Ненан дегайовхо сочинение

метки: Чеченский, Хазалл, Къинхета, Лозуш, Фразеологизм, Лакхахь, Цуьнан, Цхьан

15.1

Абдурзаков Ш. шен дешнашкахь гойту нохчийн мотт хьалдолуш хилар.Иза иштта хилар шеко йоцуш ду,х1унда аьлча нохчийн маттахь дуккха а бу пайдаэца йиш йолуш суртх1отторан г1ирсаш.Оцу г1ирсашца муьлхха а ойла йийца йиш йолуш, хазна ю вайн мотт.Х1ара тезис т1еч1аг1ъеш, хьовсур вай Гайсултанов 1.тексте.

Суртх1отторан г1ирсех шуьйра пайдаэцна яздархочо. Масала 15 предложенехь «йиш йоьхна» боху фразеологизм ялайо автора. Оцу меттан г1ирсо вайна хоуьйту, Вадуд цхьана х1уманна сагатдеш хилар.

36 предложенехь ялийначу «дог-ойла юьйхира» фразеологизмаца говза гойту Гайсултановс мел халонга даьлла к1антана ша кехат аннаш юккъехула чудожадар.

Цу тайпа текстера масалшка хьаьжча, вайн т1еч1аг1дан йиш ю нохчийн мотт «башхачу жовх1арех юьзна йоккха хазна» хилар.

15.1

П.К. Услара шен дешнашкахь боху: «Нохчийн мотт къен хетар даржош берш цунах цхьана а кепара кхеташ боцу нах бу. Мелхо а, и мотт, шен г1оьнца адаман ойланан уггаре к1орггера аг1онаш а йийцалур йолуш, ч1ог1а хьалдолуш бу». Цуьнан дешнашца реза ца хила хала ду. Муьлхха ойла, синхаам, хьайна хетарг нийса а,говза а гайта йиш ю вайн маттахь тайп-тайпанчу г1ирсех пайда а оьцуш: метафорех, эпитетех, дустарех и д1.кх. а.

Оцу г1ирсех шуьйра пайдаэцна Ахмадов Мусас шен текстехь.Масала 26 предложенехь ялийна «т1ера б1аьрг д1а ца боккхуш» фразеологизм. Цуьнца автаро исбаьхьчу кепехь гойту вайна текстан турпалхо леррина шена гучу суьрте хьоьжуш хилар.

Текстан 27 предложени ешча кхин цхьа суртх1отторан г1ирс карабо вайна « кхохкийна юьхь» боху эпитет. Оцу эпитетах пайдаэцарца гойту вайна яздархочо Леча шена гучух ч1ог1а цатам хилла, реза воцуш хилар.Цул совнаха кхузахь хаало вайна иза нахах дог лозуш, къинхетаме стаг хилар.

Вайна ма-гарра Ахмадов Мусас шен текстаца тоьшалла до нохчийн мотт хаьлдолуш а, хаза а хиларан.

15.3.

Къинхетам – иза адаман синхаамех коьртачарехь цхьаъ бу.Кхечу адамна, гонахарчу 1аламна хуьлуш йолу г1ело бен ца хеташ, дог лазар ду аьлла, хета суна иза.

Сан кхетамехь къинхетаме стаг иза , ас лакхахь ма-аллара кхечуьнга деанчу вуонна юьстах а ца лаьтташ, цуьнан дог оьцуш, дашца а, г1уллакхца накъосталла деш верг ву.

2 стр., 547 слов

По чеченскому языку — нохчийн мотт г1иллакхийн хьоста

… цу х1уманна ши да ву – иман а, кхетам Дош лардо шеен нохчийн к1анта. Юачуьнца оьзда хуьла и.ШЕн къоман а, шеен махка а 1у ву и. Хьаналчу … декъе декъа мегар ду:адмашца оьзда хиларкхиндолу чохь садолу х1уманца оьзда хилардала мел кхоьллина чохь садоцу х1уманца оьзда хиларша кхоьллинчу Делица оьзда хиларша шен дег1аца оьзда хилар. Оьздангалла и адмийн коьрта …

Масала Абубакарова П. текстехь го вайна лазийначу кхокханна орцахъялла жима йо1. Хеда къинхетаме хилар ду иза. Яздархочо вайна иза гойту 9 предложенехь.

Дахарера масал далош, лакхахь ялийна ойла т1еч1аг1ъеш, ала лаьа вайн паччахьах дош. Цомгушчарна, мискачарна г1о деш, царех дог лозуш, царна г1о-накъосталла деш схьавог1уш ву Рамзан Ахматович.

Цу т1ера схьа жам1 дан йиш ю вайн къинхетам адаман амалехь сийлахьчарехь цхьаъ хилар.

1 ВАРИАНТ

Болх кхочушбаран инструкци

Экзаменационни болх кхаа декъах лаьтташ бу, шена чохь 9 т1едиллар а долуш.

Нохчийн меттан экзаменационни болх кхочушбарна луш 3 сахьт 55 минот хан ю (235 минот).

1-чу декъана юкъадог1у цхьа т1едиллар. Иза ладоьг1начу текстан буха т1ехь билгалдаьхначу хаттаршна жоьпаш даларца кхочушбен жима йозанан болх бу. Тексте шозза ладуг1у.

И т1едиллар кхочушдо къаьстинчу кехата т1ехь.

2-г1а дакъа лаьтта 7 т1едилларх (2-8). 2-чу декъан кхо т1едиллар кхочушдо ешначу текстан буха т1ехь.

2-8-чуй т1едахкарийн жоьпаш д1аяздо дешан (дешнийн цхьаьнакхетаран), терахьан, терахьийн хьалха-т1аьхьаллин кепехь белхан текстехь жоп яздан билгалйинчу меттехь.

Нагахь 2-чу декъан т1едахкаршна нийса жоп ца яздинехь, цунна т1е сиз хьакхий, юххехь керла жоп д1аязде.

3-чу декъан т1едиллар кхочушдо 2-чу декъан 6-8-чуй т1едахкаршца айхьа болх беш ешначу текстан буха т1ехь.

3-чу декъан болх болош, далийначу кхаа т1едилларх (9.1, 9.2 я 9.3) цхьаъ харжа. Оцу т1едилларна, ялийначу клишех пайда а оьцуш, дуьззина йозанан жоп ло.

И т1едиллар кхочушдо къаьстинчу кехата т1ехь.

Экзаменехь бакъо ло орфографически луг1атах пайдаэца.

Т1едахкарш кхочушдеш, черновиках пайдаэца мегар ду. Белхан мах хадош, черновик т1ехь дина йозанаш лоруш дац.

Ахь кхочушдинчу т1едахкаршна яьхна ерриге а баллаш вовшахтуху.

Хьайн ма-хуьллу дукха т1едахкарш кхочушдан а, баллаш яха а хьажа.

Дала аьтто бойла!

1 дакъа

Тексте ла а дог1ий, къаьстинчу кехат т1ехь 1-ра т1едиллар кхочушде. Цкъа хьалха т1едилларан лоьмар д1аязъе, цул т1аьхьа–йозанан болх.

1

Тексте ла а дог1ий, жима йозанан болх кхочушбе.

Хаалахь, хьо декхарийлахь ву, х1ора хаттарна дуьззина (1-2 предложеница) жоп дала.

Йозанан белхан барам 50 дашал к1езиг хила ца беза.

Нагахь ладоьг1начу текстан буха т1ехь билгалдаьхначу хаттаршна жоьпаш даларца кхочушбина йозанан болх ма-ярра схьаязйина ладоьг1на текст елахь, оцу белхан ноль баллаца мах хадабо.

Жоьпаш терахьашца билгалдаха.

Хаттарш къаьстинчу кехата т1е схьаяздан ца оьшу.

Йозанан болх кхочушбе ц1ена а, йоза къаьсташ а.

Хаттарш:

1.Дайн орамашкара дуьйна схьадог1уш муха г1иллакх ду вайн?

2.Далла а, нахана а гергахь деза, сийлахь х1ун ду?

3.Маца 1ама веза стаг оьзда мотт бийца?

4.Х1ун ю оьзда мотт?

5.Стенах ларвала г1о до оьздачу матто?

2 дакъа

2-8 т1едахкарийн жоьпаш хуьлу белхан текстехь жоьпана билгалйинчу меттехь д1аяздан дезаш долу терахь, терахьийн хьалха-т1аьхьалла я дош (дешнийн цхьаьнакхетар). кхочушде.

2

Синтаксически анализ.

Д1аеша текст.

(1)Корта т1улга т1е а биллина, хина дуьхьал вирзина, вехха 1иллира со. (2)Аьхкенан довхачу дийнахь г1еххьа малделлачу, шовда санна, ц1еначу хин кегийчу тулг1еша эсала хьоьстура дег1. (3)Бер дижочу эшаран мукъамехь декачу хиэ набаран тар туьйсуьйтура. (4)Меллаша хи чуьра хьала а шершина, гомхачу берда йистехь, б1аран 1индаг1е корта а буьллуш, аркъалнехьа бай т1е д1анисвелира со.

Нийса грамматически бух къастийначу жоьпан вариант билгалъяккха. Д1аязъе цуьнан лоьмар.

1) корта т1е а биллина (1-ра предложени)

2) хьоьстура дег1 (2-г1а предложени)

3) тар туьйсуьйтура (3-г1а предложени)

4) д1анисвелира со (4-г1а предложени)

Жоп _______________________________________________________________________

3

Пунктуационни анализ.

Оьшу сацаран хьаьркаш х1иттаде. Айхьа х1иттийначу ц1оьмалгийн терахьаш схьаязде.

Готтачу новкъа (1) г1али чу схьадалийра йийсарш. Зударша а (2) бераша а уьйт1е юьзира. Барза (3) тхов т1ера охьа а воьссина (4) парг1атчу боларахь (5) йийсаршна т1евахара. Нажина вевзира иза. Ч1ог1а хийцавелла (6) воккха стаг. Схьахетарехь (7) дог а хийцаделла.

Жоп ________________________________________________________________________

4

Синтаксически анализ.

Предложенера кхачам схьаязбе.

Шелонах экама хебачу ангалин корех сиха дог1учу дог1анан т1адамаш деттало.

Жоп ________________________________________________________________________

5

Орфографически анализ.

Билгалдаьккхина дош яхдаран нийса т1еч1аг1дар далийначу жоьпан вариант билгалъяккха. Оцу жоьпан лоьмар д1аязъе.

1)ЦА ДЕШАР – «ЦА» дакъалг масдарца къаьстина яздо.

2)Х1АЙТ-АЬЛЛА – АЬЛЛА боху дош т1екхетарца кхолладелла чолхе куцдешнаш дефисцаяздо.

3)ХЬОСТА – хьалхарчу спряжени чудог1учу карарчу хенан хандешан чаккхенгахь «А» яздо.

4)ВЕДАНА – долахь ц1ердешнаш жимачу элпаца яздо.

Жоп _________________________________________________________________________

Текст д1а а еший, 6-9 т1едахкарш кхочушде.

(1)Тхан лулахь 1аш яра, к1ант эскаре вигначу шарахь т1ера ц1ийнда а велла, йисина йоккха стаг Кхокха. (2)XIopa баттахь кехат кхочура Кхокхига шен к1антера.

(3)К1анте хаийтина дацара да кхалхар. (4)Ткъа цуънгара кхочуш долу кехаташ ден а, ненан а ц1арах хуьлура. (5)Къеначу цу шиннан догъэца г1ерташ санна, къонахаллех дуьзна а, самукъане а хуьлура к1ентан Аюбан xlopa кехат. (6)Шен т1аьххьарчу кехат т1ехь Аюба яздинера, мостаг1ий вайн махкара д1а а лаьхкина, накха буьззина орденаш а, мидалш а яхьаш, ц1авоьрзур ву ша бохуш. (7)И дешнаш шена хезча, коьртарчу йовлакхан т1ам б1аьргех а хьоькхуш, г1ийла елакъежара йоккха стаг.

(8)К1антера кехат мосазза деа а, соьга и дешийта йог1ура Кхокха. (9)Ши бутт сов хан д1аелира, Аюбера кехат ца кхочуш. (10)Г1айг1ане юьйжира йоккха стаг. (11)Шайн кет1арчу т1улга т1е а хоий, сарралц 1ара иза, к1ентан кехате сатуьйсуш. (12)Ткъа луларчу Пет1амата х1оразза а к1ант ц1а вог1у, иза могаш а, парг1ат а ву олий, пал тосура цунна.

(13)Цхьана дийнахь, 1уьйранна, пхийттара яьлча санна, каде йог1учу Кхокхех б1аьрг кхийтира сан. (14)Кертарчу г1антахь хиъна 1аш Къосум гира суна. (15)Цунна т1е яхара йоккха стаг.

(16)Шен кучан шуьйрачу пхьуьйшара кехат д1акховдийра Кхокхас хьалаг1аьттинчу Къосуме. (17)Кхо маь1иг йолу т1амера салташа кхоьхьуьйту конверт яцара цо д1акховдийнарг. (18)Конверт яста воьлча, хаа а луш, дего долийра цуьнан куьйгаш. (19)Къосума конверт чуьра схьаяьккхинчу кехатан цуьргах б1аьрг ма—кхийтти, хиира суна, суо г1алат ца ваьллийла: «Вайн Даймохк ларбечу т1амехь… шун к1ант майрачеран 1ожаллех воьжна…»

(20)Хийла нене кхаьчна и шийла кхаъ. (21)Соьга б1аьца йира Къосума, стоьла т1ера шен куьзганаш схьада а олуш. (22)Оьрсийн маттахь соьга вистцахилар а дехна, кехат деша вуьйлира иза.

(23)Шен дега а, нене а кехат хьедаларна бехк цабиллар доьхура к1анта. (24)Ша могаш а, парг1ат а ву, шена сагатдан оьшуш дац, бохура кхид1а а цо.

(25)Цецваьлла хьоьжучу суна гира цуьнан ши б1аьрг т1унлуш. (26)Хала садетташ, кьийлалуш, легашка къурдаш х1уьттуш, воллура Къосум, ненан дог ца дохо г1ерташ.

(27)К1ентан ц1ерш йохуш, йоккха стаг елха х1оьттира.

(28)Сан легашка шад х1оьттира, б1аьргаш чуьра цхьа ларамаза хи хьаьдира…

(29)Юха со т1евеъча, Къосум йоккхачу стагана хьехарш деш воллура, сагатдан ца оьшу, т1амехь ма аьлла ца хуьлу, хан яларх дийна вац аьлла, дагадаийта а мегар дац бохуш. (30)Т1аьххьара а т1ера адрес схьаяздан и кехат шегахь дитар дийхира цо, Аюбе шен к1ант ца хаавелла те аьлла, кехат яздан дагахь ву ша, олуш. (31)Йоккха стаг дукха сиха реза хилира. (32)Къосумна баркаллаш а баьхна, д1аяхара Кхокха.

(33)Оцу деношкахь дикка букар яханчу цуьнан дег1 хаъал хьаланисделлера. (34)Болар а дайделлера.

(35)Дикка хан яьлла х1етахь дуьйна. (36)Шен к1анте сатуьйсуш, кхелхира йоккха стаг. (37)Дийна вац Къосум а. (38)Амма х1инца а дагара ца долу суна Къосума дешна кехат.

(Саракаев Х.Б.)

6

Текстан чулацаман анализ.

«Х1ун бахьана дара Къосума кехатан чулацам хийцаран?» бохучу хаттарна нийса т1еч1аг1даран хаам жоьпийн муьлхачу вариантехь бу?

1)Къосумна шерра деша ца хаьара.

2)Къосуман б1аьрса дика дацара.

3)Кехат т1ехь яздинчух Къосум ца тешара.

4)Къосум ненан дог ца дохо г1ертара.

Жоп _______________________________________________________________________

7

Меттан суртх1отторан г1ирсийн анализ.

Меттан суртх1отторан г1ирс–метафора шеца йолу предложени билгалъяккха.

1)Тхан лулахь 1аш яра, к1ант эскаре вигначу шарахь т1ера ц1ийнда а велла, йисина йоккха стаг Кхокха.

2)Ткъа цуънгара кхочуш долу кехаташ ден а, ненан а ц1арах хуълура.

3)Хийла нене кхаьчна и шийла кхаъ.

4)Амма х1инца а дагара ца долу суна Къосума дешна кехат.

Жоп ________________________________________________________________________

8

Лексически анализ.

3-чу предложенера «кхалхар» бохучу дашна синоним ялае. Д1аязъе иза.

Жоп ________________________________________________________________________

3 дакъа

2-чу декъера ешначу текстах пайда а оьцуш, къаьстинчу кехата т1ехь 9.1, 9.2 я 9.3 т1едахкарех кхочушде ЦХЬАЪ. Сочинени язъян йолаяле, д1аязъе хаьржинчу т1едилларан лоьмар:9.1, 9.2 я 9.3.

9.1

Лахахь ялийначу клишех пайда а оьцуш, сочинени–ойлаяр язъе, халкъан хьехархочун Ш.И.Абдуразаковн «Нохчийн мотт башхачу жовх1арех юьзна йоккха хазна ю. оцу жовх1арех бу ойланан муьлхха а аг1о гайта таро хуьлуьйту меттан суртх1отторан г1ирсаш» бохучу дешнийн маь1на а достуш.

Хьайн жоп т1еч1аг1деш, ешначу текста т1ера ши масал даладе.

Масалш далош, оьшучу предложенийн терахьаш билгалдаха я цитированих пайдаэца.

Лингвистически материал т1ехь тема схьайоьллуш, 1илманан я публицистически стилехь болх язбан таро ю хьан.

Сочинени д1айоло мегар ду Ш.И.Абдуразаковн дешнашца.

Сочиненин барам 70 дашал к1езиг хила ца беза.

Ешначу текстана (ялийначу текстана) т1е а ца тевжаш язбинчу белхан мах хадош бац. Нагахь санна сочинени ша ма-ярра схьайийцина я схьаязйина юьхьанцара текст хилахь, цхьа а комментари йоцуш, и санна болчу белхан мах ноль баллаца хадабо.

Сочинени язъе ц1ена а, йоза къаьсташ а.

Клишеш:

1.Иза иштта хилар шеко йоцуш ду …

2.Масала, текстера … предложенера …

3.Текстан … предложени ешча, …

4…. вайн таро хуьлу т1еч1аг1дан …

Магадо: ялийна клишеш хийца.

9.2

Лахахь ялийначу клишех пайда а оьцуш, язъе сочинени-ойлаяр.

Дийца, муха кхета хьо х1окху предложенийн маь1нах: «Оцу деношкахь дикка букар яханчу цуьнан дег1 хаъал хьаланисделлера. Болар а дайделлера».

Сочиненехь айхьа ешначу текстера хьайн ойлаяр нийса хилар гойтуш долу ши т1еч1аг1дар (аргумент) даладе.

Масалш далош, оьшучу предложенийн терахьаш билгалдаха я цитированих пайдаэца.

Сочиненин барам 70 дашал к1езиг хила ца беза.

Нагахь санна сочинени ша ма-ярра схьайийцина я схьаязйина юьхьанцара текст хилахь, цхьа а комментари йоцуш, и санна болчу белхан мах ноль баллаца хадабо.

Сочинени язъе ц1ена а, йоза къаьсташ а.

Клишеш:

1.Еллачу кийсакан маь1нах со иштта кхета …

2.Сайн жам1 т1еч1аг1деш, … предложенера (-шкара) масал далор ду ас.

3…. предложенино (-еша) т1еч1аг1йо ойла…

4.Дерзорехь билгалдоккху …

Магадо: ялийна клишеш хийца.

9.3

Муха кхета хьо ДЕГАЙОВХО бохучу дешан маь1нах? Кепе а далош, комментари е айхьа цунах билгалдаьккхинчунна.

Лахахь ялийначу клишех пайда а оьцуш, язъе «Ненан дегайовхо» темина сочинени-ойлаяр айхьа билгалдаьккхинчун буха т1ехь. Дегайовхонах лаьцна айхьа билгалдаьккхинарг т1еч1аг1деш, ши масал-т1еч1аг1дар даладе: цхьа масал-т1еч1аг1дар даладе ешначу текстера, шолг1аниг — хьайн дахарехь зеделлачух.

Сочиненин барам 70 дашал к1езиг хила ца беза.

Нагахь санна сочинени ша ма-ярра схьайийцина я схьаязйина юьхьанцара текст хилахь, цхьа а комментари йоцуш, и санна болчу белхан мах ноль баллаца хадабо.

Сочинени язъе ц1ена а, йоза къаьсташ а.

Клишеш:

1.Дегайовхо – иза … Суна хетарехь, …

2.Текстан авторо вайга ойла йойту …

3.Сайн дахарехь зеделлачуьнга а хьаьжна, айса ялийна ойла т1еч1аг1ъян лаьа …

4.цу т1ера цхьа жам1 дан таро ю… …

Магадо: ялийна клишеш хийца.

«Кхолламан цхьа де»

Терахь	Жоп
2	4
3	2347
4	корех
5	2
6	4
7	3
8	валар

15.1

Абдурзаков
Ш. шен дешнашкахь гойту нохчийн мотт хьалдолуш хилар.Иза иштта хилар шеко йоцуш
ду,х1унда аьлча нохчийн маттахь дуккха а бу пайдаэца йиш йолуш суртх1отторан
г1ирсаш.Оцу г1ирсашца муьлхха а ойла йийца йиш йолуш, хазна ю вайн мотт.Х1ара
тезис т1еч1аг1ъеш, хьовсур вай Гайсултанов 1.тексте.

Суртх1отторан
г1ирсех шуьйра пайдаэцна яздархочо. Масала 15 предложенехь «йиш йоьхна» боху
фразеологизм ялайо автора. Оцу меттан г1ирсо вайна хоуьйту,  Вадуд цхьана
х1уманна сагатдеш хилар.

36
предложенехь ялийначу «дог-ойла юьйхира» фразеологизмаца говза гойту
Гайсултановс мел халонга даьлла к1антана ша кехат аннаш юккъехула чудожадар.

Цу
тайпа текстера масалшка хьаьжча, вайн т1еч1аг1дан йиш ю нохчийн мотт «башхачу
жовх1арех юьзна йоккха хазна» хилар.

15.1

П.К.
Услара шен дешнашкахь боху: «Нохчийн мотт къен хетар даржош берш цунах цхьана а
кепара кхеташ боцу нах бу. Мелхо а, и мотт, шен г1оьнца адаман ойланан уггаре
к1орггера аг1онаш а йийцалур йолуш, ч1ог1а хьалдолуш бу». Цуьнан дешнашца реза
ца хила хала ду. Муьлхха ойла, синхаам, хьайна хетарг  нийса а,говза а гайта
йиш ю вайн маттахь тайп-тайпанчу г1ирсех пайда а оьцуш: метафорех, эпитетех,
дустарех и д1.кх. а.

         Оцу
г1ирсех шуьйра пайдаэцна Ахмадов Мусас шен текстехь.Масала 26 предложенехь
ялийна «т1ера б1аьрг д1а ца боккхуш» фразеологизм. Цуьнца автаро исбаьхьчу
кепехь гойту вайна текстан турпалхо леррина шена гучу суьрте хьоьжуш хилар.

Текстан
27 предложени ешча кхин цхьа суртх1отторан г1ирс карабо вайна « кхохкийна юьхь»
боху эпитет. Оцу эпитетах пайдаэцарца гойту вайна яздархочо Леча шена гучух ч1ог1а
цатам хилла, реза воцуш хилар.Цул совнаха кхузахь хаало вайна иза нахах дог
лозуш, къинхетаме стаг хилар.

Вайна
ма-гарра Ахмадов Мусас шен текстаца тоьшалла до нохчийн мотт хаьлдолуш а, хаза
а хиларан.

15.3.

Къинхетам
– иза адаман синхаамех коьртачарехь цхьаъ бу.Кхечу адамна, гонахарчу 1аламна
хуьлуш йолу г1ело бен ца хеташ, дог лазар ду аьлла, хета суна иза.

Сан кхетамехь къинхетаме стаг иза , ас лакхахь ма-аллара
кхечуьнга деанчу вуонна юьстах а ца лаьтташ, цуьнан дог оьцуш, дашца а,
г1уллакхца накъосталла деш верг ву.

Масала Абубакарова П. текстехь го вайна лазийначу
кхокханна орцахъялла жима йо1. Хеда къинхетаме хилар ду иза. Яздархочо вайна
иза гойту 9 предложенехь.

Дахарера масал далош, лакхахь ялийна ойла т1еч1аг1ъеш,
ала лаьа вайн паччахьах дош. Цомгушчарна, мискачарна г1о деш, царех дог лозуш,
царна г1о-накъосталла деш схьавог1уш ву Рамзан Ахматович.

Цу т1ера схьа жам1 дан йиш ю вайн къинхетам адаман
амалехь сийлахьчарехь цхьаъ хилар.

Нохчийн мотт… Вай цунах ненан мотт олу… Нанас локхучу аганан эшарца беран сих а, дегIах а булий, хIора нохчичун дахарехь цуьнан ойланаш, сатийсамаш къеггинчу, башхачу суьрте берзош, кхечарна уьш бовзуьйтуш болу гIирс бу и …

Адам муьлхачу къомах схьадаьлла, бохучу хаттарна жоп луш берг, уггаре а хьалха, оцу адамо буьйцуш болу мотт бу. Аматаш цхьабосса хилча а, амалш а гIиллакхаш а цхьатерра хилча а, цхьана пачхьалкхехь дехаш хилча а, мотт цхьаъ бацахь, оцу адамех цхьа къам ца хуьлу.

Кху доккхачу дуьненчохь дехачу къаьмнашна, ша хIара дуьне долочу хенахь, эзарнаш меттанаш делла Дала. Царна юккъехь нохчашна кхаьчнарг, суна хетарехь, уггаре а хаза а, исбаьхьа а, чулацаме а, хьал долуш а бу. Вайн маттахь алалур доцуш хIума а, гайталур доцуш сурт а, дасталур доцуш маьIна а дац. ХIора адаман кху чолхечу дахарехь хила тарло: дог-ойла, синхьаам, синхьийзам, дегалазам, дегайовхо, дегаIийжам, хазахетар, халахетар, доккхадер – и дерриге а шатайпанчу басаршца, чемашца гайта таро ло вайна вешан сийлахьчу матто. Иштта башха сурт хIоттош гонахара Iалам а, адамийн юкъаметтигаш а гайта аьтто боккху вайн матто.

Нохчийн мотт бийца хаарх ца тоьу. Оцу маттахь язйина говзарш еша а хаа деза, шен ойла кехата тIехь а, телефона чохь а, компьютера чохь а дIаязъян а хаа деза хIора нохчичунна. ТIаккха, шена нохчийн мотт-йоза хаьа ала йиш хир ю цуьнан. Эзарнаш шерашкахула, биц ца беш, схьабеана вайн дайша вайга схьакховдийна болу мотт, экаме хIума санна, ларбеш, вешан тIаьхьенашка дIабала безаш ду вай.

Иштта дегайовхо кхуллу вайн матте болу ларам совбоккхуш, цуьнан сий деш, иза лакхабоккхуш схьавогIуш вайн республикин Куьйгалхо Кадыров Рамзан Ахматович хиларо. Шен нана а, ненан мотт а, Даймохк а муха лара беза гойтуш, вайна массарна а къеггина масал хилла схьавогIу иза. Дала сий дойла цуьнан!

Цуьнан тешаме накъостий а хилла, вешан мехкан а, халкъан а, меттан а доладеш, къахьега деза вай массара а.

Цу тIехь Дала аьтто бойла вайн!

Нохчийн мотт дуьненчуьра д1абала гергабахна, бохуш сагатдечаьрга ала лаьа:

— Са ма гатде! Х1окху доккхачу дуьненчохь цхьа нохчи дийна висахь а, цо, ша-шега буьйцуш, 1алашбийр бу нохчийн мотт.

Хьох лаьцна суна а дуьйцуш,

Башломах лиешара хиш.

Зарзарша вовшашка буьйцуш,

Хьо хестош лоькхура йиш.

Г1а-патаро шабарш дора.

Д1аихначу шерийн лар

Суна вайн тархаш т1ехь гора,

Озийча набаран тар.

Хуьлура, наб санна, ховха.

Да1 санна, хуьлура хьо.

Сан лазам, сан дегайовхо,

Сан иэшам, сан толам — хьо!

Хийла къам дехачу меттехь,

Буьйцучохь юкъара мотт,

Сан дагна хьо хийра хеттехь,

Бицбелла хир бара хьо.

Кхин стаг ца хилча, хьо бийца,

Ас сайга къамелаш деш,

Хийлаза хьан марзо ийцира.

Дела ву оцунна теш.

Исмаилов Абу, поэт

№ 74(2508)

422

Главная » Другие предметы — 5 — 9 классы

Сочинение на тему «Дегайовхо»

Ответ №1

Ответ:

Я иду с тобой миную мир иной

мы будем вместе и будет счастье плохие вести и я не знаю что такое мы будем вместе и будет счастье плохие вести и я не знаю что такое газ

керкаороа и йя

Светило науки — 15 ответов — 0 раз оказано помощи

МУНИЦИПАЛЬНОЕ  БЮДЖЕТНОЕ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ  УЧРЕЖДЕНИЕ

«Наурская средняя общеобразовательная школа №3»

НАУРСКОГО МУНИЦИПАЛЬНОГО РАЙОНА

ЧЕЧЕНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ

Сочинени

Нохчийн маттах,

нохчийн маттахь…

Язйинарг: Тунжаханова Сати

10 –чу классан дешархо

Сочинени

Нохчийн маттах, нохчийн маттахь…

                                          «Мерзачу озаца сан амал lехош,

  нанас со хьистийнарг нохчийн мотт бу…»

Мотт- иза Даймахко адамна, цуьнан дахар долалуш, иза чекхдаллалц луш болу г1ирс бу. Мотт- иза адамна гонахара дерг, шен чоьхьара дуьне довза а ,кхечарна довзийта Дала делла ни1мат ду. Мотт- иза туьйранехь дуьйцуш долу,ерриг не1 йоьллуш долу дог1а ду.

Хаьий теша вайна и Дала делла ни1мат 1алашдан а, лардан а?

 Вай дуьненчу девлча, дуьне довза доладелча, вайна гонаха дуьххьара хезаш берг ненан мотт бу. Цу маттахь берана хеза ненан к1еда, аьхна дешнаш, дуьхьала дош дало берана ца хаахь а, деладаларца гойту цо шена цунах кхетар. «Алал, хьоменаг»- бохуш нанас 1амадо дуьххьарлера дешнаш. Ма хазахетарца олу беро и дуьххьарлера, ненан дагна тамехь дешнаш. Нанас 1амадо бера нохчийн маттахь шен ойла даше ерзаян.

Кху доккхачу дуьненахь бац аьлла хета суна адамийн маттах ненан мотт олуш. Амма олу иза нохчийн маттах.

Сан доьзалехь даима бара бекаш нохчийн мотт. Нанас башха ч1ог1а доцучу озаца буьйцура и мотт, делахь а цо меллаша аьлларг дагах а кхеташ дешнаш хуьлура.

 Со школе яхча евзира суна меттан к1оргалла. Нохчийн маттахь дийцарш, туьйранаш, иллеш, х1етал-металш, чехкааларш. Хиира нохчийн мотт иза бух боцу х1орд буйла. Доггах безаш т1еийцира аса нохчийн мотт 1амор.

Нохчийн маттахь дуьххьара туьйра сайна хезча, со инзаръяьлла, буьйсанна наб ца кхеташ 1ийра. Наб кхетча, сан г1енаш чохь дара Алхаст а, Маьлха-Аьзни а. Х1етахь дуьйна сан шолг1а ц1а а хилла д1ах1оьттира библиотека. Цу хенахь со кхоалг1ачу классехь яра.

 Лакхарчу классашкахь суна вевзира Бадуев С., цуьнан Бешто а, Бусана а. Цара шовданна йистехь балхийна безам. Ма хаза, аьхначу дешнашца дуьйцура Бештос Бусанига шен дагара. Муха хир бара сан эсала нохчийн мотт и дагардийцар доцуш.

Вевзира Абузар Айдамиров, шен «Ехачу буьйсашца», воккхачу стеган до1анашца, шайн Даймохках бевллачу мух1ажаршца. Муха хира бара сан нохчийн мотт Абузаран ира, буьрса, дог ойбуш долу дешнаш доцуш.

Сан даг чохь дуккха хан яьлча а декара Яшуркаев Султанан «Маьрк1ажа- бодан т1ехь к1айн хьоькх» повесть т1ерачу турпалхочун  Мадин аз: «Х1ан-х1а, тхо цкъа а лийр дац!!!» Массо баланех чекхдевлла, сеттина букъ нисбеш, майра, онда лаьттара ду сан нохчийн халкъ, цу халкъан ондда г1ортор, орам хилла лаьтташ болу сан нохчийн мотт а.

Ас х1ара мог1анаш яздочу хенахь дерриге дуьнен т1ера къаьмнаш баланехь долу хан ю, ун даьржина хан ю. Амма со теша вайн нохчийн халкъ цу баланех чекхдер ду, нохчийн маттахь иллеш декар ду, маьждигаш чохь бусулба нах гуллур бу (Дала мукъалахь!).

Юха а ас боху, ду-кх и нохчийн мотт дог1а, дуьненан моссо не1 йоьллу дог1а. И дог1а луш ду-кх х1ора стагана и дуьнен чу волучу дийнахь. Йоьллу-кх цу дог1ана массо не1, адамийн деган не1 а.

 — Вайга весет санна дека бевзаш болчу нохчийн поэтийн дешнаш.

-Варийлаш, меттан сий делаш, варийлаш, шайн мотт биц ма белаш, варийлаш, шайн кхерчийн дай хилалаш боху цара вайга х1оранга а.