Творчасць Янкі Купалы называюць летапісам жыцця, працы і барацьбы беларускага народа, квітнеючым садам, у якім сабраны самыя дарагія каштоўнасці мастацкага слова. Купала адкрыў вобраз беларускага селяніна як першаасновы народнага жыцця, маралі, духоўнай моцы народа. Першы народны паэт Беларусі, драматург, перакладчык, палымяны публіцыст, грамадскі дзеяч, Янка Купала пакінуў нам багатую спадчыну, якая ўвабрала ў сябе народныя паданні, песні, казкі, легенды, а таксама традыцыі дэмакратычнай літаратуры XIX ст.
Можна вылучыць тры галоўны крыніцы яго творчасці:
Па-першае, самаадукацыя і кнігі. Менавіта яны дапамаглі маладому паэту атрымаць веды і пра асобныя правілы вершаванай творчасці. «Пісаць пачаў я з 1904 года, — расказваў Янка Купала пра свае першыя вершаваныя спробы, — але спачатку нічога добрага не выходзіла, паколькі я не меў тады яшчэ нават самага малога ўяўлення пра тэорыю вершавання. Пазней трапілася мне ў рукі стылістыка, і справа пачала наладжвацца».
Другой крыніцай, з якой Янка Купала наталяў прагу ведаў, што абуджала яго мастакоўскую фантазію, стала народная вусна-паэтычная творчасць. Ён любіў слухаць народныя казкі, легенды, песні. «Больш за ўсё, я думаю, аказалі ўплыў на мяне беларускія народныя казкі, якія я чуў у дзяцінстве, — прыгадваў ужо ў сталыя гады паэт. — Калі мы жылі ў Прудзішчы… у нас служыў парабак Песляк… Ён быў надзвычайны майстра расказваць казкі. Помню, што я яму не даваў праходу. Ці пойдзе ён у поле араць, ці едзе на начлег, я заўсёды з ім і заўсёды вымольваю ў яго казкі. Расказваў ён цудоўна… Можаце сабе ўявіць: чалавек ходзіць за сахой, а следам за ім, як варона, хаджу я і слухаю».
Трэцяй крыніцай творчасці паэта быў навакольны свет. Беларуская прырода з яе лясамі, рэкамі і азёрамі, багатай фаў най і флорай. Назіранні над жыццём працоўнага сялянства, рабочых — з аднаго боку, і пануючых класаў (паноў, чыноўнікаў, фабрыкантаў) — з другога. Таксама — сустрэчы з многімі цікавымі людзьмі і грамадуімі дзеячамі.
Главная » Беларуская мова — 5 — 9 классы
Напишите сочинение на тему «Што я раскажу свайму замежнаму сябру пра Янку Купалу». Даю сотню
Ответ №1
Ответ:
Нарадзіўся Янка Купала 7июля 1882годо. У вёсцы Вязынка, цяпер раён горада Маладзечна. Купала з’яўляўся паэтам, а так жа перакладчыкам, публіцыстам, рэдактарам. Моманты творчасці Янкі Купалы пераходзілі на 1903г. і 1942. Ён з’яўляўся класікаў БССР, жанры яго творчасці ішлі ў кірунку паэзіі і публіцыстыкі. Янка Купала за сваё жыццё змог атрымаць узнагароду ў выглядзе ордэны Леніна, і прэміяй Сталіна. Па яго творах ставіліся экранізацыі, «Раскіданае гняздо», «Магіла льва» і «Паўлінка». Памёр Янка Купала ва ўзросце 59лет 28июня 1942года.
Дополни что считаешь нужным
Я́нка Купа́ла (настоящее имя Ива́н Домини́кович Луце́вич, белор. Іва́н Даміні́кавіч Луцэ́віч; 25 июня (7 июля) 1882 — 28 июня 1942) — белорусский поэт и переводчик, драматург, публицист.
Классик белорусской литературы. Народный поэт БССР (1925). Академик АН БССР (1928) и АН УССР (1929). Родился 25 июня (7 июля) 1882 года в деревне Вязынка (ныне Молодечненского района Минской области Беларуси) в семье Доминика Онуфриевича Луцевича и Бенигны Ивановны Луцевич (дев. Волосевич).
Родители были обедневшие белорусские шляхтичи, арендовавшие земли в помещичьих угодьях. Род Луцевичей известен с начала семнадцатого века. Дед поэта арендовал землю у Радзивиллов, но был ими изгнан с родных мест. Этот факт лёг в основу купаловской драмы «Раскіданае гняздо».
В детстве будущему поэту приходилось много помогать отцу, который, несмотря на своё шляхетское происхождение, по сути принадлежал к числу безземельных крестьян и вынужден был обрабатывать съёмные участки (у Здзеховских и др.), платя крупные суммы в качестве аренды за использование угодий.
После смерти отца в 1902 году работал домашним учителем, писарем в помещичьем имении, приказчиком и на других работах. В обнаруженной в белорусском Национальном историческом архиве анкете призывника Луцевича Ивана Доминиковича указаны его вероисповедание — римско-католическое и национальность — русский[1].
Могила матери Янки Купалы на Военном кладбище Минска.Могила сестры Янки Купалы на Восточном кладбище Минска.
Позже Иван устроился чернорабочим на местный винокуренный завод, где продолжал трудиться в поте лица. Хотя тяжёлая работа отнимала у молодого человека много времени, ему удавалось выкраивать свободные часы на занятие самообразованием; таким образом, вскоре будущий Янка Купала ознакомился практически со всеми книгами из отцовской и помещичьей библиотек. В 1898 году закончил народное училище в местечке Беларуч.
В 1908—1909 годы жил в Вильне, где работал в редакции первой белорусской газеты «Наша Ніва». Там же познакомился с будущей женой — Владиславой Станкевич — и актрисой Павлиной Мядёлкой, которой Купала одно время был сильно увлечен и в честь которой назвал героиню своей первой пьесы — комедии «Паўлінка».В это же время написано самое известное стихотворение поэта «А кто там идёт?». Первоначальное заглавие «Беларусы» Его перевёл на русский Максим Горький назвав «суровой и прекрасной песней » предсказав что она «на время… станет «народным гимном» (См. М. Горький «о писателях -самоучках». так и было в Западной Беларуси до 1939 года. На русский язык это произвидение также переводили Михаил Исаковский. Всеволод Рождественский,Николай Браун. На украинский Никита Шаповал, Максим Рыльский, на польский Анджей Яворский, на литовский Людас Гир Антанас Венцлова. Среди переводчиков Вера Рич, Мартин Наг,Чжу Ци, Альдо Севирини, десанка Максимович. Адольф Черны,Аб ар Рахман аль Хамиси,Кайсын Кулиев Аалы Токомбаев,Багарт Шинкуба, Наири Зарьян, Расул Рза,Расул Гамзатов, Юван Шествалов, Микуль Шульгин. Кузебай Герд написал по мотивам стихотворения Купалы удмуртский национальный гимн. Перевод «А кто там идёт?» на вепский Эдуардом Бронзовым стал первой ласточкой национальной литературы[источник не указан 49 дней].
В 1909—1913 годах начинающий поэт учился в Санкт-Петербурге на подготовительных общеобразовательных курсах А.Черняева, затем в 1915 году проучился в Московском городском народном университете, который был основан на средства известного в Российской империи золотопромышленника и мецената Альфонса Леоновича Шанявского и его жены в 1908 году; университет находился в Москве и носил имя мецената.
Янка Купала поступил в народный университет в сентябре, однако его намерениям продолжить учёбу помешала всеобщая мобилизация, объявленная в связи с наступлением Первой мировой войны. Уже в начале 1916 года поэта-студента призвали в армию и тот поступил в дорожно-строительный отряд, в составе которого работал вплоть до наступления событий Октябрьской революции.
В это время Янка Купала обосновался в Смоленске, работал в сфере строительства дорог, где его и застала врасплох революционная стихия. В период с 1916 по 1918 годы им не было создано ни одного произведения, однако позже Янка Купала в своей лирике обратился к теме выживания отдельной личности и народа в целом в годину исторического перелома. Следует упомянуть такие программные произведения послевоенно-революционного периода, как «Время», «Для отчизны», «Наследство», «Своему народу», которые датируются 1919 годом.
После революции Янка Купала поселился в Минске. События Советско-польской войны существенно не повлияли на образ жизни поэта: он пережил годичную польскую оккупацию Минска, в котором и остался жить до следующей войны.Лауреат Сталинской премии первой степени (1941).
На чтение 12 мин Просмотров 21.8к. Опубликовано 21.08.2021
Не так даўно мы скончылі публікацыю серыі матэрыялаў аб усіх Народных пісьменніках Беларусі. А цяпер пачынаем расказваць пра Народных паэтаў. Усяго іх 8 — Янка Купала, Якуб Колас, Пятрусь Броўка, Аркадзь Куляшоў, Максім Танк, Пімен Панчанка, Ніл Гілевіч, Рыгор Барадулін. А пачнем аповяд з самага вядомага паэта Беларусі — Янкі Купалы. Статус Народнага ён атрымаў ў 1925 годзе.
Біяграфія Янкі Купалы
Янка Купала (сапраўднае імя Іван Дамінікавіч Луцэвіч) нарадзіўся 7 ліпеня 1882 года ў невялікім фальварку Вязынка ў сям’і арандатараў. Яго бацькі паходзілі з сем’яў збяднелай шляхты. Род Луцэвічаў згадваецца яшчэ ў дакументах 17 стагоддзя. Дзед Купалы арандаваў зямлю ў Радзівілаў, але тыя выгналі яго з родных мясцін. Гэты факт лёг у аснову купалаўскай драмы «Раскіданае гняздо».
У дзяцінстве будучы паэт шмат працаваў з зямлёй, дапамагаў бацьку. Іх сям’я часта пераязджала з месца на месца, гэта паўплывала на адукацыю будучага паэта.
У 1898 годзе Купала скончыў Беларускае народнае вучылішча. У 1902 у яго памірае бацька і на плечы паэта кладзецца забеспячэнне сям’і. Ён працуе па гаспадарцы, хатнім настаўнікам, пісарам, прыказчыкам, чорнарабочым, на іншых працах. Увесь час актыўна займаецца самаадукацыяй.
У 1908-1909 гадах жыве ў Вільні, працуе ў рэдакцыі газеты «Наша Ніва». Там заводзіць мноства карысных знаёмстваў, у тым ліку са сваёй будучай жонкай Уладзіславай Станкевіч, а таксама з актрысай Паўлінай Мядзёлкой, у гонар якой назваў галоўную гераіню сваёй п’есы «Паўлінка».
У 1909-1913 жыве і вучыцца ў Санкт-Пецярбургу. Працуе ў публічнай бібліятэцы. Пазней, у 1913, вяртаецца ў Вільню, дзе працуе сакратаром Беларускага выдавецкага таварыства, а затым вяртаецца ў газету «Наша Ніва». З 7 красавіка 1914 — галоўны рэдактара выдання.
Пазней, у 1915 годзе, з-за набліжэння фронту, эвакуіруецца ў Арол, адтуль пераязджае ў Маскву, дзе вучыцца ў Маскоўскім гарадскім народным універсітэце. Але давучыцца не ўдалося — у 1916 годзе пачалася агульная мабiлiзацыя, прызвалі ў войска і Купалу. Ён служыў у дарожна-будаўнічым атрадзе да Кастрычніцкай рэвалюцыі. Служба праходзіла ў Мінску, Полацку, Смаленску.
Рэвалюцыя заспела паэта ў Смаленску. Пасля яе заканчэння ён пасяліўся ў Мінску. Там жа знаходзіўся падчас польскай акупацыі. Жыў ў беларускай сталіцы аж да пачатку Другой сусветнай вайны. Працаваў бібліятэкарам, рэдактарам часопісаў «Рунь» і «Вольны сцяг».
Быў адным з ініцыятараў стварэння Беларускага драматычнага тэатра (1920 год), БДУ (1921), Інбелкульта (1922). Удзельнічаў у канферэнцыі па рэформе беларускага правапіса і азбукі (1926).
У 1920-1922 гадах цяжка хварэў і практычна нічога не пісаў.
У Савецкім Саюзе да пісьменніка ставіліся насцярожана. З аднаго боку ў яго ранняй творчасці было шмат вершаў, якія праслаўлялі звычайнага селяніна і рабочага. З іншага — Купала пісаў выключна на беларускай мове, чым выклікаў падазрэнні ва ўладаў.
З 1920 аж да 30-х гадоў на Купалу вялася траўля. У 1921 ў яго канфіскавалі ўсе рукапісы, у 1930 — раскулачылі сястру і маці. Яго абвінавацілі ў нядобранадзейнасці і пачалі паўсюднае цкаванне ў прэсе. Галоўнае абвінавачанне заключалася ў нацыяналістычных поглядах паэта. Нібыта ён да рэвалюцыі састаяў у шэрагах Арганізацыі Нацыянальнага вызвалення Беларусі, чым «запляміў» сваю рэпутацыю. Была забароненая за нацыяналізм п’еса «Тутэйшыя» (зноўку надрукаваная толькі ў 1989 годзе). Прычым не толькі ў СССР. Яго пераклад на польскую выклікаў рэзкі пратэст палякаў, якія палічылі яе антыпольскай.
Паэта пачалі часта выклікаць на шматгадзінныя допыту ў ГПУ. Пасля аднаго з іх ён спрабаваў скончыць жыццё самагубствам. Ён нават напісаў ліст старшыні ўрада БССР Аляксандру Чарвякову з такімі словамі: «Відаць, такая доля паэтаў. Павесіўся Ясенін, застрэліўся Маякоўскі, ну і мне туды за імі дарога».
Вынікам гэтых выпрабаванняў стаў «Адкрыты ліст» паэта, у якім ён вымушаны быў пакаяцца ва ўсіх грахах і паабяцаць у далейшым не дапускаць ідэалагічных прамашак. Гэтыя падзеі пахіснулі здароўе і маральны дух Купалы. Але ад яго не адсталі. Новая пагроза арышту навісла над ім у 1937 годзе. Але бяда абмінула. Даследчыкі сыходзяцца, што гэта адбылося толькі дзякуючы народнай любові да Купалы.
Пасля пачатку вайны, якая заспела паэта ў Каўнасе, ён пасяляецца ў невялікім пасёлку Печышча, які знаходзіцца недалёка ад Казані. Але і там не застаецца ў баку ад вайны, вядзе антыфашысцкую публіцыстычную дзейнасць.
28 чэрвеня 1942 года прыязджае ў Маскву і селіцца ў аднайменнай гасцініцы. І ў той жа дзень гіне. Абставіны смерці дагэтуль невядомыя. Пісьменнік упаў у лесвічны пралёт паміж 9 і 10 паверхамі. Памёр імгненна. Вылучалася некалькі прычын здарэння — алкагольнае ап’яненне, самагубства, забойства спецслужбамі, выпадковасць. Сведак здарэння не было.
Версія з алкагольным ап’яненнем адпала адразу ж. Па-першае, яе не пацвердзіла экспертыза. Па-другое, сам Купала з-за праблем са здароўем алкаголь практычна не ўжываў. Версія самагубства таксама адпадае. За некалькі гадзін да здарэння ён сустракаўся з сябрамі, быў вясёлы, частаваў усіх прысмакамі і запрашаў на сваё 60-годдзе (7 ліпеня).
Што да забойства — то гэта самая загадкавая версія. Адкрытых прычын забойства ў спецслужбаў не было — адкрытага непадпарадкавання Купала не выказваў. З іншага боку, многія кажуць, што незадоўга да здарэння яго бачылі ў кампаніі Паўліны Мядзёлкі, сяброўкі яго маладосці, першай выканаўцы ролі Паўлінкі ў аднайменнай п’есе. У тыя гады яна служыла ў ГПУ.
Што тычыцца версіі пра выпадковасць, то яна малаверагодная. У лесвіцы былі высокія парэнчы і перекулицца праз іх выпадкова немагчыма. Калі толькі паэту не стала дрэнна.
З-за таго, што Мінск ў 1942 годзе быў акупаваны, паэта пахавалі ў Маскве на Ваганькаўскіх могілках, але ў 1962 годзе астанкі былі перавезены ў Мінск і перапахаваны на Вайсковых могілках, побач з магілай маці. На магіле ўстаноўлены мемарыял.
Цікавы факт — маці паэта памерла праз дзень пасля свайго сына. Але аб гібелі Купалы так і не пазнала, бо знаходзілася ў акупаваным Мінску.
Творчасць Янкі Купалы
Першыя лірычныя творы Купала напісаў у 1903-1904 гадах на польскай мове. Яны былі апублікаваныя ў часопісе «Ziarno». Ён тады працаваў пад псеўданімам «К-а».
А ў 1904 годзе ў газеце «Северо-Западный край» з’явілўся яго першы верш на беларускай мове — «Мая доля». У гэтым жа годзе ён напісаў верш «Мужык», які лічыцца знакавым у яго творчасці. Паэт пачынае актыўна друкавацца ў газетах.
У пачатку творчасці Купала напісаў паэмы «Зімою», «Нікому», «Адплата Каха», «У Піліпаўку», «Адвечная песьня» і «За што?».
Наступны перыяд — віленскі, які пачаўся ў 1908 годзе. У гэты час паэт піша мноства вядомых твораў: «Маладая Беларусь», «Заклятая кветка» і іншыя. Яны друкуюцца ў газеце «Наша Ніва».
У 1908 годзе ў Пецярбургу выйшаў зборнік паэта — «Жалейка». Праўда камітэт па справах друку пры МУС прызнаў зборнік антыдзяржаўным і вырашыў канфіскаваць яго, а аўтара прыцягнуць да крымінальнай адказнасці. Забарона была знята, але ў 1909 году тыраж быў зноў канфіскаваны. На гэты раз па загадзе Віленскага генерал-губернатара.
Гэтая падзея стала паваротнай у лёсе паэта. Каб не шкодзіць рэпутацыі «Нашай Нівы» ён звальняецца з рэдакцыі. Надыходзіць наступны перыяд яго творчасці — піцерскі. У гэты перыяд Купала заводзіць мноства карысных знаёмстваў з творчай інтэлігенцыяй — Элаіза Пашкевіч, Якуб Колас, Валеры Брусаў. Дарэчы, Брусаў быў адным з нямногіх расійскіх дзеячаў, які звярнуў увагу на творчасць Купалы. Менавіта Брусаў стаў перакладаць беларускага паэта на рускую мову.
У сакавіку 1910 года выходзіць другі зборнік Купалы — «Гусляр». Ён друкуецца лацінкай. А ўлетку гэтага году асобнай кнігай выходзіць паэма «Адвечная песьня». У 1910 паэт завяршае напісанне паэмы «Курган» і драмы «Сон на кургане». У гэты ж перыяд Купала піша паэмы «Бандароўна», «Магіла льва», «Яна і я», п’есы «Прымакі», «Тутэйшыя», «Паўлінка», «Раскіданае гняздо».
У канцы 1913 года выходзіць трэці зборнік паэта — «Шляхам жыцця». Ён лічыцца лепшым не толькі ў паэта, але і наогул адным з найлепшых паэтычных зборнікаў беларускай літаратуры. У гэтым зборніку паэт звярнуўся да тэмы нацыянальнай самасвядомасці. Многія вершы з яго пры СССР былі забароненыя і нідзе не перадрукоўваліся аж да 1980-х гадоў.
Падчас Першай сусветнай вайны і рэвалюцыі Купала практычна нічога не стварае. А потым надыходзіць наступны перыяд яго творчасці — савецкі. У гэты перыяд змянілўся настрой творчасці паэта. Ён стаў больш аптымістычным. Аж да пачатку Вялікай айчыннай Купала стварае новыя творы, нягледзячы на ўсе перашкоды. Выходзяць паэтычныя зборнікі «Спадчына» (1922), «Безназоўнае» (1925), «Адцьвітаньне» (1930), «Песня будаўніцтву» (1936 г.) і іншыя.
Зборнік «Спадчына» савецкая крытыка прыняла прахалодна. Бо галоўная тэма, якая ў ім закранаецца — разважанні пра будучыню Радзімы. А ад паэта чакалі праслаўлення рэвалюцыі.
Таксама актыўна займаецца перакладам з рускай, украінскай, нямецкай і польскай моваў. Упершыню ім было пераведзена на беларускую мову «Слова пра паход Ігараў» у 1919 годзе. Перакладаў творы Пушкіна, Шаўчэнкі, Някрасава, Крылова, Міцкевіча, Сыракомлі і іншых паэтаў. З польскага пераклаў п’есы Дуніна-Марцінкевіча «Ідылія» і «Залёты».
Пасля Другой сусветнай вайны творчы талент пісьменніка быў накіраваны на стварэнне публіцыстычных антыфашысцкіх твораў. Пісаў ён і вершы на ваенную тэматыку, але вялікім поспехам яны не карысталіся. Галоўны верш ваеннага перыяду — «Беларускім партызанам». А вось публіцыстычныя творы Купалы друкаваліся ў газетах «Чырвоная зорка», «Весткі», «Правда» і іншых.
У 2003 годзе завершана выданьне поўнага збору твораў Янкі Купалы ў 9 тамах.
Што пачытаць з творчасці Янкі Купалы
Калі вы да гэтага часу не чыталі п’есу «Тутэйшыя», то кідайце ўсе справы і бярыцеся за яе чытанне. Таксама абавязковыя для чытання «Паўлінка», «Раскіданае гняздо», «Бандароўна», «Магіла льва», «Курган», «Адвечная песьня».
Што тычыцца вершаў, то перавагу лепш аддаць раннім творам, напісаным да 1930-х гадоў. Звярніце ўвагу на дарэвалюцыйную творчасць паэта.
Ўзнагароды і памяць. У Беларусі мноства геаграфічных аб’ектаў і ўстаноў носяць імя Янкі Купалы: вуліцы, паркі, тэатр, бібліятэкі, інстытуты і інш. Гродненскі універсітэт носіці імя Янкі Купалы.
У многіх гарадах нашай краіны ўстаноўлены помнікі паэту. А ў Мінскай вобласці ёсць нават пасёлак, які называецца Янка Купала. Таксама помнікі паэту ёсць за мяжой — у Маскве і Манро (ЗША, штат Нью-Ёрк).
Вуліцы Купалы ёсць у буйных гарадах Расіі (Валгаград, Казань, Ніжні Ноўгарад і г.д.) і Украіны (Кіеў, Львоў, Луцк і інш.).
У 1982 годзе ў серыі кніг «ЖЗЛ» выпушчана біяграфія Янкі Купалы пад аўтарствам Алега Лойкі.
Некаторыя з твораў Купалы экранізаваныя: «Паўлінка» (1952, 1972), «Магіла льва» (1971), «Раскіданае гняздо» (1981).
Пісьменнік узнагароджаны Сталінскай прэміяй (1941) за зборнік вершаў «Ад сэрца», а таксама Ордэнам Леніна.
У 1982 годзе ў Беларусі, а па рашэнні ЮНЕСКА і ва ўсім свеце, адзначалася 100-годдзе Янкі Купалы.
Творы Янкі Купалы перакладзены на 117 моў свету.
Літаратурныя легенды пра Янку Купалу
1. На народнага паэта Беларусі пастаянна пісаліся даносы, прычым не толькі «чужымі», але і сваімі ж пісьменнікамі, зайздроснікамі. Яго не раз выклікалі на допыты, катавалі. І аднойчы ён гэтага не вытрымаў. 22 лістапада 1930 года Янка Купала здзейсніў спробу самагубства. Прычым зрабіў гэта вельмі незвычайным спосабам — харакіры. Па адных звестках замест мяча ён выкарыстаў звычайны кухонны нож, па іншых — каўказскі кінжал. Выратавала яго толькі тое, што жонка, якая знаходзілася ў суседнім памяшканні, пачула стогны. Пазней Купала ніяк не мог дараваць сабе, што не вытрымаў боль і застагнаў. Жонка ўбачыла скрываўленае цела мужа, кінулася ў суседнюю кватэру, дзе жыў брат паэта, ваенны ўрач Стэфан Луцэвіч. Ён аказаў першую дапамогу, а затым Купалу адвезлі ў шпіталь. Але рана пастаянна гнаілася. Каля дзвярэй у яго пакой дзяжурыў вайсковец. Аднойчы ён зайшоў у палату з вялікім падносам, на якім стаялі дарагія пачастункі, садавіна. Ён сказаў: «Іван Дамінікавіч, з вас знялі абвінавачванне». Хвароба паэта пайшла на спад і ў хуткім часе яго перавезлі дадому.
2. Гэтая гісторыя непасрэдна звязана з першай. Янка Купала ўжо знаходзіўся дома, калі да яго ў госці прыйшоў сябар, прэзідэнт Акадэміі навук Усевалад Ігнатоўскі. Ён сказаў: «Янка, ты павінен жыць, ты ў нас адзін». А ўжо на наступны дзень Ігнатоўскі пакончыў жыццё самагубствам. Аказалася, што НКВД папросту перакінула ўсе абвінавачванні, якія прад’яўляла Купалу, на Ігнатоўскага. І той не вытрымаў гэтага. Праз некалькі месяцаў пасля гэтых падзей у «Звяздзе» з’явіўся пакаянны ліст Янкі Купалы, у якім ён цалкам прызнаваў сваю віну. Многія даследчыкі яго творчасці лічаць, што гэты ліст, ці хутчэй нават спроба самагубства, падзяліла творчасць паэта на «да» і «пасля».
3. Нярэдка прычынай нянавісці савецкай улады да народнага песняру станавілася выпадковасць. Так, падчас савецка-польскай вайны, калі войска Пілсудскага захапіла Мінск у газеце «Звон» з’явіўся верш Купалы «Паўстань», а пад ім навіна аб тым, што польская армія ў Мінску. Паэта абвінавацілі, што ён вітае польскую інтэрвенцыю і захоп Мінска. Асабліва злараднічаў сталінскі прыхвасцень, паэт Дзям’ян Бедны (у гонар якога сёння называюцца вуліцы ў Беларусі), які прысвяціў беларусу такія радкі: «Голас Янкі салаўіны ператварыўся ў шып змяіны».
4. Гэтая легенда агульная для Купалы і Коласа. Вядома, што хоць у жыцці яны былі сябрамі, у прафесійнай сферы лічыліся супернікамі. Такімі ж канкурэнтамі яны былі і за шахматнай дошкай. Янка Купала гуляў у шахматы лепш, і таму вельмі хваляваўся, калі Коласу ўдавалася выйграць. І вось, падчас адной з партый, калі Купала відавочна прайграваў, ён пасля чарговага ўдалага ходу свайго апанента ўсклікнуў: «Ах ты мужык!». Колас не застаўся ў даўгу і адказаў: «А ты — шляхцюк!» Завязалася бойка, у працэсе якой фігуры былі змецены з шахматнай дошкі. Так Янка Купала выратаваўся ад паразы.
Другие статьи о Народных поэтах Беларуси:
Якуб Колас (1926)
Пятрусь Броўка (1962)
Аркадзь Куляшоў (1968)
Максім Танк (1968)
Пімен Панчанка (1973)
Ніл Гілевіч (1991)
Рыгор Барадулін (1992)
Творчасць Янкі Купалы называюць летапісам жыцця, працы і барацьбы беларускага народа, квітнеючым садам, у якім сабраны самыя дарагія каштоўнасці мастацкага слова. Купала адкрыў вобраз беларускага селяніна як першаасновы народнага жыцця, маралі, духоўнай моцы народа. Першы народны паэт Беларусі, драматург, перакладчык, палымяны публіцыст, грамадскі дзеяч, Янка Купала пакінуў нам багатую спадчыну, якая ўвабрала ў сябе народныя паданні, песні, казкі, легенды, а таксама традыцыі дэмакратычнай літаратуры XIX ст.
Можна вылучыць тры галоўны крыніцы яго творчасці:
Па-першае, самаадукацыя і кнігі. Менавіта яны дапамаглі маладому паэту атрымаць веды і пра асобныя правілы вершаванай творчасці. «Пісаць пачаў я з 1904 года, — расказваў Янка Купала пра свае першыя вершаваныя спробы, — але спачатку нічога добрага не выходзіла, паколькі я не меў тады яшчэ нават самага малога ўяўлення пра тэорыю вершавання. Пазней трапілася мне ў рукі стылістыка, і справа пачала наладжвацца».
Другой крыніцай, з якой Янка Купала наталяў прагу ведаў, што абуджала яго мастакоўскую фантазію, стала народная вусна-паэтычная творчасць. Ён любіў слухаць народныя казкі, легенды, песні. «Больш за ўсё, я думаю, аказалі ўплыў на мяне беларускія народныя казкі, якія я чуў у дзяцінстве, — прыгадваў ужо ў сталыя гады паэт. — Калі мы жылі ў Прудзішчы… у нас служыў парабак Песляк… Ён быў надзвычайны майстра расказваць казкі. Помню, што я яму не даваў праходу. Ці пойдзе ён у поле араць, ці едзе на начлег, я заўсёды з ім і заўсёды вымольваю ў яго казкі. Расказваў ён цудоўна… Можаце сабе ўявіць: чалавек ходзіць за сахой, а следам за ім, як варона, хаджу я і слухаю».
Трэцяй крыніцай творчасці паэта быў навакольны свет. Беларуская прырода з яе лясамі, рэкамі і азёрамі, багатай фаў най і флорай. Назіранні над жыццём працоўнага сялянства, рабочых — з аднаго боку, і пануючых класаў (паноў, чыноўнікаў, фабрыкантаў) — з другога. Таксама — сустрэчы з многімі цікавымі людзьмі і грамадуімі дзеячамі.
Я́нка Купа́ла (настоящее имя Ива́н Домини́кович Луце́вич, белор. Іва́н Даміні́кавіч Луцэ́віч; 25 июня (7 июля) 1882 — 28 июня 1942) — белорусский поэт и переводчик, драматург, публицист.
Классик белорусской литературы. Народный поэт БССР (1925). Академик АН БССР (1928) и АН УССР (1929). Родился 25 июня (7 июля) 1882 года в деревне Вязынка (ныне Молодечненского района Минской области Беларуси) в семье Доминика Онуфриевича Луцевича и Бенигны Ивановны Луцевич (дев. Волосевич).
Родители были обедневшие белорусские шляхтичи, арендовавшие земли в помещичьих угодьях. Род Луцевичей известен с начала семнадцатого века. Дед поэта арендовал землю у Радзивиллов, но был ими изгнан с родных мест. Этот факт лёг в основу купаловской драмы «Раскіданае гняздо».
В детстве будущему поэту приходилось много помогать отцу, который, несмотря на своё шляхетское происхождение, по сути принадлежал к числу безземельных крестьян и вынужден был обрабатывать съёмные участки (у Здзеховских и др.), платя крупные суммы в качестве аренды за использование угодий.
После смерти отца в 1902 году работал домашним учителем, писарем в помещичьем имении, приказчиком и на других работах. В обнаруженной в белорусском Национальном историческом архиве анкете призывника Луцевича Ивана Доминиковича указаны его вероисповедание — римско-католическое и национальность — русский[1].
Могила матери Янки Купалы на Военном кладбище Минска.Могила сестры Янки Купалы на Восточном кладбище Минска.
Позже Иван устроился чернорабочим на местный винокуренный завод, где продолжал трудиться в поте лица. Хотя тяжёлая работа отнимала у молодого человека много времени, ему удавалось выкраивать свободные часы на занятие самообразованием; таким образом, вскоре будущий Янка Купала ознакомился практически со всеми книгами из отцовской и помещичьей библиотек. В 1898 году закончил народное училище в местечке Беларуч.
В 1908—1909 годы жил в Вильне, где работал в редакции первой белорусской газеты «Наша Ніва». Там же познакомился с будущей женой — Владиславой Станкевич — и актрисой Павлиной Мядёлкой, которой Купала одно время был сильно увлечен и в честь которой назвал героиню своей первой пьесы — комедии «Паўлінка».В это же время написано самое известное стихотворение поэта «А кто там идёт?». Первоначальное заглавие «Беларусы» Его перевёл на русский Максим Горький назвав «суровой и прекрасной песней » предсказав что она «на время… станет «народным гимном» (См. М. Горький «о писателях -самоучках». так и было в Западной Беларуси до 1939 года. На русский язык это произвидение также переводили Михаил Исаковский. Всеволод Рождественский,Николай Браун. На украинский Никита Шаповал, Максим Рыльский, на польский Анджей Яворский, на литовский Людас Гир Антанас Венцлова. Среди переводчиков Вера Рич, Мартин Наг,Чжу Ци, Альдо Севирини, десанка Максимович. Адольф Черны,Аб ар Рахман аль Хамиси,Кайсын Кулиев Аалы Токомбаев,Багарт Шинкуба, Наири Зарьян, Расул Рза,Расул Гамзатов, Юван Шествалов, Микуль Шульгин. Кузебай Герд написал по мотивам стихотворения Купалы удмуртский национальный гимн. Перевод «А кто там идёт?» на вепский Эдуардом Бронзовым стал первой ласточкой национальной литературы[источник не указан 49 дней].
В 1909—1913 годах начинающий поэт учился в Санкт-Петербурге на подготовительных общеобразовательных курсах А.Черняева, затем в 1915 году проучился в Московском городском народном университете, который был основан на средства известного в Российской империи золотопромышленника и мецената Альфонса Леоновича Шанявского и его жены в 1908 году; университет находился в Москве и носил имя мецената.
Янка Купала поступил в народный университет в сентябре, однако его намерениям продолжить учёбу помешала всеобщая мобилизация, объявленная в связи с наступлением Первой мировой войны. Уже в начале 1916 года поэта-студента призвали в армию и тот поступил в дорожно-строительный отряд, в составе которого работал вплоть до наступления событий Октябрьской революции.
В это время Янка Купала обосновался в Смоленске, работал в сфере строительства дорог, где его и застала врасплох революционная стихия. В период с 1916 по 1918 годы им не было создано ни одного произведения, однако позже Янка Купала в своей лирике обратился к теме выживания отдельной личности и народа в целом в годину исторического перелома. Следует упомянуть такие программные произведения послевоенно-революционного периода, как «Время», «Для отчизны», «Наследство», «Своему народу», которые датируются 1919 годом.
После революции Янка Купала поселился в Минске. События Советско-польской войны существенно не повлияли на образ жизни поэта: он пережил годичную польскую оккупацию Минска, в котором и остался жить до следующей войны.Лауреат Сталинской премии первой степени (1941).
Янка Кучала (истинное имя Ветлан Доминикович Луцевич, белор. ван Дамнкавч Луцэвч; 25 июня (7 июля) 1882 28 июня 1942) белорусский поэт и переводчик, драматург, публицист.
Классик белорусской литературы. Народный поэт БССР (1925). Академик АН БССР (1928) и АН УССР (1929). Родился 25 июня (7 июля) 1882 года в деревне Вязынка (нынче Молодечненского района Минской области Беларуси) в семье Доминика Онуфриевича Луцевича и Бенигны Ивановны Луцевич (дев. Волосевич).
Предки были оскудевшие белорусские шляхтичи, арендовавшие земли в помещичьих угодьях. Род Луцевичей известен с начала семнадцатого века. Дед стихотворца арендовал землю у Радзивиллов, но был ими изгнан с родных мест. Этот факт лёг в основу купаловской драмы Раскданае гняздо.
В детстве будущему стихотворцу приходилось много подсоблять папе, который, несмотря на своё шляхетское происхождение, по сути принадлежал к числу безземельных крестьян и принуждён был обрабатывать съёмные участки (у Здзеховских и др.), платя большие суммы в качестве аренды за внедрение угодий.
После погибели отца в 1902 году работал семейным учителем, писарем в помещичьем имении, приказчиком и на иных работах. В обнаруженной в белорусском Государственном историческом архиве анкете призывника Луцевича Ивана Доминиковича указаны его вероисповедание римско-католическое и национальность российский[1].
Могила матери Янки Купалы на Военном кладбище Минска.Могила сестры Янки Купалы на Восточном кладбище Минска.
Позднее Иван устроился разнорабочим на местный винокуренный завод, где продолжал трудиться в поте личика. Хотя тяжёлая работа отымала у молодого человека много медли, ему удавалось выкраивать свободные часы на занятие самообразованием; таким образом, скоро будущий Янка Купала ознакомился фактически со всеми книжками из отцовской и помещичьей библиотек. В 1898 году окончил народное училище в местечке Беларуч.
В 19081909 годы жил в Вильне, где работал в редакции первой белорусской газеты Наша Нва. Там же познакомился с будущей супругой Владиславой Станкевич и актрисой Павлиной Мядёлкой, которой Купала одно время был очень увлечен и в честь которой назвал героиню собственной первой пьесы комедии Палнка.В это же время написано самое знаменитое стихотворение поэта А кто там идёт?. Первоначальное оглавленье Беларусы Его перевёл на российский Максим Горький назвав «грозной и прекрасной песней » предсказав что она «на время станет народным гимном (См. М. Горьковатый о писателях -самоучках. так и было в Западной Беларуси до 1939 года. На русский язык это произвидение также переводили Миша Исаковский. Всеволод Рождественский,Николай Браун. На украинский Никита Шаповал, Максим Рыльский, на польский Анджей Яворский, на литовский Людас Гир Антанас Венцлова. Посреди переводчиков Вера Рич, Мартин Наг,Чжу Ци, Альдо Севирини, десанка Максимович. Адольф Черны,Аб ар Рахман аль Хамиси,Кайсын Кулиев Аалы Токомбаев,Багарт Шинкуба, Наири Зарьян, Расул Рза,Расул Гамзатов, Юван Шествалов, Микуль Шульгин. Кузебай Герд написал по мотивам стихотворения Купалы удмуртский государственный гимн. Перевод А кто там идёт? на вепский Эдуардом Бронзовым стал первой ласточкой государственной литературы[источник не указан 49 дней].
В 19091913 годах начинающий поэт обучался в Санкт-Петербурге на предварительных общеобразовательных курсах А.Черняева, затем в 1915 году проучился в Московском городском народном институте, который был основан на средства знаменитого в Российской империи золотопромышленника и мецената Альфонса Леоновича Шанявского и его супруги в 1908 году; институт находился в Москве и носил имя мецената.
Янка Купала поступил в народный университет в сентябре, но его намерениям продолжить учёбу помешала всеобщая мобилизация, объявленная в связи с наступлением Первой мировой войны. Теснее в начале 1916 года стихотворца-студента призвали в армию и тот поступил в дорожно-строительный отряд, в составе которого работал вплоть до пришествия событий Октябрьской революции.
В это время Янка Купала основался в Смоленске, работал в сфере строительства дорог, где его и застигла врасплох революционная стихия. В период с 1916 по 1918 годы им не было сотворено ни одного творения, но позже Янка Купала в собственной лирике обратился к теме выживания отдельной личности и народа в целом в годину исторического перелома. Следует упомянуть такие программные творения послевоенно-революционного периода, как Время, Для родины, Наследство, Своему народу, которые датируются 1919 годом.
После революции Янка Купала поселился в Минске. События Советско-польской войны значительно не воздействовали на образ жизни стихотворца: он пережил годовую польскую оккупацию Минска, в котором и остался жить до следующей войны.Лауреат Сталинской премии первой ступени (1941).
Янка Купала вялікі нацыянальны паэт беларускага народа
Подобный материал:
- Т. А. Валуевіч // Бібліяпанарама. 2002. Вып. С. 29-36, 64.36kb.
- Адам Міцкевіч/ Adam Mickiewicz, 122.01kb.
- Уводзіны, 209.61kb.
- Впровадження технологій енергозбереження при перевезеннях залізничним транспортом, 2798.12kb.
- Биография Детство и школьные годы (1966-1983), 527.05kb.
- План Засяленне сучасных беларускіх зямель. Фарміраванне этнічных супольнасцей на тэрыторыі, 216.17kb.
- Кароткі нарыс гісторыі культуры Беларусі, 2324.66kb.
- Про погодження Програми охорони навколишнього природного середовища м. Знам’янка, 347.48kb.
- Нацыянальны, 20.41kb.
- В. Г. Виткалов Комп’ютерна верстка, 96.61kb.
ЯНКА КУПАЛА
1882-1942
Янка Купала — вялікі нацыянальны паэт беларускага народа. Ён узняў беларускае мастацкае слова на вышыню, якой да яго не ведала літаратура беларусаў, а ягоная творчасць параўнялася з лепшымі ўзорамі сусветнай літаратуры.
Творчасць Янкі Купалы як бы канчаткова афармляе і завяршае станаўленне самасвядомасці беларускага народа, псіхалагічнага складу і філасофіі быцця.
Можна разглядаць творчасць Купалы як энцыклапедыю жыц-ця беларускага народа, бо ў ёй знаходзяць адбітак усе праявы на-цыянальнага бытавання беларусаў на стыку дзевятнаццатага і дваццатага стагоддзяў, а таксама перыяду імперыялістычнай вай-ны, трох рэвалюцый, грамадзянскай вайны, савецкай эпохі ўключ-на да Вялікай Айчыннай вайны.
Паэзію Янкі Купалы, як і ягоных паплечнікаў, выклікала да жыцця першая руская рэвалюцыя. Вуснамі найвыдатнейшых з іх — Янкі Купалы і Якуба Коласа — на ўвесь голас загаварыла са-ма Беларусь — таленавітая і прыніжаная, багатая духоўна і непры-знаная як нацыя, Беларусь, якая ў барацьбе за сацыяльнае і на-цыянальнае разняволенне народа бачыла свой светлы заўтрашні дзень.
Беларускі народ быў пазбаўлены магчымасці карыстацца зда-быткамі сваёй шматвяковай культуры, над яго мовай вісела зня-вага забароны, кнііі яго нешматлікіх пісьменнікаў, якія, нягледзя-чы на забарону, зрэдку прабіваліся ў друк, не маглі дайсці да чы-тача. Не было ні беларускіх школ, ні газет, ні выдавецтваў.
Творчая непаўторнасць вялікага мастака можа выявіцца, рэалізавацца толькі ў тым выпадку, калі адбываецца зліццё яго творчай асобы з тымі жыццёвымі з’явамі, з якімі ён кроўна звяза-ны і якія знаходзяць у ягонай душы жывы, зацікаўлены водгук. Асоба мастака не можа скласціся раней, чым узнікнуць, наспеюць такія неабходныя для мастацкай сталасці пісьменніка ўмовы, як пачуццё нацыянальнай самасвядомасці, пачуццё радзімы, народ-най годнасці.
Так, як пачаў пісаць Янка Купала, да яго не пісаў ніхто. Гэта быў нібыта сінтэз усіх папярэдніх здабыткаў новай беларускай літаратуры. 3 прыходам у літаратуру Янкі Купалы ў ёй паяўляецца цэласная канцэпцыя радзімы як гістарычна-сацыяльнага асяродка (121-122) дзейнасці народа, а таксама канцэпцыя чалавека, асобы ў яе да-чыненнях да гісторыі і будучыні грамадства.
1
Янка Купала (сапраўднае прозвішча Іван Дамінікавіч Луцэвіч) нарадзіўся ў в. Вязынка, недалёка ад старажытнага горада Заслаўя, Вілейскага павета (сёння Маладзечанскі раён Мінскай вобласці) 8 ліпеня 1882 г. (адпаведна старому стылю 25 чэрвеня, г. зн. праз дзень пасля традыцыйнага народнага свята Івана Купалы, што, відаць, паўплывала на выбар паэтам свайго псеўданіма).
Продкам паэта за нейкую выслугу перад князем Радзівілам дасталася зямля, на якой узнік засценак Пяскі, заселены сям’ёй Луцэвічаў. Але ўжо дзеда паэта «міласцівы» князь выкінуў з зямлі. Удалося заарандаваць фальварак «Камень» каля мястэчка Івя-нец (Янка Купала ў літаратурнай крытыцы. Мн., 1928. С. 12.).
Бацькі Купалы Дамінік Ануфрыевіч Луцэвіч і Бянігна Іванаўна з Валасевічаў паходзілі з дробнай беззямельнай шляхты. Дзе-ля кавалка хлеба яны былі змушаны вандраваць ад фальварка да фальварка пераважна ў межах Мінскай і часткова Віленскай гу-берні.
Паэту трэба нарадзіцца ў прыгожай мясціне. У гэтым сэнсе бе-ларускай літаратуры пашанцавала: Янка Купала, вандруючы разам з сям’ёй з месца на месца, убіраў у душу прыгожыя малюнкі, краявіды цэнтральнай Беларусі, перасечанай пагоркамі, якія плаў-на пераходзяць у даліны з іх нетаропкімі рачулкамі, пералескамі і сінімі лясамі на схілах узлобкаў.
3-за частых пераездаў будучаму паэту не прыйшлося стала на-ведваць школу ў якім-небудзь адным месцы. «Палову адной зімы вучыўся ў народнай школе ў Сенніцы, недалёка ад г. Мінска, а пасля гэтага нязначны час вучыўся ў Мінску ў прыватнай пад-рыхтоўчай школе. Бацька хацеў падрыхтаваць мяне ў рэальнае ву-чылішча. Займаўся са мной сын дырэктара Мінскага рэальнага вучылішча У. I. Самойла. Але нічога не выйшла. Нягледзячы на тое, што дырэктар прымаў мяне без экзамену, бацька парашыў не аддаваць мяне ў школу, а пакінуць на гаспадарцы… Бацька пасля шкадаваў, што не вучыў мяне. Пазней, гадоў 15—16-ці, я скончыў за адну зіму народнае вучылішча ў Бяларучах (Мінскі павет). Папраўдзе кажучы, паступіўшы ў гэтае вучылішча, я ведаў болыы, чым патрабавалася праграмай» (Купала Я. Аўтабіяграфія // Любімы паэт беларускага народа. Мн., 1960. С. 7-8.).
Будучы паэт актыўна займаецца самаадукацыяй. Яшчэ ў дзя-цінстве выяўляе ненасытную прагу да кнігі. Пазней вядомы літаратар і гісторык В. Ластоўскі, які працаваў разам з Купалам у (122-123) «Нашай Ніве», скажа аб гэтай якасці паэта так: «Ён не проста чы-таў кнігі — ён іх еў».
«Чытаць прыходзілася… усё, што магло трапіць пад руку ў глу-хой правінцыі — ад «Северо-Западного календаря» да «Філасофіі польскай Іісторыі», — успамінае паэт… — Але наогул памятаю добра, што кніга, дзе гаварылася аб цяжкай долі беднага люду, заўсёды мяне захапляла. 3 гэтага, безумоўна, вынікае, што такія аўтары, як Кандратовіч, Канапніцкая, Ажэшка (польскія), Някрасаў, Кальцоў (рускія), мяне больш за ўсё цікавілі. Пасля я захапляўся Лер-мантавым, Надсанам, Пушкіным (не асабліва)» (Купала Я. Спадчына. Мн., 1984. С. 22.).
У маёнтку Малыя Бесяды Вілейскага павета жыў пан Чаховіч. У яго першага будучы паэт пазнаёміўся з нелегальнай літаратурай, якая пераважна адносілася да паўстання 1863 г. Тут былі выданні кракаўскія, лонданскія, парыжскія і г. д.
Янка Купала напісаў некалькі аўтабіяграфій, у якіх успамінае дзіцячыя і юнацкія гады. Купала прызнаецца, што яго захаплялі творы М. Горкага, у прыватнасці аповесць «Былыя людзі», п’есы «На дне», «Дзеці сонца». Не ўтойвае ён і той акалічнасці, што пас-ля твораў класічнай літаратуры «захапіўся, што называецца, сімва-лістам Андрэевым, Салагубам, з польскіх — Пшыбышэўскім» (Там жа.).
Варта сказаць, што літаратурныя захапленні для Купалы як па-эта асаблівага значэння не мелі. Ягоны самабытны, глыбокі, не-паўторны талент мала паддаваўся пабочнаму ўздзеянню. Другая справа, што ў паасобных выпадках які-небудзь твор іншага пісьменніка супадаў з унутраным настроем паэта, тады некаторыя сляды такога ўгшыву можна знайсці як у змесце, так і ў форме.
Паэт прызнаецца, што найболыны ўплыў на яго яшчэ ў мален-стве зрабілі беларускія народныя казкі. Калі сям’я паэта жыла ў Прудзішчы, на бацькавай арэндзе працаваў парабак Пясляк. Ён ведаў мноства казак, расказваў іх цікаўнаму, дапытліваму хлапчуку нават у той час, калі араў поле. «Я хадзіў за ім, як варона, і слу-хаў», — успамінае паэт. Другі такі змыслы апавядальнік трапіўся на Ішіяху будучага паэта, калі сям’я жыла ў Селішчы.
Народныя песні, прыказкі, пагаворкі, казкі, народныя мастац-кія скарбы, назапашаная вякамі філасофія народнага жыцця — тыя крыніцы, з якіх паэт чэрпаў да канца жыцця.
Па ўспамінах паэта, ён пачаў пісаць у 1903 ці 1904 г. Першы верш быў напісаны ў Селішчы. Ён быў прысвечаны імянінам сястры. Відаць, меў верш смяшлівыя, іранічныя ногкі, бо сястра злавалася.
Спачатку Купала піша вершы на польскай мове. Але вось трапляюць яму ў рукі беларускія кнігі (магчыма, пасля знаёмства з пісьменнікам Ядвігіным Ш. (Антонам Лявіцкім)), і, як прызнаецца паэт, «усё маё пісанне «пайшло насмарку». Купала ўсведамляе, што пісаць павінен па-беларуску, што гэта ягонае сапраўднае прызнанне. (123-124)
«Першы верш на беларускай мове, — успамінае паэт, — на-пісаў, калі можна так сказаць, выпадкова. Ехаў я ў Мінск. На-перадзе ехалі вядомыя мне паненкі вышэйшага, чым мой, класа. Раптам яны вываліліся з павозкі даволі ў пікантных паставах» (Купала Я. Спадчына. С. 25.).
Лёс вандроўнікаў… У 1883 г. бацька паэта служыў у маёнтку Юзэфова ў памешчыка Багдановіча. У 1887 г. — у маёнтку Косіна, у 1889 г. — у маёнтку Сенніца памешчыка Турчынскага. У 1890 г. ён развітваецца часова са становішчам найміта, купляе каня і ездзіць некаторы час фурманам у Мінску. У 1891 г. зноў пераязджае на арандаваную зямлю пана Жаброўскага, а ў 1895 г. — у фальварак Селішча.
У 1902 г. бацька паэта памірае, пакінуўшы на руках жонкі се-мярых дзяцей. Старэйшы сярод іх — Янка. Клопаты аб сям’і кла-дуцца на яго яшчэ не падужэлыя плечы. Праз паўгода ў сям’ю прыйшло новае няшчасце: за адзін тыдзень ад шкарлятыны памёр адзіны Янкаў брат і дзве сястры.
На першы погляд паэзія Янкі Купалы- мала ўтрымлівае бія-графічных момантаў. Але гэта толькі на першы погляд. Хоць купа-лаўскія вершы — дзесяткі, нават сотні іх — прасякнуты «калектыў-нымі, масавымі эмоцыямі», ёсць у гэтых пачуццях і асабістыя ма-тывы. Бясконцыя жабрачыя вандроўкі, смерць, якая выкасіла ледзь не палавіну сям’і, не маглі не адбіцца на лірыцы Купалы. Нягоды асабістыя ён як бы праецыруе ўвогуле на сялянскае жыц-цё. Словамі незнаёмага ў драматычным абразку «На папасе» паэт скажа: «Аж бацьку гора з ног зваліла, — пайшоў на той свет без пары; у год капай зноў тры магілы: злёг брат і дзве зляглі сястры» (VI, 159) (Купала Я. Зб. тв.: У 7 т. Т. 6. Мн., 1976. С. 159. У далейшым спасылкі на гэта выданне даюцца ў тэксце. Рымская лічба абазначае том, арабская — старонку.).
Пазней, у зменлівыя, віхурныя дні 1918 г., успамінаючы горкую маладосць, паэт напіша:
Мне мудрасці кніжнай не даў бог пазнаці,
Мой бацька не мог даць раскошаў такіх —
Наўчыўся я слоў бсларускіх ад маці
I дум беларускіх без школы і кніг. (IV, 65)
Нялёгкімі былі шляхі-пуцявіны Купалы. Нейкі час ён працуе на гаспадарцы, а потым ідзе ўпрочкі. 3 восені 1905 г. паступае практыкантам на бровар у вёсцы Сёмкава Мінскага павета. Праз два гады ён ужо памочнік вінакура ў в. Яхімоўшчына, а затым на гэтай жа пасадзе ў маёнтку Дольны Сноў Навагрудскага павета Мінскай губерні. Гаворачы пра работу на броварах, паэт зазначае, што зазнаў там вялікага гора, бо праца была ледзь не катаржная.
15 мая 1905 г. у Мінскай газеце «Северо-Западный край» быў надрукаваны першы верш Я. Купалы «Мужык». Дзень гэты мы (124-125) адзначаем звычайна як пачатак літаратурнай творчасці вялікага нацыянальнага паэта.
Названы верш здзіўляе сваім трыбунным гучаннем, баявой, узнёслай інтанацыяй, і хоць лексікай, вобразамі ён пераклікаецца з вядомым вершам Багушэвіча «Дурны мужык, як варона», але ўспрымаецца як з’ява якасна новая.
Сапраўды, матывы, якія сустракаліся ў паэзіі Багушэвіча, нібы перавандравалі ў купалаўскую лірыку («Я мужык-беларус», цыкл вершаў «Аб мужыцкай долі» і інш.).
Паэзія Купалы, як і Багушэвіча, на першым часе наскрозь са-цыяльная, грамадзянская, матывы мужыцкай нядолі, злыбяды, цяжкай беспрасветнасці жыцця займаюць у ёй вялікае месца. 3 верша ў верш у шматлікіх варыяцыях паўтараецца, па сутнасці, адна і тая ж думка: жыць так, як жыве селянін-беларус — у гола-дзе, холадзе, вечнай нястачы, зняважаным, забітым, пазбаўленым чалавечай годнасці, — далей нельга.
Восенню 1908 г. Янка Купала пакідае працу на вінакурні на Навагрудчыне і перабіраецца ў Вільню, дзе працуе ў «Нашай Ніве», а каб падтрымліваць сябе матэрыяльна, служыць бібліятэ-карам у бібліятэцы Даніловіча (ні ганарараў, ні якога-небудзь заработку ў рэдакцыі паэт не атрымлівае, хоць фактычна ўся работа па праўцы, апрацоўцы рукапісаў, вычытванні карэктуры ляжыць на ім). «Працаваў ён тады ганарова ў рэдакцыі («Н. Н.»), дзе правіў усе вершы, прысланыя ў «Нашу Ніву». Праца гэта рабілася вечарамі. Іншы раз ён браў папку з сабой ці то дадому, ці на месца свае платнае працы ў бібліятэку Б. Даніловіча «Знанне», якая мясцілася на Юр’еўскім праспекце, 4. Там, між іншым, часта адбываліся і нашы беларускія рэпетыцыі.
3 натуры маўклівы, задуменны, неразгаворлівы, Я. Купала рэдка калі прымаў удзел у спрэчках. «Затое сам заўсёды ўважліва прыслухоўваўся, каб не прапусціць ніводнага слова. 3 кнігаю ён ніколі не разлучаўся…»
У 1909 г. паэт едзе ў Пецярбург на агульнаадукацыйныя курсы Чарняева. Прафесар Пецярбургскага універсітэта Браніслаў Ігна-тавіч Эпімах-Шыпіла запрасіў Купалу да сябе на кватэру, аддаў у поўнае ягонае распараджэнне пакой, забяспечваў на правах члена сям’і харчаваннем, уносіў плату за права вучыцца на Чарняеўскіх курсах і нават ахвяраваў знакамітаму кватаранту пэўную суму грошай на кішэнныя выдаткі. Адначасова з вучобай на курсах (залікаў, экзаменаў паэт не здаваў, толькі слухаў лекцыі) паэт працуе ў выдавецкай суполцы «Загляне сонца і ў наша аконца».
Пецярбургскі перыяд жыцця (1909—1913) быў для Купалы ча-сам ягонага творчага ўзлёту. Паэт не толькі значна пашырыў, па-глыбіў навукова-культурны кругагляд, пазнаёміўся з коламі пера-давой студэнцкай моладзі, некаторымі пісьменнікамі (У. Г. Ка-раленкам, А. Карынфскім), ён вырас творча. Менавіта ў Пе-цярбурзе былі напісаны многія выдатныя творы Купалы, якія сталі вехамі ў развіцці беларускай літаратуры. (125-126)
Па суботах на кватэры прафесара Б. Эпімах-Шыпілы збіралася моладзь. Да 6 гадзін вечара стол быў накрыты. У Беларускім наву-крва-літаратурным гуртку студэнтаў Санкт-Пецярбургскага універ-сітэта было 35—40, пераважна маладых, асоб.
Янка Купала з’яўляўся гадзін у 11 вечара стомлены, знясілены, бо, адпрацаваўшы ў выдавецтве, апошнія пяць вячэрніх гадзін слу-хаў лекцыі на Чарняеўскіх курсах.
«Суботнікі» Купала любіў.
— Выбачайце, што затрымліваю, — звычайна гаварыў ён. — Я вам прачытаю свой верш.
Першы зборнік Янкі Купалы «Жалейка» выйшаў у 1908 г. у Пецярбурзе. Вучачыся на Чарняеўскіх курсах, паэт напісаў творы, якія склалі змест наступных двух зборнікаў — «Гусляр» (1910) і «Шляхам жыцця» (1913), якія таксама былі выдадзены ў Пе-цярбурзе. За гэты перыяд ён стварыў паэму «Бандароўна», драма-тызаваную паэму «Сон на кургане», камедыю «Паўлінка», драму «Раскіданае гняздо» (Сушынскі Я. Купала ў Пецярбурзе // Успаміны пра Янку Купалу. Мн., 1982. С. 34—35.).
«Вялікай падзеяй і для самога паэта і для ўсёй пецярбургскай беларускай грамадскасці была першая пастаноўка «Паўлінкі» ў за-ле «Пальма» па Максімільянаўскім завулку, д. 18 у лютым 1913 го-да. Ролю Паўлінкі выконвала Паўліна Мядзёлка… Быў запрошаны фатограф, які сфатаграфаваў на сцэне арганізатараў вечара, арты-стаў, харыстаў, запрошаных дарагіх гасцей разам з Янкам Купа-лам» (Там жа. С. 35.).
Ужо ў першым зборніку «Жалейка», карыстаючыся мастацкім прыёмам пераўвасаблення, паэг выступае ад імя мужыка. У боль-шасці сваёй такія вершы нагадваюць разгорнутыя маналогі селя-ніна-беларуса, які гаворыць пра сваю нядолю, прымус з боку па-на, казны, бясконцыя цяжкасці, нягоды, пакутніцкія выпраба-ванні, якія пасылае яму лёс.
Многа разоў паскардзіцца герой паэзіі Купалы на вузкі свой загон, на нястачу хлеба, солі, вопраткі, абутку для дзяцей, жонкі, на тое, што казна падціскае падаткамі, што цяжка зарабіць капей-ку на старане, пракарміць шматлікую сям’ю.
За паласой паэзіі канкрэтных, матэрыяльна-рэчавых уяўленняў і жаданняў ідзе другая, адухоўленая паэтыкай фальклору, дзе ў наяўнасці абагульненыя народнай фантазіяй вобразы долі, бяды, лёсу, смерці. За ўсім гэтым стаіць прывабны прывід волі — яе прагне герой ўсімі сіламі душы, сэрца; воля ўяўляецца той зман-лівай краінай, дасягнуўшы якой, герой адразу пазбавіцца нягод і згрызот.
«Людзьмі звацца» азначае для паэта і ягонага героя перш за ўсё выракчыся сацыяльнага і нацыянальнага прыгнёту, ажыццявіцца чалавечаму ў чалавеку. (126-127)
Каб як пражыці, голад змагаці,
Павінен забыцца на ўсё —
На светляныя душы парывы,
На ўсё чалавентва сваё. (I, 48)
Па характары таленту Купала — паэт маштабнага мыслення, струны яго душы найболын чула адгукаліся на ўсё вялікае, знач-нае, яркае і выключнае ў жыцці. Вядома, такі талент ва ўсю моц можа праявіцца толькі ў тым выпадку, калі ў самім жыцці ёсць спрыяльныя ўмовы для гэтага. Эпоха першай рускай рэвалюцыі на Беларусі была іменна такім часам: рух сацыяльны, аграрны супаў з нацыянальна-вызваленчым.
Пры поўным разладзе мары і жыцця пачаў Купала свой па-этычны шлях. «Маладыя гады мае прайшлі страшэнна пагана, — успамінае паэт у аўтабіяграфіі. — Чытанне ўсякіх кніжак без раз-бору — а чытаў я іх вельмі многа — разбудзіла маю фантазію; у душы маёй заўсёды быў нейкі пякельны разлад. Ніж не мог я па-гадніць акружаючае рэальнае жыццё са светам думак, фантазій, якія пачэрпнуў з кніг» (Купала Я. Аўтабіяграфія // Пяцьдзесят чатыры дарогі. Мн., 1963. С. 329.).
Купала не памыляецца: у яго лірыцы, якая складае змест першага зборніка «Жалейка» ды і ў пэўнай ступені другога «Гусляр», на кожным кроку сутыкаецца балючы смутак, які дахо-дзіць да трагізму, да надрыву. У кожным вершы боль гіпертра-фіраваны, узведзены ў абсалют, у адчуванне поўнай дысгарма-нічнасці, разладу паміж жыццём і марай.
У 1910 г. у артыкуле-аглядзе, змешчаным у «Нашай Ніве», Максім Багдановіч пісаў пра Купалу: «Пачаў ён з шурпатых вершаў, амаль не зусім зліваўшыхся з тагачасным слоем бела-рускай паэзіі; напісаныя пад Бурачка, залішне расцягненыя, слаба апрацаваныя з боку формы і мовы, яны ўвесь час перапявалі некалькі адных і тых жа тэм… Захоплены абразом прападаючай Беларусі і лічачы, што пясняр перш за ўсё павінен быць гра-мадзянінам, ён усю ўвагу звяртаў на тое, што казаў, не цікавячыся зусім, у якія формы і як выліваліся яго думкі. I што б там ні было, а ўсё ж такі ён будзіў гэтымі вершамі душы чатачоў, дый не толькі таму, што ліліся яны з шчырага сэрца і ў роднай мове: не, і тады ўжо ў яго творах відаць быў незвычайны паэтычны талент…» (Багдановіч М. Поўн. зб. тв.: У 3 т. Т. 2. Мн., 1993. С. 186.)
Сапраўды, матывы, якія сустракаліся ў паэзіі Багушэвіча, нібы перавандравалі ў купалаўскую лірыку, яны амаль цалкам вызнача-юць змест, танальнасць першага зборніка «Жалейка», у значнай меры характарызуюць тэматыку, матывы «Гусляра», водгаласы іх мы знаходзім нават у трэцяй кнізе паэзіі Купалы — «Шляхам жыцця», якая была вяршыняй, найвышэйшым узлётам лірыкі Ку-палы. (127-128)
I ўсё ж варта адразу сказаць, што нават у першых сваіх творах, як, напрыклад, у вершы «Мужык», Купала пайшоў далей свайго папярэдніка. Багушэвіч рабіў націск толькі на бядотным, гарот-ным становішчы свайго героя селяніна-мужыка, яго бяспраўнасці, чалавечым прыніжэнні, не бачачы і не шукаючы выйсця з-пад гэ-тага спрадвечнага прыгнёту. Купала не задавольваецца толькі пла-чам, крыўдай, праклёнам жыццю. Ягоны герой усведамляе сваю сілу, з верай, надзеяй, нават з упэўненасцю глядзіць у будучыню:
Але хоць колькі жыць тут буду,
Як будзе век тут мой вялік,
Ніколі, браткі, не забуду,
Што чалавек я, хоць мужык.
I кожны, хто мяне спытае,
Пачуе толькі адзін крык:
Што хоць мной кожны пагарджае,
Я буду жыць! — бо я мужык! (I, 18)
Новы час патрабаваў новых песень. Лірыка Янкі Купалы ўзнялася на хвалях першай рускай рэвалюцыі, адбіла яе ўзлёты і спады. Не толькі верш «Мужык» нясе ў сабе бунтарскія матывы і настроі, але і многія іншыя, такія, напрыклад, як славуты верш-гімн «А хто там ідзе?», «Перад вісельняй», «Там», «Песня званара» і інш.
Першы перыяд творчасці Янкі Купалы завяршаецца зборнікам «Жалейка», выдадзеным ў Пецярбурзе выдавецкай суполкай «За-гляне сонца і ў наша аконца». М. А. Някрасаў пісаў пра сябе: «Но мне избыток слёз и жгучего страданья отрадней мертвой пустоты» (Корман О. Лирика Некрасова. Воронеж, 1964. С. 26.). Лірыка зборніка «Жалейка» сацыяльная наскрозь, яна ўся як бы набрыняла сялянскім потам, слязьмі, беларускім горам-бядою. Купала ў першым сваім зборніку застаецца сялянскім, вяс-ковым паэтам, агульнанацыянальныя матывы ў яго лірыцы яшчэ толькі-толькі праглядваюць. Не зважаючы на крытыкаў, якія не раз папракалі паэта за аднастайнасць матываў яго музы, вар’іра-ванне тэмы пакут, сялянскіх, мужыцкіх нягод, ён мужна, з тыта-нічнай настойлівасцю працягвае работу ў гэтым напрамку. Беззя-мелле, страшэнная неўладкаванасць сялянскага жыцця, прыніжа-ная чалавечая годнасць селяніна-беларуса, зрэшты — няхай сабе толькі ў паасобных вершах — трагедыя народа, якому адмаўляюць у праве называцца народам, — вось тое кола матываў, ідэй, якія характарызуюць першы купалаўскі зборнік.
Паэзія Купалы, як і муза «помсты і смутку» М. А. Някрасава, развівалася ў рэчышчы пашырэння тэм, матываў, ідэй дэма-кратычкай паэзіі, выяўляла складанасць, супярэчлівасць «шматаб-лічнасць» народнага жыцця. «Някрасаў — народны паэт, які «рэд (128-129) кім чуццём адчуваў рускае жыццё» (Корман О. Б. Лирика Некрасова. С. 26.), — сказаў А. С. Ляскоў. Тое самае можам сказаць пра Янку Купалу, які ніколі не спыняўся ў сваім творчым развіцці, паказваючы родны народ на розных гіста-рычных перавалах ягонай жыццядзейнасці.
Янка Купала — не застыглы ў мастацкіх прыёмах і сродках па-эт. Яго майстэрства расце, удасканальваецца. Але адчуванне пуль-су народнага жыцця ў ягонай творчасці застаецца нязменным. Бе-ларускі народ як цэласнасць становіцца пастаянным героем купа-лаўскай творчасці, галоўным прадметам ягонага роздуму.
Купала ўзышоў да вяршынь паэзіі менавіта дзякуючы таму, што сваю горкую беларускую бяду ўзняў на паказ усяму свету, што, малюючы саламяную вёску, яе побыт, жыхара-селяніна, ён думаў адначасна пра ўвесь народ, пра чалавецтва наогул, пра сэнс жыцця чалавека.
У 1908 г. Янка Купала заканчвае работу над паэмай «Адвечная песня», якую заўважыў М. Горкі і ў пісьме да літаратара А. С. Ча-рамнова раіў перакласці яе на рускую мову.
«Адвечная песня» завяршае, па сутнасці, першы перыяд твор-часці паэта. Тут тыя ж вобразы, матывы, праблемы, што і ў зборніку «Жалейка», толькі ўзятыя «буйна», маштабна, узнятыя на вышыню філасофскага абагульнення, пададзеныя на скрыжа-ванні рэальна-бытавога плана і ўмоўна-фантастычнага.
Гэта быў перыяд падаўлення першай рускай рэвалюцыі, калі настроі песімізму, безнадзейнасці выцеснілі матывы ўздыму, бун-тарнасці, веры ў лепшую будучыню. У рускай літаратуры паяў-ляецца драма Л. Андрэева «Жнзнь человека», прасякнутая адчаем, адчуваннем беспрасветнасці жыцця. Піша падобныя творы польскі пісьменнік С. Выспяньскі.
«Адвечная песня» — твор высокага філасофскага гучання, дзе знаёмыя сацыяльныя матывы, героі як бы ўзняты над часам і прасторай, як бы пастаўлены на п’едэстал вечнасці. Вядома, гэта «вечнасць» мае самыя звычайныя, «зямныя» карані і вытокі.