Кузь кельди сочинение на крымскотатарском языке

Обновлено: 10.03.2023

кукушке, соловье; о частях тела птиц.

3. Упражнять детей:

— в образовании сложных прилагательных;

— в составлении сложноподчиненных предложений.

4. Обогащать словарь детей новыми словами и закреплять знакомые слова.

5. Воспитывать у детей доброе отношение ко всему живому в природе.

Иллюстрации перелетных птиц, аудиозапись голосов и пения птиц.

Словарь: клин, кузь, кочуджи къушлар, къарылгъач, торгъай, къаргъа, къаз, такъ-такъ къушу, кукукъуш.

Предварительная работа: наблюдение за птицами во время прогулки; чтение стихов. рассказов о птицах.

Ход занятия:

1. Воспитатель читает стихотворение А. Плещеева:

Мокнет под окном

Дождик так и льется,

Что ты рано в гости,

Осень, к нам пришла?

Еще просит сердце

— Ребята, скажите, пожалуйста, о каком времени года говорится в стихотворении?

Как на крымскотатарском языке осень? (Кузь)

Вос-ль: Послушайте стихотворение на крымскотатарском языке.

Кузь кельди, япракълар тёкюльди,

чечеклер да ачылды.

Кузьнинъ тюсю эр тюрлю:

Чечеклерден гульдесте яптым,

— Назовите, пожалуйста, характерные признаки осени? /Желтеет листва, идут моросящие дожди, улетают птицы/.

— Как мы называем птиц на крымскотатарском языке? (къушлар)

— А как называются птицы, которые улетают в теплые края и которые остаются?

/Перелетные и зимующие/.

— Назовите перелетных птиц (кочуджи къушлар) /Ласточка, дятел, грач, цапля, журавль, скворец, жаворонок/.

— Отгадайте, пожалуйста, загадки:

1. Эта птица никогда

Для птенцов не вьет гнезда. /Кукушка-кукукъуш/

— Послушайте, пожалуйста, как кричит кукушка. /аудиозапись/.

Отгадайте следующую загадку.

2. Под крышей я леплю гнездо

Из комочков глины.

Для птенчиков стелю на дно

Пуховую перину. (Ласточка – къарылгъач)

— Послушайте, пожалуйста, как кричит ласточка -къарылгъач /аудиозапись/.

3. Это старый наш знакомый:

Он живет на крыше дома –

Он летает на охоту

за лягушками к болоту. /Аист/

— Правильно вы отгадали, эти птицы тоже относятся к перелетным.

Соловей — маленькая птичка, имеет коричневое оперение, маленький клюв, хвост и лапки. Кукушка — небольшая птица, но крупнее, чем соловей, имеет пеструю окраску, длинный хвост. небольшой клюв. Кукушка, в отличие, от других птиц, никогда не вьет гнезда. а свои яйца откладывает в чужих гнездах, поэтому птицы вынуждены выводить и растить птенцов кукушки. Аист — большая птица белого цвета, с большим клювом.

— Назовите, пожалуйста, части тела птиц. /Туловище, голова, хвост, клюв/.

— У всех птиц одинаковое строение, но люди их называют по-разному, как же они их различают? /По оперению, внешнему виду, величине/

— Ребята, а почему птицы улетают в теплые края? /Потому что здесь наступают холода, зимой нет насекомых/.

— А как же они находят дорогу на юг и обратно сюда? /не знаем/.

Оказывается, некоторые птицы улетают ночью, другие днем. Но перед полетом они совершают пробные полеты. больше обычного едят, нагуливают жирок — в полете им подкрепиться негде. В полете они ориентируются на звезды, а если небо затянуто облаками и звезд не видно, то они ориентируются на магнитные колебания Земли.

ФИЗМИНУТКА. /загибаются пальцы обеих рук/

Пой — ка, подпевай-ка,

Эта птичка — коростель,

Десять птичек — стайка,

Эта птичка — скворушка

Эта птичка — воробей,

Эта птичка — совушка,

Эта птичка — свиристель,

Эта — развеселый чиж.

Ну а эта — злой орлан,

Птички, птички, по домам. /руки за спину/

— Ребята, сейчас я буду называть перелетных и зимующих птиц, если вы услышите название зимующей птицы, то присядьте; а если название перелетной, то машите руками.

Ворона, соловей, къаргъа, дятел, торгъай, сорока, голубь, ласточка, синица, грач, скворец, снегирь, къарылгъач, аист, журавль, воробей, цапля и др.

Куньлернинъ биринде тильки къазны тута да: — Къаз, мен сени ашайджагъым! — дей. Къаз не япсын? — Яхшы, мен разым, тильки. Лякин меним бир риджам бар. Мен бир кере ойнайым, сонъ мени ашарсынъ, — дей къаз. — Айды, ойна, — дей тильки. — Мен сени ашамагъа етиштиририм. Къаз къанатларыны ачып, тургъан еринде къакъып башлай. Буны корип, тильки дей: — Сен, къаз, яхшы ойнайсынъ, эм де пек уста экенсинъ. Озю исе къазгъа таба яваш-яваш якъынлаша. Къаз къанатларыны къакъып, ойнагъан киби эте, котериле де учып кете. Тильки тек артындан бакъып къала.

Воспитатель кратко переводит сказку и задает вопросы.

• Первыми осенью улетают на юг птицы, которые питаются

насекомыми, потому что. /насекомые прячутся и им нечем питаться/.

Кто присел на толстый сук

И стучит «Тук-тук, тук-тук»

(дятел- такъ-такъ къушу)

.• Дятла можно назвать лесным доктором, потому что. /он достает

жучков и насекомых из-под коры/.

Кукушка не высиживает своих птенцов, потому что. /она не вьет

• Все люди любят слушать соловья, потому что. /он красиво поет,

заливается/. и др.

• Весной перелетные птицы прилетают назад, потому что. /им нужно

— Ребята, скажите. пожалуйста, о чем сегодня мы беседовали на занятии?

— О каких новых перелетных птицах вы узнали?

— Что интересного мы узнали о кукушке?

— Как они находят дорогу в теплые края и обратно к нам?

-Давайте вспомним названия птиц (къушлар) на крымскотатарском языке : торгъай, къаргъа, къарылгъач, такъ-такъ къушу, кукукъуш.

— Ребята, мне понравилось, как вы работали на занятии: внимательно

слушали, думали, отвечали полными предложениями. Молодцы!

Оценить 911 0

Урок крымскотатарского языка в 3 классе

Куртосманова Ферузе Изетовна, учитель начальных классов

Мевзу:Нутукъ инкишафы.Кузь акъкъында икяе тизюв.

Дерснинъ макъсады: талебелернинъ нутукъ инкишафы дереджесини котермек ве инкишаф этмек; къоюлгъан окъутма проблемаларны чезмеге огретмек; нутукъ байлыкъларыны зенгинлештирмек; эстетик дуйгъуларыны юксельтмек; дикъкъатлы олмагъа алыштырмакъ; эдепли олмагъа огретмек.

Къулланмалар: кузь мевсимини косьтерген ресимлер, карточкалар, дерслик.

Регулятив яни мунтазамлыкъ усуллары

Озь иш ерини азырламакъ, дерсте къоюлгъан макъсатны бельгилемек ве оны шекиллендирмек, къоюлгъан вазифелерни чезмек ичюн ёлларыны тапмагъа бильмек.

Бильги алув усуллары

Оджанынъ суаллерине джевап бермек, керек малюматны тапмакъ, язма нутукъны дефтерлерде язмакъ.

Коммуникатив усуллары

Динълемек ве дигерлернинъ айткъан нутукъыны анъламакъ, субет шекилинде чалышмагъа бильмек, эм де озь фикирлерини агъзавий шекильде ифаде этмеге бильмек.

Дерснинъ кетишаты:

Тешкилий къысым.

— Селям алейкум, балалар! Дерсимизни башлайыкъ. Ким невбетчидир бугунь?

— Дерсте ким ёкъ? (Невбетчининъ джевабы)

— Дерсимизни тебессюмден башлайыкъ, мен эпимизге мувафакъиетлер тилейим.

2. Эв вазифесини тешкерюв. (1 талебе эвде тизильген икяени окъуп бере)

3.Темиз язув дакъкъасы.

— Дефтерлерде бугуньки тарихны язынъыз. Мен сизге дюльбер бир десте кетирдим. Не коресинъиз элимде? (япракълар)

— Япракъ сёзю насыл арифнен башлана? (Я арифинен башлана)

Шимди сиз буюк ве кучюк Яя арифлерини темиз язув дакъкъасында язаджакъсыз.

— Бу ариф бирикмелерини догъру язынъыз .

— япракъ— (лист, листок) сёзюни язынъыз.

—Бу сёзнен бир джумле тизинъиз. Джумленинъ баш азаларыны тапынъыз ве астыны сызынъыз. Сёзлерге ургъу къоюнъыз.

4. Янъы мевзуны еткизюв.

-Мен сизлерге гузель бир дёртлюк окъумагъа истейим, дикъкъатнен динъленъиз!

Сарылы-аллы эр якълар,

Тёкюлелер япракълар,

Кунеш шавлесин сакълар,

Окюнип булут агълар.

— Насыл мевсим тасвирлене бу сатырларда? (Кузь)

— Эбет, бу шиирде кузь мевсими тасвирленгендир !Бу ресимлерге бакъып айтынъыз, дерсимизде насыл мевзу акъкъында сёз юрьсетеджекмиз?

Талебелер. — Кузь акъкъында.

— Кузь акъкъында джумлелер тизип бири-бирине къошсакъ не олур? (Икяе, метин)

— Метинге не къоймакъ мумкюн?

— Метин къач къысымдан ибарет олур?

1.Талебелернинъ бильгилерини актуализациясы.

-Бир йылда къач мевсим бар?

— Кузь насыл мевсимден сонъ келе?

-Кузь айларынынъ адларыны айтынъыз.

-Кузьден сонъ насыл мевсим келе?

-Кузьде ава насыл ола?

— Тереклер насыл тюсте ола?

2. Группада чалышув.

Группада чалышув къаиделерини текрарлав. Сыныф 5 группагъа болюне. Эр бир группагъа

экишер къарышыкъ джумлелер дагъытыла. Сёзлерни тертипнен ерлештирип джумлелер тизмек керек. Учюнджи джумлени эр бир группа озю яза.

1 группа. Кельди, кузь,алтын. Ола, сувукъ кунь-куньден.

2 группа. Уфюре, еллер Сыджакъ, улькелерге, къушлар, кеттилер, учып.

3 группа. Булутлар, къара, сарды, кокни. Ягъа, ягъмур.

4 группа. Тёкюле, япракълар, сарарып. Мейваларны, джыйыштыралар, багъ-багъчаларда.

5 группа. Къыскъарып, башлады, куньлер. Узай, геджелер.

1 группа. Алтын кузь кельди. Кунь-куньден сувукъ ола.

2 группа. Еллер уфюре. Къушлар сыджакъ улькелерге учып кеттилер.

3 группа. Къара булутлар кокни сарды. Ягъмур ягъа.

4 группа. Япракълар сарарып тёкюле. Багъ-багъчаларда мейваларны джыйыштыралар. 5 группа. Куньлер къыскъарып башлады. Геджелер узай.

3. Кузь акъкъында тизильген метинни ким къыскъадан айтып береджек? (Бир я да эки талебе агъзавий айталар)

4.Дефтерлерде иш. Тизильген джумлелерни язув.

5.Раатлыкъ дакъкъасы.

Ербучыкъ айванчыгъы,

Ёлакълы быджачыгъы

Ербучыкъ эрте тура

Янакъларыны юва.

Ювасыны сипире, сонъра азбаргъа кете:

Бир –эки, бир-эки,

Ериндеде секире

Учь, дёрт, беш, алты

Ербучычыкъ болдурды.

6.Дерсликнен иш.

Саифе 7, 7- мешгъулиет.

1) Сентябрь, октябрь, ноябрь- кузь айларыдыр.

2) Кузьде ава сувуй.

3) Тереклер ешере.

4) Кузьде къушлар сыджакъ улькелерге учып кетелер.

5) Тереклернинъ япракълары сары ве къырмызы тюсте олалар.

6) Кузьде биз мектепке барып башлаймыз.

7) Кузь яздан сонъ келе.

Кузьден сонъ баарь келе.

9) Кузьде куньлер къыскъара, гедже узай.

10) Кузьде кок булутлы ола.

8.Дерснинъ нетиджеси. Баалав.

— Машалла! Бугуньки дерсимизде эр кес яхшы чалышты!

— Энъ актив талебелер ким олды?

-Дерсте не яптыкъ?

Талебелерге нетидже чыкъармагъа ярдым этюв ве ишке къыймет кесюв.

Мен ………… бильдим.

Мен ………… пекиттим.

Мен ………….огренмеге истейим.

У вас недостаточно прав для добавления комментариев
Чтобы оставлять комментарии, вам необходимо авторизоваться.
Если у вас еще нет учетной записи на нашем сайте, предлагаем зарегистрироваться.
Это займет не более 5 минут.

Для скачивания материалов с сайта необходимо авторизоваться на сайте (войти под своим логином и паролем)

Если Вы не регистрировались ранее, Вы можете зарегистрироваться.
После авторизации/регистрации на сайте Вы сможете скачивать необходимый в работе материал.

Заказать рецензию на методическую разработку
можно здесь

Я тоже работаю по программе Неменского постоянно ищу что-то новенькое, ваши презентации просто клад. Подробнее.

Оказание первой помощи в образовательных учреждениях Пройти обучение

Диплом за отличное владение и эффективное применение современных педагогических методик в условиях реализации ФГОС

Благодарность руководству образовательного учреждения за поддержку и развитие профессионального потенциала педагогического работника

• Свидетельство о регистрации средства массовой информации ЭЛ № ФС 77 — 58841 от 28 июля 2014 года выдано Федеральной службой по надзору в сфере связи, информационный технологий и массовых коммуникации (Роскомнадзор).
• Лицензия на осуществление образовательной деятельности № 4276 от 19.11.2020 года. Серия 78 ЛО № 0000171 Выдана Комитетом по образованию Правительства Санкт-Петербурга
• В соответствии с Федеральной целевой программой развития системы образования на 2011–2015 гг. и проектом концепции федеральной целевой программы развития образования на 2016–2020 гг.

Макъсад: Нутукъ инкишафыны зенгинлештирмек. Лугъат байлйгъыны артырмакъ.

Балаларгъа табиаткъа севги ашламакъ.

Дерс тешкилятландирувы: 1.Дерслик.

Дерснинъ кетишаты: I . Тешкилий анъ: талебелернинъ дерске келювиникъайд этмек. Эв вазифесини тешкирмек.

Тез етишти ягъмурлы кузь,

Кете дерске балалар.

Ягъмур ягъа гедже – куньдюз,

Энди сувуй авалар.

Кузь кельди эм терекнинъ,

Тарлаларда тютюнлер де

Не къарылгъач авелене

Не турналар ойнайлар,

Не чибин бар къораларда

Не чиркийлер къайнайлар.

Талебелерге окъуп терджимесини япмакъ.

III. Лугъавий иш:

Бостан – огород, бахча

Къора – огород, изгородь

Сёзлернен джумле тизмек.

1. Къышта тарлалар раатлана.
2. Бостанда бол берекет джыйылды.
3. Азбарда бабам къораны тюзетти.
4. Балаларгъа тютюнни ичмек олмай.
5. Къарылгъачлар чиркийлерге авелене.

IV. Шиирде исим сёзлерини къайд этмек.

Кузь, дерс, балалар, ягъмур, ава, Терек, япракъ, тарла, тютюн, бостан, къарылгъач, турналар, чибин, чиркий.

V. Исим сёзлер насыл сайыларда къуллангъан? Текликте, чокълукъта

1. Ягъмурлы Кузь насыл кельди?
2. Балалар къайда кетелер?
3. Гедже – куньдюз не ола?
4. Кузьде табиат насыл денъише?

А) Тереклер, б) тарлаларда, в) бостанларда, г) айванлар.

ОЮН – ГЕ, ЯГЪ, ДЖЕ, СЁ, НАЙ, МУР, ЛЫ, ДИ, КЪАЙ.

КЮЛЬ, ГЕДЖЕ, ЯГЪМУРЛЫ, СЁКЮЛЬДИ, КЪАЙНАЙ, КЮЛЬДИ, ЯГЪЛЫ.

VIII. — Балалар, энди исимлерде келишлерни акъылымызгъа кетирейик. ( Таблица )

— Шиирде насыл исимлер бар?

— Шу келишлерде язылгъан

ДЕРСКЕ, ТЕРЕКНИНЪ, ТАРЛАЛАРДА, БОСТАНЛАРДА.

1. Оюн: — Сёзден мумкюн олгъан къадар янъы сёзлер тизинъиз.

( тая, акъа, аякъкъа, якъа, аякъ, ят, къат, къакъа, такъ, къая, ята, аят )

1. Шиирни даа бир кере окъуп, тапмаджагъа джевап бермек.

Коктен келе сылата,

Чевре – четни дымлата,

Тарткъычлай ве уянта.

Эвге вазифе: Шиирни эзберлемек.

Кузь акъкъында икяе тизип язмакъ.

По теме: методические разработки, презентации и конспекты

ШАЛУНЬЯ И ДОМОВЕНОК КУЗЯ НА ОСЕННЕМ ПРАЗДНИКЕ

Игровая программа с элементами театрализации для дошкольников на праздник Осени.

Знакомство с домовёнком Кузей

Интегрированное занятие для детей дошкольного возраста с использованием фольклорных элементов.

Светофорнын оч кузе

Балаларга транспорт торлэрен таный белергэ,эйтэ белергэ. Транспотнын топ олешлэре белэн танышу.Светофорнын сигналлары белэн танышу.

Сценарий осеннего праздника для средней группы «Кузя и Баба — Яга»

Веселый, эмоциональный праздник для детей и родителей.

Презентация к песне «Родные места» музыка Юрия Антонова, слова Михаила Пляцковского из музыкального мультфильма «Приключения кузнечика Кузи» по мотивам сказки Михаила Пляцковского «Дневник кузнечика Кузи».

Презентация содержит краткие сведения о композиторе Юрии Антонове, краткое содержание мультфильма, текст песни.

Урок развития речи по крымскотатарскому языку на тему «Зима».

7. Инсанлар насыл кийингенлер?

8. Балалар не япалар?

9. Ресимге бакъкъанда насыл дуйгъулар пейда ола,къуванч я да кедер?

Ресимни насыл адландырмакъ мумкюн?

Мевзу: Ресим узеринде иш.

Къыш манзарасы

Дерснинъ макъсады

• ресимнен чалышув, ресимге эсасланып тариф этмек, метин тизмеге алыштырмакъ (предметные);

• мустакъиль тарзда керек мадделерни сечип, тасниф этмеге огретмек (метапредметные);

• талебелернинъ дюньябакъышыны, тиль ве лугъат байлыгъыны зенгинлештирмек (метапредмтные);

II . Тербиелев:

Раатлыкъ дакъикъасы

Къолларны котердик, терек киби салладыкъ.

Къуш киби учтыкъ, япракъ киби тёкюльдик, еримизге отурдыкъ.

Вазифе: Уйгъунлыкъны

къар данеси

къардан адам

коньки и лыжи

коньки ве лыжалар

ЛУГЪАТ

КЪАР ДАНЕСИ — снежинка

КЪАР ТОПУ — снежок

КЪАРДАН АДАМ – снеговик

ЧАНА – санки

КОНЬКИ ВЕ ЛЫЖАЛАР — коньки и лыжи

Къыш оюнлары :

чананен обадан таймакъ

къар топларынен ойнамакъ

къардан адам япмакъ

коньки ве лыжаларнен таймакъ.

Къыш. Ава ачыкъ, къарлы ве аязлы. Бутюн ер бем-беяз къарнен орьтюли. Беяз къар кунеште йылтырай.

Эвлернинъ дамлары беяз къалпакъ кийдилер. Тереклер беяз шал багъладылар. Эр ерни терен къар ёргъаны къаплады.

Балалар къыш кельсе, пек къуваналар. Олар къарлы аваны бегенелер. Балалар ве буюклер зевкъ ве къуванчнен къар топу ойнайлар, къардан адам ясайлар, чананен таялар.

Не къадар гузель къыш оюнлары!

Къыш. Ава ачыкъ , къарлы ве аязлы. Бутюн ер бем-беяз къарнен орьтюли. Беяз къар кунеште йылтырай.

Эвлернинъ дамлары беяз къалпакъ кийдилер . Тереклер беяз шал багъладылар . Эр ерни терен къар ёргъаны къаплады .

Балалар къыш кельсе, пек къуваналар. Олар къарлы аваны бегенелер. Балалар ве буюклер зевкъ ве къуванчнен къар топу ойнайлар, къардан адам ясайлар, чананен таялар.

Читайте также:

  

• Сочинение на тему что такое репутация человека в обществе отцы и дети

  

• Верите ли вы в любовь с первого взгляда сочинение

  

• Сочинение рассуждение раскрывая смысл высказывания белинского

  

• Сочинение рассуждение нравственный долг

  

• Сочинение яркие краски лета

~ 1 ~

Алып   барыджы:   Селям  алейкум ,   бизим    севимли  балачыкъларымыз.  Хош    кельдинъиз  бугуньки    тедбимиримизге.   Неге    багъышлана   бизим     тедбиримиз,  онынъ  мевзусыны   тапмагъа   теклиф  этем.

(балачыкъларгъа   тапмаджаны  окъуй)

Джыйыла эп  мейвалар,

Сарарып   сола  япракълар.

Ягъа  сувукъ ягъмурлар,

Учып  кете    турналар.

(кузь мевсими)

Алып   барыджы:   Эльбетте,    биз   бугунь  кузь  мевсимини   озгъарамыз   ве мен  эпинъизни бир  къыраллыкъкъа давет  этем.  Бу   къыраллыкъ- Кузь   мевсимининъ     къыраллыгъыдыр. Тамам   бугунь    мында   буюк   тантана,  Кузь  мевсими   озь    балачыкъларынен    сизлерни   буюк  сабырсызлыкънен  беклейлер.

(тылсымлы  бир  нагъме  янъгырай)

Алып   барыджы:   Бир  заманда  бар  экен,  бир   заманда   ёкъ  экен. Аджайип   бир   къыраллыкъта   учь   тата –къардаш   яшай  экен. 

(санагъа   кузь  айлары    чыкъалар)

Сентябрь   айы:

Эр  сене  бизде   сентябрь  бирде,

Буюк  къуванч   балалар омрюмде.

Эр бири   севинип   туралар  эрте,

Гульдестелер   тутып   кетелер  мектепке.

Октябрь   айы:

Булутлар  долана, кок   юзю  къарара,

Эсе  салкъын  ель, япракълар  сарара.

Кунь бираз  къыскъара, геджелер  узана,

Сыкъ  ягъа   ягъмурлар,сокъакълар  сувлана.

Ноябрь  айы:      

Титислене   эр  бир   якъ,

Сувукъ  арта   кунь-куньден,

Бузлап  башлай   таш  топракъ,

Къара  къышнынъ  огюнден.   

Алып   барыджы:   Машалла,   анълагъанъыныз  киби   бу   кузь  мевсимининъ    балачыкълары,  сентябрь, октябрь, ноябрь   айлары.    Балачыкълар, я  кузь мевсиминде   насыл   адиселер    олып  кече, бу  мевсимнинъ  насыл  чизгилери     бар?

(алып  барыджы    талебелернинъ джевапларыны    къабул эте)

~ 2 ~

Алып   барыджы:    Эльбетте, бостанларымызда   ишлер   екюнлене,   ана-бабаларымыз  къышкъа  азырланалар.

(тантаналы    нагъме  янъгъырай, кузь къыраличеси    кире)

Кузь къыраличеси:

Селям   алейкум  ,  балачыкълар,  меним    къыраллыгъыма   хош  кельдинъиз! Бугунь  эпинъизге    шенъленмеге,   кульмеге,  ойнамагъа    эмир   этем.

(къыраличе  тронгъа   отура,  айлар   исе   чевресинде  ерлешелер

талебелер  «Кузь» адлы   шиирни  окъуйлар )

Кузь  кельди, эм  тереклернинъ,

Япракълары  тёкюльди.

Тарлалар  да,  тютюнлер  де,

Бостанларда   сёкюльди.

Не    къарылгъач  авелене,

Не  турналар  ойнайлар.

Не  чибин бар  къораларда,

Не   чиркийлер  къайнайлар.

Тек  къаранлыкъ  геджелерде,

Эсе   сыртынъ    еллери.

Санки    дерсинъ  чертип   чала,

Телефоннынъ   теллери.

Алып   барыджы: Адамлардан   гъайры,  айванлар, къушлар,  боджеклер де  къышкъа азырланалар.  Балачыкълар, мен  сизлерге    тапмаджа   окъумагъа  истейим, сизлер  исе манъа   озь  джевапларынъызны  айтарсынъыз.

Зувул,зувул,зувул учар

Чечеклерден шыра джыяр.

Озю  ичюн   азырлар,

Адамларгъа багъышлар.

(балкъурт)

Юрем  мен  безмей-талмай,

Аякъ   менде   пек   къыскъа.

Чокъ   чекишме  тапалмай,

Меним  адым  …

(къырмыскъа)

Бугуньки   мерасимимизде  балкъуртлар ве къарынджалар  бар;сёз   оларгъа,  насыл   олар   язнен,  кузьни  кечиргенлер.

(балкъурт ве   къарынджалар   мейдангъа чыкъалар)

~ 2 ~

~ 3 ~

Балкъурт:

Чёллерде гульден, гульге,

Жу-жу  этип  мен  учам.

Кучюк къопкъа  элимде,

Сизге   балалар    бал джыйдым.

Меним  балым  пек   татлы,

Къокъулы  ве   файдалы.

Къарынджалар:

Чалышамыз  бутюн  яз,

Артель олып   яшаймыз.

Ерге   ашайт  толдурып,

Къышта  раат  ашаймыз.

Къарынджалар:

Къарынджанынъ   ишкирлигини,

Бутюн  балалар  анъласынъ.

Язда   ойнап, йырлап   юрсенъ,

Къышта пармакъ  яларсынъ.

Алып   барыджы: Сагъ олунъыз,  орман    сакинлери. 

Балачыкълар, я къушлар  насыл   кузьни   кечирелер,  не  япалар?

(алып  барыджы    талебелернинъ джевапларыны    къабул эте)

Алып   барыджы: Тамам бугунь   беяз,  назик    ве   яш    турначыкъларымыз    сыджыкъ  мемлекетлерге   азырланалар. 

Бакъынъыз   балалар,

Турналар  кочелер,

Сыранен   тизильген,

Дженюпке  кетелер.

(къушларнынъ  оюны,

оюндан  сонъра  бостан  адамчыгъы   чапып  кире)

Бостан   адамчыгъы:  Урьметли   къыраличе,  мени  бу байрамгъа  давет этмединъиз,  меним   джаным   агъырды.

Баарьден   башлап,кузьгедже

Бостанда   мен    чалышам.

Къушларны мен   къоркъузам,

Шенъленмеге вакъыт  кельсе

Давет этмей  мени   кимсе!!!

(бостан  адамчыгъы    агъламагъа  башлай)

~ 4 ~

Кузь къыраличеси:

Эльбетте, догъру  айтасынъ,акъкъын бар.

Бугунь  бизнен    шенъленмеге.

Манъа    джанынъ агъырмасынъ,

Унуттым   сени    бираз.

Келеджекте   сёз  берем,

Сени   биз унутмамыз,

Чюнки   сен   чокъ  иш  япасынъ,

Бол-берекетимиз   ичюн.

Къал  бизнен,  шенъленъ,   ойна.

Бугунь буюк   тантана.

Балачыкълар   бизлер   ичюн   чокъ азырлангъанлар,

Шимди    бизни    озгъарсалар,

Къышны    сонъ   къаршыларлар.

(бостан  адамы  шенъленмеге  къала)

Алып   барыджы: Эльбетте   къал,  шенълен  бизнен, санъа  биз  къуванырмыз.

Вакъыт  кельди    балачыкъларгъа     тапмаджаны   джевабыны   тапмагъа.

Багъда,  баарьде  о  ягъа.

Сачакътан  сувлар  акъа.

О  шувулдап     кельгенини,

Балалар  къапудан  бакъалар.

(ягъмур)

(талебелер  ягъмурнен  багълы  шиирлер  окъуйлар)

Тез   етишти   ягъмурлы  кузь,

Кете  дерске   балалар.

Ягъмур  ягъа   гедже- куньдюз,

Энди   сувуй авалар.

Койлюлер  багъ-багъчадан,

Емишлерни джыялар.

Сайлап-сайлап яхшыларны

Сепетлерге   къоялар.

Сабадан    ягъмур  ягъа,

Не  къадар     тазе ава.

Мен  ягъам-десе ягъсынъ,

Арыкълар  сувгъа  толсунъ.

Алып   барыджы: Эльбеттте,  ягъмур  да керек.  Ягъмур ягъса  насыл    алетнен   биз  къулланамыз?  Догъру,  шемсиенен. Шимди   эпинъизни   шемсиелернен    меракълы  бир  оюнны    сейир  этмеге  теклиф этем.

~ 5 ~

(талебелер  шемсиелернен   оюныны    косьтерелер)

Кузь къыраличеси:  Сагъ  олунъыз ,  талебелер, пек   меракълы  оюн   бу. Кузь   мевсимине   багъышлангъан шиирлер билесинъизми?

(талебелер « Алтын  мевсим» адлы шиирини    окъуйлар)

Кузь  кельди. Эп   багъча-багъларда,

Зевкълы  тымар   эмеги  къайнай.

Йырджы къушлар   сусты эр   якъта,

Алтын  мевсим   джошкъун   адымлай.

…Бостанларда   къавун-къарпызлар,

Орькен   атып,мамюр олды.

Ал   янакълы алма,   армутлар

Сепетлерге    рыкъма-рыкъ толды

Кербарлашкъан  салкъымлар,

Сергилерде   балланып  пишти.

Башларыны эгген  нарлар,

Пишип-пишип,шербетке шишти.

      Алып   барыджы: Балачыкълар, мен  сизлерге    тапмаджа   окъумагъа  истейим, сизлер  исе манъа   озь  джевапларынъызны  айтарсынъыз.

Эр  кунь саба  кунешке  бакъар,

Аман   сары урба  такъар.

(куньайлан)

Эльбетте,  бу  куньайлан. Шимди  бизим  талебечиклеримизнинъ    оюныны     сейир  этмеге  теклиф  этем.

(талебелер куньайланларнынъ   оюныны    косьтерелер,

талебелер «Кузь» адлы шиирни  окъуйлар  )

Кузь  кельди, сарарды  ем-ешиль    япракълар,

Булутлы    кок  юзю   оксюздай    мугъайды.

Ёрулгъан   адамлай- сюрюльген  топракълар,

Чёль,  байыр,  дерелер  ягъмурдан   бонъайды.

Эр   ерден   зенгин, бол   берекет   джыйылды,

Акъсакъал  къышбабай, кельмек  ичюн ель  багълай.

Чевреде   къушларнынъ давушы   тыйылды,

Тек  байгъуш чегертки:  «Яз   битти»,-деп  агълай.

~ 6 ~

Алып   барыджы:  Эльбетте, бизим  талебелеримиз  чокъ  азырлангъанлар.

Кузь къыраличеси:               

Сагъ олунъыз,  бар  олунъыз,

Сагълыкълашмагъа  вакъыт кельди.

Йылындан    бизни    бекленъиз,

Яхшы,  аля окъунъыз.

Бостан   адамчыгъы:

Биз кетемиз,  корюшермиз,

Мен   эминим   йылындан.

Бизде   буюк   сабырсызлыкънен,

Корюшювни    беклермиз.

Алып   барыджы:  Вакъыт   кельди   сагълыкълашмагъа.   Урьметли   талебелер, оджалар, мусафирлер    бизим   тедбиримизге    кельгенинъиз  ичюн   сагъ олунъыз!

Зуя   миллий  мектеби

КУЗЬ   байрамы

(1-4 сыныфлар ичюн)

Оджа: Люманова Н.А.

2 Сыныф

Аудирлев

АУДИРЛЕВ

Экинджи сыныфта ана тили дерслеринде аудирлев эр бир семестр девамында алый барыла. Незарет ве тешкерюв ишлери семестрде бир кере кечириле. Талебелернинъ таныш олмагъан къабилиетлери аудирлевнен тешкериле.

Динълемек ичюн бедиий метин теклиф этиле. Метиннинъ мундериджесини насыл анълагъанларыны бильмек макъсадынен талебелерге 4 суаль эки вариант джевабынен бериле.

Аудирлев иши фронталь шекильде апып барыла. Оджа метинни бир кере окъуй. Окъумаздан эвель янъы я да анълашылмагъан сёзлернинъ маналары анълатыла.

Оджа метинни окъугъан сонъ суаллер бере. Эр бир догъру джевапкъа 3 балл къоюла. Талебелер, беджерген ишлери ичюн, 1 бал дан (зайыф иш ичюн) 12 балгъа къадар (юксек дереджеде беджерильген иш ичюн) баалар къазаналар.

Атеш не олгъаныны билем
(масал)

Омюринде ильк кере учмакъта олгьан торгьайчыкъ этрафта корюнген эр бир шейни анасындан сорай бере:

• Ана, я бу не? Бу насыл шей?

Анасы онъа сабырнен ернинъ не олгъаныны, от не экенини, терек не экенини, тавукъ не олгъаныны айры-айры анълата. Торгьайчыкъ кокте нур сачып тургъан топну корип къала ве:

• Ана, ана, я бу не? — деп сорай.

• Бу кунеш, — дей ана торгьай.

• Я о насыл шей?

Баласынынъ суаллеринден джаны сыкъылгъан торгьай ана:

• О, атештир! О да санъа не керек олды? — дей ачувнен.

• Мен атешнинъ не олгъаныны бильмек истейим,—деп, чивильдей торгъайчыкъ ве кунешке учып кете. Кунешке якъынлашкъанда, къанатчыкълары янып башлагьаныны дуйгъан торгъайчыкъ тез-тез артына къайта.

О, эеджаннен беклеп тургъан анасынынъ янына учып келе ве: — Ана, ана! Мен энди атеш не олгъаныны билем.

Суаллер:

1. Торгъайчыкъ эр шейни кимден сорай эди?

а) Анасындан;

б) бабасындан.

1. Торгъайчыкъ кокте нени коре?

а) Кунешни;

б) айны.

1. Торгъайчыкъ не ичюн тез-тез артына къайта?

а) Болдургъаны себебинден;

б) къанатчыкълары янып башлагъаныны дуйгъан сонъ.

1. Кичкене торгъайчыкъ кунеш не олгъаныны бильдими?

а) Бильмеди;

б) бильди.

Диктант

Кузь кельди

Сыджакъ яз кечти. Алтын кузь кельди. Ормангъа барып, оны козет. Джапларда мантарлар осе. Сараргъан отлар арасында титрек къавакъ мантарлар алланып туралар. Чамлыкъ четинде улакъмантарларны, нарат мантарларны тапмакъ мумкюн. Къарт кутюклер баллы мантарларнен орьтюльген кибилер.

Ю. Къандым

Контроль кочюрип алув.

Аюв

Эрте къыш башланды. Къар ерни къаплады. Орман ёллары корюнмей. Аюв къышкъа азырлана. О орманнынъ чет еринде юва ясамакъ ичюн ер тапты. Онынъ ичине йымшакъ, къокъулы япракълар топлады. Юванынъ ичи сыджакъ олды.

Сувукълар башланды. Къатты еллер эсе. Аюв къыштан къоркъмай.

Аудирлев

Эки рессам

(масал)

Бир кунь эки рессам озьара къонушып отургьанда, бири экинджисине:

• Айды, экимиз де бирер ресим сызып бакъайыкъ, ангимиз гузель сызар экенмиз?— дей.

Экиси де ишке кирише. Биринджи рессам юзюм салкъымларыны пек гузель этип тасвирленген ресим сызып, оны багъда асып къоя. Багъгъа учып кельген къушлар алданып, ресимни акъикъий юзюм салкъымлары беллеп, чокъумагъа башлайлар. Ресимни корьген адамлар да, пек бегенип, макътайлар. Бу ресимни сызгъан рессам экинджи рессамнынъ эвине барып ондан:

• Сенинъ япкъан ресиминъ къана? — деп сорай.

• Ана, анавы перденинъ артында, — дей къонакъбай рессам.

Мусафирликке кельген рессам перденинъ янына барып, элини узатып.пердени котереджек ола. Амма шу ань бу перде дегиль де, ресимнинъ озю экенини анълай. Шундан сонъ кулип, рессам достунынъ къолуны тутып:

• Аферин санъа, тебриклейим, достум. Сен менден де уста экенсинъ, чюнки мен ойле ресим яптым ки, къушлар алданды. Сенинъ япкъан ресиминъден исе рессам биле алданды,— деген.

Суаллер:

1. Биринджи рессам не ресимини сызды?

а) Юзюм салкъымынынъ;

б) орманнынъ.

1. Бу ресимни корьген адамлар оны бегендилерми?

а) Бегенмедилер;

б) бегендилер.

1. Экинджи рессам не ресимини сызды?

а) Перде ресимини;

б) урба ресимини.

4. Экинджи рессамнынъ ресимини корип ким я да нелер алдандылар?

а) Къушлар.

б) биринджи рессам.

Р.Р.Работа с текстом. Опираясь на вопросы составление текста

Н.И. Метн устюнде чалышув. Эсасланув суаллерни тизмеге

Бизим къорантамыз

Вазифе: Тенеффюсте сыныфдашынънен озь къоранталарынъыз акъкъында

субетлешесинъиз. Сиз не ерде яшагъанынъыз, аиленъизде къач адам олгъаны акъкъында бири-биринъизге икяе этесинъиз.

Метн тизмеге суаллер:

1. Аиленъизде къач джансынъыз?

2. Ана-бабанънынъ ве къардашларынънынъ адларыны айт.

3. Олар къач яшталар?

4. Ана-бабанъ не иш япалар?

5. Базар куньлери къорантанъызнен не япасынъыз?

Контроль кочюрип алув.

Эвде

Сабадан ягъмур ягъды. Къуш сеслери эшитильмей. Торгъайлар биле сакъландылар. Балабан къара булут кокни къаплады.

Фериде эвде отура. Бугунь раатлыкъ куню. Алие татасы оны чорап орьмеге огрете. Тезден Феридеде янъы, сыджакъ чораплар оладжакъ.

Сувукълар башланды. Аджайип кузь мевсими кечти. (38 сёз)

М. Мамутова

Р.Р.Диалог о дежурстве по классу

Н.И. Сыныфта невбетчилик. Диалог

Сыныфта невбетчилик

Вазифе: Достунънен берабер сыныфта невбетчисинъиз. Ишни тездже битирмек ичюн вазифелерни озьара догъру такъсимлемек керексинъиз.

Субетнинъ планы:

1 .Эвеллери кимнен невбетчилик япкъан эдинъ?

1. Насыл ишни яхшы япа билесинъ?

2. Эвде насыл ишлер япасынъ?

3. Сыныфдашларынъны ве оджанъны къувандырмакъ ичюн даа не япар эдинъ?

Диктант.

Акъбардакъ

Орталыкъ ап-акъ къарнен орьтюли. Март кунеши къыздыргьанынен ирип башлай. Къарнынъ гюбюнден башыны котерип акъбардакъ тура. О баарьнинъ ильк муждеджиси. Къар киби беяз тюелю акъбардакъ бизге баарь кельгенини хабер бере.

А. Къарабаш

Нетиджелев контроль диктант.

Къырым

Бизим ватанымыз — Къырым. Бу пек дюльбер ер. Къырымда чокъ дагълар бар. Энъ юксек сою — Роман къош. Мында Салгьыр, Бельбек, Къарасув озенлери акъа. Багъ-багъчаларда алма, эрик, юзюм, армутлар оселер. Къара денъизнинъ ялысында Ялта, Алушта, Акъяр шеэрлери бар.

3 сыныф

Аудирлев. Къонушма медениети.

Тавшаннынъ кьулакълары не ичюн узун?

(масал)

Орманда кийик айванлар пейда олгъан сонь, оларнынъ арасында агьалыкъ вазифесини Буюк Сыгъын япып башлагъан.

Бир кунь орманда Буюк Сыгъын апайынен: «Бойнузларны кимге даркъатайыкъ экен». деп отура эдилер. Янларындан тавшан чапын кече ве оларнынъ лафыны эшите. Яваштан оларгъаякъынлаша да. бир кутюк артына гизлене. Гавшан сыгъынларнынъ лафыны динълей ве озь-озюне «Бир-эки бойнуз манъа да берселер. фена олмаз» деп. тюшюне.

-— Бу бойнузларны эчкиге берейик. Я бу узу н бойнузларны кимге берейик? — деп. Буюк Сыгъын апайындан сорай.

Буюк Сыгъыннынъ апайы джевап берип етиштирамады. кутюк артындан гавшан атылып чыкъа ве, эшитмезлер деп. къоркъып. багъыра:

• Буларны манъа, тавшангъа. беринъиз, Буюк Сыгъын азретлери! Манъа бу бойнузлар пек керек. Бу бойнузларны такъсам, эр кес менден къоркъар!

• Барсын. ойле олсун. — деди Буюк Сыгъын ве бойнузларны тавшангъа берди.

«Гавшан. севингенинден. секирип ойнамагъа башлады. Шу вакъыт апансыздан чам герегинден балабан бир карпасина. такъ этип. къояннынъ башынатюше. Гавшан ойле къоркъты ки, табана къувет бар кучюнен къачты. Лякин узакъкъа къачып оламады, чюнки бойнузлары ёлдаки чалыларгъа илишип къалды. Тавшан чапалана. къоркъусындан дыр-дыр къалтырай ве: «Ярдым этинъиз! Ярдым этинъиз!» деп къычыра. Буюк Сыгъын исе куле:

• Сен къардашым. къоркъакънынъ къоркъагъы экенсинъ. Къоркъакъкъа исе буюк бойнуз биле файда бермез. Сен ялынъыз башкъасынынъ лафыны динълемеге уста экенсинъ. Ойле экен. санъа бойнуз ерине узун къулакъ ляйыкъ.

Шу куньден башлап тавшан бойнузсыз къалды, къулакълары исе уп-узун олып осьтилер.

Суаллер:

1. Масалда айванлар арасында агъалыкъ вазифесини не япып башлады?

а) Арслан:

б) Булок Сыгъын:

в) къашкъыр.

1. Буюк Сыгъыннынъ апайынен лафыны не эшитти?

а) Къарынджа:

б) кирпи:

в) тавшан.

1. Буюк Сыгъын тавшангъа не бере?

а) Узун къулакъларны;

б) узун къуйрукъны;

в) узун бойнузларны.

1. Тавшаннынъ башына апансыздан не тюше?

а) Къуру пытакъ;

б) джевиз;

в) карпасина.

1. Тавшан къоркъкъанындан къачкъанда, башындаки бойнузларгьа не ола?

а) Чалыларгъа илишип къалалар;

б) когетлер устюне тюшелер;

в) сыназар.

1. «Тавшан юрекли» ибареси насыл адамларгъа келише?

а) Акъыллы;

б) къоркъакъ;

в) айнеджи.

Метинни кочюрип язув.

Бельбек

Бельбек — Къырымнынъ озенлеринден бири. Бу озен Бу юк-Озенбаш къаялары тюбюнден башлана. Бельбек Къара денъизге акъа. Онъа бутюн дагъ этеклеринден акъкъан сувлар къошулалар.

Бельбекнинъ эки ялысында Албат, Коккозь ве башкъа дюльбер койлер ерлешкен. Бу койлерде яшагъан адамлар байрамларда озен ялысында топланалар.

Лугъат диктанты

Аяз, богъаз, бас, кираз, бойнуз, саз, боз, ис, тоз, къаз, чез, кез, сис, без, сес, кес, пис, къыз, сиз, биз, сёз, титис, къыс, тас.

Диалог. Слог. (Субет. эджа)

Китанханеде

Вазнфе: Сен китапханеге кельдинъ ве меракълы китап алмагъа истейсинъ. Китапханеджи нее сени насыл китаплар меракъландыргьаныны сорай.

Ярдымджы сёзлер: мен сизге насыл ярдым мне б илем, мен бегенем. бу рафларда бакъынъыз, чокъ сагъ олунъыз.

Субетнинъ планы:

1. Селямлашув.

2. Не макъсатнен кельдинъ.

3. Не акъкъында китаплар окъумагьа севесинъ?

(Масаллар китабыны. икяелер. шиирлер. эфсанелер.)

1. Китапнен файдаланмакъ къаиделерини билесинъми?

2. Китапнен эвде файдаланмакъ муддетини билесинъми?

3. Тешеккюр бильдирюв.

4. Сагълыкълашув.

Диктант с грамматическим заданием

(Диктант грамматик вазифесинен)

БИЗИМ КОЮМИЗ

Бизим коюмиз дагъ этегинде ерлешкендир. Коюмизнинъ ады Мамут-Султан. Кой биткенинен гурь орман башлана. Коюмиз пек дюль­бер. Эр бир койлюнинъ азбарында мейва тереклери осе. Баарьде эвлер беяз копюклер ичине комюле. Биз озь коюмизни севемиз. Сиз озь коюнъизни севесинъизми? (38 сёз).

Ю. Къандым.

Тешкермек ичюн сёзлер: беяз копюклер ичине, дагъ этегинде.

Биринджи джумледеки йотлашкъан созукъ сеслернинъ астыны сызынъыз.

КОЮМИЗНИНЪ, СЕВЕСИНЪИЗМИ деген сёзлерни башкъа са- тыргъа кечирмек ичюн болюнъиз.

Метинде «Беяз копюклер ичине комюльген» деп неге айтылгъан? деген суалъге джевап беринъиз.

Аудирлев

Мышыкълар ве сычанчыкь

(масал)

Сычанчыкь аш къыдырып. ювасындан чыкъты ве кошелерни къокълады. Бир шей тапалмады. Ювасына къайтаджакъта башыны котерип. бакъты. Онынъ къаршысында бир дегиль. эки дегиль. учь мышыкъ тура. Оларнынъ козьлери фенер киби яна. тишлери пычакъ киби кескин. сычангъа бакъып туралар. Бойле дешетли мышыкъларны корьгенинен. сычанчыкънынъ аякълары къалтырады.

«Олды оладжакъ. — деп тюшюнди сычанчыкь, — бириси тутып ашамаса, дигери илле тутар ве ашар. Къачып къоркъакълар киби ольгендже, оларгьа къаршы юрип, джесаретнен олейим».

О, мышыкъларгъа козьлерини тикип, яваш-яваш ювасына догъру адымлады.

«Бу насыл шей, — деп тюшюнди къарт мышыкъ. — Мени корьген сычанлар къачмагъа тырышалар. бу исе озь аягъынен меним яныма келе. Козюм корьмеген, къулакъларым эшитмеген шей. Гъалиба мында бир сыр бар. Бес-белли, тылсымлы сычан олса керек!

Мен оны тутаджакъ олып, эки балам янында масхара олмайым. Эйиси олар тутсынлар, чюнки даа яшлар».

Экинджи мышыкъ исе: « Э-э-э. бабам сычангъа атылмай, козьлеринде къоркъу аляметлери бар. Мен сычангъа биринджи олып атылсам ве сонъу хайырсыз олса, манъа бабам ве къардашчыгъым акъылсыз мышыкъ демезлерми? Не япайым экен?» — деп тюшюнджеге далды.

Учюнджи мышыкъ исе: « Вай, насыл семиз экен, къарным да ач. Амма сычангъа мен биринджи олып атылсам насыл олур экен? Бабам ве агъам манъа ачкозь демезлерми? Не ичюн олар бир шей япмайлар? Екъ, мен оларнынъ ишлерине къарышмайджам. Олар чокъ юрьгенлер ве чокъ билелер», — деп ойланды.

Яваш юрьген. ел алыр дегенлери догъру экен. Сычанчыкъ озь ювасына ашыкъмайып, кирип кетти. Мышыкълар исе бири-бирине айретнен бакъып, агъызларыны ачып къалдылар.

Э. Айвазов

Суаллер:

1. Сычанчыкъ не ичюн ювасындан чыкъты?

а) Кезинмеге:

б) аш къыдырып чыкъты:

в) балаларыны къыдырып чыкъты.

1. Сычанчыкъ ювасына къайтаджакъта нелерге расткельди?

а) Учь мышыкъкъа:

б) достларына;

в) къапкъанларгъа.

1. Сычан не япты?

а) Къоркъып. тез-тез къачып кетти:

б) козь-яш тёкип башлады;

в) мышыкъларгьа козьлерини тикип. яваш-яваш ювасына догъру адымлады.

1. Къарт мышыкъ сычан акъкъында не белледи?

а) Джесюр сычан олса керек;

б) тылсымлы сычан олса керек;

в) акъылсыз сычан олса керек.

1. Сычанчыкънынъ алы не олды?

а) Сычан мышыкълардан сакъланды;

б) мышыкълар оны ашадылар;

в) о, озь ювасына ашыкъмайып, кирип кетти.

1. Масалда насыл аталар сёзю бар?

а) Ёлджу ёлда къалмаз;

б) яваш юрьген, ёл алыр;

в) бугуньки ишни ярынгъа къалдырма.

Словарный диктант.Буквы К,Къ,П

(Лугъавий диктанты)

Мектеп, рале, сыныф. кьалем, тахта, динар, Сюр. Къалемдар, оджа, ресимлик, чанъ, джедвель. чана, сепет, къопкъа. бапыкъ, кирпи, тав шан. чешме, фенер. скемле, азбар, софра, орьтю, кипит, анахтар.

Диктантта «къ ве гъ» арифлерини къайд этинъиз:

…къалакъай тыгъырып кете. Къашкъыр оны тек корип къапа. Къалакъай тыгъыра-тыгъыра кеткенде бирден къаршысына одун котерип келъген аюв чыкьа.

Р.Р.Текст (Н.И.Метин)

Берильген нумюнеге эсасланып, инша яз.

1. Бильген миллий байрамынъ акъкъында инша яз.

Сентябрьнинъ йигирми биринде халкъымыз Дервиза байрамыны къайд эте. Бу куньден сонъ кузь башлана. Дервиза — янъы дюньягъа кирем, демектир. Тарла ишлери битти, берекет джыйылды, анбарлар толды. Бу байрамны халкъ чалгьы, йырнен, оюннен ачыкъ авада кечире.

1. Метинни окъу. Башкъа чечек акъкъында инша яз.

Маматеке адий кичкене чечек. Онынъ алтын тюслю япракълары бар. Яз девамында о чечек ача. О, бутюн кунь кокке бакъып, алтын башыны кунешке догърулта. Акынам, кунеш сакълангъан еонъ, бу чечек озь япракъларыны топлай.

1. Башкъа йыл мевсими акъкъында икяе яз.

Баарь кельди. Къарлар ириди. Сыкъ-сыкъ ягъмур ягъа. Озенлер шувулдап акъа. Кунеш нурлары ерни къыздыра. Орталыкъ чечеклене, чёллер ешере. Кокте турналар къычырышалар. Тереклер бем-беяз чечек ача. Этраф аджайип къокъугъа тола.

1. Метинни окъу. Башкъа айван акъкъында инша яз.

Тильки — йыртыджы айван. О, токътамайып ашайт пешинде чапкъалай. О, сычан, тавшан ве дигер уфакъ айванларны авлай. Кимерде тильки койге тавукъ хырсызламагъа да келе. Бу айван озюнинъ гузель сары тюсте тонынен белли.

1. Ананъа багъышлап тебрикнаме яз.

(Н.И.Диалог. Метиннинъ къурулышы)

Айванат багъчасында

Вазнфе: Достунънен айванат багъчасында корюштинъ. Къафеслер ичиндеки кийик айванларны бакъып юресинъиз. Олар акъкъында чокъ шейлер билесинъиз. Айванат багъчасында кезинип, озь ара субетлешесинъиз.

Ярдымджы сёзлер: киник айванлар, иыртыджы айванлар. орманда яшаилар, кескин тишлери бар.

Субетнинъ планы:

1. Селямлашув.

2. Насыл макъсатнен айванат багьчасына кельдинъ?

3. Насыл айванлар сизни меракъландыра?

4. Сейирджилер айванат багъчасында озьлерини насыл тутмакъ

кереклер?

1. Бир къач айван акъкъында бильгилеринъизнен пайлашынъыз.

2. Бири-биринъизге тешеккюр бильдиринъиз.

3. Сагълыкълашув.

Лугъавий диктанты.

Маса, эв, копюр, фирчи, денъиз, бина, ер.

Мантар, алма, из, сёз, дагъ, дефтер, шекер.

Аюв, тиль, китап, тавшан, аяз, хораз, козъ.

Диктант

ИЛЬК КЪАР

Мен кийинип бетимни ювып, тышары чыкътым. Тыш къапыны ачкъанымнен бирден козьлерим къамашты — бу къадар беязлыкъ олурмы! Дюнья юзюни къаплап алгъан къар манъа къараланмагъан бем- беяз кягъыттабагъы киби олып корюнди. Босагъадан дос-догъру ильк къар устюне адым аттым. Булутсыз мас-мавы кок сабий къальби киби темиз-пак. Догъаяткъан кунеш дерсинъ алтын табагьы — сап-сары. О, даа нурларыны сепмей эди. (59 сёз).

А. Алиев.

Лугъавий диктант

Аяз, богъаз, бас, кираз, бойнуз, саз, боз, ис, тоз, къаз, чез, кез, сис, без, сес, кес, пис, къыз, сиз, биз, сёз, титис, къыс, тас.

Контроль иши

Метин

I севие

1. Насыл язманы метин деп саймагъа мумкюн?

а) Мына мектеп. Мен анамны севем. Гезден къыш келеджек.

б) Виз ормангъа бардыкь. Анда чокъ тереклер осе. Олар пек балабан.

в) Бу китапхане. Мен мындан китап алам. Балатар ресим сызалар.

1. Насыл джумле «Багъчада» метинине келише?

а) Джевиз джыймагъа мен севем.

б) Алим меселелерни яхшы чезе.

в) Алма. шефгали тереклери мында чокъ.

1. Метинде абзацнынъ ролю.

а) Эр бир янъы джумле абзацтан башлана.

б) Эр бир янъы фикир абзацтан башлана.

в) Эр бир учь джумледен сонь абзац башлана.

1. Кучьлю дуйгъулар анълаткъан джумлеге насыл джумле дейлер?

а) Нида джумлеси;

б) суаль джумлеси:

в) икяе джумлеси.

II севие

1. Бир мевзунен багьлы олгъан джумлелерни тапынъыз.

а) Мына озен. Дагъда тереклер оселер. Фемие мектюп яза.

б) Эльмаз китап окъумагъа севе. Китапханеге сыкъ-сыкъ бара. Янъы китаплар къыдыра.

в) Бугунь бизде байрам. Адамлар шенъленелер. 1ен дерслеримни япам.

1. Метиннинъ мевзусы нелерни ифаделей?

а) Баш къараманларны;

б) ким ве не акъкъында айтылгъаныны;

в) метиннинъ мевзусы кенъ ве тар олгъаныны.

1. Ашагъыдаки метинге насыл серлева келише?

Кузь кельди. Сыкъ-сыкъ ягъмур ягъа. Къушлар сыджакъ ерлерте учып кетелер. Кучьлю ель япракъларны учура.

а) Къушлар учып кетелер.

б) Ягъмур ягъа.

в) Кузь кельди.

1. Насыл тар мевзу «Мектеп» адлы кенъ мевзугьа келише?

а) Достлар:

б) дерете;

в) яхшы кунь.

1. севие

1. Метин — бу:

а) бир къач джумле;

б) абзацлар:

в) манаджа бири-биринен багъланып кельген джумлелер.

1. Метинде абзацларнынъ сайысы неден багълы?

а) Янъы фикирлернинь микъдарындан:

б) джумлелернинъ микъдарындан;

в) сёзлернинъ микъдарындан.

1. Ашагъыдаки метин къач джумледен ибарет?

Ыадие китапханеге сыкъ-сыкъ бара о китап окъумагъа севе шимди о секиз яшында эр кунь китап окъуй ана бабасына ярдым этмеге унутмай.

а) 5; б) 6; в) 4.

1. Метин насыл къысымлардан ибарет?

а) Абзацлардан:

б) кенъ ве тар мевзулардан:

в) метин учь къысымдан ибарет ола; метиннинъ башы. эсас къысмы, сонъу.

1. севие

1. Метиннинъ эсас фикри:

а) серлевада бильдириле;

б) муэллиф айтмагъа истеген муим шейлерде;

в) метиннинъ эсас къысмында бильдириле.

1. Насыл джумле баш фикирни бильдире?

а) Сейдамет чалы арасында къш ювасыны тапты.

б) Къуш юваларыны бозмагьа олмай.

в) Огъланчыкъ къуш ювасыны эвине алып кетмеге истеди. амма къушлар онъа уджюм эттилер.

1. Насыл джумле метиннинъ башында расткеле?

а) Къушлар ем къыдыралар.

б) Къышта къушларгъа ярдым этмеге керек.

в) Аязлы къыш кельди.

1. Насыл серлева муляаза метинине келише?

а) Яз кельди.

б) Итбуруннынъ гульден не фаркъы бар.

в) Бостан ишлери.

Джумле

I севие

1. Насыл языны джумле деп саймагъа мумкюн?

а) Китап.

б) Ешильяпракъ.

в) Кокте булутлар топлана.

1. Суаль джумленинъ сонъунда насыл ишарет къоюла?

а)! б). в)?

1. Джумленинъ баш азалары:

а) сёз бирикмелери;

б) муптеда ве хабер;

в) бири-биринен багълы сёзлер.

1. Берильген джумленинъ баш азаларыны тапынъыз.

Бсиспар озенде бсиыкъ туталар.

а) озенде туталар;

б) б ал ал ар туталар;

в) бадыкъ туталар.

II севие

1. Насыл языны джумле деп саймагъа мумкюн?

а) Фильджан.

б) Къыш.

в) Армут.

1. Схемагьа келишкен джумлени тапынъыз

а) Селим, манъа китапны бер.

б) Орманда джевиз. эмен, ювез тереклери чокь.

в) Къырымнынъ Акъяр. Алушта. Судакъ шеэрлери пек гузель

1. Насыл сёзлернен джумлени кенъештирмек мумкюн?

Къар ягъа

а) Аяз деде:

б) беяз. йымшакъ;

в) балабан курьтюк.

1. Джумленинъ баш азаларыны тапынъыз.

Оджи тачебелерге янъы мевзуны анълатты.

а) оджа анълатты;

б) талебелерге анълатты;

в) мевзуны анълатты.

III севие

1. Насыл языны джумле деп саймагъа мумкюн?

а) Балаларнынъ сеслери;

б) Денъиз;

в) Тахтаны юва.

1. Насыл языгъа сёз бирикмеси демек мумкюн?

а) Джумленинъ баш азаларына;

б) джумленинъ экинджи дередже азаларына:

в) эки ве экиден зияде мустакъиль сёз къошулмасына.

Суаль джумлесини тапынъыз.

а) Азбарда копек авулдай

б) Тимур китапны окъуп битирдими

в) Тюкянгъа отьмек алып кельдилер

4. Джумленинъ баш азаларыны тапынъыз.

Балсиар орманда къуш ювасыны корьдилер.

а) Балалар корьдилер;

б) къуш ювасыны:

в) орманда корьдилер.

IV севие

1. Джумледе хигапны тапынъыз.

Мен, Джевер, хаста эдим.

а) Мен;

б) Джевер;

в) хаста эдим.

1. Муреккеп джумле — бу:

а) бир къач адий джумледен ибарет олгъан джумле;

б) эки ве зияде сёзден ибарет олгъан джумле;

в) виргуллер ишлетильген джумле.

1. Муреккеп джумлени тапынъыз.

а) Султание оюнчакъларынен ойнай. анасына ярдым этмей.

б) Сабадан ягъмур сепеледи, акъшам устю исе къар ягъып башлады.

в) Шалфей чечеги эрылгъан тюсте ола ве пек къокъуй.

1. Насыл сёз бирикмесиндебаш ветаби сёзлер догъру бельгиленген.

а) багъчада чалыштыкъ;

б) шиир эзберледим;

в) ешиль дагълар.

Контроль диктанты

ОРМАН ЭКИМИ

Терекнинъ негизинде чубар къуш отура. Озюнинъ къавий чукъ- чугъынен негизге сыкъ-сыкъ ура. Онынъ шенъ нагъмеси орман узе- ринде янъгъырай. Бу такъ-такъ къуш.

Такъ-такъ къуш кузьде сыджакъ улькелерге учып кетмей. Къыш ве яз бизим орманларда яшай. Онынъ ормангъа кетирген файдасы буюк. Такъ-такъ къуш хаста тереклернинъ къабугъы астындаки за- рарлы ашератларны къыдыра. Къуш оларнынъ тухумларыны, аше- ратларны ашай. Терек хасталанса — такъ-такъ къуш оларны тедавий- лей. Онъа орман экими дейлер. (62 сёз).

Ю. Къандым.

Тешкермек ичюн сёзлер: янъгъырай, улькелерге.

Озюнъиз анълата биледжек арифлернинъ астыны сызынъыз

ЭКИМ деген сёзге мана джеэтинден якъын олгъан сёзни та- пып язынъыз.

Метинде айырылгъан сёзлерге тешкерме сёзлерини тапып язынъыз.

Оджанынъ дикъкъатына:

ашератларнынъ тухумлары — личинки насекомых

тухум -личинка.

4 сыныф

Метинни кечюрюв язувы

Яз битти

Яз битип кузь кельгенини бильмей къала эдим. Багь-багъчаларда мейва. бостанларда къавун-къарпыз пише. Къавун-къарпыз, мейваларнынъ къокъусынен эвлер толып-таша… О кузь куньлери не къадар кьуванчлы, берекетли эди! Эр кес шенъ-шерамет, тавлы, бахытлы! О бера армутлары, о къандиль-синап ал мал ар, о ювезлер! Баарьгедже таванда асувлы тургъан о мейва топлары! Оларнынъ къокъулары диварларгъа биле синъген. Тувгъан къокъулар! Омюр билля унутылмайджакъ, къаныма-джаныма синъген къокъулар! (65 сёз)

Т. Халилов

Кузь

Табиатнынъ озь байрамлары ола. Биринджи къар. Ильк баарь. Биринджи бульбуллер. Аджайип кузь мевсими.

Кузьде ер ярыкълашмагьа башлай. Орманда юрьгенде эр тарафта ярыкълыкъ корюне. Акъчаагьач герегининъ бир-эки япракълары наратлар арасында къалгьан. Олар кунеш лекесине ошайлар. Джыллы къырмызы ярыкъ бу теректен келе.

Аякълар тюбюнде тёкюлип тюшкен япракълар шытырдай. Геджелери кет-кете авада аяз къуветлеше. Голь ве озенлер бузнен къаплана. (56 сёз)

Билял Мамбет

Билял Мамбет Судакъ районынынъ Къоз коюнде чобан Бекир Мемет огълунынъ къорантасында догъа.

Сюргюнликте шайр орта мектепни битире. Мектеп талебеси экенде Билял шиирлер язып башлай. Яшлыгьындан матбуатта озь эсерлеринен сыкъ-сыкъ корюнип тура эди. Билял Мамбетнинъ язгъан шиирлери, эфсанелери, дестанлары гъает саде ве анълайышлы.

Билял Мамбет къырымтатар эдебиятында энъ белли бала шаирлеринден бири. Онынъ яраткъан эсерлери бир чокъ халкъларнынъ тиллерине терджиме олунды. (60 сёз)

Боз

Боз кою къыр устюнде, ель козюнде тура. Къыр устюнде олгъаны ичюнми,койнинъ къышы къатты ола.

Къара къыш орталарында койни къар баса. Къарнынъкъалынлыгъы базыдаярым метрни кече. Къазма курекнен эвден-эвге ёлчыкълар ачмакъ керек ола.

Къыш куньлери къыскъа ола. Адамлар саба эрте турып, куньлюк хызметлерини япып битирмеге етишгирмейлер, орталыкъкъа къаранлыкъ чёке башлай. Сонъ яваш- яваш къышнынъ узун геджеси укюмге кире.(59 сёз)

М. Алиев

Диктант

грамматик вазифесинден

БАБАМНЫНЪ КИТАПХАНЕСИ

Бабамнынъ буюк китапханеси бар. Бабам китапларына пек му- къайт ола. Раатлыкъ куньлеринде элине къадифе парчасыны алып. оларнынъ тозуны силе.

«Бакъ огълум, бутюн инсанлар аналарындан, бабаларындан. оджа- ларындан чокъ шейлер огренелер. Ойле кунь келе, инсан оларсыз къала. Шунда китаплар онъа эм ана, эм баба, эм оджа олалар. Не со расанъ, олар аман джевап тапмагъа ярдым этелер, санъа догъру ёл косьтерелер. Шунынъ ичюн оларны мен пек севем», деди. Не вакъыт элиме китап алсам, бабамнынъ шу сёзлерини хатырлайым. (74 сёз).

Ю. Къандым.

Тешкермек ичюн сёзлер: китапханеси, оларсыз.

1-3 Джумлелерни талиль этинъиз.

Метинде исимлерни сечип алынъыз.

Китап я да окъумакъ акъкъында тапмаджа ее я аталар сёзюни язынъыз.

Контроль иши

Джумле. Метин.
Незарет ишине азырланув.

1. Джумледе иш-арекетини ким я да не япкъаныны косьтерген сёзге не дейлер?

а) Муптеда;

б) хабер;

в) хитап.

1. Ялынъыз муптеда ве хабер олгъан джумлеге не дейлер?

а) Кениш олмагъан джумле;

б) кениш джумле дейлер;

в) сёз бирикмеси дейлер.

1. Нидалы эмир джумлесини косьтер.

а) Бизим пек дюльбер тилимиз бар!

б) Сагъ олунъыз, къыйметли оджам!

в) Бугуньки ишни ярынгъа къалдырма!

1. Джумледе сёзлер бири-биринен насыл багъланалар?

а) Токътав ишаретлерининъ ярдымынен багъланалар;

б) иле, ве, амма, лякин сёзлери ярдымынен багъланалар;

в) суаллер ярдымынен манаджа багъланалар.

1. Сёзлерден джумле тиз ве баш азаларынынъ астыны сыз.

Къорчалай, тавшанны, авджылардан, тону, ве, сувукътан, къышта

1. Берильген схемагъа бакъып джумле тиз.

Насыл? нелер? неге? не япалар?

1. Берильген метинни окъу. Серлева къой.

Ювезнинъ махсулы адамгъа пек файдалы. Адамлар ондан татлы къайнаталар, шыра, пекмез япалар. Кузъде аюв ювез махсулыны пек бегенип ашай. Сансар исе оны къышта ашамакъ ичюн ювасына сакълай. Къушлар да ювез махсулыны севелер.

1. Сойдаш хаберлер олгъан джумле тиз ве яз.

I вариант

1. Джумленинъ баш азалары:

а) муптеда ве хабер;

б) исимлер;

в) бири-биринен багьлы эки сёз.

1. Метин — бу:

а) сёзлер группаеы;

б) джумлелер группаеы;

в) манаджа бири-биринен багъланып кельген джумлелер.

1. Экинджи дередже азалары олгъан джумлелерге не дейлер?

а) кениш джумле;

б) кениш олмагъан джумле;

в) меракълы джумле.

1. Джумленинъ къайсы азаларына сойдаш азалар дейлер?

а) Джумленинъ бир сой суальге джевап берген азаларына;

б) джумленинъ экинджи дередже азаларына;

в) джумленинъ баш азаларына.

З.Сёзлернен джумле тиз ве баш азаларынынъ астыны сыз.

Тюске, кок, уфукъта, ал, бояпанды.

1. Джумлени манаджа сойдаш азаларынен толдур.

Кузьде , , сыджакъ ерлерге учып кетелер.

1. Берильген парчаны окъу. Бу парча метиннинъ насыл къысмына келише?

Кузънинъ даа сыджакъ кунълеринде кирпи озюне юва ясай.

1. Тек баш азаларындан ибарет олгъан 2-3 джумле тиз.

II вариант

1. Ялынъыз баш азалары олгъан джумлеге не дейлер?

а) Кениш олмагъан джумле;

б) кениш джумле;

в) баш азалары олгъан джумле.

1. Сойдаш муптедалар олгъан джумлени тап.

а) Кузь кельгенинен чёллер бутюнлей къаврады.

б) Анам ве бабам сабадан азбар ишлерини башладылар,

в) Мектепте балалар окъуйлар, язалар, меселелер чезелер.

1. Джумленинъ экинджи дередже азалары насыл суаллерге джевап берелер?

а) Ким? Кимлер? Не? Нелер?;

б) Насыл? Кимни? Нени? Не? Не заман? Къайда? Неден?;

в) Не япа? Не япалар?

1. Сойдаш азалар озьара насыл багълайыджыларнен багъланалар?

а) Язды, окъуды, сызды, эсаплады;

б) яваш-яваш, сыра-сыра, айры-айры;

в) иле, ве, лякин, амма.

1. Сёзлерден джумле тиз ве баш азаларыны бельгиле.

Япракъларыны, акъ терекнинъ, серин, сыйпай, елъчик.

1. Джумлени манаджа сойдаш азаларынен толдур.

Орманда , , тереклери гузелъ кузь урбасына кийингенлер.

1. Метинни окъу. Онынъ эсас манасыны яз.

Адамлар чешит тюрлю машиналар яраттылар. Оларны заводларда ишлеп чыкъаралар. Базы машиналар юк ташыйлар. Дигерлери аякъкъап, урба тикелер, басма токъуйлар. Къудретли машиналар нефть, газ, комюр къазып алалар. Машиналар захире джыймагъа ярдым этелер.

1. Хитап олгъан джумле тиз.

Контроль иши, аудирлев

Исим

Незарет ишине азырланув.

1. Сёзлер сырасында исимлер олгъан сыраны тап.

а) шакъаджы, чызма, ялдамакъ, пардош, козьлюк;

б) дост, аякъкъап, тюркю, богъдай, кучелек;

в) юва, меракълы, боран, къушчыкъ, аланчыкъ.

1. Мулькиет ялгъамалары олгъан сыраны тап.

а) ашалгъан мантар, буюк берекет;

б) оджама ярдым, китаптан макъале;

з) анамнынъ антери, тилькининъ къуйругъы.

1. КЪ, К ве П сеслери догъру алмашкъан сыраны бельгиле.

а) эмеким, бешигим, бардагъы, чапчагъы;

б) ёлагъы, балыгъы, бардагъы, чапчагъы;

в) оракъы, куреги, бардагъы, чанакъы.

1. Хас исимлер олгъан сыраны бельгиле.

а) озен, агъа, оджа, талебе, шеэр;

б) эким, дюльгер, чиленгир, кятип;

з) Рефат, Кача, Акъмесджит, Тепе-Кермен.

1. Литер сёзюни текликте келишлернен тюрлендир.

2. Сёзлерден джумле тиз. Исимлер насыл келиште олгъанларыны бельгиле.

Йырлады, къара, шенъ, сыгъырчыкъ, ве, пытакъкъа, къонды

1. Сёз бирикмелерини берильген келиште яз.

Къатты агъач (Д. к.)

Къыйыш сызыкъ (С. к.)

Топач шекер (Т. к.)

Сылакъ чул (Ч. к.)

В.Аталар сёзлеринде олгъан исимлернинъ келишлерини бельгиле. Акъыллы душман акъылсыз досттан яхшыдыр.

Емиш пише, теректен тюше.

I вариант

1. Джыныс исимлер — бу:

а) бир сой предметлерни бильдирген ве кичкене арифнен язылгъан сёзлер;

б) адамлар, айванлар, шеэр, койлер, дагълар ве озенлернинъ махсус ад л ары;

в) адамларнынъ адларыны ве сойадларыны бильдирген сёзлер.

1. Сёзлернинъ сонъларына къошулгъан хаберлик ялгъамалары олгъан сыраны тап.

а) сиз шаирсинъиз, олар агъа-къардаштыр, биз талебелермиз;

б) мен айдавджы, сен тата, о чалгъыджы;

в) мен язам, сенинъ дефтеринъ, онынъ ярдымджысы.

1. Тамыр ве ялгъамалар догъру къайд этильген сыраны тап.

а) дефтерден, Кефени, рштенинъ, ормандан;

б) отьмек, хаберде, акъшамдан, къушны;

в) чёльге, мейданны, масалдан, Османгъа.

1. 2-нджи шахыс чокълукъта догъру язылгъан сыраны бельгиле.

а) антеринъиз, китабынъыз, ватанынъыз, къанатынъыз;

б) антеримиз, китабымыз, ватанымыз, къанатымыз;

в) антерлери, китаплары, къанатлары, дефтерлери.

1. Дере сёзюни текликте келишлернен тюрлендир.

2. Сёзлерден джумле тиз. Исимлернинъ келишлерини бельгиле. Сакълана, тавшан, арасында, душманлардан, когетте,

3. Сёз бирикмелериндеки исимлерни берильген келишлерде яз. Тар ода (С.к.)

Къыйын меселе (Т.к.)

Кениш мейдан (Ер к.)

Акъ мантар (Д.к.)

1. Аталар сёзлеринде олгъан исимлернинъ келишлерини бельгиле. Акъикъат атеште янмаз, су еда батмаз.

Инсан таштан къатты, чечектен назиктир.

II вариант

1. Исимлер — бу:

а) предметнинъ аляметини бильдирген сёзлер;

б) предметнинъ иш-арекетини ве алыны бильдирген сёзлер;

в) инсанларнынъ, айванларнынъ ве шейлернинъ адларыны ифаде эткен сёзлер.

1. Тюшюм келишининъ ялгъамаларыны бельгиле.

А) — нынъ, — нинъ;

б) — та, — да, — те — де;

в) — ны, — ни.

1. Хас исимлер — бу:

а) бир сой предметлерни бильдирген ве кичкене арифнен язылгъан сёзлер;

б) адамлар, айванлар, шеэр, койлер, дагълар ве озенлернинъ махсус адлары;

в) Къырымнынъ дагъ, озен, голь, шеэр, койлерининъ махсус адларыны бильдирген сёзлер.

1. 3-нджи шахыс текликте догъру язылгъан сыраны таи.

а) къалеми, чантасы, къолу;

б) къалемим, чантам, къолум;

в) къалеминъ, чантанъ, къолунъ.

1. Халкъ сёзюни келишлернен тюрлендир.

2. Сёзлерден джумле тиз. Исимлернинъ келишлерини бельгиле. терек, эмегинен, япрагъынен, инсан, дюльбер

3. Сёз бирикмелеринде исимлерни берильген келишлерде яз.

Тазе отьмек (Д. к.)

Эски дост (С. к.)

Къара будут (Т. к.)

Ачыкъ денъиз (Ч. к.)

1. Аталар сёзлеринде олгъан исимлернинъ келишлерини бельгиле. Гузеллик базарда сатылмаз.

Къоркъакъ копек айгъа да афыра.

Аудирлев.

Янъгъыз адам ве къарылгъач

Къарлы бир къыш куню эди. Ягъгъан къардан ушюген уфачыкъ къарылгъач янъгъыз бир адамнынъ пенджересининъ янына къонып, гъагъасынен джамны такъырдатты, адам онынъ ичериге кирмесине мусааде этмесини истеди. Янъгъыз адам къарылгъачны корип: «Олмаз, сени эвиме кирсетмем, кет башымдан», — дие къушчыкъны къувды. Сонъра исе: «Бакъса, джамны таюьылдатып, эвиме киреджек олды», — деп сомурданды адам.

Гедже исе вакъыт яваштан кечеркен, адамнынъ юреги сыкъылып башлады. Ель ве сувукъ арттыкъча янъгъыз адам къарылгъачны хатырлады. Эхмаллыкъ япып да, къушчыкъны эвге кирсетмегенине пешман олды. «Кешке къушчыкъны ичериге алсайдым. Онъа азчыкъ ем берсейдим. Кичиджик къарылгъач о якътан-бу якъкъа учар, нешели сеслер чыкъарып, чивильдеп, янъгъызлыгъымны пайлашыр эди», — деди адам озь-озюне.

Эртеси куню саба адам тургъанынен аман барып пенджересини ачты. Этрафкъа бакъты. Бельки къарылгъач корюнир, деп тюшюнди. Амма заваллы къарылгъач ич бир ерде корюнмей эди…

Узун къыш кечти. Кене яз кельди. Чевре-этрафта къушлар чивильдешип, мавы кокте учуша эдилер. Янъгъыз адам пенджересини ачып, къарылгъачны эеджаннен бекледи. Лякин къарылгъач ойле де пейда олмады. Янъгъыз адамнынъ авада учкъан къушларгъа авеснен бакъкъаныны корьген къомшусы о сабырсызлыкънен кимни беклегенини сорады. Джевапны алгъан сонъ исе: «Къомшу, къарылгъачларнынъ олгъаны-оладжагъы алты айлыкъ омюрлери олгъаныны бильмейсинъми ёкъса?», — деп башыны саллады. Буны эшиткен янъгъыз адам пек кедерленди. О, артыкъ кечиккенини анълады…

Суаллер:

1. Бир адамнынъ пенджересине не къона?

а) Кичкене торгъай;

б) къара къаргъа;

в) уфачыкъ къарылгъач.

1. Онынъ ичериге кирмек истегине адам насыл бакъты?

а) Пенджерени ачып, ичериге кирсетти;

б) онъа пенджереден бакъып отурды;

в) къушчыкъны къувды.

1. Япкъан ишинен адам хошнут олдымы?

а) Эбет, о бир озю яшамакъ истей эди;

б) ёкъ, къушчыкъны эвине кирсетмегенине пешман олды;

в) къушчыкъны о башкъа хатырламады.

1. Яз кельгенде адам не япты?

а) Пенджерени ачып, тышарыгьа бакъып отурды;

б) пенджерени ачып, учып кельген къушларны севинчнен къаршылады;

в) пенджерени ачып, къарылгъачны бекледи.

1. «О, артыкъ кечиккенини анълады…» деген джумлени насыл анълайсынъыз?

а) Къушчыкъ узакъ ерлерден башкъа къайтмайджакъ;

б) къушчыкъ къышта ольди;

в) къушчыкъ башкъа адамнынъ пенджересине къонгъандыр.

1. Бу икяе бизни неге огрехе?

а) Янъгъыз олмамакъ ичюн, башкъаларгъа яхшылыкъ этип, дост арггырмакъ керек;

б) достсыз яшамакъ да мумкюн;

в) къышта, баарьде къушларнынъ яшайышыны козетмек.

Чубукъ дестеси

Бир къартнынъ учь огьлу бар экен. Баба оларакъ буларнынъ озь араларында яхшы- муаббет яшамалары ичюн не къадар насиатлар япмасын, огьулларына ич бир тесири олмагьан. Бири-бирлерининъ айткъанына аслы разы олмайып, бири-бирлеринен къавгъа-давадан бошамагъанлар. Къавгьа ве муаббетсизлик эп девам эткен.

Бир кунь къарт:

• Огъулларым, бирликтен къувет догъар, бирлик къурып оламасанъыз, аранъызда зайыфлыкъ догъар. Нетиджеде енъилип, магълюп олурсынъыз, — деген.

Амма огьуллары бу бирликнинъ манасыны анъламагъанлар.

Бир кунь бу къарт кене де:

• Огъулларым, эр биринъиз бирер топ чубукъ топлап келинъиз, — деген.

Огъланлар эр бири бирер топ чубукъ топлап бабасына алып кельгенлер. Баба

чубукъларны корип:

• Пек яхшы. Шимди бир сынав япаджакъмыз, — дей.

Къарт кучюк огълуна о алып кельген чубукъларны бирер-бирер сындырмакъны буюра. Огълан чубукъларны ич бир заметсиз эписини бирер-бирер сындыра. Сонъ буюк огълуна о алып кельген чубукъларны топунен бир кереден сындырмакъны буюра. Огълан чокъ чекише, амма сындырып оламай. Къарт баба:

• Огъулларым, меселени анъладынъызмы? Чубукълар бирер-бирер къолайлыкънен сынды, амма топунен ич сынмадылар. Меним сизге топ олунъыз дегенимнинъ манасыны энди анълагъандырсынъыз. Эр иште, яшайышта бири-биринъизге ярдымджы олсанъыз, бир кимсе сизни йыкъмаз. Шунынъ ичюн топлумда къувет бар дейлер, айырылыкъта исе зайыфлыкъ догъар, — деди.

Эр ерде, эр шейде къувет бирликтедир.

Суаллер:

1. Къартбабанынъ учь огьлу озьара насыл яшагьанлар?

а) Дост-муаббет яшагьанлар;

б) бири-бирлерини урьмет этап яшагьанлар;

в) къавгъа-давадан бошамагъанлар.

1. Къартбаба бир кунь балаларына не япмакъны буюра?

а) Бирер десте чечек алып кельмекни;

б) бирер топ одун алып кельмекни;

в) бирер топ чубукъ алып кельмекни.

1. Къартбаба кучюк огълуна не япмакъны буюра?

а) Бирер-бирер чубукъларны якъмакъны;

б) бирер-бирер сындырмакъны;

в) чубукъларны дестелеп къоймакъны.

4. Къартбаба буюк огьлуна чубукъларны не япмакъны теклиф этти?

а) Чубукъларны бирер-бирер сындырмакъны;

б) чубукъларны топунен сындырмакъны;

в) чубукъларны дестелеп къоймакъны.

5. Насыл джумле метиннинъ эсас фикирини бильдире?

а) Чубукълар бирер-бирер къолайлыкънен сынды, амма топунен ич сынмадылар.

б) Топлумда къувет бар, айырылыкъта — зайыфлыкъ.

в) Огълан чокъ чекише, амма сындырып оламай.

6. Бу эсернинъ жанрыны бельгиленъиз.

а) эфсане;

б) масал;

в) икяе.

Диктант. Грамматик вазифе.

Биз — къырымтатармыз. Къырым бизим Ватанымыз. Къырымда башкъа миллет векиллери де яшайлар.

Ана тилимиз- къырымтатар тилидир. Эпимиз къырымтатарджа лаф этемиз. Бу тильде йырлаймыз, эзберден шиирлери айтамыз. Бу тильде селям беремиз, селям аламыз. Бизим пек дюльбер тилимиз бар.

Биз ватанымызгъа«юрт»дадеймиз. Юртумыз Къырымны, онынъ чёллерини, дагъларыны, орманларыны, кой ве шеэрлерини джандан севемиз.

«Мен къырымтатарым!» деген адам пек бахтлыдыр. (63 сёз).

Ю. Къандым.

Тешкермек ичюн сёзлер: къырымтатарджа, юртумыз.

«Къырымтатар» сёзю олгъан джумлелернинъ астыны сызынъыз.

ТИЛЬ сёзю олгъан тамырдаш сёзлерни аиырып язынъ.

ЮРТсёзюни ишлетип, эки-учь джумле тизинъиз.

Незарет иши

Сыфат. Сайы
Незарет ишине азырланув

1. Сайылар- бу:

а) насыл? деген суальге джевап берип, предметнинъ аляметини бильдирген сёзлер;

б) предметнинъ микъдарыны ве сырасыны бильдирген сёзлер;

в) инсанларнынъ, айванларнынъ ве шейлернинъ адларыны ифаде эткен сёзлер.

1. Насыл ялгъамаларнынъ ярдымынен исимлерден сыфат япмакъ мумкюн?

а) — лы, — ли, — лу, — лю, — сыз, — сиз, — суз, — сюз;

б) — ке, — ге, -та, — да, — те, — де;

в) — нынъ, — нинъ, — тан, — дан, — тен, — ден.

1. Сыра сайылары — бу:

а) предметлернинъ сырасыны бильдирген сёзлер;

б) предметлернинъ микъдарыны бильдирген сёзлер;

в) предметлернинъ микъдарыны ве сырасыны бильдирген сёзлер.

1. Берильген джумлеге керекли сыфатны сечип ал.

ель къалын терек пытакъларьты саллай.

а) Енгиль;

б) сувукъ;

в) къуветли.

1. Исимлерге уйгъун сыфатларны яз.

къушлар, мектюп,

адет, кольмек.

1. Берильген сёз бирикмесинен джумле тиз. «Къуванчлы хабер»

2. Кочьме манада олгъан сёз бирикмелерини язып ал. Бирисинен джумле тиз. Тазе чечек, алтын къоллар, кийик am, узун тиль, ягъмурлы ава, къатты юрек, сары алма, татлы сёз.

… , ‘• ■ . .. ..( :■ ^:ф’

1. Аталар сёзлериндеки сыфатларнынъ астыны сыз.

Кучюк атешнен буюк дагъ янар.

Татлы сёз демир къапыларны ачар.

I вариант

1 .Сыфатлар — бу:

а) предметнинъ микъдарыны ве сырасыны бильдирген сёзлер;

б) насыл? суалине джевап берип, предметлернинъ аляметини бильдирген :ёзлер;

з) инсанларнынъ, айванларньтнъ ве шейлернинъ адларыны ифаде эткен сёзлер.

2. Сайылар насыл суаллерге джевап берелер? а | Ким? Кимлер? Не? Нелер?

5) Къаерде? Не вакъыт? Не ерде? з) Къач? Не къадар? Къачынджы?

5 Сайылар олгъан аталар сёзюни бельгиле. а) Авда тавшан бирден тутулмаз.

5) Эки копек бир йипке багъланмаз. з Кокке дегиль, копке бакъ.

— Язылгъан джумлеге келишикли сыфатны тап.

бойлу еишль селъби тереклери коюмизни яраштыра.

а Къарт;

б. юксек;

в. алчакъ.

5 Исимлерден сыфатлар яп.

Сют — , ягъ — , туз — , акъыл —

Яяъы мисаллерни (2-3) озюнъ тиз.Берильген сёз бирикмесинен джумле тиз. «Айнеджи тильки»

«. Берильген Эрте — юксек — агъыр —

сыфатларгъа маналары къарама-къаршы олгъан сыфатлар яз. , тар —

,токъ — ,

, баят —

S. Аталар сёзлерини язып ал ве сыфатларнынъ астыны сыз.

Къыйыги терек догъру осьмез.

Ач ит къатты тишлер.

II вариант

1. Предметлернинъ микъдарыны —

а) сыфатлар бильдирелер;

б) сайылар бильдирелер;

в) исимлер бильдирелер.

1. Сёзлер сырасында тек сыфатлар олгъан сыраны кочюрип яз.

а) Чёльде, айван, корюмли, тербие;

б) мавы, темиз, дюльбер, кениш;

в) янъгъырай, топлады, боялагъан, корюне.

1. Сыфатлар дан эвель келип, оларнынъ манасыны къуветлендирген сыфатлар сырасыны язып ал.

а) Бем-беяз, ком-кок, мос-мор, ап-акъ;

б) сыра-сыра, яваш-яваш, азар-азар;

в) боя-бояджы, куреш-курешчи, язы-языджы.

1. Сёзлер сырасында тек микъдар сайылары олгъан сыраны кочюрип яз.

а) Отуз эки, алтмыш беш, бир юз;

б) он бешинджи, секизинджи, отузынджы;

в) эки докъуз, бир отуз, эм йигирми, эм отуз.

1. Сёз бирикмесинен джумле тиз.

«Бир саатте»

1. Берильген сыфатларгъа догъру исимлерни яз.

Боранлы, аязлы, къарлы-

Кенъ, далгъалы, мавы- Кийик, айнеджи, къурназ-

1. Берильген микъдар сайыларына сыра сайыларыны яз:

Алтмыш — , юз — ,

он секиз — , докъуз —

1. Аталар сёзлерини язып ал ве сыфатларнынъ астыны сыз.

Кучълю ягъмур тез токътар.

Кучюк иш буюк лафтсш хайырлы.

Къыш кельди.
Топракъ, дагълар – бутюн ер къар ёргъанынен орьтюльди. Кичкене Тавшанчыкънынъ
эвинде бир тюрлю аш къалмады. Тавшанчыкъ пек ач олды. Дагъгъа барып, ашамагъа
бир шейлер къыдырайым, деди.

Тавшанчыкъ къар тюбюнде
къыдырды, къыдырды ве Шамечикни хатырлады. Къар терен, сувукъ, Шамечик эвде
отурадыр эм, мен киби, ач олгъандыр, тюшюнди Тавшанчыкъ. Бир шейлер тапсам,
мытлакъа онен пайлашырым. Бираздан о эки хавуч тапты.

Къуванды
Тавшанчыкъ, хавучларны алды ве Шамечикке чапты. Къапуны къакъты, амма эвде
кимсе ёкъ экен. Бакъса, къапу ачыкъ. Тавшанчыкъ уфакъ хавучны озю ашады, буюкче
союны исе масада къалдырды.

Шамечик де бу
вакъытта аш къыдыра экен. Шамечик къар тюбюнде къыдырды, къыдырды ве
Сыгъынчыкъны хатырлады. Къар терен, сувукъ, Сыгъынчыкъ эвде отурадыр эм, мен
киби, ач олгъандыр, тюшюнди Шамечик. Бир шейлер тапсам, мытлакъа онен
пайлашырым. 

О, бир къач ер
джевизи тапты ве Сыгъынчыкъкъа ашыкъты. Озь эви янында кечкенде, бакъса, къапу
ачыкъ. Ким кельген экен, тюшюнди Шамечик. Эвге кирсе, масада хавуч ята. Шашты.
«Къайдан кельди бу хавуч? А-аа! Достларым кетиргендир!», – тюшюнди о, ве
Сыгъынчыкъкъа хавучны алып барайым, деди. Амма Сыгъынчыкъ эвде ёкъ эди. Шамечик
хавучны пенджере тюбюне къойды ве къайтты.

Сыгъынчыкъ да
дагъда аш къыдырды, къыдырды ве Аювчыкъны хатырлады. Къар терен, сувукъ,
Аювчыкъ эвде отурадыр эм, мен киби, ач олгъандыр, тюшюнди Сыгъынчыкъ. Бир
шейлер тапсам, мытлакъа онен пайлашырым. 

О къар тюбюнден
ешиль отчыкъ тапты ве Аювчыкъкъа кетти. Озь эви янында кечкенде, бакъса,
пенджереде хавуч ята. Ким кельген экен, тюшюнди Сыгъынчыкъ. Сонъ бу бахшышны
достлары кетиргени акълына кельди. О, хавучны Аювчыкъкъа алып бармагъа
ниетленди. Амма Аювчыкъ эвде ёкъ эди. Сыгъынчыкъ хавучны къапу янына къойды ве
эвине кетти.

Аювчыкъ исе дагъда
аш къыдыра эди. Къыдырды, къыдырды ве Тавшанчыкъны хатырлады. Къар терен,
сувукъ, Тавшанчыкъ эвде отурадыр эм, мен киби, ач олгъандыр, тюшюнди Аювчыкъ.
Бир шейлер тапсам, мытлакъа онен пайлашырым. 

О, бузлу
топракътан татлы къартоп къазып чы­къарды ве Тавшанчыкъкъа ашыкъты. Озь эви
янында кечкенде, бакъса, босагъада хавуч ята. Ким кельген экен, тааджипленди
Аювчыкъ. «Эбет, эбет, о меним достларым, мени къайгъыралар, – къуванды о. –
Къана, бу хавучны Тавшанчыкъкъа алып барайымчы!»

Аювчыкъ
Тавшанчыкънынъ эвине баргъанда, о, татлы хавучны ашап тойгъан сонъ, юкъламагъа
яткъан экен. Аювчыкъ достумны уянтмайым деп, хавучны Тавшанчыкънынъ ятагъы
янында къойды ве эвине къайтты.

Саба юкъудан уянгъан Тавшанчыкъ
козюни ачкъанынен хавучны корьди.

– Вай! Хавучым къайткъан! Тылсымлы экен!

Фан Ицюнь (Къытай)

Урок крымскотатарского языка в 3 классе

Куртосманова Ферузе Изетовна, учитель начальных классов

Мевзу:Нутукъ инкишафы.Кузь акъкъында икяе тизюв.

Дерснинъ макъсады: талебелернинъ нутукъ инкишафы дереджесини котермек ве инкишаф этмек; къоюлгъан окъутма проблемаларны чезмеге огретмек; нутукъ байлыкъларыны зенгинлештирмек; эстетик дуйгъуларыны юксельтмек; дикъкъатлы олмагъа алыштырмакъ; эдепли олмагъа огретмек.

Къулланмалар: кузь мевсимини косьтерген ресимлер, карточкалар, дерслик.

Регулятив яни мунтазамлыкъ усуллары

Озь иш ерини азырламакъ, дерсте къоюлгъан макъсатны бельгилемек ве оны шекиллендирмек, къоюлгъан вазифелерни чезмек ичюн ёлларыны тапмагъа бильмек.

Бильги алув усуллары

Оджанынъ суаллерине джевап бермек, керек малюматны тапмакъ, язма нутукъны дефтерлерде язмакъ.

Коммуникатив усуллары

Динълемек ве дигерлернинъ айткъан нутукъыны анъламакъ, субет шекилинде чалышмагъа бильмек, эм де озь фикирлерини агъзавий шекильде ифаде этмеге бильмек.

Дерснинъ кетишаты:

Тешкилий къысым.

— Селям алейкум, балалар! Дерсимизни башлайыкъ. Ким невбетчидир бугунь?

— Дерсте ким ёкъ? (Невбетчининъ джевабы)

— Дерсимизни тебессюмден башлайыкъ, мен эпимизге мувафакъиетлер тилейим.

2. Эв вазифесини тешкерюв. (1 талебе эвде тизильген икяени окъуп бере)

3.Темиз язув дакъкъасы.

— Дефтерлерде бугуньки тарихны язынъыз. Мен сизге дюльбер бир десте кетирдим. Не коресинъиз элимде? (япракълар)

— Япракъ сёзю насыл арифнен башлана? (Я арифинен башлана)

Шимди сиз буюк ве кучюк Яя арифлерини темиз язув дакъкъасында язаджакъсыз.

— Бу ариф бирикмелерини догъру язынъыз .

— япракъ— (лист, листок) сёзюни язынъыз.

—Бу сёзнен бир джумле тизинъиз. Джумленинъ баш азаларыны тапынъыз ве астыны сызынъыз. Сёзлерге ургъу къоюнъыз.

4. Янъы мевзуны еткизюв.

—Мен сизлерге гузель бир дёртлюк окъумагъа истейим, дикъкъатнен динъленъиз!

Сарылы-аллы эр якълар,

Тёкюлелер япракълар,

Кунеш шавлесин сакълар,

Окюнип булут агълар.

— Насыл мевсим тасвирлене бу сатырларда? (Кузь)

— Эбет, бу шиирде кузь мевсими тасвирленгендир !Бу ресимлерге бакъып айтынъыз, дерсимизде насыл мевзу акъкъында сёз юрьсетеджекмиз?

Талебелер. — Кузь акъкъында.

— Кузь акъкъында джумлелер тизип бири-бирине къошсакъ не олур? (Икяе, метин)

— Метинге не къоймакъ мумкюн?

— Метин къач къысымдан ибарет олур?

1.Талебелернинъ бильгилерини актуализациясы.

-Бир йылда къач мевсим бар?

— Кузь насыл мевсимден сонъ келе?

-Кузь айларынынъ адларыны айтынъыз.

-Кузьден сонъ насыл мевсим келе?

-Кузьде ава насыл ола?

— Тереклер насыл тюсте ола?

2. Группада чалышув.

Группада чалышув къаиделерини текрарлав. Сыныф 5 группагъа болюне. Эр бир группагъа

экишер къарышыкъ джумлелер дагъытыла. Сёзлерни тертипнен ерлештирип джумлелер тизмек керек. Учюнджи джумлени эр бир группа озю яза.

1 группа. Кельди, кузь,алтын. Ола, сувукъ кунь-куньден.

2 группа. Уфюре, еллер Сыджакъ, улькелерге, къушлар, кеттилер, учып.

3 группа. Булутлар, къара, сарды, кокни. Ягъа, ягъмур.

4 группа. Тёкюле, япракълар, сарарып. Мейваларны, джыйыштыралар, багъ-багъчаларда.

5 группа. Къыскъарып, башлады, куньлер. Узай, геджелер.

Тешкерюв.

1 группа. Алтын кузь кельди. Кунь-куньден сувукъ ола.

2 группа. Еллер уфюре. Къушлар сыджакъ улькелерге учып кеттилер.

3 группа. Къара булутлар кокни сарды. Ягъмур ягъа.

4 группа. Япракълар сарарып тёкюле. Багъ-багъчаларда мейваларны джыйыштыралар. 5 группа. Куньлер къыскъарып башлады. Геджелер узай.

3. Кузь акъкъында тизильген метинни ким къыскъадан айтып береджек? (Бир я да эки талебе агъзавий айталар)

4.Дефтерлерде иш. Тизильген джумлелерни язув.

5.Раатлыкъ дакъкъасы.

Ербучыкъ айванчыгъы,

Ёлакълы быджачыгъы

Ербучыкъ эрте тура

Янакъларыны юва.

Ювасыны сипире, сонъра азбаргъа кете:

Бир –эки, бир-эки,

Ериндеде секире

Учь, дёрт, беш, алты

Ербучычыкъ болдурды.

6.Дерсликнен иш.

Саифе 7, 7- мешгъулиет.

7. Пекитюв.

«Догъру – догъру дегиль» оюны.

1) Сентябрь, октябрь, ноябрь- кузь айларыдыр.

2) Кузьде ава сувуй.

3) Тереклер ешере.

4) Кузьде къушлар сыджакъ улькелерге учып кетелер.

5) Тереклернинъ япракълары сары ве къырмызы тюсте олалар.

6) Кузьде биз мектепке барып башлаймыз.

7) Кузь яздан сонъ келе.

Кузьден сонъ баарь келе.

9) Кузьде куньлер къыскъара, гедже узай.

10) Кузьде кок булутлы ола.

8.Дерснинъ нетиджеси. Баалав.

— Машалла! Бугуньки дерсимизде эр кес яхшы чалышты!

— Энъ актив талебелер ким олды?

-Дерсте не яптыкъ?

Талебелерге нетидже чыкъармагъа ярдым этюв ве ишке къыймет кесюв.

9.Рефлексия.

Мен ………… бильдим.

Мен ………… пекиттим.

Мен ………….огренмеге истейим.

10.Эв иши. «Мен кузьни севем» мевзусында 5-6 джумле тизмек, ресим сызмакъ.

Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/345440-nutuk-inkishafy-kuz-akkynda-ikjae-tizjuv

Эр бир йыл мевсимининъ озь невбети бар. Къыш кузьден сонъ келе, къарнен, сувукънен, аязнен кече. Эвлерни, тереклерни бем-беяз къар къаплай. Балалар бойле аваны пек бегенелер, олар къар топынен ойнайлар, аязбабаны ясайлар, чана таялар.

Урьметли балачыкълар, биз сизге къыш акъкъында шиирлерни такъдим этемиз.

Къыш келе

Гедже узай, кунь къыскъара,
Сувукъ арта, юкселе.
Артыкъ энди агъыр-сабыр
Акъ сакъаллы къыш келе.

Гедже-куньдюз ягъмур ягъа,
Ёлдан, ыздан кечильмей.
Чырай сыта куськюн ава,
Кокте йылдыз сечильмей.

Къонур чёльде ашлыкъ чалгъан
Чалгъы, сабан сеси ёкъ.
Къышламагъа бизде къалган
Кушчыкъларнынъ эси ёкъ.

Къапу къакъа торс декабрь,
Тышта сувукъ юкселе.
Артыкъ энди агъыр-сабыр,
Акъ сакъаллы къыш келе.

Эшреф Шемьи-заде

Къыш ве балалар

Багъ-багъча, чёллерде
Ятмакъта терен къар!
Бу сувукъ куньлерде
Къушларгъа омюр тар!
Къаргъалар, торгъайлар
Ем излеп кезмекте.
Къызчыкълар, огъланлар
Къыштан зевкъ сезмекте.
Олар эеджанлы,
Козьлери чокъ джанлы!
Оларда къуванч бар,
Оларда ишанч бар.
Чаналар устюнде
Сызгъырып кетмеге!
Бир-бирининъ артындан
Къувалап етмеге!…

Юнус Темиркъая

Къыш кельди

Япалакъ-япалакъ къар ягъа,
Ап-акъ къырлар…
Не де гузель къыш кельди
Бизим койге.

Къыш сефасы чевреде –
Шенълик, йырлар…
Къарбабаны беклейлер
Эр бир эвде.

Шевкетчик де эр кимдай
Къувнакъ бугунь
Эв артында, байырда
Тая чана.

Ушип келир огълум деп,
Одун ташлап,
Эв къыздыра
Собаны якъып ана.

Билял Мамбет

Къыш зевкъы

Къар япалакълана,
Сокъакълар беязлана.
Топланайыкъ тёгерек
Бизге рушенлик керек.

Къар япалакълана,
Къушчыкълар да сакълана,
Сокъакъларны курейик,
Къушларгъа ем берейик.

Къар япалакълана,
Балачыкълар зевкълана,
Къар бораны уфюрте,
Аяз бизни секирте.

Къар япалакълана,
Къар оюны башлана.
Къыш бабамыз хошлана,
Тап козьлери яшлана.

Зейнеп Аббасова

Къарбаба

Керчектен де къыш кельди,
Къар ята оба-оба…
Къаргъа къаравул къойдыкъ –
Балабан бир Къарбаба!
Къырымнынъ серт еллери
Гедже увулдамасын,
Кийсеттик онъа къалпакъ –
Таз башы бузламасын!
Эки комюр парчасы –
Кёрум деп, агъламасын.
Сим-сия эки козю –
Козьлери бузламасын!
Куннинъ серс вакъытында
Сюмюклери акъмасын.
Буруны – къызыл хавуч,
Буруны бузламасын!
Къарбаба бекчиликте.
Чалышсын, эринмесин…
Бердик къолуна таякъ –
Баарьге ёл бермесин!

Нузет Умеров

Биринджи къар

Юреклерни къувандырып,
Ягъа токътамай къарлар.
Эп бу къаргъа къуваналар
Багъча, тарла, къыр, дагълар.
Кобелекдай уча олар,
Къона истеген ере.
Авучынъа алсанъ, ирий,
Незакетли, эм эрке.
Ягъа, ягъа пек терен къар,
Севинемиз эпимиз.
Сагъламлыкъкъа реин деймиз,
Котериле кейфимиз.

Адхат Сеногъул

Къышбабаны беклеп

Къашкъыр киби улуй къышта
Къар боранлы аджджы ель.
Тек къышбабай къоркъмай ондан
Долана о бувып бель.
Долана о эль-юртларны,
О кирмеген эв ёкътыр.
Бакъып чыкъса джап-сыртларны,
Оны беклеген чокътыр.
О эм куньдюз, эм де гедже
Кезип юре, юкъламай.
Къышбабачюн къыш эглендже –
Къар уфюрте токътамай.

Шакир Селим

Гафарова М. – библиограф 1-й категории
информационно-библиографического отдела
ГБУК РК «Республиканская крымскотатарская
библиотека им. И. Гаспринского