Сэламэт яшэу рэвеше турында сочинение татарча - Помощь в подготовке к экзаменам и поступлению

Автор:

Хадиуллин Искандер Раилевич.

Скачать:

Предварительный просмотр:

Татарстан Республикасы

Мамадыш муниципаль районы

муниципаль белем бирү учреждениесе

“Югары Сон урта гомуми белем бирү мәктәбе“

Сочинение

Сәламәт булу –бәхет.

Эшләде: 1нче сыйныф укучысы

Хадиуллин Искәндәр Раил улы.

Тулы адресы: Мамадыш районы,

Югары Сон авылы,

Карл Маркс урамы, 9 йорт.

2013

Сәламәт булу –бәхет.

«Саулык – иң зур байлык”

Татар халык мәкале.

«Саулык – иң зур байлык”, диләр. Чөнки ул булмаса, кеше бик күп нәрсәләрдән мәхрүм. Сәламәтлек кеше бәхетенең нигезе, исәнлек булганда гына кеше үзенең теләгенә ирешә, тирә-юньне танып белә, җәмгыять тормышында актив катнаша, хезмәттән, уеннар, бию һәм физик күнегүләрдән канәгатьлек ала.
Кешенең сәламәтлеге – аның шәхси эше дип әйтү дөрес түгел. Кеше бары тик сау-сәламәт булганда гына җәмгыятькә файда китерә.
Сәламәтлек – һәркем үзе күтәрелергә тиешле биеклек. Сәламәтлек – ул чыныгу, дөрес туклану, көндәлек режим, хезмәт, начар гадәтләрне булдырмау һәм әлбәттә хәрәкәт!
Шуларны истә тотып, мин спорт белән шөгыльләнә башладым. Мәктәбебездә физкультура дәресләренә бик теләп йөрим, иртән гимнастика ясыйм. Без физик культура дәресләрендә волейбол, боскетбол, футбол уйнау күнегүләрен, кагыйдәләрен өйрәнәбез, гимнастик, акробатик күнегүләр эшлибез, йөгерәбез, төрле спорт уеннары уйныйбыз.

Кыш көне дусларым белән чаңгыда, чанада шуабыз. Җәй көне бергә җыелып футбол уйныйбыз, саф һавада велосипедта йөрибез.

Кызганычка каршы, күпләр сәламәтлек турында аңа куркыныч янаганда гына исләренә төшерәләр. Ләкин инде бу вакытта сүз авыруны дәвалау турында барырга тиеш. Ә бит югыйсә, организмыңны балачактан ук даими саклап һәм күзәтеп тору җиңелрәк тә, ышанычлырак та.

Чын-чынлап сәламәт булу өчен сабырлык һәм хезмәт кирәк. Физкультура белән шөгыльләнү кешегә картайганчы сау-сәламәт һәм күтәренке рухлы булып калырга мөмкинлек бирә.
Халыкның сәламәтлеген ныгыту, сәламәт яшәү рәвешен һәм физик культураны пропагандалау, халыкның төрле категорияләрен спорт белән даими шөгыльләнүгә җәлеп итү кирәк. Иң мөһиме – озак яшәүгә газаплар белән түгел, ә шатлыклар белән барырга кирәк.

Мин бөтен кешегә дә спорт белән шөгыльләнергә тәкъдим итәр идем, чөнки спорт физик яктан гына түгел, ә рухи яктан да тәрбияли. Ихтыяр көчен дә ныгыта.

Resource id #4848

Источник

Сәламәт яшәү рәвеше – сәламәтлекне саклау һәм ныгытуга, озын-озак еллар дәвамында иҗади эшчәнлекне тәэмин итүгә юнәлтелгән һәм аңлы рәвештә, үзеннән-үзе башкарыла торган,гадәткә кергән, күнегелгән яшәү рәвеше.

Сәламәт яшәү рәвешен түбәндәге өлешләргә бүлеп карарга мөмкин:

-Дөрес туклану;
-Хәрәкәт активлыгы;
-Чыныгу;
-Көндәлек режимны саклау;
-Гигиена кагыйдәләрен үтәү;
-Зарарлы гадәтләрдән баш тарту;
Тулырак мәгълүматны түбәндәрәк укыгыз:

Кеше үзенең тәнен көчле, сәламәт итеп тәрбияли алса, ул тормыш авырлыкларына да каршы тора ала. Сәламәтлек, көч, чыдамлылык, яшәү өчен көч һәм энергия запасы, стрессларга һәм тормыштагы кыенлыкларга каршы көрәшү өчен төп корал булып тора. Үз-үзеңне саклау – яшәешнең беренче кануны.

Билгеле булганча, яшь буынның сәламәт булып үсүендә, дөрес туклану зур роль уйный. Туклану – шулай ук сәламәт яшәү рәвешенең бер шарты ул. Яшь үзгәрүгә карамастан, укучының көндәлек режимында туклану тәртибе үзгәрергә тиеш түгел. Организмны кирәкле азык-төлек белән тәэмин итү өчен туклану төрле булырга тиеш.

Дөрес туклануга төп таләпләр:

-Көнлек энергия чыгымнарын тулыландыру;
-Аксым, май, углевод, витаминнарга бай ризыклар ашау;
-Үзең теләгән ризыклар белән туклану;
-Ризыкны көнгә 3-4 тапкыр, әз-әзләп кабул итәргә;
-Тиешенчә эшкәртеп, юып, бозылмаган, куллану вакыты чыкмаган ризыклар гына ашарга.

Соңгы вакытта балаларыбыз сыйфатсыз, сәламәтлек өчен зыянлы ризыклар, аларның агрессив рекламасы белән еш очраша. Газлы эчемлекләр, ролтон, кириешки, чипсыларның беренче корбаннары — балалар. Кызганычка каршы, балаларның күпчелеге сәламәтлек өчен файдасыз чипсы, пицца кебек продуктларны хуп күрә. Ә бу исә үз чиратында бала организымының авыруларга каршы тору сәләтен киметә. Сыйфатсыз, зыянлы продуктлар белән туклану төрле чирләр китереп чыгара. Шуңа ата-анага балаларының туклануын мәктәптә генә түгел, өйдә дә ныклы контрольдә тоту зарур.

Сәламәт яшәү рәвеше булдыруда тагын бер отышлы ысул – физик күнегүләр. Физкультура, физик күнегүләр белән шөгыльләнү, үзеңнең организмыңны чыныктыру, зарядка ясау, күбрәк хәрәкәтләнүнең нинди зур әһәмияткә ия икәнен һәркем белә. Ә менә иртә белән йокыдан аз гына иртәрәк торып берничә күнегү ясарга вакытыбыз юк, иренәбез. Физкультура белән шөгыльләнүне без “аннары”га калдырырга яратабыз, ягъни иртәме-соңмы физик күнегүләр эшли башлармын әле дибез. Ә кайвакыт инде соң була. Шуңа күрә үзеңнең сәламәтлегеңә тиешле, ныклы караш тәрбияләүне кече яшьтән тәрбияләргә кирәк. Моның өчен әти-әниләр үзләре үрнәк күрсәтергә тиеш.

Гаилә хәле, эштәге уңышы, милек казанышлары нинди генә булса да, һәр кешенең иң кадерле байлыгы – сәламәтлек. Югалткан сәламәтлекне кире кайтаруның бик авыр, еш кына уңышсыз эш икәнен балаларга кече яшьтән хәреф танырга өйрәткән кебек өйрәтергә кирәк. Бу катлаулы эшне намуслы итеп башкару – гаиләнең һәм мәктәпнең уртак төп максаты.

Источник

Файдалы киңәшләр

Сәламәтлек — зур байлык

Сәламәт булу өчен, һәркем тырышырга тиеш. Сәламәт булырга теләсәң, иң беренче чиратта, яхшы һәм дөрес тукланырга кирәк. Витаминлы ризыклар ашау бик файдалы. Шуңа күрә безгә ит тә, сөт ашамлыклары да, яшелчәләр дә, җиләк-җимеш тә ашарга кирәк. Һәр кеше үз сәламәтлеге турында кайгыртырга тиеш.
Көндәлек гигиена таләпләрен үтәү дә бик әһәмиятле:…

Көндәлек гигиена таләпләрен үтәү дә бик әһәмиятле: иртән физик күнегүләр ясарга, ашаганнан соң тешләрне чистартырга, өс һәм аяк киемнәренең чисталыгын сакларга, бүлмәне даими чиста тотарга һәм җилләтергә, атнага 2-3 тапкыр физкультура һәм спорт белән шөгыльләнергә, саф һавада күбрәк булырга кирәк. Физик күнегүләр кешенең тәнен дә, ихтыяр көчен дә чыныктыра. Атнага берничә тапкыр салкын су белән коенырга була. Үзеңне чыныктыру мөһим эш булып санала. Шулай ук яшәү тәртибен — хезмәтне (укуны) һәм ялны дөрес оештыру мөһим.

Кышын да, җәен дә көн саен саф һавада йөрү яки йөгерү кеше организмына файда китерә. Җәен су коенырга, йөзәргә, кояшта кызынырга, урманга барырга, футбол яки бадминтон уйнарга мөмкин. Ә кышын тимераякта, чаңгыда шуу, хоккей уйнау бик файдалы.

Сәламәтлегегезне сакларга теләсәгез тәмәке тартмагыз, аракы (башка исерткеч эчемлекләр) эчмәгез, начар кешеләр белән аралашмагыз, наркотиклар кулланмагыз, стрессларга бирешмәгез.

Сәламәтлекне сатып алып булмый. Ул — матурлыкның нигезе, шуңа күрә аны сакларга һәм ныгытырга кирәк. Сәламәтлек — зур байлык ул. Сәламәт тәндә — сәламәт акыл, диләр.

Следите за самым важным и интересным в Telegram-каналеТатмедиа

Оставляйте реакции

К сожалению, реакцию можно поставить не более одного раза
Мы работаем над улучшением нашего сервиса

Источник

метки: Белэн, Комплекс, Мэртэбэ, Аларны, Тлька, Устер, Булып, Спорт

Сәламәт булу-бәхет. Сочинение.

Кешенең сәламәтлеге – аның шәхси эше дип әйтү дөрес түгел. Кеше бары тик сау-сәламәт булганда гына җәмгыятькә файда китерә.

Сәламәтлек – һәркем үзе күтәрелергә тиешле биеклек.

Скачать: , Предварительный просмотр:

Мамадыш муниципаль районы

муниципаль белем бирү учреждениесе

“Югары Сон урта гомуми белем бирү мәктәбе“

Сәламәт булу –бәхет.

Эшләде: 1нче сыйныф укучысы

Хадиуллин Искәндәр Раил улы.

Тулы адресы: Мамадыш районы,

Карл Маркс урамы, 9 йорт.

Сәламәт булу –бәхет.

«Саулык – иң зур байлык”

Татар халык мәкале.

Сәламәтлек – һәркем үзе күтәрелергә тиешле биеклек. Сәламәтлек – ул чыныгу, дөрес туклану, көндәлек режим, хезмәт, начар гадәтләрне булдырмау һәм әлбәттә хәрәкәт!

Шуларны истә тотып, м ин спорт белән шөгыльләнә башладым. Мәктәбебездә физкультура дәресләренә бик теләп йөрим, иртән гимнастика ясыйм. Без физик культура дәресләрендә волейбол, боскетбол, футбол уйнау күнегүләрен, кагыйдәләрен өйрәнәбез, гимнастик, акробатик күнегүләр эшлибез, йөгерәбез, төрле спорт уеннары уйныйбыз.

2 стр., 601 слов

«Укытучы булу җиңелме?»

… яратып һәм күңел биреп башкарганда гына ирешеп була. Ә хәзерге заман укытучысына тормыш нинди генә таләпләр куймый? Укытучы шул сынауларны җиңәр өчен … роль уйный. Бары тик фәнгә карата мәхәббәт булганда гына, конкурслар, олимпиадалар, зыялы кешеләр белән очрашулар, атналыклар һәм бик … Авыр юлны халкы белән бергә үткән, Һәм язмышын халкы белән уртак иткән, Иле белән бергә кайнар сулыш алса, Кеше …

Чын-чынлап сәламәт булу өчен сабырлык һәм хезмәт кирәк. Физкультура белән шөгыльләнү кешегә картайганчы сау-сәламәт һәм күтәренке рухлы булып калырга мөмкинлек бирә.

Халыкның сәламәтлеген ныгыту, сәламәт яшәү рәвешен һәм физик культураны пропагандалау, халыкның төрле категорияләрен спорт белән даими шөгыльләнүгә җәлеп итү кирәк. Иң мөһиме – озак яшәүгә газаплар белән түгел, ә шатлыклар белән барырга кирәк.

Спортивный праздник в подготовительной группе к Международному женскому дню 8 Марта «Ягез эле, Энилэр!»

план-конспект занятия (подготовительная группа)

«Ягез эле, Энилэр!»

Скачать:

Предварительный просмотр:

Спортивный праздник в подготовительной группе к Международному женскому дню 8 Марта

Цели: привлечение родителей к активному участию в работе детского сада. Взаимосвязь родителей с детским садом. Формирование у детей чувства единения с родителями. Воспитание любви и уважения к близким людям. Поощрение участия детей в подготовке к празднику, поддержание радостных чувств от совместных действий и желание участвовать в празднике.

Описание: данное мероприятие предназначено для педагогов детского сада, родителей воспитанников.

Предварительная работа: составление сценария праздника, оформление зала, подготовка музыкальных номеров, изготовление пригласительных афиш.

Работа с мамами воспитанников: пригласить мам к участию в конкурсе, создать две команды.

Ведущий : Ана назы – жирдэ ул мэнгелек

Мэнгелек жыр – бишек жырыгыз

Без узасы юлда маяк булып

Гомер буе балкыр жырыгыз.

Ведущий: Мэрхэмэтле безнен энилэ, эбилэр, апалар. Жиргэ матурлыкны, илгэ батырлыкныСез бирэсез, гузэл энилэр. Сездэ яши сурелмэслек хислэр, Йөзегездэ шәфкать нурлары.

Башка еллардан аермалы буларак, «Сэламэт тэндэ, сэламэт акыл» мэкален истэ тотып, быел сезнен белэн кунелле эстафета уткэрергэ булдык.

Башта видеоролик карап узыйк эле, ойдэ энилэребез, эбилэребез спорт белэн шогеллэнэме икэн? (Видеоролик карау)

Без узебезнен «Ягез эле, энилэр» кичэсен башлап жибэрэбез, хормэтле энилэребезне, эбилэребез, апаларыбыз зал туренэ рэхим итегез. Ике колоннага буленэбез, уз балаларыгыз янына килеп басасыз.

Башта эни тупны сикертеп алып бара конуска кадэр хэм алып кайта. Аннары бала тупны тэгэрэтеп алып бара конуска кадэр хэм алып кайта. Энилэргэ балага булышырга ярый.

1) Маленький он или большой, его надо хранить (секрет)

2) В какой клетке нельзя хранить птицу (в грудной)

3) Жидкое, а не вода, белое, а не снег (молоко)

4) Самая мягкая рыба (сельдь)

5) Самый короткий месяц (май)

6) На какой вопрос никто не отвечает «да»? (Вы спите)

7) Что стоит посреди Волги (буква Л)

По чему люди ходят босиком (по земле)

10 стр., 4510 слов

Мама самое прекрасное слово на земле

… праздник я хочу начать словами Зои Ивановны Воскресенской: « Самое прекрасное слово на земле – мама. Это первое слово, которое произносит человек, и звучит оно на всех языках одинаково нежно. У мам самые добрые и ласковые …

9) В каком месяце люди меньше всего разговаривают (в феврале)

10) От чего утки плавают? (от берега)

11) Каких камней нет в море? (сухих)

12) Какую часть слова можно найти в земле? (корень)

13) Какая нота не подойдёт для компота? (соль)

14) Стоит стол, у которого 4угла. Одни угол отпилили. Сколько углов осталось?5

15) Зачем мы едим? (за столом)

16) По чему, когда хочешь спать, идёшь в кровать (по полу)

Ведущий: Каждый знает, что женщины любят цветы. А сейчас проверим, умеете ли вы рисовать цветочек.

Перед вами находиться куб, там лист бумаги, где нарисована основа цветочкам и лежат фломастеры. Мама, с ребенком взявшись за руки должны добежать до куба и с помощью фломастера нарисовать лепесток, каждый рисует один лепесток, мама вместе с ребенком. Обратно бежим к команде передаем эстафету и встаем назад.

Ведущий. Кадерле әниләребез,

Чал чәчле әбиләребез.

Бәйрәм белән котлый бүген

Сезне ул һәм кызларыгыз.

В конкурсе участвуют мама и ребенок.

Они выполняют задание ведущей: прыгать с обруча на обруч, выйти через туннель (через обруч).

Ведущая: Молодцы, мамы. Настоящие спортсменки.

Бу конкурста безнен энилэр катнаша, балалар энилэргэ коч биреп торыр. Кыстыргычны авызга кабырга, конфетны кыстыргыч белэн кыстырып алып, каршыдагы савытка итергэ.

6. Эстафета «Угадай песню» Попробуйте угадать песню лишь по трем словам из нее, а потом обязательно исполнить любой куплет. Итак, начали!

Небосвод, остров, бананы («Чунга-чанга»).

Картошка, ложка, не задавали («Антошка»)

Круг, рисунок, мама («Солнечный круг»)

Зимы, малышня, лыжня (песня мамы из м/ф «Простоквашино»)

Вместе, хором, лесенка («Вместе весело шагать»)

Четыре, в мире, семь («Дважды, два – четыре»)

На полу рассыпаются мелкие мячи. По сигналу все мамы и дети собирают их в корзину. Побеждает та команда, которая больше соберет мячей.

Ведущий. Какие же вы все молодцы, вы все оказывается очень ловкие, быстрые и у нас победила Дружба! Мы приглашаем всех детей, мам и гостей на веселый танец который называется « Дружба».

Саф һәм яхшы аның күңеле.

Тиңсез көчле аның мәхәббәте,

Ана, бөек аның сөюе.

Бәйрәм бүләксез булмый ул.

Барыгыз да беләсез.

Безнең ничек тырышканны

Хәзер менә күрерсез!

Нәни кулларым белән мин

Тик сиңа диеп кенә.

Бик зур көч куеп менә.

(Әниләргә бүләк бирү)

Ведущий. Разрешите в заключение еще раз поздравить вас, наши очаровательные мамы, бабушки, сестры с праздником! Желаем вам всего самого доброго. До свидания!

По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Структурное подразделение МОУ СОШ №8 Д/с «Росинка» Сценарий конкурс.

Праздник включает в себя продвижение по карте с целью найти Мамину страну.

Сценарий праздника в старшей группе, посвященного международному женскому дню 8 марта «Букет для мамы».

Сценарий в интересной, концертной форме позволяет поздравить любимых мам и бабушек и в тоже время закрепить знание детьми звукоряда.

Ведущий: И снова к нам пришла весна, её мы чувствуем дыханье, Просну.

Информацион- методик узэк

«Сэламэт тэндэ – сэламэт акыл»

(башлангыч классукытучыларына класс сэгатьлэрендэ файдаланыр очен методик ярдэмлек)

Галимова Рэмзия Зэкижан кызы – Ташъелга башлангыч гомуми белеем биру мэктэбе укытучысы.

11 стр., 5214 слов

Физика «Работы М.В.Ломоносова в области молекулярной физики …

… в русском языке благодаря Михаилу Васильевичу Ломоносову, когда он перевел с немецкого языка и издал в России первый учебник по данному предмету. М.В. Ломоносов внёс значительный вклад в развитие науки физики, в …

Рецензент: информацион-методик узэк методисты Харитонова Ильмира Минсахи кызы

“Сэламэт тэндэ – сэламэт акыл”

(башлангыч класс укытучыларына класс сагатьлорендэ файдаланырм ечен методик ярдэмлек)

Со н гы елларда балаларн ы н сэламэтлеге начарлана баруына ша һ ит булып торабыз. Мон ың шулайбулуынабездэнгенэтормаганбик куп сэбэплэр дэ бар. Бу беренче чиратта сулаган һавабыз, ашаган ризыкларыбызнын экологик чиста булмавы, шулай ук балаларньн телевизор каршында нурланыш алып, терле стресс кичеруларе, аз хэрэкэтлэнулэре баланын сэламэтлегенэ тискэре йогынты ясавын белэбез.

Балалар бакчасыннан алып, мэктэпне тэмамлап чыкканчы, балаларда ашказаны-эчэк, куз, колак, нерв авырулары, умыртка баганасы кэкерэю һэм башка авырулар кузэтелэ. Шуна курэ укыту-тэрбия эшендэ теп игътибарны укучыга, анын сэламэтлеген ныгыту һэм дерес физик усешен тээмин иту, хэрэкэт иту сыйфатларын, акыл һэм физик эшчэнлеклэрен устеру, эхлакый сыйфатлар, ихтыяр кече тэрбиялэу тора.

Программаньн эчтэлеге шактый куп мэсьэлэлэрне: шэхси гигиенанын элементар кагыйдэлэреннэн алып укучыда, физик һэм рухи сэламэтлек кунекмэлэрен формалаштыруны куздэ тота һэм тубэндэге темаларны эченэ ала.

Хэрэкэтлеуеннар, ча н гыдай о ру, чана шуу, гимнастика, җиң ел атлетика кунегулэре.

Элегепрограммадаатнага 1 сэгатьисэбеннэн, класс сэгатьлэре о ченурнэкрэвешендэдэреслэрненмаксатлары һ эмуткэруформаларытэкъдимителэ.

Табигый шартлар, объектив сэбэплэр белэн, булеклэр, дэреслэр тэртибен укытучы узгэртэ ала (М-н II, V булеклэр).

булек. Сэламэтлек — валеология турында тешенчэ биру (2 сэг.)

Нэрсэ ул сэламэтлек? Аны саклау, кендэлек режим, чисталыкны саклау, шэхси гигиена (кл.сэгате, энгэмэлэр).

булек. Организмны чынытыру юллары (7сэг.)

Кунегулэр комплексы, экскурсия, походлар, кышкы уеннар.

булек. Уз узенне дерес тоту культурасы (11 сэг.)

Йогеру, физик кунегулэр, хэрэкэтле уеннар, тотнаклылык, эдэплелек, бэхэслешу, осталыгы, ишарэлэр, мимика, гэудэ тотышы, кием- салым, сколиоз, яссытабанлылыкны кисэту, кунегулэр комплексы (кл.сэгате, энгэмэлэр, уеннар).

булек. Гаилэ педагогикасы (5 сэг.)

(ата-аналар белэн очрашулар, энгэмэлэр, уеннар-кичэлэр, тестлар).

булек. Рухи культура (4 сэг.)

(эдэби-музыкаль кичэлэрдэ, концертларда катнашу).

булек. Сэламэт яшэу рэвеше (2 сэг.)

(авыл фельдшеры белэн очрашулар оештыру, энгэмэлэр, кл. сэгэте).

булек. Организмныц аруы (1 сэг.)

(гимнастика кунегулэр, физминутлар).

булек. Туклану режимы (1 сэг.)

Курсэтелгэн темалар программада билгелэнгэн тэртиптэ бирелэ

Нэрсэ ул сэламэтлек?

Тэнне акыл бел эн дэвалау

Иртэнге гимнастика кунегулэре комплексы

Жэяу йору, экскурсиялэр, походлар

Тышкы кыяфэт культурасы

Гэудэ тоз, матур булсын очек эшлэнэ торган кунегулэр комплексы

Этика нормалары һ эм кагыйдэлэре

Г аилэ традициялэре

Аралашу узенчэлеге һ эм гаилэ тынычлыгы, узара тыныч яшэугэ ничек ирешергэ

Концертларда, эдэби- музыкаль кичэлэрдэ катнашу

Телевизордан балалар о чен тапшырулар карау, аларны анализлау

Шашка, шахмат, ярышларында катнашу

5 стр., 2250 слов

Авто диссертации по филологии, специальность ВАК РФ 10.01.02 …

… фэнни яналыгы Туфан Миннуллин драма-тур гиясен тулырак куз алдына бастыру белэн бергэ, эдипнец … №9. — 146-155 бит. Эхмэдуллин А. Узе сайлаган язмыш. /«Монда тудык, монда устек» жыентыгында/ — Казан: Тат. … ]гэм кушымтадан тора. 10 I БУЛЕК ТУФАН МИЦНУЛЛИННЫЦ 80-90 НЧЫ ЕЛЛАР ДРАМАТУР … тора. Диссертапиянен максаты булып, Туфан Мицнуллинныц драматургиясен тулырак куз алдына бастыру белэн бергэ ижатында …

Эчучелек, наркомания, токсикоманияне булдырмау чаралары

Ж енси культура, венерик авыруларны кисэту

Арганлыкны бетеру юллары

Тема: Нэрсэ ул сэламэтлек?

Максат: Сэламэтлек, организмны чыныктыру, анын э һ эмиятен анлату, физик кочне устеру, авырганда уз-узенэ ярдэм иту юлларын ачыклау, дару улэннэре, аларны жыю, куллану турында сейлэшу.

Тема: Тэнне акыл белэн дэвалау алымнары.

Максат: К о ндэлек режим, шэхси гигиена кагыйдэлэре белэн таныштыру, сэламэтлек о чен аларнын э һ эмиятен анлату.

Тема: Иртэнге гимнастика кунегулэре комплексы.

Максат: Кунегулэр комплексын о йрэну.

5-6 нчы дэрес

Тема: Экскурсиялэр, походлар, жэяу йо ру.

Максат: К о чне, танып-белу сэлэтлэрен устеру туган як топонимикасы белэн таныштыру.

7-8-9 нчы дэрес

Максат: К о чле, тизлекне, физик сэлэтне устеру.

Тема: Физик культура-тормыш тэртибе.

Максат: Хэрэкэт гамэллэрен: (й о ру, йо геру, сикеру, ыргыту, хэрэкэтле уеннар) о йрэну, аларны камиллэштеру, координация сэлэтен яхшырту, уз тэнен белэн оста эш иту ечен нигез салу.

Тема: Аралашу культурасы.

Максат: Аралашу культурасы белэн таныштыру, кешелэр арасында уз-узенне тота белу культурасы формалаштыру, эдэплелек сыйфатлары тэрбиялэу.

Тема: Тышкы кыяфэт культурасы.

Максат: Киемнэрне н купт о рле, аларнын сэламэтлеккэ йогынтысы, гэудэ торышы, хэрэкэтлэр, кешенен тышкы матурлык ань н эчке матурлыгы белэн тэнгэллеге турында с о йлэшу, кигэн киемнэребезгэ сакчыллык тэрбиялэу.

Тема: К о нкуреш культурасы.

Максат: Жэмэгать урыннарында уз-узе нн е тоту кагыйдэлэре белэн таныштыру, эдэплелек турында хикэялэр уку.

Тема: Этика нормалары һ эм кагыйдэлэре.

Максат: Этика нормалары һ эм кагыйдэлэре белэн таныштыру, тэрбияле кешене н нинди булуы хакында с о йлэшу.

Тема: Гаилэ традициялэре.

Максат: Нэсел-ыру, туганлык жеплэре, шажэрэ тешенчэсе турында анлату. Туганнар кемнэр алар? Кайда кем булып эшлилэр? Аларньщ туган к о ннэре, профессиональ бэйрэмнэре, башка т о рле гаилэ бэйрэмнэре, традициялэре, гаилэдэаларн ын э һ эмияте белэн таныштыру, туганнарга х о рмэт, ихтирам хислэре тэрбиялэу.

Тема: Аралашу узенчэлеге һэм гаилэ тынычлыгы, узара тыныч яшэугэ ничек ирешергэ.

Максат: Гаилэ традициялэрен ейрэнуне дэвам иту, эти-энилэр белэн бергэ терле кичэлэр, уеннар уздыру, дустанэ менэсэбэтлэр тэрбиялэу.

Тема: Концертларда, эдэби-музыкаль кичэлэрдэ катнашу.

Максат: Т о рле истэлекле даталар белэн таныштыру, сэнгатьле с о йлэмне, музыкаль сэлэтлэрен устеру, сэхнэ культурасына о йрэту.

Тема: Балалар о чен тапшырулар карау, аларны анализлау.

Максат: Караган сериал, фильмнарга анализ ясый, теге яисэ бу фильмн ын нэрсэгэ о йрэтуен ачыклый белергэ о йрэту.

Тема: Шашка, шахмат, ярышларында катнашу.

Максат: Фигураларны н й о решлэре белэн таныштыру, кунекмэлэрен, логик фикерлэулэрен устеру.

Тема: Эчучелек, наркомания, токсикоманияне булдырмау чаралары.

Максат: Эчучелек, наркомания, токсикоманияне н организм очен тискэре йогынтысын анлату, белемнэрен конкретлаштыру, гомумилэштеру, узеннен сэламэтлегенэ жаваплылык хислэре тэрбиялэу.

9 стр., 4360 слов

На татарском языке экология

… һәр кешенең изге бурычы дип саныйм. Минем фәнни эшемнең максаты – экология темасын Гөлзадә Әхтәмова иҗаты аша ачып бир … китапларын укып чыктым. Бу китаплардагы табигатьне саклауга багышланган материаллар миндә экология темасын тагын да тирәнтенрәк өйрәнү теләген … китапларын укып чыктым. Бу китаплардагы табигатьне саклауга багышланган материаллар миндә экология темасын тагын да тирәнтенрәк өйрәнү телә …

Тема: Женси культура, венерик авыруларны ки с эту.

Максат: Малайлар, кызлар арасында дустанэ м о нэсэбэт, энилэр, апаларга карата х о рмэт тэрбиялэу, гаилэ тормышын сурэтлэуче хикэялэр уку.

Тема: Арыганлыкны бетеру юллары.

Максат:Арыганлыкны бетеру о чен кунегулэр комплексын о йрэту.

Тема: Витаминно, фитотерапия

Максат: Д о рес туклану режимы турында, дару улэннэренен, витаминнарнын сэламэтлек о чен э һ эмиятен анлату, аларны танып бел е ргэ, д о рес кулланырга о йрэту, экологик тэрбия биру.

Максат: Дэреслэрдэ ойрэнгэннэрне кабатлау, белемнэрне гомумилэштеру, хэрэкэтле йогеруле уеннар уйнау, ярышлар оештыру.

1. 3-4 нче дэреслэрдэ куллану

Якынча тубэндэге тэртиптэ:

куллар белэн эйлэну һ эм селтэну хэрэкэтлэре ясау

гэудэне алга һ эм ян-якка таба бору һ эм иелу хэрэкэтлэре ясау.

аяклар белэн чугэлэу, селтэу хэрэкэтлэре ясау

яткан хэлдэ гэудэне и ю һ эм кабат турайту

й о ргэндэ сулыш кунегулэре ясау.

2.17-19 нчы дэреслэрдэ куллану ечен кунегулэр комплексы.

Сколиозны кисэту буенча:

К о згегэ карарга кунектерергэ, гэудэ н не туры тотасы н мы, эллэ юкмы.

Артын белэн башынны, калак сеяклэре н не, укчэ н не тидереп стенага терэлеп бас, шул рэвешле аннан кит һ эм шушы халэтне сакларга тырыш.

Тукымадан кечкенэ капчык тек, эченэ ком салып, аны баш тубэсенэ куеп т о шермэскэ тырышып, гэудэ н не т о з итеп й о р.

Гимнастика стенасында арт белэн асылынып тору.

Киеренкелектэн бушанып, турникта асылынып тору

Яссытабанлылыкны кисэту буенча

“Шуга л ак”. Тупны ике аяк белэн дэ чиратлаштырын алга-артка тэгэрэту (1-2 мин.)

2.“Жыючы”. Идэндэ ярымчугэлэп утырган килеш, аяк бармаклары белэн, идэндэ таралып яткан йомшак эйберлэрне жыеп бер урынга ояргэ. Бу кунегуне икенче аяк белэн кабатларга. (1-2 мин.)

3.“Рэссам”. Аяклар инсэ кинлегендэ куелган. Шулай ук бер аяк бармаклары белэн карандаш ярдэмендэ идэндэге кэгазь битенэ рэсем ясарга, шул ук вакытта икенче аяк белэн кэгазьне тотып торырга. Кунегуне утэу вакыты 30-50 сек. Кунегуне икенче аяк белэн кабатларга.

6.Шулай ук укчэдэ, аяк табынынын эчкэ, тышкы ягында, аяк очларында 30-50 сек. йору.

7.Ботен кочен белэн кыска (30 м-га чаклы) дистанцнялэргэ йогеру яссытабанлылыктан саклану чарасы булып тора.

32 нче дэрестэ куллану о чен кунегулэр комплексы.

Баскан килеш. Бармаклар ын ны учына йомарла, кулларынны югары кутэр, бармаклар ын ны яз һ эм тартыл, кул бармакларына кара (сулыш алу) аннары янадан башлангыч торыш ын а кайт (сулышынны чыгар) 4-6 тапкыр.

Куллар билдэ. Кулларынны алга таба суз (сулыш алу) кичкен генэ чугэлэ (сулышны чыгар) янадан эувэлге хэленэ кайт. (4-6 мэртэбэ)

Куллар ян-якка жэелгэн. Кулларынны о скэ кутэр (сулыш алу) алга таба иел. Кул бармакларын аяк очына тидер (сулышны чыгар) 4-6 мэртэбэ. Урындыкка утырган килеш.

Кулларынны о скэ таба кутэр. Арканны б о гэ т о шеп сузылу хэрэкэте яса (сулыш алу), кулларынны т о шер, (сулышны чыг а ру) 2-3 мэртэбэ.

Урындык кырыена утыр, гэудэ н не урындык артына ташла, киеренке хэлэттэ аякларынны турайт (сулыш алу), башлангыч торышка кайт (сулыш чыгару) 2-3 мэртэбэ.

69 стр., 34179 слов

Гариф ахунов артышлы тау буенда

… әгән васыять» 47 Н. Арсланов иҗаты 47 Г. Ахунов иҗаты 48 Г. Ахунов. «Артышлы тау буенда» 48 Хәсән − минем яшьтәшем (Инша) 48 Х. … ә әсәрләрдәге вакыйга-образларны бәяләү, нәтиҗәләр ясау өчен төрле биремнәр тәкъдим ителә. Кайбер биремнәр алдында …

3.6. Куллар билдэ, гэудэ белэн унга, сулга кискен борылышлар яса 2-3 мэртэбэ.

33 нче дэрестэ куллану о чен берничэ рецепт.

Г о лжимеш чэе. 5 калак г о лжимешне кайнаган суга салып 10 минут кайнатып, бераз суытып, чэй итеп эчэргэ.

Юкэ чэчэге чэе. 2 калак чэчэкне, кайнарга, суга салып тотарга суытып эчэргэ.

Сарымсак. Грипптан саклану чарасы булып тора, берук вакытта анын согын борынга да салырга була.

Кишер согы. Ярты о леш я н а гына чыгарылган кишер согы, ярты о леш усемлек мае, берничэ тамчы сарымсак согы кушылган катнашма томау т о шкэндэ ярдэм итэ.

Т о рле улэн катнашмаларыннан куп т о рле чэйлэр ясарга була.

Кулланылган эд э бият

Начальная школа. 2008 год. №9, Газета “Травник “ №19, 20, 21. 2009 ел.

Источник

Без, гадәттә, сәламәтлекне авыруларыбыз булмау, дип кенә саныйбыз. Ә, баксаң, сәламәтлек ул аның белән генә чикләнми бит! Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы уставы болай ди: «Сәламәтлек – ул физик, рухи һәм социаль иминлек». Бу билгеләмә инде 1948 елда ук барлыкка килгән.

Сәламәтлек нинди факторларга бәйле?

Генетик факторлар – 15-20%

Кешеләрнең тормыш рәвеше – 50-55%

Әйләнә-тирәнең торышы – 20-25%

Медицина ярдәме – 10-15%

Бу мәгълүмат Россия Федерациясе Куркынычсызлык советының Ведомствоара комиссиясендә яңгыраган (1994 ел).

Сәламәт тормыш рәвешен алып бару өчен…

Сәламәт тормыш рәвеше алып барыр өчен дөньяга һәм үзеңә карата позитив рухта булырга кирәклеген дә онытма. Бу үзеңнең һәм башкаларның күңелен күтәрә, димәк, эчке органнарың һәм бөтен организмың да сиңа «рәхмәт!» әйтә дигән сүз. Позитив дулкының сәламәтлекне саклап калу, ныгытуга, озак яшәүгә юнәлдерелгән булсын.

Нинди рисклар бар?

Сәламәт тормыш рәвешен алып барырга комачаулый торган факторлар да бар. Аларның күбесе үзебезгә бәйле.

Мисал өчен, үз-үзеңне тотышка бәйле риск факторлары:

тәмәке тарту

алкоголь куллану

дөрес тукланмау

физик активлылыкның аз булуы

стресс

борчулы һәм депрессив халәт

сакланылмаган җенси мөнәсәбәтләр.

Боларга бәйле рәвештә авырулар да барлыкка килә. 25 процент очракта алар үлемгә илтә икән.

Шулай ук метаболик риск факторлары:

кан басымы югары булу

артык авырлык һәм тазару

1 һәм 2нче типтагы шикәр диабеты (гипергликемия)

организмда май алмашы бозылуы (дислипидемия).

Шушы ике төрдәге традицион факторлар белән бергә Россия халкына психо-социаль факторлар да тәэсир итә. Моның турында РАМН академигы Рафаэль Оганов да шулай ди. Бу төр факторларга нәрсә керә:

җитәрлек дәрәҗәдә тукланмау

сыйфатсыз су эчү

санитария һәм гигиенаның дәрәҗәсе начар булуы

шәһәрләрдә атмосфера һава сыйфаты начар булу

юл хәрәкәтенең куркынычсызлыгы

профессия белән бәйле рисклар.

Вакытыннан иртә үлү нәрсәгә бәйле соң?

Риск факторлары – таралыш очраклары

Артериальная гипертония – 38%

Гиперхолестеринемия – 50%

Тәмәке тарту – 39%

Яшелчә-җиләк-җимеш – <400 г/көненә 75%

Тазару – 25%

Алкоголь – 40%

Физик активлылыкның түбән булуы – 50%

Әлбәттә, сәламәт тормыш рәвешен алып бару өчен түбәндәге әйберләр эшләү дә булыша:

балачактан ук сәламәт гадәтләрне формалаштырырга

мохит (әйләнә-тирәдәге предметларның сәламәтлеккә йогынтысы турында белергә)

начар гадәтләрнең булмавы

туклану: уртача туклану, физиологик үзенчәлекләрне исәпкә алып, кулланган продуктларның сыйфатын белеп

хәрәкәт: физик яктан актив тормыш (шулай ук яшь һәм физиология үзенчәлекләрен исәпкә алып)

гигиена: шәхси һәм җәмәгать гигиенасын саклау, беренче ярдәм күрсәтә белү

организмны чыныктыру

сәламәтлек күрчәткечләрен контрольдә тоту.

Шул ук вакытта уку, эш белән беррәттән ял итү турында да онытмаска кирәк. Сәламәт яшәү рәвеше хезмәт һәм ялның баланста булуын исәптә тота.

«Ял – ул сәнгать. Ял эш белән чагыштырганда, җавапсызрак әйбер түгел әле ул. Яхшы итеп ял итә белгәннәр саны яхшы итеп эшли белүчеләр белән бертигез. Иң авыры бер «дулкын»нан «икенчесе»нә күчә белү».

(Владимир Леви. «Искусство быть собой»)

Бу уңайдан, дөньяның кайбер илләрендә бу юнәлештә эшлиләр дә инде. Мисал өчен, Швециядә 6 сәгатьлек эш көне кертелә. Шул ук вакытта хезмәт хакы тулысынча элеккеге килеш сакланып калына. Моның белән бу ил җитәкчелеге «больничный»лар санын киметергә, эш нәтиҗәлелегн арттырырга һәм хезмәткәрләрне бәхетлерәк итәргә тели.

Источник

Яңалыклар

Сәламәт яшәү рәвеше алып барыйк

Техник прогресс алга киткән бүгенге көндә хәрәкәт активлыгын арттыру, спорт белән шөгыльләнү, сәламәт яшәү рәвеше алып бару мөһим.

7 апрель – Бөтендөнья сәламәтлек көне. Әлеге дата 1948 елдан бирле билгеләп үтелә. Бу көнне дөньяның барлык илләрендә дә сәламәт яшәү рәвешен пропагандалаучы төрле акцияләр, спорт чаралары үткәрелә.

Үз сәламәтлегең турында кайгыртуга һәм төрле авыруларны кисәтүгә багышланган бу көнне кемнәрдер табиблар өчен дип кабул итәргә мөмкин. Бөтендөнья сәламәтлек көне безгә саулыгыбызны саклау кирәклеге турында тагын бер кат искә төшерә. Ә сәламәтлек турында бер көндә генә түгел, даими кайгыртырга кирәк.

Бер караганда бүген сәламәт яшәү рәвеше турында күп сөйлибез. Ә аның нәрсәләрне үз эченә алуын беләбезме соң? Сәламәт яшәү – саулыгыңны саклауга, ныгытуга юнәлтелгән һәм бернинди кушу һәм боеруны көтмичә, үзеннән-үзе башкарыла торган, күнегелгән яшәү рәвеше ул.

Сәламәт яшәү рәвешен түбәндәге өлешләргә бүлеп карарга мөмкин:

– дөрес туклану;

– хәрәкәт активлыгы;

– чыныгу;

– көндәлек режимны саклау;

– гигиена кагыйдәләрен үтәү;

– зарарлы гадәтләрдән баш тарту.

Яшьтән үк чыныгып, спорт белән шөгыльләнеп үскән кеше тормыш авырлыкларына да каршы тора ала. Сәламәтлек, чыдамлылык һәм энергия запасы стрессларга һәм тормыштагы катлаулы ситуацияләргә каршы торырга ярдәм итә.

Дөрес туклану – сәламәт яшәү рәвешенең бер шарты, дидек. Көндәлек режимда туклану тәртибе үзгәрергә тиеш түгел. Бигрәк тә балаларныкы. Бала көнгә дүрт тапкыр 3-4 сәгать саен ашарга тиеш. Иртәнге сәгатьләр – организмны тукландыру өчен иң төп вакыт. Иртәнге ашта бала көнлек калориянең яртысын алырга тиеш. Организмны кирәкле азык-төлек белән тәэмин итү өчен туклану төрле булырга тиеш. Көнлек энергия чыгымнарын тулыландыру өчен аксым, май, углевод һәм витаминнарга бай ризыклар ашау мөһим. Тиешенчә эшкәртелгән, юылган һәм куллану вакыты чыкмаган ризыклар гына ашарга.

Сер түгел, соңгы вакытта балаларыбыз, кириешки, чипсы кебек сыйфатсыз, сәламәтлек өчен зыянлы ризыклар, газлы эчемлекләргә өстенлек бирә. Болар исә бала организмының авыруларга каршы торучанлыгын киметә, ашкайнату органнарының эшчәнлеген боза. Сыйфатсыз, зыянлы продуктлар белән туклану төрле чирләр китереп чыгара. Шуңа күрә әти-әниләр балаларының дөрес туклануына әһәмият бирергә тиеш.

Хәрәкәт активлыгына ирешү өчен физик күнегүләр белән шөгыльләнү, организмыңны чыныктыру, зарядка ясау мөһимлеген онытмаска кирәк. Смартфон, компьютер, телевизорга мөкиббән киткән бүгенге балалар өчен бигрәк тә. Иртән йокыдан тору белән зарядка ясауны гадәткә кертергә кирәк. Физкультура белән шөгыльләнү, спорт, хореография түгәрәкләренә йөрү дә сәламәтлек өчен файдага гына. Сәламәт булу өчен балаларны саф һавада күбрәк йөртергә кирәк. Организмны чыныктыру өчен балаларны салкынча су белән коендырудан, яланаяк йөртүдән курыкмагыз, йөгерү-шаярудан тыймагыз. Сәламәт яшәү рәвешен пропагандалаучы чараларда гаилә белән бергәләп катнашу да мөһим роль уйный.

Көндәлек режимны саклау, шәхси гигиена таләпләрен үтәү, физзарядка ясау, саф һавада йөрү, дөрес туклану – болар барысы да сәламәтлек нигезе. Ләкин еш кына сәламәт булу өчен бу шартларның барысын да үтәү җитмәскә дә мөмкин. Тән сәламәтлеге белән бергә күңелеңнең дә тыныч булуы кирәк. Нерв системасы какшаган баланың физик сәламәтлеге нык була алмый. Ә физик сәламәтлекнең нигезе – нерв системасының ныклыгы ул. Балаларыбызга үзебез дә яхшы үрнәк күрсәтик, аларны сәламәт яшәү рәвешенә кечкенәдән өйрәтик.

Светлана Дәүләтбирдина, район үзәк хастаханәсенең гомуми практика табибы.

Следите за самым важным и интересным в Telegram-каналеТатмедиа

Безнең телеграм каналга кушылыгыз! Телеграм-канал

Оставляйте реакции

К сожалению, реакцию можно поставить не более одного раза
Мы работаем над улучшением нашего сервиса

Источник

РррррррКукмара муниципаль районы

Мәмәшир авылы урта гомуми белем бирү мәктәбе

Сәламәт яшәү рәвеше – һәр гаиләнең нигезе

Сыйныф сәгате эшкәртмәсе

Төзеде: Бадрутдинова Фәйрүзә Миннемәхмүт кызы – Мәмәшир авылы урта гомуми белем бирү мәктәбе укытучысы

Тема. Сәламәт яшәү рәвеше – һәр гаиләнең нигезе.

Максат. Сәламәтлек , аны үстерү , сәламәт яшәү рәвешенең төп шартлары белән таныштыру һәм кузаллау булдыру.

Материал. “Мәгариф” журналлары, “Тәрбия” гәҗите, интернет-битләр.

Җиһазлау.Слайдлар, телевизор, компьютер.

Дәрес барышы.

I . Оештыру моменты.

Укучыларны туплау.

II .Сәламәтлек һәм сәламәт яшәү рәвеше.

Укытучы чыгышы.

Сәламәт яшәү рәвеше – сәламәтлекне саклау һәм ныгытуга, озын–озак еллар дәвамында иҗади эшчәнлекне тәэмин итүгә юнәлтелгән һәм аңлы рәвештә, үзеннән–үзе башкарыла торган, гадәткә кергән, күнегелгән яшәү рәвеше. Ул социаль гигиенаның төп категорияләренең берсе. Анда кешенең хезмәт, куллану, аралашу өлкәсендә үзенең сәләтен нинди формаларда тормышка ашыруы, рухи дөньясы нинди булуы, буш вакытын ничек уздыруы ачык чагыла.

Сәламәт яшәү рәвешенең төп шартлары .

Сәламәт яшәү рәвеше нидән гыйбарәт?

Укытучы чыгышы.(Слайд 2)

Сәламәт яшәү рәвеше нидән гыйбарәт?

Сәламәт яшәү рәвеше — ул:

дөрес ял белән чиратлаштырылган физик һәм акыл хезмәте;
гаиләдә һәм хезмәт коллективында нормаль психологик климат;
үз характереңны һаман камилләштерә бару;
начар гадәтләрдән арыну, яхшы гадәтләрне үзләштерү;
физкультура һәм спорт белән даими рәвештә шөгыльләнү;
рациональ туклану ;
үз-үзеңне тәрбияләү.

Шушы шартларны төгәл үтәгәндә генә кеше үзенең актив яшәү чорын озынайта, эшкә сәләләтен, көр күңеллелеген һәм көчен озак елларга саклый ала.

Укучылар чыгышын тыңлау. ( Һәр алдагы бүлекләр буенча бер укучы үзе әзерләнеп килеп чыгыш ясый)

Чыгышлар слайд буенча бара.

Көндәлек режим .( 3 нче слайд )

Чисталыкның саф исен,

Шифалы үлән тәмен,

Физкультураның көчен

Үзенә җыйган өчен,

Сәламәтлекнең башы,

Һәрбер йортның кояшы –

Режим дияләр аны.

Шәхси гигиена .(4 нче слайд)

Сау-сәламәт булыйм дисәң,

Гел чиста йөрт үзеңне.

Чисталыкта-пөхтәлектә

Сәламәтлек нигезе.

Дөрес туклану.( 5 нче слайд)

Физик активлык.( 6 нчы слайд)

Ял итү. (7 нче слайд)

Чыныгу. (8 нче слайд)

Начар гадәтләргә бирешмәү.( 9 нчы слайд буенча видеофильм күрсәтелә)

Зарарлы гадәтләрне дә

Без тизрәк бетерик.

“Чир китә, гадәт кала” дип
Әйткәннәр бик тә белеп.

Яман гадәт упкыныннан

Һәрчак ерак йөрегез.

Сәламәтлек – бәхет бит ул,

Аның кадерен белегез!

Табибка һәм үз-үзеңә ышан.

Укытучы чыгышы.

Сәламәт булыйм дисәң , чынык.
Табиб өч корал –сүз, үсемлек һәм пычак белән эш итә “, дигән борынгы иран табиблары. Акыл ияләренең бу гыйбрәтле сүзләрендә сүзнең беренче урынга куелуы юкка гына түгел.
Гимнастика ясау организм өчен гаять файдалы. Ул йөрәкнең әйбәт эшләвенә, тирән тын алырга һәм организмда матдәләр алмашына ярдәм итә.

Кем яши сәгатен белеп,

Уятмый аны берәү дә килеп.

Ятмас иренеп, ул үзе торыр,

Зарядка ясар, урынны җыяр.

Бит-кулын юар, вакытында ашар,

Портфелен барлап киенә башлар,

Кыңгырау булганчы мәктәпкә килер, —

Мондый бала дәресен дә белер.

Витаминнар – сәламәтлек дуслары.

Витаминнар кеше организмына сәламәтлекне ныгытуда һәм төрле йогышлы авыруларга каршы тора алу сәләтен күтәрүдә ярдәм итәләр. Шуңа күрә витаминнарны без сәламәтлекнең дуслары дип атыйбыз.

Хәзер безне укучылар кайбер витаминнар белән таныштырып китәрләр.

I укучы. А витамины җитешмәгәндә кешедә “тавык күзе” дигән авыру барлыкка килә. Кич, эңгер-меңгер вакытта күзләр начар күрәләр. Чөнки А витамины җитешмәгәндә, күзнең күрү катлавы яктылыкны начар сизә. Бу витамин озак вакытлар булмаганда, кеше сукыраерга мөмкин. А витамины шоферлар, трамвай һәм поезд йөртүчеләр, очучылар, бигрәк тә төнге рейсларда эшләүчеләр өчен әһәмиятле. А витамины җитешмәгәндә, баланың үсүе туктала, тире өсте кибә һәм бозыла. Шуңа күрә А витаминын үсү витамины дип тә атыйлар.

А витамины 100 г балык маенда — 16, сыер маенда – 15, кызыл борычта – 10, кишердә — 9, кузгалакта – 8, яшел суганда – 6, помидорда 2 мг чамасы була. Болардан тыш сөттә, каймакта, сырда, йомыркада да шактый. Бер кызыл помидор яисә бер өлгергән алма ашасаң, организмга А витаминының көндәлек микъдары кергән дигән сүз.

II укучы. В витаминын җыелма витамин дип йөртәләр. Ул берничә төр витаминга, мәсәлән В₁, В₂, В₆, В₁₂, В₁₅ кә бүленә. В төркеме витаминнары йөрәк, кан тамырлары, ашказаны, сулыш органнары, күз, тире һәм нерв авыруларын дәвалауда киң кулланыла.

В витамины группасы арыш һәм солы икмәгендә; бодай, солы, карабодай ярмасында, борчак һәм фасольдә, сөт һәм эремчектә, ит һәм балыкта, йомыркада һәм чүпрәдә җитәрлек була. Тәүлеккә 200 грамм арыш икмәге ашасаң, организм В витаминының бер тәүлеккә җитәрлек микъдары белән тәэмин ителә.

III укучы. Д витамины җитешмәгәндә, кеше организмы минераль тозларны үзләштерә алмый һәм балаларда рахит авыруы барлыкка килә, скелет зәгыйфьләнә. Д витамины үсемлекләрдән фәкать гөмбәдә генә бар. Ул бавырда, иттә, каймакта, сөттә һәм майда, кит һәм дельфин бавырында була. Хәзерге вакытта Д витаминын (балык маен) күпләп тунец дип атала торган диңгез балыгы бавырыннан әзерлиләр.

IV укучы. С витаминын да кешеләр, Д витамины кебек, яшьтән үк куллана башлыйлар, һәм ул витамин һәркемгә иң кирәкле витамин булып санала. Ул азканлылыкны дәвалый, нечкә кан тамырлары стеналарын ныгыта, кан әйләнешен яхшырта, кешедә йогышлы авыруларны булдырмауга ярдәм итә. Гомумән, С витамины кеше организмына күпьяклап уңай тәэсир итә. Шуңа күрә хәзер балалар ашамлыкларына С витамины кушалар.

Хәзер инде нинди азыкта күпме С витамины барлыгын чагыштырып карыйк. 100 грамм киптерелгән гөләп җимешендә — 1500 мг, кара карлыганда – 300, кызыл борычта – 250, кузгалакта – 60, помидорда – 40, лимонда – 40, алмада һәм кәбестәдә — 30, яшел борчак һәм редискада – 20, кыяр һәм кишердә — 5 мг чамасы С витамины була.

Укытучы: Нәтиҗә ясап әйтсәк, организмга күбрәк витаминнар керсен өчен, төрле азык белән тукланырга һәм күбрәк җиләк-җимеш, яшелчәләр, арыш икмәге, сөт һәм сөт продуктлары ашарга кирәк.

Тагын бер әһәмиятле әйбер турында әйтеп китмичә ярамый: витаминлы азыкларны дөрес саклый һәм әзерли белергә дә кирәк. Мәсәлән, сөтне озак кайнатсаң, андагы витаминнар юкка чыга. Аны металл савытта кайнатырга, кашык белән болгатырга ярамый.

Бәрәңгене суда озак тотсаң, пешергәндә өстен япмасаң, табада озак кыздырсаң – витаминнарның күп өлеше таркала. Хәтта пешкән ашны озак ашамый торсаң, ул очракта да витаминнар кими. Бәрәңгенең кабыгын юка итеп чистартып яки кабыгы белән пешерү яхшы санала, чөнки кабыклы бәрәңгедә витаминнар күбрәк саклана. Бөек Ватан сугышы елларында госпитальләрдә кайбер авыруларга сусыз пешерелгән кабыклы бәрәңге ашатканнар. Хәзерге вакытта да больницаларда үпкә авырулы кешеләргә, кайбер башка авыруларга шундый бәрәңге бирәләр. Андый бәрәңгедә витаминнардан башка тагын кеше өчен бик кирәкле тозлар да була. Бәрәңге һәм яшелчәләрне пешерү алдыннан гына юарга, чистартырга, вакларга һәм кайнап торган тозлы суга салып пешерергә кирәк. Әзерләнгән салатны, кишерне, помидорны, шешәдәге сөтне кояшта калдырырга ярамый, алардагы витаминнар таркала. С витамины суда яхшы эресә, А витамины майда яхшы эри, шуңа күрә кишерне майда пешерү яхшы санала.

Язга таба, бәрәңгедә, алмада, яшелчәләрдә витаминнар азая, бу чорда витаминлы препаратлар кабул итәргә мөмкин.

Халык: “Үсемлекләр безне ашата-эчертә, киендерә, дәвалый”, — дип әйтә. Чыннан да, күпчелек витаминнар һәм дарулар үсемлекләрдән әзерләнә. Безнең өчен гадәти булган нарат, кузгалак, миләш, балан, шомырт, суган – барысы да дарулы яисә витаминлы үсемлекләр.

Менә кычытканны гына алыйк. Сез аның усал икәнен беләсез. Ә менә кычытканлы аш ашаганыгыз бармы?

Күпләр аны коймы буйларында һәм чүплекләрдә генә үсә һәм чага торган, бернәрсәгә яраксыз үсемлек дип кенә уйлыйсыз. Ә сез беләсезме? Кычытканнан яшел аш пешерәләр, яшел буяу, витамин һәм дарулар әзерлиләр. Аның яшь яфракларында берничә төрле витамин бар, шифалы булганы өчен аны Бөек Ватан сугышы елларында госпитальләргә җибәрү өчен җыйганнар.

Язгы айларда кычытканның яшь яфракларында витаминнар күбрәк һәм аңардан аш, йомырка кушып кычыткан боламыгы пешерәләр, кычыткан яфрагыннан салат та әзерлиләр.

Моннан тыш кычыткан яфрагында аксымнар, минераль тозлар, бигрәк тә тимер тозлары күп була. Шуңа күрә: “Һәр яз саен ике-өч тапкыр булса да кычытканлы аш әзерләп аша,”- ди халык. Йортка һәм бакчада кычыткан тирәсендә тагын тузганак һәм тигәнәк кебек чүп үләннәре дә үсә. Алар да дарулы һәм витаминлы үсемлекләр булып исәпләнәләр.

Гөләп җимешләрендә кара карлыганга караганда С витамины биш тапкыр күбрәк, аның ике-өч җимешендә кеше өчен С витаминының тәүлеклек нормасы бар. Дару буларак аны бик борынгы заманнардан бирле файдаланганнар. Борынгы Россиядә крестьяннар дәүләткә хәтта гөләп салымы да түләгәннәр.

Витамин җитештерү предприятиеләрендә С витаминын гөләптән ясыйлар.

Моннан 5-6 мең еллар элек кешеләр суганның шифалы икәнлеген аңлаганнар. Башта суганны Кытайда үстерә башлаганнар, аннан соң ул башка илләргә таралган. Борынгы Греция һәм Римда, мәсәлән, суганның солдатларга көч һәм батырлык бирүенә, күрүне һәм ишетүне көчәйтүенә ышанганнар, шуңа күрә солдат азыгына көн саен суган салу мәҗбүри булган.

Халык: “Суганның исе дә дәва,”- дип әйткән. Чынлап та, суган фитонцидлар дип аталган матдә бүлеп чыгара. Фитонцидлар микробларның үсешен тоткарлыйлар. Суган исе, фитонцид буларак, күп төрле микробларны бетерә һәм шуңа күрә аның исе дә дәва. Элекке вакытларда кешеләр суганны изеп ярага япканнар. Тиредәге гөмбә авыруларын дәвалауда да суганны кулланганнар. Димәк, суганның суы да шифалы. Хәзерге вакытта суган, кыр суганы, сарымсактан әзерләнгән препаратлар төрле авыруларны дәвалауда киң кулланыла.

Фитонцидларны башка үсемлекләр дә, мәсәлән, шомырт, укроп, миләш, киндер дә бүлеп чыгара, шуңа күрә миләш яки миләш чыбыгы салынган савыттагы су озак бозылмый.

Суганны көн саен билгеле микъдарда куллану гына шифалы исәпләнә, артык куллану зарар да китерергә мөмкин. Ашказаны, бавыры һәм бөере авырткан кешеләргә суганны күп кулланырга ярамый.

Табигать безгә сәламәтлегебез өчен күп төрле хәзинә бүләк итә. Ул хәзинәне күрә белергә, аларның кыйммәтен аңлый һәм аларны файдалана белергә генә кирәк.

VI. Озак яшәү серләре.

“Кеше гомере озынлыгын арттыруга нинди факторлар йогынты ясый?” дигән сорау куела. Укучылар җавап эзлиләр.

Азакта укытучы нәтиҗәләрне гомумиләштерә.

Укытучы. Кембридж галимнәре кешенең уртача гомер озынлыгын якынча 14 елга озайту мөмкинлеге бирүче иң гади 4 факторны билгеләгәннәр: