Сайын туьунан сочинение

Дьи²нээх суруналыыс диэн кимий?

Суруналыыс – диэн кимий? Бу санаатахха, уустук да ³йд³бµл эбит. Мин оскуолабын бµтэрдэхпинэ, суруналыыс идэтигэр µ³рэнэр санаалаах сылдьабын. Ол эрэн, дьи²нээх суруналыыс диэн кимий, кини хайдах буолуохтаа±ый диэни бу ылын да этэр ыарахан эбит.

Аан бастаан хайдах са±аламмытай? Мин бэйэм сытыы-хотуу са²арбыт-и²эрбит о±о буоларым бы´ыытынан, биир сиргэ чу²куйа олорорбун с³бµлээбэппин. £сс³ 7 кылааска µ³рэнэ сырыттахпына, суруйар, айар дьо±урбун бэлиэтии к³р³н, учууталым «Дьо±ур» эдэр корреспонденнар куру´уоктарыгар сырыт диэн ы²ырбыта. Мин боруоба±а сылдьан, дьарыктанан са±алаабытым. Уонна бу эйгэни эппинэн-хааммынан с³бµлээн, кµн бµгµ²²ээ²²э дылы кэмсиммэппин.

О±отук санаабынан, суруналыыс диэни хайдах ³йдµµрбµнэн бы´аарарга холоннум.

Суруналыыс диэн, бастатан туран, мин киэн туттар ки´им, ымыы о²остор идэм буолар. Кини са²алаах-и²элээх, сытыы ³йд³³х, дьону кытта тµргэнник уопсай тылы булар, дьаныардаах чинчийээччи. Суруналыыс – бу талаан, чахчы талаан! Дьону кытта хайа да тµгэ²²э уопсай тылы булуу, сµµ´µнэн информацияны билии, ону киэ² ара²а±а табыгастаах ³ттµнэн тиэрдии, олох араас кµµппэтэх тµгэнигэр тµбэ´ии, дьон ку´а±ан санаатын тулуйуу,  наада буолла±ына, ырыа´ыт да, µ²кµµ´µт да буолуу – бу барыта биир ки´иэхэ, суруналыыс диэн идэлээх ки´иэхэ тµмµллэ сылдьар.

Кини µлэтэ уустук. Уустук гынан баран, тµмµктээх. Кµн-дьыл аа´ыа, оттон дойдубут сонуна барыта ха´ыакка µйэлэр тухары хаалыа.  

Мин оскуолам и´инэн тахсар ха¤ыакка, туох эрэ са²аны киллэрээччи, са²аны µ³рэтээчи, билээччи оруолун толоробун. Ол и´ин хас кµн ахсын бэйэм билиитин кэ²этэбин. Эдэр корреспондент буоларым бы´ыытынан кµнтэн кµн элбэ±и билэргэ дьулу´абын, сайдан и´эргэ кы´аллабын. Кµннэтэ суруналыыс буоларга кы´аллабын. Мин киэн туттар уонна холобур оҥостор суруналыыспынан Саха Республикатын бастакы идэлээх суруналыыс дьахтара, «Кыым» хаһыаты тилиннэрбит, биһиги биир дойдулаахпыт Егорова Федора Петровна буолар.

Дьи²нээх суруналыыс – хорсун ки´и. ¥³рµµлээх эрэ сонуннарынан му²урдаммакка, ыксалаах, ку´а±ан бы´ылааннары сырдатар эмиэ µлэлээх. Онуоха барытыгар кини бэлэм буолуохтаах.

Суруналыыс – уус киһи. Чахчы дьи²нээх суруналыыс ки´и дьон оло±ор сабыдыаллыа с³п. Кини дьо²²о с³пк³ бэйэтин санаатын тиэрдэр.

Дьон туохтан µ³рэрин-хомойорун, интэриэ´ин этинэн-хаанынан билэр буолуохтаах. ¥³рэхтээхтэр и´ин, µчµгэй былыргыга историктар кы´аллаллар, µчµгэй били²²игэ – бэлиитиктэр, онтон инникигэ – суруналыыстар.

Онон, тµмµктээн эттэхпинэ, дьи²нээх суруналыыс диэн кытаанах санааны, куруук барыга бары к³хт³³х буолары, ха´ан да санаатын тµ´эрбэт, тадааннаах ки´и.

Мин бу эйгэ±э кыратык да сыстан, µгµс дьону кытта билсэбин, республикабыт ха´ыаттарын, телевидениятын суруналыыстарын кытта алты´ан, олохпор элбэ±и и²эринним.

Романова Люда, 9 кыл

«Дьо±ур» эдкорпост.

Кэбээйи

Саха тылын сарсыҥҥыта

Кыттыыны ылар:

Кэбээйи улууһун Е.Е.Эверстов аатынан

 Кэбээйи орто оскуолатын «Дьоҕур»

 эдкорпост корреспонденнара

Салайааччы: Павлова М.Е.

Олунньу 13 кµнэ «Саха тылын уонна суругун» кµнµнэн биллэр. Бу кµн суругу-бичиги олохтообут учуонай Семен Новгородов аатын сµгэр. Бу кµн би´иги Сахабыт Сиригэр сыл аайы бэлиэтэнэр. 15 сыл аннараа ³ттµгэр Саха республика бастакы президенин Михаил Ефимович Николаев уураа±ынан олохтоммута. Оскуолаларга Саха суруйааччыларын, поэттарын кытта к³рсµ´µµлэр буолаллар, араас конкурстар, быыстапкалар тэриллэллэр. Республика µрдµнэн Саха тылыгар аннаммыт уру´уйдар быыстапкалара тэрилиннилэр. О±олор Сахабыт сирин т³рµт тылын умсугуйан туран µ³рэтэллэр.

Ол курдук би´иги оскуолабытыгар эмиэ сылын аайы саха тылыгар анаммыт уруоктар, кылаас чаастара, викториналар, уус-уран аа±ыы кµрэхтэрэ, радионнан биэриилэр тэриллэн ыытыллаллар. Онон биһиги оскуолаҕа төрөөбүт тылбыт суолтата хаһан да сүппэт.

О±олоор, т³р³³бµт тылыгытын харыстаа² уонна µ³рэти²!

Максимова Даща 6 кылаас

Хас биирдии ки´и ийэ куттаах, ол и´ин ийэ тыллаах. Онон ийэ тылынан са²арыы удьуор т³рдµн туттууну диэн µ³рэтэбит. Кырдьык, т³р³³бµт тылым — бу ийэм биэрбит тыла. Т³р³³бµт тылын билбэт ки´и, толкуйдуур дьо±урун сµтэрэр, т³р³³бµт тыл ки´иэхэ ³йµгэр — санаатыгар, майгытыгар-сигилитигэр дьайар кµµ´э улахан. Ки´и бастаан бэйэтин тылын учугэйдик билиэхтээх, ол тылын атын тылы µ³рэтэригэр тирэх буолар. Т³р³³бµт тылбынан сатаан са²арар, толкуйдуур, истээччи бол±омтотун тардар курдук кэрэхсэбиллээхтик кэпсиир буоллаххына, ха´ан ба±арар µчµгэйдик µ³рэниэм, талан ылбыт идэбинэн сити´иилээхтик бµтэриэм, элбэх до±оттордоох буолуом дии саныыбын. Т³р³³бµт тылын билбэт ки´и саха суруйааччыларын айымньыларын аа±ан ³йд³³б³т. Ол и´ин кинигэни аахпат буолар. Оччотугар норуот муудара´ын, дохуобунай баайын, оло±ун историятын билбэт. Онон т³´³ кыалларынан т³р³³бут т³рµт тылбытынан кини сайдар сарсыҥҥытын туһугар ыраастык са²арыа±ы², кичэйэн µ³рэтэн харыстыа±ы²!    

                                                                   Павлова Алина, 9 кылаас

Би´иги т³р³³бµт дойдубут  — Саха сирэ. Т³р³³бµт тылбыт сахалыы. Дьиэбитигэр, оскуола±а сахалыы тылынан кэпсэтэбит. Хас биирдии омук т³р³³бµт тылын таптыахтаах, харыстыахтаах. О±олору кыра эрдэхтэриттэн т³р³³бµт тылларыгар µ³рэтиэхтээхтэр. Оччо±о биирдэ Саха омуга т³р³³бµт тылын сµтэрбэт.

 Би´иэхэ оскуола±а саха тылын уонна литературатын уруогун та´ынан КНРС(Я) (Культура Народов Республики Саха якутия) диэн предмети µ³рэтэллэр. Ол предмет би´иэхэ сахалыы сиэри — туому хайдах туту´арга µ³рэтэр, т³р³³бµт айыл±абытын харыстыырга, кэрэ±э, сырдыкка тарды´арга. Ону та´ынан Саха сиригэр олорор атын кыра ахсааннаах омуктар олохторун дьа´ахтарын ту´унан эмиэ µ³рэтэбит.

Маны та´ынан, о±о тылын-³´µн, уус-ураннык суруйар дьо±урун сайыннарар «Дьо±ур» эдкорпост, «Нуклеус» научнай тµмсµµ, «Тэгэлик» куру´уок µлэлиир.

Мин ба±а санам диэн, би´иги ийэ тылбыт ха´ан да сµппэтин, т³р³³бµт тылбытын харыстыа±ы² уонна ³р³ тутуо±у²!

                                                                   Винокурова Таня, 6 кылаас

                                                                   Т³р³³бµт т³рµт тылым

                                                                   Бу тыынар салгыным курдук,

                                                                   Иитиллибит ийэ тылым

                                                                   Бу и´эр ута±ым курдук.

                                                                                            В.Власов.

  Саха тыла — мин т³р³³бµт тылым. Т³рө³бµт тылын билэр ки´и атын тылы µчµгэйдик уонна судургутук ылынар.

   Хас бирдии норуот бэйэтэ тыллаах — ³ст³³х, дьи² баай култууралаах, былыргы историялаах.

  Мин омугум — саха. Сха омук т³рµт тыла — саха тыла. Бу тыл тюрскай тылларга киирэр. Саха тыла олус баай, дири² ис хо´оонноох.

  Аан бастаан сахалыы алпаабыты т³рµттээбит ки´и буолар саха биллиилээх деятэлэ Семён Андреевич Новгородов. Кини бу би´иги алпаабаппытын т³рµттээбит буолан, би´иги сахалыы аа±абыт, суруйабыт, кэпсэтэбит.

  Би´иэхэ кылааспытыгар саха тылын уруога нэдиэлэ±э иккитэ эрэ буолар. Мин санаабар бу а±ыйах. Бэйэбит т³р³³бµт тылбытын элбэхтэ µ³рэтиэхтээхпит, билиэхтээхпит.

  Тыл- ки´и айбыт биир эриэккэс к³стµµтэ. Сахабыт тыла баай, кэрэ, хомо±ой, ол и´ин бар±ара тупса турар, сайдар- µµнэр кэскиллээх. Тылы имитэ- хомута тутар эрэ ки´и кини сµмэтин µчµгэйдик ³йдµµр.

  Онон мин санаабар саха ки´итэ т³р³³бµт тылын µ³рэтиэхтээх, билиэхтээх, сайыннарыахтаах.

                                                                    Эверстов Алёша, 7 кылаас.

Саха тыла — мин т³р³³бµт тылым, оло±ум тыла, саргылаах сахам са²ата буолар. Саха тылыгар норуоппут оло±о сурулла сылдьар. ¥³рэхтээхтэр этэллэринэн, тыл диэн дьол, эрэл, доруобуйа, сиэр-майгы эбит. Тыл дьадайыыта- норуот дьадайыыта. Тыл тиллиитэ- норуот тиллиитэ буолуо±а.

 Мин сахам тылын с³бµлµµбµн уонна кининэн киэн туттабын. Мин атын омуктар курдук нууччалыы, кытайдыы, английскайдыы са²арбаппын. Саха сиригэр т³р³³бµппµн кэмсиммэппин. Ойуурга µµнэр мастар, µµнээйилэр, сир астара, кµ³ллэрэ, эбэлэрэ, кыыллара-к³т³рд³р³, сыта-сымара бу барыта мин т³р³³бµт дойдубар Сахам сиригэр эрэ баар.

Сметанина Саина, 6 кылаас

Саха тыла — бу би´иги киэн туттар тылбыт буолар. Саха тыла — биьиги национальнай тылбыт буолар.

Мин сахабын, сахалыы санарабын. Ийэлээх а±ам, чугас дьонум бары бу ийэ тылбытынан кэпсэтэбит, са²арабыт.

Мин санаабар, били²²и бириэмэ±э сахабыт тыла сµтэн, мэлийэн эрэр диэххэ с³п. Сахабыт тыла кэхтибэтин, сµппэтин ту´угар, би´иги улахан дьон буолан, ийэ-а±а дэттэхпитинэ, о±олорбутун кыра эрдэхтэриттэн сахалыы са²аран µ³рэтиэххэ наада. Республикабыт оскуолаларын аайы саха тылын уруогун киллэрэллэригэр, µ³рэтэллэригэр дьулу´уохха наада. То±о диэтэр, саха норуотун ахсаана кµнтэн кµн а±ыйыы туруон с³п. Оннук тµгэн буолбатаны ту´угар элбэхтик µ³рэтиэххэ.

Мин сахам тылын таптыыбын! Сахам тылынан киэн туттабын!

Марианна Кобякова, 9 кылаас

«Оскуола олоҕун аргыһа»

хаһыат республикатааҕы күрэҕин олус астынным!

Бу тэрээһин муус устар 4 күнүгэр Кэбээйи улууһун Мастаах нэһилиэгэр буолан ааста. Биһиги оскуолаттан икки эдкорпост, «Дьо5ур» (сал. Павлова М.Е) уонна «Нуклеус» (сал. Заровняева В.Н.), бу республикатаа5ы күрэххэ кытынныбыт.

Биэс аҥаар чаас устата айаннаан, Мастаах ыалдьытымсах сиригэр-уотугар тиийдибит. Билэр ыалбытыгар хонон-өрөөн баран, аныгыс күн сарсыардатыттан үлэбит-хамнаспыт саҕаланна. Мастаах сабыс-саҥа таас оскуолата бөһүөлэк килбэйэр киинин киэргэтэр эбит. Сып-сырдык, ып-ыраас, киэҥ кылаастар, сабыс-саҥа үөрэх тэриллэрэ. Оҕолор оскуолаларын харыстыыллара тута харахха быраҕыллар.

Саха Репсубликатын бастакы идэлээх суруналыыс дьахтара, «Кыым» хаһыаты тилиннэрбит, Мастаах олохтооҕо Егорова Федора Петровна 80 сааһыгар анаммыт научнай-практичексай конференция аһыллыыта олус үөрүүлээхтик ааста.

Бу конференция иһинэн «Оскуола олоҕун аргыһа» диэн оскуола иһинэн тахсар хаһыат күрэҕэ саҕаланна. Дьокуускай  куораттан биһиги күөх экраҥҥа көрөр, хаһыакка эрэ ааҕар суруналыыстарбыт дьүүллүүр сүбэҕэ баалларыттан астына да, салла да санаабытым. Ол курдук, «Кыым» хаһыаттан Альберт Капрынов, Петр Петров, «Бэлэм буолтан» Мария Данилова о.д.а. бааллара. Оскуола хаһыаттарын көмүскүү Кэбээйи, Куокуй, Мастаах, Мукучу, Баҕадьа оскуолаларыттан уопсайа 11 хамаанда кэлбиттэрэ. Күрэхтэһии олус кэрэхсэбиллээхтик ааста. Кыттыбыт оскуолалар бары анал номинацияларынан бэлиэтэннилэр.

Хаһыат үлэһиттэрэ мустубут эдэр корреспонденнары, конференция кыттыылаахтарын, учууталлары уонна көннөнрү ааҕааччылар элбэххэ үөрэттилэр, хаһыат тула санаа атастастылар.

Мин ордук сэргээбитим диэн Мастаах олохтоохторо, оҕолоро Федора Петровна Егорованы билиҥҥэ диэри ахталларын, убаастыылларын. Кини «Кыым» хаһыаты ыарахан кэмнэргэ быыһаабыт үтүөтүн хаһан да умнубаттар эбит. Киниэхэ анаан кинигэ презентацията буолбутун манна эмиэ бэлиэтиэххэ наада.

Эбиэт кэннэ Федора Петровна олоҕун уонна айар үлэтин сырдатар научнай-практичексай конференцич 3 сүһүөҕүнэн бэрт дириҥ ис хоһоонноохтук буолла. Саамай элбэх чинчийээччи, биллэн турар, Мастаах орто оскуолатыттан кытынна.

Маны таһынан бары суруналыыстары кытта атах тэпсэн олорон, суруналыыс идэтигэр үөрэннибит. Суруналыыс идэтэ олус ыарахан, ол эрэн интэриэһинэй эбит.

Кэмпириэнсийэ түмүктүүр чааһыгар Мастаах талааннаах ыччатын, олохтоохторун эҕэрдэ кэнсиэрдэрин көрөн дуоһуйа сынньанныбыт.

Саамай сүрүн сонуммун түмүккэ анаан-минээн хаалларбыппын кэпсиибин. Биһиги оскуолабыт «Дьоҕур» эдэр корреспонденнарын түмсүүтэ бу күрэххэ «ОСКУОЛА БАСТЫҤ ХАҺЫАТА» диэн үрдүк ааты ыламмыт үөрүүбүт муҥура суох!

Күн бүтүүтэ кыайыы-хотуу көтөллөнөн, Кэбээйибитигэр айаннаабыппыт.

Вася Стручков, 5 кыл

«Дьо5ур» эдкорпост. Кэбээйи.

Биһиги  5 «а» кылааспыт олус интэриэһинэй олохтоох коллектив буолабыт. Араас тэрээһинэргэ кыттан мэлдьи миэстэлэһэбит, оскуолаҕа, нэһиэлиэккэ буолар тэрээһиннэргэ бары көхтөөхтүк кыттабыт.

Биһиги кылааспыт чаастара олус кэрэхсэбиллээхтик ааһаллар. Кылааспыт салайааччыта Мария Егоровна Павлова кылаас чааһын, мунньахтары бэйэ-бэйэлэригэр майгыннаспат баай ис хоһоонноох, араас темалаах гына бэлэмнээн ыытарын бары олус сөбүлүүбүт.

Кылаас чааһыгар араас слайдалары көрөбүт, кэрэ-бэлиэ дааталары бэлиэтиибит, кэрэхсэбиллээх дьону кытта көрсөбүт, элбэҕи билэбит-көрөбүт. Биһиги кылаас Кэбээйитээҕи кыраайы үөрэтэр музейы, Г.Г. Кобяков аатынан библиотеканы кытта мэлдьи утумнаахтык үлэлиибит, араас өйдөбүнньүк сирдэргэ экскурсиялыыбыт.

Бу үгэспитин тутуһан соторутааҕыта Г.Кобяков аатынан библиотекаҕа олус интэриһинэй кылаас чааһын ыыттыбыт. Улуустааҕы «Дабаан» хаһыаппыт 70 сылыгар түбэһиннэрэн, библиотека үлэһиттэрэ хаһыат сайдын кэлбит историятын, Кэбээйиттэн көхтөөх корреспонденнар тустарынан умсугутуулаахтык кэпсээтилэр.

Чуолаан, Григорий Григорьевич Кобяков олоҕун, айар үлэтин тула истиҥник кпсэтии таҕыста. Григорий Кобяков биһиги Кэбээйибит чаҕылхай талааннаах поэта, дойдубут айылҕатын, үлэһит дьонун нарын-намчы тылынан хомоҕойдук хоһуйбут хоһоонньута буолар. Мин кини хоһооннорун кыра эрдэхпиттэн ааҕааччыбын. Кини дьиэ кэргэнэ тэрийбин хоһоон күрэҕэр кыттыбытым, эдьиийим Моника кыайыылаахтартан биирдэсэтэрэ буолан, анала бирииһинэн наҕараадаламмыта.

Бу кылааспыт чааһыгар бибилиотека үлэһиттэрэ чулуу поэт олоҕун, айымньытын туһунан кэпсэтилэр. Кэрэхсэбиллээх ыалдьыппыт — Г.Кобяков быраата Иосиф Григорьевич Кобяков. Кини убайын олоҕун, айар үлэтин туһунан дириҥ ис хоһоонноох иһитиннэрии оҥордо. Биһиги билбппитин биллибит, элбэххэ үөрэннибит. Холобур, Г.Кобяков талааннаах физик, математик, дэгиттэр талааннаах киһи, биллиилээх поэт эрэ буолбакка, кини өссө спортсмен, сүүрүк, ыстаҥаһыт, тустуук, гимнаст, хайыһардьыт эбит. Иосиф Кобяков бэйэтэ эмиэ олус өйдөөх, үөрэх-билии өттүгэр улахан дьоҕурдаах, физик, математик, айылҕаттан олус талааннаах поэт быһыытынан биһиги улууспутугар биллэр киһи. Оскуолаҕа үөрэммит сылларыгар түөрт бырааттыы Кобяковтар оскуола бастыҥ үөрэнээччилэрэ этэ диэн дьонум билиҥҥээҥҥэ диэри кэпсээннэрин истэбин.  Тэрээһиҥҥэ кылаас оҕото барыта хоһоон аахта.

Түмүгэр ыалдьыппытыгар, библиотека үлэһиттэригэр дьоһун тэрээһиҥҥэ кыттыыны ылбыттарыгар ис сүрэхпиттэн махтанабыт.

Вася Стручков, 6 кылаас

«Дьоҕур» эдкорпост. Кэбээйи

Тимофеев Стефан

Үрүйэ

Утаппыт көтөр-сүүрэр

Уйгулаах уугуттан

Уулаан-ыймахтаан

Уоскуйан ааһаллар.

Максимов Гриша

Кыһыҥҥы күн

таптыыбын Сахам сирин

Кыһыҥҥы тыйыс күнүн,

Чараҥ кырыа симэҕин,

Дуйдуур көмүс күлүмүн.

Протопопов Игнат

Маҥнайгы хаар

Ып-ыраас,

Сып-сырдык

Көбүөрүнньүк хаар

Күн уотугар

Күлүмүрдээн көһүннэ.

Находкин Женя

Кыһыҥҥы күн

Манна баар бары маҥан

Маҥан кырса, кырынаас,

Маҥаҥҥа маҥанынан

Маҥан хабдьы суруйар.

Степанова Айта

Кыһыҥҥы күн

таптыыбын Сахам сирин

Кыһыҥҥы тыйыс күнүн,

Чараҥ кырыа симэҕин,

Дуйдуур көмүс күлүмүн.

Из благодатной воды ручья

Утоляя жажду свою,

от долгой дороги унося

Отдыхают перелетные птицы

Люблю я суровые морозы

Необьятной моей земли,

Инея белой рощи зимы,

Рощи озолоченный блеск .

Светлые и чистые снежинки

От солнца засверкали,

Коврое снежное одеало

Словно серебро заблестели

Здесь вокруг белым бело

Белый песец и горностай,

Белым мелом на снегу

Пишет белая куропатка.

Люблю свою родную землю

Ее суровые зимние дни,

Покрытые снегом леса

Ее пленящие золотые тени.

«СОЛНЫШКО» cайыҥҥы үөрэх лааҕыра

Е.Е. Эверстов аатынан Кэбээйи орто оскуолата сүрүн үөрэҕи таһынан сайыҥҥы сынньал кэмигэр араас хайысханан лааҕырдары тэрийэн үлэлэтэр. Ол курдук, үөрэх лааҕырдарыттан биирдэстэринэн «Солнышко» лаа5ыр быйыл эмиэ 7-8 кылаас үөрэнээччилэрин муста. Бу лааҕыр уратыта диэн үс омук тылын, английскай, нуучча уонна төрөөбүт тылын, дириҥэтэн үөрэтии буолар. Лааҕыр сүрүн сыалынан ОГЭ курдук тургутук экзамен сорудахтарынан билиини дириҥэтии, төрөөбүт тылынан уус-ураннык саҥара үөрэнии, айар дьоҕуру сайыннарыы буолар. Салайааччыларынан омук тылын учуутала Колесова В.А., нуучча тылын учуутала Обутова М.В., саха тылын учуутала Павлова М.Е. үлэлээтилэр.

   Мантан аллараа лааҕыр кэмигэр үөрэнээччилэр айар үлэлэриттэн сороҕун ыытабыт.

Арай мин баһылык эбитим буоллар…

 Арай мин  баһылык эбитим буоллар, төрөөбүт нэһилиэгим тас көстүүтүн тупсарараары,  саҥа тпусаҕай көстүүлээх дьиэлэри туттарыам этэ. Тоҕо диэтэргит, ханнык баҕар кэлии киһи аан бастаан хараҕа дьиэҕэ-уокка быраҕыллар, онтон нэһилиэк хайдах дьаһанан олороро сыаналанар.

Ону тэҥэ, кэлэр-барар суолбутун көннөттөрүөм, алдьанан эрэр хаарбах дьиэлэри оҥотторуом этэ.

Хас улуус аайы оҕо оонньуур площадкалара оҥоһуллаллар. Биһиэхэ эмиэ кыра оҕолорго са²а оонньуур площадка аһыахпын баҕарабын. Оччоҕо оҕолор таах уулуссаҕа сылдьыбакка, манна үөрэ-көтө бириэмэлэрин атаарыахтара этэ.

Арай мин баһылык буолар күннээх буоллахпына, нэһилиэкпэр саҥа  гостиница, үчүгэй сиибээс, wi-fi киллэттэриэм. Оччоҕо сайдыы барыа.

Кырдьаҕастарга сынньаналларыгар дьиэ туттарыхпын баҕарабын. Бииргэ түмсэн сэһэргэһэр, хаһыат, сурунаал ааҕар, уопсайынан көрсүһэр сир баарар буоллар.

Ити курдук мин нэһилиэгим үүнүөн-сайдыан баҕарабын.

Петя Сметанин, 7 кыл

Дьиҥнээх саха кыыһа хайдах буолуохтааҕый?

Үөрэхтээхтэр бэлиэтииллэринэн, урут  уол оҕо кыыска сыһыана атын хайысханан барара. Кыыс оҕо-айылҕа маанылаах далбара. Кини нарын намчы, көрсүө сэмэй, ураты уйан, ыраас, аһыныгас сүрэхтээх. Кыыска сыһыан сырдык уонна ыраас өйдөбүллээҕэ. Бу бастакы тирэҕинэн ыал иллээх – эйэлээх олоҕо, оҕону таптааһын, ийэҕэ, аҕаҕа ытыктабыллаах сыьыан буолаллара. Чугас дьоно, аймахтара кыыс оҕоҕо ураты эйгэни тэрийэллэрэ: ыараханы көтөхтөрбөттөрө, сүктэрбэттэрэ, кыыс танаьа- саба ыраас буолуохтааҕа. Кыыс бэйэтэ балыстарын, инилэрин харайсара, оҕолуура, дьиэ бары үлэлэрин сатыыра.

Бу утуму тутуһан кыыстан маннык быраабыланы ирдииллэр:

— кыыс чэбэрдик туттуохтаах;

— таҥаһын харыстыахтаах;

-чэпчэкитик үктэниэхтээх; тыастаахтык хаамыа суохтаах;

— баттаҕын ыьыа суохтаах;

— дьон ортотугар улаханнык саҥара, хаһытыы сылдьыа суохтаах;

— хоһо мэлдьи хомуллаҕас буолуохтаах;

— улахан дьону кытта этиһиэ суохтаах;

— көнөтук тутта сылдьыахтаах;

— ыраастык аһыахтаах;

— дьиэҕэ хаһаайка эбээһинэһин толоруохтаах.

Болҕомто кыыс ис туругар, мааны майгытыгар туһаайыллыахтаах.

Ийэ уонна кыыс биир тыыннаахтар, уран айылҕалаахтар.

Мин ийэбинээн мэлдьи биир санаалаахпыт, бэйэбит эрэ аһаҕастык кэпсэтэр кистэлэҥнээхпит. Ийэм дьиэ иһинээҕи улэҕэ-хамнаска сыһыаран, тугу да мээнэ көрөн олорбот гына иитэр. Бу ситим хаһан да быстыбатар.

Биһиги ыалга үс кыыс улаатан эрэбит. Ийэбит-аҕабыт аһыныгас, амарах сүрэхтээх, аламаҕай, ыалдьытымсах буоларга мэлдьи үөрэтэллэр – такайаллар. Кыыс – киргэ – хахха биһиллибэт, куһаҕанна сыстыбат, мөкүнүсанаан да көрбөт диэн уһуйаллар. Кыыс оҕо киэҥ көҕустээх, тулуурдаах, дьулуурдаах, туттунумтуо буоллаҕына олоххо бигэ эрэллээх, кытаанах санаалаах, бигэ – таҕа буола улаатарын  субэлииллэр.

Эт-хаан өттүнэн сайдарга Кэрэ эйгэ оскуола үҥкүү кылааһыгар кыргыттар үһүөн үөрэнэбит. Хас куһун аайы бары быраастарга көрдөрөн түмүгүн билсэн, кэмигэр эмтэтэллэрэ суолталанар.

 Араас куруһуоктарга уһуйуллан бары иистэнэбит, баайабыт, быысабайдыыбыт, оҕуруо тиһэбит, уруһуйдуубут.

 Аҕабыт уолаттарын кытары ийэбэр, кыргыттарга харыстабыллаахтык сыһыаннаһаллар. Аҕам айылҕаҕа элбэхтик илдьэ сылдьар. «Биһиги, сахалар, бары айылҕалыын ситимнээхпит» — диэн аҕам тоһоҕолоон этэр. Аҕам элбэхтик ааҕар буолан, наһаа интэриэһинэй үһүйээннэри, номохтору кэпсиир.

Кыыс оҕону иитиигэ дьиэ – кэргэн бары биир санаанан салайтаран, оҕону таптаан, болҕомто уран иитэр арылхайдык көстөр диэн санааҕа кэллим. 

Айыына Харлампьева, 8 кыл

Сотовай телефон туһата уонна буортута

Кэлинни кэмнэ сотовай телефон олус сайынна, тэнийдэ. Билигин хас биирдии киhи бэйэтигэр телефоннаах.  Арааhа да элбэҕэ киһини сөхтөрөр. Аан дойду хас биирдии куоратыгар, беhуелэгэр уонна сэлиэнньэтигэр сотовай сибээс уонна Интернет киирэн турар. Ханна да буол, кырдьаҕастыын, эдэрдиин бары телефоннаахтар.

  Сотовай телефон туhалаа5а уонна буортулаа5а биллэр.

          Туhата: 

· ыксал тугэннэргэ дьонно эрийэ5ин;

· билэр дьоннун кытта кэпсэтэ5ин, билсэ5ин;

· Аан дойдуга туох буола турарын Интернетинэн киирэн кере5ун, аа5а5ын;

· хаартыска5а туhэ5ин;

· санаан тустэ5инэ оонньуугун;

· Интернеккэ тугу ба5арбыккын керуеххун-билиэххин, аа5ыаххын сеп.

Аныгы уйэ5э сотовай телефонна олус элбэх программалар бааллар, ол курдук Opera, WhatsApp Messenger, Play Маркет, ВКонтакте, You Tube, E-mail – бу барыта Интернет эрэ кеметунэн туттуллар программалар.  Бу программалар кемелерунэн дьоннор суруйсаллар, билсэллэр, уорэхтэригэр, улэлэригэр куус-комо оностоллор. Биллэн туран, бу аныгы сайдыы улэ тэтимин тургэтэтэргэ комото улахан.

 Киhи сотовай телефонна олус элбэх бириэмэни туhата, наадата суохтук атаарар.

        Буортута: 

· кэпсэтэргэ; Интернеттииргэ олус элбэх харчы баранар;

· бириэмэни туhата суохтук атаарыы;

· киhи кулгаа5ын улитката ыалдьар;

· сорох телефон оноhуута кэбирэх буолуон сеп, онтон сылтаан киhи харчытын абарар, о.д.а.

 Онон мин маннык тумуккэ кэллим. Сотовай телефон хас биирдии киhиэхэ наадалаах, ыксал кэмнэ кимиэхэ эмит эрийэн билсэ5ин. Телефон буортуулаах буолуон сеп, киhи хара5а сылайар, кулгаа5а ыалдьар, интернеттэн куьаҕан информацияны билэҕин.

 Онон ер туттубакка, тургэнник наадалаа5ы эрэ  кэпсэтиэххэ наада. Оҕолоор, доруобуйа5ытын харыстаан!

Эверстов Алёша, 7 кыл

Самаан сайын кэрэтэ

    Саамай куутуулээх дьыл кэмэ сайын буолар. Улаханныын—кыралыын бары уорууннэн корсобут . Биьиги самаан сайын кэлбитин кэ5э этэринэн, от-мас ко5ороруттэн билэбит.

   Сайын дьонно барыларыгар уорууну-котууну, тапталы эрэ а5алар, бэлэхтиир.

Сайын устудьуон аймах ,Дьокуускай куоракка улэлиир,  аймахтарыгар, дэриэбинэлэригэр сынньана кэлэллэр. Сорохтор араас омук сирдэрин кэрийэллэр.

Оттон биьиги дьиэ кэргэн сайын аайы балыктыыбыт, куогулуубут, урэххэ-куолгэ сотуолуубут.

  Сыһыыга-хонууларга араас сиэдэрэй сибэкки уунэн, киьи хараҕын уордэр. О5олор тороппуттэрин,аймахтарын кытта айыл5а5а киирэн сынньаналлар. Суоьулээх дьон сайынын наар оттуу киирэллэр, куьунну астарын  булуналлар.

Сайын—айыл5а саамай дьикти дьыла буолар. Биьиги ойуурбутугар дьэдьэн,сугун, хаптаҕас, сир аьын онтон да арааьа уунэр.

Кыргыттар ийэлэрбитин кытары сир асстыы,тэллэйдии тахсабыт. Ол эмиэ биир туспа умсугутуулаах дьарык. Мин бу сана самаан сайын ууммутунэн олус уордум. Уонна олус туьалаахтык атаарыам дии саныыбын.

Бары самаан сайыннытын умнуллубаттык уонна туьалаахтык атаараргытыгар ба5арабын:))))

Марита Кобякова, 7 кыл

Биэс саастаах эрдэхпинэ дьонум миэхэ кырачаан ыт оҕотун бэлэхтээбиттэрэ. Аан бастаан бэйэм да кыра буоламмын, куттанар этим, онтон үөрэнэн барбытым. Онтон улум бэйэ-бэйэбитигэр үөрэнэн, ыкса доҕордуу буолбуппут. Наар бииргэ сылдьар буолбуппут, ытым мин таспыттан отой эйбэт этэ. Оннооҕор табаарыстарбар кытта тыыттарбат этэ, тута ырдьыгынаан көмүскэһэһ турааччы. Ыппыт олус сөбүлүүр этим.

Биирдэ дьиэм таһыгар биир итирик киһи миигин саҕабыттан тутан баран турда. Мин уолуйан баран турдум, ыппын ыҥыран хаһыытаатым. Ытым барахсан саҥабын истээт, сүүрэн кэлэн, ол киһи атаҕар түһэн, миигин быыһаан турардаах.

Өссө доҕорум миигин детсаппар диэри атаарааччы уонна киэһэ кэлэрбэр эмиэ көрсөн бииргэ дьиэлээччибит.

Ити ытым аата—Доҕор диэн. Доҕор—мин дьиҥнээх доҕорум! 

Сергей Семенов, 7 кыл

 Самаан сайын кэлбитинэн! Үрүҥ тунах ыһыаҕынан! Эбээ Уйусхаана эһиэхэ анаан ыһыах, Үрүҥ Айыы Тойон суолтатын, сахалыы сиэр-майгы туһунан быһаарар. 

---

Ыһыах

Ыһыах —  күн ууһун, айыы аймаҕын дьоно бары бэлиэтиир олус былыргы туом. Ыһыах сайын кэлбитин эрэ уруйдуур бырааһынньык буолбатах. Ыһыах — үрдүкү өй. Атыннык эттэххэ, өйү-санааны бэйэҕэ бигэргэтии, үчүгэйи тардыы. Күн ууһа, айыы аймаҕа орто туруу дойдуну иччилии киирбитин өйдүүр-саныыр туома. Орто дойду алгыс былытынан өрө көтөҕүллэр.  Оччоҕо аллараа дойдуттан, хараҥаттан, куһаҕантан тэйэбит, үөһээ дойдуга, айыыларга чугаһаан биэрэбит.

Бэс ыйа — Үрүҥ Айыы Тойон ыйа

Айхал! Айхал! Айхал!
Аан дойдуну
Айан-тутан оҥорбут,
Айыы киһитин тэһииннээбит,
Күн киһитин
Көхсүттэн көҥтөстөөбүт,
Үүт-аас бэйэкэлээх,
Үүт-таас олбохтоох,
Үкээр куйаас тыыннаах
Үрүҥ Айыы Тойон
Бэттэх көрөн мичик гынна!

Үрүҥ Айыы Тойон

Үрүҥ Айыы Тойон туох баар төрдүн барытын айбыт күүс —  киһини, сири, сулустары, кыыллары. Киниттэн ордук сүдү күүс суох. Бу күүс киһиэхэ үтүө эрэ өттүнэн дьайар. Аан дойду бүтүннүү Үрүҥ Айыы Тойон алгыһынан көтөҕүллэн турар дииллэр.
Үрүҥ Айыы Тойон айыы суолугар саамай үрдүкү тохсус халлааҥҥа олорор. Кини наар күөҕүнэн чэлгийэ турар дойдулаах. Манна хаһан да кыһын, тымныы диэн  кэлбэт. Үрүҥ Айыы Тойон айыы тоҕус халлаанын айан баран, уолаттарын, кыргыттарын — 35 биис ууһун — сир-дойду дьолун тутан олорун диэн орто дойдуга олохсута түһэрбит.  Күн ууһа, айыы аймаҕа  орто дойдуну иччилиир, тулатыгар баары барытын харыстыыр,  олох уйгутун оІорор,  үүннэрэр ытык аналбыт  итинник үөскээбитэ.

 Айыы оҕотугар кэс тыл 

Тукаларыам! Бэс ыйын саамай алгыстаах, сылаас, сырдык кэмигэр сайыҥҥы сынньалаҥҥыт саҕаланар. Сайыны туһалаахтык атаараргытыгар сиэрдээх буолуу  улахан суолталаах. Айыыларгын санаан «Дом!» диэ. Күн аайы туох эрэ саҥаны, сонуну, кэрэни булан көрө сатаа. Кыра да буоллун. Хоһоонно аах, хартыынаны болҕойон көр, уруһуйдаа, муусуката, ырыата иһит, ыллаа! Күнү бэлиэтии көр.
Үлэҕэ, үөрэххэ санааҕын уур. Үлэлээн, үөрэнэн астыныыны бил. Тиискин сарсыарда аайы сууна сырыт. Илиигин суун.
Утуйаары сытан айыыларгын санаан «Дом!» диигин. Кинилэр түүн салгын куккун харыстыыллар. Ыарахаҥҥа түбэстэххинэ кэҥээн биэр. Саха санаатынан кэҥээн, салайынан биэрэр үгэстээх. Сэргэх буол! Дьайҕа буол!

Дойдугуттан туттарыллан,
Сиртэн ситимнэн.
Эллэй эһэбит
Эппитин курдук
Итэҕэллээх буол,
Алампа убайбыт
Баҕарбытын курдук
Кырдьыгы тутус,
Өксөкүлээх Өлөксөй
Үөрэппитин курдук
Үөрэҕи баһылаа!
Туску! Туску! Туску!

Обновлено: 11.03.2023

— Саха судаарыстыбаннаһа 99 сыл аннараа өттүгэр олохтоммут кэрдииһин көрүстүбүт. Оччотооҕу Саха сиригэр гражданскай сэрии уота күүдэпчилэнэ турар кэмигэр Саха Автономнай өрөспүүбүлүкэтэ тэриллибитэ. Автономия тэриллиитэ биир күнүнэн быһаарыллар ыраас илиискэ илии баттааһын буолбатах этэ. Сүрдээх уустук умсулҕаннаах, мүччүргэннээх түгэннэрдээх, киһи тыына толуктаах даҕаны, бэйэтэ эпопия буолар.

1919 c. ахсынньытыгар Сэбиэскэй былаас тулхадыйбаттык олохтоммута. 1920 сыллаахха баартыйата суох интеллигенция бөлөҕүттэн губревкомҥа сир оҥоруутун отделын сэбиэдиссэйинэн олоробут Роман Иванович Оросин автономия диэн боппуруоһу көтөхпүтүгэр, оччотооҕу бэлитиичэскэй былаас уонна бэлитиичэскэй быһыыны-майгыны кэтээн көрөччү ЧК-лар бастаанньа оҥоруутугар буруйдаабыттара. “Оруоһун саагабара” диэн ааттаан 1920 с. атырдьах ыйыгар Дьокуускайга дьыала тэриллэн, Күлүмнүүр, Роман Оросин, Ксенофонтов, Семен Новгородов, Георгий Ефимов, Илья Трапезников курдук дьон саха интеллигенциятын чулуу бэрэстэбиитэллэрэ дьыалаҕа эриллибиттэрэ. Бу дьыалаҕа Емельян Ярославскай орооһон, кинилэр эрэпириэссийэлэммэккэ соҕуруу ыҥырылланнар, онно тиийэн ырааһыраннар Омскайга баар Сиббюро уонна Сибревком диэн бүтүн Сибиири дьаһайар дьаһалталарга тиийэн көрүллүбүттэрэ. Сибревком иһинэн Сибнац диэн Сибиир норуоттарын дьаһайар отделга Саха подотдела тэриллибитэ. Ойуунускай эмиэ ол кэмҥэ Омскайга тиийэн Саха подотделын салайар. Уонча саха үөрэхтээҕэ түмсэннэр автономия тэриллиитин, конституция барылын, судаарыстыбыннаска сыһыаннаах докумуоннары оҥорууга үлэлээбиттэрэ. Ойуунускай Сиббюро улахан мунньаҕар эттээх-сииннээх дакылаат оҥорор. Онно Саха сиригэр экэнэмиичэскэй автономия баар буолуохтаах диэн дириҥ суолталаах этиини этэр.

Онно этиллэринэн өрөспүүбүлүкэ иһинээҕи баайтан-дуолтан өрөспүүбүлүкэ бэйэтин бүддьүөтүнэн хааччынар буолуохтаах улахан суолталаах этиини оҥорбута. Онно кинини биир өйдөөх санаалаах дьон, Исидор Барахов, Максим Аммосов, Степан Аржаков өйөөн Омскайтан саҕалаан Дьокуускайынан, Москванан сүрдээх элбэх үлэ-хамнас барбыта. 1922 с. саҕаланыытыттан автономия кэлэр сибикитэ биллэн барбыта, дьон бэлэмнэнэр үлэни ыыппыттара. 1922 с. муус устар 27 күнүгэр Бүтүн Арассыыйатааҕы киин ситэриилээх кэмитиэтин декретинэн Саха Автономнай өрөспүүбүлүкэтэ тэриллэр. САССР ревкомун бастакы бэрэссэдээтэлинэн уонна быстах кэмнээҕи совнарком бэрэссэдээтэлинэн П.А. Ойуунускай талыллан үлэлиир. Ити кэмҥэ Уһук Илиҥҥэ Сибииргэ гражданскай сэрии бара турара. Сэбиэскэй Арассыыйа Японияны кытары сэриигэ кииримээри, 1920-с сс. бэлитиичэскэй оонньуулар түмүктэринэн Уһук Илиҥҥи өрөспүүбүлүкэ диэн ааттаах (билиҥҥи Улан Удэттан саҕалаан Илиҥҥи Бурятия, Чита, Хабаровскай, Амурскай, Владивосток, Камчатка холбоһон) туспа судаарыстыба буолан олороро. Онно монархистар, хомуньуустар, эсердэр да бааллара, демократическай тутуллаах судаарыстыба этэ. Устуоруйа кэрэһэлииринэн атамаан Семенов көмөтүнэн Буряттарга автономияны биэрбиттэрэ.

Оччотооҕу большевиктар, хомуньуустар салалталара ону көрө олороннор Саха уобалаһыгар автономияны биэрэргэ тиэтэйэллэр. Автономияны туһанан Аммосов, Ойуунускай уонна Барахов буолан, үрүҥнэргэ сылдьар саха дьонугар амнистияны биллэртэрэллэр. Оннук гынан биир өттүнэн үрүҥ хамсааһынын мөлтөтөллөр, иккис өттүнэн дьону-сэргэни хаан тохтуутуттан быыһыллар. 1922 с. ахсынньы бүтэһик күннэригэр, 1923 с. тохсунньутугар Дьокуускайга сэбиэттэр бастакы учредительнэй сийиэстэринэн Саха өрөспүүбүлүкэтин бигэргэтэллэр. Саха киин ситэриилээх кэмитиэтэ диэн билиҥҥинэн парламент уонна бырабыыталыстыба өрүттэрдээх тэрилтэ тэриллэр. Бэрэссэдээтэлинэн Ойуунускай талыллар. Саха киин ситэриилээх кэмитиэтэ Совнарком чилиэннэрин тэрийэн бигэргэтэр. Онно бастакы бэрэссэдээтэлинэн Исидор Барахов талыллар. Автономия кылгас кэмнээх эпопеята итинник.
Сүрдээх элбэх быстах бириинчик өрүттэрдээх.

Арассыыйа иһинэн Саха Өрөспүүбүлүкэтэ тэриллибитэ 100 сыла туолуута саха омук өйө-санаата, тыла-өһө, култуурата судаарыстыбаннай тирэхтэрэ барыта бу 1922 сыллаахха улахан хамсааһын быһыытынан үөскээбитэ диэн бэлиэтээн этиэхтээхпит. Сүүс сылын кэнниттэн биһиги, аттаран анааран көрөр билиҥҥи саха интеллигенцията, саха суруйааччылара өйү-санааны дьоҥҥо-сэргэҕэ тиэрдэр ытык иэспит дии саныыбын. Бу хайысхаҕа үлэ-хамнас барар.

Биһиги салалтабыт, бэлиитиктэрбит, судаарыстыбаннай диэйэтэллэрбит интеллигенция ырытан, арааран биэрбитигэр кыттыһаннар уопсай норуот сайдыытын идеологиятын, концепциятын оҥоруохтаахтар дии саныыбын. Тоҕо диэтэххэ, аан дойду саҥа хайысханан сайдар, кыраныыссалар суураллан иһэллэр. Интэриниэт нөҥүө биир өйгө-санааҕа, ситимҥэ киирдэ. Саха сирэ наука, тиэхиньикэ сайдыытын үчүгэйдик баһылаан иһэр биир эрэгийиэн быһыытынан саҥа дьиҥи сөпкө өйдөөн, ылынан инники сайдыыбытын торумнаатахпытына суураллан хаалбакка, төрүт үгэспитин, төрүт сиэрбитин-майгыбытын, тылбытын-өспүтүн тутан хаалыахпыт дии саныыбын.

Устуоруйа итиннэ 1921 с. атырдьах ыйын 18 күнүгэр сэбиэскэй уорганнарга үлэлии сылдьыбыт 8 эписиэр Дьокуускайтан куотууларыттан саҕаламмыта диэн эппиэти биэрэр. И.Н. Барахов 1928 с. “1921 с. саха национальнай бастаанньата, биричиинэтэ уонна хам баттааһын” диэн ыстатыйатыгар военрук Толстоухов салайааччылаах эписиэрдэр бөлөхтөрө Охотскай диэки куоппутуттан саҕаламмыта диэн суруйар. Ол эрээри кинилэр тоҕо, туох былааннаах куоппуттара биллибэтин ыйар. Эписиэрдэр куотан иһэн, уокка саһаҕа анньыбыт курдук, аара суолларыгар 330 тыһ. буут таһаҕастаах икки борохуоту былдьыыллар. Онтон төттөрү Ньылхаҥҥа тиийэн мунньахтаан, Саха сиригэр өрө турууну тэрийэргэ быһаарбыттар. Ол мунньахха эсер Куликовскай, атыыһыт Галибаров сылдьыбыттар. Эписиэрдэр куотууларын, өрө туруу салайааччытынан маҥнай Толстоухов хапытаан буоларын докумуоннар бигэргэтэллэр. БРКСК (ВЦИК) бэрэссэдээтэлэ М.Калинин уонна сэкирэтээрэ Енукидзе 1922 с. муус устар 27 күнүгэр Саха Сэбиэскэй Өрөспүүбүлүкэтин нэһилиэнньэтигэр ыыппыт ыҥырыыларыгар “бандьыыт эписиэрдэр сахалары нуучча батталыттан босхолуубут диэн албынныыллар, эһигини сэбиэскэй былаас былааҕын аннынан саҥа олоҕу тутар нуучча үлэһит норуота буолбакка, Толстоухов уонна К 0 умса анньа сатыыр ° үрүҥ генераллара уонна омук халабырдьыттара баттыахтара-атаҕастыахтара” диэн суруллар. М.К. Аммосов 1922 с. от ыйыгар саха национальнай интэлигиэнсийэтигэр суруйбут аһаҕас суругар өрө турууну саҕалааччыларынан Толстоуховы, Коробейниковы ааттыыр.

Ол эрээри, ити Толстоухов аата Гражданскай сэрии сылларыгар салгыы ахтыллыбат. Бу киһи ханна сүттэ? Гражданскай сэрии дьоруойа И.Я. Строд “Тайҕаҕа” кинигэтигэр Дьокуускайтан куоппут, аара таһаҕастаах борокуоттары былдьаабыт эписиэрдэр Ньылхаҥҥа тиийэн кистэлэҥ мунньах оҥорбуттар, олохтоох нэһилиэнньэ бассабыыктары абааһы көрөрүн билэн өрө турууну тэрийиэххэ диэн сүбэлэспиттэр диэн суруллар. Мунньаҕынан байыаннай былаас корнет Коробейниковка, гражданскай былааһы тэрийии П.Куликовскайга сүктэриллибит. Строд Толстоухов Коробейниковтыын былаас былдьаһан, иирсэн баран Саха сириттэн барбыта диэн суруйар.

Ол эрээри Толстоухов тута барбатах быһыылаах, устуорук С.В. Волков саайтыгар “Якуский поход” диэн түһүмэҕэр Толстоухов Ньылхаҥҥа, Хапилин Үөһээ Дьааҥыга Коробейниковтан тутулуга суох этэрээттээхтэрэ диэн суруйар. Ол аата Саха сиригэр тутулуга суох бартыһааннар үс этэрээттэрэ үөскээбит буолан тахсар.

Өрө турбут эписиэрдэр ортолоругар Коробейниковтан үрдүк сыбаанньалаах, элбэх сэриини ааспыт хапытааннар Толстоухов, Занфиров (Зефиров, Земфиров диэн сорох докумуоҥҥа суруйаллар) бааллара. Ол эрээри тоҕо саамай кыра сыбаанньалаах киһиэхэ бас бэриннилэр? Үрүҥ аармыйа туһунан суруйбут “Первопоходник -үрүҥнэр охсуһууларын летопиһа” сурунаал 1976 с. 31/32 нүөмэригэр А.П. Еленевскэй диэн киһи “1921-1923 сс. Саха уобалаһыгар” диэн ыстатыйатыгар Саха сиригэр өрө турууну тэрийэн баран тоҕо Толстоухов салайааччы буолбакка, В.А. Коробейников буолбутун өрө туруу салалтатын эсердэр ылбыттарынан быһаарар. Элбэх таһаҕастаах икки борохуоту былдьаабыт эписиэрдэр бу баай үрүҥ хамсааһыны тэрийэр кыаҕы биэрэрин бэркэ билэллэрэ. Ол эрээри олохтоох норуоту билбэттэрэ. Бэйэлэрэ өрө турууну тэрийэбит диэбиттэрэ буоллар, Ньылхан мунньаҕынан сэриилэрин үрдүк сыбаанньалаах, уопуттаах дьон аныахтарын сөбө.

Нуучча эписиэрдэрэ, холобур, 1921 с. кыһын Дьокуускайга Иркутскайтан саҥа кэлбит Толстоуховтаах Занфиров сахалар өрө туруохтара диэн олох да билбэттэрэ. Ол чахчыта Строд кинигэтигэр киллэрбит 1921 с. сэтинньи 8 күнүгэр Коробейников 132¹дээх суругар бэйэтин Майскайдааҕы сэбиэскэй былааһы утары этэрээт хамандыыра диэн илии баттаан, оччолорго үрүҥнэр баһылаан олорбут Владивостоктарыгар “эһиги бырабыыталыстыбаҕыт сэриилэригэр биһигини ылыҥ” диэн ыыппыт суругар көстөр. Онно Коробейников “Ньылхаҥҥа буолбут мунньахха олохтоох нэһилиэнньэ бассабыыктары олус абааһы көрөрүн билбиттэрин, ол мунньах кэнниттэн сэбиэт былааһын утары өрө турууну тэрийэргэ быһаарбыттарын, икки ыйы кыайбат кэм иһигэр этэрээт 200 киһилэммитин (46 — нуучча, атыттара — сахалар, тоҥустар), Саха уобалаһынгар баар 5-6 мөл солк. суумалаах түүлээҕи былдьыырга, Бодойбону ыларга, оччоҕо үптэнэн баран Сибиири бассабыыктартан босхолуурга турунуох этибит, онно 150-200 хамандыыры, 500 трехлинейканы” диэн эппит. Сурукка ыстаап начаалынньыга хапытаан Занфиров Коробейниковтыын баттаабыттар, иниспиэктэрискэй чаас ыстаарсай адьютана полковник Иванов суругу бигэргэппит.

Ити сурук Еленевскай Ньылхан мунньаҕа эсердэр баартыйаларын салайыытынан барбыта. Икки эсер: Коробейников уонна Куликовскай Толстоуховы туораппыттара диэн суруйарын бигэргэтэр. Оччотугар Саха сиригэр өрө туруу идеологическай төрүттээх, эсердэр платформаларынан “норуот былааһын” олохтуур хайысхалаах саҕаламмыт буолан тахсар. Еленевскэй Саха сиригэр үрүҥнэр өрө түрууларын эсердэр салайбыттара, кинилэри кытта сөбүлэспэт дьону туораталларын Үөһээ Дьааҥы куоратын сэриилээн ылбыт Хапилин хапытаанынан холобурдуур. Хапилин куоракка монархия былааһын төннөрбүтүн, күүстээх этэрээттээх кэлбит Коробейниковтаах киһилэрэ С.Канин Хапилины туоратан, эсердэр былаастарын олохтообут. Онон сэриигэ үөрүйэх эрээри, эписиэрдэр сахалары, олохтоох омуктары сатаан өрө туруоруохпут суоҕа диэн, олохтоох нэһилиэнньэни үчүгэйдик билэр Куликовскайдаах Галибаров тылларын истэн эсердэргэ бас бэриммиттэр быһыылаах.

Байыаннай былаастан туоратыллыбыт Толстоухов дьылҕатын туһунан Л.Юзефович Пепеляев генерал туһунан “Кыһыҥҥы суол” диэн кинигэтигэр Ньылхаҥҥа дьонуттан түүлээҕи ылан, Владивостокка тиийэн атыылаан, эбии сэрии дьонун хомуйан аҕалыах буолан эрэннэрэн барбыт диэн суруйар. Ити сабаҕаны уос кэпсээнэ бигэргэтэр, кыһыллар “Толстоуховкыт түүлээххитин ылан баран албыннаан куоппута” диэн үрүҥнэри утары бырапагаандаҕа тутталлар эбит.

Өрө туруу атын салайааччыларыттан Интэриниэккэ Толстоухов туһунан элбэх матырыйаал баар. Толору аата Иван Федорович Толстоухов, 1887 с. (сороҕор 1886 с. диэн суруллар) билиҥҥитэ Свердловскай уобалас, уруккута Пермь күбүөрүнэтигэр киирэр Верхотуринскай уезка оробуочай дьиэ кэргэнигэр төрөөбүт. Кини туһунан интэриэһинэй чахчы “Пермь кыраайын умнуллубут ааттара” диэн бырайыакка баар. Кини аан дойду бастакы сэриитигэр Псковтааҕы генерал-фельдмаршал кинээс Кутузов-Смоленскай аатынан 11 пехотнай пуолка, 5 ротатыгар младшай унтер- эписиэринэн сэриилэспит. Георгиевскай кириэс толору кавалера (1 ст. №1194, 2 ст. №2603, 3 ст. ¹22864 чт. №20405) этэ диэн суруллар. Кэпсээҥҥэ корнет Коробейников 4 георгиевскай кириэстээх этэ диэн суруллар. Ол эрээри баар докумуоннарга бигэргэммэт. Биллэрин курдук, ыраахтааҕы кэмин үгүс докумуона сүппүтэ. Арай Коробейников Василий диэн аҕатын аата биллибэт киһи 403101¹ дээх 4-с ст. Георгиевскай кириэһинэн наҕараадаламмыта суруллубут. Онон Толстоухов толору кавалер буолара сурах быһыытынан Коробейниковка көспүт буолуон эмиэ сөп курдук.

Толстоухов 1916 с. тохсунньу 20 күнүгэр Оренбурга прапорщиктар оскуоларын бүтэрбит. Хапытаанын хаһан ылбыта биллибэт. Колчак аармыйатыгар киирэн сэбиэскэй былааһы утары маҥнайгыттан сэриилэспит. 1919 с. Екатеринбург кэмэндээнинэн сылдьыбыт. Генерал Каппель Новосибирскайтан Читаҕа диэри сэриилэрин куоттарбыт кыһын 2000 км сатыы барбыт аатырар муустаах похуотун кыттыылааҕа. Приморьеҕа үрүҥнэр хотторон, кыраныысса таһыгар куоппуттарыгар Толстоухов эмиэ куотуспут. Бастаан Кэриэйэҕэ Гензан диэн сиргэ турбут Урало-Егерскэй этэрээт эписиэрдэрин ротатын подполковнига эбит. Онно полковник чыына иҥэриллибит. Онтон Кытайга Тяньцзин куоракка тиийбит.

Серебренников суруйарынан, Толстоухов оччолорго 36 саастаах, аан дойду бастакы сэриитин уонна Гражданскай сэрии кыттыылааҕа, көстөр дьүһүнэ үчүгэй, интэлигиэн киһи этэ диир. Ол эрээри кыралаан иһэр эбит. Биирдэ олоҕун кэпсииригэр көрдөспүт. И.Ф. Толстоухов Колчак Уралга хотторбутун кэннэ Сибииргэ чугуйбуттарын, онтон муустаах похуокка кыттан илин диэки түспүттэрин, Иркутскайга кэлэн баран кэргэнин илдьэ бараары гыммытын кэпсээбит. Ол эрээри сатаммакка, биир полковниктыын иккиэ буолан Иркутскайга хаалбыттар. Мас дьиэҕэ олорбуттар быһыылаах, дириҥ боппуолдьа хастыбыттар. Бэрэбиэркэ эҥин буолла да онно саһаллар. Өр олорботохтор. Ньиэрбэлэрэ бүтэн, полковнига биир күн куорат болуоссатыгар тахсан ытыммыт. Толстоухов тулуйа сатаан баран кыһылларга бэриммит. Тутуллубут эписиэрдэри кыһыллар Иннокентьевскай диэн ыстаансыйаҕа хаайа сыппыттар. Сорох түүн дьону ыҥыран таһааран ытыалыыллар эбит. Биир түүн кинини уонна алта киһини ыҥыран таһаарбыттар. “Дьэ, бүттүм” дии санаабыт. Ойуурга кэккэлэһиннэрэ туруоран баран ытардыы бинтиэпкэлэринэн кыҥаабыттар. Биир генерал оҕонньор салҕалыы түһээт, тобуктаан баран мэлииппэ ааҕан барбыт. Ол эрээри, дьылҕата аһыммыт, ыппатахтар, прикладынан кырбаан баран босхолообуттар. Сотору кинини байыаннай исписэлиис быһыытынан ыстаапка үлэлэппиттэр, онтон кыһылларга карьерата үрдээн барбыт. Иркутскайтан Дьокуускайга байыаннай инструктор быһыытынан ыыппыттар. Кыһын айаннаабыт, “олох улахан тойон курдук Ленскэй трагынан сыарҕалаах атынан көтүтэн тиийбитим” диэбит. Тиийбит дьаамын, сирин аайы кинини бассабыыктар улахан тойонноро иһэр диэн тугу баҕарбытын толороллор, куттаналлар эбит. Дьокуускайга уһаабатах. Сайын буолаатын кытта, үрүҥнэри кытта куомуннаһан өрө турууну тэрийбит. Тылыттан сылыктаатахха, кини тэрийбит курдук эппит: “Как только пришло, лето, я сговорился с группой белых, устроил восстание, захватил большевистский пароход и бросился в нем вверх по Алдану. Оттуда я пробрался через сибирскую тайгу и горы и вышел на Амур, к бывшему городу Николаевску, а отсюда во Владивосток”.

Серебренников суруйбутунан, Толстоухов сыл буолан баран, ол аата 1924 с. маршал Чжан Цзучан сэриилэригэр баар нуучча бөлөҕөр киирэн Кытай гражданскай сэриитигэр кыттыбыт. Хас да сыл сулууспалаан баран, туох эрэ буруйу оҥорон хаайыыга түбэспит. Онтон эмиэ Кытай аармыйатыгар сулууспалаабыт. Онтон ыалдьан Пекин-Мукден тимир суолун биир ыстаансыйатыгар өлбүтэ диэбит.

Көстөрүн курдук, Саха сиригэр Гражданскай сэрии эписиэрдэр куотууларыттан саҕаламмыт. Биир сабаҕанан, Саха сирин кыһылларыгар Колчакка сулууспалаабыт байыаннай исписэлиистэри тутуталааҥ диэн ыйыы кэлбитин билэн куоппуттар. Онон умса бырах, тиэрэ эргит, син биир өрө туруу биричиинэтэ кыһыл террорга тиийэ турар эбит.

Муус устар 14 күнэ Бикипиэдьийэҕэ Саха сиригэр бандьыыттааһын историческай чахчылара суруллар. Аҥардас Дьокуускай тула 1500 бандьыыт баар диэн суруллубут докумуоннарын холобурга аҕалбыттар. Онтон бүгүн өрөспүүбүлүкэбитигэр коронавирус дьаҥа тарҕаныытын утары охсуһууга миэрэлэр ылыллаллар. Бэҕэһээ киэһээҥи дааннайынан, сыстыганнаах ыарыыга 26 киһи сутуллубут, онтон 13-һэ үтүөрбүт. Атыттара салгыы эмтэнэллэр.

2) Павловскай учаастага — Тыыллыма нэһилиэгэр 70-ча киһилээх баанда. Үксэ нууччалар, Шипков Иван салайааччылаах. Догдоҥо (Павловскайтан 35 биэрэстэлээх сир диэбиттэр, арааһа, Бөкө сэлиэнньэ) — 35 киһилээх этэрээт. Улуу-Сыһыы (20 биэрэстэ, Майаттан аҕыйах килэмиэтэрэ) — 40-ча киһилээх Скрябин диэн саха киһитэ хамандыырдаах этэрээт. Догдоҥо нэһилиэгин Хаар балаҕана — 50 киһи. Бу этэрээттэр штаабтара Хаптаҕай нэһилиэгин Харыйалаах диэн сиригэр баар эбит, манна өссө 200-чэ киһи.

3) Маҥан учаастага — Намсыыр күөлгэ кулун тутар 28 күнүгэр хотторон баран, I Үөдэй нэһилиэгин Спасскай таҥаратын дьиэтигэр 100-чэ киһилээх этэрээт түспүт. Хамандыыр — Турнин диэн саха киһитэ.

🔹1975 сыллаахха Саха АССР култууратын министиэристибэтин коллегиятын быһаарыытынан, Пушкин аатынан бибилэтиэкэ иһинэн Аҕыйах ахсааннаах омуктар сиэктэрдэрэ тэриллибитэ. Пуондатын олоҕунан Г.М. Василевич бибилэтиэкэтин кинигэлэрэ буолбуттара, барыта аҕыйах ахсааннаах хотугу омуктар тылларынан 43 кинигэ этэ.

🔹1986 — Франция суруйааччыта, бөлүһүөгэ Симона де Бовуар өлбүт.

🔹2007 — Арассыыйа бөдөҥ куораттарыгар Сөбүлэспэттэр марштара иккис төгүлүн ыытыллыбыт.

🔹2010 — Исландияҕа Эйафьадлайокудль вулкаан эстиитэ күүһүрбүтэ.

🔹1995 — Сунтаар Хаҥалаһыттан төрүттээх бэйиэт, драматург, суруналыыс Иван Алексеев өлбүт.

🔹2011 — Дүпсүн улууһуттан (билигин Уус Алдан улууһугар киирэр) төрүттээх Ойуунускай аатынан судаарыстыба бириэмийэтин лауреата, Дьокуускай Ытык киһитэ, Музыка оскуолатын дириэктэрэ Василий Босиков өлбүт.

Быйыл Сахабыт Сиригэр гражданскай сэрии саҕаламмыта 100 сыла туолла.

Үйэ анараа өттүгэр буолбут трагедия, үрүҥ – кыһыл былаах аннынан арахсан, утарытата саа-саадах тутан саха сатаспатах иэдээнэ аныгы кэм көрүүтүн, сыанабылын, сыһыанын ирдиир.

Балаҕан ыйын 25 күнүгэр Хотун Төҥүлүгэ, олохтоох түмэл директора, суруйааччы, краевед Иван Николаевич Тарабукин көҕүлээһининэн уонна олохтоох дьаһалта өйөбүлүнэн сонун тэрээһин буолла. Саха Сиригэр гражданскай сэрии иккис түһүмэҕэр, Бэппэлээйэп сэриитин саҕана, 1923 сыл олунньуга Мэҥэ улууһун быраабата баар Төҥүлүнү ылаары кыргыһыыга өлбүт Ракитин генерал этэрээтин 16 үрүҥ саллаата бииргэ көмүллүбүт ииннэригэр өйдөбүнньүк мэҥэ тааһы арыйыы буолла.

Гражданскай сэрии сиэртибэлэригэр анаммыт бэлиэ суруга:

“Здесь покоятся 16 человек, из них 3 русских офицеров, 13 якутов и эвенов – солдаты генерал – майора Василия Александровича Ракитина, северного отряда генерал – лейтенанта Анатолия Николаевича Пепеляева, погибшие в Гражданской войне 21 февраля 1923 года в селе Тюнгюлю”, – диэн.

Тэрийээччилэр ыҥырыыларынан манна Мэнэ Ханалас улууһуттан, Дьокуускай куораттан уонна Дьааҥы улууһуттан историяны уонна саха норуотун былыргытын, билиҥҥитин, кэнэҕэскитин ыйдаҥардарга, тобуларга дьулуһар баҕа санаалаахтар кэлэн кытыннылар.

Гражданскай сэрии сиэртибэлэригэр мэҥэ тааһы арыйыы кэнниттэн “Эйгэ” культурнай – сынньалан кииҥҥэ “Төгүрүк остуол” тула кэпсэтии, санаа атастаһыыта буолла. Киэҥник, холкутук, наҕылыччы, олохтоохтук кэпсэтии 5 чаастан ордук кэмҥэ салҕанан барда.

1923 сыллааҕы Төҥүлүтээҕи үрүҥ – кыһыл сэрии кыргыһыытын туһунан иһитиннэриини элбэх суруйуулар автордара И. Н. Тарабукин уонна А. А. Стручков оҥордулар. Сахабыт Сирин историятын оскуолага үөрэтиигэ бэйэтин санааларын Төхтүр орто оскуолатын учуутала Марк Чугунов билиһиннэрдэ. Салгыы үөрэх салаатыгар Саха Сирин историятын үөрэтиигэ баҕа санааларын историк учууталлар, Бүтэйдээхтэн – Константин Родионов, Вячеслав Кириллин, Төҥүлүттэн – Николай Романов, Дьокуускайтан – Республиканскай лицей гуманитарнай кылааһын үөрэнээччилэрэ Степан Лебедев, Виолетта Петрова эттилэр.

Дьааҥы улууһун аатыттан Дулҕалаах нэһилиэгиттэн улуус депутата Владислав Кривошапкин уонна культура министерствотын иһинэн геокультурнай сайдыы институтун улэһитэ Виктор Стручков кэлэн кытыннылар.

Биир дойдулаахтарын, Дьааҥы Дулгалааҕыттан төрүттээх, ВЯОНУ председателя Г. С. Ефимов туһунан уонна Верхоянскайга гражданскай сэрии түгэннэриттэн кэпсээтилэр, сырдаттылар. Маны тэҥэ Төҥүлүтээҕи кыргыһыыны уруһуйдаан үйэтиппит уонна олохтоох түмэли кытта үлэлэһэ сылдьар Наум Киренскэй, педагогическай үлэ бэтэрээнэ Иван Стручков.

Төҥүлү историятын үөрэтиигэ дьон интэриэстээҕэ көһүннэ. Майаттан культура эйгэтин дьоно – Дмитрий Санников, Руслан Габышев, Өлөчөйтөн Афанасий Семёнов кэлэн кытыннылар, санааларын, матырыйаалларын билиһиннэрдилэр. Республикага биллэр общественнай хамсааһыннар лидердэрэ – Иван Шамаев Саха Сирин историятын, чуолаан гражданскай сэрии кэмин научнайдык үөрэтии, чинчийии боппуруостарыгар тохтоото. Манна элбэх үлэ барара, суруллара ирдэниллэрин эттэ. Бүгүҥҥу күҥҥэ историческай наука суолтатын уонна инники олохпутугар дьайар күүһүн туһунан сырдатта. Ордук политическай быһыыга – майгыга ааспыт кэмнэр сытыы, сүтүктээх, охсуулаах утарыта турсууларын алҕастара хатыламматтарын туһугар бары күүспүтүн, сырабытын ууруохтаахпытын санатта.

“Төгүрүк остуол тула” кэпсэтии тумугунэн, кыттааччылар бары 2022 сылга Автономия 100 сылын көрсө, кыһыл – үрүҥ диэн арахсыбакка, ааспыт историябыт бары өрүтүн үөрэтэн, билэн, үүнэр күннэргэ эйэлээх олоҕу, сүрүн улахан боппуруостарга биир санаалаах, түмсүүлээх норуот буоларбытын тустуур гына дьаһаныагын диэн резолюция – ыҥырыы ылынары бигэргэттилэр.

Төҥүлүгэ гражданскай сэрии сиэртибэлэригэр
анаммыт өйдөбүнньүк тааһы арыйыы уонна “Төгүрүк остуол” тула кэпсэтии түмүктүүр резолюцията

Балаҕан ыйын 25 күнүгэр Саха сирин судаарыстыбаннаһын күнүн көрсө Мэҥэ Хаҥалас улууһун Төҥүлү нэһилиэгэр гражданскай сэрии сиэртибэлэригэр анаан туруоруллубут мэҥэ тааһы арыйыы уонна историктар, кыраайы үөрэтээччилэр төгүрүк остуоллара буолан ааста. Хотун Төҥүлү “Эйгэ” култуурунай киинигэр буолбут санаа атастаһыытыгар маннык этиилэр киирдилэр:

1. Саха сирин судаарыстыбаннаһа 100 сыла туолуутун көрсө саха норуотун түҥ былыргыттан аныгыга диэри олоҕун, судаарыстыбаннаһа үөскээһинин уонна салгыы сайдыытын, ол иһигэр гражданскай сэрии хаамыытын научнай хабааннаахтык чинчийэр үлэни кэҥэтэргэ уонна дириҥэтэргэ.

2. Саха сирин историятын научнайдык чинчийиигэ колледж преподавателлэрэ, оскуола учууталлара, музей үлэһиттэрэ киэҥник кытталларын көҕүлүүргэ, итинник үлэ хайысхата олохсуйарыгар сөптөөх усулуобуйа тэриллэригэр.

3. Саха сирин историятын оскуолаҕа үөрэтэргэ чаас таһаарыытын туруорсарга.

4. Саха сирин историятын үөрэтэр программаны оҥоруу, үөрэх пособиеларын бэлэмнээһин. История учууталларыгар Саха сирин историятын үөрэтэргэ бэлэмниир үлэни ыытыы.

5. 1996 сыллаахха тахсыбыт Россия Президенэ Б. Ельцин 1537 №-дээх ыйааҕар олоҕуран, сиэрдээх буолуу этическэй нуормаларын тутуһан гражданскай сэрии будулҕаннаах сылларыгар кыһыл да, үрүҥ да өттүгэр сылдьан сэриилэспит дьоҥҥо саба быраҕан “бандьыыт” диэн дьаралыгы сыһыарар мөкү майгыны бүтэһиктээхтик тохтоторго.

Саха сирин общественноһын Саха Республиката төрүттэммитэ 100 сылын көрсө Төҥүлүгэ буолан ааспыт төгүрүк остуолга саҕаламмыт аһаҕас кэпсэтиини салгыы сайыннаран, кэҥэтэн, дириҥэтэн 19-20 үйэлэр кирбиилэригэр үлэлээн-хамсаан ааспыт саха интеллигенциятын килбиэннээх бэрэстэбиитэллэрин, саха судаарыстыбаннаһын төрүттээбит улуу убайдарбыт, 90-с сылларга иккис республиканы олохтоспут чулуу дьоммут ньургун олохторун, турууласпыт идиэйэлэрин, ситиспит кыайыыларын ис хоһоонун кэлэр көлүөнэҕэ тиэрдэр ытык иэспитин толорорго турунуоҕуҥ!

Төҥүлүгэ буолбут Саха Сиригэр гражданскай сэрии
иккис түһүмэҕин сиэртибэлэригэр
өйдөбүнньүк мэҥэ тааһы арыйыы тэрээһинин кыттыылаахтара.

Балаҕан ыйын 25 күнэ, 2021 сыл.

Читайте также:

  

• Сочинение на тему римский император

  

• Жизнь в обломовке и в воображаемом имении обломова сочинение

  

• Мини сочинение на тему трение животных

  

• Какую пользу приносит ромашка людям сочинение

  

• Презентация сочинение что я люблю

---

С этим файлом связано 43 файл(ов). Среди них: Нарыйа.pptx, лысенко.pdf, КЗ_Бухгалтерский учет_РЧ_2021_(1) (1).docx, МЕТОД РЕКОМЕНДАЦИИ ПП ПМ 01 2022.docx, metodicheskie rekomendacii po_proizvod. praktike_pm.docx, МУ к ПР по ПМ.01.doc, Документ Microsoft Word.docx, Документ Microsoft Word.docx, Справка о проведенной неделе Олонхо.docx, ЛОГОГ.docx, ege7.doc, +РП ИЗО 5 класс ФГОС 2022-2023 г. Солодухин В.В..docx, jg.docx, Материалы и изделия для соединения и оконцевания кабеля.docx, ДОКЛАД мой.pptx, общество.docx, Введение.docx, доклад Характер и его воспитание.docx, 7 кл алгебра и 6 ВУД.doc, Практическая работа 1.docx, Задание к Лекции 4..docx, Практическая работа №1Дьяконов.docx, КТП технол. 6 Точка роста.docx, КТП техн. 5 Точка роста.docx, 5класс 8вид.odt, Истоки 8 класс.docx, 9 кл 8 вид.doc, Разработка контекстных заданий по физике.docx, ТР программы.doc, Про улицы эссе.docx, Эссе Моя улица.docx, Эссе.docx, Улица.docx, Творческое эссе Улица.docx, Творческое эссе.docx, Сочинение Моя улица.doc, ПОРОХОМ ПРОПАХШИЕ ФРОНТОВЫЕ ПИСЬМА УЧИТЕЛЕЙ – ВОИНОВ..docx, Барахов..docx, Эссе известные личности.doc, Урок мужества к 23 февраля.docx, Практическая работа по теме Потапова К.В..odt, Статья о 50- летии школы.docx, Информация…docx и ещё 33 файл(а).
Показать все связанные файлы

---

Подборка по базе: я помню я горжусь сочинение.doc, Задание 27 сочинение.doc, дача сочинение.docx, краеведческое сочинение.docx, Современное общество выдвигает новые требования к воспитательно., Урок 91. Сочинение по репродукции картины В. А. Серова «Мика Мор, 5 класс_Обучающее сочинение-повествование _Памятный день_.ppt, мое сочинение.docx, Рерих сочинение.docx, About Myself (liana) — сочинение на английском языке.docx

---

Киьиэхэ — тереебут дойдута.

Бу олоххо хас биирдии киьи тереебут дойдулаах буолар. Омугуттан, киьититтэн тутулуга суох. Хантан хааннаах, кимтэн кииннээх буола5ыный диэн былыр-былыргыттан ебугэ са5аттан билисиьиигэ бастакы ыйытыы буолар. Киьи кыра эрдэ5иттэн бастакы хардыытын онорбут дьиэтэ, тэлгэьэтэ, тыыммыт салгына – бу буолар киьи тереебут дойдута. Улаатан истэх аайы киьи тереебут тэлгэьэтиттэн, дойдутуттан кынаттанан тэлэьийэр, ыраатар аналлаах. Ол эрээри, киьи тереебут дойдутун сылааьын сурэ5эр иитиэхтээн илдьэ сылдьар, куруутун саныыр-ахтар, туулугэр туьээн керер.

Тереебут дойдуга куустээх тапталы Саха сирин угус биллиилээх суруйааччылара айымньыларыгар хоьуйбуттара:

Онно мин тэһийиминэ, тэскилээбитим,

Ол дойду дьоллоох долгунугар олороммун,

Тулуйумуна, туоххаһыйбытым.

Тоҕо оннугуй диэтэргит, —

Тоһоҕолоон үөскээбит тоҕой сэлэ дойдум

Тоҕо эрэ, тоҕо эрэ…

Чөмчөкөм иһиттэн төлөрүйбэт этэ.

Бу Анемподист Иванович Софронов – Алампа «Тереебут дойду» диэн хоьоонугар суруйбут киьи ханнык ба5арар дойдуга сырытта5ына теьелеех да учугэй сиргэ сырыттар, син биир, то5о эрэ, то5о эрэ, тереебут дойдум сылааьа тардар диир. Теье да кини саха бала5аныгар, кыьынны тымныыга сыттар син биир тереебут дойдутун сылааьа сурэ5эр баар. Кини атын дойдуга баран тэьийбэтэх, тулуйбатах, тереебут дойдутун туохха да тэннээбэтэх, биэрбэтэх.

Алексей Елисеевич Кулаковскай – Ексекулээх Елексей «Ерус бэлэхтэрэ» диэн айымньытыгар Елуенэ ерус Хотугу муустаах муора5а тиийэн урэхтэрин, куеллэрин, ерустэрин сиэн кыргыттарым, балыстарым диэн кэрэ бэлэх онорон кэпсиир:

Аргый сүүрүктээх,

Аҥаархай салгыннаах,

Аҥаат-муҥаат хочолордоох,

Ахса суох дьонноох

Абыраллаах үрэх

Амма хатын диэн.

Хас биирдии Саха сирин ерустэрин олус кэрэтик ойуулаан кердерер. Биьиги хас сайын аайы Амма ерускэ сетуелээн, сынньанан кэлэбит, онон бу айымньыттан миэхэ Амма ерус ойууламмыта илэ харахпар кердум.

Биһиги төрөөбүт кыраайбыт дьикти айылҕалаах, элэккэй дьоннордоох уонна ыраас салгыннаах. Мин төрөөбүт дойдум уһун томороон тымныылаах, кылгас куйаас сайыннаах. Ханна да суох ураты кэрэ көстүүлээх, хатыламмат дьиктилээх сирдэрдээх. Хас биирдии киьи тереебут дойдулаах, сирдээх-уоттаах. Таптаан, харыстаан тереебут дойдугутун.