уорэнээччи дьайыыта

Уорэнээччи сатабыла

1.Алгыс. О5олор бол5омтолорун тумуу.

2 мун.

Турукка киирэллэр. Алгыс суолтатын быьаараллар.

Алын кылааска барбыт, дьонтон истибит, кинигэттэн аахпыт билиилэригэр тирэ5ирэн,учуутал алгыьын ис хоьоонуттан таьааран, алгыс суолтатын быьаараллар.

2.Уруок тематын, сыалын этэр.

2 мун.

Уруок тематын таьаараллар.

Таайтаран этиини сатаан ойдууллэр, ону сопко этэллэр(озвучивают).

3.Дьу. бэрэбиэркэлиир. А.И.Софронов «Маннайгы хаар» хоьоонун тоьо ойдообуттэрин тирэх тылларынан быьаарар.

5 мун.

О5олор уруьуйдарын быьааран кэпсииллэр.

Айымньы ис хоьоонун тоьо ойдообуттэрин тирэх тылларынан бэрэбиэркэлэнэллэр.

Сатаан сааьылаан кэпсииллэр.

Сатаан бэрэбиэркэлэнэллэр.

4.О5олор уруьуйдарын сыаналааьын.

1 мун.

Бэйэлэрин улэлэрин сыаналааьынна кытталлар.

Сыыьаларын булуналлар.

Коннорунэллэр.

5.С.Данилов «Кыьынны кун» хоьоонун темата саха ойдобулун нонуо быьаарар.

1 мун.

Бэсиэдэ5э кытталлар.

Эпиграф суолтатын сатаан быьаараллар.

6.Аа5ыыны тэрийэр, кэрчик ис хоьоонун ыйытыы биэрэн о5олору кытта комолоон таьаараллар.

5мун.

Строфанан уллэстэн аа5аллар, аахпыт кэрчиктэрин сурун ис хоьоонун этэллэр.

Аахпыттарын ойдууллэр.

Ыйытыыга сопко эппиэттииллэр.

7.Хоьоон ис номо5ун, сурун санаатын арыйар улэни тэрийэр.

1 мун

Комолоон хоьоон сурун санаатын быьаараллар.

Айымньы сурун санаатын булаллар, бэйэлэрин тылларынан быьааран этэллэр.

8.Хоьоонно уус-уран ньымалары чинчийии улэтин тэрийэр.

15 мун.

Текскэ улэ.

Уус-уран тыл араас ньымаларын текстэн булаллар.

Тумук сатаан онороллор.

9.Дьу биэрии.

1 мун.

Дневниккэ суруйаллар.

10.О5олорго сыана туруорар.

1 мун.

11.Рефлексия

3 мун.

О5олор уруокка улэлэрин сыаналаналлар.

Сатаан рефлексияланаллар.

infourok.ru

Сценарий к осеннему развлечению для дошкольников

Куьунну аралдьытыы «Куьунну тыа5а ыалдьыттыы»

Оголор музыка догуьуоллаах саалага киирэллэр. Ыыт-чы хаама сылдьан уоьэттэн ыйанан турар дискэлэри оргууй таарыйар, ол онтон сэбирдэхтэр туьэллэр.

Ыыт-чы: Оголоор, бугун биьиги куьунну тыа устун дьаарбайа барыахпыт. Корун эрэ, арагас сэбирдэхтэр тыалга тэлээрэн, оргууй сиргэ кэлэн туьэллэрин кэтээн корор сурдээх учугэй. Куьунну сэбирдэхтэринэн буруллубут сир устун хаамарга сымнагаьыан. Куьун, саьархай, кыьыл, борон дьэрэкээн онноро, киьи харагын уордэллэр.Оголоор, онтон эьиги куьуну собулуугут дуо? Куьун кэлбит бэлиэлэрин ааттаталаан эрэ (от- масс саьарар,тымныйар, сир, огуруот аьа хомуллар, котордор итии дойдуга котоллор).Маладьыастар! Онтон куьун туьунан хоьооннору билэгит? Чээрэ, ааган иьитиннэрин эрэ!

Хоьооннор (улахан, бэлэмнэнии болох)

Айта: Осень чудная пора!

Любит осень детвора

В лес с корзинками мы ходим

Много там грибов находим.

Мирик: Оту-маьы саьардан

Ойор куну намтатан

Кулумурдуу кулэ-уорэ

Куьуннубут кунэ ууннэ.

Ксюша:Осень как тебе мы рады

Кружит пестрый листопад

Листья около деревьев

Золотым ковром лежат

Эрчим: Комус куьун тыала

Куускэ сайа урдэ

Саьархай сэбирдэх

Сандаара тэлээрдэ

Тулабын коробун

Туох да олус уорэбин

Уорэбин-котобун

Уорбэккэ буолбаппын.

Байан:Осень золото роняет

Осень птичек угоняет

-До свиданья лес и луг

Мы летим на теплый юг!

Ырыа «Осенняя песенка»(праздник осенью в лесу…)

Ыыт: Куьун туьунан учугэй да хоьооннору, ырыаны иьиттибит.Онтон билигин биьиги кырачааннарбыт сэбирдэх хомуйуохтара.Чэйин эрэ, ким саамай элбэх сэбирдэги хомуйар эбит?

Оонньуу «Ким тургэнник сэбирдэги хомуйар»

Ыыт-чы: Кыьыл комус ыллыктарга

Кыьыл комус кобуор буолан

Кыьыл комус сэбирдэхтэр

Топ-топ тохтон туьэллэр

Тула туран ункулууллэр.

Оголоор, билигин тогуруччу туран сэбирдэх хамсаныылары утуктуохпут.

Игропластика «Сэбирдэх ункуутэ».

Ыыт-чы: Тыал сэбирдэги уоьэ-уоьэ котутэн таьаарар.Котон эрэр сэбирдэх эргийэр, кини наьаа чэпчэки, сэбирдэх сыыйа аллараа туьэр.Уна-ханас, иннигэр кэннигэр хачайданар.(музыка до5уьуоллаах оголор хамсанан иьэллэр).Тыал куускэ урэр, сэбирдэхтэр котоллор, эргийэллэр уонна сиргэ кэлэн туьэллэр.

Ыыт-чы: Сэбирдэхтэри туох хамсатан ункуулэтэр эбитий? Саамай соп, тыал.Оголоор мин эьиэхэ билигин таабырыннары таайтарыам, бол5ойон истин эрэ.

Таабырыннар.

1.Саас уунэн ко5орор, куьун алтан дуйданар, тыалга-кууска суйданар(сэбирдэх)

2.Кыьыл дьуьуннээх,элбэх битэмииннээх,тогурук быьыылаах, о5уруокка уунэр (помидор)

3.Суус сонноох биир да тимэгэ суох (хаппыыста)

4.Кыната суох да котор, уоьа суох да урэр,костубэт да куустээх баар уьу.(тыал)

5.Тобото суох да сэлээппэлээх, атахтаах да саппыкыта суох баар уьу.(тэллэй)

(Музыка тыаьыыр. Мухомор киирэр)

Мухомор: Уой ким миигин ынырдай, ким миигин агыннай? Дорооболорун,оголоор! Эьиги миигин бары билэр буолуохтааххыт! Мин саамай минньигэс, саамай туьалаах тэллэй буолабын.Миигин бары собулууллэр, аска барытыгар тутталлар.

Ыыт-чы: То5о албынныы турагын?!! Оголоор, эьиги бу тэллэй аатын билэ5ит? Саамай соп, мухомор. Бу тэллэйи биьи сиибит, аска туттабыт дуо?(суох)То5о?

То5о диэтэр кини дьааттаах, кинини сиэтэхпитинэ испит ыалдьыан, хотуолуохпутун соп! Мухомор, биьиги эйигин бырааьынньыкпытыгар ынырбатахпыт, сымыйаччылары собулээбэппит!

(Мухомор кыбыстыбыта буолар, ытаары гынар)

Мухомор: Миигин баьаалыста бырастыы гынын. Мин аны кими да, хаьан да албынныам суо5а, бырааьынньыккытыгар сырытыннарын.Мин эьиэхэ оонньуу кэьиилээх кэлбитим.

Ыыт-чы: Оголоор, бырастыы гынабыт дуо Мухомору? Мухомор, хаалан о5олорго оонньуугун оонньот.

Оонньуу «Ким тургэнник уонна сопко тэллэйдэри хомуйар»

Мухомор: Баьыыбаларын, оголоор, миигин кытта оонньоон уордубуккутугэр, ол гынан баран миигин кордоххутунэ тыытыман! Дьааттаах буоларбын умнуман! Чэ, быраьаайдарын! (барар)

Ыыт-чы: Куьун айыл5абыт дьикти кэрэтэ эрэ буолбакка, тыа олохтоохторо кыыллар эмиэ киьини угуйаллар, интэриэьиргэтэллэр.Кинилэр тымныы кыьыны корсорго бэлэмнэнэллэр, кыьынны астарын хаьааналлар.Чуумпурун эрэ, оголоор, биьиэхэ ким эрэ иьэр.

Тиин киирэр.

Тиин: О5олоор, дорооболорун! Мин бэьиэлэй тиинчээммин, тииттэн тииккэ ойобун, эриэхэни, тэллэйи хаьаанарбын собулуубун,бокуой диэни билбэппин, улэттэн салгыбаппын.Онтон эьиги, о5олоор,отон, тэллэй хомуйан тороппуттэргитигэр комолостугут дуо?

Ыыт-чы: Тиинчээн, биьиги о5олорбут эмиэ сурдээх улэьиттэр,кор эрэ бу, тэллэй бо5отун хомуйбуттар.( тэллэйдээх корзинкалары кордорор).

Тиинчээн: Тыый, кырдьык да5аны, оттон бу тэллэйдэри хатарыахха наада дии.Чээрэ, билигин икки команда5а арахсан тэллэйи хатарарга куоталаьыахпыт.

Команданан курэх «Ким тургэнник тэллэйи хатарар».

Ыыт-чы: Биьиги о5олорбут сир аьын эрэ буолбакка, о5уруот аьын эмиэ хомуйалларын собулууллэр. О5олоор тогуруччу туран хороводтуоххайын.

Хоровод «О5уруот астара».

Тиинчээн: Маладьыастар, оголоор! Сурдээх улэьит, ырыаьыт, ункууьут бэрдэ эбиккит.Мин эьиэхэ махтанабын уонна минньигэс кэьиибинэн кундулуубун.

Тиинчээн о5олорго яблоко, эриэхэ тунэтэр.Быраьаайдаьан баран барар.

Ыыт-чы: О5олоор, куьунну тыа5а дьаарбайары собулээтигит ? Тугу интэриэьиргии кордугут? Манан биьиги бырааьынньыкпыт тумуктэнэр.Бол5омто5ут иьин махтал!

infourok.ru

Группа «Чуораанчык» — Сайт mdousardana9!

Сыроватская Алена Афанасьевна ссылка на мою страницу  htths://saa1988.jimdo.com

Бурнашева Нюргуяна Федоровна 

Улэбит сурун сыала

·         О5олору кытта уопсай тылы булан, улахан
киьи тылын истэргэ уонна толорорго, сиэрдээх быьыыга майгыга иитии;

·         Бэйэ- бэйэ5э убаастабылы, истин сыьыаны
сайыннарыы;

·         О5олору кэрэ эйгэтигэр уьуйуу, билиигэ
керуугэ интириэьи уескэтии;

·         О5о сайдарыгар, оонньууругар сеп
тубэьэр усулуобуйаны тэрийии, туттар тэриллэринэн хааччыйыы;

·         О5о доруобуйатын бе5ургэтэр эти сиини
чэбдигирдии, араас процедуралары ыытыы;

·         О5о толкуйдуур дьо5урун, санарар
санатын сайыннарыы;

·         О5ону дьиэ кэргэннэ иитиигэ субэлэри
биэрии;

Ойдобунньук

1.      О5олору 8ч-8ч30м дылы тутабыт

2.      1 кун кэлбэтэ5инэ справка ирдэнэр

3.      Родвзноьу кэмигэр телуургутугэр

Информация для родителей:

·         Не приводить больного ребёнка, не
приносить в детский сад лекарства.

·         Не давать ребёнку с собой в детский сад
продукты питания, жвачки; следить, чтобы ребёнок не нес в группу опасные для жизни и здоровья предметы.

·         Не решать проблемные вопросы в
присутствии детей и третьих лиц.

·         Детский сад не отвечает за ювелирные
украшения ребёнка, санки, велосипеды, самокаты и игрушки, принесённые по своей инициативе.

·         Не приходить за ребёнком в нетрезвом
виде.

·         Воспитатели группы не имеют права
отдавать ребёнка незнакомым людям, а также несовершеннолетним детям.

·         При утреннем приёме передавать ребёнка
непосредственно воспитателю группы. Утренний приём и вечерний уход сопровождается короткой беседой с воспитателем о состоянии ребёнка.

·         Следите за информацией на стендах в
приёмном помещении группы.                               
                       

Тугу гыныахха, оскотун ………….

Тугу гыныахха, оскотун, о5о аан бастаан уьуйаанна сылдьар буолла5ына.

Уьуйаан улэьиттэрин кытары ыкка сибээстэьин.

О5ону уьуйаанна сырыттыннарыыны сыыйа киллэрин.

8 чаастан уьуннук уьуйаанна хаалларыман.

О5о сатабылын,уеруйэ5ин иитээччигэ билиьиннэрин.

Сылдьыбыта 4 кунуттэн 10 куннэ диэри уьуйаантан сынньатын.

Дьиэ5э холку быьыы майгы баьыйыахтаах.

О5о5утугар кыьамньылаахтык, тулуурдаахтык сыьыаннаьын.

Тугу гыныахха, оскотун арахсаргытыгар ытыы хаалар буолла5ына………..

Уьуйаанна кинини туох кэтэьэрин кэпсээн.

Холкутуйан, наьаа санаар5ыыргытын о5о5о кердерумэн.

Себулуур оонньуурун биэрэн ыытыаххытын сеп.

Уьуйаантан ыларгытыгар, бол5омто5ун о5о5ор уур, кэпсиирин интириэьиргээ.

Уьуйаан кэннэ салгынна бииргэ сылдьа туьун, бэсиэдэлэьин.

Дьиэ5э киниэхэ киниэхэ кыьамньыгын тапталгын биллэр.

Тулуурдаах буол.

«Дьо5урдаах» о5о мэтириэтэ

Психологтар этэллэринэн, сааьыгар собо суох тургэн сайдыылаах о5о:

1.   Тугу барытын
интириэьиргиир , билиэн керуен ба5ата баьаам.

2.   Куруук
ыйытыктаах буолар.

3.   Санаттан
сана этиилэри киллэрэр, соруда5ы араастаан тобулар ойдоох, ыйытыкка хас да эппиэти биэриэн сеп.

4.   Бэйэтин
санаатын холкутук этэр, онтон дьуккуордээхтик туруулаьар.

5.   Санаабыта
туох тумуккэ тиэрдиэ5ин билбэккэда сылдьан,боруобаланар,онорон керер.

6.   Ойугэр
онорон керер, айар дьо5ура киэн, баай. Араас предметтары уларытыан, тупсарыан ба5алаах.

7.   Араас
тугэннэр атын о5олорго керудьуес курдук буолбата5ын да иьин, керудьуестээ5ин булан керер, кулэр.

8.   Кэрэни
кэрэхсиир, керер, араарар.

9.   Атыттартан
уратыланарыттан толлубат, бас билимсэ5э суох.

10.                      
Итэ5эстэри булар, этэр, атын о5о санаатын ырытан баран биирдэ ылынар.

11.Бэйэтин биллэрэ сатыыр.

Кунус-туун

О5о утуйуон-туруон ба5арбат буолла5ына, о5ону кытары киниэхэ кунуьу-тууну тэннэ атаарсар до5ордо онорун.

Туттуллар матырыйаала: хордуон, еннеех харандаастар, сап, кыптыый, килиэй.

Бу оонньууну бэлэмнииргэ биир эрэ кун наада. Оонньоноро уьун сылы быьа, куннэ иккитэ-сарсыарда-о5о уьуктуута уонна киэьээ- о5о утуйуута.

Хордуонна куукула уруьуйдаан баран, кырыйан ыла5ыт.

О5о5ун кытары хордуон икки ертугэр куукуланы уруьуйдаан. Биир оттугэр, утуйар танаьын кэппит, хара5ын симпит куукуланы, биир ертугэр уьукта5ас харахтаах, сэргэр
еннеех танастаах куукуланы. Куукуланы о5о хоьугар кестер сиргэ ыйаан. Бэргэьэтигэр сапта тигэн баран, тоьо5о5о ыйаан, эргитэргэ судургу гына. Сарсыарда сэргэх сирэйдээх куукуланы керен, о5о
тургэнник уьуктуо, киэьээ-утуйар кэм буолбутун араарыа.

О5о оонньуурун сэнээрии.

Кыра о5оттон ыйыппакка эрэ, туох наадатын онотторор ордук. Тереппуттэр биир уксун «Аьыаххын ба5ара5ын дуо?», «Таннабыт дуо?» диэн хат хат ыйыталлар. О5олор онно
уерэнэн хаалаллар.уерэхтээхтэр этэллэринэн, бииртэн устэригэр диэри саастаах о5о себулээн туттар тыла «Суох», диэн эбит. Онон ийэ барахсан о5отун тылыгар киллэрэргэ сыратын-сылбатын уурар. Ол
оннугар «О5о5о тугу да талларбат наада » дииллэр.Эбиэт кэмэ кэллэ, кэпсэтэргитин тохтоппокко, остуолга а5алан олордун диэн субэлииллэр. Горшокко олорор кэмэ кэллэ дии санаабыт буоллаххытына,
то5отун токкоолоьо барбакка олордун. Оттон оонньуу сылдьар тугэнигэр септеех ньыма талыахха наада. Холобур, сааьын ааспыт о5о аьыып чааьа кэлбит кэмигэр кубигынан оонньуу олорор буолла5ына,
остуолга оонньуурдарын кытта а5алыахха сеп. Ньуосканы илиитигэр туттаран эрэ баран, кубиктарын ылан атын сиргэ ууруллар. Икки саастаах киьи утуйара кэлбит, ол эрээри сымна5ас ыты ыьыктыбакка тута
сылдьар тугэнигэр «Ыт утуйуон ба5арбыт, оронно сытыар»диэн субэлээн. Онтон устээх уол суунара чугаьаата, ол эрээри массыынатын быатыттан соьо сылдьар буолла5ына, баанайга диэри уьун-уьун айанна
барыах диэ. О5о дьарыгын интириэьиргээтэххэ, сэнээрдэххэ, иннин ордук тургэнник ылыахха сеп.

О5о куруубайдыыр буолла5ына……..

Ейдеен, туох да терде- тебете, теруетэ суох буолбат. Онон дьин силиьин мутугун билэ сатаан. О5о кеннеру сылайбыт эбэтэр эт саастыылаахтарын кытары сатаспат буолуон
сеп. Улахн киьи кыыьыран хоруйдуура о5ону кытта сыьыаны уустугурдара чахчы. Итинник тунэннэ холку буолар наада. Кыыскытыгар- уолгутугар «Тус санаа5ытын этэрин се пол эрээри арыый со5устук этэрин
буоллар» диэн ис хоьоонноох тыллары этин. О5о септеех тылы-еьу тута уерэнихтээх. Ол улахан киьи кеметунэн эрэ табыллыан сеп. Холобур, аьыы олорон «Мин акаары ба5айы кэтилиэккитин сиэбэппин»
оннугар «Маннык кэтилиэти соччо себулээбэппин, аныгыскыга ……( тугу эрэ) буьарын» дииригэр субэлээн. Психологтар уонна педагогтар этэллэринэн, итинник быьыыга эрдэ бол5омто уурбатахха, о5о
майгытыгар-сигилитигэр игэн хаалар кутталлаах. О5о биир уксун тереппуттэрин, улахан дьону утуктэр. Онон дьиэ иьинээ5и сыьыаннытыгар эмиэ бол5омтолоох буолун. Тереппуттэр о5о баарына туттуна со5ус
сылдьыахтаахтар.

О5олорго  артикуляционнай гианастика оонньуулара

«Тылчаан дьиэтэ».

Сыала : О5о санарар санатын аппаратын былчынын сайыннарыы ( хас биирдии о5о5о индивидуальнай кыра сиэркилэ туттуллар).

Ким учугэйдик кулэрий?

Тиискин тиискэр сыьыар, тиистэрин учугэйдик кестуехтээхтэр, уоскун уоскар сыьыарыма, мичилийэбит.

«Минньигэс да барыанньа»

Уоскун тегурут. Тылгын синньэт, тебетунэн уоскун тегуруччу салбан, оттон теттеру эрий.

«Хачыал»

Айаххын ат, тылгын кэтиттик тут, тылгынан хачыал курдук аргыый уеьэ уоскун, оттон аллараа уоскун таарый.

«Лэппиэскэ».

Айаххын кыратык ат, уоьун икки ардыгар холкутук кыбыт.

«Эриэн уен»

Уоскун, тиискин сэгэт. Тылын тебетун арыый уьуктаа уонна кыйманнатар хамсаныыны онор.

«Аты тохтот».

Уоскун нимить, салгыны куускэ урэн таьааран уоскун ибигирэт.

«Ат суурдэ».

Айаххын ат тылын тебетун таналайгар сыьыара сыьыара таныргат, ат туйа5ын тыаьын курдук биир тэн тыаьат.

«Футбол».

Айаххын сап, тылын тебетунэн хардары тары иэдэскин белтетен таьаар.

«Тэстибит шарик».

Уоскун сэгэт, тииьин тиискэр бэрт кыранан сыстыбат, тылын тебетун аллараа тиистэрин кэннигэр тирээ уонна аргыый сыыйан носоьу хачайдыыр курду кур: ссс-ссс-ссс
уьуннук тыынан ус туерт тегул онор.

Гимнастика для глаз

«Филин»

Закрыть глаза и держить закрытыми на счет 1-4. Широко раскрыть глаза, посмотреть в даль и держать открытыми на счет 1-6. Упражнение повторить  4-5 раз.

«Метелки»

Выполнять частое моргании е без напряжения глаз до 10-15 раз. Упражнение можно сопровождать проговариванием текста:

Вы, метелки, усталость сметите,

Глазки нам хорошо освежите.

Упражнение повторить 4-5 раз.

«Жмурки»

На специальной поставке — доске укреплены маленькие игрушки или цветные фишки. Дети зажмуриваются на счет 3-4. В это время ведущий изменяет расположение предметов на
доске. Открыв глаза, дети должны увидеть произошедшие изменения. Упражнения повторить 3-4 раз.

«Далеко близко»

Дети смотрят в окно. Ведущий называет в начале удаленный предмет, а через 2-3 секунду предмет, расположенный близко. Дети стараются быстро отыскать предметы, которые
называет ведущий. Упражнение повторить 6-8 раз.

«Поймай зайку»

Ведущий включает фонарик и запускает «солнечного зайчика», сопровождают его взглядом, не поворачивая головы. Игра длится 45 секунд.

 «Чуораанчык белех»

«Кемус куьун дьиктилэрэ»

Сыала: Куьунну айыл5а уратыларын, еннеру тыа кыылларын олохторун, о5уруот астарын арааьын, билиини чинэтии. Детсад улэьиттэрин ааттарын билии, кинилэр улэлэрин
суолтатын быьаарыы.

«Дьиктилээх о5уруот астара»- ярмарка выставка.

Бу тэрээьиннэ нэдиэлэ тумугунэн ярмарка буолла араас конкурстар ыытылыннылар. «Чуораанчык белехтен» природнай материалтан оноьукка, сэлээппэ конкурса ыытылынна.
Манна сэлээппэ5э 1 миэстэни ылла Иванова Сардаана, 2 миэстэни ылла Бурнашева Нелли, 3 миэстэни ылла Неустроева Туйгууна. Оноьукка 1 миэстэни Габышев Артур, 2  миэстэни ылла  Сивцев
Вова, 3 миэстэни Цой Арсен ыллылар.

«Кыраьа суруга»

Сыала: Хойукку куьун айыл5а кэрэ кестуулэрин кэтээн керен тумуктэри онорорго уерэтии. Музыка кэрэ эйгэтигэр норуоттан тахсыбыт талааннары билиьиннэрии, кинигэлэргэ
ытыктабылы уескэтии. Тереппут ийэ5э тапталы иитии.

«Ийэм кун ийэм» сынньалан киэьэтэ.

Бугунну киэьэ5э биьиги о5олорбут :

Бочкарева Амелия

Сивцев Вова

Соловьева Айыына

Герасимов Петя

Николаев Айаал

Прядезникова Нарыйаана

Ефимов Яша

Бурнашева Нелли

  Хоьоон  аахтылар:

Кун кубэй ийэм

сымна5ас майгылаах  

Кун кубэй ийэм

Кемус тарбахтаах

Ийэ, эн эрэ куннэр

Махталбын этэбин

Саргылаах сир урдугэр

Саамай кунду киьигин

Нарын дууьалаах

Ыраас санаалаах

Сылаас илиилээх

Мин ийэм барахсан

Амарах сурэхтээх

Аьыныгас дууьалаах

Сайа5ас санаалаах

Сымна5ас майгылаах

Биьиги маамабыт

Мин ийэм биьиэхэ

Маннайгы учуутал

Мин ийэм биьиэхэ

Бэрт чугас холобур

Кунуьун улэлээх

Киэьэтин тубуктээх

бэрийэр харыйар

биьиэхэ кыьанар

биьиги маамабыт

Кун кубэй ийэм

Ыраас санаалаах

Кун кубэй ийэм

Эйэ5эс мичээрдээх

«Эйэлээх олох кэскилбит кууьэ»

Сыала: Тулалыыр эйгэ5э, айыл5а5а бол5омтолоох, харстыбыллаах сыьыаны иитии. Олонхо геройдарын билиьиннэрэн  учугэй-куьу5ан диэн ейдебулу чинэтии: Олонхо хоьуйар
тылын сэргээн истэргэ уерэтии.

«Олонхонон-оонньуу дьарыктар» ебугэ оонньуулара.

Бу кун детсадка Олонхо5о аналлаах ебугэ оонньуулардаах тумуктуур тэрээьин ааста. Биьиги о5олорбут бука бары сахалыы танастаах кэлэн «Ньургун Боотур уонна Тимир
Дьигистэй» туьунан олонхону кердулэр. Улахан уонна бэлэмнэнии белех о5олоро олонхо аахтылар ону иьиттибит. Эбиэт кэннэ ебугэ оонньуулара ыытылынна масс тардыьыы, бетууктэьии,онно
кытынныбыт.

 «Билгэ Хаан ыйа» остуоруйа алыптаах хонуутугар.

Сыала: Остуоруйа геройдарын ненуе, бэйэтин уйул5атын туругун (уеруутун хомойуутун) билэр, сатаан быьаарар уеруйэхтэрин уьугуннарыы. О5о истибитин, ейугэр хатаабытын
ис иьиттэн толоро сатыырыгар уерэтии. Сиэрдээх, сэрэхтээх буолууга уьуйуу.

«Сана дьыл бырааьынньыга»

Дьиэннэн сылдьан Тымныы о5онньор, Хаарчаана, Винни Пух, Пятачок о5олорго подароктарын туттардылар.

Советы родителям

/рекомендации учителя – логопеда/

Речь ребенка развивается под влиянием речи взрослых и в значительной мере зависит от достаточной речевой практики,

нормального социального и речевого окружения, от воспитания и обучения, которые начинаются с первых дней его жизни.

Разговаривайте со своим ребенком во время всех видов деятельности, таких как приготовление еды, уборка, одевание-раздевание,игра,

прогулка и т.д. Говорите о том, что вы делаете, видите, что делает ребенок, что делают другие люди и что видит ваш ребенок.

Говорите, используя ПРАВИЛЬНО построенные фразы, предложения. Ваше предложение должно быть на 1-2 слова длиннее,чем у ребенка. Если ваш ребенок пока еще изъясняется
только однословными предложениями, то ваша фраза должна состоять из 2 слов.

Задавайте ОТКРЫТЫЕ вопросы. Это будет стимулировать вашего ребенка использовать несколько слов для ответа. Например, говорите»Что он делает?» вместо «Он
играет?»

Выдерживайте временную паузу, чтобы у ребенка была возможность говорить и отвечать на вопросы.Слушайте звуки и шумы. Спросите «Что это?» Это может быть лай собаки,
шум ветра, мотор самолета и т.д.

Расскажите короткий рассказ, историю. Затем помогите ребенку рассказать эту же историю Вам или кому-нибудь еще.

Если вам ребенок употребляет всего лишь несколько слов в речи, помогайте ему обогащать свою речь новыми словами. Выберите 5-6 слов(части тела, игрушки, продукты) и
назовите их ребенку. Дайте ему возможность повторить эти слова. Не ожидайте, что ребенок произнесет их отлично. Воодушевите ребенка и продолжайте их заучивать. После того, как ребенок произнес
эти слова, введите 5-6 новых слов.

Продолжайте добавлять слова до тех пор, пока ребенок не узнает большинство предметов, окружающей жизни. Занимайтесь каждый день.

Если ребенок называет только одно слово, начните учить его коротким фразам. Используйте слова, которые ваш ребенок знает. Добавьте цвет, размер, действие. Например,
если ребенок говорит «мяч», последовательно научите его говорить «Большой мяч», «Танин мяч», «круглый мяч» и т. д.

Большинство занятий проводите в игровой форме. Работа с ребенком должна активизировать речевое подражание, формировать элементы связной речи, развивать память и
внимание.

Весьма важно уже в раннем возрасте обратить внимание на речевое развитие ребенка, а не дожидаться, когда он «сам заговорит».  

Работа родителей с детьми дома.

Работа детского сада не исключает необходимости домашних заданий с детьми. Учебный материал распределяется по трем направлениям: воспитание произвольных навыков,
формирование словаря, формирование грамматических умений и навыков.

Родителям следует заниматься ежедневно или через день в форме игры. Занятия проводятся перед зеркалом, чтобы ребенок мог контролировать свою артикуляцию. При этом
должны соблюдаться требования: точность движений, равномерное участие в них левой и правой половины языка. У ребенка не всегда может сразу все хорошо получаться, и порой это вызывает у него отказ
от дальнейшей работы. В таких случаях родители не должны фиксировать внимание малыша на том, что не получается, надо подбодрить его и вернуть к более простому, уже отработанному материалу.
Напомнить, что когда-то это уже получалось. Всю работу по формированию правильного звуко произношения родителей согласовываются с логопедом, обращаются при всех возникающих затруднениях.
Одновременно родители подбирают вместе с детьми слова, обозначающие предметы, слова, обозначающие качества и свойства предметов, слова, обозначающие различные действия. Если рисунки задаются на
дом, родители могут вместе с детьми перевести готовый рисунок из журнала через кальку или воспользоваться трафаретом. Простые рисунки взрослый рисует с одновременным комментарием. Например: рисуя
дом, взрослый говорит: «Вот левая стена, вот правая стена, вот потолок, пол, крыша, окно, вот и нарисовали домик!» такой прием способствует развитию у ребенка внимания и повышает интерес к
учебной деятельности.   

 Как научить ребенка делиться

Никогда не стоит заставлять ребенка.

Вы едва ли научите его делиться, если силой отнимите игрушку и передадите ее другому ребенку. Вам следует обучить ребенка тем моральным ценностям, внутренним
качествам, которые бы в итоге и научили его делиться.

 Не заставляйте ваших детей старшего возраста делиться с младшими. Часто, когда старшие дети играют, к примеру  в футбол, их младшим братьям и сестрам
вдруг тоже хочется поиграть в футбол именно в этот момент и именно этим мячом. Иными словами, младшие желают делать то же, что и старшие. В таком случае не заставляйте старших тотчас же отдавать
мяч младшим. Поступая таким образом, вы учите младших уважать старших, их право поиграть в мяч.

 Не заставляйте детей играть поочередно.

Родители часто прибегают к такой стратегии, чтобы научить детей делиться. Однако ребенок сам должен осознать и прийти к этому (что произойдет лишь в лучшем случае в
три года).

 Никогда не вырывайте игрушки  у детей.

Исключение составляют лишь те случаи, когда речь идет о безопасности ребенка, которая под угрозой (к примеру острые предметы). Когда вы применяете физическую силу,
вы тем самым учите и вашего ребенка поступать так же, как это делаете вы. В таком случае всегда лучше будет попросить ребенка передать вам игрушку, а затем вы можете ее спрятать.

 Находите решение, а не виноватых.

 Если вы видите, что дети дерутся между собой из-за игрушки и не могут договориться не ищите виноватого, а призовите к ответственности обоих и попросите их
самостоятельно решить проблемы, сообщив о том, что дети одновременно хотят играть с одной игрушкой, а это невозможно. Спросите у них, как данная проблема может быть решена. Далее позвольте детям
самостоятельно решить проблему. В качестве другого решения можно было бы предложить несколько вариантов на выбор самих детей.

 Извиняйтесь от имени вашего ребенка.

Если ваш ребенок выхватил чужую игрушку у другого малыша, будет лучше, если вы извинитесь от его имени. Этим вы выразите уважение к другому малышу.

 Наблюдадайте, не вмешиваясь.

Если вы видите, что дети дерутся из-за игрушки, постарайтесь сдержать себя (если конечно потасовка не превращается в серьезную драку с побоями). Такое поведение
приводит к результату победа/поражение, дети учатся самостоятельно решать свои проблемы и стоять за себя.

 Поощряйте щедрость ребенка.

Обязательно хвалите его, когда он делится с кем – то в присутствии других. Так ребенок будет усваивать, что делиться – это хорошо.

 Не накаляйте ситуацию.

Если вы видите, что дети одновременно хотят одно и тоже (к примеру, какой – то предмет), который они явно делить не собираются, не накаляйте ситуацию, стараясь
разнять их.

 Не проецируйте свои эмоции на вашего ребенка.

Если вы видите, что у вашего ребенка постоянно отнимают игрушку, а он при этом никак не реагирует, не старайтесь тут же отобрать игрушку у другого, заступаясь за
своего ребенка.      

Подвижные игры для младшей группы.

«Бегите ко мне»

Эта игра развивает в детях подвижность, умение двигаться в коллективе, быстро бегать и реагировать на сигнал.

Правила игры очень простые. Дети должны по сигналу «беги ко мне» бежать к ведущему, а по сигналу «беги домой» бежать к своим стульчикам и сесть ни них.

С самого начала игры ведущий детей делит на две или три группы. Пока одна группа отдыхает, вторая в это время играет. Все стульчики ставятся в ряд вдоль стены. На
каждого ребенка по одному стульчику. Если дети играют в эту подвижную игру в первый раз, упростите им задачу – пусть они по сигналу садятся на любой стульчик. Чуть позже вы закрепите за каждым
ребенком свой стульчик. Эта важная часть игры, так как развивает в ребенке внимательность и память. Ведь ему нужно быстренько найти свое место и сесть.

Играем. Дети сидят на стульчиках. Воспитатель отходит на противоположную сторону комнаты и кричит «бегите ко мне». Дети вскакивают и бегут к воспитателю. А тот, в
свою очередь распахивает широко руки и всех их обнимает. Потом дается сигнал «бегите домой». Дети бегом возвращаются на свои места и садятся. Так нужно повторить 3-4 раза, но не более 7
минут,  и затем поменять группу детей.

«Где твой домик».

Игра на внимательность и на развитие физических способностей.

Здесь правила немного похожи на предыдущие из игры «беги ко мне». Точно так же вдоль стенки устанавливаются стульчики на которые садятся ребята. Ведущий отходит в
сторону и говорит «Идите гулять». Дети встают со своих мест и ходят по всему помещению. Они могут просто ходить, бегать, прыгать или танцевать. Все зависит от вашего воображения. Главное, чтобы
игра для детей получилась подвижная и веселая.

Затем воспитатель дает команду «дождь пошел» и для подтверждения своих слов стучит каким-нибудь предметом по поверхности стола. Дети, сразу же заслышав сигнал, бегут
в свой «домик» к стульчикам и садятся на места. Играть в игру можно 5-6 раз за один день.

Чтобы разнообразить подвижную игру предложите детям натянуть навес, который будет имитировать крышу домика. Кстати, играть можно и на улице. Дети вдоволь нарезвятся
и напрыгаются на свежем воздухе.

«Догонялки»

Эта игра наподобие догонялок. Только здесь догонять нужно ведущего и только после команды «Догони меня». Поделите детей на несколько групп.

Итак, дети опять садятся на стульчики. Ведущий говорит «Догоните меня» и бежит в другом направлении. Дети вскакивают со стульчиков и пытаются его догнать. Ведущий
резко разворачивается и бежит назад. Затем группа детей меняется. Одни отдыхают, а другие – играют. Продолжительность игры для одной младшей группы детей не должна превышать более 5 минут.

Играя в предложенную подвижную игру, у детей развивается мышечная мускулатура, резкость и способность быстро ориентироваться в разных ситуациях.

«Машина и воробышки».

Для игры комната делится на две половинки при помощи разделительной линии. Линию можно нарисовать  мелом или заставить  флажками. Одна половинка называется
полем для воробышков, другая – гараж для машины. Также, для каждого ребенка устраивается свое «гнездо». Это может быть стульчик, начерченный круг или, если дети играют на улице, возвышенность из
камней. В самом начале игры дети сидят в «гнездах», затем по сигналу «Воробышки летают» выходят и бегают по комнате, не выходя при этом  за свою очерченную границу.

А в это время на другой стороне комнаты в своей половинке стоит спокойно «машина», т. е. воспитатель. Как только «машина» переходит границу своего «гаража» и идет к
воробьям, последние сразу же разбегаются и садятся каждый в свое «гнездо». Играть можно за один раз не более 5 минут. После чего дети обязательно отдыхают.

Для разнообразия и усложнения задачи вы можете придумывать и свои команды. Например, «воробышки» могут не просто бегать по своему полю, но и «клевать зернышки»
(стучать по полу пальцами), танцевать или летать, расставив руки в сторону и махать ими, имитируя крылья птиц.

Чуть позже, когда дети привыкнут к этой игре, обозначьте «машиной» любого ребенка из младшей группы. Для большей убедительности, вручите маленькому игроку детский
руль. И так, каждый раз меняйте детей.

Эта подвижная игра в младшей группе развивает умение прыгать, бегать и быстро реагировать на команды.

«Поезд чу-чу-чу».

Каждый игрок это отдельный вагончик. По команде (воспитатель гудит) «вагончики» устраиваются в линию. Воспитатель встает впереди вместо «паровоза» и начинает
движение. Сначала «поезд» двигается медленно, постепенно набирает ход, переходя на бег. При этом дети друг за друга не держатся. Как только воспитатель говорит: «Поезд подъезжает к станции» —
движение замедляется и в итоге совсем останавливается. Ведущий опять дает «гудок» и поезд продолжает свой путь.

После нескольких таких игр на место «паровоза» встает один из детей и подает команды.

Чтобы эта игра развивала в детях смекалку, память и реакцию, нужно для каждого ребенка установить свое отдельное место для вагончика и каждый раз как только «поезд»
собирается все дети должны вставать на свои места.

Для усложнения задачи: на остановке «вагончики» могут разбегаться и собирать ягоды и грибочки или просто поплясать и попрыгать. Ведущий дает гудок и все заново
собираются в «поезд» и продолжают свой путь.

«Мыши и кот».

Дети – «мышки», воспитатель – «кошка». У каждой «мышки» есть своя норка, т. е. стульчик. Дети садятся на свои места и ждут когда «кошка» заснет (воспитатель
закрывает глаза). «Кошка» заснула и «мышки» выходят из своих норок. Начинают бегать, прыгать и танцевать. Как только «кошка» просыпается, выходит из своего угла, она начинает ловить «мышек».
Задача детей – убежать от воспитателя и сесть на свое место. Конечно же, воспитатель только создает видимость ловли и никого не поймает! «Кошка» опять засыпает и «мышки» выходят на
прогулку.

Для этой подвижной игры воспитателю лучше надеть кошачью маску или перчатку с мордочкой.

Играя, дети развивают ловкость, скорость и умение убегать.

«Бегите к флажку».

Здесь понадобятся флажки двух цветов – красного и синего.

Игроков делят на две группы. Каждой группе радаются свои флажки одной красные, другой – синие. У ведущего остается и красный и синий флажки, которые он держит
руками, например, синий флажок в правой руке, а красный – в левой.  Игроки устанавливаются в ряд у той руки, в которой флажок их цвета. Ведущий дает команду «Можно погулять». Дети
разбредаются по помещению и начинают ходить, прыгать и плясать. Через некоторое время воспитатель говорит: «Раз, два, три, сюда скорей беги»! Дети собираются каждый у своего флажка. Затем опять
идет команда «Можно погулять» и игроки расходятся. В это время воспитатель переходит из одного места в другое и опять дает команду собраться около него. Итак, 4-5 раз.

Чтобы усложнить игру, можно добавить новую команду «стоп». После нее игроки должны остановится и закрыть глаза. Ведущий перебегает на другую сторону и меняет в руках
местами флажки. Потом следует сигнал собраться в группы. Дети открывают глаза и бегут каждый к своему флажку.

Данная подвижная игра в младшей группе развивает у детей навык различать цвета и скорость на внимание.           
                                                  

mdousardana9.jimdo.com

Сэтинньи -Байанай ыйа — дошкольное образование, мероприятия

Байанай бырааьынньыгын сценарийа

Сыала: Байанай ыйыгар анаан ыытыллыбыт улэни тумуктээьин . Саха киьитин торут дьарыга булт туьунан о5олор билиилэрин чинэтии, обугэлэр угэстэрин, булт сиэрин-туомун салгыы бииьиннэрии. Айыл5а5а тапталы, харыстабыллаах сыьыаны иитии. О5о айар дьо5уру сайыннарыы (ункуугэ,уус-уран тылга,ырыа5а).

1 чааьа «Кыьын»

Ыытааччы: Сэтинньи ый — Байанай ый диэн ааттанар. Бу ыйга булчуттар ыраах бултуу-алтыы баралар. Кунду туулээ5и эккирэтэллэр, эьэкээннэригэр уомэлэр, айах туталлар. Отуу-маьы алдьатыам суо5а, наадыйарбы эрэ ылыам диэн анда5ар этэллэр. Саха булчута бултаан дьиэ кэргэнин иитэр-аьатар, таныннарар.

Бугун биьиэхэ уоруулээх кун Баай Барыылаах Байанайбыт кунэ. Утуокэн угэстээх, Сээркээн сэьэннээх, оттук харалаах Баай Байанай бырааьынньыгынан э5эрдэлиибит.

О5олор хоьоон аа5ан иьитиннэриэхтэрэ, ырыа ыллыахтара.

Хоьоон «Кыьын»

Ырыа «Маннайгы хаар» Бары ыллыылар

Билигин биьиги , тыа5а бултуон иннинэ ойуур оло5ун тоьо билэргитин билиэхпит.

Таабырыннар.

Ууга олохтоох,от аьылыктаах кыыл баар уьу (Андаатар)

От-мас аьылыктаах ойуоккалаан о5онньор баар уьу (Куобах)

Тор-тор торулуур маьы тонсуйар баар уьу (Тонсо5ой)

Ууга киирдэ5инэ балык, кытыыга та5ыста5ына кыыл баар уьу (Урун эьэ)

Отонноо5ор оччугуй,о5устаа5ар куустээх баар уьу (Бууддьа)

БаЬаам элбэх аанынан ким да тахсыбат уьу (Илим)

Бииргэ миинниллэр икки ат баар уьу (Хайыьар)

Тыый, таабырыннарбыт таайыылара бэйэлэринэн тиийэн кэлбиттэр дии.

О5олор толорууларыгар хоьооннор.

«Тиин» хоьоону аа5ар…

«Эьэ»

«Боро»

«Кырынаас»

«Саьыл»

«Таба»

«Хаар» Ырыа

Булчут киирэр. Утуо кунунэн о5олор! Мин эьиэхэ ыалдьыттыы кэллим , булчуттарбын бултуу илдьэ бараары. Ол барыахпыт иннигэр булчуттарга оонньуу оонньотон короору гынабын.

Булчут: Булчут кыра5ы харахтаах , эрчимнээх илиилээх буолар онон Ким саамай сытыы харахтаа5ын, сымса илиилээьин билиэхпит.

«Ким куоба5ы, тиини табар» (Сыал быра5ыы мээчигинэн) 2о5о тахсар.

«Куьу состоруу» Ким тургэнник куьу ууттан таьаарар.(2 о5о куоталаьар)

Ханнык ба5арар булчут бэйэлэрэ миннэр кололоох уонна кыьынны тонуу хаарга атахтарыгар кэтиллэр хайыьардаах буолаллар. Ол хайыьардарынан тургэнник суурэр, сырылыыр буолуохттаахтар. Онон билигин ким сымса, тургэн атахтаа5ын билиэхпит.

«Хайыьарынан хаамтарыы» (2 о5о тахсар хайыьардаах)

Аны о5олор, билигин булчут туттар тэрилин тоьо билэргитин коруохпут.

Бу мин рюкзээкпэр араас булчуттар, балыксыттар туттар тэриллэрэ бааллар ону аттыы-ааттыы булчут рюкзээгэр уган иьиэхтээххит. Ким сопко ааттаан, булан укпут киьи ол кыайар.

Оонньуулар:

«Соптоох тэрили бул» 2 о5о оонньуур.

«Кыылы кутуругунан эбэтэр суолунан бул» (Ойууннан эбэтэр проектарынан кордоруу).

Оонньуу «Куобахтар уонна боро»

2 чааьа «Булчуттар»

Булчут кутаата

Булчуттар бултуу бараллара

Иистэнньэннэр танас тигэллэр

Мода кордоруутэ

Булт аьын амсайыы

Ыытааччы: Комус кыымын ыьыахтаан

Кутаа уота умайда

Сырдаан, костон кэллилэр

Харыйалар, бэс мастар,

Муьуннулар кордоох дьоннор сааьыттар.

Кору-нары тэнитэн

Сэьэн –номох эргитэн

Булчут дьонум айдаарар.

Булчут уолаттар оллооннорун тула олороллор, сэьэргэьэллэр.

Кырдьа5ас булчут: Куоспут буста, аьыаххайын.

Бастаан аал уоппутун аьатыаххайын.

Бары тобуктаан тураллар.

Булчут ас кээьэр. Алгыс тыла-оьо.

Аал уотум иччитэ,

Алтан сэбэрэй эьэм.

Баай хара тыам иччитэ

Баай Байанай!

Алтан чуораан айаххар

Ал5аан аьатабын

Аьаа-сиэ, кулум гын,

Мичик гын!

Булчуттар аьыылар. Бултуу бараары хомуналлар.

Булчуттар хаьан ба5арар бултуу баралларыгар айанныыр кололоох бараллар.

Хаар, хаар хаачыргыыр

Халлааным халынна.

Тап-тап табыйан,

Табаккам, айаннаа!

Ункуу «хотугу ункуу» (улахан белех)

Ункуу «кердеех кыылар» (орто, кыра белех)

Хоьоон эбэтэр ырыа.

Ыытааччы: Уран тарбахтаах иистэнньэннэрбит уустаан-урааннаан тикпит танастарын корорго ынырабыт.

Мода кордоруутэ.Туулээ5инэн тигиллибит танаьы кэппит о5олор киирэлэр.

Ыытааччы: Байанай кору-нары таптыыр. Ол иьин кинини уорэн-котон, учугэйдик туттан корсоллор. Биьиги эмиэ уоруо5ун!

Куллэристээн биэриэ5ин (кулэллэр).

Тумук. Биьиги аар тай5абытын, тулалыыр айыл5абытын мэлдьи харыстыа5ын! Оччо5о эрэ котор-суурэр уксуу туруо, Баай Байанайбыт араас булдунан кундулуу туруо!

Баай Байанай кундулээбит аьыттан амсайыаххайын.

Туттар тэриллэр

Булчуттар тириилэрэ, танастара.

Иистэнньэн кыргыттар танастара.

Табалар танастара

Туулээх танастар

Оллоон , котелок

Оонньуурдар (куобах, тиин, 2 кус манчуук, 2 мээчик)

Мас хайыьардар ( 2 хайыьар)

Булчут туттар тэриллэрэ ( 2 рюкзак, чумэчи, испиискэ, иьит-хомуос, быьах, саа, хапкаан, туьах, ботуруон,) Илим, куйуур, туу –хартыынаннан кордоруу.

Кыыллар танастара ( Эьэ, саьыл, таба, тиин, кырынаас, куобах)

Кыыллар суоллара, кыыллар кутуруктарын ойуута.

kopilkaurokov.ru

АРЫЛЫ КУСТУК: «Көмүлүөк тула» — аралдьыйыы

«КОМУЛУОК   ТУЛА» — суьуох кунэ

Тыараьа «Сардаана» о5о саада, Таатта улууьа

Сценарийы суруйда: Огонерова Р.Д.

Тиэмэтэ:  «Ааттаьарым Байанай, ааттаьарым аар тай5ам»

Сыала: Байанай ыйын туьунан билиилэрин чинэтии.

Соруктар: 1.Обугэ утуо угэьигэр убаастабылы иитии;

1. Айыл5а5а харыстабыллаах сыьыаны иитии;
2. Кырдьа5ас дьонно убаастабылы инэрии.

Кыттааччылар: 1.  «Кырдьа5ас субэтин» — чилиэннэрэ Сабарайкин В.В.,

Бучугасов Р.Р., Собакин С.Т.

1. Сахалыы танастаах икки болох о5олоро, бары иитээччилэр.

Ыытааччы: Утуо киэьээнэн, кунду о5олор уонна тороппуттэр. Бугун биьиэхэ ыалдьыттыы кэллилэр эбээлэр, эьээлэр (билиьиннэрии) О5олоор, кэтэьиилээх ыалдьыттарбытын кытта э5эрдэлэьиэ5ин  «Аламай манан кунунэн!».

Саха оло5ор ураты суолталаах кэм – Байанай ыйа. «Байанай» диэн кимий? (о5олор эппиэттэрэ). Кини бултаан аьаан-таннан олорор дьон унэр-суктэр иччилэрэ. Байанай киьилии майгылаах, уорунньэн, бэринньэн, о5о куруук оонньуулаах омуннаах, ону тэнэ хомойумтуо, оьургэс. Онтон, «булчут» диэн кимий? (о5олор эппиэттэрэ)

Булчут диэн булугас-талыгас, мындыр ойдоох, кыанар улэьит, аьыныгас, комускэс, сиэрдээх утуо майгылаах киьи.

Булт уорэ5э, булт дьарыга уол о5о5о тугунан да солбуллубат уорэх буолар. Булт арааьан сылы быьа бултанар. Ол гынан баран сэтинньи ыйга анаан уьуйаллар эбит. Дэлэ5э да5аны сэтинньи «Байанай ыйа» дэниэ дуо? Кыыл суолун аа5а уорэтэллэр. Тымныыны, тонууну тулуйар, эрдэ турар, куну куннээн хаарга хаамар сатабылтан бу кэмнэ инэрэллэр.

Ыытааччы: О5олоор, сиргэ, айыл5а5а сылдьыы бэйэтэ булгу тутуьуллар, туспа бэрээдэктээх, сиэрдээх-туомнаах. Ону айыл5а5а сылдьар хас биирдии киьи тутуьуох кэриннээх. Бултуу барарга Байанай иччитигэр хайаан да туспа кэьиилэнэллэр. Ону тэнэ уоттан, уьуктаахтан сэрэхтээх буолуохтаахтар.

Сэрэхтээх буолуу быраабылалара: — Тыа5а сылдьан оту-маьы алдьатыма,

— чыычаах уйатын тыытыма,            — булкуттан кононумэ,

— улаханнык айдаарыма,                    — булкунан киьиргээмэ.

Ыытааччы: 1. Билигин, биьиги о5олорбут хара тыа кыылларын  туьунан хоьооннорун аа5ан иьитиннэриэхтэрэ.

1.     Ырыа – бэлэмнэнии болох.
2.      Хоьоон «Кыьын» — Дайаана Сабарайкина.   5. Хоьооннор – орто болох о5олоро.
3.        Ункуу «Тиинчээннэр».                                    6. Ункуу «Булчуттар» уолаттар.

Ыытааччы: Биьиги бугун, чуолаан мунха туьунан кэпсэтэбит. Булдунан, балыгынан дьарыгырар хас биирдии киьи булдун тэрилин уурар ампаардаах, хоспохтоох буолар эбит.

Ыытааччы: Билигин, эьээ Василий мунха туьунан кэпсээнин истиэ5ин. (Эьээ Василий Васильевич кэпсиир, кордорор.)

Эьээ Арамаан – Балыктааьын биир корунун куогулээьин, оонньуу «Куогуьут»

Эьээ Ыстапаан – Байанай алгыьа (кордорор, кэпсиир)

Ыытааччы: О5олоор, оонньуо5ун «Соболоох куол».

Биир о5о собо балык,  сигналы истэннэр куолгэ киириэхтээхтэр.

1. «Мин а5ам булда» фото-быыстапка (о5олор кэпсииллэр)

Ыытааччы:  Байанайга аналлаах аралдьыйыыбыт манан бутэр.    Эьээлэрбитин оссо кэлээрин диэххэйин. Корсуоххэ диэри!    (хаартыска5а туьуу)

arulukystyk.tattadou.ru

Сценарий конкурса чтецов «Буорах сыттаах хоьооннор»

«Буорах сыттаах хоьооннор» хоьоон аа5ыы куэ5ин сценарийа

Утуо кунунэн убаастабыллаах учууталлар, кунду уорэнээчилэр!Быйыл орогойдоох кыайыы 70 сыла ууммутунэн Россия урдунэн араас тэрээтиннэр ыытылла тураллар. Ол курдук бугун биьиги оскуолабытыгар «Буорах сыттаах хоьооннор» уолаттар хоьоон аа5ыы курэ5ин тэрийэн эрэбит. Бу маннык тэрээьин 5 сыллаа5ыта тэриллибитэ. Онно эмиэ оскуола туох баар уолаттара кыттыбыттара. Бугунну курэх дьууллуур субэтин кытта билиьиннэрэрбин конуллээн: дьууллуур субэ председателэ Кондакова В.С.- нуучча тылын уонна лит-рын учуутала, киниэхэ куус-комо буолуохтара Бережнова С.А.- уорэх завуьа уонна Слепцова Т.Д. –иитэр улэ завуча. Дьуллуур субэ коруо5э: кыттааччы тылын-оьун, туттан-хаптан турарын, танаьын-сабын, хоьоон ис хоьоонун тириэрдиини. Кыттааччыларбытыгар ситиьиилэри ба5арбыт!

Сэрии са5аланаатын кытта Советскай Союз суруйаччылара бар дьоннорунуун ийэ дойду комускэлигэр туруммуттара, кинилэртэн ус гыммыт биирдэрэ саа-саадах тутан сэриилэспиттэрэ.

Саха поэттара ким-хайа иннинэ ынырры тылларын эппиттэрэ. 1941 сыл бэс ыйыттан Эллэй «Бары фашистары утары!», Аба5ыыныскай «бары кууьу фронна!», Дм.Таас «Ийэ сиртэн сотуо5ун!», Куннук Уурастыырап «Эйиэхэ анда5ар биэрэбит» диэн хоьоонноро тахсыталаан барбыттара. Ити курдук улам диринээн, уустуктук кордоруллэн саха лит-гар сэрии темата, буттуун советскай норуот, сахалар сэриигэ хорсун сырыыларын, тыылга геройдуу улэлэрин кордоруу баьылыыр-коьулуур тема буолбуттара. Кэлин хааннаах сэрии кыьал5атын сорох суруйааччылар тус бэйэлэринэн билбиттэрэ, фашизм норуоттарга а5албыт иэдээнин, олоруутун-оьоруутун илэ харахтарынан корбуттэрэ. Олор ортолоругар хайыы-уйэ саха норуотун тапталын ылбыт биллиилээх суруйааччылар:Эллэй, Аба5ыыныскай, Кун Дьирибинэ, Дьуогэ Ааныстыырап, Дьуон Дьанылы бааллара. Санардыы суруйарга холонон эрэр Т.Сметанин, П. Тобуруокап, Алекс. Бродников, С.Никифоров, М.Кузьмин-Хара, С.Тимофеев, нуучча суруйааччыта Ю.Шамшурин эмиэ кыттыспыттара, кинилэр айар талааннара онно буспута-хаппыта. Саха сириттэн барбыт 20-тэн тахса киьи Сов. Союз Геройдара буолбуттара, 1000-нан саллааттар хорсун сырыыларын туоьулуур уордьаннаах, мэтээллээх тоннубуттэрэ.

1. Илья Дорофеевич Винокуров –Ча5ыл5ан 1914 сыл Нам оройуонугар торообутэ. 2014 сыл-ха торообут дойдутугар кини убулуойугэр анаан араас тэрэьиинэри ыыппыттара. Кини аатын Нам улууьун Хатын-Арыы оскуолата сугэр. Поэт кылгас уйэтигэр тереебут  норуотугар киэнник биьирэммит бэртээхэй айымньыларынан саха литературатын байыппыт талааннаах  поэт буоларын таьынан чулуу тылбаасчыт,  о5о-аймах тапталлаах суруйааччыта этэ. Ол курдук норуокка киэнник биллибит, биьирэммит, ырыа буолбут «Хайыьар» хоьоону аа5ан иьитиннэриэ Алексеев Дьулус 5 кылаас.

2. Гавриил Иванович Макаров -Дьуон Дьанылы 1914 с.Чурапчы оройуонугар торообутэ. 2014 сыллаахха Чурапчыга 100 сааьын бэлиэтээбиттэрэ. Кыыьа Альбина Макарова5а СР Президенин Бочуотунай грамотатын уонна кыьыл комус чаьыны бэлэх туттарбыттара. «Хаьан сэрии буттэ5инэ» хоьоонун аа5ар 5 кылаас уорэнээччитэ Бандеров Эльдар.

3. Иннокентий Иванович Артамонов 1928 с. Уус-Алдан оройуонугар торообутэ. Поэт уонна талбаасчыт. «Мин мантан сэриигэ барбытым» ырыа буолбут хоьооно уостан туспэт ырыа буолан билиннээннэ диэри ылланар. Рязанский Андрей 5 кылаас аа5ар. Ол курдук Дима Потапов толоруутугар ырыа истиэхпит.

4. Тимофей Егорович Сметанин (25.11.1919 – 04.08.1947) – поэт, прозаик и драматург. Кэбээйи улууьугар торообутэ. Сэрии кыттыылаа5а. “Мэхээлэчээн булчут” кэпсээн (1943), хоьоонун хомуурунньуга “Саллаат сүрэҕэ” (1945),  “Егор Чээрин” сэьэнэ, «Лоокуут уонна Ньургуьун» драматын бары бэркэ билэ5ит. Саха саллаатын уобараьын бэрт тапталлаахтык ойуулуур. Ол курдук «Саллаат» диэн хоьоонун аа5ан иьитиннэриэ 6 кыл. уорэнээччитэ Еремеев Костя.

5. Пантелеймон Тулааьынап 1916 с. Оймокоонно торообутэ.1935 с. педтехникуму бутэрбитэ.Начальнай оскуола сэбиэдиссэйинэн, оскуола директорынан, районо сэбиэдиссэйинэн, Дьокуускайдаа5ы кинигэ издательствотын редакторынан улэлээбитэ.1932 с. хоьоонноро бэчээттэнэр буолбуттара. 1938 с. «Ко5орбут ньургуьун» хоьоонун хомуурунньуга тахсыбыта. «Фронна атаарыы» хоьоонун аа5ар Саша Шадрин 6 кылаас уорэнээччитэ.

6. Тимофей Сметанин сэриигэ быьачы кыттан, кини онно тугу билбитэ-корбутэ, эрэйдэммитэ-сордоммута оло5у ойдооьунугэр улаханнык сабыдыаллаабыта. Дойдутугар таптала, торообут сиригэр тардыьыыта туохтаа5ар да ордук улуу Лена орус аатынан этиллэрэ. «Корордоох эбиппин ээ..» хоьоонун аа5ан иьитиннэриэ Ариан Винокуров 7 кылаас.

7. Сергей Васильев 1907 с. Уус Алдан оройуонугар Суотту нэьилиэгэр дьаданы ыалга торообутэ. Якутскайдааҕы учуутал техникумун бүтэрбитэ. 1930 сыллаахха «Арамаан артыала» диэн поэмата тахсыбыта. Онтон бэттэх поэт сүүрбэттэн тахса ырыа-хоһоон уонна поэма кинигэлэрин бэчээттэппит. «Аччыгый уол» диэн хоһоонунан суруллубут романнаахС.Васильев «Улуу Ильмень» диэн баллада-поэмата П.А.Ойуунускай аатынан республиканскай бириэмийэни ылбыта. Балладаттан быьа тардыыны аа5ар 7 кылаас уорэнээччитэ Еремеев Влад.

8. Платон Алексеевич Ойуунускай (1893-1939), политическай уонна общественнай деятель, суруйааччы, учуонай-лингвист. Саха сиригэр сэбиэскэй былааһы олохтооччулартан биирдэстэрэ. Революционнай охсуьуу, гражданскай сэрии героикатн кордорор айымньылартан биир куустээхтэрэ «Оруол кэриэьэ» хоьоон. Манна Саьыл Сыьыыга буолбут гражданскай сэрии тынааьыннаах тугэнэ долгутуулаахтык ойууланар. Поэт харса суох хорсун быьыыны уруйдуур. Хоьоону аа5ан иьитиннэриэ Созонов Владлен 7 кыл.

9. Федор кузьмич Попов 1921 г. Мегино-Кангаласского улуса Работал в совхозе.В 1942 году был призван в Красную Армию Чурапчинским РВК. В том же году был направлен на фронт.Стрелок 3-й стрелковой роты 467-го стрелкового полка (81-я стрелковая дивизия, 61-я армия, Центральный фронт) рядовой Фёдор Попов одним из первых в полку в составе отделения 1 октября 1943 года переправился через реку Днепр у деревни Глушец. Своими смелыми действиями способствовал преодолению реки другими стрелковыми подразделениями полка: в рукопашной схватке в траншее врага уничтожил до 50 солдат и офицеров противника и удерживал плацдарм до переправы основных сил.Был похоронен в деревне Глушец Гомельской области в братской могиле (впоследствии перезахоронен в братской могиле на северной окраине деревни Деражичи Лоевского района той же области).^[2]Указом Президиума Верховного Совета СССР от 15 января 1944 года за образцовое выполнение боевых заданий командования на фронте борьбы с немецко-фашистским захватчиками и проявленные при этом мужество и героизм красноармейцу Попову Фёдору Кузьмичу посмертно присвоено звание Героя Советского Союза. «Герой туьунан ырыа» Ча5ыл5ан Винокуров Саня 8 кылаас.

10. «Саха буойунна» аа5ар Еремеев Саша 8 кылаас. Илья Ча5ыл5ан.

11. В.М. Новиков –Куннук Уурастыырап литература5а 20-с сыллар иккис анардарыгар киирбитэ.1925с. Аан бастакы «Тимир чыычаах» диэн Саха сиригэр аан бастаан самолет кэлиитигэр анаммыт хоьоонун суруйбута. Мантан ылата саха поэзиятыгар куурээннээх улэтэ са5аланар. «Кыайыы кунэ» хоьоонун аа5ан иьитиннэриэ Кутуков Саша 8 кылаас.

12. Пателеймон Тулааьынап «Кыайыы кунэ» хоьоонун аа5ар Вася Третьякова 8 кылаас

13. Саха Республикатын народнай поэта Серафим Романович Кулачиков-Эллэй 1904 с. Сэтинньи 29 кунугэр Таатта улууһугар төрөөбүтэ. Айар улэтин нуучча революционнай маассабай ырыаларын тылбаастааһынтан саҕалаабыта. Ырыа тылларын суруйар поэт. Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии кыттыылааҕа.

Октябрьскай Революция, Улэ Кыһыл Знамята, Норуоттар доҕордоһуулара, «Бочуот Знага» уордьаннарынан, сэрии уонна улэ мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. 1938 с. ССРС суруйааччыларын союһун чилиэнэ. «Сиэстэрэ5э» хоьоонун аа5ар 9 кылаас уорэнээчитэ Дьулус Кондаков.

1. Николай Францевич Гостелло советский военный лётчик, участник трёх войн, командир 2-й эскадрильи 207-го дальнебомбардировочного авиационного полка 42-й дальнебомбардировочной авиационной дивизии 3-го авиационного корпуса дальней бомбардировочной авиации Дальнебомбардировочной авиации ВВС РККА, капитан. В этот день, 1941 году, Николай Гастелло направил свой подбитый самолёт в скопление машин и танков противника, за что ему было присвоено посмертно звание Героя Советского Союза. Эллэй «Капитан Гостелло» хоьоонун аа5ар Никита Меняков.

2. Дьуон Дьанылы сунньунэн позиянан дьрыктаммыт сурйааччы. Кини хоьооннорохайдах эрэ кэпсээн курдук холку, улахан ыьыыта-хаьыыта суох, эриэ=дэхси, бир таьымнаахтык аа5ыллар интонациялаахтар. Угустрэр автор тус тэйэтин оло5ун, куннээ5и туьбуктэрин кытта баьычы ситимнээхтэр. Ол курдук сэриигэ сылдьан бааьырбытын «Олоору сытан» диэн хоьонугар бэрт ча5ылхайдык суруйбута. Аа5ар Проня Тортоюсов 9 кылаас.

3. Тимофей Сметанин «Саллаат сүрэҕэ»  Хоһооннорун хомуурунньуга 1945с .бэчээттэммитэ. Ол курдук хомуурунньук аатын сукпут хоьоону аа5ар Винокуров Женя 10 кылаас.

4. «Учугэйин даа, тыыннаах буолар!» Тимофей Сметанин хоьоонунан бугунну курэхпитин тумуктуур 11 кылаас уорэнээччитэ Айсен Батюшкин.

ТУМУК: Тыыннаах буолуу айхалыгар

Тын-тын тыаьаан комус бакааллар!

Учугэйин даа, тыыннаах буолар,

Уорун-котун тыыаннаахтар!

infourok.ru

Автор: Прохорова Екатерина Петровна
Кемус куьуну атаарар бырааьынньык сценарийа

(орто белех)

Саала иьэ киэргэтиллибит. О5олор музыканан саала5а киирэллэр. 

Ыытааччы: Утуе кунунэн, кунду о5олор, тереппуттэр, ыалдьыттар! Бугун биьиги дьыл саамай кэрэ, саамай баай кэмин куьуну уруйдуур бырааьынньыкка муьуннубут!

Кыьыл кемус куьуммут

Комус куьун тыала 

Куускэ сайа урдэ

Саьархай сэбирдэх

Сандаара тэлээрдэ

Тулабын коробун 

Туох да олус уорэбин 

Уорэбин-котобун

Уорбэккэ буолбаппын.

Куьунну ырыа ыллыыллар.

Ыытааччы: О5олоор, керун эрэ, куобах дьиэтэ турар дии.

Куобах, куобах, кэл та5ыс

Биьигини кытары оонньос

Куобах дьиэтиттэн тахсар.

Куобах: Дорооболорун, о5олор! Дорооболорун, до5оттор! Бырааьынньыккытыгар ыалдьыттата ынырбыккытыгар махтанабын! Бачча учугэй кулумнэс куьунну куннэ кулуе5ун-оонньуо5ун, хоробуоттаан тэйиэ5ин.

Хоробуот 

Куобах: Маладьыас да о5олор эбиккит, бэркэ диэн хоробуоттаатыбыт, аны оонньуо5ун. Оонньуоххутун ба5ара5ыт?

О5олор: Ба5арабыт!

Оонньуу «Моркуобу биэрэн ис»

Ыытааччы: Маладьыастар! Куобахтыын наьаа учугэйдик оонньоотубут дии. Куобахха махтаныа5ын, о5олор.

Куобах: Баьыыба!

Ыытааччы: Куобах, онтон эн хайдах куьуну керсе5ун?

Куобах: Мин еммун-туубун уларытабын, кыьынын борон сылдьарым табыллыбат. Тунал ма5ан хаарга тутатына керуехтэрэ. Ону таьынан кыстыкка бэлэмнэнэн хорооммун оностобун. Онон улэ бараммат. Чэ, о5олор керсуеххэ диэри!

О5олор: Керсуеххэ диэри!

Ыытааччы: Куобах кыстыкка бэлэмнэнэн куьунун борон туутун ма5анна уларытар эбит, хороонун оностор эбит, онтон ежик тугу гынара буолуой? Чэйин эрэ, ежигы ынырыа5ын уонна бэйэтиттэн ыйытыа5ын!

О5олор: Ежик, ежик, биьиэхэ кэл! (2-3 тегул)

Ежик киирэн кэлэр

Ежик: Утуе кунунэн, о5олор! Мин ежик диэн буолабын, елка курдук иннэлээхпин. Эьиги миигин ынырбыккытын истэммин бу эьиэхэ тиийэн кэллим.

Ыытааччы: Утуе кунунэн, ежик! Хайдах, туох олордун? Куьуну хайдах керсе5ун? Билиибитин ханатыахпытын, кэпсээн кулу биьиэхэ.

Ежик: Барыгытын кемус куьун ууммутунэн э5эрдэлиибин! Мин кырыа кыьынна бэлэмнэнэн тэллэй энин хомуйан, иннэбэр иилинэн, хороонум диэки суурэбин. Хаьаас аспын булунабын, хорооммун ититинэбин. Онтон сололоно тустум эрэ онньуурбун ордоробун, ункуулуурбуттэн уерэбин. О5олор, бары кэлин, тегуруччу турун, ункуулээн тэйиэ5ин.

Ежиктыын ункуу

Ежик: Наьаа учугэйдик ункуулээтибит, ежигы дьэ уертугут. Маладьыастар, о5олор.

Ыытааччы: Ежик, бу корзина5ар туох баарый? Кердер, кэпсээ о5олорго.

Ежик: Корзинабар тэллэйдэр бааллар. О5олорго оонньотоору а5албытым.

Ыытааччы: Чэ, оччотугар оонньуо5ун. Тэллэйдэ хомуйуо5ун.

Оонньуу «Тэллэйдэ хомуй»

Ежик: Учугэйдик да5аны оонньоотубут. Тургэн, сымса ба5айы о5олор эбиккит.

Ыытааччы: Ежик, билигин олорон сынньана таарыйа биьиги о5олорбут хоьооннорун иьит.

1 о5о: Кемус куьун, кунду куьун,

Кулэн-уерэн кестен кэллэ.

Отоннуохпут, тэллэйдиэхпит,

Дьоммутугар туьалыахпыт.

2 о5о: Кемус куьун эргиллэн,

Куммут уота мелтеете,

Кетердербут, кустарбыт

Куьугуруу кеттулэр.

3 о5о: Уунэр куммут тахсыыта

Урун кемус аалыста, —

Хаьын туьэн туртайан,

Хампа куе5у таарыйда.

4 о5о: Бала5ан ыйыгар

О скуола аьыллар,

О5уруот хомуллар.

Бала5ан ыйыгар

Сылаас уу тымныйар,

Сетуелуур уурайар.

5 о5о: Бала5ан ыйыгар

Сайынны кетердер

Со5уруу кетеллер.

Бала5ан ыйыгар

Ара5ас енунэн

Айыл5а симэнэр.

6 о5о: Алтынньы ыйга

Кун уота сойор,

Куел мууьа тонор.

Алтынньы ыйга

Куьуну уурэр

Куустээх тыал урэр.

7 о5о: Алтынньы ыйга

Куьуммут курэнэр,

Халлаан тымныйар.

Алтынньы ыйга

Кыстык хаар туьэр,

Кыьыммыт кэлэр.

Ежик: Угус хоьоону билэргитин олуьун диэн биьирээтим. Маладьыастар. Онтон мин тыабар хаьааспын хомуна барарым уолдьаста. Керсуеххэ диэри!

О5олор: Керсуеххэ диэри!

Ежик барар

Ыытааччы: О5олоор, биьиэхэ куобах уонна ежик ыалдьыттаан бардылар, онтон Кемус Куьуммут ханнаный? Ыныра5ын эрэ, Кемус Куьуну куутэбит! (2-3 тегул).

Кемус Куьун киирэр

Куьун: Куьунну кун курэммиттии былыкка саста,

Куьунну серуун тыал аа-дьуотук илгийэн ааста,

Хагдарыйбыт сэбирдэхтэр ункуулээтилэр,

Кемус манньыаты сантаннар сиргэ тустулэр.

Утуе кунунэн, о5олор! Мин куьунну айыл5а маанылаах хаьаайката, эьиги кунду ыалдьыккыт Кемус Куьун буолабын. Мин кыратык кууттэрдим, куьунну айыл5аны симээтим уонна аара кэлэн иьэн отоноотум, о5олор. Отоннорум, тахсын эрэ. Ункуулээн эргийин.

Отоннор ункуулэрэ

Ыытааччы: Маладьыастар, отоннор, олус бэркэ ункуулээтигит.

Куьун: Аны билигин оонньуо5ун.

Оонньуу «Сэбирдэхтэри еннерунэн хомуй»

Куьун: Маладьыастар о5олор! Олус миигин уертугут. Онон кунду о5олорбор кэьиибин мин уунабын.

Корзинатын кердерер

Ыытааччы: Керун эрэ, о5олор, Куьун тугу тутан турарый?

О5олор: Корзина

Ыытааччы: Онтон корзина5а туох баарый?

О5олор: Яблокалар.

Кемус Куьун кэьиитин тунэтэр.

Куьун: О5олор! Олус учугэй куьунну бырааьынньыкка сылдьаммын уердум, дуоьуйдум уонна куруук маннык кехтеех, бэьиэлэй, элбэх билиилээх буола улаатыахтара диэммин эрэнэбин.

Ыытааччы: Кемус Куьун кэлэн кунду ыалдьыт буолбуккар махтанабыт уонна элбэх уйгуну-быйаны, уерууну-кетууну ба5арабыт. Эьиил этэннэ керсуеххэ диэри.

Куьун: Керсуеххэ диэри!

Кемус Куьун тахсан барар

Ыытааччы: Бырааьынньыкпыт тумуктэнэр кэмэ тиийэн кэллэ, ессе тегул эьигини кемус куьун бырааьынньыгынан итиитик-истинник э5эрдэлиибит! Ба5арабыт сир урдугэр баар бары кэрэни, учугэйи, уерууну-кетууну, дьоллоох о5о сааьы!