Сочинение на аварском языке дир хасалил каникулал

Дие кинго бокьуларо кватIараб хасалихъе гIуж. Гьеб заманалда ккарал руго дир гIажаибаб гIумруялда бищунго захIматал ва пашманал лъугьа-бахъинал. 25 сон аниги жеги ракIалдещвеяз сири бала черхалда, ссудула ракI.
Дун гьаюна ва гIуна магIарул росулъ, гъункараб ва кIудияб хъизамалда. Лъималазда гьоркьой дун йикIана бищун цIикIкIарай, хадув вукIана кIиго соналъ дидаса гьитIинав вац, цинги кIиго цадахъ гьарурал чанкIкIарал васал ва бищун гьитIинай, киназего йокьулей яцако. КъватIиве унелъул инсуца дида гьитIиназул жавабчилъиги тIадкъан абулаан: «Гьале Асият, нужеда гьоркьой бищун цIикIкIарай, толей йиго старшиналъун. ГIенекке алъухъ»-ян. Жеги бихьунги рагIунги букIинчIо дида нижер гIадаб берцинаб хъизам. Хъулухъаздаса эбел-эменги, ясли-ахгун школалдаса
лъималги руссиндал, байбихьулаан унго-унгояб байрам, кванил нигIматаз бечедаб столалда нахъа гIаммаб аваданлъи, ихтилат-кеп. Инсуца щивасе рачIунаан сайгъатал, гьесул рукIунаан гIемерал гьалбал… Вай дада, дада, кигIан къокъабха дур гьайбатаб гIумру букIараб. Эмен къадаралде щвараб мехалъ дир букIана гIицIго I2 сон. РакIалда буго чIичIидилаго кавудахъа жанире лъугьун рачIарал ункъгIалзаби,
рахьхъахIлъунги лъугьун гIакълу-лъаялдаса рехун арай эбел, къвал нижедаги бан «ТIокIалъ дада гьечIилан» гIодулев имгIал.
Дида чанги ракIалде ккола, доб, киналго дидаса руссараб заманаялъ, эмен аскIов вукIарабани, кумек щвелаанилан.. Кинабго тартибалда бицинин.
Школалда цIализе лъикIайги йикIиндал, дие цIакъ бокьун букIана лъикIаб вузалде цIализе лъугьине, хIурмат гьабулеб хIалтIи щвезе, гIисинал яц-вацазда квер чIвазе дирго рес букIине. Гьединлъидал, я эбелалъул магIил гIоралъ, я гIагарлъиялъул насихIатаз сангар лъечIо дир цIализе ине бугеб къасдалъе.
Дагъистаналъул медицинаяпъул академиялда цIалулел тIоцересел къоязго дир гьудуллъи ккана кIиго цадахъ гьарурал шагьаралъулал-Мурадгун ва Маратгун. Гьединаб асар дир гьездехун бижана дирго росулъ хутIарал вацал ХIасанги ХIусенги цере рачIун. Занятиязда ниж лъабалго кидаго цадахъ гIодор чIолаан, дарсаздаса хадубги-кафеялда кваназеги цадахъ, рокъореги цадахъ, данделъабаздеги цадахъ, «гьудуллъи» бихьун курсцояз махсараби гьарулаан «гьале аб лъабгIин бачIине бугилан». Дида ракIалъ бицунеб букIана гьезие кIиязего дун рекIее гIолей йикIиналъул, амма гьезул цояв тIаса вищизе кинго таваккал гIолеб букIинчIо.
Цо къоялъ Мурадица дун течIого ячана жидерго чIухIараб кIалгIа-рукъзал рихьизе. Гьениб бихьараб бечелъиялъ дун битIахъе абуни ахцазаюна. Дида лъалаан гIолилазул эбел-инсул рес букIиналъул, амма жалго рукъзабазги, жаниб лъураб къайи-цIаялъги дие ханзабазул хIакъалъулъ маргьудалъе ккараб гIадаб асар лъугьинабулеб букIана. Чаялъул чашкаялда нахъа Мурадица дие баян гьабуна хадуселъул: «Асият, дуда бихьулеб батила нилъер лъабазулго иш бацIцIадаб гьудуллъиялда хутIизехъин гьечIеблъи. Маратиеги, диеги-кIиязего рекIее гIола мун. Гьарула, нижер вацлъиялда гьоркьоб рагIи ккунгутIизе, тIаса вище нижер цояв».
Дир рекIел цIайийин абуни, битIараб бицани, кидаго Мурадидехун букIунаан. Щайгурелъул гьев вукIана хочI-хабаралъул, ургъел гьечIеб гIумруялъул, аваданлъиялъ къвал барав гIолилав. Маратилан абуни, гьелъул гIаксалда-кидаго вуцIцIун чIарав, гIодове виччарав, рухIияб рахъалъ цIакъ яхI бугев, дол дир гьудулзаби ясаз абухъе «чIамучIав» чи. Узухъда, дица тIаса вищана Мурад. Унго, гьес I8 сон барай дир бетIер сверизабулеб букIараб куц! ЦIалицин рехун тезе бахъана халатал дандчIваязда, агъаз гьечIел гьоркьорлъабазда…! Маратилан абуни, пакъир, живго нахъегIан къан чIана. ХисичIо гьесул дидехун бербалагьи, йохъ. Амма цебе букIараб кунчIи гьесул бадиб свана, бихьулеб букIана гIицIго рескъотIи ва пашманлъи…
Огь, ахIмакъай дун, ах!макъай дун… Чан мунагь баччараб гIакълу гьечIеб бетIер сабаблъун! «Жинца мун ячинехъин йигеблъидал, бегьулилан» Мурадица дун мукIур гьаюна цадахъаб гIумруялъе, жинсиял
гьоркьорлъабазе. «Рокьи ккарал беццал рукIунин» абураб аби уябги букIун буго. Дун беццлъун йикIана Мурадиде букIараб гIишкъуялъ. Бицун букIана киналъулго (нижер гьоркьорлъабазул хутIизегIан) эбелалдаги. «Щибха гьабилеб, нужер рокьи бугелъул, кьела мун. Циндаго дида бичIчIана дунго лъимаде йикIин. Сабру хун балагьун йикIана дун вокьулев рокъове вуссиналъухъ. Дица рикIкIадасан байбихьарабго бичIчIана гьесда кинабго:
-Мун гIадаллъунииц?! Кинаб лъимер?! ГIисинлъималазул… Дица жеги карьера гьабизе ккола, дун регIун гьечIо хъизан гIуцIизе.
-Кинха гьедин?..-ян гIодизе ячIана дун.
-Кингоха! Мун йикIинесей тохтур йиго, лъалеб батила хIажат гьечIеб лъимер кире ун, щиб гьабун хвезабулебали. Ма гIарацги, гIечIони нечечIого гьаре-ян бегьун бачIана гьес дихъе «гIурччиназул» пачка.
Кверал рухIизарулел рукIана дир гьеб гIарцуца, ракI бецIцIулеб букIана гIадалаб гIолохъанлъиялда, гIантаб рокьуда… Байбихьана дир гIумрудул чIегIераб гIуж… «Рокъое ячIани, чIвазе йиго, хъахIба!»-ян гIинда багъана эбелалъул ццидалаб гьаракь, «Лъидасан ккарабали лъалареб лъимер нижер Мурадида баччизабуге»-ян рекIана Мурадил гIагарлъиялъул дихъе хьвади. Гьеб лахIзаталда дир анищ букIана гIицIго хвезе, биххана кинабго: рокьиги, гIумруги, ракIги. ГьечIо дун.
Гьеб кьалул майданалда лебалав бахIарчи кинниги кодор тIугьдулгун ваккун вачIана Марат.
-Асият дида кинабго лъала. Гьеб букIина нилъер лъимер. Гьарула инкар гьабуге, ячIа дие росасе.
-ГIадаллъуге, Марат. Мун гIадав инсан мустахIикъав вуго жеги лъикIаб-тIокIалъе.
-Дур тIокIаб нух гьечIо, хирияй. Аборт гьабунани мун хутIизе бегьула гIумруялъго лъимер щвечIого. Гьелъул лъазе рес буго институталда, бахъина ахIи-хIур, мун нахъе рехила. Гьебищ лъикI? Гуро, дица абухъе гьабе. КIочонге дие мун жеги йокьулеблъи.
Мурадилги, гьесул эбел-инсулги, гIагарлъиялъулги нагIана кьеялда гъоркь дица хIукму гьабуна Маратие росасе ине.
ТечIо нижее Дагъистаналда рахIат, перевод гьабизе ккана Москваялъул сах гьариялъул цо ВУЗалде, рахъана тахшагьаралде. Кутакаб къварилъи-захIмалъи баччана дие гIоло Маратица: къад цIалулеб бакIалда, къаси рабочиясул хIалтIуда свакан радакье рокъове вуссиндалги цIалдолев, ургъалида вортанхъилев… Маратихъ балагьун бичIчIана дида унго-унгояб рокьи кинаб букIунебали. ЦIехечIо ниж цо къоялъ я дир, я гьесул гIагарлъиялъ-гьезие ниж рукIана хварал чагIалъ. Июлалъ дие, гуро, нижее гьаруна кIиго цадахъ лъимал-Дианаги Жамалги. Унго, Маратил букIараб рохел гьездаса, гьес баччун бачIарабщинаб расанкIо, тIегь-хер. Кин букIаниги хIукму гьабуна лъималазул хIакъикъияв инсуда телефоналъ ахIун лъазабизе:
-Кьоге дир фамилия-цIар гьезие. Гьел дир лъимал гуро-ян чIванкъотIана Мурадица. ГьитIичазул хъвай-хъвагIай гьабуна Маратил цIаралда. Гьев иман цIикIкIарав бихьинчиясул хIакъикъияй лъадилъун абуни дун яхъана гIицIго лъималаз бащдаб лъагIел бараб къоялъ, тIокIалъ цебе гьес дида квер хъвачIо.
Гьеб къоялдаса нахъе, гьале 25 соналъ свакачIого такрар гьабулеб буго дица: «Марат, дие мун вокьула!»-ян. БачIинчIо цониги талихIаб гуреб къо нижер хъизамалдеги: гьаруна цадахъал лъимал Рашидги ПатIиматги, рекъана гIагарлъигун.
Лъайги махщелги бугев тохтур хIисабалда, Маратие лъикIаб клиникаялда кьуна хIалтIи, кватIичIого тIамуна бетIерав врачлъун. Дир эбелалъул бугеб рескъотIи бичIчIун, дир хирияс щибаб моцIалъ битIулеб букIун буго гьезие гIезегIан гIарац. Гьединаб бербалагьиялъ риана дир ганчIилал гIагарал чагIиги. Маратил эбел-эмен жалго рачIа­на Москваялде тIаса лъугьаян гьарун. Якьадалъ гIодилаго бицунеб букIана Мурад чIужу ячаниги, гьекъолдулев, сверулев-тирулев вугилан, лъималги гьезие Аллагьас кьечIилан. ГурхIана ракI, лъугьана тIаса…
Цо рииялъ нижер талихIаб хъизан хIухьбахъи гьабизе щвана МахIачхъалаялде, ана Мурадихъе гьоболлъухъ. Гьекъезеги гьекъон гьев лъугьана тохал жал рицине: -гьал хIанчIияли дацилха ругел-ян гьалбадерида цебе Жамалидаги Дианадаги къвалал разе, «жив нужер дадаян» ахIдезе. Дун хIинкъун йикIана Маратида-бихьулеб букIана гьесие гьеб хабар рекIее гIолеб гьечIеб куц. Йохъ, гьев сахав инсан мустахIикъав вукIинчIо гьедин инжит гьавиялъе. Цояб рокъорехун рачана дица цIикIкIарал лъимал ва бицана, щибго бахчичIого, дирго гIумруялъул кьогIаб хIакъикъат. Кьерги тIун гьалбадерил рокъорехун гьел унелъул, бихъулеб букIана дир ракI «щибдай-кинилан».
-Батанищ дица абухъе?-ян ахIдезе жувана Мурад, киназдаго цеве.
Эмен, дир хирияв ян Маратиде аскIое ана, гьесухъги гIин тIамичIого, Диана-рилълъа рокъоре, чIалгIана Мурад-дацил «гьоболлъи».
-Дир инсул вац вукIинчIевани, гьаб бакIалдаго чIвалаан дица мун,-ян хучун вачIана Жамалги.
«Дихъа вацги вахъана, гважи, дуца, лъималги рахъулел руго!»-ян хадуб ахIи балев Мурадги тун, ниж нахъе рилълъана гьеб рокъоса. ТIокIал гьеб суалалде дир гIакъилал лъимал нахъруссинчIо, гIумру кьеги гьезие.
Гьале гьанжеги щвана хасалихъе гIуж, рортулел руго тIанхал, балеб буго цIад, бачIун буго квачай. Дун гордухъа къватIиеги яккун гьимулей йиго. Кинабго буго лъикI: дун йиго йокьулей ва талихIай лъади, хIурмат гьабулей эбел ва кватIичIого, иншааллагь, яхъине йиго талихIай кIодоэбеллъун. ГIицIго кватIараб хасалихъе гIуж бокьуларо дие щаялиго: рекIелъе бачIуна цо кинабалиго рахIатхвей, гIакъуба кьола ракIалдещвеяз…
Фатима МУХIАМАДОВА.

Для того чтобы минимизировать затраты предприятия и наладить его производительность, используются такие принципы безотходного производства: системность – это когда каждый из отдельных процессов можно рассмотреть как частицу более сложной технологической цепочки; комплексное использование энергетических и сырьевых ресурсов – это дополнительные возможности извлечь сопутствующие компоненты; цикличность материальных потоков – замкнутый производственный процесс, который определенным образом сможет повторить природные круговороты; рациональная организация – это когда невосполнимые потери ресурсов можно свести к минимуму за счет переработки отходов; принцип экологической безопасности. безотходная и малоотходная технология обеспечивают: полную переработку сырья при использовании компонентов на основе производства новых безотходных процессов; выпуск и изготовление новых разновидностей продукции с учетом запроса вторичной переработки; использование отходов и их потребление с итоговым получением товарной продукции, либо любого полезного их использования без смещения экологического равновесия; применение замкнутых систем водоснабжения в промышленности; изготовление безотходных комплексов. используя малоотходные и безотходные технологии производства можно сформулировать четыре основных направления их развития: появление бессточных технологических систем самого разнообразного назначения, на основе имеющихся и перспективных способов очистки и повторного использования нормативно очистных стоков. разработка и применение систем по переработке бытовых и промышленных отходов, которые можно рассматривать как вторичные материальные ресурсы. внедрение технологических процессов изготовления традиционных видов продукции исключительно новыми способами, при которых можно выработать максимально возможный перенос энергии и вещества на готовый продукт; разработка и применение териториально-промышленных комплексов, с более замкнутой структурой материальных отходов.

Тема: Подлежащее
Дарсил мурад: подлежащее щибжо кколеб такрар гьабизе;
предложениялда жаниб гьеб батизе лъай;
хъвавул калам цебе т1езабиялда т1ад х1алт1и.
Дарсил план.
Организационый момент
Бицен
Араб дарс такрар гьаби
Ц1ияб дарс
Дарс щула гьаби
Дарсил х1асил гьаби
Дарсил ин.
Организационый момент
–Лъимал, рорч1ами!
Жакъа нилъер инеб буго рагьараб дарс.Жакъасеб дарс дие байбихьизе бокьун буго биценалдалъун. Биценги нилъер хурхараб буго лъаг1алил заманалда.
-Лъимал, лъаг1алил кинаб заман гьаб кколеб?
-Кинаб заманалда хурхараб биценха лъимал нилъер бук1инеб бугеб?
Бит1араб буго жакхъасеб бицен нилъер хурхараб буго хасалихълъиялда.
2.Бицен
Цо ризаб рохьоб г1адамаздаса бахчун ч1ун буго хасалихълъи. Гьеб рохьоб г1умру гьабулел х1айваназги х1анч1азги гьикъанила гьелда: «Щай мун гьаниб г1адамаздаса рик1к1ад бахчун ч1ун бугебилан»
Хасалихълъиялъ гьелда абунила. Жиб беч1ан унеб рииялда хадуб г1одилеб бук1унилан. Дир маг1ил гарал руго кьог1алги ц1ороралги. Гьелъ ракьалда лъугьинарула ц1ер ч1варал х1орал. Нак1к1алги кидаго т1ад ццудунго рук1уна. Дица т1аг1инарула сверухълъиялда ругел релъенал. Къоялги г1едег1уларо макьидаса борч1изе, хеккого лъуг1изеги лъуг1ула. Г1адамазул дида божилъиги бук1унарин
Х1анч1аз гьединго -гьедин бегьиларин. Г1адамал тезе бегьиларо дудехун божилъи гьеч1ого. Г1умруялда жаниб сундулъго буго маг1на ва к1вар.
Их – ккола ц1ияб г1умру лъималазул анищал.
Рии – ккола мура два къасдал.
Хасалихълъи –ккола къасдалги анищалги т1аса рищулеб заман.
Хасел –ккола г1акълу, ц1ияб анищ баккизе кьуч1 лъолеб заман
Абизе жоги лъач1ого хасалихълъи т1ад буссанила, ахирисел гъут1бузда ругел т1анхал, ч1обогояб биччараб ракьалда щущазарулаго.
Рач1а , нилъецаги цадахъ хасалил г1акълуги, ихдалил анищалги, риидалил къасдалги, хасалихълъиялъул берцинлъиги цадахъ росизе.
4.Ц1ияб дарс
Лъимал, жакъасеб дарс буго нилъер г1ажаибаб. Бук1анила бук1инч1ила Авар мац1илан абураб ханлъи. Жакъасеб нух нилъеца бухьине буго гьеб ханлъиялде. Гьале нилъер ханлъи. Нилъеда гьанир жанире инее к1олеб гьеч1о, гьаниб бугеб каву рахан буго Гъалат1ин абурай хъарталъ. Гьеб рагьизе кканани, нилъеца Гъалат1алъ т1адкъараб т1адкъай т1убазабизе кколеб буго. Гьале лъимал гьалъул т1адкъай. Гьаб раг1икъот1 ц1унани Гъалат1 разияй йиго нилъ жанире риччазе.
-Рач1аха лъимал, нилъеца гьаб раг1икъот1 ц1езе.
1.Щив? Щий? Щиб? Щал? абурал жаваблъун бач1унеб каламалъул бут1а
2. Предложениялда жаниб иш яги х1ал бихьизабулеб каламалъул бут1а
3. Раг1абазда ва предложениялда гьоркьоб бухьен ч1езабулеб кумекалъулаб каламалъул бут1а
4. Гьелъ бич1ч1изабула т1убараб пикру
5. Предметалъул къадар яги ирга бихьизабулеб каламалъул бут1а.
6. Бат1и- бат1иял рек1ел х1алал загьир гьарулел, хисуларел раг1абазда
7. Предметазул ц1арги абич1ого, предметал рихьизарулел каламалъул бут1а
8. Предложениялда жаниб жинца иш гьабулеб, ялъуни жиндир х1акъалъулъ бицунеб бет1ераб член
9. Предметалъул г1аламатал рихьизарулеб каламалъул бут1а.
10. Предложениялда жаниб иш лъугьараб куц, бак1 заман, къадар,г1илла мурад баян гьабулеб каламалъул бут1а.
п
р
е
д
м
е
т
и
я
б
Ц1
а
р
г
л
а
г
о
л
п
р
е
д
л
о
ж
е
н
и
е
с
о
ю
з
а
л
р
и
К1
К1
е
н
м
е
ж
д
о
м
е
т
и
е
Ц1
а
р
у
б
а
К1
п
о
д
л
е
ж
а
щ
е
е
п
р
и
л
а
г
а
т
е
л
ь
н
о
е
н
а
р
е
ч
и
е
4.Ц1ияб дарс
-Кинаб раг1иха лъимал нилъер аниб бач1араб? (Подлежащее)
Нилъер жакъасеб дарсил мурад буго: подлежащее сунда абулебали, г1емерисеб подлежащее кинаб каламалъул бут1аялда ккун бук1унебали.
–Щайдай аб нуц1а рагьулареб? Аб рагьизе кканани нилъеца рак1алде щвезабизе ккола, сунда подлежащее абулебали.
Подлежащее ккола предложениялда жаниб жинца иш гьабулеб, ялъуни жиндир х1акъалъулъ бицунеб бет1ераб член.
Рагьана нуц1биги . Нилъ щвана Подлежащее абураб ханлъиялде. —-дожРилълъаха лъимал балагьилин ханлъиялъухъ.
-Гьалеха лъимал т1оцебесеб къват1. Гьелда ц1арги буго Предложение. Рач1аха лъимал нилъеца рак1алде щвезабизе предложение сунда абулебали?
Предлежениялъ бич1ч1изабула т1убараб пикру.
Маг1арул мац1алда подлежащее бук1ине бегьула аслияб, актив,жинда, ва кьовул падежазул цоялда ва щиб? (-в,-й,-щал?), лъица? сунца? лъида? сунда? лъие? сундуе?абурал суалазул цоялъе жаваблъунги бач1уна.
Мух1амад рокъове кват1ун вач1ана. (щив?)
Г1алица дарс лъик1 бицана.(лъица)
Подлежащее актив падежалда бугони, гьеб кидаго бук1уна жинца иш гьабулеблъун
К1очонге. Жиндир кумекалдалъун иш гьабулеб раг1и актив падежалда бугони, гьеб хъвалсараб дополнение ккола.
Масала :
Вехьас бац1 т1илица ч1вана.
Г1алица гъут1би г1ощт1оца к1урана
Царада чанахъан вихьана.(сунда?)
Нижее хасалихълъи бокьула. (лъие?)
Кьовул падежалда подлежащее бук1уна, сказуемолъун бокьи маг1наялъул глагол ккун бугони.
Гьале нилъ щвана цогияб къват1алде. Гьаниб нилъеда лъазе буго г1емерисеб подлежащее кинаб каламалъул бут1аялда ккун бук1унебали .
Нижеца г1умру гьабулеб буго ракьалда.
Ракь – буго нижер рукъ.
х1асил: подлежащее г1емерисеб
предметияб ц1ар
ц1арубак1
ккун бук1ун
Гьанже нилъ щвана ахирисеб къват1алде.
Нужеда гьаниб лъазе буго подлежащее предметияб ц1аралъул маг1наялда х1алт1изарун ругони кинал каламалъул бут1абилъун ккун рук1унелали.
1.Г1акъилас г1акъилав валагьула. Г1антас г1антав валагьула.
(прилагательное)
2. Анц1ила щуго лъабиде бикьизе бегьула.
(рик1к1ен)
3. Ц1аларасда г1елму лъала.
(причастие)
4. Кват1и дур г1айиб буго.
(глаголияб ц1ар)
5. Сон жакъаялда релълъунаро.
(наречие)
х1асил: подлежащее предметияб ц1аралъул маг1наялда х1алт1изарун ругони, подлежащеелъун
прилагательное;
рик1к1ен;
причастие;
глаголияб ц1ар;
наречие ккезеги бегьула.
5.Дарс щула гьаби
Х1алт1и 44. Гьаб текст ц1але, подлежащеял рате. Кинал каламалъул бут1аби подлежащеелъун ккун бугебали бице. Подлежащеян сунда абулебали рак1алде щвезабе.

Хасалихълъи т1аде щвана. Дуниял гьогьомизе лъугьана. Къоял халалъана. Г1и маг1ардаса хъутаналде гочана.Исана г1ухьбузе хъутаналда ц1ияб мина бана. Г1ухьбуз г1и кьараго хьихьана.Г1ухьбуз жидедаго гьоркьоб къец г1уц1ун бук1ана.Къецалъул бергьенлъи босана Саг1адулаца.
Х1алт1и 45.Гьал хадур рехсарал раг1аби подлежащеелъунги ккезарун, предложениял г1уц1е. Подлежащеелъун ккун ругел раг1абазул морфологияб разбор гьабе, ай кинал каламалъул бут1абаздаса ругелали бице.
Жамалудин, херав, к1иявго, мун, Салих1ат, анкьабилев.
Жамалудин- пр.ц1 Жамалудин; хасаб; ч.ж., щив? асл.п., под.
Херав- пр.ц1 херав ., г1аммаб., ч.ж., щив? асл.п.., подл.
К1иявго- рик1., к1иявго., т1олголъиялъул.,ас.п..,ч.ж..,г1.ф., под
Мун- ц1арубак1; гьумералъул ас.п..,ч.ж..,ц.ф., под
Дарсил х1асил гьаби
Пикру лъуг1изабе
Жакъа дида дарсида лъана…
Жакъа дие дарсида бокьана…
Жакъа дарсида бук1ана…
Рокъобе х1алт1и &11
2
4
1
3
6
66
10
8