Чăваш чĕлхипе экзамена хатĕрленесси.
Чăваш шкулĕн 9-мĕш класне пĕтернĕ май чăваш чĕлхипе тытмалли экзамена ирттермелли йĕркене, экзамен материалне хатĕрлессипе çыхăннă ĕçсене Чăваш Республикин Вĕренÿ тата çамрăксен политикин министерстви кăтартса парать. Экзамен содержанийĕ министерство йышăннă документсенчи нормăпа килĕшсе тăрать. Экзамен ĕçĕн тĕллевĕ вăл – тулли мар вăтам шкул пĕтерекен ачан пĕлĕвне пĕтĕмĕшле аттестаци картинче хакласси. Экзаменра çырнă ĕçĕн содержанийĕ çак документсене тивĕçтермелле:
- Чăваш чĕлхине вăтам шкулта тăван чĕлхе пек вĕрентмелли минимум//Халăх шкулĕ.-2003.-1№-53-59 с.
- Концепция национально-регионального компонента государственного стандарта общего образования Чувашской Республики.
- Чăваш чĕлхи программи: чăваш шкулĕн 5-11 класĕсем валли/И.А.Андреев профессор хатĕрленĕ.-Ш,2007
Чăваш чĕлхипе тытмалли экзаменра 9-мĕш класс ачисен тулли те ирĕклĕ хуравласа 2 ĕç (изложени тата сочинени çырса) тата 10 ĕç хатĕр хуравран пĕрне суйласа илсе тумалла. Экзаменра ачасен тĕрлĕ хăнăхăвне тĕрĕслеççĕ. Вĕсем çаксем.
- Çын вуланă текстăн тĕп шухăшне ăнланнипе ăнланманнине.
- Стильпе пуплев манерĕ енчен тĕрлĕрен текст содержанине тĕплĕн уçса пама пултарни.
- Итленĕ текстри информацие уçса пама, ăнлантарма пултарни.
- Харпăр хăй вуланă текст шухăшне ăнланни.
- Итленĕ тата харпăр хăй тĕллĕн вуланă текстсене пĕрлештеререкен тĕп шухăша ăнланма пултарни.
- Текстри предложенисене пĕр-пĕринпе çыхăнтаракан мелсене тупма пĕлни.
- Итленĕ тата вуланă текстсенче тапратнă проблема пирки сочинени авторĕ хăй шухăшне уçса пама пултарни, ку шухăша икĕ текстран илнĕ информаци çине тата хăй курни-илтни, пĕлни, вулани çине, пурнăç опычĕ çине таянса ĕнентерме пултарни.
- Шухăшсене çыхăнуллă уçса пама пултарни.
- Чĕлхен грамматика тата лексика пуянлăхĕпе туллин усă курма пĕлни.
10.Чăваш чĕлхин орфографипе пунктуации, грамматикăпа пуплев нормисене пăхăнни.
Экзаменăн 1-мĕш пайĕ-экзаменатор вуланă текста çывăх çырнă изложени. Вăл оригиналпа туллин тÿр килме тивĕçлĕ. Оригиналта çуккине хушса çырма юрамасть. Паллах, изложени тексчĕ оригинал копийĕ пулма пултараймасть, çапах та ача экзаменатор вулакан текстăн стильне сыхласа хăварма тивĕç. Тĕслĕхрен, илемлĕ текст содержанине ăслăлăх е публицистика стилĕпе каласа пама кирлĕ мар, илемлĕ стильпех çырмалла. Изложенире оригинал текстăн 70 процентне (сăмахсене, сăмах çаврăнăшĕсене, синтаксис пĕрлешĕвĕсене) çаплипех хăварас пулать. Кунсăр пуçне илемлĕх тата кăмăл-туйăм мелĕсем мĕнле палăрнине те шута илмелле.
Изложени çырма хатĕрленĕ май словрь ĕçне тĕплĕ тумалла.
Сăмаха асра тыас тесен ун пĕлтерĕшне лайăх пĕлес пулать. Пĕлтерĕш уйрăмлăхĕ контекстра кăна уçăмланать. Çавăнпа контекста тимлĕ тишкерме тивет. Уйрăмах сăнарлă сăмахсемпе сăмах майлашăвĕсене шута илмелле. Изложени çырма хатĕрленĕ чухне ачасене текстăн темипе тĕп шухăшне тĕрĕс тупма та хăнăхтармалла. Ку ĕçре ыйту-хурав мелĕ усăллă (ыйтусене текст тăрăх учитель çеç мар,ачасем те хатĕрлеççĕ, хуравсене ушкăнпа шыраççĕ).
Лайăх текст çырма хатĕрленес тесен пĕтĕм ĕçĕн технологине алла илес пулать. Экзамен йĕркипе ачасене май пур таран маларах паллаштармалла. Экзамен „репетицине” ирттерсен аван. Экзаменшĕн учителĕн кăмăл-туйăмĕ те пĕлтерĕшлĕ, мĕншĕн тесен учителĕн кăмăл екки ачасене тÿрех куçать.
Текста экзаменатор икĕ хут вулать Чи кирли содержанире мĕн иккенне, пысăк пĕлтерĕшлĕ мрри, мĕн-мĕн пулнине ăнкарса илччĕр, сюжет аталанăвне асăрхаччăр.Ачасен текста малтанхи хут вуланă чухне унăн планĕпе çыхăннă сăмахсемпе сăмах майлашăвĕсене çырса пыма ирĕк пур. Ку ĕçе пĕрремĕшпе иккĕмĕш клав хушшинчи тăхтавра та малалла тума юрать.
Чăнах та, хăшĕ-пĕри пĕтĕм текста ним уямасăр çырса илме пăхĕ. Кун пек ĕçлесен чи кирлине сиктерсе хăварма пулать. Çавăнпа тÿрех сăмахăн-сăмахăн çырма кирлĕ те мар. Ку ĕçе текста иккĕмĕш хут вуланă май тата ун хыççăн тума пулать.
Изложени çырма ачасемпе 5-мĕш класрах тытăнмалла. Хăнăхмалли изложение çырнă чухне, хальхи методистсем ĕнентернĕ тăрăх, малтанхи вулав вăхăтĕнче куçа хупса итлеме сĕнсен лайăх. Вара ачасен тимлĕхĕ йĕри- таврари япаласе, шăв-шав çине сапаланса каймасть. Экзаменра, паллах, ачасем хупсах тăнлас çук, çапах та экзаменатор мĕн вуланине тимлĕ итлесе текст содержанине тĕпĕ-йĕрĕпе асра тытма вăй çитерĕç.
Иккĕмĕш вулав майĕпентерех иртме тивĕçлĕ. Ачасем текст тытăмне тĕплĕнрех тишкереççĕ, микротемăсен йĕркине сăнаççĕ, калав тытăмĕнче асăрхамасăр юлнă детальсене аса илсе вырăна лартаççĕ. Кунсăр пуçне текстăн стилĕ çинчен, чĕлхе уйрăмлăхĕсем çинчен татăклă йышăну тăваççĕ.
Экзаменăн иккĕмĕш пайĕ – тест ыйтăвĕсем. Экзамен виççĕмĕш пайĕ вăл – калăпăшĕпе пысăках мар сочинени çырасси. Унăн калăпăшĕ пирки тĕрлĕ шухăшлаççĕ. Пĕрисем – 100 сăмахран кая мар пулмалла мар теççĕ.
Теприсем 120 сăмах çинчен калаçаççĕ. Хаклав виçи тăрăх, ачасен сочинениийĕнче сахалтан та 90 сăмах пулмалла. Çавăнпа та ачасене 100-120 сăмахлă сочинени çырма хăнăхтармалла.
Хакланă чухне сочинение нумай енчен пăхаççĕ:ача çын вуланă тата хăй вуланă текстсене пĕрлештерекен тĕп шухăша ăнланни, ăна хăй текстĕнче кăтартма пултарни, автор шухăшне е хăй шухăшне логика енчен çыхăнуллă çырса ĕнентерме пултарни. Çав вăхăтрах сочинение орфографипе пунктуаци тата пуплевпе грамматика енчен мĕнле çырнине те шута илеççĕ.
Сочинени шухăш пĕрлĕхĕ пуррипе, пайсен çыхăнулăхĕпе тата уçăмлăхĕпе палăрса тăмалла. Шухăш пĕрлĕхĕ шухăша çыхăнуллă аталантарса ĕнентерме, пĕтĕмлетÿ тума тума пĕлнинче те сисĕнет. Текст уйрăлми пĕрлĕх пултăр тесен унăн композицийĕ пирки шухăшлам тивет.Пайсем темăна уçса пама çителĕклĕ чухлĕ кирлĕ. Вĕсен калăпăшĕ çинчен те , мĕнле йĕркепе вырнаçтарасси çинчен те манмалла мар. Сочиненин, кирек мĕнле текстăнни пекех, пуçламăшĕ, тĕп пайĕ тата пĕтмĕшĕ пулмалла. Кашни пайĕн хăйĕн тĕллевĕпе йĕрки пур. Çавăнпа та текст тытăмĕ çинчен вĕреннине аса илни те пăсмасть.
Ачсем сочиненире икĕ текст материалĕпе усă курма тивĕçлĕ. Çав вăхăтрах текстсене ним улăштармасăр çырса илме юрамасть, ахальлĕн ĕçе шута хумаççĕ.
Сочинени авторĕ тема пирки хăй мĕн шухăшлани яр уççăн курăнмалла. Ача хăй шухăшне каламасан сочинени хакĕ чылай чакать. Кирек мĕнле шухăша та сочинени авторĕ икĕ текстран илнĕ информаци çине тата хăй курни-илтни, пĕлни, вулани çине, пурнăç опычĕ çине таянса ĕнентерме тивĕçлĕ.
Ачасене текст пайĕсем тата предложенисем пĕр-пĕринпе епле мелсемпе çыхăннине ăнлантармалла, çав мелсемпе сочиненире те усă курма хăнăхтармалла. Предложенисене чăваш чĕлхин синтаксисне пăхăнтарса йĕркелес пулать. Темăпа рема ушкăнĕсене, шухăш тĕшши ÿкекен сăмахсене кирлĕ пек вырнаçтарма та пĕлмелле. Тĕпрен илсен, сочиненире пĕр-пĕр шухăша ĕçĕн малтанхи пайĕнче калаççĕ те тĕп пайра ăнлантараççĕ. Ача темăра каланă проблема çинчен хăй мĕн шухăшланине кĕскен пĕлтерет те шухăшне тĕрлĕ фактсемпе çирĕплетсе ĕнентерет. Сочинени чăнах та ăслав, шухăшлав майлă пулмалла, çавăнпа та „тезис-аргументсем-пĕтĕмлетÿсем” йĕркене çирĕп пăхăнмалла.
Ачасен сочиненийĕ темăран тухмалла мар. Тема тăрăх ирĕклĕ сочинени çырас вырăнне экзаменра итлеме тата вулама панă текстсене тулли тишкерÿ тăвасран асăрхаттармалла.
Сочинение хакланă чухне „Чăваш шкулĕн 9-мĕш класне пĕтернĕ май чăваш чĕлхипе çĕнĕлле тытмалла экзамен ĕçĕсене хакламалли критерисем” документпа усă курмалла.
Чăннипе, 9-мĕш класс ачин калаçас-çырас пултараслăхĕнчен чăваш пуплевĕн малашнехи шайĕ нумай килет.
Литература:
1.Виноградов Ю.М. Чăваш чĕлхипе экзамена хатĕрленесси/ Шупашкар, 2010.
2. Виноградов Ю.М. Чăваш чĕлхипе аттестаци экзаменне хатĕрленесси/ Ю.М.Виноградов, Л.Г.Петрова.-Шупашкар, 2010.
ГИА и ЕРЭ по чувашскому языку и литературе: опыт, проблемы, пути решения
Итоговая аттестация в новой форме по предметам чувашской филологии в нашей республике впервые проводилась в 2002 году в 11 классе чувашской школы. В связи с увеличением количества обязательных экзаменов экзамен по чувашскому языку в 2004 году был отменен, и с 2004 года выпускники чувашских школ оканчивают курс обучения чувашской филологии не экзаменом, а так называемой директорской контрольной работой − сочинением по чувашской литературе. Предмета «чувашский язык» в 10 – 11 классах нет.
Экзамен в форме ЕРЭ в нашу республику вернулся в 2012 году. Учащиеся сдавали экзамен по КИМам, которые содержат вопросы не только по языку, но и по литературе. Результаты экзамена были учтены вузами республики при приеме студентов на факультеты чувашской филологии.
Итоговый экзамен в новой форме по чувашскому языку в 9 классе (ЕМЭ и ГИА) введен как эксперимент в 2008 г. В первые годы экзамен считался муниципальным, поэтому работы учащихся проверялись районными экспертными комиссиями. Республиканская экспертная комиссия начала функционировать в 2012 г.
Введение итоговых экзаменов по чувашскому языку и литературе в новой форме свидетельствует о том, что в России все языки и литературы являются равноправными, предметы «чувашский язык» и «чувашская литература» приравнены по значимости к другим предметам.
Восприняв нововведения как большое историческое событие в истории чувашской школы, наша кафедра с большой ответственностью начала выполнять все задания и поручения Минобразования ЧР, связанные с подготовкой КИМ и проведением итоговых аттестационных экзаменов по нашим предметам.
В разработке КИМов по чувашскому языку для ЕГЭ в 2002 – 2003 годах активно участвовали доцент Ю.М. Виноградов и методист Л.Г. Петрова. Хотя ЕГЭ был отменён, имеющийся опыт в дальнейшем был использован в подготовке КИМов для ЕМЭ и ГИА по чувашскому языку для 9 класса, аттестации учителей и ЕРЭ в 11 классе. В 2011 г. к разработке КИМов для ЕРЭ подключилась доцент Н.Г. Иванова.
В 2010 году были изданы 2 пособия: «Готовимся к экзамену по чувашскому языку. 9 класс» объемом 7 п.л. (составитель Ю.М. Виноградов) и «Подготовка к аттестационному экзамену по чувашскому языку» объемом 3,75 п.л. (авторы-разработчики Ю.М. Виноградов и Л.Г. Петрова). Материалы экзаменов были включены также в «Сборник упражнений по чувашскому языку для 8 – 9 классов чувашской школы», вышедший 2-ым и 3-им переработанными и дополненными изданиями в 2008 и 2011 годах (составитель Ю.М. Виноградов). В 2012 году вышла книга «Готовимся к экзамену по чувашскому языку и литературе. 11 класс» объемом 6,75 п.л. (составители Н.В. Доброва и И.А. Васильева).
Для укрепления позиций экзамена в новой форме использовались выступления на научно-практических конференциях, публикации на страницах газет и журналов. Например, доцент Ю.М. Виноградов в 2004 г. на Всероссийской научно-практической конференции «Актуальные проблемы чувашского языка и литературы» (г.Стерлитамак, 25 – 27 ноября 2004 г.) выступил с докладом «О КИМ ЕГЭ по чувашскому языку». Такие же выступления были в Казани, Ульяновске. В 3-ем номере журнала «Народная школа» за 2006 г. (стр. 66 – 68) вышла статья этого же автора «ЕГЭ по чувашскому языку быть!». Использовались страницы газеты «Тантăш» («Ровесник»).
На сайте ЧРИО имеется баннер, посвящённый единым итоговым экзаменам. Здесь можно найти демоверсии КИМов, анализ основных типов ошибок и методические рекомендации по их предупреждению, литературу, правила современной чувашской орфографии и пунктуации и др.
В содержание КПК учителей чувашского языка и литературы включены специальные модули, посвященные итоговым экзаменам («Экзамен по чувашскому языку в 9 классе», «Сочинение-рассуждение», «Текст как продукт речи», «Обучение культуре чувашской речи в условиях интенсивного взаимовлияния языков и культур»).
Кроме этого, проводятся семинары и круглые столы по итогам экзаменов и по подготовке к новым. Ведётся подготовка учителей и преподавателей вузов к работе в составе экспертных комиссий.
В качестве курсовой итоговой работы учителя чувашских школ проектируют КИМы ГИА и ЕРЭ. Лучшие работы выбираются для составления сборников и размещения на сайте института.
В работе встречаются и трудности и нерешенные вопросы:
1) мало художественных текстов, пригодных для использования в КИМах ГИА и ЕРЭ;
2) учителя русскоязычных школ не готовы к работе в качестве эксперта;
3) в Чувашском республиканском центре образовательных технологий нет специалиста, владеющего чувашским языком, поэтому кафедре приходится работать не только над разработкой содержания КИМов, но их форматированием и подготовкой к размножению; в 2012 году некоторым членам экспертной комиссии пришлось заниматься введением в компьютер Центра цифровых результатов ГИА;
4) ГИА и ЕРЭ ещё не вышли за пределы республики.
Выход из создавшегося положения кафедра видит в том, что:
1) нужно использовать переводы с русского на чувашский;
2) для работы в экспертной комиссии по возможности подбирать людей из числа учителей чувашского языка русскоязычных школ и проводить с ними соответствующее обучение;
3) в Центр образовательных технологий принять человека, владеющего чувашским языком;
4) настойчиво работать по распространению ГИА и ЕРЭ по чувашскому языку и литературе в школах чувашской диаспоры.
В Чувашском республиканском центре образовательных технологий обобщены материалы ГИА 2011 и 2012 годов.
Экзаменами в новой форме в 2011 году было охвачено 3942 ученика, а в 2012 – 871. Разница в цифрах объясняется тем, что в 2012 году разрешили сдавать экзамен в форме ГИА по желанию. Участия в ГИА большого количества учащихся добились такие районы, как Чебоксарский, Красноармейский, Цивильский, Янтиковский, Моргаушский, Ядринский, Ибресинский и г. Чебоксары. Был один ученик из СОШ № 3 г. Канаша. В остальных районах все ученики сдавали экзамен в старой форме.
Проверяемых элементов содержания образования и видов деятельности (заданий) в КИМах ГИА по чувашскому языку 21. Содержание и структура КИМов практически не менялись, поэтому результаты экзаменов можно сравнивать.
Нас волнуют вопросы и задания, решаемость которых ниже 50%.
Из 21 задания решаемость была ниже 50% в 2011 году по 10 заданиям, а в 2012 г. – по 9.
Задания, решаемость которых в 2011 и 2012 годах была ниже 50 %
|
Обозначение задания |
Проверяемые элементы содержания и виды деятельности |
Решаемость (в процентах) |
|
|
2011 год |
2012 год |
||
|
И3 |
Изложени. Пуплев тĕрĕслĕхĕ, уçăмлăхĕ. Точность и ясность речи |
58,34 |
0,17 |
|
02.10 |
Синтаксис. Хутлă предложени. Сложное предложение |
1,07 |
81,62 |
|
С1 |
Сочинени содержанийĕ сĕннĕ темăпа тÿр килни. Соответствие работы учащегося предложенной теме |
45,4 |
50,34 |
|
С2 |
Шкул ачин шухăшĕ палăрни. Отражение собственной позиции учащегося |
34,98 |
0,17 |
|
С3 |
Сочинени пуплевĕн ăслав тĕсĕпе тÿр килни. Соответствие работы учащегося заданному типу речи (рассуждению) |
33,70 |
33,33 |
|
С4 |
Шухăш туллилĕхĕ, пуплев çыхăнулăхĕ тата шухăша йĕркипе çырни. Смысловая цельность, речевая связность и последовательность изложения мыслей |
36,25 |
38,81 |
|
С5 |
Пуплев тĕрĕслĕхĕ, уçăмлăхĕ. Точность и ясность речи |
28,06 |
29,45 |
|
Г1 |
Орфографи нормисене тытса пыни. Соблюдение орфографических норм |
12,59 |
9,93 |
|
Г2 |
Пунктуаци нормисене тытса пыни. Соблюдение пунктуационных норм |
28,59 |
9,02 |
|
Г3 |
Грамматика нормисене тытса пыни. Собюдение грамматических норм |
21,93 |
14,16 |
|
Г4 |
Пуплев нормисене тытса пыни. Соблюдение речевых норм |
18,74 |
10,05 |
Как показывает таблица, учащихся не могут правильно рассуждать, у многих отсутствует умение говорить по теме. Нет навыка связной речи. Хромает грамотность по всем пунктам.
Причин этого несколько.
Сильно влияние русского языка. Учителя мало используют сопоставительно-сравнительный метод объяснения материала, недостаточно работают над речевыми и грамматическими ошибками.
Речь радио и телевидения, материалы газет и журналов очень часто не являются образцом для подражания.
Чувашское книжное издательство не считает первостепенными интересы школьного образования, поэтому допускает ошибки не только в книгах для взрослых, но и в школьных учебниках и хрестоматиях. Нас тревожит желание некоторых писателей вернуться к старым нормам чувашской орфографии.
Сравнив показатели 2011 и 2012 годов, можно сказать, что резкий перепад наблюдается в заданиях И3, 02.10 и С2. Падение показателя И3, С2 в 2012 г., видимо, связано с тем, что в составе экспертной комиссии республики работали более грамотные и требовательные специалисты.
Повышение показателя выполнения задания 02.10, по всей вероятности, объясняется тем, что на КПК и специальных семинарах учителям было предложено обратить особое внимание на классификацию сложных предложений по средствам связи их компонентов.
Высокой решаемостью отличаются ответы на тестовые задания. Самый высокий показатель, близкий к 100%, как в 2011, так и в 2012 г. принадлежит заданию 02.01 (определение мысли, объединяющей прослушанный и прочитанный тексты): 96,86% и 98,86%.
Статистика по аттестационным отметкам
|
Отметка по пятибалльной шкале |
«2» |
«3» |
«4» |
«5» |
|
Доля выпускников, получивших данную отметку в 2011 г. |
0,00% |
29,5% |
45,48% |
24,51% |
|
Доля выпускников, получивших данную отметку в 2012 г. |
0,00% |
25,69% |
57,11% |
17,20% |
На основании данной таблицы можно сделать вывод, что количество учащихся, получивших оценку «4» в 2012 году, в процентном отношении увеличилось, заметно упал процент по оценке «5». Это, видимо, объясняется объективностью республиканской экспертной комиссии.
На ЕРЭ 2012 г. экзамен поступили заявки от 49 учащихся республики, так как экзамен входит в список экзаменов по выбору, но на аттестацию пришли только 19 абитуриентов. Из школ чувашской диаспоры на ЕРЭ по чувашскому языку и литературе никто не участвовал.
На этом экзамене трудным оказался вопрос В7, относящийся к композиции конкретного текста. 5 тестовых заданий (определение ударения, разграничение знаменательных и служебных слов, литература 1955 – 2000 годов, используемые в тексте средства выразительности) оказались посильными для всех абитуриентов.
Таким образом, проведение ГИА и ЕРЭ по чувашскому языку и литературе поднимает престиж чувашского языка и литературы и ставит их в один ряд с другими предметами учебного плана.
В республике созданы надлежащие условия для проведения ГИА и ЕРЭ по чувашскому языку и литературе.
Кафедра и лаборатория чувашской филологии и этнокультурного образования принимают непосредственное участие в подготовке и проведении итоговых экзаменов, начиная с разработки КИМов и кончая обучением учителей и работой в составе экспертной комиссии.
Результаты ГИА по чувашскому языку в 9 классе показывают, что тестовые задания в целом являются решаемыми. Вместе с тем, учащиеся встречаются с трудностями в составлении текста. Требуется целенаправленная работа по повышению культуры речи и письменной грамотности.
Как ГИА по чувашскому языку, так и ЕРЭ по чувашскому языку и литературе не вышли за пределы Чувашской Республики.
В связи с вышесказанным выносятся следующие рекомендации:
- Кафедре и лаборатории чувашской филологии и этнокультурного образования предложить разработать специальные курсы лекций и материалы для практических занятий по методике обучения сочинению-рассуждению.
- Поручить кафедре и лаборатории чувашской филологии и этнокультурного образования разработать новые учебные пособия по подготовке к ГИА и ЕРЭ.
- В план кафедры и лаборатории чувашской филологии и этнокультурного образования включить составление сборников диктантов и изложений.
4. Министерство образования и молодёжной политики Чувашской Республики просить найти возможность пополнить Чувашский республиканский центр образовательных технологий сотрудниками, владеющими чувашским языком.
5. Отметить, что возвращение чувашского письма к прошлому, чего хотят некоторые писатели, не отвечает задачам школьного образования, стоящего на пути внедрения современного ФГОС.
6. Необходимо вести работу по внедрению ГИА и ЕРЭ в школах Татарской и Башкирской Республик, Самарской и Ульяновской областей.
План подготовки к ОГЭ по чувашскому языку
Оценка 4.7
План работы по подготовке к ОГЭ по родному (чувашскому) языку и литературе в 9 классе на 2018-2019 учебный год учителя чувашского языка Ильиной Марины Станиславовны предусматривает работу с родителями, учащимися и с нормативными документами. Включает календарно-тематический план по предмету чувашский язык.
Материалы на данной страницы взяты из открытых истончиков либо размещены пользователем в соответствии с договором-офертой сайта. Вы можете сообщить о нарушении.
Чăваш Республикин Вĕренÿ институчĕ
Чăваш Республикин Канаш районĕнчи «Пĕтĕмĕшле пĕлÿ паракан
Сухайкасси тěп шкулĕ» муниципалитетăн вĕренÿ бюджет учрежденийĕ
вĕренÿ проекчĕ
Ĕçе тăваканĕ: Иванова Валентина Михайловна, Канаш районĕнчи «Пĕтĕмĕшле пĕлÿ параканСухайкасси тěп шкулĕ» муниципалитетăн вĕренÿ бюджет учрежденийĕнче чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекен
Наука руководителĕ: Анна Семеновна Егорова,
Вĕренÿ институтĕнчи филологи кафедрин доценчĕ
Сухайкасси – 2017
Ĕçĕн содержанийĕ
Ум сăмах …………………………………………………………………………………… 2
Проект теми, тĕллевĕ, тĕп ыйтусем, актуаллăхĕ, çĕнĕлĕхĕ, тĕп шухăшĕ, проект ĕçне тума усă курнă мелсемпе меслетсем, проект ĕçне çырма пулăшакансем, проект ĕçне тума хутшăнакансем, проект ĕçне тумалли вырăн…..………………………………………………………………………………………… 3
Проект ĕçĕн результачĕсем (кĕтнĕ çимĕç) …………………………………………… 4
Проект ĕçĕн тапхăрĕсем ……………………………………………………. 4
Проекта пурнăçа кĕртмелли ĕçсем ………………………………………………… 5-11
2017 çулта 9 класс пĕтерекенсене чăваш чĕлхипе патшалăх шайĕнче тытмалли тĕп экзамен ĕçĕн тĕслĕх варианчĕн 3-мĕш пайĕнче сĕннĕ темăпа çырнă ăслав сочиненийĕн тĕслĕхĕ, тишкерÿ …………………………………. 12-13
Хыç сăмах ………………………………………………………………………… 14
Усă курнă литература..………………………………………………………. 15
Ум сăмах
Чăваш чĕлхипе литературине вĕрентес ĕçĕн тĕп ыйтăвĕсенчен пĕри вĕренекенсен калаçăвĕпе çыру чĕлхине аталантарасси пулса тăрать. Шкул ачисене пĕлÿ парас тата вĕсен шухăшлав пултарулăхне аталантарас ĕçре сочиненисен пĕлтерĕшĕ çав тери пысăк.
Сочинени çырнă май ачасем уроксенче илнĕ пĕлĕве тарăнлатаççĕ, вуланă хайлавсем тăрăх пĕтĕмлетÿсем тума, тĕрĕс хак пама хăнăхса пыраççĕ, хăйсен сăмах йышне пуянлатса пырса çыхăнуллă çырма вĕренеççĕ.
„Сочинени” – чăваш чĕлхине вырăс чĕлхинчен çыру урлă кĕнĕ сăмах. Ун пирки вырăссен педагогĕ В.В.Литвинов çапла çырнă: „Сочинени тени „чин” (йĕрке) сăмахран пулнă… Анчах ку сăмахăн тепĕр пĕлтерĕш те пур. „Сочинени” тесе эпир, сăмахран, А.С. Пушкинпа Л.Н. Толстойăн, Бетховенпа Мусоргскин гениллĕ произведенийĕсене те калатпăр. Кăштах тĕлĕнмелле пулсан та вĕренекен çыракан сочинение эпир унăн иккĕмĕш пĕлтерĕшĕпе çыхăнтаратпăр. Енчен те вĕренекенсене учёнăйсемпе çыравçăсем çырнă шухăшсене çеç çырса илме хăнăхтаратпăр пулсан эпир вĕсене хăйсем тĕллĕн шухăшлама вĕрентсе çитерес çукки паллах”. (Литвинов В.В. Сочинени в старших классах. М., 1965, стр.7)
Çапла вара, сочинени тени вăл – пĕр-пĕр ыйтупа харпăр хăй шухăш-кăмăлне йĕркипе тата туллин палăртса çырнă пултарулăх ĕçĕ.
Проект ĕçĕн теми:„Ăслав сочиненийĕ çырма вĕрентесси”
Проект ĕçĕн тĕллевĕ:
♦ 9 класс пĕтерекенсене ăслав сочиненийĕ çырма вĕрентесси.
Проект ĕçĕн тĕп ыйтăвĕсем:
Текст (сочинени) тĕсĕсем çинчен вĕреннине аса илесси.
Сочинени çырассин пĕтĕмĕшле йĕркипе паллаштарасси (аса илесси).
Ăслав тĕсĕн уйрăмлăхĕсене палăртасси, ансат тĕслĕхсемпе паллаштарасси.
9 класс пĕтерекенсене экзамен ĕçĕн 3-мĕш пайĕнче итленĕ тата вуланă текстсем тăрăх çырма сĕнекен 15.1., 15.2., 15.3. темăсен уйрăмлăхĕсемпе паллаштарасси.
Тезиспа аргумент ăнлавсене уçса парасси (тезис калăплама, аргументсемпе çирĕплетме, пĕтĕмлетÿ тума вĕрентесси).
Ăслав хайлавĕпе паллашасси, тишкересси.
Проект ĕçĕн актуаллăхĕ:2017 çулта 9 класс пĕтерекенсемшĕн чăваш чĕлхипе патшалăх шайĕнче тытмалли тĕп экзамен пурин те тăватă экзамен тытмалли предметсен шутне кĕрет.
Çĕнĕлĕх: Ăслав сочиненийĕ çырма вĕрентекен проект хальччен çырман.
Проект ĕçĕн тĕп шухăшĕ: 9 класс пĕтерекенсенесĕннĕ темăсенчен пĕрне суйласа илсе ăслав сочиненийĕн тытăмне, виçеллĕ калăпăшне тытса пырса тема пирки мĕн шухăшланине, текст тĕп шухăшне ĕнентерÿ мелĕсемпе çирĕплетсе ăслав тĕсĕпе тÿр килекен сочинени çырма вĕрентесси.
Проект ĕçне тума усă курнă мелсемпе меслетсем:
– вĕреннине аса илни;
– словарь ĕçĕ (тезис, аргумент ăнлавсемпе паллаштарни);
– текстăн тĕп шухăшне палăртасси;
– ăслав тĕсне палăртмалли ĕнентерÿ (аргумент) мелĕсем;
– тĕслĕхсемпе паллаштарни;
– тишкерÿ.
Проектĕçне тума пулăшакансем:
– ертÿçи – чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекен Иванова Валентина Михайловна;
–Чăваш Республикин Вĕренÿ институчĕ.
Проектĕçне хутшăнакансем:
– Сухайкасси тĕп шкулĕнче 9-мĕш класс пĕтерекенсем;
– чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекен.
Проект ĕçне тумалли вырăн:
– Канаш районĕнчи Сухайкасси тĕп шкулĕнчи 9-мĕш класс.
Проект ĕçне тăваканĕ: Чăваш Республикин Канаш районĕн «Пĕтĕмĕшле пĕлÿ паракан Сухайкасситĕп шкулĕ» муниципалитетăн вĕренÿ бюджет учрежденийĕнче чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекен Иванова Валентина Михайловна.
Проект ĕçĕн результачĕ (кĕтнĕ çимĕç): 9 класс пĕтерекенсем чăваш чĕлхипе патшалăх шайĕнче тытмаллиэкзамен ĕçĕн 3-мĕш пайĕнче итленĕ тата вуланă текстсем тăрăх çырма сĕннĕ 15.1, 15.2, 15.3 темăсенчен пĕрне суйласа илсе ăслав тĕсĕпе тÿр килекен сочинение ăнăçлă çырни.
Проект ĕçне тумалли тапхăрсем:
|
Проект ĕçĕн тапхăрĕсем |
Ĕç содержанийĕ |
|
Хатĕрленÿ тапхăрĕ |
Текст (сочинени) тĕсĕсем çинчен вĕреннине аса илесси. Сочинени çырассин пĕтĕмĕшле йĕркипе паллаштарасси (аса илесси). Ăслав тĕсĕн уйрăмлăхĕсене палăртасси, ансат тĕслĕхсемпе паллаштарасси. |
|
Ĕç результачĕ: Ăслав тексчĕсен уйрăмлăхне çирĕп пĕлесси, ансат тĕслĕхсем çырасси. |
|
|
Тĕп тапхăр |
9 класс пĕтерекенсене экзамен ĕçĕн 3-мĕш пайĕнче итленĕ тата вуланă текстсем тăрăх çырма сĕнекен 15.1., 15.2., 15.3. темăсен уйрăмлăхĕсемпе паллаштарасси. Тезиспа аргумент ăнлавсене уçса парасси (тезис калăплама, аргументсемпе çирĕплетме, пĕтĕмлетÿ тума вĕрентесси). Ăслав хайлавĕпе паллашасси, тишкересси. |
|
Ĕç результачĕ:Сĕннĕ темăсен уйрăмлăхне шута илсе ăслав тĕсĕпе тÿр килекен сочинени хайлама пĕлесси. |
|
|
Пĕтĕмлетÿ тапхăрĕ |
Проектĕçĕн результачĕ:2017 çулта 9 класс пĕтерекенсем чăваш чĕлхипе патшалăх шайĕнче тытмалли тĕп экзамен ĕçĕн 3-мĕш пайĕнче итленĕ тата вуланă текстсем тăрăх çырма сĕннĕ 15.1, 15.2, 15.3 темăсенчен пĕрне суйласа илнĕ ăслав тĕсĕпе тÿр килекен сочинение ăнăçлă çыраççĕ. |
Проекта пурнăçа кĕртмелли ĕçсем
Хатĕрленÿ тапхăрĕ
Текст (сочинени) тĕсĕсем çинчен вĕреннине аса илесси.
Калав тата çыру манерне кура тектсене (сочиненисене) виçĕ ушкăна уйăрма пулать: сăнлав, калав, ăслав.
Сăнлаврапĕр-пĕр япалана, чĕр чуна, тавралăха е пĕр-пĕр çут çанталăк пулăмне, çынна, вăл пурăнакан вырăна е ĕçе, тĕрлĕ пулăма сăнласа кăтартаççĕ. Сăмахран, хамăр ял çумĕнчи катана е ялăн пĕр-пĕр урамне сăнлама пулать. Çавнашкалах кĕрхи сада, çуллахи уяр куна, аслатиллĕ çумăра т.ыт. те. Ыйтăвĕ – мĕнле? („Манăн йытă” (пĕр сăн ÿкерчĕк тума пулать).
Ансат сăнлав тĕслĕхĕ
Манăн йытă
Манăн питĕ çывăх тус йытă пур. Вăл хитре. Унăн пуçĕ шурăрах, кĕлетки хăмăр. Урисем хуп-хурах вара. Пысăк та усăк хăлхи чупнă чухне енчен енне çапкаланса пырать. Çак йыттăн куçĕ яланах ырă, йăваш.
Калаврайĕркипе пулса пыракан ĕçсене е пулăмсене каласа е çырса кăтартаççĕ. Ыйтăвĕ – мĕн тăвать? („Йытăпа пулса иртнĕ кулăшла пĕр ĕç”).
Ансат калав тĕслĕхĕ
Йытăпа пулса иртнĕ кулăшла пĕр ĕç
Пĕррехинче эпĕ хамăн юратнă тăватă ураллă тусăмпа вăрмана кайрăм. Йытă кашни йывăç-курăка, тĕмме шăршласа тĕрĕслерĕ. Вăл чечексем çинчен вĕçсе çĕкленекен лĕпĕшсене тытма хăтланкаласа çÿлелле сиккелерĕ, хавассăн вĕркелесе унталла-кунталла чупрĕ. Çав вăхăтрах эпĕ пере-пере янă çăмхана мана йăпăр-япăр илсе килсе пачĕ. Сасартăк мечĕк илме чупса кайнă йытă йынăшса ячĕ, темшĕн хаяррăн вĕрме тытăнчĕ. Патнерех пырсан манăн тусăм йĕплĕ çăмхана тытма хăтланнине куртăм. Айванскер чĕрĕпе инçех мар выртакан çемçе мечĕкпе арпаштарнă иккен. Йытă пĕрре чĕрĕпе, тепре мечĕке урипе тĕке-тĕке пăхрĕ, ман çине ыйтуллăн пăхрĕ. Мана çакă ытла та кулăшла пек туйăнчĕ.
Эпĕ çăмламас тусăмпа калаçнă хушăра чĕрĕп çулçăсем айне кĕрсе кайса çухалчĕ.
Ăславрапулăмсене, ăнлавсене, япаласене, ĕç-хĕле хак параççĕ, сăлтавласа (ĕнентерсе) çирĕплетеççĕ, пĕтĕмлетÿсем тăваççĕ. Ыйтăвĕсем – Мĕне пĕлтерет?Мĕншĕн? („Мĕншĕн йытта çыннăн тусĕ теççĕ”). Кунта шкул ачисен шухăшлавĕ, хаклавĕ палăрмалла, ĕçсемпе пулăмсем хушшинчи пиркепе следстви, пиркепе результат, условипе следстви çыхăнăвĕсене палăртакан чĕлхе хатĕрĕсемпе усă курмалла.
Ансат ăслав тĕслĕхĕ
Мĕншĕн йытта çыннăн çывăх тусĕ теççĕ?
Йытта çыннăн çывăх тусĕ теççĕ, мĕншĕн тесен вăл этемпе ĕлĕк-авалах туслашнă. Йытăсем паян кун та кил-çурт хураллаççĕ, çĕр-шыв чиккине сыхлаççĕ. Çурçĕрте вĕсене çынсем кÿлсе çÿреççĕ. Çавăн пекех çак тăватă ураллă тус полици ĕçĕнче те, сунарта та нумай пулăшать.
Ман шутпа, йытăсем чăн-чăн тус пекех шанчăклă. Акă, тĕслĕхрен, Японире Хатика ятлă йытă хăйĕн хуçине мĕн виличчен тунсăхласа кĕтнĕ, никамăн аллинчен те апат çимен.
Çала вара, эпĕ йытă чăннипех те çыннăн çывăх тусĕ тесе шутлатăп.
Сочинени çырассин пĕтĕмĕшле йĕркипе паллаштарасси (аса илесси)
Сочинени çырасси темăна палăртнинчен пуçланать. Тема – сочинени никĕсĕ.
Мĕн вăл тема? Тема вăл – сочиненире мĕн çинчен çырса памаллине кĕскен палăртни, тепĕр майлă каласан, сочинени тĕп содержанийĕ. Сочинени ячĕ темăна кĕскен палăртать.
Сочинени çырас ĕçре ача хăй тĕллĕн темăна тишкерсе тĕрĕс ăнланса илме пĕлни кирлĕ. Малтанах вĕренекенсене ансăр тата анлă темăсене уйăрса илме вĕрентмелле. Ансăр тема анлă темăн пĕр пайĕ çеç пулать. Тĕслĕхрен, „Тăван шкул” – анлă тема. Ку темăпа вĕренекенĕн тăван шкул ĕçĕ-хĕлĕ çинчен çырмалла. (шкул çурчĕ çинчен, вĕренекенсемпе вĕрентекенсем, вĕсен ÿсĕмĕсем, классем çинчен; тăван шкулăн пĕлтерĕшĕ т.ыт.те) „Тăван шкул яланах асăмра”, „Шкулти савăнăçлă кунсем”, „Юратнă тăван шкул”, „Пĕр класра вĕренекенсем”, „Тăван шкулăн ÿсĕмĕсем” – кусем ансăр темăсем. Шухăш енчен пĕр евĕрлĕрех çакнашкал темиçе темăна танлаштарса тĕпчени вĕренекенсене çав темăсемпе пĕр пек содержаниллĕ сочинени çырассинсен хăтăлма пулăшать.
Танлаштарса тĕпчеме учитель вĕренекенсене тĕрлĕрен тема парать. Тĕслĕхрен, „Пирĕн класс”, „Класра чи лайăх вĕренекен”; „Çумăр айне пулни”, „Аслатиллĕ çумăр”; „Сиплĕ курăксем”, „Пĕтнĕк – сиплĕ курăк”, „Сывлăх кунĕ”, „Сывлăха упрăр”. Вĕренекенсен кунта хăш тема анлă, хăшĕ ансăр пулнине палăртмалла, мĕншĕн ун пек пулнине ăнлантармалла.
Çакăн евĕрлĕ хăнăхăва урăхларах та тума пулать. Учитель анлă тема парать. Тĕслĕхрен, „Атте-анне” е „Çут çанталăк”. Вĕренекенсем сĕннĕ темăсемпе ансăр темăсем тупаççĕ: „Атте-аннерен хакли çук”, „Атте-аннене хисеплемелле”, „Атте-аннене пулăшасчĕ”, „Атте-аннен ятне ярас мар”… „Çут çанталăка упрасси – кашнин тивĕçĕ”, „Çут çанталăк вăхăчĕсем”, „Çут çанталăк илемĕ”, „Çут çанталăкăн пуянлăхĕ”, „Çут çанталăка упрас ыйтусем”…
Ачасене темăна тĕрĕс ăнланса илме вĕрентнипе пĕрлех ăна уçса памалли майсемпе мелсене те вĕренмелле.
Ăслав уйрăмлăхĕсене палăртасси, тĕслĕхсемпе паллашасси
Сочиненире вĕренекенсем темăна ăнланмасăр ун çинчен çиелтен çеç каласа хăварни, темăра палăрнă шухăша çавăрса çитерейменни – анлă сарăлнă çитменлĕхсенчен пĕри. Уйрăмах çакă ăслав сочиненийĕсем çырнă чухне палăрать.
Темăра систернĕ тĕп шухăша тĕрĕс палăртмалла, тезиссем ăсламалла, ĕнентерÿсемпе çирĕплетсе памалла, пĕтĕмлетÿ тумалла. Сочиненин тытăмĕ çак йĕркене пăхăнмалла: „тезиссем (тĕп шухăша уçса хурав пани) – аргуменсем (ĕнентерÿсем) – пĕтĕмлетÿ”.
Ăслав тытăмне çирĕп пăхăнса çырнă сочинени тĕслĕхĕ
Йытта çыннăн тусĕ теççĕ
Йытта çыннăн çывăх тусĕ теççĕ. Ман шутпа, çакă чăннипех те тĕрĕс, мĕншĕн тесен вăл пире нумай пулăшу парать.
Пĕрремĕшĕнчен, йытă кил-çурта хураллать. Акă, тĕслĕхрен, пирĕн Мухтар палламан çын килнине хаяррăн вĕрсе систерет, кил çывăхне никама та ямасть.
Иккĕмĕшĕнчен,йытăсем çынсене сунарта, çĕр-шыв чиккине сыхланă çĕрте, полици ĕçĕнче пулăшаççĕ. Вĕсен туйăм лайăх аталаннă, çавăнпа шăршăпа пытаннă кайăксене е çынна часах тупаççĕ.Тĕслĕхрен, эпĕ пĕр кинофильмра йытă вăрмантаçухалса кайнă хĕр ачана унăн тутăрĕ тăрăх тупнине курнăччĕ. Унсăр пуçне, манăн шухăш тĕрĕссине Брем кĕнекинче йытăпа ĕлĕкхи çынсем тĕрлĕ чиртен чĕрĕлме усă курни çинчен çырни те ĕнентерсе парать.
Çапла вара, йытă çынна пурнăçра нумай пулăшать. Вăл хăйне тав тăвасса кĕтмесĕр яланах этеме пулăшакан çывăх тус тесе шухăшлатăп.(110 сăмах)
|
Сочинени теми: „Йытта çыннăн çывăх тусĕ теççĕ” (Ăслав сочиненийĕнчи шухăша уçса пымалли йĕркене цифрăсемпе палăртнă: 1,2,3,4,5) |
||
|
Сочинени пуçламăшĕ (ум сăмах) – тезис |
Тĕп пайĕ – ĕнентерÿсем (аргументсем) (3 аргументпа усă курнă) |
Сочинени вĕçĕ – пĕтĕмлетÿ |
|
1.Йытта çыннăн çывăх тусĕ теççĕ.Ман шутпа, çакă чăннипехте тĕрĕс, мĕншĕн тесен вăл пире нумай пулăшу парать. |
2.Пĕрремĕшĕнчен, йытă кил-çурта хураллать. Акă,тĕслĕхрен, пирĕн йытă палламан çын килнине хаяррăн вĕрсе систерет, кил çывăхне никама та ямасть. 3.Иккĕмĕшĕнчен,йытăсем çынсене сунарта, çĕр-шыв чиккине сыхланă çĕрте, полици ĕçĕнче пулăшаççĕ. Вĕсен туйăмĕ лайăх аталаннă, çавăнпа пытаннă кайăксене е çынна шăршăпа часах тупаççĕ. 4.Тĕслĕхрен, эпĕ пĕр кинофильмра йытă вăрманта çухалса кайнă хĕр ачана унăн тутăрĕ тăрăх тупнине курнăччĕ. Унсăр пуçне, манăн шухăш тĕрĕссинеБрем кĕнекинче йытăпа ĕлĕкхи çынсем тĕрлĕ чиртен чĕрĕлме усă курни çинчен çырни те ĕнентерсе парать. |
5.Çапла вара,йытă çынна пурнăçра нумай пулăшать. Вăл хăйне тав тăвасса кĕтмесĕр яланахэтеме пулăшакан çывăх тустесе шухăшлатăп. |
Кĕскетнĕ вариант
Йытта çыннăн çывăх тусĕ теççĕ. Ман шутпа, çакă тĕрĕс, мĕншĕн тесен вăл пире нумай пулăшу парать.
Пĕрремĕшĕнчен, йытă кил-çурта хураллать. Акă, тĕслĕхрен, пирĕн Мухтар палламан çын килнине хаяррăн вĕрсе систерет, кил çывăхне никама та ямасть.
Иккĕмĕшĕнчен,йытăсем çынсене сунарта, полици ĕçĕнче пулăшаççĕ. Вĕсем туйăм лайăх аталаннăран шăршăпа кайăка е çынна часах тупаççĕ. Тĕслĕхрен, эпĕ пĕр кинофильмра йытă çухалса кайнă хĕр ачана йĕрлесе тупнине курнăччĕ.Унсăр пуçне, манăн шухăш тĕрĕссине Брем кĕнекинче йытăпа ĕлĕк чирсенчен сывалма усă курни çинчен çырни те ĕнентерсе парать.
Çапла вара, йытă çыннăн чăн-чăн çывăх тусĕ тесе шухăшлатăп. Вăл хăйне тав тăвасса кĕтмесĕр этеме пулăшать. (98 сăмах)
Тĕп тапхăр
9 класс пĕтерекенсене экзамен ĕçĕн 3-мĕш пайĕнче итленĕ тата вуланă текстсем тăрăх çырма сĕнекен 15.1, 15.2, 15.3 темăсен уйрăмлăхĕсемпе паллаштарасси.
15.1.Сĕннĕ „…”(Тĕслĕхрен, „Аçу-аннÿне хисепле, хăвнах ырă пулĕ”) темăпа калăпăшĕпе пысăках мар (70 сăмахран кая мар) ăслав хайлавĕ çырăр. Экзаменра итленĕ тата вуланă текстсен информацийĕпе усă курăр. Тема пирки хăвăр мĕн шухăшланине уçса парăр.
Хăвăр шухăшăра икĕ аргументпа ĕнентерĕр. Çакна тума ăславăн ĕнентерÿ мелĕсемпе (кÿртĕм сăмахсемпе, ыйтупа хурав пĕрлĕхĕпе, пиркепе следстви, условипе следстви, тĕллевпе услови, хирĕçлев çыхăнăвне палăртакан чĕлхе мелĕсемпе) сахалтан та икĕ хут усă курăр.
Аргументсене (ĕнентерÿ ĕçĕсемпе пулăмсене, фактсене) экзаменра вуланă тата итленĕ текстсенчен илме юрать. Хăвăр курни-илтни, унччен вулани çине те таянма май пур.
Енчен те эсир экзаменра итленĕ тата вуланă текстсене ним улăштармасăр çырса илетĕр пулсан ĕçĕре 0 балл лартса хаклаççĕ.
Уйрăмлăх:Экзаменра итленĕ тата вуланă текстсенче атте-аннене хисеплесси çинчен каланă шухăша (авторсен позицине) йышăнсатекстран цитатăласа е предложени номерне кăтартса илнĕ икĕ аргументпаçирĕплетсе памалла.Пурнăçри е литературăри тĕслĕхсем (хăвăр курни-илтни, унччен вулани) çине те таянма юрать.Тема пирки хăвăр мĕн шухăшланине уçса парса çирĕплетмелле, пĕтĕмлетÿ тумалла.
15.2. Вуланă текстра палăртнă „…” шухăша уçса парсакалăпăшĕпе пысăках мар (70 сăмахран кая мар) ăслав хайлавĕ çырăр.
Хăвăр шухăшăра икĕ аргументпа ĕнентерĕр. Çакна тума ăславăн ĕнентерÿ мелĕсемпе (кÿртĕм сăмахсемпе, ыйтупа хурав пĕрлĕхĕпе, пиркепе следстви, условипе следстви, тĕллевпе услови, хирĕçлев çыхăнăвне палăртакан чĕлхе мелĕсемпе) сахалтан та икĕ хут усă курăр.
Аргументсене (ĕнентерÿ ĕçĕсемпе пулăмсене, фактсене) экзаменра вуланă тата итленĕ текстсенчен илме юрать. Хăвăр курни-илтни, унччен вулани çине те таянма май пур.
Енчен те эсир экзаменра итленĕ тата вуланă текстсене ним улăштармасăр çырса илетĕр пулсан ĕçĕре 0 балл лартса хаклаççĕ.
Уйрăмлăх:Ку темăпа сĕннĕ сочинени ятне вуланă текстран параççĕ. Çырнă чухне сочиненири шухăшитленĕ (изложени) тата вуланă текста çывăх пулать, темăран айккинелле каймалла мар.Сочинени ятĕнче вуланă текстăн „…” шухăшĕ (тĕслĕхрен, „Амăшĕ хăй ачинчен ыррине кăна кĕтет иккен”) палăрать. Шкул ачин çак шухăша хăй мĕнле ăнланнине палăртакан икĕ хуравпа (тезиспа) уçса памалла, текстран цитатăласа е предложени номерне кăтартса илнĕ икĕ аргументпа(ĕнентерÿ тĕслĕхĕсемпе) çирĕплетсе памалла.Пурнăçри е литературăри тĕслĕхсем (хăвăр курни-илтни, унччен вулани) çине те таянма юрать.
Сочинени ятĕнчи шухăша ĕнентернĕ хыççăнпĕтĕмлетÿ тумалла.
15.3. … сăмахаэсир мĕнле ăнланатăр? Хăвăр панă определение уçса парăр. „…” темăпа калăпăшĕпе пысăках мар (70 сăмахран кая мар) ăслав хайлавĕ çырăр.Экзаменра итленĕ тата вуланă текстсен информацийĕпе усă курăр. Тема пирки хăвăр мĕн шухăшланине уçса парăр.
Хăвăр шухăшăра икĕ аргументпа ĕнентерĕр. Çакна тума ăславăн ĕнентерÿ мелĕсемпе (кÿртĕм сăмахсемпе, ыйтупа хурав пĕрлĕхĕпе, пиркепе следстви, условипе следстви, тĕллевпе услови, хирĕçлев çыхăнăвне палăртакан чĕлхе мелĕсемпе) сахалтан та икĕ хут усă курăр.
Аргументсене (ĕçсемпе пулăмсене, фактсене) экзаменра вуланă тата итленĕ текстсенчен илме юрать. Хăвăр курни-илтни, унччен вулани çине те таянма май пур.
Енчен те эсир экзаменра итленĕ тата вуланă текстсене ним улăштармасăр çырса илетĕр пулсан ĕçĕре 0 балл лартса хаклаççĕ.
Уйрăмлăх:Панă темăпа çырнă чухне вĕренекенĕн сĕннĕ сăмаха (вăл текстра хускатнă ыйту (проблема) пулса тăрать) мĕнле ăнланнине сахалтан та икĕ тезиспа(мĕнле ăнланнине палăртакан хуравпа) уçса памалла, вĕсене икĕ аргументпа(ĕнентерÿ тĕслĕхĕсемпе, çаках тата „хăвăр панă определение уçса парăр” тени пулать)çирĕплетмелле.
15.3. сочиненире аргумент икĕ вариантлă:
Пĕри – текстран, тепри – пурнăçран. 2. Текстран илнĕ икĕ аргумент (икĕ текст материалĕпе усă курни)
|
15.1. Ăслав сочиненийĕ |
Текстран цитатăласа е предложени номерне кăтартса илнĕ икĕ аргумент (икĕ текст материалĕпе усă курни) Пурнăçри е литературăри тĕслĕхсем (хăвăр курни-илтни, унччен вулани) çине те таянма юрать. |
|
15.2. Ăслав сочиненийĕ |
Текстран цитатăласа е предложени номерне кăтартса илнĕ икĕ аргумент (икĕ текст материалĕпе усă курни) Пурнăçри е литературăри тĕслĕхсем (хăвăр курни-илтни, унччен вулани) çине те таянма юрать. |
|
15.3. Ăслав сочиненийĕ |
Аргумент икĕ вариантлă: Пĕри – текстран, тепри – пурнăçран (Пурнăçри е литературăри тĕслĕхсем (хăвăр курни-илтни, унччен вулани) çине те таянма юрать). 2. Текстран илнĕ икĕ аргумент (икĕ текст материалĕпе усă курни) |
Кирек мĕнле шухăша та 9 класс пĕтерекенсене сочинени темине кура икĕ текстран илнĕ информаци çине тата хăй курни-илтни, пĕлни, вулани çине, пурнăç опычĕ çине таянтарса ĕнентерме тивĕçлине ăнлантармалла.
Асăрхăр: Сочиненире текстран илнĕ пур сăмаха та, предложение те кавычкăна илсе çырмалла.
Хаклав виçи тăрăх, ачасен сочиненийĕсенче сахалтан та 70 сăмах пулмалла. Çавăнпа 9 класс пĕтерекенсене 85-95 сăмахлă сочинени çырма хăнăхтармалла. Çак ĕç сăмах йышĕ ăнсăртран сахал пуласран кирлĕ (куçарса çырнă чух кĕскетнипех сăмах шучĕ палăртнă шайран сисĕнмеллех чакма пултарать).
Асăрхăр: хăш чухне ача асăрхамасăр мăшăр е икĕ хут калакан сăмахсене те уйрăм шутлама пултарать.
Тезиспа аргумент ăнлавсене уçса парасси (тезис калăплама, аргументсемпе çирĕплетме вĕрентесси).
1. Тезиса калăплани
Мĕн вăл тезис?
Тезис – текстра хускатнă ыйту çине хурав калăплани; хушнă ĕçре панă сăмаха ăнлантарни, уçса пани; ăславра ĕнентермелли шухăш.
Тезиса калăпламалли мелсем:
Манăн шухăшпа (эпĕ шухăшланă тăрăх), çынлăх (сăпайлăх, телей, юрату, тивĕç…) вăл – …
… çын тесе … калама пулать.
… çын тесе çавна калама пулать, кам …
… çын вăл, манăн шухăшпа, …пек.
2. Тĕп пай. Аргументлани
Мĕн вăл аргумент?
Аргумент – тезиса ĕнентерме пулăшакан ĕçсемпе пулăмсем, фактсем, тĕслĕхсем, ăнлантарнисем т.ыт.те.
Аргументсене экзаменра итленĕ тата вуланă текстсенчен илме юрать. Шкул ачисен хăйсем курни-илтни (пурнăçран, кинофильмсенчен), унччен вулани çине таянма (литературăран) та май пур.
Пĕрремĕш тĕслĕх – текстран илнĕ аргумент
Акă, А. Артемьев çырнă текстра … тенĕ.
Каланине ĕнентерме …-мĕш предложение илсе пăхатпăр.
…-мĕш предложени … шухăша çирĕплетет.
Ку шухăша … А. Артемьев текстĕнчи …-мĕш предложенипе çăмăллăнах ĕнентерме пулать.
Сăмахран, панă текстри сăнар тыткаларăшне (калаçăвне, хăтланăшне) тишкерсе … (мĕн курма пулнине çырмалла) курма пулать.
Иккĕмĕш тĕслĕх – пурнăçран илнĕ аргумент.
Хамăр пурнăçра та эпир …. тĕслĕхсене сахал мар куратпăр.
Сăмахран, … кунĕнче (шкулта, библиотекăра, музыка шкулĕнче) пире çавăн пекрех пулăм (ĕç, истори) çинчен каласа пачĕç.
Хамăн ачалăхран эпĕ çакăн пекрех ĕç çинчен аса илетĕп.
Унсăр пуçне, манăн шухăш тĕрĕссине литература (обществознани, истори, физика, биологи, географи…) учебникĕсенчи тĕслĕх те ĕнентерсе парать.
3. Сочинени пĕтĕмлетĕвĕ
Пĕтĕмлетÿ (аргументсем çине таянса тата тезиспа çыхăнтарса тунă пĕтĕмлетÿ)
Çапла вара, …
Апла пулсан, …
Каланине пĕтĕмлетсе, … палăртмалла (палăртас килет).
… тесе шухăшлатăп.
… шанас килет.
… çакăн пек шухăшсем çуралчĕç.
Ăслав сочиненийĕн тытăмĕ çапла пулмалла:
Сочинени пуçламăшĕ (ум сăмах) – тезис.
Тĕп пайĕ – 2 ĕнентерÿ (2 аргумент): текстри (итленĕ тата вуланă текстсенчи) + пурнăçран е литературăран илнĕ тĕслĕхсем.
Сочинени вĕçĕ – пĕтĕмлетÿ.
Итленĕ тата вуланă тектсем тăрăх çырнă сочинени çирĕп йĕркене пăхăнмалла. Сочинение сĕннĕ тема ячĕпе (ыйту лартма е панă ыйтупа) пуçлама юрать. Тĕслĕхрен, 2017 çулта 9 класс пĕтерекенсене чăваш чĕлхипе патшалăх шайĕнче тытмалли тĕп экзамен ĕçĕн тĕслĕх варианчĕн 3-мĕш пайĕнче сĕннĕ темăсем тăрăх çапла пуçлама юрать: 15.1. Аçу-аннÿне хисепле, хăвнах ырă пулĕ теççĕ; 15.2. Чăнах та амăшĕ хăй ачинчен ыррине кăна кĕтет-ши?; 15.3. Мĕн вăл çынлăх?
Пĕрремĕш абзацра 1-мĕш предложенире палăртнă проблемăна уçса пани, лартнă ыйту çине хурав памалла (урăхла каласан тезис калăпламалла).
Иккĕмĕш абзацра итленĕ тата вуланă текстсенчен 1-мĕш аргумента (ĕнентерĕве) илсе памалла. Малтан 9-мĕш класс пĕтерекенсен хăйсем мĕнле ăнланнине уçса памалла (автор позицине ăнланса ачан хăйĕн шухăшне палăрмалла). Унтан текстри предложени номерне кăтартмалла е цитатăласа ĕнетермелле.
Виççĕмĕш абзацра 2-мĕш тĕслĕхе (аргумента) пĕрремĕш евĕрех илсе ĕнентерсе памалла.
Тăваттăмĕш абзацра – пĕтĕмлетÿ. Пĕтĕмлетÿ тÿрремĕн тезиспа (пĕрремĕш абзацпа) çыхăнмалла.
2017 çулта 9 класс пĕтерекенсене
чăваш чĕлхипе патшалăх шайĕнче тытмалли тĕп экзамен ĕçĕн тĕслĕх варианчĕн 3-мĕш пайĕнче сĕннĕ темăпа çырнă ăслав сочиненийĕн тĕслĕхĕ
Аçу-аннÿне хисепле, хăвнах ырă пулĕ теççĕ. Эпĕ çак шухăшпа килĕшетĕп. Ман шутпа, пирĕн атте-аннене ачаранах пулăшмалла, хисеплемелле, упрамалла. Ÿссе çитĕнсен те тăван çынсене манма юрамасть, килсех çÿремелле.
Акă,тĕслĕхрен, итленĕ текстра та ача амăшне хисеплени сисĕнет. Вăл „малашне аннене хамăн та пулăшасчĕ” текен шухăш патне çитет.
Пирĕн хамăра ÿстернĕ çыннăмăрсене кулянтарас марччĕ. Тĕслĕхрен, вуланă текстри 14-мĕш предложени ача-пăчан килсе каяймасан та ашшĕ-амăшне хисеплесе хыпар ярсах тăмалла текеншухăша çирĕплетет.
Сăмахран, манăн аннен йăмăкĕ тахçанах Мускавра пурăнать. Вăл яла сайра килсе каять, анчах кукамай патне кунсерен тенĕ пекех шăнкăравлать.
Каланине пĕтĕмлетсе, атте-аннене хисеплени хамăршăнах ырă пулнине палăртас килет.(95 сăмах)
|
15.1. Аçу-аннÿне хисепле, хăвнах ырă пулĕ (Ăслав сочиненийĕнчи шухăша уçса пымалли йĕркене цифрăсемпе палăртнă: 1,2,3,4,5) |
||
|
Сочинени пуçламăшĕ (ум сăмах) – тезис |
Тĕп пайĕ – 2 ĕнентерÿ (2 аргумент): текстри 2 тĕслĕх (итленĕ тата вуланă текстсенчи) + пурнăçран е литературăран илнĕ тĕслĕхсем. 3 аргумент илнĕ: иккĕшĕ итленĕ тата вуланă текстсенчен, тепри пурнăçран |
Сочинени вĕçĕ – пĕтĕмлетÿ |
|
Аçу-аннÿне хисепле, хăвнах ырă пулĕ теççĕ. Эпĕ çак шухăшпа килĕшетĕп. Ман шутпа, пирĕн атте-аннене ачаранах пулăшмалла, хисеплемелле, упрамалла. Ÿссе çитĕнсен тетăван çынсене манма юрамасть, килсех çÿремелле. |
Акă,тĕслĕхрен,итленĕ текстра та ача амăшне хисеплени сисĕнет. Вăл „малашне аннене хамăн та пулăшасчĕ” текен шухăш патне çитет. Пирĕн хамăра ÿстернĕ çыннăмăрсене кулянтарас марччĕ. Тĕслĕхрен, вуланă текстри 14-мĕш предложени ача-пăчан килсе каяймасан та ашшĕ-амăшне хисеплесе хыпар ярсах тăмалла текеншухăша çирĕплетет. Сăмахран, манăн аннен йăмăкĕ тахçанах Мускавра пурăнать. Вăл сайра килсе каять, анчах кукамай патне кунсерен тенĕ пекех шăнкăравлать. |
Каланине пĕтĕмлетсе,атте-аннене хисеплени хамăршăнах ырă пулнинепалăртас килет. |
Хыç сăмах
Ăслав сочиненийĕ çырма вĕреннĕ чухне чи кирли сочинени темине тĕрĕс ăнланни, ăна уçса памалли мелсене суйласа илме пĕлни. Çакна тума вара ăслав сочиненийĕн тытăмне çирĕп пĕлни, тезис калăпламалли, аргументсем илсе памалли ăслайсемпе усă курма пĕлни кирлĕ. Сочинени ĕçĕ виçĕ пайран тăнине асра тытса яланах шухăша пĕтĕмлетсе хăвармалла. Пĕтĕм ĕç сĕннĕ темăпа çыхăнса пымалла.
Проект ĕçĕпе паллашса ăслав хайлавĕн çирĕп тытăмне пăхăнма вĕрентни, сочинени тĕслĕхĕсене тишкерни шкул ачисемшĕн питĕ усăллă, курăмлă пулать.
Манăн проект ĕçĕпе усă курса чăваш чĕлхипе литературине вĕрентекенсем 9-мĕш класс пĕтерекенсене чăваш чĕлхипе патшалăх шайĕнче тытмалли тĕп экзамен ĕçĕн 3-мĕш пайĕнче сĕннĕ пур темăпа та ăслав тĕсĕпе тÿр килекен сочиненисем çăмăллăнах çырма вĕрентессе шанас килет.
Усă курнă литература
Вахрамеева З.Ф. Сочинени çырма вĕрентесси / З.Ф. Вахрамеева, П.А. Архипов. – Шупашкар: Чăваш кĕнеке изд-ви, 1983. – 128 с.
Абрамов В.А. Сочинени мӗнле ҫырмалла: вӗренӳ пособийӗ / В.А. Абрамов, О.И. Печников. – Шупашкар,1998. – 92 с.
Чăваш чĕлхипе экзамена хатĕрленесси: 9-мĕш класс / Ю.М. Виноградов пухса хатĕрленĕ. – Шупашкар: Чăваш Республикин вĕренÿ институчĕн изд-во центрĕ, 2010. – 111 с.
Егорова А.С. 2017 çулта 9-мĕш класс пĕтерекенсене патшалăх шайĕнче тытмалли экзамена хатĕрлесси. – http://www.shkul.su/v23
2017 çулта 9 класс пĕтерекенсене чăваш чĕлхипе патшалăх шайĕнче тытмалли тĕп экзамен ĕçĕн тĕслĕх варианчĕ (демонстративный вариант контрольных измерительных материалов для проведения в 2017 году единого республиканского экзамена по чувашскому языку) – http://gov.cap.ru/SiteMap.aspx?gov_id=897&id=2418143&title=Edinij_regionaljnij_ekzamen_po_rodnomu_yaziku_i_rodnoj_literature
Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/254584-slav-sochinenij-yrma-vrentessi-vren-pro