Сочинение мохэжирлэр романында торле социаль катлаулар тормышы чагылышы

Обновлено: 11.03.2023

Стараюсь развивать в себе личностные качества педагога, такие как общая культура, отношение к людям, необходимы для успешной реализации педагогической деятельности. Всегда занимаю гуманистическую позицию по отношению к обучающимся, проявляю внимание к личности ученика, стараюсь быть для окружающих образцом этики и общей культуры.

Результаты анализа моей деятельности позволяют оценить степень сформированности у меня отдельных компетенций.

В области постановки целей и задач педагогической деятельности могу сформулировать и обосновать цели и задачи собственной педагогической деятельности. Цели и задачи занятий формулируются на основе как нормативных требований, так и возрастных и индивидуальных особенностей обучающихся. Цели занятий формулирую в соответствии с той программой, которая выбрана как наиболее адекватная предмету и запросам обучающихся. На протяжении нескольких лет работаю используя методы развивающего учения, которые позволяют мне достичь необходимого уровня принятия целей обучающимися. Владея методикой начального обучения, стараюсь творчески подходить к выбору методов, приемов работы: частично-поисковый, ролево — игровой , метод творческого чтения, самостоятельной работы; проблемные вопросы или создание учебной проблемы, сравнительный анализ, познавательные игры.

Стараюсь подготовить в области реализации компетенции обеспечение мотивации учащихся на осуществление учебной деятельности.

Владею навыками мотивирования, имеет необходимые знания для этого, что побуждает интерес к дисциплине на уровне ярких примеров из содержания предмета. Использую индивидуальный подход в оценивании знаний учеников. Включаю элементы практической значимости материала для учащихся, трансформируя нормативные задачи в личностно-значимые. Преимущественно использую положительную мотивацию (одобрение, похвала), что помогает создать ситуации успеха для обучающихся с различным уровнем владения учебным материалом. Учитываю интерес обучающихся к соревнованию как форме работы и использую взаимное сравнение и сравнение с прошлыми личными результатами для мотивирования обучающихся. Уровень мотивированности обучающихся косвенно доказывается и показателями результативности моей деятельности.

Половина моих учащихся осваивает предметное содержание не только на базовом уровне, но и на повышенном (успеваемость 100%, качество 66,6% в 2015 — 2016 учебном году).

Анкетирование учеников показало, что наибольшее предпочтение они отдают урокам, проводимым с новыми средствами наглядности, с применением компьютерных технологий, что способствует формированию предметных знаний, общеучебных умений, навыков и способов деятельности учащихся.

В последние годы в школе стали практиковаться исследовательские конференции. Для активизации исследовательской и проектной деятельности применяю разнообразные приёмы: ставлю проблемные вопросы, привлекаю интересную дополнительную информацию, организовываю самостоятельную работу по осмыслению и усвоению нового материала и др. В помощь учащимся создала коллекцию видео и аудиоматериалов, собрала обширный иллюстративный материал.

Стараюсь быть компенентной в области реализации программы и принятия педагогических решений; быть требовательной к себе как к специалисту, реализующему типовую образовательную программу. Анализ деятельности показывает, что такая самокритичность не обоснована. Реализовываю модифицированные, с учетом принципов индивидуализации и дифференциации, образовательные программы и целенаправленно обновляю методические и дидактические материалы. Я подготовила авторские компьютерные презентации для проведения классных часов, исследовательских работ.

С целью расширения теоретических знаний и приобретения опыта работы имею хорошо оборудованный кабинет, в нём есть всё для проведения работ, предусмотренных программой, наработан большой дидактический материал для проведения уроков любых типов. Практикую составление тестовых заданий, навыками составляю тексты проверочных работ. В кабинете оформлены специальные стенды, на которых вывешиваются наиболее интересные материалы для учащихся.

Приходится регулярно выступать на методических и педагогических советах, так как большое внимание уделяю методической работе. За последние годы я принимала участие в семинарах, делилась опытом в августовской конференции работников образования проведенного в городе Мамадыш.

Мой опыт является основанием для активности педагога в области самостоятельной разработки программы, дидактических и методических материалов, однако на данном этапе профессионализации это умение практически не реализуется, что осознаю сама.

Анализ уровня компетентности в области организации учебной деятельности показал, что я как педагог владею на высоком уровне следующими умениями: организация учебной деятельности обучающихся; формирование способов совместной профессиональной деятельности и сотрудничества; реализация контроля и коррекции учебной деятельности; обеспечение оперативного и адекватного педагогического оценивания. Стараюсь творчески относиться к организации взаимодействия с обучающимися, стремлюсь к проявлению методического мастерства в своей деятельности, ответственно отношусь к своим обязанностям, проявляю творческий подход к решению разнообразных педагогических задач.

• Для учеников 1-11 классов и дошкольников
• Бесплатные сертификаты учителям и участникам

• Поможем развить концентрацию и внимание с раннего возраста
• Повысим гибкость и раскованность в общении

Описание презентации по отдельным слайдам:

Заһир Бигиев (1870-1902)

Иҗаты 1)”Меңнәр,яки Гүзәл кыз Хәдичә” 2)”Зур гөнаһлар” 3)”Мавәраэннәһердә сәяхәт”

Тормыш юлы Заһир Бигиев 1870 елда Ростов-Дон шәһәрендә мулла гаиләсендә туа.Әтисе Ярулла Пенза губернасы Чембар өязе Кикин авылыннан кучеп килгән.Баштан әтисендә укый,рус мәктәбендә белем ала,рус телен һәм әдәбиятын өйрәнеп үсә. Әтисе үлгәч, аны татар мәдрәсенә бирәләр. Казанның Күл буе мәдрәсәсендә укыганда, ”Меңнәр,яки Гүзәл кыз Хәдичә”(1887)яза.1890 елда “Зур гөнаһлар”(1890) романы басылып чыга.1891 елда мәдрәсене тәмамлагач, Ростов-Донга кайта.

Ростов-Дон шәһәрендә туган

“Меңнәр, яки Гүзәл кыз Хәдичә” Бу — детектив роман. Әсәр Казан мосафирханәләрнең берсендә номерда атып үтерелгән Зөләйханың гәүдәсе табылу белән башланып китә, Зөләйхә бүлмәсеннән Муса исемле кешегә язылган записка, сыңар перчатка, тәрәзә арасына ертып ташланган фоторәсем табыла. Җинаятьчене эзләү башлана. Ул кешене эзләп табуны атаклы шымчы Шубинга тапшыралар. Шик Казанның яшь байларыннан берсе Муса Салиховка төшә.

Мусаобразы Казандагы бер бай улы Муса Салихов,Петербургта университет тәмамлаган булса да,әтисе вафатынан соң сәүдә әшләре белән мәшгүль.Атасы үлгәч,сәүдә һәм фабрика эшләре,тормыш мәшәкатьләре Муса өстенә төшә.Шул көннәрдә Казанга Зөләйха килә,хат язып,Мусаны мосафирханәдәге номерына чакыра.Автор Мусаны укымышлы,туры сүзле,йомшак куңелле итеп сүрәтли,кызганып та куя.Муса-үз чорының,үз җәмгыятенең кешесе,яшьтатар буржуазиясенең бер вәкиле.

Габденнасыйр образы Әхлак ягыннан һәм шәхси интереслары белән Мусага капма-каршы итеп, З.Бигиев Габденнасыйр образын сурәтли. Габденнасыйр, Муса кебек, Казандагы бер бай улы. Аларның гаилә хәлләре дә охшаш: икесенең дә әтиләре вафат булган, икесе дә өйләнмәгән. Габденнасыйр 24 яшьләрдә, гимназия бетергән. Аның Казанда өч-дүрт җирдә ташпулат өйләре булса да, үзе мосафирханәдә тора. Әмма алар арасындагы ( Муса һәм Габденнасыйр) зур аерма-мораль, әхлакый сыйфатларында.

Зөләйха һәм Хәдичә образлары Романда ике кыз образы бирелгән. Икесе дә бик гүзәл. Зөләйха(затлы нәселдән) — морза кызы. Хәдичә — атасы бик бай булса да, гади сәүдәгәр кыз. Зөләйха гимназия тәмамлаган, хатларын да русча яза. Мусага язган хатыннан күренгәнчә, Хәдичә дә татарча белем алган шактый укымышлы кыз булып күз алдына килә. Алар арасында зур аерма шунда: Зөләйханың әтисе, морза булса да, артык бай кеше түгел, ә Хәдичәне язмышы тулысынча ата-ана ихтыярына бәйле татар кызы. Романда Зөләйханың саф мәхәббәте белән байлык арасында каршылык тудырган хәлләр реаль. Автор безне Хәдичә белән берничә урында кыска -кыска сурәтләп таныштыра. Хәдичә образында нечкә куңелле, сөю тайгысын тирәнтен кичерүче, әмма ышып, ул бәхетле була.

Заһир Бигиев — мәгърифәтче язучы “Мавәраэннәһердә сәяхәт” “Зур гөнаһлар”

“Мавәраэннәһердә сәяхәт” Заһир Бигиевнең бу әсәре, татар әдәбиятында сәяхәтнамә жанрын күзаллау өчен әһәмиятле чыганак булып тора. Язучы 1893 елның җәендә Урта Азия, Бохара,Сәмәрканд якларына сәфәр чыга.Әсәрдә сүз шул сәфәр турында бара.Әсәр 1908 елда аерым китап булып дөнья күргәч, Ф.Әмирхан, аның әһәмиятен күрсәтеп, махсус мәкалә яза.

“Зур гөнаһлар” “Зур гөнаһлар” романында язучының мәгърифәтчелек карашлары, иске тип мәдрәсәләргә һәм байлар арасындагы төрле җинаятьләргә тәнкыйте активлаша, геройларга мөнәсәбәте ачыклана төшә.Бу әсәрендә З.Бигиев, шәхес һәм тирәлек мәсьәләсен үзәккә куеп, реализм принципларын эзлеклерәк һәм ачыграк итер тормышка ашыра. Роман янәшә барган һәм узара үрелеп тә киткән ике сюжет сызыгыннан гыйбарәт.Берсе — авылдан килгән Габделгафурның ,иске мәдрәсәдә бозылып,тормыш төбенә тәгәрәве.Икенчесе-сәүдәгәр хатыны Маһруйның, иренә хыянәт итеп, бозыклык, җинаять юлына басуы.

Бертуган Галиевлар Җиһангир Агиев белән үк социаль вәкилләре-сәүдәгәрләр булган ике бертуган — Ибраһим һәм Ягъкуб Галиевлар. Ягъкуб Галиев — 27 яшьтә бозык,тәүфыйусыз,өйләнмәгән егет. Әсәрдә аны әхлак –мораль ягыннан череп таркалган, намуссыз бер тип буларак күрсәтелә. Ягъкубның абыйсы Ибраһим Галиевне автор “олуг юрист,мәкерле һәм фетнәчел кеше” дип тәкъдим итә.Маһруйдан туган баланың әтисе Ягъкуб икәнлеге исбат ителсә, Ягъкубтан калган мал-мөлкәт бу балага булачак һәм халык арасында Галиевләрнең яманаты да чыгачак.

Габделгафур образы Башта Заһир Бигиев туып үскән авыл һәм аның әтисе турында кайбер мәгълүматлар биреп уза. Әтисенең дә исемен дә әйтеп тормыйча, ”Нәкәс мулла” дип кенә атый. Казанга белем алырга килгән Габделгафур иске тәртипле мәдрәсәгә урнаша. Куылып, карак Мәмәт белән аралашып китә, тормыш төбенә тәгәри. Хезмәтче Әхмәдине үтерүдә, чиркәү басуда катнаша, тотылып төрмәгә ябыла.

Сюжет, экспозиция, композиция Вакыйгалар үстерелеше: Зөләйханың үле гәүдәсе табылу. Экспозиция өлеше , ягъни төп персонажлар белән таныштыру, вакыйгалар барышында бирелә. Конфликтның төенләнүе: Габденнасыйр, үзенең көндәше Муса Салиховны төрмәгә утырып, юлыннан алып ташлау өчен, Зөләйханың үләр алдыннан язып калдырган хатын һәм револьверын алып яшерә. Шымчы Шубинның, Кырымга китеп,Зөләйханың әнисен эзләп табуы вакыйгалар үстерелешенең кульминациясен тәшкил итә.Зөләйханың хаты белән танышудан,бу турыда Казанга телеграмма бирүдән чишелеш башлана. Муса төрмәдән азат ителә, Габденнасыйр агу эчеп үлә.

Язучы З.Бигиев 1902 елда Ростов-Дон шәһәрендә вафат була. З.Бигиев иҗатын сугыштан соң гына өйрәнә башлыйлар. Әдәбият галимнәре М.Гайнуллин, И.Нуруллин, Ф.Мусинның аның тормыш юлы һәм иҗатына багышланган хезмәтләре бар.

Краткое описание документа:

Заһир Бигиев 1870 елда Ростов-Дон шәһәрендә мулла гаиләсендә туа.Әтисе Ярулла Пенза губернасы Чембар өязе Кикин авылыннан кучеп килгән.Баштан әтисендә укый,рус мәктәбендә белем ала,рус телен һәм әдәбиятын өйрәнеп үсә. Әтисе үлгәч, аны татар мәдрәсенә бирәләр. Казанның Күл буе мәдрәсәсендә укыганда, ”Меңнәр,яки Гүзәл кыз Хәдичә”(1887)яза.1890 елда “Зур гөнаһлар”(1890) романы басылып чыга.1891 елда мәдрәсене тәмамлагач, Ростов-Донга кайта.

«ӨЛҮФ, ЯКИ ГҮЗӘЛ КЫЗ ХӘДИЧӘ»

Бу — детектив роман. Әсәр Казан мосафирханәләрнең берсендә номерда атып үтерелгән Зөләйханың гәүдәсе табылу белән башланып китә, Зөләйхә бүлмәсеннән Муса исемле кешегә язылган записка, сыңар перчатка, тәрәзә арасына ертып ташланган фоторәсем табыла. Җинаят ь чене эзләү башлана. Ул кешене эзләп табуны атаклы шымчы Шубинга тапшыралар. Шик Казанның яш ь байларыннан берсе Муса Салиховка төшә.

Саҗидә СӨЛӘЙМАНОВА * * * Тормыш булмый көю-сөенүсез, яшәү авыр сөелү-сөюсез. Караңгыда якты караш кирәк, өшегәндә кирәк җылы сүз. Төссезләнә кеше, көчсезләнә, күздән күзгә нурлар таммаса. Ямьсезләнә кеше, әрсезләнә, сузган кулын кемдер алмаса. Таянырга иңнәр табылмаса, җан яраткан җанга табынмаса — салкын була җиле, һавасы. Сөю-сөелү — кара көнчеллекнең, вакчыллыкның иң шәп дәвасы. 1968 ел

ТЫНЫЧСЫЗ ЗАМАН Тыныч түгел замана бу, Нидер җитми адәмгә; Җиңешергә шайтанны да, Чакыралар ярдәмгә. Этләр эшләмәстәй “этлек” – Кешеләр арасында; Былчырак аяк эзләре, Күңелләр ярасында. Елмаюлар – кинаяләп, Көлүләр – кинә белән; Авырткан җиргә кадыйлар, Иң очлы энә белән. Тыштан бар да әдәпле лә, Бар да затлы киемле; Әмма эчләр, нәфрәт дигән, Катлы-катлы төенле. Модаларга кереп китте, Читтән эзләү гаепне; Барлап чыксаң, табу кыен, Җаны белән аекны. Шушы кыска гоме

Иосиф БРОДСКИЙ * * * Сумев отгородиться от людей, я от себя хочу отгородиться. Не изгородь из тесаных жердей, а зеркало тут больше пригодится. Я созерцаю хмурые черты, щетину, бугорки на подбородке. Трельяж для разводящейся четы, пожалуй, лучший вид перегородки. В него влезают сумерки в окне, край пахоты с огромными скворцами и озеро – как брешь в стене, увенчанной еловыми зубцами. Того гляди, что из озерных дыр да и вообще – через любую лужу сюда

Рәзинә МӨХИЯРОВА ӘЗЕР ЭЗДӘН. Табигатьтә аклык, сөбханаллаһ! Энҗе бөртекләрен сипкәннәр. Сихри гүзәллеккә исем китеп, Атлап барам. Алдан киткәннәр Сукмагыннан җайлап, җырлар җырлап. Эзләр салып, инде үткәннәр. Айсыз төндә маяк-яктыртучы, Яратучылары көткәннәр. . Ә мин менә әзер эздән атлыйм, Күңелемдә кар аклыгын саклыйм. Йөрәгемдә кар салкынын аклыйм. 15.02.2022 ел

Рәзинә МӨХИЯРОВА КАР БӨРТЕГЕ – АП-АК ФӘРЕШТӘ Карлар яуган саен, илһам яуса, Бу кыш булыр иде илһамлы. Көне-төне ап-ак карлар ява, “Каян алыйм?!” – димә илһамны. Карның һәр бөртеге – зур бер дөнья, Аның башкалары – башкача. Аллаһ бөеклеген күрсәтүче Энҗе тылсым! Күктән ул оча. Иренемә әкрен генә куна Кар бөртеге – ап-ак фәрештә. Күтәрелеп китә шулчак күңел, Илһам бирә кебек һәр эштә. 15.02.2022 ел

Напишите пожалуйста сочинение на татарском по рассказу Яз экиятлэре Гали Рэхим

Трудности с пониманием предмета? Готовишься к экзаменам, ОГЭ или ЕГЭ?

Воспользуйся формой подбора репетитора и занимайся онлайн. Пробный урок — бесплатно!

• 16.07.2016 13:39
• Другие предметы
• remove_red_eye 7422
• thumb_up 37

Ответы и объяснения 1

Мин Гали Рәхимнең » Яз Әкиятләре «әсәрләрен укыдым . Әсәрдә ялган , алдылау һәм кешене уз файдаңа тоту . Төп ике герой бар : Эт эчәгесе һәм Канәфер агачы . Кояшны төп герой итеп чутламабыз. Әсәр чын барлыкка туры килә . Эч эчәгесе кояшны күрүгә аңа гайшыйк була.Тик Кояшка аңа зак барырга туры килер иде.Иртә белән бу Канәфер агачын курә . Ул аны озын буйлы нәфис агач итеп курми , ул аны кояшка баскыч итеп күрә.Канәфер агычы газиз мәһәббәт төшен күрә . Шул минутта Эт эчәгесе моңа яратам дип дәшә.Канәфер агачы берни аңламый кала һәм агачка үзен кочакларга куша. Эт эчәгесе Канәфер агачын буып бара. Ул аны астан — өскә үрмәли . Әсәр ахырында Эт эчәгесе Кояшка барып җитә . Тик ул Канәфер агачын артык каты буып һәм яфракларын каплам үрмәләгән була , шуңа аңа һава һәм кояш нурлары җитми . Ул үлә . Канәфер агачы үз гомере өчен көрәшми . Мин беләм берсен , Кояшка Эт эчәгесе кебек чүп кирәкми . Әсәр чын гомергә авышкан һәм чынлыкта булырга мөмкин . Написала Фаттахова Алина 6 А

Знаете ответ? Поделитесь им!

Как написать хороший ответ?

Чтобы добавить хороший ответ необходимо:

• Отвечать достоверно на те вопросы, на которые знаете правильный ответ;
• Писать подробно, чтобы ответ был исчерпывающий и не побуждал на дополнительные вопросы к нему;
• Писать без грамматических, орфографических и пунктуационных ошибок.

Этого делать не стоит:

Есть сомнения?

Не нашли подходящего ответа на вопрос или ответ отсутствует? Воспользуйтесь поиском по сайту, чтобы найти все ответы на похожие вопросы в разделе Другие предметы.

Трудности с домашними заданиями? Не стесняйтесь попросить о помощи — смело задавайте вопросы!

В данном разделе публикуются вопросы и ответы на них к непопулярным предметам.

Итак, в процессе приобщения к основам народно-национального бытия происходит духовное становление личности, определяется её ценностная ориентация в мире. Романное начало, связанное с изображением того, как меняется жизненная позиция героини, сочетается с эпической тенденцией, проявляющейся на уровне пространственно-временной организации текста, в бытийно-национальном ракурсе видения деревни и её жителей, при котором конкретно-историческое соединяется с типически-родовым.

[Закрыть] ярко освещена этнографическая сторона татарского народного быта – свадебный обряд и связанные с ним национальные традиции и обычаи. Этим обусловлена эпическая направленность повествования. Например, воссоздаётся специфическая атмосфера, характерная для подготовки никяха[71] 71
Никях – мусульманский религиозный обряд бракосочетания.

Средством выражения психологии татарского народа становится музыка. Она также приближает повествование к сфере действия лирических законов. Вот рассказчик отправляется вместе с дядей и тётей на тарантасе в село Абзан на свадьбу. Дядя Нигматулла затягивает печальную песню, которая становится отправной точкой для поэтически-идеального представления о народной жизни и народном духе: «Абзыкай башта, ниндидер бер көйне исенә төшерергә теләгәндәй, әкрен генә сызгырырга тотынды. Аннары күзләрен яртылаш йомып, тавышын калтырата төшеп, башта авыз эченнән генә сузып, тик соңгы сүзләрен генә ачык әйтеп җырлый башлады:

«Дядя принялся тихонько насвистывать, припоминая какую-то песню. Потом, прикрыв глаза, тихо запел чуть дрожащим голосом. Я разобрал лишь последние слова:

Музыка является непременным атрибутом праздников. Приезд жениха с родственниками и друзьями сопровождает мелодия гармони. Главное место в празднестве отводится застольным татарским песням: «Җырны күбрәк Нигъмәтулла абзыкай белән әлеге тәкә мөгезедәй кара мыеклы кеше алмашлап җырлыйлар. Кайчагында исә икәүләп, билләреннән тотынышып һәм көй уңаена чайкала биреп җырлап җибәрәләр. Кара мыеклының тавышы калынрак, Нигъмәтулла абзыкайныкы нечкәрәк, бергә кушылгач, гаҗәеп матур, ягымлы килеп чыга. Һәр җыр артыннан күңелләрне дәртләндереп җибәрердәй берәр кушымта әйтеп куялар:

Атлый-йөгерә килә күк юрга,
Безнең лә дуслык китсен күп елга.

Эх да скачет, несётся рысак вороной.
Пусть не будет конца нашей дружбе мужской…

Песня способна растрогать не только тонкую, чувствительную душу четырнадцатилетнего мальчика, но и вызвать сильные чувства у всех гостей: «…һәм менә, турая биреп, тамак кыргалап алды да, пинжәк чабуын кайтара төшеп, әз генә калтыравык нечкә тавышы белән сузып җырлап та җибәрде:

Утырдым ла көймәнең, ай, түренә,
Карадым ла суларның төбенә.
Су төпкәйләрендә һич кара юк,
Хак язганны күрми чара юк.

Сел я, ой да, в лёгку лодку,
Светится речное дно.
От судьбы неумолимой
Не укрыться всё равно.

С вводимыми в произведение текстами песен связаны формальные признаки лирического изображения переживания: образно-метафорический характер лексики, подчёркнуто экспрессивное строение фраз, ритмико-мелодическая организация речи. В рассказе ярко проявляется и музыкальность как один из приёмов поэтики А. Еники: метафоризм стиля, обилие сравнений и эпитетов, лексические и синтаксические повторы погружают читателя в экспрессивную атмосферу праздника и соответствуют тому душевному подъёму, который переживают гости на свадьбе.

С образами проносящегося мимо потока, извилистых берегов, кружащихся водоворотов, солнечного света, буйного цветения трав, сияющей шири соотносятся напряжённо-многозначительные темы жизненного пути человека, его судьбы, счастья и свободы. Символические смыслы, присущие данным образам и мотивам, выступают достаточно явственно в этом эпизоде, достигая почти аллегорической чёткости. Конкретные сюжетные ситуации и события отступают на второй план, и читателю открываются сущностные коллизии бытия.

Читайте также:

  

• Сочинение приключение насти и митраши

  

• Базаров и его оппоненты сочинение

  

• Сочинение по картине остроухова золотая осень 2 класс презентация

  

• Можно ли оправдать измену сочинение

  

• Сочинение на тему группа на

Мәхмүт Галәүнең «Мөһаҗирләр» һәм «Болганчык еллар» романнары нәшер ителәчәк

Автор үзе исән чагында әлеге романнарын Казанда татар телендә бастырмаганнар.

(Казан,10 октябрь, “Татар-информ”, Мөршидә Кыямова). Татарстан китап нәшрияты Мәхмүт Галәүнең “Мөһаҗирләр” һәм “Болганчык еллар” романнарын берләштергән китабын басмага әзерләде. Бу хакта “Татар-информ” мәгълүмат агентлыгы хәбәрчесенә Татарстан китап нәшриятының әдәби мирас, сәнгать редакциясе мөдире һәм яңа басылачак китапның мөхәррире Венера Камалиева хәбәр итә.

“Мәхмүт Галәүнең Татарстан китап нәшриятында басылачак китабы ике романнан торачак, – ди Венера Камалиева. – Бу романнар беренче тапкыр безнең нәшриятта 1968 елда 15 мең тираж белән нәшер ителгән була. Ул чакта “Болганчык еллар”ны Яхъя Халитов, “Мөһаҗирләр”не Рәис Даутов русчадан тәрҗемә иткән. Ә 1977 һәм 2000 елларда “Мөһаҗирләр” әсәре үзе генә бастырыла. Ниндидер сәбәпләр аркасында язучы әлеге әсәрләрен Казанда татарча бастыра алмаган. Казанда бастыру өмете сүнгәч, ул аларны 1929 елда Мәскәүгә җибәргән. “Болганчык еллары” (“Муть”) рус телендә 1930 елда Мәскәүдә нәшер ителә. Аны Гайшә Шәрипова тәрҗемә иткән була. Ә “Мөһаҗирләр”не М.Галәү үзе русчага тәрҗемә итә. 1934 елда бу әсәре дә Мәскәүдә бастырыла. Язучы кулга алынгач, аның кулъязмалары юкка чыга. Шул сәбәпле татарча язылган варианты калмаган. Бары тик нәшер ителгән өзекләрдән торган “Чүлмәк тулгач” китабында “Канлы тамгалар” исемле тарихи романыннан өземтәләр генә татар телендә сакланган”.

1919 елда ул Башкортстан Мәгариф комиссариатының кантон бүлегендә хезмәт итсә, 1920 елны Оренбург губернасында һәм Мәскәүдә мәгариф-нәшрият системасында эшләп ала, 1921 елда бөтенләй эшсез калып, янә Оренбургка кайта. 1922–1923 елларда төрле хосусый ширкәтләрдә хезмәт итә, алар таратылгач, бер ел тәмам эшсез йөреп, 1925 елны кабат Мәскәүгә бара. Анда берникадәр вакыт СССР халыкларының Мәркәз нәшриятында һәм үзе оештырышкан хәреф җыючылар (наборщиклар) мәктәбендә эшли. 1930 елда югары даирәләргә язган бер шикаять хатында ул: “1926 елдан алып бүгенге көнгәчә мин тагын эшсез. Ничек кирәк алай, ярым ач хәлдә көн кичерәмен”, – дип билгеләп үтә.

М.Галәүнең матур әдәбият өлкәсендәге нәтиҗәле иҗат эшчәнлеге нәкъ менә шушы елларга туры килә. Ул илдәге социаль үзгәрешләргә бәйле кешеләр аңында, психологиясендә барган үтә катлаулы, каршылыклы процессларны чагылдырган дистәдән артык хикәя, татар авылына инкыйлаб алып килгән үзгәрешләр-болганышлар фонында төрле катлау кешеләре арасындагы киеренке мөнәсәбәтләрне психологик планда яктырткан “Кабулсай” дигән романын, “Саламторханнар”, “Курчак туе” исемле сатирик комедияләрен һәм “Пугачев явы” дигән тарихи пьесасын яза. Барыннан да бигрәк шушы елларда әдип үзенең күңеле түрендә күптәннән йөрткән иҗади хыялын – татар халкының зур бер чор эчендәге тарихи тормышын иңләп алган эпопея язу турындагы ниятен эшкә ашырырга керешә. Гомуми исеме “Канлы тамгалар” дип алынган бу эпопея дүрт китаптан торырга тиеш була. Әдип алдан һәр китапның киңәйтелгән планын төзи, исемнәрен билгели. Беренче китапта XIX гасыр татар авылының, авыл һәм шәһәр халкының 1877 елгы ачлык фаҗигасен кичерү вакыйгаларын, икенче китапта 1897 елгы халык исәбен алу, шуңа бәйле рәвештә авыл халкының бунт күтәрүе һәм соңыннан Төркиягә күчеп китүе, өченче китапта рус-япон сугышы һәм 1905 елгы беренче инкыйлаб чоры һәм, ниһаять, “Өермәләр” дип исемләнгән соңгы дүртенче томда большевиклар инкыйлабы елларындагы давыллы вакыйгаларны гәүдәләндерү күздә тотылган була. Ләкин, язучының фаҗигале язмышына бәйле рәвештә, роман-эпопеяның беренче ике китабы гына язып тәмамлана, өченче, дүртенче кисәкләре, каралама хәлендә әзер булсалар да, әдипнең кулъязма архивы һәм беренче ике кисәгенең асыл нөсхәләре белән бергә юкка чыгалар. Беренче ике кисәген тәшкил иткән “Болганчык еллар” һәм “Мөһаҗирләр” романнары да безгә 1930–1934 елларда Мәскәүдә русча тәрҗемәдә чыккан басмалары буенча гына билгеле.

Замандашларының истәлекләренә караганда, Мәхмүт Галәүне Мәскәүдәге фатирында кулга алып, хөкем итәр өчен Казанга китерәләр. Махсус коллегия (ОСО) утырышы 1937 елның 4 ноябрендә була. НКВД биргән белешмә кәгазе буенча әдипнең вафаты (атып үтерелүе?) 1938 елның 12 ноябрендә дип фараз кылына.

Узган гасырның алтмышынчы елларында әдипнең русча тәрҗемәдә генә сакланып калган “Болганчык еллар” белән “Мөһаҗирләр” романнары, кабаттан татар теленә тәрҗемә ителеп һәм кат-кат матбугатта басылып, егерменче йөз татар әдәбияты хәзинәсендә үзләренә лаек урынны алды.

Описание книги

Роман «Мөһаҗирләр» (Роман «Мухаджиры» на татарском языке) Егерменче йөзнең башында беренче көлке журналы «Кармак»ның нәшире һәм мөхәррире булган, «Белек» хосусый нәшрият ачып, «Болганчык еллар», «Мөһаҗирләр» исемле тарихи романнары белән татар әдәбияты хәзинәсенә зур өлеш керткән Мәхмүт Галәүнең абруйлы исеме һәм иҗат мирасы совет чорында озак еллар буе халыктан яшереп яткырылды, мирасының шактый өлеше тоталитар режим шартларында бөтенләй юкка чыгарылды. Мәхмүт Галәүнең катлаулы тормыш юлы һәм…

Роман «Мөһаҗирләр» (Роман «Мухаджиры» на татарском языке) Егерменче йөзнең башында беренче көлке журналы «Кармак»ның нәшире һәм мөхәррире булган, «Белек» хосусый нәшрият ачып, «Болганчык еллар», «Мөһаҗирләр» исемле тарихи романнары белән татар әдәбияты хәзинәсенә зур өлеш керткән Мәхмүт Галәүнең абруйлы исеме һәм иҗат мирасы совет чорында озак еллар буе халыктан яшереп яткырылды, мирасының шактый өлеше тоталитар режим шартларында бөтенләй юкка чыгарылды. Мәхмүт Галәүнең катлаулы тормыш юлы һәм фаҗигале язмышы репрессияләр шаукымында нахактан һәлак ителгән татар мәдәнияте эшлеклеләренең күпчелегенең язмышына охшаш. Мәхмүт Галәү (Мәхмүт Галәветдин улы Мәрҗани) 1886 елның 8 ноябрендә (башка мәгълүматларга караганда 23 ноябрендә) Арча районындагы Ташкичү авылында хәлфә гаиләсендә дөньяга килә. Тумышы белән ул татарның бөек мәгърифәтчесе, дин һәм тарих галиме Шиһабетдин Мәрҗанигә якын кардәш туры килә. Туган авылындагы башлангыч мәктәпне, Казанда гали мәдрәсә тәмамлаганнан соң, ул Әстерхан шәһәренә юл тота һәм татар мәктәпләренең берсендә мөгаллим булып эшли башлый. «Шәркый рус», «Борһанел тәрәккый» газеталарына мәкаләләр яза, «Туп» исемле көлке журналын оештыруда һәм чыгаруда катнаша. Яшерен оешмалар белән элемтәдә торганы, «Туп» журналын чыгаруга катнашканы өчен М.Галәү Әстерхан охранкасы тарафыннан эзәрлекләнә башлый. Мөгаллимлек эшеннән куылган М.Галәү Оренбург шәһәренә күчеп китә. М.Галәү – оста тәрҗемәче дә. Ул А.Пушкин, А.Толстой К.Батюшков, М.Лермонтовның әсәрләрен, шигырьләрен татар теленә тәрҗемә итә. «Ник язылганнар?» шигырь җыетыгын, «Кабылсай» романын, «Саламторханнар», «Курчак туе» исемле сатирик комедияләрен һәм «Пугачев явы» дигән тарихи пьесасын яза. Әдип «Канлы тамгалар» дип аталган дүрт китаптан торырга тиеш булган эпопея язу эшенә керешә. Беренче китапта 1891 елгы ачлык фаҗигасе, икенче китапта 1897 елгы халык исәбен алу, шуңа бәйле рәвештә авыл халкының бунт күтәрүе һәм соңыннан Төркиягә күчеп китүе, өченче китапта рус-япон сугышы чоры һәм «Өермәләр» дип исемләнгән дүртенче томда давыллы вакыйгаларны гәүдәләндерү күздә тотылган була. Беренче ике кисәген тәшкил иткән «Болганчык еллар» һәм «Мөһаҗирләр» романнары да безгә 1931-1933 елларда Мәскәүдә русча тәрҗемәдә чыккан басмалары буенча гына билгеле. Алтмышынчы еллар ахырында гына бу романнар, русчасыннан тәрҗемә ителеп, татар телендә дөнья күрделәр. «Болганчык еллар», «Мөһаҗирләр» һәм «Кабылсай» романнары үз вакытында төп-асыл оригиналында матбугатка чыкмый кала һәм ахырда бөтенләй юк ителә. М.Галәүне Мәскәүдәге фатирында кулга алып, хөкем итәр өчен Казанга китерәләр. НКВД биргән белешмә буенча, әдипнең атып үтерелүе 1938 елның 12 ноябрендә дип фараз кылына. М.Галәүнең «Болганчык еллар» һәм «Мөһаҗирләр» романнары бүгенге көндә мәктәпләрдә, югары уку йортларында өйрәнелә. Кызганычка каршы, әдипнең шәхси архивы да үзе белән бергә китеп югала. Ә анда матбугатка чыгуны көтеп яткан яңа әсәрләр дә шактый була. Роман «Мөһаҗирләр» (Роман «Мухаджиры» на татарском языке) – произведение, вошедшее в золотой фонд татарской литературы. Автором было написано 4 романа – эпопеи «Кровавые метки» («Кровавые метки», «Вихри» «Муть», «Мухаджиры»). К сожалению, до наших дней сохранились только два произведения, остальные рукописи были уничтожены. Роман «Мухаджиры» вторая часть дилогии («Муть» и «Мухаджиры») о жизни татарской деревни конца XIX века. Махмуд Галяу колоритно и точно прорисовывает быт и обычаи татарского народа. Основой романа является голод 1877 года, охвативший все Поволжье. Действие романа происходит на территории Татарстана, в деревни Мауля-Колы, Казани и других городов РТ. Вы познакомитесь с историей народных игр, джиенов, сабантуя и главных религиозных праздников. В романе объясняется смысл забытых слов того времени, которые стали чаще использоваться в современном татарском языке, такие как: «талак», «тахлиль», «куштан», «мухажиры», «ирдэуке», «джилян» и другие. Роман «Муть» и «Мухаджиры» с трудом можно найти в библиотеке и в свободном доступе в Интернете. Об авторе Махмуд Галяу (Марджани Махмуд Галяутдинович) родился 8 (по другим данным 23) ноября 1886 года в деревне Ташкичу Арского района ТАССР, в семье учителя. В двадцатые годы Махмут Галяу начинает работать в художественной литературе. Его очерки и рассказы пронизаны событиями, происходящими в стране, показывают социальные изменения, сложные взаимоотношения, психологические противоречия в сознаниях людей. М. Галяу – автор рассказов «Часы с кукушкой» (1928), «Узлы» (1929), «Один из многих» (1931), пьес «Пустозвоны» (1926), «Пугачевский бунт» (1927), исторического романа – эпопеи «Кровавые метки». В тридцатые годы выходят книги писателя – «Муть» (1931), «Мухаджиры» (1934) и психологический роман «Кабулсай» (1934). В 1934 году М. Галяу стал членом Союза писателей СССР. Махмут Галяу писатель со сложной судьбой. В годы культа личности был репрессирован и погиб в застенках 12 ноября 1938 года. В 1957 году был реабилитирован посмертно. Многие рукописи М. Галяу утеряны. Проект подготовлен к 50-летию выпуска первой продукции ПАО «Нижнекамскнефтехим» группы компаний «ТАИФ» студией записи аудиокниг «Җидегән чишмә» ООО «Дом народного творчества- Нижнекамскнефтехим» Руководитель проекта: Александр Гнеденков Руководитель творческой группы – Заслуженный работник культуры РТ Луиза Шайхутдинова Дизайнер – Наталья Сычева Звукооператор – Рамиль Гафаров Документальное обеспечение – Лилия Завгородняя Студия записи аудиокниг «Җидегән чишмә» ООО «Дом народного творчества- Нижнекамскнефтехим» Книга «Мөһаҗирләр» автора Махмут Галяу оценена посетителями КнигоГид, и её читательский рейтинг составил 0.00 из 10.
Для бесплатного просмотра предоставляются: аннотация, публикация, отзывы, а также файлы для скачивания.

Мәхмүт Галәү — кызганыч язмышлы кеше. Бүген Татарстан Дәүләт Советының мәгариф, мәдәният, фән һәм милли мәсьәләләр комитеты рәисе, депутат Разил Вәлиев Мәхмүт Галәүнең (чын исеме Мәхмүт Галәветдин улы Мәрҗани) тууына 130 ел тулуга багышланган «Тукай дусты – Мәрҗән» дип аталган әдәби-музыкаль кичәдә ясаган чыгышында шулай дип билгеләп узды. Казанда Татарстан Милли музеенда үткәрелгән кичә Габдулла Тукайның әдәби музее тарафыннан оештырылган.

«Мәхмүт Галәү үз үлеме белән үлмәгән, атып үтерелгән, бу, әлбәттә, бик кызганыч. Аның туган телендә язылган кулъязмалары юкка чыгып сакланмавы белән дә кызганыч аның тормышы», — диде Разил Вәлиев.

Ул әле өченче көн генә Татарстан Дәүләт Киңәшчесе Минтимер Шәймиев белән телефоннан сөйләшү барышында Мәхмүт Галәү турында сүз кереп киткәнен әйтте. Минтимер Шәймиев бу теманы үзе күтәргән. «Әгәр Мәхмүт Галәү бөек язучы икән, ни өчен аны безнең республикада Фатих Әмирханны, Галимҗан Ибраһимов, Шәриф Камалны белгән кебек белмиләр? Ни өчен ул шул дәрәҗәдә популяр түгел? Һәм ни өчен без аны пропагандаламыйбыз?» — дип белдергән Дәүләт Киңәшчесе.

«Минтимер Шәймиев «соңгы китабы кайчан чыкты» дип сорагач, миңа шул вакытта оят та булып китте. Чыннан да, романнарның күптән басылганы юк. Шуннан ул миннән «бүгенге көндә аларны яңадан бастырсак, халык укыр микән диде». Мин «нигә укымасыннар, ул тарихи роман жанрын башлап җибәргән кешеләрнең берсе, һәм ул романнар бүген актуаль яңгырый. Аларны яңадан бастырып чыгарсак, яхшы булыр иде. «Татмедиа», нәшрият җитәкчеләренә әйтсәгез, бу башкарырлык эш» дидем», — ди Разил Вәлиев һәм Минтимер Шәймиевнең моны хуплавын белдерде. Депутат әйтүенчә, Дәүләт Киңәшчесе шулай ук Мәхмүт Галәү мәктәп дәреслекләренә кертелгәнме, галимнәр аның белән кызыксынамы дип тә сорашкан.

Разил Вәлиев Габдулла Тукайның тууына юбилей елы зурлап үткәрелсә дә, Фатих Әмирхан, Салих Сәйдәшев, Мәхмүт Галәүләрнең юбилейлары зурлап уздырылмавын шәрехләп: «Ә алар бит безнең бөек язучыларыбыз. Ике-өч буын онытылып торган язучыны яңадан кире кайтару бик авыр. Мин киләчәктә Мәхмүт Галәүнең әсәрләре тулырак күләмдә басылып чыгар дип өметләнәм», — диде.

Разил Вәлиев узган елда Мәхмүт Галәүнең романнары буенча нәфис фильм төшерү турында мөрәҗәгать булганын әйтте. Депутат билгеләп үткәнчә, «Мөһаҗирләр» романы буенча фильм Төркия белән бергә төшерелсә, бик шәп булыр иде. Татарстанның шундый инициатива белән чыгачагын белдерде.

Разил Вәлиев Галәүнең язмышы Тукайныкы белән охшаш булуын шәрехләп узды.

Чыганак: http://tatar-inform.tatar

Мәхмүт Галәү
Болганчык еллар. Мөһаҗирләр

© Татарстан китап нәшрияты, 2017

© Галимуллин Ф. Г., кереш мәкалә, 2017

Мәрҗани нәселенең затлы әдибе

Халкыбыз үткән гаять катлаулы тарихи юлда сүз сәнгатебезнең алтын баганалары дип йөртерлек шәхесләребез һәм аларның вакытлар узган саен тутыкмас, әһәмияте һич тә җуелмас иҗади мираслары бар. Алар тудырган әсәрләрнең озын гомерле булуларының сәбәбе – халык йөрәгендә ныгып урнашырлык образлы сүзне үз вакытында һәм биниһая сәнгатьчә осталык белән әйтүләрендә. Моның өчен талантлы булу өстенә кыюлык, шулай әйтергә яраса, үз-үзеңә ныклап ышануга нигезләнгән каһарманлык та кирәк иде. Әйтик, халкыбыз, шул чордагы вазгыять нәтиҗәсе буларак, XVI гасыр уртасыннан башлап, Г. Ибраһимовның «Карт ялчы» хикәясендәге Шаһибәк абзый әйтмешли, «бәндәгә бәндә булып» көн итәргә мәҗбүр була. Әлеге юлда аның кичергәннәре Г. Исхакыйның «Зөләйха» әсәрендә аеруча аянычлы чагылыш тапты. Бу хәл белән ризалашмаганнарны дәүләтнең иң югары мөнбәреннән Төркиягә китәргә кушып чыгыш ясаулар да булды. Әмма шул заманның безләргә «курку белән өркү харам» дигән карашта торучы Габдулла исемле гаярь егете мондыйларга кискен итеп «Китмибез!» дип җавап бирде, без биредә, үз илебездә, хөр мәмләкәт булуын күрергә телибез, диде ул.

Әмма шактый күбәүләр ахыр чиктә тугандаш кавем булган төрекләр иленә китү юлын сайларга мәҗбүр булдылар. Габдулла Тукайның яшьтәше – шул ук Арча төбәгенең икенче бер фәһемле егете Мәхмүт Галәү (Мәхмүт Галәветдин улы Мәрҗани) – бу мөһаҗирләрнең күчеп китү сәбәпләрен, аларның диңгез артындагы тормышын киң колачлы әдәби әсәрдә сурәтләүне максат итте; Төркиядә дә сәяхәт кылып кайтып, моның гамәленә кереште, халкыбыз тормышының моңарчы әдәбиятыбызда яктыртылмаган сәхифәләрен киң сыешлы романнарында сурәтләп бирә алды. Һәм шушы эшчәнлеге аны һәлакәткә дә юлыктырды.

Әйе, әдәбият халык язмышыннан аерылгысыз. Халкы нинди – аның тарихы да шундый, халкы нинди – аның язучылары да шуңа бәрабәр. Әдип, шагыйрь, халкы бәгыреннән өзелеп төшсә генә, аның үткәнен дөреслеккә тугры калып чагылдыра ала. Мондый талантлар теләсә кайчан тумыйлардыр да кебек. Алыйк 1886 елны гына: 1 гыйнварда Фатих Әмирхан, 26 апрельдә Габдулла Тукай, 8 сентябрьдә исә Мәхмүт Галәү дөньяга килгән. Алар янында тагын татар театрының нигезен салышкан Габдулла Кариев та бар. Чын мәгънәсендә бөекләр даирәсе. М. Галәү дә – шул бөекләр сафының бер вәкиле.

Инкыйлабка кадәр язган әсәрләрен Мәхмүт еш кына «Мәрҗани» дип имзалаган. Бу очраклы түгел. Ул – халкыбызның бөек улларыннан берсе, күренекле рухани, дин галиме һәм зур тарихчы Шиһабетдин Мәрҗанинең затлы нәселеннән. Мәхмүтнең бабасы Шиһабетдин хәзрәтнең бертуган энесе була. Әлбәттә, Мәхмүт мондый бабалары белән горурланган, аның белән бер фамилиядә булу яшь зыялы өчен зур мәртәбә саналган.

Мәхмүтнең әтисе Галәветдин дә хәлфә-мөгаллим булган. Ул Ташкичү мәдрәсәсендә балаларга белем бирә. Мәхмүт тә шушы мәдрәсәдә укый. Аннан соң Казанның нәкъ менә «Мәрҗания» мәдрәсәсендә нигезле белем, шул заман өчен шактый әйбәт әзерлек ала. Шуннан соң 35 еллык мөстәкыйль тормышы һәм эшчәнлеге башлана. Шушы өч дистә ярым ел эчендә ул мөгаллимлек итә, басмаханәдә хәреф җыючы, журналист, корректор, нашир буларак та эшчәнлек күрсәтә, иң мөһиме, зур язучы булып таныла. Ник шулай киң эшчәнлек? Җавап ачык: татар өчен бик тә мөһим вакыт. Әнә Гаяз Исхакый, халык яшәеше бу көенчә барса, инкыйраз котылгысыз, дип кисәтә. Сәгыйть Рәмиев «Әй татар, бел, бетәсең! Бетмә, надан, туг яңадан!» дип оран сала. Галимҗан Ибраһимов та «хәзерге вакытны татарның таң вакыты дип атарга мөмкин» ди. Шулай булгач, Габдулла Тукай әйтмешли, бер җиңнән ике кул чыгарып эшләргә кирәк.

М. Галәү дә шушы юлда төрлесен сыный. Һәммәсен колачлап алырга тырыша. Башта, татарның төп төбәкләреннән берсе Әстерханга барып, мөгаллимлек эшенә урнаша. Татар мәктәбендә балаларга белем бирә. Әмма укытучылык эше белән генә чикләнми. Ул анда яшәгән 1904–1907 еллар – илдә инкыйлаби вакыйгаларның нык күтәрелеш алган чоры. Мәхмүт тә демократик хокуклар яулаучы яшьләрнең йогынтысын сизә. Халык өчен ирек, күпчелекнең мәнфәгатьләрен яклаучы иҗтимагый-сәяси һәм икътисади үсеш – аның да идеалы. Шуңа күрә Әстерханда 1906 елда чыга башлаган «Борһанел тәрәкъкый» («Алгарышка дәлил») исемле газетада актив языша. Әлеге иҗтимагый-сәяси юнәлешле басма патша хакимияте тарафыннан күзәтү астында тотыла. 1907 елда, моның белән генә канәгатьләнмичә, М. Галәү үзе сатирик юнәлешле «Туп» журналын оештыра. Бу журналны өч саны чыгу белән ябып куялар. Мондый тынгысыз егеткә, шул ук вакытта сатирик каләмле журналистка мөгаллимлек эшен дә тыялар. Эшсез калган егерме бер яшьлек Мәхмүт татарларның тагын бер үзәге Оренбургка килә. Биредә ул унбер ел яши, ягъни 1918 елга кадәр. Билгеле булганча, бу шәһәрдә «Вакыт», «Шура» кебек, газета-журналлар чыга. Алар тирәсендә Фатих Кәрими, Риза Фәхреддин, Ярулла Вәли, Җамал Вәлиди, Шәриф Камал, Шакир Мөхәммәдев һәм башка зыялыларыбыз-язучыларыбыз тупланган. Бертуган Шакир һәм Закир Рәмиевләр аларга, язганнарын дөньяга ирештерү өчен, мөмкинлекләр тудыра. Мәхмүт Галәү дә әлеге басмаларның язышучылары арасында.

Матди тормышын алып бару өчен, ул биш-алты ел Кәримев-Хөсәеновлар нәшриятында һәм сәүдә ширкәтендә хәреф җыючы, корректорлык, китап сатучы хезмәтендә дә мәшгуль була. 1914 елда исә «Белек» дигән нәшрият ача. 1915 елның гыйнварыннан «Кармак» исемле сатира-юмор журналын нигезли. Күрәбез: М. Галәү – шактый кыю, тәвәккәл кеше. Әстерханда «Туп» журналы белән авызы бер пешсә дә, Оренбургта яңадан шушы эшне башлап җибәрә. Бу журналның гомере озынрак була: ике ел яши. Барысы алты сан чыга. Биредә Шәехзадә Бабич, Шәриф Камал, Мәҗит Гафури, Сәгыйть Сүнчәләй, Зариф Бәшири һәм башкалар үз әсәрләрен бастыралар. Шул рәвешле, М. Галәүнең оештыру сәләте аеруча ачык чагыла. «Белек» нәшрияты заман ихтыяҗын сизгер тоеп эш итә. Фәнни-популяр китаплар, мәктәп-мәдрәсәләр өчен кулланмалар, дәреслекләр дә басыла. М. Галәү үзе дә мондый хезмәтләрнең авторы була. Әйтик, аның «Төрки сарыфы», «Төрки уку» дигән дәреслек язып һәм хрестоматия төзеп бастырганлыгы билгеле.

Әмма табигый генә, үз җаена барган эшчәнлек инкыйлаби хәл-әхвәлләр нәтиҗәсендә өзелеп кала. Тормышның барлык өлкәләрендә, бигрәк тә идеология мәсьәләләрендә үзәктән торып идарә итүгә күчү башлана. Мондый шартларда шәхси нәшриятлар да алга таба яши алмый. «Белек» нәшрияты, «Кармак» журналы ябыла. Шулай да М. Галәү бик үк югалып калмый. Ник дисәң, яңа хакимият халыкка яхшылык, җиңеллекләр вәгъдә итә, бигрәк тә азчылык милләтләрне матур киләчәк белән кызыктыралар. Димәк, тора-бара туган халкы дәүләтчелеген торгызыр, мәдәниятен, мәгарифен үстерү мөмкинлекләре барлыкка килер. Шундый җылы өметләр белән М. Галәү, үзенә рөхсәт ителгән чамада, яңа хакимияткә хезмәт итәргә була. Тик аңа бер җирдә, бер юнәлештә басылып эшләү мөмкин булмый. Бер ел Башкортстанда мәгариф эшендә булса, 1920 елда язмыш аны башта Оренбургка, аннан Мәскәүгә ташлый. Ә 1921 дә, ягъни ачлык елында, бөтенләй эшсез калып интегә. 1922–1923 елларда Оренбургта юк-бар килер исәбенә яши, тагын бер ел эшсез азаплана. Ниһаять, 1925 елда Мәскәүдә илебез халыкларының Мәркәз нәшриятында хәреф җыючылар мәктәбен оештырырга кушалар. Бу эш җайга салынгач, тагын эштән читләштерелә. Янә эшсезлек, үзе әйткәнчә, «ярым ач хәлдә көн кичерү».

Шәхес культы афәтләре аны да читләтеп үтми, кулга алына. Соңгы вакытта билгеле булган мәгълүматларга караганда, 1937 елның 4 ноябрендә һәлак ителгән дип беләбез^[1]. Мәһабәт гәүдәле, күз карашыннан ук акыллылык, зыялылык, затлылык, кешелеклелек аңкып торган зат нибары илле бер яшендә харап ителгән. Бөтен гаме халыкка, мәгърифәткә, мәдәнияткә, әдәбиятка хезмәт итү булган М. Галәү әнә шулай юкка чыгарыла. Җисмән генә түгел, рухи яктан да кире кагыла. Монда аның Ш. Мәрҗани нәселеннән килүе дә сәбәп булган, әлбәттә.

1958 елгы «Татар совет язучылары» биобиблиографик белешмәдә М. Галәү исемен күреп булмый. Бер үк елларда репрессияләнгән Ф. Бурнаш, Г. Ибраһимов, К. Тинчурин, X. Туфаннар инде биредә үзләренә тиешле урыннарын алганнар. Әмма М. Галәү – юк. Зыялыларыбыз, аерым алганда күренекле әдәбият галиме Н. Юзиев, моңа борчылуларын белдерәләр. Нил Гафур улы кулына М. Галәүнең үз кулы белән язган автобиографиясе килеп керә. Моны «мин әһәмиятле документларның берсе дип саныйм, – ди ул. – Бу язма М. Галәү тормышының моңача аз билгеле булган якларын ачыклый, язучының татар иҗтимагый фикер үсешендәге һәм әдәби процесстагы ролен тагы да югары күтәрә». Язмадан аңлашылганча, М. Галәү, «Кармак» журналында эшләгәндә, бер мәкаләсе өчен 1916 елны бер елга ирегеннән мәхрүм ителүгә дә хөкем ителә». Н. Юзиев ачынып болай дип дәвам итә: «М. Галәүнең иҗат мирасына салкынча карашның егерменче-утызынчы елларда гына түгел, әлегәчә яшәп килүен әйтәсе килә. М. Галәү әдәби мирасы комиссиясенең ул вакыттагы исән әгъзалары Ә. Фәйзи, М. Максудлар әдипнең татарча өч томлыгын чыгару турында әллә кайчан ук инде эш кузгатканнар иде. Ләкин бу эш башланмаган килеш туктап калды. Вакытында М. Галәү романнары А. Горький ярдәмендә рус телендә дөнья күргәннәр иде. «Канлы тамгалар» кебек атаклы романы татарча әлегәчә басылганы юк»^[2]

.

Әйе, Ә. Фәйзи белән М. Максуд хак сүз әйткәннәр. М. Галәү иҗаты шактый зур. Күп кенә хикәяләре, очерклары бар. Алар әле егерменче елларда «Каяу» (1927), «Төеннәр» (1928) җыентыкларында Казанда туплап чыгарылган. «Күпнең берсе» озын хикәясе 1931 елда аерым китап булып Мәскәүдә чыккан. 1924 елда Оренбургта ул «Пугач явы», «Саламторханнар», «Курчак туе» дигән пьесалар яза.

Ә инде егерменче еллар ахырында язучыларның каләме белән идарә итү нык көчәя, моның өчен Совет язучылар оешмасы, Пролетар язучылар ассоциацияләре (бездә ТАПП) төзелә. Бу ике оешма үз сафларына яңа чынбарлыкны хуплап язган кешеләрне генә ала. Анда хәлфә улы, җитмәсә, күренекле дин әһеленә кардәш булган М. Галәү сыя алмый. Моның шулай икәнлеге бик тиз сиздерелә. 1928 елдан соң ул бер әсәрен дә Казанда бастыра алмый. Аны-моны сәбәп итеп, теге урынын, бу урынын төзәтергә, үзгәртергә дигән сүзләрдән башканы ишетә алмый. Казанда үзенә өнәмәүчелек мөнәсәбәте урнашуы турында ул М. Горькийга хат яза. Аңа үзенең русча басылган әсәрен дә җибәрә. Нәтиҗәдә татар әдибенә әсәрләрен Мәскәүдә бастырырга юл ачыла.

М. Галәүнең төп әсәре, – әлбәттә, Нил Юзиев әйткән «Канлы тамгалар» дигән дүрт кисәктән торырга тиешле эпопеясы. Беренче кисәген ул «Ил тыныч чакта» дип исемли, русча «Муть» дип атый. Без инде аны «Болганчык еллар» исеме белән беләбез. Монда 1877 елгы ачлыкка бәйләнешле вакыйгалар сурәтләнә. Икенчесенең исеме – «Ил өреккәндә». Биредә 1897 елда Россиядә халык санын алуга мөнәсәбәтле хәлләр гәүдәләндерелә. Өченче кисәктә рус-япон сугышы (1904) чоры сурәтләнеп, «Сабак» дип аталырга тиеш була. Дүртенче кисәген «Өермәләр» дип исемләү күздә тотыла. Анда 1917 елгы Февраль һәм Октябрь революцияләре вакыйгалары күрсәтелергә тиеш була. Күрәбез: татар халкының кырык еллык образлы тарихын эченә алган катлаулы әсәр. Аның беренче-икенче кисәкләре язылып тәмамланган, кайбер мәгълүматлар буенча, калганнары да караламада язылган. Әмма 1937 елда, кулга алынганда, алар эзсез югалган.

Әйе, әсәрләрен Казанда бастыру өмете өзелгәч, М. Галәү Мәскәүгә йөз тота. 1929 елда СССР халыкларының Мәркәз нәшриятында, «Канлы тамгалар» тарихи романыннан өземтәләрне туплап, татар телендә «Чүлмәк тулгач» дигән 79 битлек китап чыгара. Гайшә Шәрипова исемле әдәби мохиттә мәгълүм зыялыбыз эпопеяның беренче кисәген русчага тәрҗемә итә. 1930 елда Мәскәүдә «Муть» дигән исем белән ул басылып та чыга. Бороздин дигән каләм әһеле аңа кереш сүз яза. Икенче кисәген М. Галәү, «Мухаджиры» дигән исем куеп, үзе тәрҗемә кыла. Аны О. Быстрицкая дигән ханым әдәби эшкәртә. Роман 1934 елда шулай ук Мәскәүдә дөнья күрә.

«Муть» әсәре укучыга барып ирешкәч үк, «Кушамат» имзалы берәү романны бик каты тәнкыйтьләп мәкалә бастыра, романны «буржуа болганчыгы» дип атый. Әлеге «Кушамат» кем булды икән? Утыз еллар үткәч, әдип һәм галим Мөхәммәт Мәһдиев, шушы сорауга җавап эзләп, М. Галәүнең җәмәгате Зәйнәп апага хат яза. Зәйнәп ханым үзе дә күпне кичергән, 1938 елда аны да Караганда лагерена илтеп япканнар. Азат ителгәч, яңадан Мәскәүгә кайтып төпләнүгә ирешкән. Ул 1963 елның 15 маенда М. Мәһдиевкә хат белән җавап бирә.«37 нче елны кулга алганда, бөтен архивын да үзе белән бергә алып киттеләр», – дип яза Зәйнәп апа^[3]. Бәлки, дип фараз кыла М. Мәһдиев, М. Галәү бу «Кушамат» ның кем икәнлеген белгәндер, ул хакта М. Горькийга язган хатында әйткәндер. Әйе, бу хатның бөек пролетар язучы архивыннан килеп чыгу ихтималы бардыр әле.

1932 елның 15 ноябрендә М. Җәлил шушы әсәр турында Мәскәү Дәүләт матур әдәбият нәшриятына эчке бәяләмә биргән. Әлбәттә инде, русча язган^[4]. Шунысы кызык: бәяләмәнең исеме «М. Галәүнең «Болганчык еллар» дигән китабы» дип аталса да, М. Җәлил сүзне һәм «Болганчык еллар», һәм «Мөһаҗирләр» турында алып бара. Тагын бер аерым игътибар сорый торган нәрсә – М. Җәлил бу әсәрләрне оригиналда, ягъни татарча укыган. Бәяләмә авторы «тарихи моментлар дөрес һәм җанлы итеп тасвирланган» дип билгели. Ул әсәрне бөтен нечкәлекләре белән өйрәнеп, фикерләрен нык дәлилләп язган, байтак җитешсезлекләрен дә күрсәткән. М. Җәлил мондый нәтиҗә ясый: «Роман, җитди кимчелекләре булуга карамастан, массовый тираж белән басылып чыгарга һәм таралырга лаек. Политик һәм тарихи әһәмияткә ия материал тупланган, югары художестволы әсәр буларак, күрсәтелгән кимчелекләр аның дәрәҗәсен төшермиләр, шул сәбәпле ул кимчелекләр романны басмый калырга сәбәп була алмыйлар». Тагын бер мөһим әйбер, М. Җәлил Г. Шәрипова тәрҗемә иткән беренче кисәкнең русчасын да укып чыккан, аны татарчасы белән чагыштырып караган. Аның хөкеме бик тә кырыс: «Тәрҗемә ифрат йомшак. Тәрҗемәче оригиналның специфик үзенчәлеген һәм әдәби кыйммәтен сакларга бөтенләй тырышмаган. Тәрҗемәнең теле тупас, әдәби телдән ерак тора. Бу тәрҗемәне кабул итәргә һич тә ярамый». Әмма чынбарлыкта нәкъ киресе килеп чыккан: татарчасы түгел, бәлки тәрҗемә варианты басылган. Ярый әле анысы сакланып калган, югыйсә бүген без әсәр белән таныш булудан бөтенләй мәхрүм булыр идек.

Романнарны татарчалаштыруга күренекле тәрҗемәчеләр һәм текстологлар Яхъя Халитов белән Рәис Даутов алына. Алар М. Галәүнең татарча басылган әсәрләренең тел-стилен нечкәләп өйрәнәләр һәм мөмкин булганча оригиналга якын итеп туган телебезгә киредән тәрҗемә итәләр. Ә инде 1929 елда чыккан «Чүлмәк тулгач» җыентыгындагы өзекләрне гомуми текстка табигый рәвештә кертеп урнаштыралар. Нәтиҗәдә 1968 елда әлеге ике роман бер китап булып басылып чыга. Бу М. Галәүне чын мәгънәсендә халкыбызга һәм әдәбиятыбызга яңадан кайтарды, әдипнең сүз сәнгатебездәге затлы урынын билгеләде. Әле тагын бер бурыч бар, ул да булса 1934 елда русча басылган «Кабулсай» романын туган телебездә чыгару.

М. Галәү бүгенге әдәбият галәмендә классик язучыларыбыз арасында үзенең лаеклы урынын алды. Шөкер, хәзерге вакытта әдип мирасына карата Ә. Фәйзи, М. Максуд, Н. Юзиев әйткән теләкләр гамәлгә ашып бара. Алардан соң бу хакта Г. Бакир, Ф. Гыйльфанова, Г. Беляев, Р. Мостафиннар да гамьләнгәннәр иде. Бу җәһәттән Ф. Ганиева хезмәтләрен аерып күрсәтергә кирәк. Аның «Әдип гомере» дигән мәкаләсе^[5]М. Галәү шәхесе һәм иҗатының заман сынауларын лаеклы үтүе хакында саллы сүз буларак кабул ителгән иде. Шуларга Вахит Имамовның матбугаттагы чыгышын да өстәргә кирәк^[6]. Эш шунда: 2016 елда, М. Галәүнең тууына 130 ел тулу уңае белән, Милли музей бинасында искә алу кичәсе уздырылды. В. Имамов белән бергә бу юлларны язучыга да әлеге мәҗлестә катнашырга насыйп булды. Әлеге чараның анда катнашучылар күңелендә тирән эз калдыруының бер сәбәбе кичәдә М. Галәүнең якын кешеләренең дә катнашуы иде. Бу затлы нәселнең дәвамчылары бабалары хакында Казан зыялыларына шактый яңа хәбәрләр алып килгән булып чыкты.

Ник дигәндә, М. Галәүгә узган гасырның башыннан алып диярлек туган якларыннан читтә яшәргә туры килгән. Инкыйлабтан соң исә аңа Татарстанда рәсми даирәләр тарафыннан ачык йөз күрсәтү булмый да диярлек. Шуңа күрә аның шәхси тормышы турында белүебез дә шактый чикле иде. Хабаровскида яшәүче алтмыш дүрт яшәр оныгы Олег, ерак араларны якын итеп, бабасының туган ягын күрергә дип килгән. Кызы Анастасияне дә үзеннән калдырмаган. Алар бабаларына кагылышлы документлар, рәсми даирәләр тарафыннан тутырылган төрле эш кәгазьләреннән күчермәләр алып килгәннәр. Хәтта М. Галәүнең 130 еллыгына истәлек медале дә булдырганнар. Аларны шушы очрашуда катнашучыларга бүләк итеп бирделәр.

Шулай туры килгән: М. Галәүгә өч тапкыр өйләнү насыйп булган. Беренче хатыны турында болар нәрсә дә булса әйтә алмадылар. Икенче хатыны Фатыйма ханымнан 1924 елда Надыйр исемле улы туа. М. Галәүне, әле Башкортстанга, әле Мәскәүгә күчерә-күчерә, мәгариф, нәшрият эшләрен җайга салуга җәлеп итәләр, ул еллар буе гаиләсеннән аерым яшәргә мәҗбүр була. Күрәсең, мондый хәл гаилә тотрыксызлыгына китерә. Фатыйма апа улы Надыйр белән Оренбургта яши, тора-бара Ташкентка ук күчеп китә. Малай Үзбәкстан башкаласында урта мәктәп, аннан соң авиация училищесын тәмамлый. 1943 елда сугышка җибәрелә. Аның өчен сугыш Көнчыгыш Пруссия җирендә тәмамлана. Сугыштан соңгы тормышы илебезнең Ерак Көнчыгышы белән бәйләнә, бу якларда армиядә хезмәт итә. Полковник дәрәҗәсенә күтәрелә. Әмма алтмыш яше тулганда үлеп китә. Аның улы Олег гади эшчедән бер зур заводның генераль директоры вазифасына кадәр күтәрелә. Бабасының язмышын ачыклау мәсьәләсе аны һәрвакыт борчып тора. Хәтта дәүләт куркынычсызлыгы органнарының Үзәк идарәсенә дә мөрәҗәгать итә. Аның үтенече игътибарсыз калдырылмый, хәтта М. Галәүнең делосы белән танышу мөмкинлеге тудырыла. Әмма биредәге рәсми документларның күбесен уку мөмкинлеге булмый, аларны, кеше күзе төшмәслек итеп, каплап-ябыштырып куйганнар. Янәсе, йөз ел тулганчы алардагы мәгълүматлар дәүләт сере булып сакланырга тиеш икән. Чын хакыйкатьне белү өчен, димәк, әле яңадан егерме ел вакыт кирәк дигән сүз. М. Галәүгә кемнәр яла яккан, ялган гуаһлык иткән, хөкем карарының гаепләү өлешендә ниләр язылган булуы 2037 елда гына тәгаен билгеле булу ихтималы бар. Хәер, ул вакыттагы «өчлекләр» чыгарган хөкем карарларында андый мәгълүматлар булуга исәп тоту беркатлылык булырга да  мөмкин.

Шулай да Олег Надыйр улының хәзерге көндә Мәскәүдә яшәүче кызы Анастасия, шул органнар ярдәме белән, бик якынча гына булса да, М. Галәү җирләнергә мөмкин булган урынны билгеләүгә ирешкән. Хәтта шул урынга мәрмәрдән истәлек тактасы яздыртып куйган икән.