Сочинение на адыгейском языке сян

Синэнэ  1эш1оу  синэнэ  к1асэм

Сэ  къыс1уилъхьагъэр  сиадыгабз.

Сыдэу  тхьар  еуи  зыбзэ  к1осагъэм,

Лъэпкъым  ынапэр  иныдэлъфыбз.

Нэхэе Р.

Сыбзэ —  си Дунай,,, Мы гущы1ит1ум мэхьанэшхо я1.

Ц1ыфыр къызыхъук1э,быдзыщэм игъусэу ныдэлъфыбзэм  имэкъамэмэ дунаим хащэ.  Ц1ыф лъэпкъ пэпчъ ныдэлъфыбзэ и1. Сэ синыдэлъфыбзэу, дунаим иш1угъэ къысфызэ1узыхыгъэр – сиадыгабз.   Бзэр – лъэпкъым ыпсэ зан.  Дунаир зэрэзэхифырэр, ар зэрилъэгъурэр,  ащ ш1уагъэу къыхихырэр, игухэлъ – гупшысэхэр, ихэбзэ зек1уак1эхэр, дэхагъэу щы1ак1эм хэлъыр – зэк1эми ныдэлъфыбзэр анэсы. Ныдэлъфыбзэр к1оч1эшхоу , зэк1ужьэу, гъэк1эрэк1агъэу лъэпкъым идунэееплъык1э егъэнэфы , игулъытэ  егъэбагъо,  ащ к1уач1эрэ л1ыгъэ-блэнагъэрэ хилъхьэзэ  лъэпкъым  фэ1орыш1э.                                                                                                                                                                        

Синыдэлъфыбзэу  сиадыгабз…. Имэкъамэхэр орэдышъоу къысэ1у,    псыхъом ижъынч макъэ щызэхэсэхы, шым илъэмакъэ ар къыпэджэжьы,  жьыбгъэм ишъуи макъэ къыдежъыу.  Сиадыгабзэ  дунаим идэхагъэ зэхысегъаш1э. Сэ сырэгушхо синыдэлъфыбзэк1э сыгу ихъык1ырэр  къызэрэс1он зэрэслъэк1ырэмк1э,адыгэ жабзэ зы1улъ ц1ыфмэ сызэращыщыр.

   Бэ адыгэ лъэпкъым дунаим илъэгъо гъогу  къырэк1офэ  къинэу  ыпэ къик1ыгъэр. Адыгэм игъаш1э анахь тхьамык1агъоу къыхэхъухьагъэмэ ащыщ  Урыс- Кавказ заор. Заом къелыжьыгъэхэр яч1ыгурэ ятахътэрэ фимытыжьыхэу, яхэкужъ абгынэжьи , Истамбул гъогужъым тыритэкъуагъэх. Хырэ ч1ырэ зэпичи а гъогужъым адыгэхэр дунаим тырипхъагъэх.  Бэ адыгэ ц1ыфым а лъэхъан  хьылъэхэм  ч1энагъэу аш1ыгъэр, ау сыд фэдиз къин алъэгъугъэми тилъэпкъ ыбзэ ыгъэк1одыгъэп. Зыбзэ ч1эзымынагъэм  ынапи къабзэ, иц1ыфыгъи лъагэ.  Сэ насыпыгъэшхоу  сэлъытэ сянэжъ сятэжъхэм «ч1ыгужъыр» амыбгынэу  тиадыгэ шъолъыр  дахэ къызэринагъэхэр.  Сафэраз сыфитэу  тыбзэк1э  дунаим  идэхагъэ къис1отык1ын зэрэслъэк1ырэм. Сафэраз тидунай идэхагъэ  1оры1уатэк1э зэхэсмыхыжьэу , нэрылъэгъоу зэхэсш1эн амал къызэрэсатыгъэм. Сыгу ихъык1ырэр синыдэлъфыбзэк1э къэс1он зэрэслъэк1ырэмк1э сафэраз.

Сиадыгабзэ – лъэпкъ ш1эныгъэм игъэт1ылъып1, лъэпкъ дунэегуры1уак1эр зэхещэ, ш1ум, дэхагъэм  тыфещэ.  Синыдэлъфыбзэ  лъэпкъым къыщыш1рэ пстэури  зэгъэфагъэу къырехьак1ы, гу зэ1ухыгъэк1э ц1ыфыр дунаим хегъаплъэ.  Лъэпкъ итэкъухьагъэмк1э  адыгабзэр лъэпкъым зык1ыныгъэ къезытырэ лъапс, зэрэадыгэр къызэраушыхьатрэ амал.

Нэмык1ыбзэ умыш1эным емык1у хэлъэп.  Емык1ушхуи  умыш1эныр ныдэлъфыбзэр. Убзэ уукъо хъущтэп, уадыгэ ц1ыфмэ уиадыгабзэ ш1у плъэгъоу, уфэсакъэу ущытын фае. Синыдэлъфыбзэ орэд къырып1ощтмэ , гъэтхэ ощх бзыбз, адыгэ усэ уедэ1у зыхъук1э узишъэ ч1эонэ, узхещэ,  дунаим ш1оу тетыр зэк1э угу къегъэк1ы.  Ц1ыфым иныдэлъфыбзэ 1улъ зыхъук1э, ежь ц1ыфыр къегъэдахэ, ц1ыфым идунэееплъык1э зыфэдэри къыбгурегъа1о.  Синыдэлъфыбзэ акъыли, л1ыгъи, дэхагъи, ш1улъэгъуи, пэгагъи хэбгъотэщтых. Ау тыгъэ пэтзэ ащи бжъыгъэхэр телъхэ мэхъух, арышъ тэ адыгэхэми , щык1агъэ тимы1эу щытэп. Тхэтых тэ «сыадыг» а1оу, ау  яныдэлъфыбзэк1э гущы1ан амылъэк1эу. Ащ фэдэ ц1ыфым, анахь еджэгъэшхор арми, угу егъунэу ч1ып1э урегъэуцо.

Сыгу къео сэ, адыгэ ц1ыфэу зызылъытэхэрэмэ ащыщхэмэ «чылэм узыдэк1рэм сыдк1э  адыгабзэр  къыпшъхьапэщт» зэра1орэр. Ащ фэдэ ц1ыфхэр сэ нэпэнчъэхэу сэлъытэ.

Сэ синыдэлъфыбзэу сиадыгабзэ сырэгушхо! Сэ сыгу къытеофэ сыбзэ згъэлъэп1эщт! Шъоум фэд синыдэлъфыбзэр, сян адыгабзэр, сэ си Дунай сиадыгабзэр!  Сэ сыбзэ — сибаиныгъ!

Зытхыгъэр къаэу Мыекъуапэ игурыт еджап1эу
№11-ым  я 9-рэ классым иеджак1оу

Псэунэ Тимур

К1элэегъаджэр: Хъуак1о Ирин Муратэ ыпхъу

Сыбзэ си Дунай

Мы  дунай  нэфым  апэрэ  псалъэр

Щыщ  пфэзыш1ыгъэр  синыдэлъфыбз.

Гур  зыгъэгушхоу  сигугъэ  хаплъэ

Илъэгэ   1уатэу  бгъэгум  дизыбз.

 Мэщбаш1э  И.

      Дунаим  тет 
ц1ыф  лъэпкъ  пэпчъ  бзэ  шъхьаф  1улъ.  Бзэм  тищы1ак1э  мэхьанэшхо  щыри1, 
ц1ыфхэр  зэлъы1эсынхэмк1э  ар  амал  ш1эгъо дэд.

       Ц1ыфым 
ищы1эныгъэ  бзэм  епхыгъ.  Сабый  лъэпц1э  ц1ык1оу  апэрэ  лъэбэкъухэр 
зыдзырэм  апэрэ  гущы1эу   «нан» къе1о.  Янэ  гупсэ  икушъэ  орэдхэмрэ иубзэ
гущы1эхэмрэ  сабыим  дунаир  къыфызэ1уахы.  Уашъом  илъэгагъи, тыгъэм 
ифэбагъи,  ц1ыфыгъэм  идэхагъи  ным  сабыим  фе1уатэ.

         
К1элэц1ык1ум  хахъо  къэс,  ыбзэ  нахь  бай  зэрэхъурэм  дак1оу, къыгуры1орэр, 
зэхиш1ык1ырэр  нахьыбэ  мэхъу.  Ц1ыфыр  ц1ыфы  зыш1ыгъэр  лэжьэныр,  бзэр 
ары.  Зэк1э  псэушъхьэу  дунаим  тетхэм  ащыщэу  бзэ  зы1улъыр  ц1ыф  закъор 
ары  ны1эп.

Набгъом  ис  щыр 
ц1ык1ур  сыд  фэдизэу  чъы1э  л1агъэми  е  ытамэ  узми,  янэу  къэбыбыжьыгъэм
зи  ри1он  ылъэк1ыщтэп.

        
Ныдэлъфыбзэр, хышхом  фэдэу,  гъунэнчъэ.  Бзэм иш1уагъэк1э ц1ыфхэр зэгурэ1ох, 
зы   ц1ыфым  игупшысэ – гулъытэхэр   адрэм   лъегъэ1эсых.

         Шъыпкъэ дэдэу щыт бзэм ык1уач1э зэрэиныр. Бзэм ц1ыфхэр зэрещал1э, зэпэблагъэ еш1ых, зэкъошыныгъэр егъэпытэ. Мыщ фэдэу зы щысэ къэсхьы сш1оигъу. Тиадыгэ тхэк1о усэк1о инэу Мэщбэш1э Исхьакъ ироманэу «Гъэрит1у» зыфи1орэм тащы1ок1э герой шъхьа1эу, тхылъыр зыц1эк1э щытхэу бэш1агъэу дзэм хэтэу дзэк1ол1эу, къушъхьэч1эс адыгэхэм зао зараш1ыл1эм гъэры хъугъагъэу, адыгэхэм къахэнэжьи бэрэ ахэсыгъэу хъугъэти, адыгабзэр ыш1агъэу, адыгэхэм яхабзэхэри яшэн—зэхэтык1эхэри ыгу рихьэу щытэу урысыл1 хэк1отагъэу Федор ык1и адыгэ пшъэшъэжъыеу Урыс—Кавказ заом гъэр щыхъугъэу Афипсэ. Афипсэ урысыбзэр ыш1эрэп. Ятэрэ янэрэ ыпашъхьэ къыраук1ыхьагъ. Урысыдзэм щыщ дзэк1ол1ым частым пшъэшъэжъыер къещэ.

Дахэу дэгущы1эх, агъашхэ аш1оигъу, ау Афипсэ къяплъынэу, къадэгущы1энэу фаеп, зэк1оц1ыщыхьагъэ ц1ык1оу, ышъхьи къымы1этэу щыс.

         Мыщ
дэжьым агу къэк1ыжьы, а часть шъыпкъэу Афипсэ гъэры зыщыхъугъэм идзэк1ол1эу Федор адыгабзэ дэгъоу зэриш1эрэр. Федор псынк1эу къащэ, пшъэшъэжъыем икъэбар ра1о, унэм къызэрихьагъэм тетэу адыгэбзэ бзэ гъэш1огъэ дахэк1э Афипсэ дэгущы1э: — «Сыдэу хьэк1э дэхэ дэдэ ти1, тыдэ укъитфик1ыгъ сипшъэшъэ дэхэ ц1ык1у?»- ы1озэ адыгэ макъэр зэрэзэхихыгъэм тетэу, джырэ нэс къямыплъэу щыхьагъэу щысыгъэ Афипсэ, щэм фэдэу, псынк1эу къызщэлъэты, Федор ыбгъэ зык1едзэ. Джа мафэм щегъэжьагъэу Федоррэ Афипсэрэ зэгупсэ шъыпкъэм фэдэу зэпэблагъэ мэхъух.        

         Адыгабзэм 
фэмыусагъэу,  идахэ ымы1уагъэу  тиусак1охэм ык1и  титхак1охэм къахэк1ыщтыр
мак1э.  Ахэтэпщтын ащ  фэдэ.  Сыда  п1омэ къежьэп1эш1ухэм  алъапсэр 
ныдэлъфыбзэ – адыгабзэр  ары.

         Угук1э зэхэмыш1эн, укъимы1этын плъэк1ырэп, бзэш1эныгъэм зэкъошныгъэр, зэблэгъэныгъэр къызэрэхэк1ырэмк1э Мэщбэш1э Исхьакъ мыщ дэжьым лъэшэу зэхытегъаш1э адыгабзэм, бзэм к1уач1эу и1эр зэрэиныр.

         Хьадэгъэл1э Аскэр унашъо къитфиш1ызэ, къытыригъэпытыхьэзэ мырэущтэу къыте1о:

О плъэпкъы бзэу 1улъыр — гъаш1о

Арымырымэ, сыдэущтэу ар ш1у плъэгъун

Лъэпкъыбзэр сэгъаш1о о о1ок1э,

Сыдык1э ар сш1ош1ъы бгъэхъун.

         Къуекъо Нальбий иусэхэм уяджэ зыхъук1э, илыягъэу узыш1уагъэш1ыжьэу, узэрэадыгэмк1э уагъэгушхоу, гуш1уагъо горэ къыпхалъхьэ.

         Нэхаем иусэхэм лъагэу уи1этэу, лъэпкъ пстэуми уакъыхи1этык1эу къыпщэхъу.

         Бэрэтэрэ Хьамидэ ныдэлъфыбзэм зыщызыдзыеу псэухэрэм дэо пхъашэ афеш1ы.

Зыбзэ дэдзыхы зыш1ырэ ц1ыфыр,

О къыпфэсэш1ы зы дэо закъо

Пфэпщыныжьына нымк1э уич1ыфэ  

Пфэпщыныжьына лъэпкъымк1э хьакъыр? 

        Адыгабзэр 
ш1эныгъэ гъогум  тещэгъэнымк1э  мыпшъыжьэу  1оф  дэзыш1агъэхэр Бэрсэй 
Умар,  Нэгъумэ Шор. Ахэм аужы1оу  бзэ  ш1эныгъэм  дэлэжьагъэхэр:  К1эрэщэ
Зайнаб,  Шъаукъо   Аскэр, Тхьаркъохъо  Юныс,  Гъыщ  Нухь,  Абрэдж  Ачэрдан,  Блэгъожъ 
Зулкъарин, ахэм  анэмык1хэри.

         1853-рэ
илъэсым Бэрсэй Умары итхылъэу «Черкес букварь» зыфи1орэр ары къежьап1э хъугъэр.        

         Адыгабзэр пштэмэ, апэрэ лъэгъохэщэу ащ инаучнэ зэхэфын—зэгъэш1энк1э щытыр 1эшъхьэмэфэ Даут. Даутэ къытфыхихыгъ алфавитыр, орфографиер ары зэк1эми тызэрэпсэурэр. Даутэ къытфыхихыгъ, тфигъэпсыгъ тиадыгабзэ. Ащ лъэшэу тырэгушхо.   

         Бзэр  ц1ыфым 
1умылъыгъэмэ,  лъэпкъыри  щы1эщтыгъэп,  хэхъоныгъэхэр  ыш1ынхи ылъэк1ыщтыгъэп.

        Ц1ыф лъэпкъым 
ык1уач1э  ныдэлъфыбзэми ык1уач1,  ныдэлъфыбзэм  иамалхэр  ц1ыф  лъэпкъым 
и1ашэх.

       Непэрэ мафэр пштэмэ щы1эх ц1ыфхэр иныдэлъфыбзэ ш1опхъэтэпэмыхьэу, рыгущы1энк1э фэмыеу. Ащ фэдэ ц1ыфхэм, сэ къызэрэсш1ош1рэмк1э, ежьыхэми загъэпыутыжьы, къызхэк1ыгъэ лъэпкъыми уасэ фаш1рэп.

       Илъэпкъырэ ыбзэрэ уасэ фэзымыш1ырэр къэхъугъэ къодыеу  дунаим тет.

       Тэ зэк1эми къыдгуры1он фаер — бзэр зык1одк1э лъэпкъыр зэрэк1одрэр.

       Ащ фэш1 тыбзэ хэхъоным, зи1этыным тыпылъын, тыфэбэнэн фае.

Сыбзэ сэгъэлъап1э. Ар сян, си Дунай.

Синэнэ 1эш1оу
синэнэ к1асэм 

Сэ къыс1уилъхьагъэр сиадыгабз

Сыдэу тхьэр еуи зыбзэ к1осагъэм

Лъэпкъым ынапэр иныдэлъфыбз.

Гъэсэныгъэмрэ ш1эныгъэмрэ я Министерств

Сочинение

«Сыбзэ- си Дунай»

Зыгъэцэк1агъэр:

Шъхьаплъэкъо Суанд

я11 гурыт еджап1эм

я 9-рэ «В» классым иеджак1у

К1элэегъаджэр:

Гъонэжьыкъо Асиет

къ. Мыекъуапэ

2016 илъ.

Сочинение по адыгейскому языку «Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ».

Муниципальнэ мылъку гъэсэныгъэм иучреждениеу «Гурыт еждап1эу №18»

Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ.

Анцокъо Астимир Аскэр ыкъо я 7-рэ класс ис «Гурыт еджап1эу 18»

Мыгу Бэлэ Руслъан ыпхъу, «Гурыт еджап1эу №18» адыгабзэмк1э ик1элэегъадж.

Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ.

Л1ыхэсэ Мухьдинэ иорэдэу «Адыгэ ч1ыгу» зыфи1орэм ти Адыгэ Республикэ идэхагъэ къыще1о.

Хэтрэ ц1ыфи къызщыхъугъэ лъэныкъо ыпсэ хэт1агъэу и1. Ар дышъэм нахь лъап1, ижь къабзэ уезэщрэп, ищытхъу ябгъа1о пш1оигъу, ихахъо удэгу1э. Ч1ыгум пэпш1ын щы1эп. Ч1ыгур — Ны. Ащ игъомы лэ куц1 тегъэш1ы, къытхилъ хьэрэ гушхуагъэм зытегъэ 1эты. И1 нэбгырэ пэпчъ ч1ы п1э рэхьатэу, псэм хэпчын умылъэк1ынэу щыщ хъугъэу ч1ыгу залэ — игумэк1и, игуш1уагъуи, игупшыси, инасы пи епхыгъэу, ылъэгупашъо нэсымэ 1эзэгъупс фэхъоу.

Тихэку ц1ык1у къэралыкъошхоу Урысыем хахьэ. Урысыер къэралыгъошхоу, хэку дахэу, баеу щыт.. Тарихъэу и1эмрэ, хъишъэу пылъымрэ зэрэдунаеу аш1огъэш1эгъонэу зэрагъаш1э. Ар бгъэш1эгъонэу щытэп, сыда п1омэ, уахътэ теш1эрэм пэпчъ тич1ыгу къыщыублагъэу тиц1ыфхэм анэсыжьэу нахь гъэш1эгъон горэ, нахь дахэ горэ ахэолъагъо.

Урысыем хэку ц1ык1у бэу зэтефыгъ, ахэмэ мэханэшхо я1, яш1уагъэ зэфэшьхьафи къэралыгъом къырагъэк1ы. Тэ ти Адыгэ Республики, ич1опс дахи, ич1ыгу баи иш1уагъэ къырегъэк1ы.

Ащ идэхагъэ орэдэу сыгу къе1ук1ы, огум ебыбэ, иджэрпэджэжь макъи къыслъэ1эсыжьы. Сыд фэдэрэ уахъти ар дахэ: бжыхьэми, к1ымафэми,гъэмафэми, гъатхэми. Чъыгхэр къэгъагъэмэ зызэлъаштэк1э, мэ1эш1оу къапихырэм гур къыдещае. Бзыу ц1ык1у макъэхэр зэпэджэжьхэу тыдэк1и къыщэ1ух. Сихэгъэгу к1асэ ц1ыф лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ щэпсэу: адыги, урыси, ермэли, къумыкъуи, къэндзали, нэмык1хэри. Непэ тэ тищык1эгъэжьыр тищы1ак1э диштэу тинасып зиушхуныр, тиц1ыфышъхьэ бэгъоныр, тиуашъо шхъонт1эныр ык1и къэбзэныр. Тыгъэшхоу ташъхьагъы итыр къытэдэхаш1эу къытфепсыныр, т1э зэ¬к1эдзагъэу неущырэ мэфэ дахэр непэ зэдэдгъэпсыныр ары.

Урысыем ис лэпкъ зэфэшъхьафхэм я культурэхэри зэфэшъхьафых, я хабзэхэри дахэх, я шъуашэхэри гъэш1эгъоных. Тэ ти хэку ц1ык1у ахэмэ зэк1эми анахь баеу сэлъытэ.

Хэбзэ гъэш1эгъонхэри тилъэпкъ зэрехьэ. Нахьыжъым шъхьэк1афэ фаш1ы. Бзылъфыгъэм уасэу фаш1ырэр зэрэдунаеу ящысэ техып1. Силъэпкъ орэдхэр ижъык1э къыщыублагъэу ик1ас, щы1эныгъэм къыхэфэрэ лъэныкъо зэфэшъхьафхэм ахэр афэгъэхьыгъэх. Л1ыхъужъ орэди, ш1улъэгъу орэди, гухэк1 орэди, сэмэркъэу орэди ахэм къябэк1ых. Ау тикъэшъо орэдхэр зэхэзыхыхэрэм зыч1ып1э щысышъоу къахэк1ырэр мак1э. Тикъашъохэр зэфэшъхьафых: къэшъо псынк1эхэри, къэшъо шъабэхэри бэ мэхъух. Ти къашъохэр зыплъэгъук1э тилъэпкъ идэхагъи, ибаиныгъи, тишэн-хабзи, тилъэпкъ къырык1уагъэри ахэолъагъох.

Тишъуашэхэм зафэбгъазэмэ идэхагъэ ебгъэпшэнэу зи дунаем тетэп. Тыжьынрэ, дышъэрэ къябэк1эу, пчанэр ищыгъэу зыплъэгъурэм ахэр зыфадыгъэ лъэпкъым ишъауи ипшъашъи ядэхагъэ унэгу къык1эуцо. Тишъуашэхэмрэ ти1ашэхэмрэ нэпэеплъэу сурэтыш1ыбэмэ агъэфедэ. Зэрэдунаеу зэлъаш1эрэ «Черкесскэри» тилъэпкъ ыц1э тек1ыгъэу щыт.

Тилъэпкъ итэкъухьагъэ хъугъэ нахь мыш1эми, шэни хабзи ахэзыгъэп. Сыд фэдэрэ хэгъэгу пштагъэми тилъэпкъэгъоу ащыпсэухэрэр ахэош1ык1ы. Ахэм шэн гъэ1ылъыгъэ я1эу, зык1ыныгъэ ахэлъэу, ашъхьэ уасэ фаш1ыжьэу мэпсэух

Сыадыг зы1орэр адыга зэк1э?

Адыгэм къушъхъэхэр ыгу илъ,

Адыгэм дахэу щы1эр пыль.

Сэ зэрэслъытэмк1э адыгагъэ, адыгэ-хабзэ, адыгэ-нэмыс зып1орэм, ащ зэк1э къыхеубытэ: узэрэпсэущтыри, узэрэзек1ощтыри, зызэрэпш1ыщтыри. А шапхъэхэр умыукъохэу, удэмыхэу ызыпсэушъук1э о у Адыг!

Адыгэ Республикэр ц1ык1уми идэхагъэ, иш1агэхэм и иц1ыфхэм Урысыер егъэбаи.

Источник

Вся гордость учителя в учениках, росте посеянных им семян Д. Менделеев

Творческие работы детей (сочинения)

Скачать:

Предварительный просмотр:

Я 6-рэ Б классым ис еджак1оу Цэй Сусанн.

Зэошхоу блэкIыгъэм текIоныгъэ къызщыдахыгъэр мы мафэхэм илъэс тIокIищрэ зырэ хъугъэу зэрэкъэралэу агъэмэфэкIы заом ихъишъэ цIыф миллион тIокIырэ блырэм къехъу хэкIодагъэу къыщагъэлъагъо. Пый техакIохэм жъалымагъэу зэрахьагъэр гъунэнчъ. Къали, чыли, заводи, фабрики агъэфыкъуагъэр бэ дэд. Исэпщтын зэрэхэгъэгоу зы унагъуи заом итхьамыкIагъо лъымыIэсыгъэу, лыуз гукIае къыфимыхьыгъэу. Ахэм ащыщ тэ тиунагъуи.

Заор къызежьэм апэрэ дзэкIолIэу тихэгъэгу къэзыухъумэнэу дащыгъэмэ ащыщыгъ сэ сятэжъэу (сятэжъ ятэу) Цэй Хьисэ ТIалибэ ыкъор. Ар Малая ЗемлякIэ заджэхэрэм щызэуагъ, етIанэ Геленджик немыц техакIохэр дафыжьхэ зэхъум лIыхъужъэу, ыпсэ емыблэжьэу щызаозэ уIэгъэ хьылъэхэр къытыращи, щыфэхыгъ. Геленджик братскэ къэхалъэм щагъэIылъыгъ. Набережнэ улицэм, хы Iушъо шъыпкъэм, братскэ могилэм зылъэкъуацIэ дышъэпсыкIэ тетхагъэмэ ащыщ. А къэр сянэжъ студентэу минрэ шъибгъурэ тIокIищырэ щырэ илъэсым пионерскэ лагерым практикэ щихьынэу загъакIом ылъэгъугъ. Ар шъыпкъэ дэдэу зэрэщытыр къеушыхьаты шIэжь тхылъэу заом хэкIодагъэмэ апае къыдагъэкIыгъэм инэкIубгъомэ ащыщ горэм. Сятэжъ ятэу зигугъу къэсшIырэр ылъэгъугъэп. Ятэ заом Iутэу ежьыр къэхъугъагъ. ПаркIи ымылъэгъугъахэу ятэ, дунаим ехыжьыгъ. Сятэжъ фэдэ тхьапша заом ибэу къыгъэнагъэр? Ар къэIогъошIоп, къэлъытэгъошIоп. ЩэрэмыI заор, ащ къыздихьырэ хьадэгъур!

Предварительный просмотр:

Темэр «Хъусен зыфэягъэр къыдэхъугъ»

(Андырхъое Хъусен фэгъэхьыгъ)

Тхъэгъошхом сыгу шIугъэм фегъэпсэушъ,

Чэфыныгъэ щыIакIэм иорэд зезгъэIэтэу

Сэ къэсIощт зэпысымгъэоу.

Тихэку лIыхъужъ пчъагъэ тичIыгу къытыригъэхьагъ. Ахэм ащыщ Андырхъое Хъусен. Илитературнэ-творческэ IофшIагъэкIи, ипсэемыблэжьыгъэкIи, ил1ыхъужъыныгъэкIи Хъусен зэрэкъэралыгъоу заригъэшIагъ. ИкIэлэгъум щегъэжьагъэу ащ мурад зыфигъэуцужьыгъ: адыгэ лъэпкъым ыцIэ дахэкIэ аригъэIонэу, ичIыгу фэлэжьэнэу, шIогъабэ къыфихьынэу. Ахэр къыдэхъугъэкIэ сэлъытэ.

Иусэхэм иродинэ шIулъэгъуныгъэ инэу фыриIэр къагъэлъагъо. ИщыIакIэ узэрэфэбэнэн фаер пыйхэм хьэкIэ-къокIагъэу зэрахьэрэр къащиIуатэщтыгъэ. Иусэхэм ямэкъамэ, ядэхагъэ дзэ Плъыжьым хэт лIыхъужъхэм агу машIо ришIыхьэщтыгъэ. А произведениехэм адыгэ литературэм чIыпIэшхо щаубытыгъ.

Заом иапэрэ мафэхэм ащегъэжьагъэу Андырхъое Хъусенэ пыйхэм язэонэу, ичIыгу къыухъумэнэу фэягъ. ЗыкIэхъопсыщтыгъэри къыдэхъугъ. Дзэм зыхэхьагъэм щегъэжьагъэу ащ гъэпсэфыгъо имыIэу Iоф ышIэщтыгъэ, ихэку фэбанэщтыгъэ. Ащ лIыхъужъыныгъэу зэрихьагъэр зэкIэми зэлъашIэ. ШэкIогъум и 8- м 1941-рэ илъэсым ар Украинэм ит къуаджэу Дьяково дэжь зэошхоу щыкIуагъэм лIыгъэ зэрихьэу щызэуагъ ыкIи ыпсэ щигъэтIылъыгъ. Инаградной тхьапэ мырэущтэу къыщетхы: «Ежь ыпси ыгъэтIылъыгъ, къеуцокIыгъэ пыйхэми апсэ Iуихыгъ». Ащ фэдэ псэемыблэжьыныгъэу зэрихьагъэм пае советскэ писательхэм ащыщэу Андырхъое Хъусен ары апэ дэдэ Советскэ Союзым и ЛIыхъужъыцIэ къызфагъэшъошагъэр. Иусэу «Орэд къэсIощт» зыфиIорэм мырэущтэу къыщетхы:

Пыим зызэхихырэм штыкэу пхырилэу,

ГушIоныгъэу сыгу илъыр IупкIэу къыщысIонэу

Шъхьафитныгъэ щыIакIэм скъошхэр фиIэтэу

БэнэкIо орэд къэсIо зэпытыщт.

УсакIом шIулъэгъуныгъэу ихэку фыриIэн фаер иусэхэмкIэ къытигъэлъэгъугъ, ичIыгу шIогъабэ къыфихьыгъ. ЛIыхъужъыныгъэу зэрихьагъэм пае, тилъэпкъ чIыпIабэмэ зэлъашIэу хъугъэ. Пшъэрылъэу зыфигъэуцужьыгъэр ыгъэцакIэзэ ищыIэныгъэ гъогу къыкIугъ. Андырхъуаем игъашIэ кIэкIыгъэми, игъэхъагъэ-илэжьыгъэ тхыдэ кIыхьэ хъугъэ, илъэс 21-рэ зыныбжь лIы бланэр, усакIор лIэужыкIэу къакIорэм пэпчъ дыщыIэнэу къэнагъ. ЫкIи тикъуаджэ икIалэу ар къэнэщт. ЛIыгъэу зэрихьагъэри цIыфмэ егъашIи ащыгъупшэщтэп.

Предварительный просмотр:

Стрикачэу Аид я 6-рэ А классым ис еджак1у

Сочинение ц1ыфэу щысэ къысфэхъурэр.

Сабыир иц1ык1угъом щегъэжьагъэу нахьыжьмэ ак1ырэплъы, нахьыжъхэр ищысэтехып1эх. Ц1ыфэу щысэ сфэхъугъэмэ ащыщ адыгэ тхэк1ошхоу К1эрэщэ Тембот. Ащ ытхыгъэ произведениехэр адыгэ прозэм лъапсэ фэхъугъэх. Ащ ирассказхэм, иповестхэм, ироманхэм ц1ыф жъугъэхэр яджэх. Ахэмэ ащыщхэр бзэ зэфэшъхьафхэмк1э – урысыбзэк1э, чехыбзэк1э, тыркубзэк1э къыдэк1ыгъэх. Ижъык1э къыщегъэжьагъэу адыгэхэм къарык1уагъэр, шъхьафитныгъэ банэу лэжьак1охэм аш1ыщтыгъэр ипроизведениехэу «Шыу закъу», «Шапсыгъэ пшъашъ», «Абдзэхэ шэк1ожъыр», «Хьаджырэт» зыфи1охэрэм ык1и нэмык1хэм уз1эпащэу, гъэш1эгъонэу К1эрэщэ Тембот къащигъэлъэгъуагъ. Ащ ытхыгъэмэ литературэм иурокхэм нэ1уасэ тащыфэхъу, игеройхэр тищысэ техып1эх. Писателым ирассказхэм, иповестхэм сяджэнэу сик1ас.

Сэри ащ иповестэу «Шапсыгъэ пшъашъ» зыфи1орэм игерой шхьа1эу, хэтрэ пшъашъи зыфэдэнэу фаеу, Гулэз сищысэтехып1. Гулэз – 1уш, губзыгъ, гулъытэ чан и1. Ащ иш1уагъэрэ изэхэш1ык1ырэк1э чылэм дэс пшъашъэмэ къахэщыщтыгъэ. Ыц1э зэрэ1ущтыгъэр дэн-бзэн 1эпэ1эсагъэу хэлъыгъэхэр ары. Идэхагъэк1э пшъашъэмэ къызэрахэщыщтыгъэм фэдэу, шъуашэу ы1апэ къык1эк1ырэри ц1ыфмэ аш1эжьэу гъуащэщтыгъэп. Пшъашъэм ыц1э дэгъугъэк1э зы1угъэ уж, ащ ыдыгъэ щыгъыныр зыщыгъымк1э ц1ыфыгъэ нэшанэу алъытэу, щытхъу шъуашэу зыфалъэгъужьэу хъугъэ. Гулэз къызэрэхъухьэгъэ унагъор мэкъумэщыш1э унэгъуагъ, фэш1ыгъэк1э алъытэрэ унагъомэ ащыщыгъ. Анахьэу Гулэз къэзгъэдахэщтыгъэр иакъыл ичаныгъэрэ ишэныш1уагъэрэ иш1ык1э дахэ аголъыжьэу зэрэщытыгъэр ары. Ащ и1ушыгъэ зэк1эми къахэщыщтыгъэ: и1ок1э-ш1ык1эхэм, изек1уак1эхэм, джэгум Хьатх Мыхьамэт джэуапэу щыритыгъэм.

Мы повестым игерой шъхьа1эу Гулэз сыгу ч1ып1эшхо щеубыты, лъэшэу сыгу рехьы, ар сищысэтехып1, ащ фэдэ сыхъунэу сыфай. Мыщ иобраз, тэ ныбжьык1эхэм, 1эдэб тхэлъыным, ц1ыфыгъэм, шъхьэк1эфэныгъэм, 1ушыгъэм тафегъасэ.

Предварительный просмотр:

Темэр «Ш1у ш1и, псым хадз».

Ц1ыфыр дунаим къызтехъуагъэм щегъэжьагъэу бэ къинэу пэк1эк1ыгъэр, бэ къинэу ылъэгъугъэр, бэ щы1ак1эм зэригъэгупшысагъэр, бэ зэфэхьысыжьэу ыш1ыгъэр. Джащ фэдэ гупшысэ куумэ ахэтэу непэрэ мафэм къынэсыгъ.

Джа лъэхъан чыжьэхэм щы1ак1эм ригъэш1ыгъэ гупшысэмэ як1эухэу сэлъытэ гущы1эжъхэу непэ бэрэ дгъэфедэхэу, тыбзэ хэмызэу хэтхэр. Гущы1эм пае, мыщ фэдэ гущы1эжъхэу бэрэ дгъэфедэхэрэр: «Улажьэмэ лыжъ пшхын», «Уиунэ зыщыгъаси хасэ к1о», «Ц1ыфыр зыгъэдахэрэр ишэн», «Гупшыси псалъэ, зыплъыхьи т1ыс», ык1и нэмык1хэри. Мы зигугъу къэсш1ыгъэ гущы1эжъ пэпчъ мэхьэнэ гъэнэфагъэ к1оц1ылъ, уригъэгупшысэнэу, уигъэсэнэу щыт.

Джащ фэд сыкъызтегущы1э сш1оигъо гущы1эжъэу «Ш1у ш1и псым хадз» зыфи1орэри. Ащ мэхьэнэ лъапсэу и1эу слъытэрэр ш1ур псыми ыхьырэп, маш1оми ыстырэп, бгъэк1одын плъэк1ынэу щытэп. Ар бэрэ ц1ыфмэ аушэтыгъ, агъэунэфыгъ. Ц1ыфэу дахэк1э уздэзек1уагъэм щыгъупшэнэу щытэп, бэ теш1эн мак1э теш1эн, ш1ум къызэпригъэзэжьыщт, иш1уагъэ къыок1ыжьыщт.

Мы гущы1эжъым имэхьанэ адыгэ литературэм ипроизведениябэмэ нафэ къытфаш1ы ахэр: К1эрэщэ Тембот, Мэщбэш1э Исхьакъ, Хьадэгъэл1э Аскэр, Кощбэе Пщымаф, Лъэустэн Юсыф ык1и нэмык1 адыгэ тхак1омэ япроизведениемэ. Мы гущы1эжъыр ц1эу и1 Мэщбэш1э Исхьакъ ироманмэ ащыщ горэми. Мыхэмэ анэмык1эу мы гущы1эжъым имэхьанэ къыщызэ1уахы адыгэ 1оры1уатэхэми. Пшысэхэр пштэмэ, сыдигъок1и ш1у зыш1эрэм ш1ум къыфегъэзэжьы, ш1ур ем тек1о.

Мы произведениехэм тяджэ хъумэ, тэ ш1уш1эным тыфагъасэ, ц1ыфыгъэ, адыгагъэ, гук1эгъу тхэлъэу тыхъуным, ныхьыжъмэ лъытэныгъэ афэтш1ыным, к1оч1аджэм, амалынчъэм 1эпы1эгъу тыфэхъуным тыфагъасэ, тыфап1у.

Гущы1эжъых т1оми, ахэр жъы хъухэрэп. Сыдигъуи ахэр тигъогогъух, ахэмэ тарыгъуазэзэ тэзек1о.

Предварительный просмотр:

Бзэ зимы1эжьыр тэмэнчъэ бзыу,

Лъэпкъым пыдзыгъэм сыдыр ишыу!

Адыгэ шыур хъишъэм щылъаг,

Адыгэ пшъашъэр тхыдэм щыдах,

Адыгэ шъуашэм зэу тырэпаг,

Адыгэ хабзэм хьакъ имы1ах!

Адыгэ шыур, шыр зыфэдагъэм адыгэ литературэм ч1ып1эшхо щеубыты. Ар К1эрэщэ Тембот ипроизведениемэ игъэк1отыгъэу къаще1уатэ. Адыгэ шым, шыум язытет, зыфэдагъэу къытхыгъэр тхылъ шъхьаф пш1ыми хъущт. Ащ итхылъхэм ц1ыфымрэ шымрэ зэгъусэхэу, зым зыр ригъэкъужьэу щыгъэпсыгъэх: Хьатх Мыхьамэтрэ ишрэ, Анцокъорэ ишэу “Нальмэсрэ”, Гулэзрэ “Нальмэсрэ”, Батымрэ ишэу “Самумрэ”, нэмык1хэри. Ащк1э тхак1ом нэк1убгъуабэ адыгэ шы лъэпкъымэ яхьыл1агъэу к1итхырэр ц1ыфым икъэгъэлъэгъонрэ, лъэпкъ шэным икъызэ1ухынрэ апай. Лъэпкъым ил1ыхъужъхэм зэрахьэрэ л1ыгъэхэр зэк1э къык1адэхъурэр яшыхэр дэгъухэшъ ары. Л1ыхъужъымрэ л1ыхъужъым ишрэ зэгопчын умылъэк1ынэу зэгъусэх. Ахэр зэк1э лъэшэу игъэк1отыгъэу чIыпIабэ ригъэубытызэ адыгэшмэ ягугъу къеш1ы: шы лъэпкъ зэмыл1эужыгъуабэу адыгэмэ я1агъэхэр, ахэр къызэрэхахыщтыгъэхэр, зэрахъущтыгъэхэр, зэрагъэфедэщтыгъэхэр. Шым игъэпсык1эк1и, шыум итеплъэк1и зэтепфынхэ, зыгъэгумэк1ырэ 1офыгъор къэпш1эн плъэк1ынэу адыгэ шыри, адыгэ шыури ренэу гъэпсыгъэщтыгъэ. Гущы1эм пае К1эрэщэ Тембот иповестэу «Шапсыгъэ пшъашъ» зыфи1орэм щыщ сатырхэм мырэущтэу къа1уатэ: «Шыур, узэреплъынымк1э, зек1ол1 шыоу, бэ зынэгу к1эк1ыгъэу, бэ зытехъык1ыгъэ ц1ыфэу зэрэщытыр нэфагъэ: бгырыпхып1эхэм, ицые бгъэ1уэм ык1и лъэгонджэ-куашъохэм атедэгъэ шъохъстаныр хьазырэу хъок1ыгъагъэ; ицые гъуапэхэри, зек1ол1 хабзэу, 1энтэгъупэм нэсэу к1акохэу, пыутыгъэхэу щытыгьэх. Курдж 1алъмэкъышхоу ушъэгъэ хьазырэу еуч1эпхыгъэми а шыум гъогу чыжьэ къызэрик1угъэр къыгъэлъагъощтыгъэ. ».

Джыри зы ч1ып1э. Анцокъо ишэу Нальмэсрэ Гулэзрэ пыимэ къазэрэ1эк1экIыжьхэрэр. Арии игъэк1отыгъэу повестым хэуцо, адыгэ литературэм ык1и культурэм изы 1эхьэ дахэу хэхьэ: “Щтагъоу, гук1одыгъоу Гулэз ыгу илъыгъэм, къэп1он умылъэк1ын, гуш1огъошхок1э зыкъызэблихъугъ. Нибжьи фэдэ зэхимыш1агъэу шъхьафитныгъэм и1эш1у гуш1огъошхом ыгу зэлъипхъотагъ. Тамэхэр къыгок1агъэм фэдэу щыхъущтыгъэ ык1и, зыхьырэр Нальмэс арымырэу, ежь бзыу тэмэшхо хъугъэу быбырэм фэдэу къыщыхъущтыгъэ…». Джаущтэу игъэк1отыгъэу, хэш1ык1эу и1эр къыхэщэу шымэ яхьыл1агъэу бэ къыхафэрэр

Гъомлэпхъэ ш1агъо ымыгъотэу гъогууанэ тетэу чэщипш1э-мэфипш1э к1уагъэми, къэмыужъэжъэу, нахь чаны, нахь ябгэ хъоу, шхо1ум нахь еоу хъуным фэдэ лъэпшъэрыхьагъэ зыхэлъ шыхэр агъэпсыщтыгъэх адыгэмэ. Чъэнэу зыхъухэрэми, адыгэ шы лъэпкъыр фэмыгъэпшъынэу лъэпшъэрыхь.

Адыгэ шыур шэн-хабзэхэм афэ1орыш1эу щытыгъ. Адыгэ шыур бзылъфыгъэ 1ук1агъэмэ, шыур шым исэмэгубгъук1э къепсыхынышъ, 1э сэмэгумк1э шхомлак1эр ы1ыгъэу бзылъфыгъэр ежь иджабгъу лъэныкъок1э щытынэу еш1ы. Шыоу къэбар гухэк1 пае мэкъэгъэ1у агъэк1уагъэр зыдак1орэм зынэсык1э, джабгъу лъэныкъомк1э шым къепсыхышъ, джабгъу 1эмк1э шхомлак1эр ы1ыгъэу макъэ зэригъэ1ущтым к1элъырэхьэ.

Щысэу къэпхьын плъэк1ыщтыр бэ. Мыхэр ык1и нэмык1 шыу хабзэхэу титхак1охэм игъэк1отыгъэу къа1уатэрэри мак1эп. Ау сэ сиш1ошък1э, джырэ дунай шэн дэйхэр зезыхьэхэу щы1эхэри мак1эп. «Гъэсагъэ ухъуныр 1офэп, ц1ыфы ухъуныр ары нахь» е1о адыгэ гущы1эжъым. Ащ рыгъуазэхэзэ, мы произведениехэр ящысэтехып1эу, тилъэпкъ псэунэу лъэшэу сыфай.

Источник

Сочинение по адыгейскому языку «Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ».

Сочинение на адыгейском языке «Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ». Сочинение написано ко Дню Республики. Участвовало в городском конкурсе сочинений. Удостоино Диплома II степени.

Просмотр содержимого документа
«Сочинение по адыгейскому языку «Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ».»

Муниципальнэ мылъку гъэсэныгъэм иучреждениеу «Гурыт еждап1эу №18»

Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ.

Анцокъо Астимир Аскэр ыкъо я 7-рэ класс ис «Гурыт еджап1эу 18»

Мыгу Бэлэ Руслъан ыпхъу, «Гурыт еджап1эу №18» адыгабзэмк1э ик1элэегъадж.

Адыгэ Республикэр Урысыем щыщ.

Л1ыхэсэ Мухьдинэ иорэдэу «Адыгэ ч1ыгу» зыфи1орэм ти Адыгэ Республикэ идэхагъэ къыще1о.

Хэтрэ ц1ыфи къызщыхъугъэ лъэныкъо ыпсэ хэт1агъэу и1. Ар дышъэм нахь лъап1, ижь къабзэ уезэщрэп, ищытхъу ябгъа1о пш1оигъу, ихахъо удэгу1э. Ч1ыгум пэпш1ын щы1эп. Ч1ыгур — Ны. Ащ игъомылэ куц1 тегъэш1ы, къытхилъхьэрэ гушхуагъэм зытегъэ1эты. И1 нэбгырэ пэпчъ ч1ып1э рэхьатэу, псэм хэпчын умылъэк1ынэу щыщ хъугъэу ч1ыгу залэ — игумэк1и, игуш1уагъуи, игупшыси, инасыпи епхыгъэу, ылъэгупашъо нэсымэ 1эзэгъупс фэхъоу.

Тихэку ц1ык1у къэралыкъошхоу Урысыем хахьэ. Урысыер къэралыгъошхоу, хэку дахэу, баеу щыт.. Тарихъэу и1эмрэ, хъишъэу пылъымрэ зэрэдунаеу аш1огъэш1эгъонэу зэрагъаш1э. Ар бгъэш1эгъонэу щытэп, сыда п1омэ, уахътэ теш1эрэм пэпчъ тич1ыгу къыщыублагъэу тиц1ыфхэм анэсыжьэу нахь гъэш1эгъон горэ, нахь дахэ горэ ахэолъагъо.

Урысыем хэку ц1ык1у бэу зэтефыгъ, ахэмэ мэханэшхо я1, яш1уагъэ зэфэшьхьафи къэралыгъом къырагъэк1ы. Тэ ти Адыгэ Республики, ич1опс дахи, ич1ыгу баи иш1уагъэ къырегъэк1ы.

Ащ идэхагъэ орэдэу сыгу къе1ук1ы, огум ебыбэ, иджэрпэджэжь макъи къыслъэ1эсыжьы. Сыд фэдэрэ уахъти ар дахэ: бжыхьэми, к1ымафэми,гъэмафэми, гъатхэми. Чъыгхэр къэгъагъэмэ зызэлъаштэк1э, мэ1эш1оу къапихырэм гур къыдещае. Бзыу ц1ык1у макъэхэр зэпэджэжьхэу тыдэк1и къыщэ1ух. Сихэгъэгу к1асэ ц1ыф лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ щэпсэу: адыги, урыси, ермэли, къумыкъуи, къэндзали, нэмык1хэри. Непэ тэ тищык1эгъэжьыр тищы1ак1э диштэу тинасып зиушхуныр, тиц1ыфышъхьэ бэгъоныр, тиуашъо шхъонт1эныр ык1и къэбзэныр. Тыгъэшхоу ташъхьагъы итыр къытэдэхаш1эу къытфепсыныр, т1э зэ¬к1эдзагъэу неущырэ мэфэ дахэр непэ зэдэдгъэпсыныр ары.

Урысыем ис лэпкъ зэфэшъхьафхэм я культурэхэри зэфэшъхьафых, я хабзэхэри дахэх, я шъуашэхэри гъэш1эгъоных. Тэ ти хэку ц1ык1у ахэмэ зэк1эми анахь баеу сэлъытэ.

Хэбзэ гъэш1эгъонхэри тилъэпкъ зэрехьэ. Нахьыжъым шъхьэк1афэ фаш1ы. Бзылъфыгъэм уасэу фаш1ырэр зэрэдунаеу ящысэ техып1. Силъэпкъ орэдхэр ижъык1э къыщыублагъэу ик1ас, щы1эныгъэм къыхэфэрэ лъэныкъо зэфэшъхьафхэм ахэр афэгъэхьыгъэх. Л1ыхъужъ орэди, ш1улъэгъу орэди, гухэк1 орэди, сэмэркъэу орэди ахэм къябэк1ых. Ау тикъэшъо орэдхэр зэхэзыхыхэрэм зыч1ып1э щысышъоу къахэк1ырэр мак1э. Тикъашъохэр зэфэшъхьафых: къэшъо псынк1эхэри, къэшъо шъабэхэри бэ мэхъух. Ти къашъохэр зыплъэгъук1э тилъэпкъ идэхагъи, ибаиныгъи, тишэн-хабзи, тилъэпкъ къырык1уагъэри ахэолъагъох.

Тишъуашэхэм зафэбгъазэмэ идэхагъэ ебгъэпшэнэу зи дунаем тетэп. Тыжьынрэ, дышъэрэ къябэк1эу, пчанэр ищыгъэу зыплъэгъурэм ахэр зыфадыгъэ лъэпкъым ишъауи ипшъашъи ядэхагъэ унэгу къык1эуцо. Тишъуашэхэмрэ ти1ашэхэмрэ нэпэеплъэу сурэтыш1ыбэмэ агъэфедэ. Зэрэдунаеу зэлъаш1эрэ «Черкесскэри» тилъэпкъ ыц1э тек1ыгъэу щыт.

Тилъэпкъ итэкъухьагъэ хъугъэ нахь мыш1эми, шэни хабзи ахэзыгъэп. Сыд фэдэрэ хэгъэгу пштагъэми тилъэпкъэгъоу ащыпсэухэрэр ахэош1ык1ы. Ахэм шэн гъэ1ылъыгъэ я1эу, зык1ыныгъэ ахэлъэу, ашъхьэ уасэ фаш1ыжьэу мэпсэух

Сыадыг зы1орэр адыга зэк1э?

Адыгэм къушъхъэхэр ыгу илъ,

Адыгэм дахэу щы1эр пыль.

Сэ зэрэслъытэмк1э адыгагъэ, адыгэ-хабзэ, адыгэ-нэмыс зып1орэм, ащ зэк1э къыхеубытэ: узэрэпсэущтыри, узэрэзек1ощтыри, зызэрэпш1ыщтыри. А шапхъэхэр умыукъохэу, удэмыхэу ызыпсэушъук1э о у Адыг!

Адыгэ Республикэр ц1ык1уми идэхагъэ, иш1агэхэм и иц1ыфхэм Урысыер егъэбаи.

Источник

Нымэ ямафэ фэгъэхьыгъ

НЫМЭ ЯМАФЭ ФЭГЪЭХЬЫГЪ.

Апэ дэдэу зэкIэми шIуфэс сэлам шъосэхы. Непэ мафэхэм анахь мэфэшху, анахь мэфэ шIагъу, тыгукIэ зэхатшIэу тигушIуагъу. Щылэ мазэм ирэ илъэсым Указ къыдигъэкIыгъ: «ШэкIогъум (ноябрэм) иаужрэ тхьаумэфэ мафэр Ныхэм ямафэу щытынэу.

ЦIыф лъэпкъыр чIым къызтехъуагъэм щыублагъэу бзылъфыгъэм шъхьэкIафэ фашIэу щыIэныгъэр лъэкIуатэ. Ар къызхэкIырэр шIэгъуаеп. Бзылъфыгъэр бзылъфыгъэ къодыеп. АпэрэмкIэ ар Ны, етIанэ шъхьэгъус, шыпхъу, лъэпкъыр лъызгъэкIуатэрэр, унагъом идахэ лъагэу зыIэтырэр-Ныр ары.

Ным идэхагъи, илъэпIагъи, дунаим ащ фэдэ пеIэни, ебгъэпшэни зэрэтемытыр, тэ тинанэхэм зэхытагъашIэ. ЗэкIэ пIоми хъунэу тиусакIохэми, титхакIохэми тщымгъэгъупшэу Ным илъэшыгъэ къытфыраIотыкIы. Ныр сыд фэдэ лъэхъан къини лъэпкъыр къыухъумагъ, илъфыгъэхэм лъэшыгъэ ахэлъэу лъэпкъым фипIугъ.

Непэ тимэфэкIкIэ гуфэбэныгъэ ин хэлъэу ти Нэнэ гупсэхэм тапэгъокIы. Ным узэрэхъущтыр зэкIэ къыуеIо. ЦIыфмэ дахэу уахигъэхьанэу, уахэтынэу гъэсэпэтхыдэ ренэу къыпфешIы.

Поэмэу «Тянэхэр» (Жэнэ Къ.)зыфиIорэм щыщ пычыгъокIэ зэIукIэгъур къызэIутэхы.

ГукIэ тызыщыщэу тинэнэ гупсэх

Тыгъэпсым фэдэу тэ шъукъыттепсэх

ЩыIэп дэхагъэу шъо шъуфамыIуапхъэ

ЩыIэп зи шIуагъэу шъо шъуфамышIыпхъэ

Быны унагъом псэ пышъогъакIэ,

Лъапсэ ежъугъэдзэу шъогъэкIэракIэ,

Шъо цIыфы лъэпкъыр лъышъогъэкIуатэшъ,

Зэрэдунаеу щытхъур шъуфеIуатэ

Тянэу тикIасэх, тышъошIышъ разэ,

Шъощ пае пщынэр тэгъэбзэрабзэ,

Зэфэдэу чIыгур зэлъибыбыхьэу

Псалъэм ыкупкIи шъуфызэхэтэлъхьэ

Нэфынэ минэу унэм шъукъехьэ,

Бэрчэт гушIуагъор хъоеу къишъолъхьэ,

Шъунэ ымылъэгъурэр шъугу елъэгъу,

Зэпыу имыIэу шъугу къытэгъу.

Iэхьылы пчъагъэм тфыхэшъогъахъо

ЗыдэтшIэжьыпэу шъо тышъотхъылIэ

ШъуIэхэмэ дышъэр къатфыпэшъэшъы,

Зыгу къытфэмышIум макъэ ешъошъы,

Насып лъэмыджыр пытэу тфэшъошIы,

Шъоры тятэхэр къытэзытыгъэр,

Нахьы цIыфышIоу ахэр зышIыгъэр.

Гук1эгъуныгъэ шъоры ишапхъэр.

Хъоеу тфэшъопхъы ащ ичылапхъэ

Псэун лэжьэным тыгу фэшъогъазэ,

НахьышIу тлъэгъуным тыфэшъогъасэ,

Дунаим тетэп ар зымыуасэ

Хэта гурэ псэрэкIэ даIорэр?

Дахэ нэмыкI къытэзымыIорэр?

Чэщи мафи къыттеубгъуагъэу

Тидэнэ кушъэ тфэзыгъэфабэрэр

Ежь зыдишIэжьырэп ным идэхагъэ,

Уасэ фишIыжьырэп ежь ишIушIагъэ

Гулъытэ зиIэм ар зэхешIыкIы,

Ным иорэди дышъэу редыкIы.

Тинэнэжъмэ тэ тагъашIо,
IэшIу-IушIухэр тэ тфагъашIо

Пшысэ цIыкIухэр тэ къытфаIо,

ТшIэщтыр зэкIэ тэ къытаIо

Синэнэжъи джащ афэдэу

Iушъашъэзэ джанэ сфеды,

СинэшхъуантI, мэу къэтIыс,-

Сэ къысеIошъ сегъэт1ыс

Джэнэ цIыкIур къысегъапшэ,

Джыбэ иIэшъ сэгушIуапэ

Лъэпэд фабэр ащ къысфехъы,

Зыщысэлъэшъ ащ сегъатхъэ

Сэщ пай ренэу ар мэгуIэ:

-Ощ нахьыжъым унахьыкI,

Ыгу нахьыкIэм хэмыгъэкI.

Уемызэщэу дэгъоу уеджэ.

ГушIор ынэгу кIэмыкIэу

Ныр сыдигъуи къыспэгъокIы,

Сэ сынапэ шъэбэ-шъабэу

Iэ фабэкIэ къыстеIабэ

Дахэшъ сянэ имуради

ИIэ пстэуми сахегъадэ

-Сыд уфая?-сэ къысеIо,

Къыстет ренэу ным ынаIэ

Ныр зыслъэгъукIэ икIэрыкIэу

Сабыигъор сыгу къэкIыжьы,

Мы дунаир сфэмыхъужьэу

Сянэ дэжьы сыкъекIыжьы,

Ным нахь IэшIу сэ зи сымышIэ

Ар слъэгъуфэ сшIуабэ маш1э.

Ныхэр мэгумэкIых жьыщэу тыкъэтэджыми,

Джэныкъом имашIо тыпаIэу тыщысмэ.

Ныхэр мэгумэкIых псынэм тшъхьэ итщаемэ,

Щэ дэмылъми шхончымигъэтырэ къатщэмэ

Гъогу тытехьагъэми ахэр мырэхьат

Джэгум тат1упщыгъэми ахэр мырэхьат

Ялъэгуцы тесхэу гъашIэм тэ къытажэх.

Ащ тызафэкIожьырэм тыгъэу къэнэгушIох

ЧIыгум ехыжьыгъэхэми ныхэр мэгумэкIых

Къэдгъэзэжьы къэсми ахэр къытпэгъокIых.

Сыд фэдэ уахъти ышъхьэкIэ

Хьазырыпс машIом пэхьанэу

Псы чъыIи хи зэпичынэу

ЩыIэп зи ныр зэблихъунэу,

ЫчIыпIи ащ иуцонэу

Арыщтын пхъухэр гумэкIмэ,

Агухэр узэу къыхэкIмэ,

Мафэ къэс тагъэпкIын щэкIэ,

Тфагъэчъын ащ тэмэ лые.

Тихьапщэ макъи, тыгу тео макъи

Зэхэшъумыхэу такъикъы закъуи

ЗэрэблэмыкIрэр тэшIэ, тинанэх

ТапэкIэ тыкIоным шъо шъукIэхъопсэу,

Нэфылъы жъуагъоу шъо шъукъытфепсы,

ТиIофы къикIмэ, гушIогъо нэпсыр

Шъуфэмыубытыжьэу шъунэгу къыкIэпсы

ИщыкIагъэ хъумэ шъукъызэкIэмыкIоу

Шъуинэплъэгъу стыры осыр егъткIу,

МэшIуачэ хэлъышъ мылыр егъэткIу,

Хыр зэрэпсаоу къызэлъегъажъо

Ным иорэд кушъэм къыщежьэ,

П1апэ ыIыгъэу чIыгум тырещэ

ГущыIэ фабэкIэ тыгу къыкIаIэ

Ным иорэд гум иIэзэгъу,

МыкIодыжьыщтыр ным ишIулъэгъу

Насып зиIэм янэ елъытэ

Ным къыуиIощтыр хэт къыуиIон,

Ащ къыпфишIэщтыр хэт къыпфишIэн!

Ным ихьэлэлыгъэ хэрэмызыжь.

ИшIулъэгъу гъатхэу къерэгъэзэжь.

«Ны»! къыуаIоным нахь насыпыгъэ

ЩымыIэу ар гъэунэфыгъэ:

Нурэ мыухыжьым ныр икъэкIуапIэу

Хъугъэ насыпым ар икъежьапIэу …

Iэшъхьэмэфэ Даутэу шIэныгъэлъэжь ини,

Шэуджэн Мосэу зыпсэ тфэзытыгъи,

Жэнэ Къырымызэу поэт шIагъуи

Андырхъой Хъусенэу лIыгъэм илIыхъужъи

ЦIыфылъэпкъым пае нымэ апIугъэх,

ЯтIонэрэ тыгъэу тянэхэр хъугъэх.

Сыдэу бзылъфыгъэр, адэ бзылъфыгъэр,

СэркIэ жъалымэу удах, упаг,

ПаIор зыщыгъэу щыIэ хъулъфыгъэр

Къызщыбгъэгугъэу утыгъэ лъаг

Гугъэр уадэжьэу сыкъыбдежьагъэу

Уинэфынагъэ лъэгъо шъхьафыб,

Непэ сызхэтыр гухэлъ шъэфыб,

Уфэбэ- шъабэу, утхьэркъо пшъэфми,

Бзылъфыгъэр, сэркIэ, сэркIэ умыс

СэркIи мысагъэр пшIосыушъэфми,

Сыхыеу оркIэ, оркIэ щымыт.

Арэущтэу щытми, оры бзылъфыгъэр,

ГъашIэм ылъапсэр шIугъэм ышъхьапэр,-

ПаIор зыщыгъэу щыIэ хъулъфыгъэр

Къытфэзылъфыгъэу чIылъэм ынапэр!

Гъунэнчъэу адыгэ бзылъфыгъэм, Ным титхакIохэм афаIуагъэр яфэшъошэ шъыпкъэу, япэсыгъэшъыпкъэу зэрэщытыр зэхэтэшIэ.

ШЪХЬАЩЭ СЭ, БЗЫЛЪФЫГЪЭР, КЪЫПФЭСЭШIЫ

ШIу услъэгъоу, сыбгъэгушхоу, узгъэшIагъоу,

Шъхьащэ сэ, бзылъфыгъэр, къыпфэсэшIы

Усишыпхъоу, усишъузэу, шIу сфэпшIагъэу

Сэ сигъашIэ о щыбгъаIэу къыбдэсэшIэ.

Унэфылъэу, улъэпкъ гъашIоу чIылъэ шъхьагъым

Тыгъэ фабэу ушъхьащытэу укъсфепсы,

ПсынэкIэчъэу учъэгъуабзэу уишIушIагъэ

Мэфэ жъоркъым игопэгъум укъысфэсы

СанэIу уитми, уIукIотми, усымлъэгъуми,

Хъулъфыгъэгур гугъэ шъэфым хэогъэты.

УишIэ хэлъэу е хэмылъэу сыкъыплъэхъуми,

Сызыфаер озыр арышъ, къэсэгъоты

УцIыф шъабэу уцIыф гуахьэу, уцIыф дахэу

…………. Псыгъуи синэфшъагъо хэдыкIыгъ,

Дунай нэфыр зэлъыплъэгъоу, лъэпэ-лъагэу

Ч1ы етIагъом чъыг лъэпсабэу ущыкIыгъ.

Ащ нэмыкIэу ныцIэр уиIэу сыкъэплъфыгъэшъ,

Дунай дахэу, Дунай нэфри къысэптыгъ.

Уиорэди кушъэ натIэм щынэфыгъэшъ,

Сэ сигъашIэ уишIушIагъэ щысIэтыгъ.

-Уишъэогъухэри дэу къыпфыщытха?

-СиIофхэми, тян, уязэгъынэу хъущтых,

Сишъэогъухэри дэгъоу къысфыщытых

-Ари хъяр, сикIал, ари насыпыгъ,

СыгумэкIыжьырэп, джы учъэпхъыгъ.

-Ары шъхьакIэ, тян, сиIэх джэгъогъухэр,

Силажьи сшIэрэп, къысадзы лъэбгъухэр…

-Ащыгъум, сикIал, л1Iы ухъугъап,

Джэгъогъу зимыIэм сыд илIы шапхъ!

СыцIыф инми, сыцIыф цIыкIуми,

Зянэ зиIэр сихъопсагъу

Ом селъагъэу лъагэм секIуми,

Сыгъощагъэп, ныр, мэзагъу!

Тыжьын лъагъор зэстэкъокIэу

Тыгъэр непэ къысфыкъокIми,

Сычэщ шIункIэу къызэтхъоI1эу

Ем цэр сфалъэу сызэгъокIми,

Зэ зыгорэм фэдэу сянэ

Джыри джыри сищыкIагъ.

Ары шъхьакIэ, ч1ы гъогууанэр

Нынчъэ сфэхъоу къысщыкIагъ

Ным иIэшIуи, ным ишIушIи

Таущтэу скъомэ язгъэшIэн?

Азы закъор зыпэсшIыни,

Ным иIуплъэ имэфабэ

ЛIакъор зэкIэ ащ ифабэ

Гъэш1эн к1ыхьэм щэрэмыкI.

СшIэрэп сэIо зэзгъэпшэн

Тыгъэ бзый фабэхэр

Сыд дэхагъэм фэзгъэдэн?

Тыгъэ бзыеу къэжъыугъэр

Мафэ къэсми сыгу лъэIэса?

Сянэ ы1э иIэшIугъэ

Ар фэсIоным нахь гонэс сэ!

Iэгу пхъэшэ фабэхэм

Мафэ къэсми къылъэIэса?

Сянэ ыIэ иIэшIугъэ

ГъэшIэ реным сигонэс сэ

ГъашIэу сиIэр сфагъэдах,

Ны гукIэгъу фабэм сэ

Мафэ къэси сегъэлъаг

Мафэ къэсми къыслъэIэса?

Ны гукIэгъум сыд пэсшIына

СшIэрэп щыIэу нахь гонэс сэ!

Марджы хъун, ныхэр шъулъытэх,

Ахэр типкъэухэу дунай къежьапIэх

Дышъэ саугъэти ахэм атефэ.

Тэ тыщэIэфэ ттелъыщт ячIыфэ

Егъаш1эм жъы мыхъущт гущыIэу

Анахь лъапIэу цIыф лъэпкъым иIэр

Налмэс налкъутэу мэшIэты.

ЖъыхэмкIи кIэхэмкIи гуIэты

А гущыIэр нэбгырэ пэпчъы

Чъые пэтми ыгукIэ къепчъы,

«Ны» гущыIэм бэу тегъэщыIэ

ЧIылъэ джэнэтхэри рагъаIэ

«Ны» гущыIэу мыплъыкъожьыщтыр,

Дышъэм фэдэу мыулъыижьыщтыр.

Ным ишIушIагъи, ащ илъэпIагъи

СшIэмэ сшIоигъоу бэкIае шIагъэу

Семызэщыжьэу джэуап сылъэхъу

Джэуап пчъагъэ сщымыгъупшэжьынэу

Сянэ ыIэ нахьы шъабэ

КъахэкIынэп, щыIэшъ Iабэ

Сычъыемэ сшъхьэ кIэдзагъэр

Ощхы быбкIэ сызгъэпскIыгъэр

Псы IэбжыбкIэ сызытхьакIырэр

Дахэу, къабзэу сыдэзгъэкIырэр

Къысэнэсмэ сэ сшIошъабэр

СшIэрэп пстэуми анахь фабэр

Хэгъэгушхом ар ижъуагъоу

Хэт ишIулъэгъуа анахь лъэшыщтыр?

ШIулъэгъумкIэ зыпшъэ умыкIожьыщтыр?-

НыкIэ шъузаджэу шъушъхьагъырытыр

Сыд ыосэщта ным идэхаIо?

Дунэе дышъэр тIомэ мэкIаIуа?

Ащ илъэпIагъэ сыдым пеIэщта?

Дунэе мылъкур тIомэ икъущта?

ЫшIэу зи щыIэп нымэ ауасэ

Къафэлъытагъэп ар джырэ нэсы

Ным ифыгукIэ хэлъ IэшIугъакIэ,

Сабыим хелъхьэ ищыугъакIэ,

Ащ ыгу пыкIырэм фэдиз пэкIэжьы.

Насып гушIуагъуи къыфыхэкIыжьы.

«Ным ыкокI кIалэм икушъ»

«Ным къыуитырэр IэшIу»

«Ным къыуитырэр гонэс»

«Ным лъэгукIэтын зыфэшI»

«Ным нахь лъапIэ щыIэп»

«НыгукIэ къысаIу, ныIэкIэ къысэт»

«Ным ибынхэр изэфэд»

«Ным илъфыгъэ псэм пишIырэп»

«Уянэ къыуитырэр макIэми бэ фэдэу Iых»

«Ным ишIулъэгъуныгъэ мыжъо гъэчъыгъэм нахьи нахь пыт».

Источник

Видео

Насыпыншэ
ФакъырэIус къыхихыу зы лIыжь гъуэгу Iуфэм Iутти, шууэ блэкI щIалэм зыкъригъэзыхри, лIыжьым нэмыплъ къриту, и нэкIур щIопщкIэ къыхурихулэкIащ:
— НасыпыфIэ ухъу! — жиIащ лIыжьым, шууейм кIэлъы­п­лъурэ.
А псори зылъэгъуа нэгъуэщI щIалэм зэхихар зэри­гъэщIэгъуэнур имыщIэу: «Къуршыр уи тэмакъщ», — жиIащ.
— Хьэуэ, — педзыж абы и псалъэхэм факъырэм, — а шууейр насыпыфIэу щытамэ, апхуэдэ хабзэншагъэ IэщIэ­щIэ­нутэкъым…
ЦIыхур къызыхуэтыншэмэ…
Махуэ нэщхъей уэлбанэрилэхэм ящыщ зым ПIытIэкIэ зэ­джэ щIалэ цIыкIур уэшхым унэм «щIиубыдати», и щхьэ здихьын имыщIэу и адэм и хъуреягъыр къиуфэрэзыхьырт. ПIэщIэгъуэкIэ тхыгъэшхуэ зытхын хуей адэм, и бын пажэм Iэмал лъэпкъ щыхуимыгъуэтым, куэду зэтелъ тхылъым­пIэхэм дунейпсо картэр зэрыт сурэтыр къахихщ, цIыкIу-цIыкIуу зэфIитхъри, къуэм иритащ, псори зэрыщытауэ зэхигъэувэжыну унафэ хуищIри.
Пэжу, къалэныр тыншхэм ящыщтэкъым, ауэ адэм зэригъэщIэгъуэнур ищIэртэкъым дакъикъипщI нэхъ тримыгъэкIуадэу щIалэ цIыкIум ар щызэхигъэувэжам.
— Ар дауэ? — игъэщIагъуэу щIоупщIэ адэр.
— Зыри гугъу хэлътэкъым, — къикIуэтыркъым щIалэ цIыкIури.
— Уэ къызэпта дунейпсо картэм и щIыбагъымкIэ цIыху сурэт тетти, мис а цIыху сурэтыр зэпкърыслъхьэжу напэ­кIуэцIыр къызэзгъэдзэкIыжа иужь дунейри зэтес хъужащ. Лэжьы­гъэм щыщIэздзэм сегупсысащ, цIыхур къызыхуэтыншэмэ, дунейри зэтес зэрыхъунум.
Адэр пыгуфIыкIри, къуэм щабэу Iэ дилъащ.
«ЦIыхур къызыхуэтыншэмэ, дунейри зэтесщ», — куэдрэ щыкIэрэхъуащ адэм и щхьэм, аращ и тхыгъэм фIищари.
Ныбжьэгъу пэж
Игъашхэу, илъэс куэдкIэ зыхуей хуэзыгъазэу псэуа лIыр щылIэм, хьэри бгъурыгъуалъхьэри, и псэр хэкIащ.
Аращи, уафэм щызэрихьэлIэжа пситIыр «Жэнэт» зытетха куэбжэшхуэм Iутщ, абы и бгъумкIэ «Хьэ уи гъусэу удэмыхьэ» жиIэу нэхъ иныжу тетхэжащ. Арати, цIыхур псэухукIэ и хъуэпсапIэ жэнэтым мыкIуэу, и бгъумкIэ блэкIри, хьэмрэ езымрэ гъуэгу техьэжащ.
КIуэм-кIуэурэ, нэгъуэщI зы куэбжи IущIащ, мыбы тетхаIакъым, ауэ зы лIыжь дыдэ и бгъумкIэ щысти:
— Ди адэ, къысхуэгъэгъу, мы куэбжэр сыт зейр? — жиIэри еупщIащ.
— Жэнэтым, — и щхьэр Iэтауэ къет жэуап лIыжь цIыкIум.
— Абы хьэ пщIыгъуу удагъэхьэну?
— Ауэ сытми удагъэхьэну!
— ИпщэкIэ щыт куэбжэр сыт-тIэ зищIысыр?
— Жыхьэнмэщ. Зи ныбжьэгъу хыфIэзымыдзэхэрщ жэнэтым дагъэхьэр.
ФIыр зэи кIуэдынукъым
И дерс купщIафIэхэмкIэ цIэрыIуэ хъуа егъэджакIуэр махуэ гуэрым студентхэр зыщIэс пэшым щIыхьэщ, сом щитху иIэтри: «Мы ахъшэм хуей къыфхэтмэ, изот», — щыжиIэм, пэшым цIыхуу щIэсым я Iэр яIэтащ.
— Ар фэстын и пэ къихуэу, — жиIэри егъэджакIуэм ахъшэр зэкIуэцIиушкIумпIащ. — Иджыри мы ахъшэм хуей къыфхэт? — къытрегъэзэж абы и упщIэм. Аргуэру псоми я Iэр яIэтащ.
«Арамэ», — жеIэри, ахъшэр хыфIедзэ, вакъэкIэ и гущIыIум йоувэж. ЕгъэджакIуэм къещтэж ахъшэ фIей ныкъуэчат­хъэр, ушкIумпIар. «Иджыри зэ сынывоупщIыж, мыбы хуей къыфхэт?». ЗэгурыIуа хуэдэ, псоми я Iэр къаIэт.
— Ныбжьэгъу лъапIэхэ, — кърегъажьэ егъэджакIуэм, — фэ иджыпсту гъащIэм и дерс нэхъыщхьэ дыдэхэм ящыщ зы нэрылъагъу фщыхъуащ. Сыт езмыщIами, мы ахъшэм фэ фщыщ дэтхэнэри хуейщ, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, щыфIеи щыкъабзи, ахъшэм и мыхьэнэм зихъуэжакъым, ар зэрысом щитхуу къэнэжащ. ГъащIэм куэд дыдэрэ къытхуохуэ гублащхьэм дыкъыщехуэх, дыщыхаутэ, дыщыхагъащIэ. Ауэ уи фIыр зэи кIуэ­дынукъым. ФIыуэ укъэзылъагъухэм я дежкIэ уэ улъапIэщ.
Щэху
ЗэгъунэгъуитI псэурти, зым сыт щыгъуи псалъэма­къыр я унэм имыкIрэ зэщхьэгъуситIыр зэгурымыIуэу екIуэкIырт, адрейр зэгурыIуэрэ зэдэIужти, уемыхъуэпсэнкIэ Iэмал зимыIэт.
Гъунэгъум ефыгъуэкIа фызым и щхьэгъусэр къегъэIущ:
— КIуэи къащIэт, сыту пIэрэ абы апхуэдизу зэрахьэр, я унагъуэм зэгурыIуэр щытепщэ зэпыту щытын папщIэ.
Гъунэгъум екIуэкIауэ, лIыр щэхуу якIэлъоплъ. Унэгуащэм унэлъэгур къилъэщIурэ пщэфIапIэмкIэ тригъэувар игу къэкIыжри, абыкIэ епIэщIэкIыу щIыхьащ. Щхьэгъусэр унэм къыщыщIыхьэжым, псы зэрыт пэгуным гу лъимытэу, фIэнэри, ирикIутащ.
Унэгуащэм ар щилъагъум:
— Къысхуэгъэгъу си псэ, сэращ къуаншэр.
— ЖыпIэр сыт, нэ сиIамэ, гу лъыстэнт, сэращ къуаншэр, — жи лIыми и фIэщыпсу.
А псом кIэлъыплъа лIым игурэ и щхьэрэ зэбгъэжауэ унэм кIуэжащ. ЗдэкIуэжам фызыр къыщIэнакIэ щIыкIэу щIоупщIэ:
— Сыт, уздэщыIам щыплъэгъуаIа?
— Уей, щыслъэгъуам, — къет жэуап лIым, и щхьэр ирихьэхарэ и пыIэ тIэкIур IэкIэ икъузу.
— Сыт-тIэ, — тепыIэжыххэркъым щхьэгъусэр.
— Псори гурыIуэгъуэщ! Дэ ди унэ псори щызахуэщ, абы я деж псори щыкъуаншэщ.

Синэнэ  1эш1оу  синэнэ  к1асэм
Сэ  къыс1уилъхьагъэр  сиадыгабз.
Сыдэу  тхьар  еуи  зыбзэ  к1осагъэм,
Лъэпкъым  ынапэр  иныдэлъфыбз.
Нэхэе Р.
Сыбзэ –  си Дунай,,, Мы гущы1ит1ум мэхьанэшхо я1.
Ц1ыфыр къызыхъук1э,быдзыщэм игъусэу ныдэлъфыбзэм  имэкъамэмэ дунаим хащэ.  Ц1ыф лъэпкъ пэпчъ ныдэлъфыбзэ и1. Сэ синыдэлъфыбзэу, дунаим иш1угъэ къысфызэ1узыхыгъэр – сиадыгабз.   Бзэр – лъэпкъым ыпсэ зан.  Дунаир зэрэзэхифырэр, ар зэрилъэгъурэр,  ащ ш1уагъэу къыхихырэр, игухэлъ – гупшысэхэр, ихэбзэ зек1уак1эхэр, дэхагъэу щы1ак1эм хэлъыр – зэк1эми ныдэлъфыбзэр анэсы. Ныдэлъфыбзэр к1оч1эшхоу , зэк1ужьэу, гъэк1эрэк1агъэу лъэпкъым идунэееплъык1э егъэнэфы , игулъытэ  егъэбагъо,  ащ к1уач1эрэ л1ыгъэ-блэнагъэрэ хилъхьэзэ  лъэпкъым  фэ1орыш1э.
Синыдэлъфыбзэу  сиадыгабз…. Имэкъамэхэр орэдышъоу къысэ1у,    псыхъом ижъынч макъэ щызэхэсэхы, шым илъэмакъэ ар къыпэджэжьы,  жьыбгъэм ишъуи макъэ къыдежъыу.  Сиадыгабзэ  дунаим идэхагъэ зэхысегъаш1э. Сэ сырэгушхо синыдэлъфыбзэк1э сыгу ихъык1ырэр  къызэрэс1он зэрэслъэк1ырэмк1э,адыгэ жабзэ зы1улъ ц1ыфмэ сызэращыщыр.
Бэ адыгэ лъэпкъым дунаим илъэгъо гъогу  къырэк1офэ  къинэу  ыпэ къик1ыгъэр. Адыгэм игъаш1э анахь тхьамык1агъоу къыхэхъухьагъэмэ ащыщ  Урыс- Кавказ заор. Заом къелыжьыгъэхэр яч1ыгурэ ятахътэрэ фимытыжьыхэу, яхэкужъ абгынэжьи , Истамбул гъогужъым тыритэкъуагъэх. Хырэ ч1ырэ зэпичи а гъогужъым адыгэхэр дунаим тырипхъагъэх.  Бэ адыгэ ц1ыфым а лъэхъан  хьылъэхэм  ч1энагъэу аш1ыгъэр, ау сыд фэдиз къин алъэгъугъэми тилъэпкъ ыбзэ ыгъэк1одыгъэп. Зыбзэ ч1эзымынагъэм  ынапи къабзэ, иц1ыфыгъи лъагэ.  Сэ насыпыгъэшхоу  сэлъытэ сянэжъ сятэжъхэм «ч1ыгужъыр» амыбгынэу  тиадыгэ шъолъыр  дахэ къызэринагъэхэр.  Сафэраз сыфитэу  тыбзэк1э  дунаим  идэхагъэ къис1отык1ын зэрэслъэк1ырэм. Сафэраз тидунай идэхагъэ  1оры1уатэк1э зэхэсмыхыжьэу , нэрылъэгъоу зэхэсш1эн амал къызэрэсатыгъэм. Сыгу ихъык1ырэр синыдэлъфыбзэк1э къэс1он зэрэслъэк1ырэмк1э сафэраз.
Сиадыгабзэ – лъэпкъ ш1эныгъэм игъэт1ылъып1, лъэпкъ дунэегуры1уак1эр зэхещэ, ш1ум, дэхагъэм  тыфещэ.  Синыдэлъфыбзэ  лъэпкъым къыщыш1рэ пстэури  зэгъэфагъэу къырехьак1ы, гу зэ1ухыгъэк1э ц1ыфыр дунаим хегъаплъэ.  Лъэпкъ итэкъухьагъэмк1э  адыгабзэр лъэпкъым зык1ыныгъэ къезытырэ лъапс, зэрэадыгэр къызэраушыхьатрэ амал.
Нэмык1ыбзэ умыш1эным емык1у хэлъэп.  Емык1ушхуи  умыш1эныр ныдэлъфыбзэр. Убзэ уукъо хъущтэп, уадыгэ ц1ыфмэ уиадыгабзэ ш1у плъэгъоу, уфэсакъэу ущытын фае. Синыдэлъфыбзэ орэд къырып1ощтмэ , гъэтхэ ощх бзыбз, адыгэ усэ уедэ1у зыхъук1э узишъэ ч1эонэ, узхещэ,  дунаим ш1оу тетыр зэк1э угу къегъэк1ы.  Ц1ыфым иныдэлъфыбзэ 1улъ зыхъук1э, ежь ц1ыфыр къегъэдахэ, ц1ыфым идунэееплъык1э зыфэдэри къыбгурегъа1о.  Синыдэлъфыбзэ акъыли, л1ыгъи, дэхагъи, ш1улъэгъуи, пэгагъи хэбгъотэщтых. Ау тыгъэ пэтзэ ащи бжъыгъэхэр телъхэ мэхъух, арышъ тэ адыгэхэми , щык1агъэ тимы1эу щытэп. Тхэтых тэ «сыадыг» а1оу, ау  яныдэлъфыбзэк1э гущы1ан амылъэк1эу. Ащ фэдэ ц1ыфым, анахь еджэгъэшхор арми, угу егъунэу ч1ып1э урегъэуцо.
Сыгу къео сэ, адыгэ ц1ыфэу зызылъытэхэрэмэ ащыщхэмэ «чылэм узыдэк1рэм сыдк1э  адыгабзэр  къыпшъхьапэщт» зэра1орэр. Ащ фэдэ ц1ыфхэр сэ нэпэнчъэхэу сэлъытэ.
Сэ синыдэлъфыбзэу сиадыгабзэ сырэгушхо! Сэ сыгу къытеофэ сыбзэ згъэлъэп1эщт! Шъоум фэд синыдэлъфыбзэр, сян адыгабзэр, сэ си Дунай сиадыгабзэр!  Сэ сыбзэ – сибаиныгъ!

Учебно-методическая разработка
МОУ СОШ №1 с.п. Куба-Таба Учителя первой категории Хамуковой Мадины Хабасовны
Эпиграф
Узолъагъур си псэм хуэдэу,
Къэбэрдейуэ нартыжь хэку,
Хабзэ дахэр зи лъэпкъ напэу
Адыгэщ I у дыгъэ нэк I у.
Къанкъул Ф I ыц I э.
Темэр: К1уащ Б. и усэ «Си Хэкур» егъэджын.
Мурадыр:
Хэкум и беягъым, дахагъым, лэжьыгъэ иным теухуа псалъэмакъ егъэк1уэк1ын;
Усак1уэм и гъащ1эмрэ литературнэ лэжьыгъэмрэ щыгъэгъуэзэн;
Усэм зыхэщ1эгъуэу къеджэу тепсэлъыхьыжынымк1э я1э зэф1эк1ым зегъэубгън;
Хэкум теухуа псалъэжьхэм я мыхьэнэр жегъэ1эн.
1. Литературнэ дакъикъэ . Щомахуэ А. «Ди Хэкур».
Хэт ди Хэкур зымыц1ыхур,
И дахагъри хэт зымыщ1эр!
Щэхэу, минхэу къак1уэ ц1ыхур
Щ1охъуэпс щахьын мыбы гъащ1эр.
Щ1эсщ ди хэкур Кавказ жьэгъум,
1уащхьэмахуэ къыщхьэщыту.
Игу къонэжыр ар зылъагъум,
Сурэт хуэдэу, и нэгу щ1эту.
2. Сочиненэ: «Ф1ыуэ слъагъуу си Хэку лъап1э».
Аддэ, зы зэман гуэрым Каспий тенджызымрэ Тенджыз Ф1ыц1эмрэ я зэхуаку дэлъ щ1ыналъэм зыл1 и быну, лъэпкъ пщык1ут1у зэхэт ди адыгэр щыпсэугъат, лажьэрэ шхэжу, я щхьэхуитыныгъэр ихъумэжу. Зауэ-банэк1э зрилъэфэл1а мылъкук1э, е нэгъуэщ1 лъэпкъ игъэпщыл1у абы и пщ1энт1эпск1э мыпсэууэ- гъавэ хисэу, 1эщ игъэхъуу, хадэ ищ1эу, жыг игъэк1ыу-езым и гуащ1эк1э псэужу, и щхьэ пщ1э хуищ1ыжыфу пагэу дунейм зэрытетамк1э, л1ыгъэрэ хахуагъэрэ зэрыхэлъамк1э сыхуэарэзыщ си лъэпкъ мащ1эм.
Сэ срогушхуэ си лъэпкъ гуащ1эм нарт эпосыр къызэригъэщ1ыфам папщ1э, зэрызихъумэжын 1эщэ-фащэ, фащэ ек1у, ерыскъы 1эф1, лъэпкъ псори зэхъуапсэ адыгэ хабзэ дахэр къызэригъэщ1ыфам папщ1э.
3. Хэкум теухуа псалъэжьхэр.
Дыщэ унэ нэхърэ ди унэжь
Уи Хэкур лъэщмэ, урогушхуэ.
Хэкум игъэгушхуэр лъэщ мэхъу.
Хэти езым и Хэкур ф1ыуэ елъагъуж.
Хэкум емык1ур къылъысмэ, псэр умылъыэу къыщыж.
Бланэ щалъху йок1уэл1эж.
Бзури и абгъуэ щытепщэщ.
Адыгэ литературэ
3 – нэ класс
КIуащ БетIал и хронологическэ таблицэ
I920
Дохъушыкъуей къуажэм къыщалъхуащ.Граждан зауэм и гуэщIэгъуэщ.Къуажэм школ къыщызэIуах.
I927-I933
БетIал школым щIотIысхьэ. Еджэным гу хуещI, адрейхэм ефIэкIыу йоджэ. Къуажэ унафэщIхэм гу къылъатэ.
I934-I936
Псыхуабэ дэт педрабфакым щIотIысхьэ.ЩоджэнцIыкIу А. .ныбжьэгъу пэж ,гъуэгу гъэлъагъуэ къыхуохъу.
I936
Пединститутым щIотIысхьэ.И тхыгъэхэр дунейм къытохьэ,
I940
Приморский краим Нельмонск курыт едж.и директорщ
I94I
I948
Езым илъэIукIэ зауэм макIуэ.Медал ординхэр къыхуагъэфащэ.
Индыл усэр урысыбзэкIэ къыдок I«Книги всегда сомной».
I95I
Аспирантурэр къеух. «Си лъахэ», «Къэбэрдей» усэхэр къыдокI.
I950
«Алим Шогенцуков» контатэ, «Си гъащIэм и гуащIэ» къыдокI.
I955
«Сэлам» усэ тхылъыр.
I957
«Си гъусэ» тхылъыр. «Нэху» поэмэ.КIуащыр дунейм йохыж.
I958
Тхыгъэхэр щызэхуэхьэса I томыр къыдокI.
I966
Тхыгъэхэр щызэхуэхьэса II томыр къыдокI.
4. Словарнэ лэжьыгъэ:
Къыр таж – жыр мывэ блын лъагэ
Къунан – илъэсищым ит шыщIэ мыгъасэ.
Акъужь – жьапщэ.
Гуэн – гъавэ хъумап1э.
Домбеякъ – металл л1эужьыгъуэ
Епэр – мэ гуак1уэ къызыпих удз гъэгъа.
1эрып1 – 1эк1э яп1а, ягъэса.
Къыр къэзэрхэр – къыр быдэхэр.
5. Тхылъымк1э гъэлэжьэн:
Си хэкууэ дыщэ губгъуэ,къэхъугъэм и епэр, Кавказым щынэхъ ф1ыгъуэ, дохьэхыр птеплъэ нэр !
Лэгъупуэ из мазэгъуэр къыщоблэ уи щхьэщыгу, Нартсанэ- хущхъуэ дэгъуэр къыщ1ож уи Есэнт1ыгу.
Акъужьыр алъп сэхъуауэ уи ныджэм щоп1ейтей, Псы 1элхэр 1эсэ пщ1ауэ турбинхэр пхуагъэхъей.
Пшэ уанэу 1уащхэмахуэ плъыр сакъыу къыпщхьэщытщ.
Аузхэм щызэрахуэ 1эщ бжыгъэр вагъуэ ллъытщ.
Теплъаф1эу мывэ гъуэгухэм уи губгъуэр зэрахъащ, К1ыф1ыгъэр щ1ып1э дэгухэм дыгъэщ1эм щхьэщитхъащ.
Жьак1ацэу щхьэмыж уэрхэр хы щхьэфэу мэбырыб, Толъкъунхэр, къыр къэзэрхэр убзэншэу уощ1 1эрып1.
Къунанхэм пшагъуэ гуартэу бгы щхъуант1эхэр яхъуэк1у, Акъылк1э щ1ыр бгъэбатэу жэщ-махуэми уопэк1у.
Бэвыгъэк1э си хэкум зыгуэр зытебгъэк1уэн! Имызуэ зэи бжьыхьэкум къинакъым уи щ1ым гуэн!
Къыр таж утеу1уамэ, зэхохыр дыщэ макъ, Аузхэм щыбэщ мрамор, щогъуэтыр домбеякъ.
Зэтетхэу унэ инхэм дэндежи зыща1эт, Щолъап1эр гуф1э блынхэм ухуак1уэм и сурэт.
Хуэдэншэу уи шу жэрхэм зрачмэ, пшэм йопыдж, Нарт лъэпкъыу уил1 жыджэрхэм тхьэ1ухудэр къагъэудж.
Уи ц1ыхур ф1ыщ1э хэлъуэ лэжьыгъэм гугъу дохьыф, Уэрэдк1э зэрылъэлъуэ гуф1эгъуэм зэхотыф.
Сщ1э псохэри щ1эщыгъуэ щысщохъур сэ уи дей, Узи1эщ-сымыфыгъуэ! Уи ф1эщ щ1ы Къэбэрдей!
Узи1эу уэ си хэкур къэслъыхъуэркъым жэнэт. 1уащхьит1ым я зэхуакур бгъуэтынкъым къызыхуэт.
Си хэкууэ дыщэ губгъуэ, гъащ1эщ1эм и епэр! Кавказым и щ1ы ф1ыгъуэ, Уи теплъэм 1эф1 ещ1 псэр!
6. Яджар егъэбыдыл1эн:
Усэм хэт художественнэ-изобразительнэ 1эмалхэм тегъэпсэлъыхьын;
Упщ1эхэм жэуап иратурэ къазэрыгуры1уар къапщытэж;
Дызыгъэгуф1эр;
Дызэрыгушхуэр;
Дызэрыпагэр.
Зэгъэпщэныгъэхэр:
« Си хэкуу дыщэ губгъуэ»
«Къэхъугъэм и епэр»
«Кавказым щынэхъ фIыгьуэ»
«Лэгъупуэ из мазэгъуэр»
«Акъужьыр алъп сэхъуауэ»
«Пшэ уанэу Iуащхьэмахуэ,
«Жьак1ацэу щхьэмыж уэрхэр»
«Аузхэм щызэрахуэ
Iэщ бжыгьэр вагьуэ лъытщ»
«Къунанхэм пшагъуэ гуартэу»
«Хы щхьэфэу мэбырыб»
«Нарт лъэпкъыу уил1 жыджэрхэм»
Къэгъэпсэуныгъэхэр:
«Псы Iэлхэр Iэсэ пщIауэ»
«Уи ныджэм щопIейтей»
«Уи губгъуэр зэрахьащ»
«ДыгъэщIэм щхьэщитхъащ».
«Акъужьыр уи ныджэм щоп1ейтей»
«Псы 1элхэр 1эсэ пщ1ауэ».
«1уащхьэмахуэ плъыр сакъыу къыпщхьэщытщ»
«ЩолъапIэр гуфIэ блынхэм»
Эпитетхэр:
«Дыщэ губгъуэ»
«Псы 1элхэр»
«ТеплъафIэу мывэ гьуэгухэм»
«ЩIыпIэ дэгухэм»
«Хуэдэншэу уи шу жэрхэм».
Дэ дызыгъэгуф1эр ди щ1эблэ къэхъурщ, ди мамыр гъащ1эрщ, дэрэжэгъуэ ди1эрщ.
Дэ дызэрыгушхуэр ди нэхъыжьыф1хэрщ.
Дэ дызэрыпагэгэр ди ц1ыху пэрытхэрщ.
7. Урокым и итог:
Усэр гуф1эгъуэ макък1э гъэнщ1ащ;
Хэкур ф1ыуэ лъагъун, егъэф1эк1ун;
Хуей хъумэ, къыщхьэщыжын
8. УНЭМ: едзыгъуих гук1э зэгъэщ1эн.

Хэт щыIэн уэр  нэхърэ нэхъ гумащIэ, Псэ хьэлэл зыIут, нэхъ гъащIэ мащIэ?..
Бзылъхугъэу щыIэм я нэхъ лъапIэм — анэм — и махуэр ди къэралым зэрыщагъэуврэ илъэс 20-м нэ-сащ. Абы теухуа унафэ щхьэхуэ УФ-м и Президентым къищтауэ щытащ 1998 гъэм икIи илъэс къэс щэкIуэгъуэм и иужьрей тхьэмахуэ махуэм догъэлъапIэ. Анэм и мыхьэнэр армырами зэрылъагэр, абы хуэдэу псэ хьэлэлрэ бзэ IэфIрэ, гу зэIухарэ Iэ щабэрэ Тхьэшхуэм зрита абы къигъэщIахэм зэрахэмытыр хьэкъщ игъащIэми, итIани къэрал унафэкIэ ягъэува а махуэшхуэм иджыри зэ къегъэлъагъуэ жыла- гъуэм и дэтхэнэ цIыхуми я дежкIэ анэм мыхьэнэуэ иIэр, абы гулъытэ хэха зэрыхуэщIыпхъэми аргуэру гу лъыдегъатэ.

Анагъэм пылъ къалэнхэр нэхъ тэмэму зэфIэха хъун папщIэ, ди къэралым щолажьэ социальнэ проект хэхахэр. Абыхэм ящыщ дэтхэнэри анэхэм я пщIэм хэзыгъахъуэщ, анагъэм и лъабжьэр мылъкукIэ щIэзыгъэбыдэщ, абы и къалэнхэр къыщызыгъэпсынщIэщ.
КъыпхуэмыIуэтэным хуэдэу абрагъуэщ «анэ» псалъэм и мыхьэнэмрэ щIэлъ гурыщIэмрэ. Быным я нэху, я гъащIэ гъуазэ а цIыхум и псэр абыхэм сыт щыгъуи яхузэIухащ, быным папщIэ сыт хуэдэ гугъуехьми пэщIэтыфынущ, и псалъэхэмрэ IуэхущIафэ нэхъыщхьэхэмри зыхуэгъэпсар быныр фIым, дахэм хуэущиинырщ, гъуэгу захуэ тегъэувэнырщ. Анэм хуэдэу зыми зыхищIэфынукъым быным и гукъеуэри гузэвэгъуэри. Абы и сабийм хуищI гулъытэм, анэ лъагъуныгъэмрэ лъэкIыныгъэмрэ куэдкIэ елъытащ быным и Iуэхур адэкIэ зэрыхъунур, гъащIэм щигъуэтыну увыпIэр, нэгъуэщI куэди. Ди анэхэращ тхэлъ хьэл-щэнхэм я нэхъыфIхэр къытхэзылъхьэфыр, ахэращ ди насыпыр зэтеувэнымкIэ гугъу зыкъыддезыгъэхьыр. Аращ адыгэ псалъэжьым «Анэр нэм хуэдэщ» щIыжиIэр. Нэр къэмыплъэмэ, цIыхур хокIыж, нэсу зыхищIэркъым дунейм и фIыгъуэхэм ящыщ куэдым — апхуэдэщ анэ лъагъуныгъэм, IэфIыгъэм, щабагъэм уахуэныкъуэнри. Абы и жьауэм щIэмыт быныр дыгъэми елыпщI, жьапщэри къопхъэшэкI. Апхуэдизу быныр зи хъуахуэ анэм хуэфэщэн гулъытэ щыхуэдмыщIи къохъу. УсакIуэми гу зэрылъитащи, «жьэгу мафIэм хуэдэ анэ лъагъуныгъэр куэдым къыщалъыхъуэ-жыр щIыIэм щисым дежщ». Дахущывгъэт ди анэхэм гумащIэу, ди псалъэ гуапэрэ дахэрэ хуремыныкъуэ ахэр.
Быным я дунейр яхуэзыгъэнэху, я гъащIэр яхуэзыгъэIэфI анэ псоми дохъуэхъу махуэшхуэмкIэ. ЩIэблэмкIэ яIэ хъуэпсапIэхэр нахуапIэ хъууэ, абы-хэм я гузэвэгъуэ ямылъагъуу, я гулъытэ щымыщIэу, гукъыдэжрэ дэрэжэгъуэрэ быным кърату куэдрэ Тхьэм игъэпсэу. А фIыгъуэр — анэр — зиIэхэми куэдрэ Тхьэм къахуихъумэ.
Къардэн Маритэ.
Щапхъэ
И гум и хуабагъэр  быным дапщэщи ялъоIэс
Ди тхыгъэм фIэщыгъэ хуэтщIа псалъэхэр хуэгъэзащ Дзэлыкъуэ районым хыхьэ Сэрмакъ къуажэм дэс Быгуэ (Мэшыкъуэ) Хьэлимэт. Анэ гумащIэм, анэшхуэ IэфIым, щхьэгъусэ пэжым, унэгуащэ IэкIуэлъакIуэм гъащIэм щызыхуигъэувыжа къалэнхэм дапщэщи я нэхъыщхьэ дыдэт быным я акъылымрэ гупсысэмрэ убзыхуныр, ахэр лъэпкъ хабзэмрэ нэмысымрэ къыщIэгъэтэджэныр, хьэл дахэрэ щэн екIурэ яхэлъхьэныр. Абыхэм Хьэлимэт къызыхуэтыншэу япэлъэщауэ жыпIэ хъунущ.
Хьэлимэт 1941 гъэм Сэрмакъ къуажэм къыщалъхуащ. И ныбжьыр мазэ бжыгъэ фIэкIа мыхъуу ар къахуэнащ и адэшхуэ-анэшхуэм икIи ахэращ, зэрыжаIэу, «псым ирамыгъэхьыу, мафIэм ирамыгъэсу» къэзыгъэтэджар. Хэлъ хьэл-щэнхэм я нэхъыфIхэри къыхэзылъхьар адэ-анэ папщIэу къыщхьэщыта а нэхъыжьыфIхэращ. Хъыджэбзыр къэхъуащ жыIэщIэу, Iэдэбу, нэмысыфIэу, тхылъ фIыуэ илъагъуу, еджэным щыпэрыту. Курыт школыр фIы дыдэу 1969 гъэм къиуха нэужь, щIэныгъэм хуэнэхъуеиншэ Хьэлимэт хущIэкъуащ бгъэдэлъ зэфIэкIхэм адэкIи хигъэхъуэну икIи КъБКъУ-м и биологие къудамэм щIэтIысхьэну хуеящ. Ар къыщемыхъулIэм адэшхуэ-анэшхуэм я деж игъэзэжащ, и хъуэпсапIэр етIанэгъэ зригъэхъулIэну и мураду.
ГъащIэм езым и хабзэхэр иIэжщ, уэ зэрыжыпIэуи псори хъуркъым. КъыкIэлъыкIуэ гъэмахуэм Хьэлимэт къыпэплъэр нэгъуэщIт: ар унагъуэ ихьащ, Быгуэ Машэ и къуэ Iэбубэчыр щхьэгъусэу игъуэтащ. Адыгэ хабзэрэ нэмысрэ щызекIуэ, бзылъхугъэм пщIэ щыхуащIт Быгуэхэ я унагъуэр. Хьэлимэт пхъу пэлъытэ яхуэхъуат и тхьэмадэ Маши и гуащэ Къэралхъани. НысащIэ цIыкIуми ахэр япищIырт псэкIэ нэхъ пэгъунэгъуу иIа и адэшхуэмрэ анэшхуэмрэ. ПщIэрэ нэмысрэ яхуищIу, я гумрэ я псэмрэ дыхьэу ядэпсэуащ Хьэлимэт гуащэ-тхьэмадэм. Ахэр сымаджэ щыхъум, хулъэкI псори яхуищIащ, и къаруи зэмани емыблэжу.
Къэзылъхуахэм ящхьыу цIыху щыпкъэу, гъэсэныгъэ екIу бгъэдэлъу апхуэдэщ Iэбубэчыри. КъБКъУ-м зоотех-ник IэщIагъэр щызригъэгъуэта нэужь, IэнатIэ хъарзынэхэр иIыгъыу куэдрэ лэжьащ. Ар щытащ Сэрмакъ къуажэм щызэхэт хозяйствэм и зоотехник нэхъыжьу, жылэм и парт зэгухьэныгъэм и пашэу, хозяйствэм и унафэщIым Iэщ гъэхъунымкIэ и къуэдзэу.
Зэщхьэгъусэхэр илъэс 46-рэ хъуауэ зэдопсэу, зэгурыIуэрэ зэдэIуэжу, «зым Iэпыхур адрейм къищтэжу» жыхуаIэм хуэдэу. Быгуэхэ я унагъуэр хъуащ лъагъуныгъэм, пщIэм, нэмысым, зэхэщIыкIымрэ зэхуэгъэкIуатэмрэ я лъахэ. Жэуаплыныгъэ зыпылъ IэнатIэхэм пэрыт и щхьэгъусэм Хьэлимэт зэрыхъукIэ щхьэщихащ унагъуэ Iуэхухэри быныр пIыным, гъэсэным, егъэджэным епха къалэнхэм ящыщ куэди. Абыхэм къадэкIуэу ар езыри илъэс 20-м нэскIэ щылэжьащ Налшык дэт дэрбзэр фабрикэм Сэрмакъ щиIа къудамэм, и къалэнхэр ныкъусаныгъэншэу игъэзащIэу.
Лэжьыгъэми унагъуэ Iуэхухэми ирагъэшми, анэм и хуабагъэ зымылъа- гъуу къэтэджа бзылъхугъэр быным яхуэупсэфащ и псэ къулеягъымкIэ, лъагъуныгъэ инымкIэ, гулъытэмрэ зэхэщIыкIымкIэ. Iэбубэчыррэ Хьэлимэтрэ зэдагъуэта я бынитхуми зэхащIыкIащ адэ-анэр, абыхэм къыхуаIа хъуэпсапIэхэр нахуапIэ ящI. Дэтхэнэми курыт школыр фIы дыдэу къиухащ, дыщэ медалхэр зыхуагъэфэщахэри яхэту. Быным я нэхъыжь Ларисэ и IэщIагъэкIэ доху-тыр-эндокринологщ, медицинэ щIэныгъэхэм я кандидатщ. Ар пщIэ хуа- щIу хагъэхьащ Европэм и дохутыр- эндокринологхэм я зэгухьэныгъэм. Абы къыкIэлъыкIуэ Альберти дохутыр IэщIагъэр къыхихащ. Альберт республикэ сымаджэщым и хирург Iэзэщ, и IэзагъымкIэ категорие нэхъыщхьэ иIэщ. Быным я ещанэ Людмилэ адыгэбзэмрэ литературэмрэ я егъэджакIуэ IэщIагъэр зригъэгъуэтащ. «Лэгъупыкъу» сабий центрым и унафэщIым и къуэдзэщ щIалэхэм я етIуанэ Анзор. Быным я нэхъыщIэ Алим и IэщIагъэкIэ инженерщ. Ларисэрэ Альбертрэ унагъуэ дахэ яухуащ, я адэ-анэр я щапхъэу.
ЖыпIэнурамэ, зэщхьэгъусэхэм яхузэфIэкIащ я сабиитхум ящыщ дэтхэнэ- ри цIыху нэсу ягъэсэн, щIэныгъэ нэхъыщхьэрэ IэщIагъэрэ ирагъэгъуэтын. Бын пIыным щаIэ ехъулIэныгъэхэм папщIэ Быгуэхэ я унагъуэм мызэ-мытIэу хуагъэфэщащ район, щIыпIэ администрацэхэм къабгъэдэкI щIыхь, фIыщIэ тхылъхэр. Унагъуэм и махуэм ирихьэлIэу абыхэм къахуэупсащ Зэхуэпэжыныгъэм, лъагъуныгъэм и дамыгъэмкIэ. Хьэлимэт къратащ «Анэм и щIыхь» медалым и 2-нэ нагъыщэр. Апхуэдэ нэхъыжьыфIхэр зи щIыбагъ къыдэт бынми я гур хохъуэ. Анэпсэрэ адэпсэу дунейм тет абыхэм я дежкIэ гъунэ зимыIэ фIыгъуэщ анэм и псалъэ IэфIхэр, адэм и ущие Iущхэр, насыпым ухуэзышэ гъуэгу кIыхьщ а нэхъыжьыфIхэм хухаш лъагъуэр.
ЗэгурыIуэрэ зэдэIуэжу къызэдекIуэкI унагъуэ лъэщым и хъумакIуэхэм, пщIэшхуэрэ нэмысрэ зяку илъу быныфIи зыгъэса Iэбубэчыррэ Хьэлимэтрэ фызэкъуэту, гъащIэм гу щыфхуэрэ абы и IэфIыгъэ псори зыхэфщIэу, фи быным, абыхэм къащIэхъуэ фи щIэблэм я насыпым, ехъулIэныгъэхэм фригушхуэу куэдрэ Тхьэм фигъэпсэу!
Бзылъхугъэ гумащIэ Хьэлимэт хэ-хауэ дохъуэхъу Анэм и махуэ лъапIэмкIэ. «Анэпсэр ар псынэщ», — жиIащ усакIуэ цIэрыIуэм. ИремыгъущыкI а псынэпс къабзэр — быныпсэм къару яхэзылъхьэр.
ЖЫЛАСЭ Маритэ.
Дыкъэзылъхуахэм  я хьэкъ
Адэ-анэ хьэкъыр игъэзэщIэжауэ,
Ехыжакъым мы дунейм зы цIыху.
Зэрытпшыныжынур ар тщIэжамэ,
ГъэзэщIэныр зырикIт, ар мыIуэхут.
Балэ Хьэзрэталий
ЩыIэу пIэрэ адэ-анэр фIыуэ зымылъагъу е абыхэм я гум ежэлIэн псалъэ жагъуэ езыпэсыф бын?! Хьэуэ, щыIэн хуейкъым апхуэдэ! Мы дуней псом тету пIэрэ адэ-анэм хуэдэу псэ къабзэрэ гу хьэлэлрэ зиIэ нэгъуэщI цIыху! ЯлъэкIамэ, быным и зы щхьэц налъэ хагъэхунтэкъым абыхэм. ДэкIамэ, къыдэмыхьэжын къафIощI, жьы къепщамэ, ирихьэжьэнкIэ шынэу мэпсэу.
Анэр уи щIыб къыдэтыху, сыт хуэдэ ныбжьым уитми, усабийщ. Ар ущимыIэж дакъикъэм зеиншафэ къыптоуэри, уи гъащIэри уи дунейри нэгъуэщI мэхъу. Ауэ сэ сыхуейкъым гъащIэм и дахэ, и IэфI псори анэм и закъуэ еспхыу, адэр абы къыкIэрызгъэхуну. «Анэр нэм хуэдэщи, адэр дэм хуэдэщ», — жеIэ адыгэ псалъэжым. Апхуэдэу жаIэ щхьэкIэ, адэ зыщхьэщымытыжу къэтэдж сабиймрэ адэ-анэм я куэщI къитэджыкIа бынымрэ зэи зэщхь хъуркъым.
Ди жагъуэ зэрыхъущи, нобэ долъагъу зи адэ-анэм, нэхъыжьхэм емыдэIуэжхэр зэрыщыIэри. Ахэр гущIэгъуншэщ, фIыщIэмыщIщ. Дауэ пщыгъупщэн хуей анэм и хьэкъ зэрыптелъыр? Жэщ-махуэ имыIэу узэрихьащ, и зэманри узыншагъэри уэ къыптригъэкIуэдащ. УмэжалIэмэ, ерыскъы къыпхуигъуэтырт. Уэ ущыжейми и нэбдзыпэ къемыхыу къыпщхьэщысащ ар. Зыгуэр къыпщыщIамэ, зи цIэ къипIуэр арат. Адэри псэуащ къыптегужьеикIауэ. Ар къыщIыхьэжамэ, дуней гуфIэгъуэр уиIэт, и нэгур къыпхуигъэзамэ, и куэщIыр тIысыпIэ пщIырт. Апхуэдэурэ гъащIэр екIуэкIырт.
ГъащIэ зиIэм уахътыи иIэщ, жыжьэ дыщыплъэурэ ди псэм и гъунэгъу цIыхухэр тIэщIокI. ДэкIуеигъуэ зиIэм ехыжыгъуи къыпэщылъщ, ауэ дэ абы и чэзум дегупсысы-фыркъым. Мис апхуэдэурэ зи псалъэхэр, зи ущиехэр гъуазэ схуэхъуа си адэ-анэу Къуэныкъуейхэ Сэфарбийрэ Iэминатрэ сIэщIэкIащ. Ахэр сэ зэи си гум ихуркъым, сытым дежи си нэгум щIэтщ, я псалъэ IэфIхэр сщыгъупщэркъым…
НобэкIэ уи адэ-анэр къыпщхьэщытмэ, абыхэм я арэзыныгъэ къэблэжьыну пхузэ- фIэкIынущ. А Iэмалыр зыIэщIумыгъэкI. ГъэзащIэ уи адэ-анэм я хьэкъыр! Арыншамэ, уIэбэ-мэ улъэIэсыжынкъым.
ТЫГЪУЭН Залинэ,
КъБКъУ-м и студенткэ.
Дэ къытхуатх
ЩIэблэм игъэгушхуэ Гындыгъу Жаннэ
ЦIыхур плъыфэбэу къетхэкIа гъащIэм зэрыхэбакъуэу, фIыгъуэ мылъытэу абы гуэгъу хуещI Анэр. Псалъэ дахэрэ гуапэу абы сыт хуэдиз хужамыIами, «анэ» псалъэм псори фагъуэ щIохъукI. Сыт хуэдэ пщалъэкIэ къэппщыфыну анэм и щIэблэм яхуиIэ лъагъуныгъэр?! Уафэгум ит дыгъэр къызэрыдэтэ хуабагъэр цIыхуфэм къехуэбылIэмэ, цIыхугур зыгъэхуэбэфу щыIэр анэгум кърих нурырщ. Мазэм и къару лъэщым ефIэкIыжу анэм и нэгу итлъагъуэ нэхугъэри апхуэдабзэщ. Лъытэгъуейщ дэтхэнэ зы цIыхум и дежкIи лъапIэу къигъэщIа Анэм и зэфIэкIыр, къэпщытэгъуейщ ди гъащIэм абы щиубыд увыпIэм и инагъыр.
Мис апхуэдэ лъэщыгъэ телъыджэ, къару мыкIуэщIыж, зэфIэкI щIэншэ, лъагъуныгъэ мыужьыхыж зи щIэблэм яхузиIэ анэ гумащIэщ Алътуд къуажэ щыпсэу Гындыгъу Жаннэ. Абы «анэ» псалъэр зэрекIупсым къыдэкIуэу, а псалъэм къызэщIиубыдэ мыхьэнэ псори адыгэм «ухуемыплъэкIыж» жыхуиIэм ещхьу егъэзащIэ икIи къохъулIэ. Ди лъэпкъым къыдекIуэкI хабзэм тепщIыхьмэ, анэрщ щIэблэ гъэсэным и гъури и цIыни нэхъыбэу къэзыпщытэр, зи пщэ къыдэхуэр. А Iуэхугъуэр Жаннэ къызэрехъулIэм хуэдэу къызэхъулIэ анэ нэхъыбэ диIамэ, нэгъуэщI щыIэт?! ФIым и курыхыр къыхэкъузыкIауэ зи щIэблэм я пащхьэ изылъхьэ анэхэм ящыщщ Жаннэ. Абы и зы щапхъэщ Жаннэ и бынхэм псоми яхуэфIыпсрэ екIупсу яхуригъэд адыгэ фащэр — ди лъэпкъ дамыгъэр.
«Анэр нэм хуэдэщ, адэр дэм хуэдэщ» псалъэжьыр Жаннэ и унагъуэм хуэпхь хъуну къыщIэкIынукъым, сыту жыпIэмэ бзылъху-гъэм и мурад псори, щапхъэ зытехыпхъэ и щIэблэ гъэсэкIэри абы и закъуэу къемыхъулIэнкIи хъунт и щхьэгъусэ Алим мыхъуа-мэ. ЗэщхьэгъуситIым я зэхуаку дэлъ пщIэм, нэмысым, зэхэщIыкIым, зэгурыIуэм щIапIыкI я щIэблэр нобэрей гъащIэм хэзэгъауэ, зыхэтым фIагъкIэ, щэныфIагъкIэ, IэдэбагъкIэ къахэщу щыплъагъукIэ, уемыхъуэпсэн плъэкIыркъым. Алимрэ Жаннэрэ щIалитIрэ хъыджэбзитхурэ яIэщ. Нэхъыжьищым ехъулIэныгъэкIэ курыт еджапIэри еджапIэ нэхъыщхьэри къаухауэ я лэжьыгъэм иролажьэ. НэхъыщIиплIыр иджыри курыт еджапIэм щIэсщ. Я хъыджэбз нэхъыжьыр унагъуэщ.
Я щIэблэм къарурэ гуащIэу ирахьэлIэр зэрызыхащIыкIыр щалъагъукIэ, абы я лъэр нэхъри егъэжан, дамэ къатрегъакIэ зэщхьэгъусэхэм. ГъащIэр къазэрыхуэупса насып лъа-пIэм гухэхъуэгъуэ мылъытэ къарет зэщхьэгъусэхэм. Алимрэ Жаннэрэ я уна- гъуэ дахэр мызэ-мытIэу ирагъэблэгъащ «Унагъуэм и илъэс», «Унагъуэм и махуэ» зэхыхьэхэм. Апхуэдэ гулъытэ республикэми районми къызыхуагъэфащэ унагъуэр зыщыщ къуажэми, зыхэс лъэпкъми, зыдэс хьэблэми пщIэ лей къыхуащI.
Жаннэ зэрыанэ нэхъуеиншэм къыдэкIуэу, цIыху лъагъугъуафIэщ, унэгуащэ гуащIафIэщ, анэкъилъху щабэщ, анэшхуэ гума-щIэщ, гъунэгъу пэжщ, ныбжьэгъу телъыджэщ — цIыху Iумахуэщ. Анэм и махуэр хуэмахуэну, гъащIэмрэ дунеймрэ дапщэщи хуиIэ щIэщыгъуагъэм щIэ зыщIэмыт насып къыхудэкIуэну, «анэ» псалъэм и IэфIагъ псомкIи зигъэнщIу псэуну сыхуохъуахъуэ!

КХЪУЭIУФЭ Рабия.
Прохладнэ район
Псалъэжьхэр
Уэ пхуэдэ теткъым дунейм
Анэр нэм хуэдэщи, адэр дэм хуэдэщ.
Анэр нэщи, адэр лъэпкъщ.
Анэ бгъафэрэ хъурыфэ джэдыгурэ.
Анэм и гъуапэр пхъум и джанэщ.
Анэм и хабзэр пхъум и бзыпхъэщ.
АнэIэм къуитыр IэфIщ.
Анэ зимыIэ сабийр, адэ иIэми, ибафэщ.
Анэм быныр и зэхуэдэщ.
Быныр анэм и хъуахуэщ.
 
Усыгъэхэр
ГЪУБЖОКЪУЭ Лиуан
Си анэм
Сыщысабийрэ сэ си гум илъаи,
Гукъеуэ ину ар сиIэу:
КъытеIэбакъым си щхьэфэм
сэ зэи
АдэIэ щабэ жыхуаIэр.
Хьэуэ! Сисакъым си адэм и куэщI,
Гущэ уэрэдхэр схуигъэIуу,
Анэ гумащIэ бзэ IэфIым нэмыщI,
Зым щымыта сигъэудэIуу.
……………………………
Джэдкъурт зи быным
хуэсакъым нэхъей,
Стетт сытым щыгъуи уи нэIэ,
Бадзэ си нэкIу
тетIысхьауэ сыжейм,
Уи гум псэхупIэ имыIэт.
Ауэ гъатхэпэу щыгъагъэм дунейр,
ЗыщумыгъэнщIу гуфIэгъуэм,
Хъуауэ дахагъэр уэ уигу
пыкIыгъуей,
УнкIыфIыпащ уи нэвагъуэр.
Уи пIэкIи гъащIэр сэ фIыуэ
слъагъунщ,
Нэзгъэсыжынщ уи Iуэху Iыхьэр,
«Си псэкIэ» сэ укъызэджэу
щытаи, —
Анэм и быныр арщ и псэр.
 
IУТIЫЖ Борис
Анэпсэ
Гупсысэм гупсысэ кърохъуэ…
Гу узыр бгъэ узым йотIыхь…
Анэпсэр быныпсэм къылъохъуэ…
Быныпсэр анэпсэм йопщIыхь …
Анэпсэр ар псынэщ… Ар псысэщ…
Ар псатхьэщ… Ар тхьэхэм
я тхьэжщ…
А тхьэр тщхьэщытыхукIэ
тхуэупсэу,
Дэ сытри тлъэкIын ди гугъэжщ…
Анэпсэр тщхьэщыкIмэ, итIанэ
Нэхъ щIыIэу мо дыгъэри къопс…
Уэ сытри бдэхуабэт, си Нанэ
ЗэмыкIури зэкIу пщIыфу
ушхэпст…
Гъэ плIыщIыр хэщIауэ гъуэгуанэм,
Сэ гъащIэм мыр хьэкъ
къысщищIащ:
Балигъ цIыхур щыхъур и анэр
Дунейм щехыж махуэр аращ.
 
ТХЬЭГЪЭЗИТ Зубер
Мамэ
Къалэм тхылъымпIэм
зэрыхуэсхьрэ
Пхуэстхыну усэ сыщIохъуэпс.
… Сэ къыщысфIэщIми
гуауэм сихьу —
Ар имыуасэ уи зы нэпс.
ГуфIэгъуэ иным сызэщIищтэу
Сэ къыщысщыхъуми сылъэтэн,-
Уи быным Iэнэ къыщыхуэпщтэм
УиIэ гухэхъуэм пэслъытын?
Быдзышэм щIыгъуу
къысIурыплъхьа бзэм
Сыхэщыпыхьу схьыми сэ, —
Уэрэд
Мы си гум убзэрабзэу
Пхуиусым сфIощIыр хэмыт псэ.
ЗэфIызотхъыжри ар —
Аргуэру
Уи гъащIэм хуэфэщэн уэрэд
ХуэбампIэу
Си гурыщIэр уэру
Къоу сигуми —
Ари сщохъур нэд.
КъысхуигъэтIасэркъым си усэм:
Махуэл уи гъащIэм зэ щумыщI,
Уэ зебгъэщIауэ зыбгъэпсэхуу
Слъэгъуакъым, сохъури илъэс
плIыщI.
Сыщыгъуэлъыжми я нэхъ кIасэу,
Сыжеижыху укъысщхьэщытщ,
Сыкъыщытэджми я нэхъ пасэу,
Жьэгум ущIэпщэу упэрытщ.
… Иджы, си гугъэр хэсхыжауэ,
УсакIуэу мы дунейм тетам
Щытар я анэм хуаусауэ
Зэхузохьэсри —
Мы сигу плъам
А уэрэд псори зэпелъытыр, —
Зэм хохъуэр си гур,
Зэми — хощI:
Тхыгъэ нэхъыфIу ахэм хэтри
Уи закъуэ пхуауса къысфIощI.
 
КЪАГЪЫРМЭС Борис
Си анэм деж
Шхын IэфIхэр Iэнэм
къытеплъхьауэ,
Аргуэру дэ дызэбгъэдэсщ.
Гу махэ дыдэ укъэхъуауэ,
УолъэщI кIэпхынымкIэ уи нэпс.
«КъэкIуэж нэхъ щIэхыурэ,
 си щIалэ, —
ЖыбоIэ, — плъагъукъэ,
жьы сыхъуащ.
Жыжьэж си гугъэкъым ажалыр,
ПщIыхьэпIэу уи адэри слъэгъуащ…
Шхэт уэ, едзакъэт. Сыт, на,
къэзбжыр?..
Ди джэдхэр, дауи, тIысыжащ,
Згъэбыдэжынщ ди
джэдэщыбжэр», —
Уи псалъэр зэу щIэплъэфыжащ.
Ей, сянэ, сянэ! Уэ узахуэщ,
Солъагъу уи щхьэцу уэсу тхъуар.
Уимылъу сигу мыкIуа зы махуэ,
УзмыщI уи гугъэми хъымпIар.
Уи бын уи гъусэу мыпсэуныр
ЗищIысыр сэри зыхэсщIащ…
Збгынэнкъым, хьэуэ, сэ ди унэр,
Мис, ноби уэ сурихьэщIащ.
Уэ пщIэркъэ — гъащIэр
жьапщэ инщи,
Дунейм цIыху цIыкIур щрекъухь,
ЖимыIэу: «Мор мобы и бынщи,
Зэбгъэдырес, жьы хъуар
гуэныхьщ».
Аращ зэманыр, хьэщIэм хуэдэу,
ДыкъыфхуокIуэж, фыдощI
пIейтей.
ДыщыIэм махуэ — ар тфIэкуэду
Дожьэж, докIуэж адрей «дыдейм».
Узыншэу, мамэ! Умыдзыхэ,
Нэхъ мащIэу пщIыхьхэм егупсыс.
ТхьэмыщкIэр — быни зимыIэххэрщ.
Мы усэр уи къуэм уэ пхуеус.

Хэт зы1уагъэр тихэку ц1ык1оу,

Игубгъо бгъузэу, имэз п1уак1эу7

Хэта зы1уагъэр тыбзэ тхьамык1эу,

Тыгум ихъык1рэр фызэмыгъэк1оу7

1эшъынэ Хьазрэт.

Сэ адыгэ лъэпкъым сыщыщ, сич1ыгужъ сис, сыщап1у, сыщеджэ. Синыдэлъфыбзэ сырэгушхо, сэгъэлъап1э, зэсэгъаш1э. Ар сиш1улъэгъу, си Дунай. Жьы къэсэзгъащэрэр, сызыгъэпсэурэр, сызэрэгупшысэрэр къызэрис1отык1ырэр, лъэпкъэу сыкъызхэк1ыгъэм гъогу къинэу къык1у-

гъэр сэзыгъаш1эрэр сыбзэ лъап1эу адыгабзэр ары. Адыгэ лъэп-

къэу сызщыщым ишэн-хэбзэ дахэхэр къысфызэ1узыхырэр синыдэлъ-

фыбз. Жэбзэ чанэу адыгэ лъэпкъым 1улъыгъэр, къысфэзы1уатэ-

рэр синыдэлъфыбз, ар сэ спсэ, ситыгъ, ар к1оч1эшху.

Сидунай идэхагъи, сипсыхъо нашхъоу Лабэ и1ушъэшъэ макъи, сикъушъхьэ лъагэхэм язэпэш1эти, сигубгъомэ ягухахъуи, тихышхо шхъуант1э илъэшыгъи сиадыгабзэ зэхысегъаш1э.

Тыбзэ гущы1э щэрыохэмк1э бай, дахэ. Ащ ибайныгъэ къыз1эк1эхьа-щтыр зыбзэ 1оф дэзыш1эу, ш1у зылъэгъоу, уасэ зилъэпкъ фэзыш1ы-

рэр ары. Ащ пае синыдэлъфыбзэ дэгъоу зэрысш1эным сыфэбанэ. Бзэ къабзэу 1улъымк1э сэрк1э щысэтехып1 сик1элэегъаджэ. Ащ тиц1ыф гъэсагъэмэ, титхак1омэ яжэбзэ чан нафэ къытфеш1ы, тыбзэ идэ-

хагъэ ш1у тегъэлъэгъу.

«Жэр шъхьэм ил1ык1у» — а1о адыгэмэ. Ар къеушыхьаты тэ непэ культу-

рэу ти1эм. Бзэр щэ1эфэ, лъэпкъыр псэущт ык1и культурэр щы1эщт. Хэтрэ ц1ыф лъэпкъи ежь ыбзэрэ ихабзэрэ егъаш1ох, къеухъумэх, къегъэгъунэх. Ц1ыф лъэпкъыр зыгъэпсэурэр бзэр ары. Тыбзи т1улъын, тихабзи тхэлъын фае адыгэ лъэпкъыр псэуным пае.

Бзэм, гущы1эм к1уач1эу я1эр ины. Зэпыйхэр зэрагъэш1ух, зэш1ухэр зэпый аш1ых, заор къырагъажьэ, мамырныгъэр дунаим тырагъэлъы, зэкъошныгъэр агъэпытэ, сымаджэр ылъэ къытырагъэуцожьы. Ц1ыфым ш1ошъхъуныгъэ къыраты, неущрэ мафэр лъагъэк1уатэ.

Бзэ п1умылъэу угупшысэни плъэк1ыщтэп. Арышъ, бзэмрэ гупшысэмрэ пытэу зэпхыгъэх. Бзэк1э къэмы1огъэ гупшысэ зэрэщымы1эм фэд, гупшысэ хэмылъэуи бзэ щы1эп.

Тэ тилъэпкъыбзэр — адыгабз. Адыгэгу зиIэу, ­адыгэ бзылъфыгъэ хэкIыгъэ цIыфым, ичIыгу апэрэ лъэбэкъухэр щызыдзыгъэм, иуц къашхъо ымэ IэшIу апэу зыIузыщагъэм, иныдэлъфыбзэ IэкIыб фэ­хъущтэп; бгъапэм дэлъэу, гур къытеофэ ащ фэ­шъыпкъэщт, лъытэныгъэ фишIыщт, гъашIэм илъа­­гъо дытетыщт.

СыдкIэ пхъожьына уиныдэ­лъфыбзэ? Ныдэлъфыбз аIоныеп ныIа ным фэдэу шIу умылъэ­гъущтмэ! Ным узэрэхэмыдэ­щтым фэд ныдэлъфыбзэри къыхэпхынэу зэрэщымытыр. Шъыпкъэ, адыгэхэу адыгабзэм рыгу­щыIэхэрэри бэп. Ау сянэ апэу ар къысIуилъхьагъ ыкIи ­апэрэ гущыIэр ащ къырысIуагъ. Адыга­бзэкIэ кушъэ орэдыр сянэжъхэм къысфаIуагъ, сятэжъхэм пшысэхэр къысфаIотагъэх. А бзэр сэ гукIэ сыубытыгъэ, сщыщ хъугъэ. Арышъ, ащ сырэгушхо ыкIи сырэгущыIэ.

Синыдэлъфыбзэ ымэкъэ шъабэ апэу зыщызэхэсшIагъэр сихэгъэгу цIыкIу, сыкъы­зэрыхъухьэгъэ унагъор ары. Сянэ ипшысэхэу, дэхагъэр, шIyp зыщыбагъоу, ахэр ем зыщы­текIохэрэр непи стхьакIумэ итых. Ным илъагъо пхъур ры­кIоу хабзэ. Сянэжъ илъагъо сянэ пхырещы, лъегъэкIуатэ. Ар хэсымыгъэкIокIэжьыным сэри сыпылъ. АщкIэ къыздэIэ­пыIэрэр сиадыгабз. БэшIагъэу дунаим ехыжьыгъэхэри, джырэ зэманым псэухэрэри, къэ­кIощт лIэужхэри бзэм зэре­пхых. Ары «бзэр зыкIодыкIэ, лъэпкъыри мэкIоды» зыкIаIорэр. Непэрэ мафэм ар хэти къы­гурыIон фае, ыгукIи ышъхьэкIи зэхишIэн фае. Тыдэ къикIыни адыгэ лъэпкъыр адыгабзэ Iу­мылъыгъэмэ!?

Дунай дах непэ тызхэтыр: шъхьафитэу тиадыгабзэ тигу­пшысэ къыритIотыкIын тэлъэкIы, тигущыIи пстэуми анэсы… Ащ нахь мышIэми, адыгэхэу, ау абзэкIэ мыгущыIэхэу, ар зэ­рагъэшIэнэу фэмыехэри къытхэтых. Ахэр урысыбзэкIи тыди щэгущыIэх — ащкIэ нахь гъэсагъэхэу зыкъагъэлъагъоу къа­шIо­шIы. Бзабэ пшIэным мыхъун хэлъэп, ар Iушыгъэм инэшан. Ау убзэ умышIэжьыныр емы­кIушху — шъхьэлъытэжь зэрэпхэмылъым ар инэшан. Сянэжъ игущыIэхэр сыгу къэкIы­жьых: «Ны зимыIэр, си­пшъашъ, ибэшъ, насыпынчъ. Зыбзэ зы­мышIэжьырэр фэмыфышъ — нэпэнчъ». Хэгъэгу зэфэшъхьаф­хэм арыс адыгэхэу илъэсишъэм ехъурэ абзэкIэ тхэнхэу е еджэнхэу амал зимыIагъэхэм адыгабзэр амыгъэкIодыгъэу рэ­гущыIэх, ятэ пIашъэхэр къызэ­рыкIыгъэгъэ къуаджэхэм ацIэ­хэр ашIэжьых, адыгабзэкIэ къа­Iожьых. Аущтэу зыбзэ зышIо­лъа­пIэу, ар зыухъумэгъэ цIыф­хэм сэ лъытэныгъэшхо афэ­сэшIы. Адыгабзэр зыIумылъхэм ашIэрэп гъэхъагъэу бзэмкIэ ти­республикэ иIэхэр. Ар къэра­лыгъуабзэ зэрэхъугъэм ишIуа­гъэкIэ тыбзэкIэ телевидением къэтынхэр зэхещэх, гъэзетхэри, журналхэри къыдэкIых. ТишIэ­ныгъэлэжьхэм аугъоижьыгъэу, тилъэпкъ къырыкIуагъэу атхы­гъэхэм, тхылъ гъэшIэгъоныбэу титхакIохэм къыдагъэкIыгъэхэм тыбзэ зыIумылъыр еджэн ылъэ­кIыщтэп.

Тыгъэ нэгушIоу, пчэдыжьыпэм шIэтэу ошъогум къеплъы­хырэр сиадыгабзэкIэ сэ къысэубзэу къысшIошIы. Мазэр рэхьатэу пщагъомэ ахэкIошъызэ шъхьаныгъупчъэм къиплъэу зыслъэ­гъукIэ, сигъэчъыенэу сы­бзэкIэ къысэIушъашъэу къысщэхъу. Осыр ашыгоу, къушъхьэ­хэр чыжьэкIэ къэшIэтхэмэ, ахэр сшIодахэхэу адыгабзэкIэ сыгукIэ садэгущыIэ. НэмыкIэу къэпIон хъумэ, сэркIэ, сы­бзэ — сидунай. ЩэрэI ар егъашIэм! Адыгабзэр щыIэмэ, тэри тыщыI.

БЖЬЭЦ Асыет.

Кощхьэблэ гурыт еджапIэу N 2-м адыгабзэмрэ лите­ратурэмрэкIэ икIэ­лэ­егъадж.