Мэчет турында сочинение татарча

Обновлено: 10.03.2023

Я живу в одном из самых древних городов России. Казань основали больше 1000 лет назад и вся история города тесно переплетена с историей России. Сначала это была крепость, защищавшая границы Золотой Орды и важный пункт на торговых путях в Азию. Потом возникло Казанское ханство, воевавшее с Московским княжеством. И наконец, Иван Грозный ввел Казань в состав Российского государства.

Сейчас Казань в первой десятке самых крупных городов России. Здесь очень развита промышленность и несколько крупных химических предприятий, которые дают работу местным жителям.

В Казани есть метро, признанное самым благоустроенным в России, не считая, конечно московского метрополитена.

Так как Казань — столица республики Татарстан, то здесь сосредоточены и главные образовательные и культурные ресурсы региона. В городе несколько Федеральных Университетов и филиалов крупных ВУЗов. Это дает возможность людям не уезжать на учебу в другие города, а получать хорошее высшее образование и в дальнейшем работу тут же, в городе. Я тоже, когда закончу школу, буду поступать в Приволжский Казанский университет.

Древняя история города обусловливает наличие множества интереснейших достопримечательностей, на которые приезжают посмотреть тысячи туристов со всего мира. А наш Казанский Кремль даже находится под защитой ЮНЕСКО.

У нас также много театров, музеев, памятников старины, есть Национальная Библиотека — одна из крупнейших в России.

Поскольку в городе есть крупные предприятия нефтехимии, то имеются также и научные организации, которые поддерживают развитие этих предприятий на высоком уровне. И многие выпускники ВУЗов идут в Большую Науку, чтобы развивать экономику страны.

Мой город гордится тем, что в нем жили многие известные люди, оказавшие много влияния на российскую историю и культуру: Державин, Лобачевский, Шаляпин, Филатов, Ершов и другие. Я тоже горжусь, что тоже здесь живу. Мне нравится чувствовать сопричастность к таким прославленным людям, которые когда-то ходили по тем же улицам, что и я.

Я живу в Приволжском районе и любимое место прогулок с моими друзьями — озера Кабан. Там очень красивые набережные, скверы и можно покататься на лодках. А еще на озерах живут разные птицы и даже дикие лебеди, которых можно кормить хлебом. Там мы часто катаемся на велосипедах или роликах.

Я очень люблю Казань и даже когда вырасту скорее всего не уеду отсюда, а буду жить здесь.

Сочинение №3

Казань – столица Республики Татарстан, город, которому уже более 1000 лет и который несет в себе историю не одного столетия, город, в котором проживает свыше 1 миллиона человек, город, который всегда радушно принимает гостей.

Казань обладает достаточно большим запасом памятников архитектуры и прочих не менее удивительных достопримечательностей, которые собирают около себя туристов и обычных зевак. Город сочетает в себе несколько архитектурных стилей, например, таких как: барокко, классицизм, модерн, эклектика, псевдорусский стиль и конструктивизм. Эти стили оживают в постройках города, словно, сошедшие с книжных страниц персонажи давно полюбившихся историй.

Тенистые аллеи и парки города с обитающими крылатыми собратьями придают ему атмосферу спокойствия и душевного умиротворения.

Живописные храмы, которым уже очень много сотен лет, удобно расположились на берегу рек, уникальные в своем роде здания, уютные кафе и семейные ресторанчики – все это неотъемлемые составляющие этого невероятного города, моего любимого города.

Моим излюбленным местом всегда был небольшой остров Маркиз, летом, забираясь в тень ветвь, растущих там деревьев и читая книгу или изучая каждую деталь этого небольшого островка, не заметно пролетает время, и вечером, перед заходом солнца можно наблюдать невероятный молочно-розового цвета закат.

Также изюминку городу приносит Дворец Земледельцев. Его величественный стан и архитектура завораживают, а символ векового дерева наполняет жизненной силой каждого, кто является полюбоваться этим творением. Его свет во мраке ночи или только надвигающихся сумерек освещает все ближайшее, что есть вокруг. Гости города, зачастую, не упустят возможности лицезреть такую красоту вживую, и обязательно оценят увиденное по достоинству.

Каждый сезон года, будь то лето или зима, весна или осень, не важно, сменяя друг друга вносит новые краски и как будто жизнь в городе не прекращалась с приходом холодов или же, наоборот, аномальной жары, город словно сияет изнутри.

Я, поистине, считаю этот город своим любимым, каждую его улочку, перекресток, аллею или же парк с раскидистыми деревьями, каждую песчинку местного пляжа, каждую кофейню, что подает изумительный кофе, каждый ресторан, вкус блюд которого заставляет вернуться в будущем. Этот город наполнен любовью к жизни и готов дарить ее абсолютно каждому, кому это необходимо.

Сочинение на татарском языке на тему “Казан – мәңге яшь шәһәр” Иркәли җанны Идел һавасы, Ишетәм синдә әнкәм авазын. Мәхәббәтем син, Бәхетем каласы − Мең яшьлек Казан, Мең яшәр Казан. (Роберт Әхмәтҗанов).

Туган ягым − Татарстан. Киң кырларга, шаулы урманнарга, елгаларга, көмештәй ялтырап торган күлләргә бай минем туган ягым. Бәлки шуңа күрәдер, телебез дә каен ботагыдай сыгылмалы, көйләребез кебек назлы безнең. Чиксез яшел киңлекләр, урман, кыр, күлләр илендә, инде мең елдан артык үзенең серле исеме, шөһрәтле тарихы булган Казан шәһәре Идел елгасына Казансу килеп кушылган җирдә урнашкан. Казан − Татарстанның башкаласы. Ул татарларны бер үзәккә туплап торучы башкала − безнең рухи мәркәзебез. Ул − минем туган шәһәрем дә. Казанның, тарихчылар һәм археологлар ачыклый алган гомере генә дә 1000 елдан артып китә. Ә аңа кадәр ул күпме еллар дәвамында яшәгән, бер Ходай белә. Казан шәһәренең салынуы турында бик күп халык авыз иҗаты ядкярләре һәм әдәби әсәрләр бар. “Хан кызы Алтынчәч”, “Кабан күле”, “Алпамша” әкиятләре, “Туйбикә казаны” легендалары − әнә шундыйлардан. “Шәһри Болгарда халык бай яшәгән. Ләкин Аксак Тимер Шәһри Болгарны җимергән. …Бер кабиләнең анасы Туйбикә карчык унбишләп кешене иярткән дә җил көймәсе белән Идел буйлап китеп барган. Ул алты потлы казанын да үзеннән калдырмаган, казанның чылбыры да алты пот икән. Шактый баргач, юлчылар яр буена төшкәннәр. Бу урын аларга ошаган. Шунда туктап, яшәп калганнар. Безгә аш-су, бәхет теләп торсын диеп, казанны күмеп куйганнар. Шушы урында Казан шәһәрен сала башлаганнар, ди. Чылбырлы Казан әле хәзер дә шәһәр астында ята, ди, тик аны табучы гына юк, ди. Казан исеме әнә шулай килеп чыккан, имеш”. (“Туйбикә казаны”.) Чынлап та, безнең халкыбыз бик кунакчыл бит, димәк, ул сыйфат безгә борынгы бабаларыбыздан күчкән. Өйгә кунак алып кайту, аңа хөрмәт күрсәтү − бүген дә халкыбызның иң күркәм сыйфатларының берсе. Казан − тарихи шәһәр. Аның иң биек урынына Кремль диварлары урнашкан. Ә диварлар артында кызыл кирпечтән салынган Сөембикә манарасы һәм ап-ак Спас манарасы; Казаныбызга нур чәчеп торучы Кол Шәриф мәчете бар. Казан Кремле − Бөтендөнья тарихи мирас һәйкәле дип игълан ителде. Казаныбызга мең яшь булуга карамастан, ул яшәрә генә бара. Чөнки аны көннән-көн матурлыйлар, яңарталар. Башкалабызның иске урамнары, йортлары төзекләңдерелә. Шулай ук яңа урамнар һәм микрорайоннар да калкып чыга, метро төзелә. Казан һаман да иҗат дәрте белән рухланып яши, киләчәккә ачык йөз белән карый. Казан − безнең республикабызның йөрәге ул, белем үзәге. Монда бик күп атаклы язучылар, галимнәр, рәссамнар, композиторлар яшәгән, укыган, иҗат иткән… Шәһәребездә бик күп уку йортлары, музейлар, театрлар, парклар бар. Казанда төрле халык вәкилләре үзара дус яшиләр һәм эшлиләр. Казаным − ул дуслык шәһәре! Казаным − ул тарихи шәһәр. Казаным − ул гел яңарып торучы, картаймый торган мәңге яшь шәһәр!

Родной татарский уголок

Я проживаю в одном из самых старых городов России. Столица Татарстана была основана более 1 тыс. лет назад. Существование городка тесно связано с историей нашей страны. Изначально здесь располагалась крепость, которая защищала границы Золотой Орды от врагов. На этом месте также находился когда-то главнейший пункт торговых путей в Азию. Позже образовалось Казанское ханство, которое, как мы знаем из школьных учебников по истории, воевало с Московским княжеством. Что касается окончательного присоединения к России, то это смог сделать царь Иван Васильевич Грозный. Именно он ввёл Казань в состав царства.

В настоящее время столица Татарстана входит в десятку самых крупных городов России. На территории Казани весьма неплохо развита промышленная отрасль. Здесь располагается несколько больших химических заводов, которые обеспечивают работой местных жителей.

Мало кто знает, что метро, расположенное здесь, считается самым благоустроенным в нашей стране. Конечно, если не брать в расчёт московскую подземку.

Так как Казань является столицей республики, здесь также находится несколько образовательных и культурных заведений. У нас сосредоточено несколько государственных университетов, а также филиалов самых больших вузов России. Благодаря этому студентам нет необходимости ездить учиться в другие города. В Казани они могут получить неплохое образование, а в дальнейшем найти здесь же работу. Когда я окончу школу, то тоже планирую поступить в какой-нибудь из этих университетов.

Конечно, нельзя не упомянуть интереснейшие достопримечательности татарской столицы. На эти культурные наследия приезжают полюбоваться тысячи туристов не только с нашей страны, но и из других уголков мира. Самыми популярными достопримечательностями являются:

1. Казанский кремль, который находятся под защитой ЮНЕСКО.
2. Национальная библиотека, являющаяся одной из самых крупных на территории Российской Федерации.
3. Знаменитая улица Баумана.

Помимо этого, в городе находится большое количество интересных музеев, театров, памятников культуры и архитектуры.

Растет и развивается

В городе располагаются крупные предприятия нефтехимии. Именно поэтому здесь находятся различные научные организации, поддерживающие развитие этих компаний на должном уровне. Большое количество выпускников университетов и институтов предпочитают делать карьеру в науке. Благодаря этому развивается экономика не только республики, но и всей страны в целом.

• Летняя универсиада;
• Кубок конфедераций;
• Чемпионат мира по фехтованию.

Мне удалось побывать на Кубке конфедераций несколько лет назад. Когда здесь проходила универсиада, Казань буквально кишела студентами, но было весело посещать различные мероприятия.

Я горжусь своим городом. Здесь проживали различные известные личности, которые оказали немалое влияние на культурное наследие всей страны. К таким выдающимся персонам следует отнести:

• Шаляпина;
• Державина;
• Лобачевского;
• Филатова.

Очень рад, что проживаю в этом замечательном городе. Иногда мне кажется, что я сопричастен к этим известным людям, ведь они тоже много лет назад ходили по тем же улицам, что и все мы.

Любимое место

Сам я проживаю в Приволжском районе. Очень люблю гулять со своими друзьями и одноклассниками вдоль озера Кабан. Здесь располагаются красивейшие пейзажи. Часто в этом районе можно увидеть фотографов, которые приходят запечатлеть закат для своего портфолио. На озере также проживают различные птицы, в том числе лебеди. Иногда здесь можно встретить туристов, которые приходят покормить их хлебом. Люблю просто наблюдать за всем этим, катаясь на велосипеде или роликах.

Считаю, что мне очень повезло родиться в таком замечательном городе, как Казань. Многие отправляются сюда в путешествие, а я счастливчик, так как живу здесь. Иногда мне кажется, что у меня никогда не возникнет желания уехать отсюда в другой город.

Казань для каждого

Казань — город-курорт, в который влюблены не только жители России, но и гости из других стран. Гостеприимная, загадочная, самобытная, удивительная и неповторимая татарская столица не оставит никого равнодушным после поездки сюда. Некоторые Казань называют неофициальной третьей столицей нашей страны. Мало кто знает, но по популярности посещения этот город занимает третье место в России. Многие сюда едут только для того, чтобы посмотреть на знаменитую мечеть Кул-Шариф, которая славится на всю страну.

Казань располагается в живописном и удобном месте — на берегах рек Казанка и Волга. Изначально город считался местом слияния Запада и Востока. Здесь находился главный торговый центр.

В настоящее время столица Татарстана динамично развивается. В ней располагается большое количество промышленных предприятий. Однако Казань имеет и большой культурный потенциал. Можно бесконечно рассказывать о красоте мини-улочек, которые чем-то похожи на европейские. Здесь сосредоточено большое количество мечетей и храмов, музеев и театров, древних архитектурных комплексов и памятников. Все это завораживает.

Отдельного внимания стоит Казанский кремль, который находится в самом центре нашей столицы. Он поражает каждого своим величием и красотой. Здание является уникальным. Оно украшено необычными ажурными элементами. Что касается современных домов, то они органично сочетаются со старинными городскими постройками и достопримечательностями.

В нашем городе трепетно относятся к историческим местам, но и современные архитектурные памятники делают Казань привлекательной для туристов и местных жителей.

В столице Татарстана проживают народы различных национальностей. На ее улицах можно встретить татар, русских, башкир, удмуртов, чувашей, марийцев. Что касается языка, то здесь их тоже несколько. Я и сам планирую в будущем выучить татарский. Хочу полностью наладить контакт с культурным и историческим наследием нашей республики.

Казань — это удивительный город. Побывав в нем раз, захочется вернуться ещё.

Город-сказка

Я бывал во многих интересных и красивейших местах России и других стран. Каждый раз, возвращаясь домой в Казань, я искренне радовался своему приезду. Да, существует большое количество красочных уголков на этой планете, но свой родной город я не променяю ни на какой другой.

В Казань мы переехали, когда мне было 5 лет. За эти годы я по-настоящему влюбился в татарскую столицу. Это именно то место, которое выделяется среди остальных и заслуживает неформального статуса великих.

О красоте города можно говорить бесконечно. Казань в настоящее время считается одним из самых крупных экономических центров России. Здесь хорошо развиты химическая промышленность, военная отрасль и авиационная сфера. В столице Татарстана ежегодно организовываются различные спортивные мероприятия. Например, недавно здесь проходили Кубок конфедераций и Чемпионат мира по футболу. Казань уверенно приняла несколько матчей.

Сам я проживаю в пригороде, однако часто бываю в городе. Люблю просто гулять по улицам, рассматривать здания. В Казани находится большое количество различных достопримечательностей. Мне нравится этот город не только за богатое культурное наследие, но и за его современность. Здесь сумели ужиться исторические памятники архитектуры, старинные музеи, храмы, мечети с огромными торговыми центрами, ресторанами, кафе и кинотеатрами.

Казань — это именно тот город, в котором не будет скучно ни одному туристу. Для каждого здесь найдется своё развлечение. Я бесконечно благодарен судьбе, что мне выпал прекрасный шанс жить в таком потрясающем месте.

В сочинении про Казань можно рассказать о многом. При написании школьники могут фантазировать до бесконечности. Однако полезно будет упомянуть не только о красивых пейзажах, достопримечательностях, но и о развитии города.

Submit to our newsletter to receive exclusive stories delivered to you inbox!

Пармезан Черница

Лучший ответ:

Онтонио Веселко

Менэ ямле жэй дэ килеп житте .кешелэр бик жинел кимгэ кучтелэр. Эллбэттэ без дусларыбыз кошлар да кайтып житэрлэр.Куп тэ утмэс су коенырга йори башларбыз .можно так начать ну вот это лучше за это мне5 поставили Июнь — чәчәкләр ае. Шушы айда болын-кырлар гына түгел, юкәләр дә чәчәккә күмелә. Бу айда бал кортлары армый-талмый эшлиләр, бал җыеп калырга тырышалар.Июньдә кешеләр дару үләннәре җыялар. Чөнки күп кенә дарулар чәчәкләрдән ясала. Безнең республикабызда чәчәкләрнең ниндиләре генә юк!Беркөнне без дә − әбием, сеңлем һәм мин − урманга дару үләннәре җыярга киттек. Әйләнә-тирәдәге матурлыкка сокланып, әбием күрсәткән дару үләннәрен җыя торгач, шактый ардырды. Без чишмә буенда ял итәргә туктадык. Бит-кулларыбызны юып, чишмәнең саф суын эчкәч, арыганнар онытылды. Өйгә дару үләннәре җыюыбызга шатланышып кайттык.Июнь ахырында җиләкләр дә өлгерә башлый. Мин каен җиләге җыярга яратам. Каен урманыңда кошлар җырын тыңлый-тыңлый, иртәнге чыклы үләннәр арасыннан кызарып пешкән җиләк җыюдан да рәхәт мизгел бар микән?! Савытың тулгач, аның хуш исенә исереп, матурлыгына сокланып бер мәл карап торасың. Ә җиләк сине һаман җибәрми. Үлән арасында җемелдәп, кызыктырып тора. Аның тәме. Бернинди экзотик җимешләр дә алыштыра алмый безнең урманнарда пешкән каен җиләгенең тәмен!

Вы можете из нескольких рисунков создать анимацию (или целый мультфильм!). Для этого нарисуйте несколько последовательных кадров и нажмите кнопку Просмотр анимации.

Әни – һәр кеше өчен иң якын, иң кадерле кеше. Ул безгә әлеге дөньяда яшәү хокукын, тормыш биргән. Бала иң беренче сүзендә “әни” дип, юкка әйтмидер. Һәр әни үзенең баласы турында кайгыртып калмыйча, анда кешелеклелек, әдәплелек сыйфатларын да тәрбияли. Әни безне мөстә – кыйль фикер йөртергә, үзебезнең хаталарны танырга ярдәм итә. Тормышның булачак һәм үткән көннең кадерен белергә өйрәтә. Нәкъ әни безгә кешенең кадерен белергә, туганнарың турында кайгыртырга, өлкәннәрне хөрмәт итергә өйрәтте. Бары әни генә синең уңышларыңа һәм ирешкән дәрәҗәләреңә чын күңелдән куана.

Әни – безнең киңәшче.Ул безгә дөресен әйтүче, хаталарыбызны төзәтеп, туры юлга бастыручы. Хәтта өлкән кешеләр дә еш кына әниләренә мөрәҗәгать итәләр. Һәр кеше үз әнисен үзенчә ярата: кемдер аңа матур сүзләр белән эндәшсә, кемдер өй эшләрен эшләргә ярдәм итә, әнисе турында кайгырта. Начар әниләр булмый. Әни кеше беркайчан да үз баласын алдамый. Җир йөзендә һәр әни баласы өчен хәтта сәламәтлеген дә кызганмый. Әни безнең яратуны таләп итмичә, чын күңеленнән, ихластан ярата.

Әлбәттә, мин үземнең әниемне яратам һәм хөрмәт итәм. Ул минем бик яхшы, юмарт һәм гадел. Үзеңең серләреңне сөйләп була торган, гел киңәшләр сорап була торган кешең булуы – зур бәхет. Әнием кояш кебек, гел балкып, һәрберебезнең күңелен күрүче нур кебек. Аннан башка дөньяны күз алдына китерергә дә куркам. Әнием мине бик күп нәрсәләргә өйрәтте. Мин аңа бик рәхмәтле.

Һәрберебез дә әниләрнең эшләгән яхшылыклары өчен рәхмәтле булырга тиеш. Беркайчан да үз әниеңне онытма, чөнки аны дуслар да, акча да алыштырга алмый.

Әниегезнең кадерен белегез һәм яратыгыз!

“САМЫЙ ДОРОГОЙ ЧЕЛОВЕК”

Мама – это самый родной, близкий и дорогой человек для каждого из нас. Она дала нам самое ценное, что мы имеем – нашу жизнь. Не зря первое слово, которое произносит ребёнок — “мама”. Каждая мама не только заботится о своём ребёнке, но и старается привить ему самые лучшие человеческие качества. Мама учит нас самостоятельно принимать решения, признавать свои ошибки. Она учит нас ценить жизнь и каждое прожитое мгновенье. Именно она научила нас ценить людей, заботиться о близких и уважать старших. Только мама всегда будет искренне радоваться нашим успехам и достижениям.

Конечно же, я очень люблю и уважаю свою маму. Она у меня очень добрая и справедливая. Какое же это счастье осознавать, что есть человек, которому в любой момент можно рассказать что-либо или поделиться каким-то секретом и быть уверенным в том, что всё это останется между вами. Моя мама, как солнце, светит каждому в нашем доме. Я даже боюсь представить, что бы я без неё делала. Мама научила меня многому, я безумно благодарна ей за это.

Каждый из нас благодарен своей маме за всё, что она делает для нас. Не нужно никогда забывать о своих матерях, ведь никакие друзья, деньги не смогут заменить нам нашу родную маму.

Биография Тукая- одна из самых драматичных в истории мировой литературы. За двадцать семь лет жизни — от весны 1886 года до весны 1913 года — успел спеть свою песню так, что она уже никогда не смолкала. Творчество Тукая — это высокий образец той идейно-художественной высоты, которую достигла татарская классическая литература.

Содержимое разработки

Габдулла Тукай

“ Исемд ә калганнар ”

( Шагыйрьнең ятим балачагы турында хикәя)

Тукай биографиясе — дөнья әдәбияты тарихындагы иң драматик биографияләрнең берсе. Шагыйрь узган юл озын түгел. Аның төп урыннары Кушлавыч — Кырлай — Өчиле — Казан—Уральск, яңадан Казан. Ләкин шул авыллар, шул шәһәрләр арасында күпме фаҗига!

1909 елда Тукай үзенең үткән балалыгы турында “Исемдә калганнар” дигән автобиографик повест ь яза .

Шагыйр ь исән вакытта ук басылып чыккан повест ь ның беренче битләре.

Габдулла Тукай 1886 нчы елны ң 26 нчы апрелендә

элекке Казан губернасы Мәңгәр волосте Кушлавыч авылында

(х ә зерге Арча районы) Мөхәммәтгариф мулла белән

Бибимәмдүдә гаиләсендә дөн ь яга килә

“ . минем туганыма биш ай заман үткәч ,

атам аз гына вакыт авырып үлгән.”

“ . анам Сасна исемле авылның

мулласына кияүгә чыккан.”

“ . минем анам бу муллада бер ел кадәрме, күпмедер торгач, белмим, нинди авырудандыр вафат булган”

“ . ул мулла мине Өчиле авылындагы анамның атасы булган бабайга кайтарып биргән”

“ . беркөнне бабай, үги әбинең киңәше илә булырга кирәк, авылыбыз-

дан Казанга бара торган бер ям щ икка мине утыртып, Казанга озаткан”

“ . миңа әти булганы Мөхәммәтвәли исемле булып, әни булганы Газизә исемле иде. Торулары Яңа бистәдә иде.”

“ . бабайлар өеннән чыгып, Сәг ъ ди абзыйның арбасына утырдым.” ( “Тукайның Өчиледән Кырлайга китүе”. Рәссам В.Федоров)

“ . ниһаят ь , Кырлайга барып кердек. Сәг ъ-

ди абзыйны ң йорты басу капкасыннан ерак түгел икән ”

“ . әни дә, шунда ук баздан катык алып менеп, миңа зур гына икмәк телеменең яртысын тоттырды.”

“ . менә берзаман тирә —

ягымны әллә кайдан килеп чыккан авыл малайлары сарып алдылар.”

Байназар Әлменов рәсеме

“ . ашлыклар эшен бетергәч, бакчага чыгып, бәрәңге казыр выкыт җитте”.

“ . беркөнне кич белән әти белән әни иртәгә иртүк мине абыстайга укырга илтәчәкләрен миңа мәг ъ-

“ Бәләкәй Апуш белән Сәг ъ ди абзый”

Рәссам Л.Фәттахов эше

“ . менә бераздан Сабан туе җитте.”

“ . аз булса да йорт хезмәт-

ләренә дә ярый башладым.”

“ . бервакыт, көз көне, өйләдән соң, әти белән әни ындырда иде, мин ян тәрәз төбендә “Рисаләи Газизә” укып утыра идем, безнең капкага бер арбалы кеше килеп туктады.”

“ . җизниләрнең өе бер ун са ж ин ераклыкта икән, кап-кадан кереп, биек – биек баскычлардан менеп, өйнең икенче катына мендем.”

Урал ь скида Г.Тукайның җизнәсе Галиәсгар Госманов йорты күренеше.

МОБУ ООШ Коргат урта гомуми белем бирү мәктәбенең

татар теле һәм әдәбияты укытучысы

НурыеваИрина Альтаф кызының Г.Тукай. “Исемдә калганнар” автобиографик әсәренә презента ци ясе

-75%

Читайте также:

  

• Честь это внутренняя совесть а совесть это внутренняя честь сочинение

  

• Сочинение рассуждение по тексту топилиной выбор профессии

  

• Напишите сочинение рассуждение объясните как вы понимаете смысл фрагмента текста посмотри в окно

  

• Основная мысль преступление и наказание сочинение

  

• В пятьдесят втором году после окончания ветеринарного института аркадия стрельникова сочинение егэ

Межрегиональный конкурс среди учащихся по истории и основам исламской культуры у татар

Секция:  История медресе, мечетей и махаллей моего края

Исследовательская работа (на татарскам языке)

Тема:  Чыты авылында мәчетләр төзелү тарихы

Автор: Сайфутдинова Дина                 Руководитель: Галиахметова Гульнара

                     Хабировна                                                      Габдулловна, учитель  

                                                                                                        истории

2014 год

Эчтәлек

1. Кереш өлеш……………………………………………………………..3-5 б.
2. Төп өлеш

1. Мәчет турында мәгълүмат……………………………………5-8 б.
2. Авылыбызда мәчетләр төзелү………………………………8-11 б.
3. Мәчетебездә хәзрәт вазифасын башкаручылар……..11-12 б.
4. Дини ирек……………………………………………………………12-15 б.

1. Йомгаклау……………………………………………………………15-16 б.
2. Кулланылган әдәбият……………………………………………17 б.

Кереш өлеш

Татар милләтенен язмышы ислам дине белән турыдан-туры бәйле. Дин безнең күп гасырлар дәвамында дәүләтле халык булып яшәвебездә зур роль уйнады, жәмгыятьтә әхлакый нормалар тәрбияләде, гомумән, татарны татар итеп саклап калуга узенең зур өлешен кертте. Авылларның Аллаһы йорты-мәчетләр, мәчетләр турында язылган китаплар, төшерелгән фильмнар, архив материаллары күп. Ләкин туган төбәгем Питрәч районы Чыты авылының мәчете тарихын туплаган материаллар юк. Шуңа күрә мин фәнни-тикшерү эшемнең темасы итеп “Татарстан Республикасы Питрәч районы Чыты  авылының мәчет тарихын” алдым. 

Мин бу теманы бик актуаль дип саныйм. Чөнки соңгы елларда динебез, телебез, гореф-гадәтләребегә карата  игътибар арта бара, дини уку йортлары ачыла, мәчеткә халык елдан ел күбрәк тартыла.  Авылыбызның мәчет тарихын белү – безнең бурычыбыз.  Мин, киләчәк буынга авылның мәчет тарихын белер өчен, сакланып калган материалларны туплап, моңарчы ачыкланмаган магълүматларны тикшереп нәтиҗәләр чыгаруны эшемнең проблемасы итеп куйдым. Кызганычка каршы авылыбызның мәчтете һәм имамнары турында күп мәгълүмат тупланып калмаган. Өлкән буын вәкилләренең дә күбесе инде бакыйлыкка күчкән. Шуңа да булган бар көчемне җыеп бу эшкә үземнән кулымнан килгән кадәр өлеш кертәсем килә. Бу проект эше моның белән генә чикләнеп калмыйча, киләчәктә тагын да тулыланыр һәм дәвам ителеп барыр дип ышанам.

Фәнни тикшерү эшемнең объекты: Чыты авылы мәчете.

Фәнни тикшерү эшемнең предметы: авылнын муллалары, абыстайлары, мәчетнең төрле еллардагы  хәле.

Максат:

Питрәч районы Чыты авылының мәчет тарихын  тирәнтен өйрәнү.

Бурычлар:     

— бүгенге көндә безнең арада булган өлкән буын кешеләре белән аралашып мәчетнең тормышы турында материал туплау;

— мәчет тарихын , имамнар язмышын архив материалларыннан һәм төрле чыганаклардан өйрәнү;

— район газеталарында басылып чыккан мәкаләләрне файдалану, мәктәп  музеендагы булган язмалар белән танышу;

— фотоматериаллар туплау;

— туган илгә, авылга булган мәхәббәт, патриотик хисләр тәрбияләү өчен, эшне мәктәп музеена тапшыру.

 Гипотеза:      

Авылым мәчете елдан ел янарыр, үсәр, матурланыр.

Максатка ирешү өчен:

— өлкән буын кешеләреннән сорашып мәгълүмат тупладым;

— авыл музеена мөрәҗәгать иттем;

— архив материаллары тупладым;

— туган як тарихы өйрәнү буенча китаплардан, альбомнардан, массакүләм информация чараларын файдаландым;

—  фотоматериаллар җыйдым.

Фәнни-тикшерү эшем : кереш өлештән, төп бүлектән, йомгаклаудан, библиографик исемлектән тора . Бу эш киләчәктә практик кулланыш табар дип уйлыйм.

Һәр авылның тарихы аерылгысыз рәвештә андагы мәчетләр Һәм дин тарихы белән бәйләнгән. Кызганыч ки, узган дәвердәге динне юк итү, милләтне җәберләү сәясәте барган вакытта мәчетләр җимерелгән, иң асыл затлар, укымышлы кешеләр Һәм имамнар төрмәләргә ябылганнар, сөргенгә озатылганнар. Күп кенә җимерелгән мәчетләрнең тарихы югалган диярлек. Анда эшләгән имамнарның фаҗигале язмышы турында да мәгълүматлар бик аз Һәм таркау хәлдә.  Проект эшебезне башкару өчен үз алдыбызга шундый бурыч куйдык: Чыты авылындагы  дин Һәм мәчетләр тарихын, дин әҺелләре эшчәнлеген җентекләбрәк өйрәнеп, тулырак яктырту. Үзебездән соң килгән буыннарга тулырак мәгълүмат туплап калдыру.  Проект эше һәм тупланган хезмәт моның белән генә чикләнмәс, тагын да ныграк тулыланып һәм баетылып югалмыйча,  киләчәктәдә дәвам ителер.

Төп өлеш.

1. Мәчет турында мәгълүмат.

Мәчет ( гарәпчә “мәсҗид”) сүзе гади генә әйткәндә “сәҗдә кылу урыны” дигәнне аңлата. Сүзнең төп мәгънәсе исә Аллаһы Тәгаләне олылап берүзең яки җәмәгать белән бергәләп гыйбадәт кылу урынын , йортын аңлата.

Коръән Кәримдә Раббыбыз, Зате Җәләл хәзрәтләре: “ Хакыйкаттә, җир йөзендә беренче  буларак салынган мәчет  —  Мәккәдә. Ул – мөбәрактер  вә галәмнәрдәгеләргә туры юл күрсәтүчедер!”, дигән ( Әәл Гыймран сүрәсе, 96 аят). Аятнең эчтәлегеннән күренгәнчә, аннан берничә мөһим мәгълүмат килеп чыга.

Беренчесе: мәчет әдәм баласына Аллаһы Тәгаләне олыларга билгеләнгән махсус урын була.

Икенчесе: мәчет җир йөзендә   Аллаһы Тәгаләнең  бар, бер  булуына  һәм аның диненең  шул җирдә таралган булуына күрсәткечтер.

Өченчесе: җир йөзендә   беренче  буларак Мәккә-и Мөкәррәмәдәге Кәгъбәтүллаһ мәчете төзелгән.

Дүртенчесе: җир йөзендәге кайбер урыннарның Ходай каршында шул җиргә генә хас булган дәрәҗәсе бар икән.

Әлбәттә, иң әүвәл, мәчет гыйбадәт кылу урыны. Әмма моннан тыш, элек-электән мәчетләребез шулай ук уку-укыту урыны  булып торган.

Мәчетләребез һәм татар халыкы язмышы шома гына бармаган. Бик җитди сынаулар аша үтәргә туры килә. Бигрәк тә ХVI нчы гасыр татар халкы өчен авыр, газаплы чор була.  

 1552 нче елның июнь  аенда, яңа төзелгән стрелецлар полклары белән тулыландырылган, 150 хәрби туп белән баетылган урыс армиясе Явыз Иван җитәкчелегендә Казанга юнәлә. Свияжскига тоткарлыксыз килеп җитеп, шунда ярты ай чамасы ял итеп сугышка хәзерлек үтеп, урыслар 23 август көнне Казанны камап ала. Бер айдан артыкка сузылган аяусыз сугыштан соң, 2 октябрь көнне Казан шәһәре кара  канга  батырылып яулап алына. Дәүләт һәм хөкүмәт оешмалары, илдәге бөтен хакимият юкка чыгарыла, гаскәр тар-мар ителә, бөтен Казан ханлыгы яулап алына,  яшәүдән туктый. Дәүләт юкка чыкканнан соң, татарның сәяси тарихы Россия империясе эчендә дәвам итә һәм бөтенләй икенче төсмер ала. Халык буларак сакланып калу, туган телен, күп гасырлык мәдәниятен вә динен югалтмау, ниһаять, элекке дәүләтчелеген һәм мөстәкыйльлеген торгызу өчен милли азатлык хәрәкәтенә әверелә.

 Казан алынганнан соң Урта Иделдә чәчәк аткан ислам мәдәниятенең үсеше кинәт өзелеп-туктап кала. Яңа хуҗалар алып барган христианлаштыру сәясәте ислам архитектурасының үсешен бик авыр хәлдә калдыру белән беррәттән, гомумән, бу төбәктә мөселман диненең яшәвен шик астына куя. ХVI йөзнең II яртысы һәм ХVII йөз тулысы белән милли һәм социаль изүгә каршы көрәштә уза. Казан алынуга ук татарлар, кулларына корал тотып, дәүләтне торгызу өчен көрәшкә күтәреләләр: татарларга чирмешләр, башкортлар, кайбер башка халыклар да кушыла. Урыс дәүләте мондый күтәрелешләрне рәхимсез бастырып бара. Татарларны көчләп чукындыру башлана, мәчетләрне җимереп, алар урынына чиркәүләр салырга тотыналар. Татарларның зур сулар буендагы иң яхшы җирләре тартып алына, урыс алпавытларына һәм Рәсәйнең үзеннән килгән качкын крестьяннарга бирелә.

 Рухи эзләнүләр, мөселман мәдәнияте үсүдән туктаган, гаять түбән төшкән шартларда да ерак авылларда Казан татарларының шәһәр мәдәнияте, теле, аң-белемгә омтылу, дин әле сакланып килә. М.Худяков язганча, атаклы мөгаллимнәр, дин белгечләре  ерак салаларда ачкан байтак мәдрәсәләр чәчәк ата. Шәрекъ илләре белән элекке элемтәләр торгызыла, сәүдә юллары белән аннан төрле китаплар килә. Тырыш авыл муллалары аларны күчереп яза, шулай борынгы традиция өзелмичә дәвам итә.

  Моңарчы һәр мәчет аерым рөхсәт алып салынып килә, шулай ук рөхсәтсез төзелгәннәре дә була. казан белән Свияжск архиерейлары да, татарлар да бу мәсьәләдә Мәскәүгә күп хатлар язалар. Әйтик, Свияжск монастыре архимандриты Дмитрий 1742 елда элекке кенәзләр һәм патшалар заманында “Мөселманнарга яңа мәчет салырга тыела иде”,  дип башкала идарәчеләренең исенә төшерүне кирәк дип таба. Татарлар исә анда юллаган үтенечләрендә Казан алынганнан соң, бабаларыбыз заманында мөселман кануны буенча төзелгән мәчетләр булган һәм алар бүгенге көндә дә бар, ни өчен христианнарның,  яңа керәшеннәрнең үз гыйбадәтханәләре бар да, безнең мәчетләрне җимерергә әмер бирәлә, дип мәсьәләне кабыргасы белән куялар.

 Моңа каршы 1744 елда Изге Синодтан шактый томанлы җавап алына:

“… элекке указлар нигезендә яңа мәчетләр салырга йөрүчеләргә рөхсәт бирергә ярамый, шулай да мәчетнең борынгы икәнен руханилар расласа яисә шушы урында элек мәчет торганлыгы исбатланса, яңа керәшеннәрдән ерак җирдә яшәүче татарларга моны эшләргә мөмкин”, -диелә анда. 1744 елда Казан епархиясендә исәпләнгән 536 мәчетнең 418 е инде җимертелгән була. Җимерүнең сәбәбен мәчет санының билгеләнгән нормага туры  килмәве белән аңлаталар: норма буенча 200-300 мөселманга 1 мәчет тиеш икән.

1756 елда татарлар дәүләтнең ислам диненең законлаштырылуына ирешәләр.

Шушындый авыр сынау, изүләрне дә үз башыннан кичергән татар халкы. Иң мөһиме сынмаган, сыгылмаган, татарлыгын, динен югалтмаган, көчле баш имәс, горур булып калган. Чыты авылы халкы да шушы авыр сынаулы чорларда да исән-имин,  диненә тугърылык саклый алган. Хәзерге вакытта онытыла башлаган гореф-гадәтләр, динебезгә мөнәсәбәт әкренләп булса да яңадан күтәрелә башлады. Хәзерге буын бик бәхетле, чөнки динебез һәм телебезгә хөрмәт, кадер булган чорда яши. Дин иреген чикләү юк.

Мәчетләребез турында яза башлаганчы, иң элек авылыбыз атамасы,  килеп чыгышы турында аксакаллар сөйләгәннәрне җиткерәсем килә.

Безнең Чыты авылы бик борынгы авыл. Рус тарихчысы Михаил Худяков үзенең “Казан ханлыгы тарихы” дигән хезмәтендә Чыты авылындагы иске зиратны ХIV гасырга карый дип яза. (М.Худяков. Очерки из истории Казанского ханства).

Авылның борынгы калдыклары Мишә елгасының сулъяк ярында, хәзерге Чыты авылыннан чакрым ярым ераклыкта урнашкан. Элеккеге авыл Алтын Урда чорына карый. Борынгы авыл елга буена урнашкан булган. Елганың рельефына караганда ул мул сулы булган, ярлары биек. Борынгы зират урыны сакланып калган. Кабер урыннары иңеп-иңеп тора. Анда иң борынгы язулы кабер ташы бар. Аксакаллар сөйләве буенча, бу изге кабер санала. Җәй көне яңгырлар яумаганда, корылык булганда,  авыл картлары җыелышып иске зиратка баралар. Догалар укып, Аллаһыдан ялварып халыкка, илгә, җиргә иминлек, шифалы яңгыр сорыйлар.

1. Авылыбызда мәчетләр төзелү.

1552 елның 2 октябрендә Казан шәһәре басып алып Казан ханлыгын үз кулына ала. Буйсындырылган җирләрнең чикләрен саклау йөзеннән урыс дәүләте ныгытмалар төзи. Ул ныгытмаларны төзү һәм чикне саклау өчен бу җирләргә төрле милләт халыклары белән бер рәттән йомышлы мишәрләр күчерелеп китерелә. Шул көннән соң татар халкы, ислам динен тотучыларга михнәтле, ачы күз яшьле еллар килә. Явыз Иван Казанны камап алганнан соң, христиан динен тарату өчен башка дин тотучы халыкларга карата көчләп  христианлаштыру сәясәте алып барыла башлый. Мондый афәт  Питрәч районын һәм авылларын, шулай ук безнең Чытыны да читләп узмаган. Казан баскынчылар кулы астында калгач, гаярь ирләр якын-тирә урманнарга качып, дистә еллар буе көрәш алып барганнар. Аларда яңадан азат, хөр тормышка кайту уе сүнмәгән-сүрелмәгән. Тирә-юньдәге татар авыллары яндырылган, кылычтан уздырылган, диннәре мыскыл ителеп, чукындырылган вакытта да бабаларыбыз бу афәтләрдән котылып калу юлын тапканнар. Иске авылдан ерак түгел хәзерге авыл урнашкан урында  чытырманлык, әрәмә, зирәклек булган, безнең Чыты халкы исә үзләренең диннәрен, телләрен, гореф-гадәтләрен  саклап калу өчен, шушы чытырманлык эченә кереп яшеренгән.  Авылга беренче нигез салучылар чытырманлык талларын кисәләр, зиректән йортлар салалар, җирләрне эшкәртәләр. Шулай итеп чытырманлык сүзеннән Чыты атамасы килеп чыккан, дигән фаразлау бар.  Тирә-якта чукындырылган татар авыллары булуына да карамастан Чыты авылы халкын шушы чытырманлыклар диннәреннән яздырмаган, саклап калган. Бу турыда сөйләгәндә өлкәннәр күңелендә горурлану хисләре чагыла. Бу авылга бары тик динен саклап кала алган, курку белмәс каһарманнар гына килеп урнаша алган. Мескенлеккә төшкән, дененнән язган яки яздырылганнарга анда урын булмаган. Соңрак чорларда да патша властьлары бу авылга сакланыбрак караганнар. Җәбер-золым белән килгән очракта да, аннан исән-сау чыгалмасларын сизеп эш иткәннәр.

Авыл зурайган, үскән, яңадан-яңа йортлар салынган. Шунлыктан авылны үзара ике өлешкә бүлеп йөртү гадәткә әйләнеп китә. Гадәти сөйләм телендә дә  “Казак”   һәм “Ясак” очлары дигән сүзләрне бүгендә кулланышта еш ишетергә туры килә. Бу бүленеш колхозлар оештыру эшләре башланганда  да чагыла, шунлыктан  ике колхоз оеша: ”Чулпан” һәм “Труд” колхозлары. Авыл халкы өчен шактый еллар ике мәчет эшләп килгән. Иң элек Казак очында урнашкан мәчет турында язасым  килә. Хәзерге  мәктәпнең спорт мәйданчыгында агачтан салынган мәчет була ул. Мәчеткә авыл картлары бик теләп йөргән. Һәр көнне азан тавышлары яңгырап торган. Тик кызганычка каршы мәчет манараларының айларын кисә башлыйлар, мәчетләрне сүтү, я булмаса алардан клублар ясау, мәктәпләр итеп үзгәртү башлана.  Мөселманнарга дуңгыз хәрам саналу сәбәпле, алардан көлү , мыскыллау өчен хәтта мәчетләрне дуңгыз абзарларына  әйләндерү күренешләренә кадәр күзәтелә. Мәчетнең манарасын кисәләр. Авыл халкы канлы күз яшьләре түгә, җаннары сыкрый. Соңыннан  мәчет манарасының аен кисүче кеше үзе дә озак яши алмый: вафат була. Алай гынада түгел, гаилә әгъзаларының   бөтенеседә бер-бер артлы  вафат булып бетә. Мәчетебезне дә сүтеп, бүрәнәләрен өеп куялар.  Озак та тормый яңа мәктәп төзү эшләрен башлыйлар. Мәктәпне төзегәндә сүткән мәчетнең бүрәнәләрен төзелеш материаллары итеп кулланалар.  Иске мәчет урынында, дөньялар тынычлангач та кабат мәчет салмыйлар. Бу урын хәзерге көндә буш тора. Кызганычка каршы бу мәчет турында тулырак белүче кешеләр инде юк, шунлыктан мәгълүмат та җитәрлек күләмдә түгел.

Мәчетебезнең икенчесе Ясак очында салынган була. Мәчет шактый еллар эшчәнлеген туктатмый. Тик вакыт үзенекен итә, иске мәчетебез җимерелә. Авылыбыз ятим калган кебек, моңсу, нурсызланып калгандай  була. Бу мәчетне 1768 елда Әҗемов токымыннан чыккан Хаҗи Мостафа бин Нәзир бин Әҗем Казанда салдыра. Соңыннан 1886 елда Мортаза Әҗемов бу мәчетне безнең Чыты авылына күчереп салдыра.  Хәтта мәчет  манараларының айларын кискән болгавыр чорларны да исән-имин килеш үтә ала. Өлкәннәр сөйләве буенча, мәчетләрнең айларын кисеп йөри башлаганын ишеткәч авыл халкы нык кайгыра. Казак очы мәчетенең ае киселгәч тә бик борчыла. Авылда бер генә каршылык алдында да югалып калмый торган, тәвәккәл Корбанбикә исемле әби була. Авылдашлары белән сөйләшеп, тиз арада булганча акча җыю эше башлана. Хәленнән килгән бар кеше акча җыючыга каршы килми. Шулай итеп җыелган акчаны түләп кенә мәчетнең ае киселмичә калды, дип искә ала өлкәннәр. Авыл халкы Корбанбикә әбигә гомере буе бурычлы. Шунлыктан элекке чорлардан ук , тирә-як авыллар арасында Чыты авылын  “мәчетле авыл” дип атау гадәткә кереп китә. Мәчет шуннан бирле 1939-1940 елларга кадәр тулысынча эшләп килә. Анда ураза һәм корбан гаетләрендә тәкъбир әйтеп намаз укыганнар. Мәчет манарасы авылны нурландырып, ерактан күренеп торган.  Мәчет ишегенә йозак беркайчан да эленмәгән, биш вакыт намаз укылган.

Чыты авылы мәчетенә мулла булып Черемышево ягыннан Багаутдинов Баһави  бабай килә. В.И.Ленин Чытыда аларга кич килә, иртәнге якта аны яшертен рәвештә ат белән тирес каплап Балык Бистәсе ягына озатып куйганнар. Димәк В.И.Ленин үзе Чытыда булып безнең авылыбыз тарихына да кереп калган.

1989 елның 6 октябрендә мәчетнең манарсы авып төшә, авылны караңгылык баскан кебек була. 1990 елның июль-сентябрь айларында колхоз председателе Низамов Әсгать Сөнгатулла улы Балык Бистәсе районы Күки авылыннан осталар чакыртып яңа мәчет салдырды. Авылыбызны ямьләндереп, күңелләребезне сафландырып җимерелгән мәчет урынына яңа мәчет калыкты.

Мәчет барда – иман бар.

Иман барда- бәхет бар, намус бар.

Иман барда – мәкер юк.

Иман барда-хөсетлек юк.

Бу шигъри юллар бик тә туры килә. Авылыбыз картлары һәр көн биш вакыт намазга мәчеткә җыела һәм авыл халкын намазга чакырып, күңелләрне яхшылыкка, чисталыкка өндәп азан тавышы яңгырый.

Мәчетебездә хәзрәт вазифасын башкаручылар:

-Багаутдинов Баһави  хәзрәт

-Җәләл Хәзрәт

-Сәләхетдин хәзрәт

-Зиннәтулла хәзрәт(?-1989, 25-30 еллап хәзрәт булып торганлыгы турында мәгълүмат бар, төгәл елын белүче юк )

-Фәттәхетдин хәзрәт(1989-1993)

-Рәҗәб хәзрәт (1993-2007)

-Рифкать хәзрәт (2007-2008)

-Миннулла хәзрәт  (2008 елдан башлап)

Бүгенге хәзрәтебез турында без тулырак мәгълүмат беләбез. Аның тормыш юлын бәян итеп үтәсем килә. Киләчәк буыннарга да хәзерге хәзрәтебез турында тулырак мәгълүмат калдыру өчен тормыш юлын кыскача гына бәян итеп үтәм.  Валиуллина Миннула Вәлиулла улы сөйләгәннәрдән.

“1940 ынчы елның 9 мартында бормаланып аккан Мишә елгасы янында, чыршылар кочагына сыенып урнашкан Питрәч районы Чыты авылында дөньяга килгәнмен.Әтием Вәлиулла  гомере буе тимерчедә эшләгән, әнием Галия колхозда хезмәт куйган. Укып белем алу теләге белән Чыты җидееллык мәктәбен уңышлы гына 1954 енче елда тәмамлап чыктым. Колхозда ат җигеп төрле эштә эшләдем. 1961 елда Корноухова авыл хуҗалыгын механикалаштыру училищесына укырга кердем һәм аны уңышлы тәмамладым.

1967 елда Колхозда трактор бригадасы бригадиры булып эшләдем. 1979 ынчы елда колхозда мастер-наладчик булып, трактор-машина паркында хезмәт куйдым. Кайда гына эшләсәм дә хезмәт яраттым, эш сөйдем. Эшләремнең нәтиҗәләре дә булды. Почет Билгесе ордены,  Хезмәт Кызыл Байрагы ордены белән бүләкләндем.

Иң акыллы, сабыр, эшчән, тырыш, уңган кызны — Нурания апагызны  үземә гомер юлдашы итеп сайладым. Аның белән 4 бала тәрбияләп аякка бастырдык. Бүгенге көндә барысы да  тормышта үз юлларын таптылар.”

Тынгысыз, эш сөючән Вәлиуллин Миннулла Вәлиулла улы бүгенге көндә лаеклы ялда. Тормыш иптәше белән туган авылында гомер кичерә, оныкларына куанып яши. Газета-журнал битләрен укып дөнья хәлләре бкелән танышып бара. Авылдашларының уңышларын күреп сөенә. Тормыштан, эштән тәм табып, яшәү матурлыгын тоеп, яратып яши. Инде олыгайган көндә дә җаваплы вазифа башкара. Авылыбызның хөрмәтле картларыннан санала.

Менә биш ел инде Миннилла Вәлиулла улы Чыты авылында имам вазифасын башкара.

Абыстайларыбызның исемнәредә мәгълүм: Саляхетдинова Миннегөл,  Маһинур әби, Маһруза әбиләр.

Ураза вакытларында, Корбан һәм башка бәйрәмнәрдә, җомга көннәрендә авылыбыз мәчетеннән яңгыраган азан авазлары күңелләрне сафландыра. Кайчандыр язмышлары читкә алып киткән авылдашларыбыз кунакка кайткач, иң беренче изге эш итеп авыл мәчетләренә килеп хәер-дога кылуларын изгелек итеп саныйлар, намазларда катнашалар. Туганнары рухына багышланган хәер-садакаларын калдыралар. Авылыбызда мәчетләребез торгызылгач бик күп кешеләр яшәү рәвешләрен үзгәрттеләр, күпләп мәчеткә җомга намазларына йөри башладылар. Күңелне иң сөендергәне шул: намазга йөрүчеләр арасында яшьләрнең саны арта, бигрәк тә мәктәп яшендәге балаларның да мәчетләргә бик теләп киләләр.  Күңелендә иман нуры булган, күңеленә җан тынычлыгын ислам диненнән тапкан балалар тарафыннан киләчәктә дә бары тик яхшы эш-гамәлләр генә кылыныр дип ышанасы килә. Дин һәрвакыт бары яхшылыкка гына өнди.  Халкыбыз дингә тартыла, монда, һичшиксез, мәчетләребезнең роле бәяләп бетермәслек зур. 

Борынгы заманнан бирле мәчетләребез тәрбия урыны булган. Халыкка , җомга вәгазеннән тыш, башка вәгазь, китап сүзен сөйләп, хәзрәтләребез яшь буынны да, олыларны да тәрбия кылганнар.

Ватаныбызда төзелә башлаганнан бирле мәчетләр, хәлләреннән килгәнче, мохтаҗларга ярдәм күрсәткән. Һәм дә авыр хәлгә калган , гаилә тормышында үзенә урын таба алмаганнар, көндәлек тормышта  тотрыклык югалтканнар мәчеткә киңәш – нәсыйхәт алырга, моңын-зарын сөйләргә барганнар.

Авырган, чирләгән, бозык -зәхмәткә очраганнар мәчеткә барып шифа эзләгәннәр  һәм ирешкәннәр дә. Кыскасы, мәчет мөселман бәндәсе  өчен  гыйбадәт урыны да, мәдрәсә дә, шифаханә дә, ярдәмләшү йорты да.

Тарихыбыз җинел булмаган. Сугышлар, талашлар заманасында күпчелектә  халкыбызның мирасы юкка чыга язган, бик күп нәрсә мәңгелеккә югалган .

Заманасында динебез , мирасыбыз, милләтебез белән көрәшүчеләр татар халкының  аңыннан , аның зиһененнән, күңеленнән мәчетнең хөрмәтен  юк итә алмаганнар.

Бүгенге көнне , әл-хәмдү лил-ләһи вә шөкер, дәүләтебездә , җөмһүриятебездә —  хөррият. Телисең икән – мәчеткә бар, телисең икән – үз телеңдә сөйләш, телисең икән  — хәлеңнән килгәнне эшлә. Әмма борынгыдан калган бер хикмәтле сүзне искә төшермичә дә булмас: адәм баласы рәхәткә чыдамыйча, михнәткә чыдар. Халкыбызның тормышының авыр чорларында әби -бабаларыбыз бернигә карамаенча динен дә, телен дә,мирасын да, мәдәниятен дә саклап калган. Бүген исә, муллык заманында, үсеш өчен мөмкинлекләр күп булган заманда туган телебезне югалтырдый дәрәҗәгә җиттек. Пәйгамбәребез Мөхәммәд әл- Мостафа ( салләл-лаһу галәйһи вә сәлләм)дән өч сахәбә аша безгә җиткерелгән  динебезнең сафлыгыннан баш тартып, яшьләребезнең бер өлеше нигәдер җыен ят, халкыбызга хас булмаган, хәтта  кыргый булган , ясалма тәгълимәтләргә ияреп барган очракларда күзәтелә.

Бүгенге Русия дәүләтендә, элекке чорларда кебек, татар халкы сан буенча беренче мөселман халкы булып тора  әле. Күп гасырлар буена татар халкы илнең көнбатышыннан тотынып көнчыгышына кадәр таралган. Шәригать хөкеме буенча вәгазьләү һәрвакыт җирле халык өчен туган булган,  булырга тиеш. Бүген исә бу тәртиптән баш тартып , янәсә татар телен белмәүчеләр турында кайгырткан булып , кайбер затларның тырышлыгы белән татар мәчетләрендә вә мәдрәсәләрендә татар телендәге вәгазьдән һәм укытудан  баш тарталар.  Моңа кадәр бу хәтәр күренеш, Татарстаннан тыш, татар яшәгән җөмһүриятләр, өлкәләр, җирләргә генә хас булса, бүген бу хәл Татарстанның үзенә дә кагыла башлады. Бу күренешнең төп сәбәпләрнең берсе —  Аллаһы Тәгаләнең  язганына каршы чыгып , “диндә “милләт” юк!” дип адашкан затларның саны артуда.Үзләре генә саташсалар , бер хәл булыр иде, алар башкаларны да адаштырырга торышалар.

Ничек дини үзенчелегебезне, миллиятебезне,телебезне, мирасыбызны саклап калырбыз икән?  Моның өчен нәрсә эшләргә кирәк икән?

Олыларны бу сорау кызыктырган, тик төпле генә язып калдыручы булмаган. Шунысы куанычлы, хәзер тарих белән кызыксынып мирасханәләрдә эзләнүчеләр бар. Алар табылган материаллар буенча киләчәк буынга тарихыбызны мирас итеп калдырырга уйлыйлар. Бәхетебезгә бүген мәктәпләрдә диннәр тарихы укытыла. Балалар кечкенәдән үк ислам дине турында әби-бабайлар, әти-әниләр сөйләгәннәрдән кала, мәктәптә дәреслекләрдән дә диннәр турында күп мәгълүмат алалар.

Мәчет  – ул гыйбадәт, вәгазьләр һәм намаз урыны. Ул шулай ук тормышның бөтен мөһим очракларында мөселманнар җыела торган урын да, үзенә күрә мәдәният үзәге. Мәчетнең мөһим вазифасы – халыкка Ислам нигезләрен өйрәтүне оештыру.

III. Йомгак.

Эш барышында алдыма куйган максат һәм барлык бурычлар да чишелде. Мин фәнни — тикшерү эшем буенча әдәбият кулландым; өлкән буын кешеләреннән сорашып мәгълүмат тупладым; мәктәп музеена мөрәҗәгать иттем; массакүләм информация чараларын файдаландым; фотоматериаллар җыйдым һәм үземә шундый нәтиҗә ясадым. Авылымнын дини учагы булган мәчетебез 1835 елдан башлап бугенге көнгә кадәр хезмәт итә. Хезмәт итеп кенә калмый елдан ел яңара , үсә, матурлана. Бүгенге көндә авылыбыз имамы, абыстайлары иң абруйлы, ихтирамлы санала.

Эшемнең башында куйган гипотеза тулысы белән расланды. Мәчетебез елдан ел яңара, үсә, авылыбыз дини авыл булып кала бирә.             Авылым халкының рухи мәдәнияты, анын купгасырлы тарихы ислам диненнән аерылгысыз. Авыл халкының тормыш тәртибен, дөньяга карашын hэм рухи кыйммэтлэрен формалаштыруда мэчет hэрвакытта хэлиткеч роль уйнаган пэм уйнаячак та. 

Эшемне төгәлләп шуны әйтергә кирәк: бүген, безгә яшь буынга авылыбызнын өлкән буынына тагын да игътибарлырак, илтифатлырак булырга кирәк. Шуңа күрә без үзебездэн шушындый тәкъдим кертәбез: авлыбызнын мәчете янартуда гел булышып торырга кирәк. Тарихи эзләнүләр нәтиҗәсендә тупланган хезмәтемне авыл музеенда һәм тарих дәресләрендә, туган якны өйрәнү фәнендә һәм тәрбия эшендә материал буларак кулланырга мөмкин.

Авыллар тарихы аерылгысыз рәвештә мәчетләр тарихына һәм аларда хезмәт иткән имамнар язмышына бәйләнгән. Кызганыч ки, картларның бакый дөньяга күчүе сәбәпле күп кенә серләр, алар күңелендә сакланган кыйммәтле мәгълүматлар да алар белән бергә китеп югала торалар. Олы тормыш юлы үткән кешеләрне тыңлый һәм алар хәтерендә сакланган кыйммәтле истәлекләрне тиешенчә бәяли белергә, үзебездән соң килгән буыннарга сөйләп калдыра алсак иде.

Авыллар һәм алардагы мәчетләрнең тарихын, дин әһелләренең язмышын ачыклау өчен зур тырышлык кирәк. Бу тема киң  җәелдерелеп, тарихның тирән катламнарына төшеп, ачыкланып язылырга тиеш. Үз төбәгенең тарихын белеп тәрбияләнгән кешеләрдә генә, үзенең туган ягына, үз халкына карата мәхәббәт һәм горурлык хисләре тәрбияләнүе мөмкин.

 Имамнар үзләре эшләгән чорда кысрыклауларга, эзәрлекләүләргә карамастан, халыктагы динлелекне сакларга һәм үстерергә мөмкин булган кадәр тырышканнар. Аларны төрмәләргә утыртып, сөргеннәргә сөргәннәр, мыскыл итеп җәзалаганнар һәм үлемгә дучар иткәннәр. Без болар турында белергә тиешбез. Халыктагы динлелекне саклап көрәшкән каһарман имамнарның батырлыгы, тырышлыгы онытылырга тиеш түгел.

 Үз халкының, туган җиренең тарихын белү – кешенең аң-дәрәҗәсен үстерә, тормышка карашын һәм фикерләү офыгын киңәйтә, аның күңелен баета. Үз төбәгенең тарихын, үз халкының язмышын белгәннәр генә тәрбияле, камил акыллы, дип әйтеп була минемчә.

IV. Кулланылган әдәбият.

1. “Ямьле Мишә буйлары” (Тарихи язмалар, белешмәләр һәм истәлекләр. Казан-2006 ел.).
2. “Чыты авылы тарихы” (Альбом).
3. Диннәр тарихы
4. “Минем яраткан ягым” мәктәп музее материаллары.
5. Аксакаллар сөйләгән мәгълүматлар , кулъязмаларда кулланылды.
6. Россия халыкларының рухи-әхлакый мәдәнияте нигезләре.

Яңалыклар

Авыл күрке – мәчет, мәчет күрке – халык

Мөслимнең халык телендә “иске мәчет” дип йөртелүче Аллаһ йорты, капиталь ремонттан соң, кабат үз ишекләрен ачты.

Следите за самым важным и интересным в Telegram-каналеТатмедиа

К сожалению, реакцию можно поставить не более одного раза
Мы работаем над улучшением нашего сервиса

Колшәриф мәчете —Татарстанның  һәм  Казанның үзәк мәчете.  Казан Кирмәне җирлегендә
урнаша. Мәчет татар халкының күренекле дин әһеле, Казанны яклаганда вафат булган
сәид Колшәриф исемен йөртә.

Казан ханлыгының бәйсезлеге
өчен көрәшче, мәшһүр татар каһарманы, шагыйрь, дәүләт эшлеклесе, рухани, сәид Колшәриф хөрмәтенә аталган. 1552 елның
2 октябрендә, ил белән бергә, аның рухи остазы — Колшәрифнең дә гомере киселә. Колшәриф үз шәкертләре белән Җәмигъ мәчете өчен Явыз
Ивангаскәрләренә
каршы сугышып мәчет баскычларында үтерелеп һәлак булган. Бөек татар каһарманы — Колшәриф истәлегенә баш Казан мәчете аталган. 1552
елда, Явыз
Иван гаскәрләре
Казан каласын яулап алганда, мәчет тар-мар ителә.

1996 елда мәчетне
торгызу эшләре башлана. Искәндәр
Сәйфуллин һәм
А. Саттаров проектлары нигезендә төзелә. Рәсми төстә 2005
елның 24
июнендә,
Казан меңьеллыгына ачыла.

Мәчетнең 8 манарасы бар. Гөмбәз «Казан бүреге» декоратив элементлары, ләлә чәчәге (Идел буе Болгары уңдырыш символы) белән бизәлгән. Бина төнлә матур яктыртыла.

арткы биткә

2022 ел татарлар өчен генә түгел, барлык ил мөселманнары өчен мөһим даталарның берсе астында үтәчәк. 922 елда ислам дине Болгар җиренә орлык салып, бүтән якын-ерак җирләргә дә тарала башлый. Шул истәлекле вакыйга уңаеннан быел Татарстанда бу уңайдан күп истәлекле чаралар үтәчәк. Инде языла башлаган кулъязма «Коръән» бастыру, изге «Болгар җыены» һәм Казанда яңа Җәмигъ мәчетен төзи башлау. Аның төзелү урыны, бинасы  турында бәхәсләр менә инде ике елдан артык бара. Ислам динен кабул итүгә 1100 ел тулу уңаеннан бу эшләрдә тәгаенлек барлыкка килде. 2022 елның гыйнвар аенда ТР Президенты Рөстәм Миңнеханов, Мәскәүдә «Гайдаров форумы» үткән көннәрдә мәчетнең моңарчы сердә тотылган төзелү урынын әйтте. Соңыннан мөфти Камил Сәмигуллин аның нигезенә беренче таш салу вакытын да халыкка җиткерде. Соңгы мәгълүматлар буенча ул 20 майда узачак.

Башта 10,000 кешелек Аллаһ йортын төзер өчен хакимият Казансу елгасының бер өлешен ком белән күмүне планлаштыра иде. Бу эшнең елга экосистемасына зыян салу ихтималы булганга, берничә айда Җәмигъ мәчет урнашачак урынга каршы булган  кешеләр 2500 дән артык имза җыйдылар, аерым активистлар ялгыз пикетлар оештырып, интернетта петиция да төзеделәр. 30 мартка аны 4 меңнән артык кеше имзалаган.

Соңгы атнада, Аллаһ йортының төзеләчәк урыны төгәл билгеле булды. Ул «Кырлай» паркы урынында урнашачак. Казансу елгасының бер өлешен күмүдән хөкүмәт баш тарткан күрәсең.

Күп каршылыклы фикерләр уяткан Җәмигъ мәчете эшләреннән ерагаеп, тагын да күбрәк сораулар тудырган, менә инде күп еллар буе яңа татар бистәсенең, авыр хәлдә булган соңгы тарихи мәчетенә күз салыйк…

Яңа Татар бистәсенең иң борыңгы мәчете

Яңа татар бистәсенә кешеләрнең күчеп утыруы XVIII гасыр уртасында башлана. Бу күчеш үз эченә бүгенге М.Гафури, Кызыл Татарстан, Меховщиклар һәм Эш урамнары урнашкан җирләрне ала. Шуңа күрә нәкъ менә шушы территориядә беренче бистә мәхәлләсе дә барлыкка килә. 1741 елда ук хәзерге Таш мәчет урнашкан җирдә агач мәчет булганы мәгълүм. (Казан ханлыгы яулап алынганнан соң шәһәрдә беренче мәчет агачтан*, нәкъ менә шушы булган дигән фикерләр дә бар).

Мәхәллә халыкка 50 елдан артык хезмәт иткәннән соң, 1801 елда сәүдәгәр Габдрәхим әл-Оршнашбаши (халыкта Ракый бай кушаматы белән мәгълүм булган), ике катлы таш мәчет салдыра.

«Ак мәчет« — Яңа татар бистәсенең иң борынгы мәчете. «Ак» – шулай ук «Унберенче җәмигъ», «Яңа бистә», «Зур таш» мәчете буларак та билгеле. Большевикларның дингә каршы сугыш башлавын күргән һәм иң мөһиме үзендә тойган беренче тере шаһит. ТатЦИК Президиумының 1929 елгы 11 апрель карары белән беренче булып Казанда нәкъ менә шушы мәчет ябыла.

Мәчет ябылганнан соң бинада башта татар мәктәбе, ә соңыннан мех фабрикасы цехы ачыла. 1930 елда мәчетнең манарасы киселә.

Соңгы мәчет

«Ак мәчет» – Казанда реставрацияләнмәгән соңгы тарихи мәчет. 2013 елда мәчет бинасы Диния нәзарәте идарәсенә тапшырыла. Реставрация турында инде шул елда ук сөйләшә башлыйлар, ләкин эш урыныннан кузгалмый.

Реставрациянең икенче дулкыны 2019 елда, Фәрит Сәлмән мәчетнең имам-хатыйбы итеп сайлангач башлана. Яңалык ишетелүгә ук бу турыда төрле гәҗитләр, интернет-газеталар, телеграм каналлар яза башлыйлар. Мәчеткә имам билгеләү төзекләндерүгә зур өметләр уятса да, берникадәр вакыт узуга реставрация турында тавышлар тагын тына. Шундый ук график белән, бу эш бүген дә дәвам итә. Һәр елны: реставрация проекты әзер, акча бүленгән, эшләр башлана дигән сүзләр чыга, ләкин мәчет һаман авыр хәлдә.

Диния нәзарәте җавабы

Безнең редакция, мәчетне төзекләндерү эше нинди этапта булганы, бу елны реставрация юнәлешендә нинди эшләр эшләнәчәге турында ТР  Диния Нәзарәтеннән сорады. Җавапта безгә түбәндәгеләрне хәбәр иттеләр:

«Хәзерге көндә Нәзарәтнең «ТР Вакыф» фонды тарафыннан бинаны реставрацияләүнең проекты тикшерелә. Быел федераль бюджеттан, проект тикшерелеп беткәч реставрация эшләрен башлап җибәрү өчен, финанслау көтелә. Әлегә эшләр арасында манараны торгызу, янкормаларны сүтү, түбәне ябу, тәрәзәләр кую, эчтәге ремонт-реставрацияне башкару күздә тотыла».

Мәчет төбәк дәрәҗәсендәге мәдәни мирас объекты булу сәбәпле, андагы төзекләндерү эшләре катгый регламентлар кысаларында үткәрелә. 2020 елда ТР Диния нәзарәте шул хакта хәбәр иткән иде инде.

«Бер яктан, мәчетнең тарихи йөзен саклап торгызу һәм саклау зарурилыгы бар, ә икенче яктан — аны, өммәтнең заманча таләпләрен исәпкә алып, тулысынча файдалану мөһим», — ди Диния нәзарәте.

Мәчетне Мехкомбинаттан алып кире өммәткә кайтаруга зур өлешне кертүче — Әхмәд хәзрәт Сабиров. Аның тырышлыгы үз вакытында чыннан зур булды, ди Диния нәзарәте. Бу бинаны төзекләндерүдән тыш, мәчет имам-хатыйбы территориядә мәхәллә кешеләре өчен уңайлы яңа корпус төзергә тәкъдим итте. Анда кухня, төшке аш залы, санузеллар һәм тәһарәтханә  булдырырга тәкъдим ителә. Революциядән соң барлыкка килгән һәм мәдәни кыйммәткә ия булмаган корылмаларны сүтү тәкъдим ителә. Элек мәчет бинасында консервация эшләре үткәрелгән иде.

Диния нәзарәте белдерүченә, хәзер бөтен багланышлар нәзарәт һәм Татарстан Республикасы Мәдәни мирас объектларын саклау комитеты рәисеГущин Комитеты арасында бара. Документацияне Вакф фонды әзерли. 

Шулай ук без мәчетнең имам-хатыйбы Фәрит Сәлмән белән элемтәгә кердек:

Кызыклы факт

Татар совет әдәбиятында мәчет ябылуы һәм аннан соң булган хәлләр турында җентекләп аңлаткан әсәрләр юк диярлек. Ул аңлашыла да – бу әсәр «җепшеклек килгән» 60 елларда язылган булса да, дин совет кешесенә әле ул вакытта да «чит әйбер» кебек күренә иде. Танылган халык язучысы Әмирхан Еники беренчеләрдән булып «Мәчет елый» әсәрендә, «Ак мәчет» турында һәм ул ябылгач булган хәлләр турында сөйли.

«Ул кышны Яңа бистә татарлары арасында гаҗәеп сәер бер хәбәр тарала башлый: күптән түгел ябылган шундагы мәчет елап утыра, имеш. Дөресрәге, таш мәчеттән һәр көнне, караңгы төшкәч, бала җылавына охшаган тавыш ишетелә…». Менә шундый җөмләләр белән башланып китә бераз күләгәдә калган Әмирхан Еники әсәре.

…Россиянең бер үзенчәлеге бар — аның һәрбер мыскал җирендә тарих эзләре калдырган символизм күрергә була. Еракка китмичә сезгә бер мисал… 1927 елда, Ак мәчет урнашкан урам «Кызыл Татарстан» исемен йөртә башлый, күп тә үтми 1930 елда ул  большевиклар кадаган «кызыл хәнҗәрне» үз өстендә тоя. Символизм нәрсә дә соң? Мәчет ябылганга, манара өстеннән хәнҗәр үткәнгә 93 ел узып киткән. Бу тугыз дистә ел вакыт эчендә илнең исеме генә түгел, идеясе үзгәрде… Әмма Кызыл Татарстан атамасы сакланып калды һәм мәчет җимерек килеш кала бирә. Бу җирдә, бу урамда һаман большевиклар идеологиясе саклана, ямьләнә, яши…

Татар халкында: «Кунак булсаң – тыйнак бул», дигән мәкаль бар. Берәр кешегә ку- накка барырга уйладык исә – әзерләнәбез. Чиста, матур киемнәр киябез, күчтәнәч алып барабыз. Килеп җиткәч тә ишеген аяк тибеп ачмый- быз. Эчкә үткәч үзебезне тыйнак тотарга тырыша- быз, хәтта якын кешебезгә килсәк тә. Кешеләрнең йорт-җиренә карата шун- дый мөнәсәбәттә булабыз икән, Аллаһы Тәгаләнең йортлары – мәчетләрдә дә үзебезне тиешенчә тоту кирәк. Чөнки бәйтулла – Аллаһы Тәгаләнең йорты. Ә мәчеткә килгән һәр кеше – Раббысының кунагы.

Мәчетләрнең төп сыйфаты аларның гыйбадәт кылу урыны булуында. Берникадәр вакытка фани дөньядан аерылып торып, ахирәт турында искә төшереп, намаз, Коръән укып, зикер әйтеп, дога кыла торган урыннар ул мәчетләр. Аллаһы Тәгаләгә гыйбадәт кыласы урынга мәчетләрдә артык сүз сөйләү ярамас. «Кем Аллаһы Тәгаләгә һәм Кыямәткә ышанса, йә күркәм сүз сөйләсен, йә дәшмәсен», ди Раббыбызның сөекле Рәсүле Мөхәммәд ﷺ (Имам Бохари һәм Имам Мөслимнең сахих хәдисләр җыентыкларыннан).

Ягъни мөселман һәр җирдә, һәр вазгыятьтә теленә хуҗа булырга тиеш. Мәчеттә аеруча. Гыйбадәт кылырга килеп, дөнья мәшәкатьләрен сөйләшеп, башкаларга комачаулап утыру беребезне дә бизәми. Ун-унбиш минутка гына фанилыктан бөтенләй ваз кичеп торудан сәүдәбез дә, эшебез дә зыян күрмәс, ә гыйбадәтебезгә хилафлык китерүебез бар.

Әлбәттә, мәчетләр мөселманнарның бергә-бергә җыелышып мәхәлләнең ниндидер мәсьәләләрен хәл итү урыны. Монысы инде буш сүз түгел. Имам халыкка дөньяви мәсьәләләр илә дә мөрәҗәгать итәргә мөмкин. Мәчет тирәсен җыештыру, берәр кардәшкә ярдәм итү, ниндидер бер дини мәҗлес оештыру – болар барысы да мәхәллә әһелләренең уртага салып сөйләшә торган мәсьәләләре. Үзебезнең шәхси мәнфәгатьләребезне өммәт проблемалары белән чагыштырмыйк. Бәрәңгене базарда арзанракка саталармы, әллә кибеттәме – бу турыда башка урында да сөйләшергә була.

Гыйбадәт йортларына карата игътибарлы булу кирәк. Аллаһ Илчесе ﷺ әйтә: «Чисталык – иманның яртысы». Мөселман бәндәсе мәчет ишегалдында түгел, кешеләр йөри торган башка берурында да, әйтик, төкереп йә йомышын үтәп китмәс. Мөселманлык мәчет өчен генә түгел. Без теләсә кайсы җирдә һәр гамәлебезне Коръән вә Сөннәт белән бәяләргә тиешбез. «Пәйгамбәребез Мөхәммәд ﷺ шулай эшләр идеме?» дип үз-үзебездән сорау бик күп хатагөнаһлардан саклар иде. Шул исәптән гыйбадәт йортларына мөнәсәбәттә. Мәчет эчендә генә түгел, аның ишегалдында да чисталык саклауга үз өлешебезне кертү хәерле. Барысын да шушы мәхәллә имамына кайтарып калдыру дөрес булмас. Имам Тирмизи риваять килгән хәдистә әйтелә: «Үтәргә комачаулый торган таш, агач ботагы яисә сөякне алып кую – сәдака». Мәчеткә кергәнче үк савап алабыз.

Гыйбадәт йортларына үзебез дә, киемебез дә пакь рәвештә килү кирәк. Госелсез килеш, хатынкызларга хәез һәм нифас халәтендә мәчеткә керү ярамас.

Гомумән, Аллаһ яраткан Җир өстендә госелсез йөрү хәерле түгел. Шуның белән шайтанга үзебезгә зыян салуны җиңеләйтәбез. Раббыбыз Үзе сакласын! Мәчет турында әйтәсе дә түгел.

Киемгә карата да шул ук кагыйдә. Чиста йөрү кирәк. Киемең пычранды исә – чистарту мәслихәт. «Бу мөселман кешесе һәрвакыт шундый чиста йөри», дип башкалар да кызыгырлык булырга тиеш мөэминнең тышкы кыяфәте. Мәчеткә килгәндә аеруча. Әлбәттә, төрле шартлар була. Намаз вакытын чыгармыйм, Раббым фарыз кылган гыйбадәтне вакытында үтим, дип эш киеменнән килгән кардәшләребезгә каты бәрелмәсәк иде.

Киеме чиста, гаурәтен капларлык булса – кешене мәчеттән читләштермик. Матур кием киеп бару мөмкинлеген исә кулдан ычкындырмаска кирәк.

Мәчеттән читләштерү дигәннән, балаларны мәчеткә алып килүдән тыючылар бар. Аллаһ Илчесе ﷺ шулай эшләгәнме? Оныгын иңбашына утыр- тып намаз укытуын белмибезме? Сабый аңы бөтен нәрсәне бик тиз сеңдерә. Әгәр без баласын мәчеткә ияртеп килгән ата- га: «Бу баланы ник алып килдең?» дип шелтә белдерсәк, нарасыйның күңеленә «мине монда күрергә шат түгелләр» дигән фикер салуыбыз мөмкин. Аннары инде аны үскәч тә гыйбадәт йортлары- на китереп булмау мөмкин. Әйе, баласы белән килгән әти-әниләргә дә игъти- барлы булу кирәк. Сабыйга мәчетнең, намазның нәрсә икәнен аңлату, үзеңне ничек тотарга кирәклеге турында әйтү зарур. Әлеге дә баягы мәчетне чиста тоту мәсьәләсен дә истә чыгармыйк.

Ләкин, баланы өйрәтергә тотынганчы, үзебез мәчет әдәбен саклыйбызмы – шул сорауга җавап бирик.

Аллаһ Илчесе ﷺ сарымсак кебек авыздан начар ис китерә торган әйбер ашап килүдән тыйды. Яман исләрне кешеләр генә түгел, фәрештәләр дә яратмый. Хушбуй сибенүнең дә бер чиген югалтмыйк. Иңгә-иң торган кардәшебезнең гыйбадәттән игътибарын шул рәвешле читкә юнәлтмик.

Һәр хәерле эшне башлаган чакта сыман, мәчеткә уң аяктан керү сорала. Кеше бармы анда, юкмы – сәлам бирү кирәк.

Әссәламегаләйкүм вә рәхмәтуллаһи вә бәрәкәтуһ! Аллаһ йортына керәбез. Аның фәрештәләрен сәламлибез. Догасын беләсең икән – берәү дә аны укудан тыймый. Бер дога мең бәладән коткарыр, ди. Мөмкинлегең бар, зәвәл, кояш чыккан яисә баткан вакыт түгел икән – мәчет намазын уку күркәм. Намазга кадәр вакыт булса – Коръән укып, зикертәсбих әйтү мөмкин, нәфел намазларын кылу да хәерле. «Иртә килеп утырдым», дип хафалану кирәкмәс. Намаз уку максаты белән мәчеткә чыгып киттек исә – һәр адымыбыз өчен савап язылыр.

Шуны онытып, «мәчеттән ерак яшим», дип зарланучылар бар. Мәчет каршында ук яшәп тә азанга җавап бирмәүчеләр бихисап. Шуңа да гыйбадәт кылу өчен үтелгән араның озынлыгы үзебезнең файдага гына. Һәм мәчеттә үткәрелгән һәр мизгелнең үз бәрәкәте. Җәмәгать илә намаз уку нияте белән Аллаһ йортына килүченең мәчеттә уздырган вакыты гыйбадәт кылып үткәрелгән, дип саналыр. «Җирдә иң хәерле урыннар – мәчетләр», – дип нәсыйхәтли безне Аллаһ Илчесе ﷺ. Сәлман әл-Фәриси: «Мөмкинлегең бар икән, базарга беренче булып кермә һәм иң соңгы булып чыкма, чөнки шайтан анда сугыш алып бара һәм байрагын шунда кадап куя», дип кисәтә. Без бу сүзләргә колак салабызмы? Мәчетләр якынракмы күңелебезгә, әллә базарлар яисә башка күңел ачу урыннарымы? Күбрәк вакытыбызны кайда уздырабыз? Безгә хисап кылынганчы, үзебезгә-үзебез хисап кылыйк.

Мәчетне калдыручылардан булмасак иде. Ир-ат өчен җәмәгать белән мәчеттә намаз уку 27 тапкырга хәерлерәк, дип риваять кылына. Хатын-кызның исә на- мазларын өендә укуы хәерлерәк. Шу- лай да галимнәребез хатын-кызларга да мәчеткә баруны тыймый. Гыйлем эстәү максаты белән, әлбәттә. Тиеш- ле рәвештә, чит ирләрнең игътибарын җәлеп иттермәслек киенеп килү дә шарт.

---

Комментарийны калдырыгыз

---

---

Мәкаләләр

---

Вакыйга

---

Әңгәмәләр