Сочинение на тему лирика янки купалы

О поэзии Янки Купалы

Янка Купала — поэт
яркого лирического таланта. Все,
что написано им, —стихи, поэмы, стихотворные
повести— проникнуто лиризмом, горячим
чувством поэта-гражданина, борца за
интересы народа.
Лирика Купалы трогает своей народностью,
простотой, искренностью выраженных
чувств. Янка Купала был великим мастером
художественного слова.

И все же, когда мы
говорим о лирике Купалы, мы отдаем дань
восхищения не только мастерству. Мы
встречаемся здесь с чем-то большим, чем
талант, умением. Пытаясь раскрыть
своеобразие Купаловской лирики, следует,
вероятно, говорить прежде всего о
направлении таланта, о
способности поэта «слушать» свое
время. Янка
Купала пришел в литературу в годы, когда
менялось течение всей мировой истории.
Таким даром надо уметь воспользоваться.
Купала в высокой степени обладал
способностью почувствовать человеческое
содержание происходящих исторических
перемен, способностью передать все
движения души человека, стоящего на
перекрестке дорог истории.

Купале выпала
задача, которую мог выполнить только
лирический поэт, — жизнь белорусского
народа в переломный период истории,
рождающуюся новь он показал миру через
призму человеческой души, выразил
тончайшие оттенки мыслей, стремлений,
чувств своего героя.

Лирика Янки Купалы
тематически разнообразна.
Жизнь и труд народа, мир природы,
философские размышления, мысли о
предназначении поэзии и о любви — таков
круг лирических переживаний поэта.
Но и размышления о доле народной, и мир
природы, и движения человеческой души,
и будничные явления жизни — все
раскрывается в его поэзии только через
человека, все преломляется сквозь призму
его раздумий, переживаний.

Поэзия Я.Купалы
насквозь гражданственна, социальна.
Поэт, поднявшийся на гребне революционной
волны из народных низов, отразил в своих
стихах вековую ненависть народа к своим
угнетателям, его мечту о счастливой
жизни, «о радостном крае». В его
стихах крестьянин сам поведал миру
правду о себе. Поэт пишет о горькой доле
трудящегося белоруса — бедняка,
безземельника, который страдает от
социального и национального гнета, от
голода, бесправия, тяжелого непосильного
труда. Но рядом с этой жестокой правдой
поэт показывает и другую: в сознании
темных и нищих людей произошли глубокие
изменения. Они захотели «людьми
зваться», они обрели чувство
человеческого достоинства, многие из
них поняли, что право на человеческую
жизнь должны сами отстоять в борьбе.

Главный герой
поэтических произведений Купалы —
человек из народа, человек труда, глазами
которого поэт видит мир, — предстает
перед нами не только как жертва
существующего социального порядка.
Герой купаловской лирики живет сложной
внутренней жизнью, ему доступна широкая
гамма чувств, он способен задуматься
над долей своей и своего народа. Купала
сумел в человеке труда найти источник
подлинной поэзии, раскрыть за внешними
подробностями его сурового быта богатую
духовную жизнь.

В стихотворениях
«Мужик», «Я мужик-белорус», «Из
песен белорусского мужика»,
«Пробуждение», «Мысли» и многих
других утверждается человеческое
достоинство трудового крестьянина.

Стихотворение «А
кто там идет?» потрясает поэтической
силой, с какой выражены чувства миллионов
бесправных угнетенных людей, разбуженных
революцией. М.Горький назвал это
стихотворение суровой и красноречивой
песней, гимном белорусского народа

А кто там идет по
болотам и лесам

Огромной такой
толпой? —

Белорусы.

А что они несут на
худых плечах,

Что подняли они
на худых руках? —

Свою кривду.

1905—1907
гг.

(
Перевод М.Горького)

В своих гневных и
суровых стихах Купала не только изображал
картины беспросветной нужды и страданий
обездоленного белорусского мужика—бедняка,
но и призывал к беспощадной расправе с
тиранами-угнетателями, выражая уверенность
в победе народа.

Пусть противятся
тираны —

В ноги к ним не
ляжем,

Кровью вымоем
поляны,

Но свое докажем.

(«Расшумелся
лес зеленый» Перевод М.Исаковского).

Скорбь и печаль в
его стихах тесно переплетались с
ненавистью к угнетателям, картины нужды,
бесправия вызывали в душе поэта гневный
революционный протест. В этом большая
действенная сила стихов, вошедших в
книги «Жалейка», «Гусляр»,
«Дорогой жизни».

Лирика Купалы не
чуждается того, что мы обычно называем
политическими лозунгами, декларациями,
она гражданственна в самом высоком
смысле слова, ибо неразрывно связана с
событиями общественной, политической
жизни. Аграрный вопрос был осью
политической жизни России; на окраинах
империи остро стоял и национальный
вопрос.

Купала как раз
и являлся поэтом угнетенной «мужицкой»
нации, носителем ее освободительных
стремлений, как социальных, так и
национальных.

С первых шагов
своей поэтической деятельности Янка
Купала ведет ожесточенную, мужественную
борьбу за право творить на родном языке,
за свои эстетические принципы. Это была
борьба за право белорусского народа
иметь свою национальную, подлинно
народную культуру и литературу. Первый
сборник Купалы «Жалейка» открывается
стихотворением «Я не поэт», в котором
утверждается право белорусского народа
на свою поэзию.

Нету страны, где
бы, песней согрета,

Доля народа поэтов
не знала.

У белорусов же нет
и поэта.

Пусть уж им будет
хоть Янка Купала.

(Перевод
Вс.Рождественского)

Проблема — поэт
и народ — поставлена уже в ранней лирике
Купалы и находит дальнейшее развитие
в его поэмах и драматических произведениях.
Вслед за стихотворением «Я не поэт»
идут другие «песни о песнях»,
содержащие поэтическое кредо поэта,
раскрывающие его мысли о предназначении
поэта и поэзии.

Песни «нужны
народу, как хлеб», но только такие
песни, которые связаны с жизнью народа,
помогают ему бороться за лучшее будущее.

Купала смотрит на
поэзию как на бескорыстное, самоотверженное
служение народу. Не желание славы, не
стремление к личному благополучию, а
любовь к родному краю, к бесправному
народу заставила Купалу взяться за
перо. Мотивы и образы его поэзии, по
словам поэта, навеяны окружающей
неприглядной действительностью. И не
его вина, если нередко «песни плачут»,
если в них много скорби. Даже в наиболее
грустных песнях Купалы рядом с печалью
звучит гневный протест против социальной
и национальной несправедливости.

Поэт, в понимании
Купалы — вожак народа. Поэт должен
хорошо знать жизнь своего народа, жить
всеми его помыслами и стремлениями,
«сердца миллионов подслушать удар»
— об этом говорят многочисленные «песни
о песнях» Купалы («Я не поэт, «Для
кого вы, песни», «Плачут мои песни»,
«Песня о песнях», «На жалейке»,
«Песня моя», «Пойте, песни!»,
«Родное слово», «Полети, моя
мысль…», «Чего хотите вы, панове?»,
«Гусляр», «Гусли—самогуды»,
«Родные песни», «Я не для вас»).

Купала хочет, чтобы
его слово стало оружием в борьбе за
освобождение родины от социального и
рационального рабства. И верный своему
призванию народного вожака, он не уставал
и в самые тяжкие годы будить своих
соотечественников, еще и еще раз внушать
народу: «Не обломки, не обноски — вы
народ могучий».

Тема родины, тема
пробуждения национального самосознания
проходят через многие произведения
Я.Купалы. В
стихотворениях дооктябрьской лирики
(«Выйди…», «Молодая Беларусь»,
«Отчизна») и в послеоктябрьской
лирике («Наследство» и другие
стихотворения) проявляется глубокое
чувство любви поэта к своей родине. В
стихотворении «Выйди…» (1912 г.) при
помощи аллегорических образов «северного
ветра», «зверей с запада» поэт
создает правдивую картину безрадостного
прошлого своей родины. Он подчеркивает
жизнестойкость белорусского народа,
его неуклонное стремление к свободе.

Северный ветер
свистел над тобою,

Ветви ломал, нагибая
сосну,

С запада звери к
нам шли чередою

Рвать твою грудь…
ты осталась живою.

Выйди, чтоб
встретить весну!

Стихотворение
«Наследство» (1918 г.) проникнуто
горячей любовью поэта ко всему, что
входит в понятие «родина». Ее образы
и картины являются для него самым
драгоценным сокровищем.

Мне испокон веков
дано

Наследство
драгоценное,

Как ласка матери,
оно

Всегда со мной,
нетленное.

(Перевод
А.Андреева).

Волновавшие всегда
поэта вопросы национальной независимости
своей родины звучали во многих
произведениях и послеоктябрьского
периода его творчества. «На сход!»,
«Белорусские сыны», «На нашем…»,
«Поезжане». Это стихи удивительной
силы. Написанные в то время, когда
Беларусь переживала военную интервенцию,
они выражают боль поэта за плененную
землю предков, за горькую долю ограбленного
народа. Но есть в них и призыв к борьбе,
осуждение пассивной позиции тех, кто
только ждет освобождения, но не участвует
в борьбе сам.

На нашем покосе

Гадюки шипят.

Никто их не сбросит

В болото назад.

(«На
нашем…» Перевод Вс. Рождественского)

Нельзя по-настоящему
понять Купалу, не приняв во внимание
«топографического» своеобразия
Беларуси, особого очарования ее
«курганных» ландшафтов. Курганы и
развалины древних замков, загадочная
таинственность прошлого будили
воображение поэта. Поэт интуитивным
чутьем художника пытался познать эти
таинственные страницы прошлого своего
народа и, переделав их по законам
романтического вымысла, раскрыть в
своих произведениях.

В сборниках
«Гусляр», «Дорогой жизни»,
«Наследство» Купала
активно разрабатывал одну из главнейших
идей своего творчества — идею национальной
самобытности народа, его прошлого, его
исторической судьбы.
К теме прошлого своего народа Купала
обращается в своих поэмах 1910-х годов
«Курган», «Бондаровна», «Могила
льва». Это поэмы о легендарной
героической истории народа, о мужественных,
смелых, сильных духом людях, которые
жертвуют своей жизнью во имя свободы.

Поэзия труда,
отношений человека и природы —
существенные внутренние темы творчества
Купалы. Поэт,
столь часто изображавший в грустных
или гневных стихах тяжелый, беспросветный
труд своего нищего народа, одновременно
создал поэтически выразительные картины
земледельческого труда. «Гордо, как
царица в золотой короне», шествует
по полю молодая крестьянка («Жница»).
Но рядом — изображение тяжкой летней
работы в поле в «Песне жней». Поэт,
которому хорошо знаком труд на бедной,
нищей «земельке», нарисовал образы
крестьян в стихотворениях «Косцам»,
«Пахарю», «Из песен о весне»,
«Приветствие». В измученных лишениями
и непосильным трудом людях видит поэт
залог будущего своего народа. «Такая
в нем сила — захочет, и будет весь мир
перевернут», — говорит о сеятеле
Купала в стихотворении «Из песен о
весне». Здесь выражены сокровенные
чувства поэта. Доля народная, в
представлении поэта, тесно связана с
трудом и силой этого нищего пахаря.

Позднее в поэме
1913 года «Она и я» также опоэтизирован
труд земледельца. Герои этой поэмы жили
на лоне ласковой матери природы, богато
осыпавшей дарами своих детей.

По иным законам
складываются отношения природы и
человека в поэме «Над рекой Орессой».
Люди объявили войну старому Полесью,
пошли в наступление на пески и болота.
Плодородную землю и новую жизнь им
приходится отвоевывать у природы
тяжелым, упорным, неустанным трудом.

Новое отношение
к труду, счастье творчества, новые связи,
складывающиеся между людьми в обществе,
— все эти понятия обрели жизнь в
произведениях Купалы середины 30-х годов.

Купала — мастер
пейзажной лирики.
Но менее всего к его пейзажам подходит
определение — зарисовка с натуры.
Природа живет в его стихах сложной
жизнью, она радуется, печалится, плачет,
навевает думы, наполняет душу покоем и
волнует, рождает мечты. Все в природе
видится поэту каждый раз по-другому —
в зависимости от охватившего его душу
чувства. Например, в стихотворениях
«Ольха», «Песня», «Бор» мы
видим деревья, слышим шум их ветвей. Но
как различны эти пейзажные этюды по
своему характеру и настроению! Мы
попадаем каждый раз в иной мир: то дерево
рассказывает о старости и одиночестве,
то — о радостях любви, а шум бора наводит
на размышления о несправедливом
устройстве жизни. Окрашенным чувствами
и переживаниями человека предстает мир
в поэзии Янки Купалы.

Светлое восприятие
жизни характерно для многих лирических
произведений Купалы.
Я.Купала — поэт-оптимист.
Купала нерушимо верил, что свобода для
его народа наступит. Веру поэта в счастье
страны питали лучшие качества народа.
Эта вера проявилась в его стихах, в
обращении поэта ко всему светлому,
солнечному, возвышенному в народной
душе.

Солнечность, как
настроение, как выражение надежды и
веры в добро и счастье, создает
эмоциональный колорит многих и многих
стихов. Таким «солнечным» оптимизмом
отличается сборник стихов «Дорогой
жизни» (1913г.)

В «Гусляре»
(1910 г.) «молодое солнце» «жить
боится» в бедной хате мужика. В стихах
Купалы, созданных позднее, солнце
«смелеет», и вот уже влюбленное,
полное веры сердце поэта рождает
песенно-прекрасные образы солнце-подобных
людей.

Спи, дивчина, пока
солнце

Не сверкает над
долиной;

А как солнце на
оконце

Луч свой кинет —
встань дивчина!…

Вся пронизанная
светом,

Взором весь простор
окинув,

Выйди к ясной доле
этой,

Солнцу ровная
девчина!

(Перевод
А.Прокофьева)

А еще чаще солнце
используется поэтом как торжественно-возвышенный
символ, рядом со звездами, факелом,
светочем:

Бестрепетно взяв
солнце в руки,

Нести, как факел,
в чьем огне

Сгорят бесследно
наши муки,

Все горе в нашей
стороне.

(Перевод
Н.Кислика)

Образы и настроения,
трагические по существу, соседствуют
с просветленным чувством, с настроением
самого искреннего расположения к людям,
к миру.

На протяжении
всего творчества Купала стремился к
единству законов социальной справедливости
и морально-эстетических идеалов народа.
Художник реалистического взгляда на
жизнь, он не отделял прекрасного от
практического и в одном стихотворении,
изображая побитую градом бедняцкую
полоску, писал: «Ни красы ни умолота»…
Красота стоит рядом с пользой.

Купала —
поэт-гуманист.
Самая главная отличительная черта его
поэзии — высокая человеческая мера,
боль о человеке и его судьбе.

В разрыве
действительности и идеала поэт видел
трагическое положение человека в мире
наживы и денег и реагировал на этот
трагизм, на этот упадок человека весьма
болезненно и остро. Глубоко страдая,
писал Купала о современном ему обществе,
где «человек человеку зверь».
Трагически переживал он обособленность
и разобщенность людей: «Люди всеобратней
славы не знают, к боли чужой равнодушны…»

И не было для Купалы
перспективы печальней той, что рисовало
воображение: «Будешь ты, как колос
посреди стеблей…». И не было для него
счастья большего, чем возможность
сказать молодым на свадьбе: «Вышла
радость вам обоим, сердце видит сердце».
И обратиться ко всем и каждому: «Пусть
сердце сердца не боится, Душа с душою
пусть поет…»

Купала, поэт-гуманист,
жаждал внимания к каждому отдельному
живому существу. Он создал стихотворение
о матери, качающей колыбельку «в
почерневшей избе», о птице, чье
гнездышко разбросал «ветер жестокий»,
о липе, которая заводит песнь о матери
и о птице, и заключил его такими строками:

Люди проходят
шумной толпою,

Ссорясь, любя,
ненавидя,

Пташки несчастной,
матери бедной,

Липы зеленой не
видя.

(Перевод Л.Хаустова)

Цикл «Песни
войны» — о первой мировой войне
1914-1918 годов — многое нам скажет о
Купале-гуманисте, о Купале — убежденном
противнике войн, когда «искать уже
правды нечем, только порохом да мечом».

Достигнув вражеских
полей

И всходы потоптав
конем,

Оборотись к земле
своей

И вспомяни свой
отчий дом.

(Перевод Н.Кислика)

«Доблесть»
одного солдата как бы перечеркнута
напоминанием о покинутых родных местах,
сожженных «доблестью» другого.
Купала понимал: если бы тому, чужому
солдату почаще напоминали, что и его
землю испепелит война — возможно, не
было бы и войны, этого страшного ада,
где бушуют «кровавые бури».

Высота и страстность
гуманистического идеала роднят Купалу
с такими поэтами, как Иван Франко, Леся
Украинка, Ованес Туманян, Ян Райнис и
другие выдающиеся представители
национальных литератур России начала
ХХ столетия.

Выявляя свою любовь
к человеку, Купала рисовал, каким должен
и может стать человек, и это было не
слабостью, а силой Купалы, той важнейшей
в своем значении купаловской нотой,
которая не раз отзовется эхом из будущего
без лжи, неравенства и насилия.

Не так даўно мы скончылі публікацыю серыі матэрыялаў аб усіх Народных пісьменніках Беларусі. А цяпер пачынаем расказваць пра Народных паэтаў. Усяго іх 8 — Янка Купала, Якуб Колас, Пятрусь Броўка, Аркадзь Куляшоў, Максім Танк, Пімен Панчанка, Ніл Гілевіч, Рыгор Барадулін. А пачнем аповяд з самага вядомага паэта Беларусі — Янкі Купалы. Статус Народнага ён атрымаў ў 1925 годзе.

Біяграфія Янкі Купалы

Янка Купала (сапраўднае імя Іван Дамінікавіч Луцэвіч) нарадзіўся 7 ліпеня 1882 года ў невялікім фальварку Вязынка ў сям’і арандатараў. Яго бацькі паходзілі з сем’яў збяднелай шляхты. Род Луцэвічаў згадваецца яшчэ ў дакументах 17 стагоддзя. Дзед Купалы арандаваў зямлю ў Радзівілаў, але тыя выгналі яго з родных мясцін. Гэты факт лёг у аснову купалаўскай драмы «Раскіданае гняздо».

У дзяцінстве будучы паэт шмат працаваў з зямлёй, дапамагаў бацьку. Іх сям’я часта пераязджала з месца на месца, гэта паўплывала на адукацыю будучага паэта.

У 1898 годзе Купала скончыў Беларускае народнае вучылішча. У 1902 у яго памірае бацька і на плечы паэта кладзецца забеспячэнне сям’і. Ён працуе па гаспадарцы, хатнім настаўнікам, пісарам, прыказчыкам, чорнарабочым, на іншых працах. Увесь час актыўна займаецца самаадукацыяй.

У 1908-1909 гадах жыве ў Вільні, працуе ў рэдакцыі газеты «Наша Ніва». Там заводзіць мноства карысных знаёмстваў, у тым ліку са сваёй будучай жонкай Уладзіславай Станкевіч, а таксама з актрысай Паўлінай Мядзёлкой, у гонар якой назваў галоўную гераіню сваёй п’есы «Паўлінка».

У 1909-1913 жыве і вучыцца ў Санкт-Пецярбургу. Працуе ў публічнай бібліятэцы. Пазней, у 1913, вяртаецца ў Вільню, дзе працуе сакратаром Беларускага выдавецкага таварыства, а затым вяртаецца ў газету «Наша Ніва». З 7 красавіка 1914 — галоўны рэдактара выдання.

Пазней, у 1915 годзе, з-за набліжэння фронту, эвакуіруецца ў Арол, адтуль пераязджае ў Маскву, дзе вучыцца ў Маскоўскім гарадскім народным універсітэце. Але давучыцца не ўдалося — у 1916 годзе пачалася агульная мабiлiзацыя, прызвалі ў войска і Купалу. Ён служыў у дарожна-будаўнічым атрадзе да Кастрычніцкай рэвалюцыі. Служба праходзіла ў Мінску, Полацку, Смаленску.

Рэвалюцыя заспела паэта ў Смаленску. Пасля яе заканчэння ён пасяліўся ў Мінску. Там жа знаходзіўся падчас польскай акупацыі. Жыў ў беларускай сталіцы аж да пачатку Другой сусветнай вайны. Працаваў бібліятэкарам, рэдактарам часопісаў «Рунь» і «Вольны сцяг».

Быў адным з ініцыятараў стварэння Беларускага драматычнага тэатра (1920 год), БДУ (1921), Інбелкульта (1922). Удзельнічаў у канферэнцыі па рэформе беларускага правапіса і азбукі (1926).

У 1920-1922 гадах цяжка хварэў і практычна нічога не пісаў.

У Савецкім Саюзе да пісьменніка ставіліся насцярожана. З аднаго боку ў яго ранняй творчасці было шмат вершаў, якія праслаўлялі звычайнага селяніна і рабочага. З іншага — Купала пісаў выключна на беларускай мове, чым выклікаў падазрэнні ва ўладаў.

З 1920 аж да 30-х гадоў на Купалу вялася траўля. У 1921 ў яго канфіскавалі ўсе рукапісы, у 1930 — раскулачылі сястру і маці. Яго абвінавацілі ў нядобранадзейнасці і пачалі паўсюднае цкаванне ў прэсе. Галоўнае абвінавачанне заключалася ў нацыяналістычных поглядах паэта. Нібыта ён да рэвалюцыі састаяў у шэрагах Арганізацыі Нацыянальнага вызвалення Беларусі, чым «запляміў» сваю рэпутацыю. Была забароненая за нацыяналізм п’еса «Тутэйшыя» (зноўку надрукаваная толькі ў 1989 годзе). Прычым не толькі ў СССР. Яго пераклад на польскую выклікаў рэзкі пратэст палякаў, якія палічылі яе антыпольскай.

Паэта пачалі часта выклікаць на шматгадзінныя допыту ў ГПУ. Пасля аднаго з іх ён спрабаваў скончыць жыццё самагубствам. Ён нават напісаў ліст старшыні ўрада БССР Аляксандру Чарвякову з такімі словамі: «Відаць, такая доля паэтаў. Павесіўся Ясенін, застрэліўся Маякоўскі, ну і мне туды за імі дарога».

Вынікам гэтых выпрабаванняў стаў «Адкрыты ліст» паэта, у якім ён вымушаны быў пакаяцца ва ўсіх грахах і паабяцаць у далейшым не дапускаць ідэалагічных прамашак. Гэтыя падзеі пахіснулі здароўе і маральны дух Купалы. Але ад яго не адсталі. Новая пагроза арышту навісла над ім у 1937 годзе. Але бяда абмінула. Даследчыкі сыходзяцца, што гэта адбылося толькі дзякуючы народнай любові да Купалы.

Пасля пачатку вайны, якая заспела паэта ў Каўнасе, ён пасяляецца ў невялікім пасёлку Печышча, які знаходзіцца недалёка ад Казані. Але і там не застаецца ў баку ад вайны, вядзе антыфашысцкую публіцыстычную дзейнасць.

28 чэрвеня 1942 года прыязджае ў Маскву і селіцца ў аднайменнай гасцініцы. І ў той жа дзень гіне. Абставіны смерці дагэтуль невядомыя. Пісьменнік упаў у лесвічны пралёт паміж 9 і 10 паверхамі. Памёр імгненна. Вылучалася некалькі прычын здарэння — алкагольнае ап’яненне, самагубства, забойства спецслужбамі, выпадковасць. Сведак здарэння не было.

Версія з алкагольным ап’яненнем адпала адразу ж. Па-першае, яе не пацвердзіла экспертыза. Па-другое, сам Купала з-за праблем са здароўем алкаголь практычна не ўжываў. Версія самагубства таксама адпадае. За некалькі гадзін да здарэння ён сустракаўся з сябрамі, быў вясёлы, частаваў усіх прысмакамі і запрашаў на сваё 60-годдзе (7 ліпеня).

Што да забойства — то гэта самая загадкавая версія. Адкрытых прычын забойства ў спецслужбаў не было — адкрытага непадпарадкавання Купала не выказваў. З іншага боку, многія кажуць, што незадоўга да здарэння яго бачылі ў кампаніі Паўліны Мядзёлкі, сяброўкі яго маладосці, першай выканаўцы ролі Паўлінкі ў аднайменнай п’есе. У тыя гады яна служыла ў ГПУ.

Што тычыцца версіі пра выпадковасць, то яна малаверагодная. У лесвіцы былі высокія парэнчы і перекулицца праз іх выпадкова немагчыма. Калі толькі паэту не стала дрэнна.

З-за таго, што Мінск ў 1942 годзе быў акупаваны, паэта пахавалі ў Маскве на Ваганькаўскіх могілках, але ў 1962 годзе астанкі былі перавезены ў Мінск і перапахаваны на Вайсковых могілках, побач з магілай маці. На магіле ўстаноўлены мемарыял.

Цікавы факт — маці паэта памерла праз дзень пасля свайго сына. Але аб гібелі Купалы так і не пазнала, бо знаходзілася ў акупаваным Мінску.

Творчасць Янкі Купалы

Першыя лірычныя творы Купала напісаў у 1903-1904 гадах на польскай мове. Яны былі апублікаваныя ў часопісе «Ziarno». Ён тады працаваў пад псеўданімам «К-а».

А ў 1904 годзе ў газеце «Северо-Западный край» з’явілўся яго першы верш на беларускай мове — «Мая доля». У гэтым жа годзе ён напісаў верш «Мужык», які лічыцца знакавым у яго творчасці. Паэт пачынае актыўна друкавацца ў газетах.

У пачатку творчасці Купала напісаў паэмы «Зімою», «Нікому», «Адплата Каха», «У Піліпаўку», «Адвечная песьня» і «За што?».

Наступны перыяд — віленскі, які пачаўся ў 1908 годзе. У гэты час паэт піша мноства вядомых твораў: «Маладая Беларусь», «Заклятая кветка» і іншыя. Яны друкуюцца ў газеце «Наша Ніва».

У 1908 годзе ў Пецярбургу выйшаў зборнік паэта — «Жалейка». Праўда камітэт па справах друку пры МУС прызнаў зборнік антыдзяржаўным і вырашыў канфіскаваць яго, а аўтара прыцягнуць да крымінальнай адказнасці. Забарона была знята, але ў 1909 году тыраж быў зноў канфіскаваны. На гэты раз па загадзе Віленскага генерал-губернатара.

Гэтая падзея стала паваротнай у лёсе паэта. Каб не шкодзіць рэпутацыі «Нашай Нівы» ён звальняецца з рэдакцыі. Надыходзіць наступны перыяд яго творчасці — піцерскі. У гэты перыяд Купала заводзіць мноства карысных знаёмстваў з творчай інтэлігенцыяй — Элаіза Пашкевіч, Якуб Колас, Валеры Брусаў. Дарэчы, Брусаў быў адным з нямногіх расійскіх дзеячаў, які звярнуў увагу на творчасць Купалы. Менавіта Брусаў стаў перакладаць беларускага паэта на рускую мову.

У сакавіку 1910 года выходзіць другі зборнік Купалы — «Гусляр». Ён друкуецца лацінкай. А ўлетку гэтага году асобнай кнігай выходзіць паэма «Адвечная песьня». У 1910 паэт завяршае напісанне паэмы «Курган» і драмы «Сон на кургане». У гэты ж перыяд Купала піша паэмы «Бандароўна», «Магіла льва», «Яна і я», п’есы «Прымакі», «Тутэйшыя», «Паўлінка», «Раскіданае гняздо».

У канцы 1913 года выходзіць трэці зборнік паэта — «Шляхам жыцця». Ён лічыцца лепшым не толькі ў паэта, але і наогул адным з найлепшых паэтычных зборнікаў беларускай літаратуры. У гэтым зборніку паэт звярнуўся да тэмы нацыянальнай самасвядомасці. Многія вершы з яго пры СССР былі забароненыя і нідзе не перадрукоўваліся аж да 1980-х гадоў.

Падчас Першай сусветнай вайны і рэвалюцыі Купала практычна нічога не стварае. А потым надыходзіць наступны перыяд яго творчасці — савецкі. У гэты перыяд змянілўся настрой творчасці паэта. Ён стаў больш аптымістычным. Аж да пачатку Вялікай айчыннай Купала стварае новыя творы, нягледзячы на ўсе перашкоды. Выходзяць паэтычныя зборнікі «Спадчына» (1922), «Безназоўнае» (1925), «Адцьвітаньне» (1930), «Песня будаўніцтву» (1936 г.) і іншыя.

Зборнік «Спадчына» савецкая крытыка прыняла прахалодна. Бо галоўная тэма, якая ў ім закранаецца — разважанні пра будучыню Радзімы. А ад паэта чакалі праслаўлення рэвалюцыі.

Таксама актыўна займаецца перакладам з рускай, украінскай, нямецкай і польскай моваў. Упершыню ім было пераведзена на беларускую мову «Слова пра паход Ігараў» у 1919 годзе. Перакладаў творы Пушкіна, Шаўчэнкі, Някрасава, Крылова, Міцкевіча, Сыракомлі і іншых паэтаў. З польскага пераклаў п’есы Дуніна-Марцінкевіча «Ідылія» і «Залёты».

Пасля Другой сусветнай вайны творчы талент пісьменніка быў накіраваны на стварэнне публіцыстычных антыфашысцкіх твораў. Пісаў ён і вершы на ваенную тэматыку, але вялікім поспехам яны не карысталіся. Галоўны верш ваеннага перыяду — «Беларускім партызанам». А вось публіцыстычныя творы Купалы друкаваліся ў газетах «Чырвоная зорка», «Весткі», «Правда» і іншых.

У 2003 годзе завершана выданьне поўнага збору твораў Янкі Купалы ў 9 тамах.

Што пачытаць з творчасці Янкі Купалы

Калі вы да гэтага часу не чыталі п’есу «Тутэйшыя», то кідайце ўсе справы і бярыцеся за яе чытанне. Таксама абавязковыя для чытання «Паўлінка», «Раскіданае гняздо», «Бандароўна», «Магіла льва», «Курган», «Адвечная песьня».

Што тычыцца вершаў, то перавагу лепш аддаць раннім творам, напісаным да 1930-х гадоў. Звярніце ўвагу на дарэвалюцыйную творчасць паэта.

Ўзнагароды і памяць. У Беларусі мноства геаграфічных аб’ектаў і ўстаноў носяць імя Янкі Купалы: вуліцы, паркі, тэатр, бібліятэкі, інстытуты і інш. Гродненскі універсітэт носіці імя Янкі Купалы.

У многіх гарадах нашай краіны ўстаноўлены помнікі паэту. А ў Мінскай вобласці ёсць нават пасёлак, які называецца Янка Купала. Таксама помнікі паэту ёсць за мяжой — у Маскве і Манро (ЗША, штат Нью-Ёрк).

Вуліцы Купалы ёсць у буйных гарадах Расіі (Валгаград, Казань, Ніжні Ноўгарад і г.д.) і Украіны (Кіеў, Львоў, Луцк і інш.).

У 1982 годзе ў серыі кніг «ЖЗЛ» выпушчана біяграфія Янкі Купалы пад аўтарствам Алега Лойкі.

Некаторыя з твораў Купалы экранізаваныя: «Паўлінка» (1952, 1972), «Магіла льва» (1971), «Раскіданае гняздо» (1981).

Пісьменнік узнагароджаны Сталінскай прэміяй (1941) за зборнік вершаў «Ад сэрца», а таксама Ордэнам Леніна.

У 1982 годзе ў Беларусі, а па рашэнні ЮНЕСКА і ва ўсім свеце, адзначалася 100-годдзе Янкі Купалы.

Творы Янкі Купалы перакладзены на 117 моў свету.

Літаратурныя легенды пра Янку Купалу

1. На народнага паэта Беларусі пастаянна пісаліся даносы, прычым не толькі «чужымі», але і сваімі ж пісьменнікамі, зайздроснікамі. Яго не раз выклікалі на допыты, катавалі. І аднойчы ён гэтага не вытрымаў. 22 лістапада 1930 года Янка Купала здзейсніў спробу самагубства. Прычым зрабіў гэта вельмі незвычайным спосабам — харакіры. Па адных звестках замест мяча ён выкарыстаў звычайны кухонны нож, па іншых — каўказскі кінжал. Выратавала яго толькі тое, што жонка, якая знаходзілася ў суседнім памяшканні, пачула стогны. Пазней Купала ніяк не мог дараваць сабе, што не вытрымаў боль і застагнаў. Жонка ўбачыла скрываўленае цела мужа, кінулася ў суседнюю кватэру, дзе жыў брат паэта, ваенны ўрач Стэфан Луцэвіч. Ён аказаў першую дапамогу, а затым Купалу адвезлі ў шпіталь. Але рана пастаянна гнаілася. Каля дзвярэй у яго пакой дзяжурыў вайсковец. Аднойчы ён зайшоў у палату з вялікім падносам, на якім стаялі дарагія пачастункі, садавіна. Ён сказаў: «Іван Дамінікавіч, з вас знялі абвінавачванне». Хвароба паэта пайшла на спад і ў хуткім часе яго перавезлі дадому.

2. Гэтая гісторыя непасрэдна звязана з першай. Янка Купала ўжо знаходзіўся дома, калі да яго ў госці прыйшоў сябар, прэзідэнт Акадэміі навук Усевалад Ігнатоўскі. Ён сказаў: «Янка, ты павінен жыць, ты ў нас адзін». А ўжо на наступны дзень Ігнатоўскі пакончыў жыццё самагубствам. Аказалася, што НКВД папросту перакінула ўсе абвінавачванні, якія прад’яўляла Купалу, на Ігнатоўскага. І той не вытрымаў гэтага. Праз некалькі месяцаў пасля гэтых падзей у «Звяздзе» з’явіўся пакаянны ліст Янкі Купалы, у якім ён цалкам прызнаваў сваю віну. Многія даследчыкі яго творчасці лічаць, што гэты ліст, ці хутчэй нават спроба самагубства, падзяліла творчасць паэта на «да» і «пасля».

3. Нярэдка прычынай нянавісці савецкай улады да народнага песняру станавілася выпадковасць. Так, падчас савецка-польскай вайны, калі войска Пілсудскага захапіла Мінск у газеце «Звон» з’явіўся верш Купалы «Паўстань», а пад ім навіна аб тым, што польская армія ў Мінску. Паэта абвінавацілі, што ён вітае польскую інтэрвенцыю і захоп Мінска. Асабліва злараднічаў сталінскі прыхвасцень, паэт Дзям’ян Бедны (у гонар якога сёння называюцца вуліцы ў Беларусі), які прысвяціў беларусу такія радкі: «Голас Янкі салаўіны ператварыўся ў шып змяіны».

4. Гэтая легенда агульная для Купалы і Коласа. Вядома, што хоць у жыцці яны былі сябрамі, у прафесійнай сферы лічыліся супернікамі. Такімі ж канкурэнтамі яны былі і за шахматнай дошкай. Янка Купала гуляў у шахматы лепш, і таму вельмі хваляваўся, калі Коласу ўдавалася выйграць. І вось, падчас адной з партый, калі Купала відавочна прайграваў, ён пасля чарговага ўдалага ходу свайго апанента ўсклікнуў: «Ах ты мужык!». Колас не застаўся ў даўгу і адказаў: «А ты — шляхцюк!» Завязалася бойка, у працэсе якой фігуры былі змецены з шахматнай дошкі. Так Янка Купала выратаваўся ад паразы.

Другие статьи о Народных поэтах Беларуси:

Якуб Колас (1926)

Пятрусь Броўка (1962)

Аркадзь Куляшоў (1968)

Максім Танк (1968)

Пімен Панчанка (1973)

Ніл Гілевіч (1991)

Рыгор Барадулін (1992)

Год исторической памяти заставляет еще раз задуматься об истории страны, о людях, которые внесли свой вклад в культуру, науку, развитие Беларуси. О тех, кто и жизнь, и душу положил во имя Родины, — именно этим людям посвящен наш новый проект «Знаем, гордимся!».

Янка Купала, чей 140‑летний юбилей мы празднуем сегодня, — ярчайшее имя в культуре Беларуси. Его стихи переводили основоположник русского символизма Валерий Брюсов и «буревестник» Максим Горький, они вдохновляли на бой солдат Великой Отечественной войны, ими зачитывался первый космонавт Юрий Гагарин… Имя Купалы чтут далеко за пределами нашей страны: памятники поэту стоят на Кутузовском проспекте в Москве, в штате Нью-Йорк — в получасе езды от Манхэттена, в вузах Китая. Памятные знаки в честь первого народного поэта Беларуси есть на здании Смоленского университета, в Риге, Словакии, польском Гданьске, израильском Ашдоде…

                           

Классиков нередко чтят, не вдаваясь в детали: кажется, со школьной скамьи все уже известно. И все-таки, говоря о Купале, каждый из нас найдет свои собственные слова.

Я мужык-беларус, –


Пан сахі і касы…




Я буду маліцца і сэрцам, і думамі,


Распетаю буду маліцца душой,


Каб чорныя долі з мяцеліцаў шумамі


Ўжо больш не шалелі над роднай зямлёй…




Занімай, Беларусь маладая мая,


Свой пачэсны пасад між народамі!




Не шукай ты шчасця, долі


На чужым далёкім полі…




Ад прадзедаў спакон вякоў


Мне засталася спадчына;


Паміж сваіх і чужакоў


Яна мне ласкай матчынай…




Партызаны, партызаны,


Беларускія сыны!


За няволю, за кайданы


Рэжце гітлерцаў паганых,


Каб не ўскрэслі век яны.




Мой мілы таварыш, мой лётчык,


Вазьмі ты з сабою мяне!


Я — ведай — вялікі ўжо хлопчык


І ўмею ўжо лётаць у сне.

«Людзьмі звацца»

От хорошей жизни стихов не пишут, поэзия питается душевной болью. У Янки Купалы душа болела за простого человека, крестьянина-труженика, в поте лица добывающего свой хлеб: он, «нядолі сын», — главный герой строк Купалы, густо замешанных на народной песне и горе народа.

На протяжении всей жизни именно «доля бедака» волновала поэта больше всего, несмотря на то что сам Иван Доминикович Луцевич был потомственным шляхтичем. Впрочем, из оскудевшего рода — из тех, кто, невзирая на вереницу благородных предков, пашет землю наравне с простым селянином, разделяя все его беды.

Как сказал другой поэт, «времена не выбирают, в них живут и умирают». Жизнь Купалы, родившегося 7 июля 1882 года, вместила и Октябрьскую революцию, и две мировые войны, отразившиеся в его творчестве, равно как и в судьбе. Сам псевдоним Янка Купала он и взял в честь купальской ночи, в которую был рожден, — ночи, когда, по народным поверьям, можно было найти волшебный цветок папоротника, исполняющий желания.

Для Купалы желанным чудом были свобода и счастье его народа

Купала не проник бы так глубоко в наши сердца, если бы не его тонкая, трепетная лирика. Та самая, вдохновлявшая композиторов, от Евгения Тикоцкого до Игоря Лученка и Владимира Мулявина, на создание прекрасных песен и даже двух рок-опер — «Гусляр» и «Песня пра долю», вошедших в золотой фонд белорусской музыкальной классики. А слово, живущее в песнях, живет и в душах.

Свое слово сказал Купала и в драматургии: это и знаменитая «Паўлінка», ставшая визитной карточкой белорусского национального театра, и «Тутэйшыя», к которым сценическая судьба не была благосклонна, и веселые, хулиганские «Прымакі» — пьеса-анекдот, пользующаяся любовью и зрителей, и режиссеров, и трагическое «Раскіданае гняздо», основанное на семейной истории рода Луцевичей. Как-то очень естественно, что именно Купала стал одним из создателей Белорусского драматического театра, носящего сегодня его имя.

«Магутнае слова, ты, роднае слова!..»

Монотонное, даже бормочущее, но при этом суровое чтение — так звучит голос Купалы на немногих сохранившихся аудиозаписях.

Он не красовался, читая стихи, не «священнодействовал», произнося собственные строки. Если вслушаться, то Купала как будто стеснялся того факта, что он поэт, но именно эта скромность прочтения придает ему своеобразное обаяние.

Он много переводил. Титанический труд — впервые перевести на белорусский язык «Слово о полку Игореве», но и это смог сделать Купала. И монументальный древнерусский литературный памятник зазвучал на «мове». Он принимал участие в конференции по реформе белорусского языка и азбуки, а также стоял у истоков создания Белорусского государственного университета и Инбелкульта — Института белорусской культуры, первой научной организации БССР, затем преобразованной в Национальную академию наук Беларуси.

Янка Купала — это душа «мовы». Справедливо, что он, песняр белорусского народа, первым получил звание народного поэта Беларуси.

Его жизнь вместила много горьких событий — и странно, трагически оборвалась.

Грай жа, музыка! Рэж, дармажэрца!..


Змоўк?.. Што?.. Галоўку ты клоніш ка сну?


Глупства!.. ў музыкі лопнула сэрца…


Гэй, ты, другі, там! рві сэрцам струну!..

Вот так же, надорванным сердцем, писал он стихи и в 1941‑м, когда немецко-фашистские захватчики оккупировали Беларусь.

Купала, член президиума Всеславянского антифашистского комитета, выступал на антифашистских митингах, а в это время захватчики разыгрывали белорусскую карту — обещали назвать именем поэта улицу, сулили сделать Купалу бургомистром Минска… А в созданном им театре разместился штаб оккупантов, обвешанный бело-красно-белыми флагами — символом предательства и измены.

Потомки тогдашних коллаборантов и сегодня пытаются пройти той же дорогой — присвоить себе «мову», присвоить Купалу и его поэзию, забрать себе имя и славу человека, ненавидевшего их всем сердцем, заставить его предать Родину если не при жизни, то хотя бы посмертно, ведь ушедшие беззащитны перед лицом живых. Но не вышло тогда — не получится и сейчас. Мы не допустим и не позволим. Потому что любимых не отдают!

Жыццёвы i творчы шлях паэта Янкі Купалы

Жыццёвы i творчы шлях паэта

З iмeм Янкі Купалы сiмвалiзуецца Беларусь. Ласкавае iмя Янка паэт не сам выбраў — так шчаслiва распарадзiўся лёс, што пецярбургскi выдавец першага зборнiка Купалы, не ведаючы адметнасцяў беларускай мовы, замест Ян нaпicaў на вокладцы «Жалейкi» Янка. Імя, як сама Беларусь, мяккае i далiкатнае. Яно адпавядала чалавеку з такой жа душой i характарам, рэалiсту i рамантыку, паэту i драматургу, грамадзянiну i генiю.

Нараджэнне чалавека — гэта вялiкая таямнiца прыроды. Калi на свет паяўляецца паэт — прырода радуецца разам з людзьмi. Iвaн Дамiнiкавiч Луцэвiч убачыў свет 7 лiпеня 1882 года на купальскае свята ў фальварку Вязынка сённяшняга Маладзечанскага раёна Мiнскай вобласцi. Бацькi будучага паэта Дамiнiк Андрэевiч i Бянiгда Iвaнaўнa належалi да дробнай беззямельнай шляхты. Каб зарабляць на хлеб, яны вымушаны былi займацца арэндай зямлi, таму вельмi часта пераязджалi ад аднаго фальварка да другога. Частая змена месца жыхарства не дала магчымасцi Ясю атрымаць першапачатковую адукацыю ў школе. Пазней Купала пiсаў пра гэты час у аўтабiяграфii: «Палову адной зiмы вучыўся ў народнай школе ў Сеннiцы, недалёку ад г. Miнска, пасля гэтага нязначны час вучыўся ў Miнску ў прыватнай падрыхтоўчай школе. Бацька хацеў падрыхтаваць мяне ў рэальнае вучылiшча. Займаўся са мной сын дырэктара Miнcкагa рэальнага вучылiшча У.I. Самойла. Але нiчога не выйшла. Нягледзячы на тое, што дырэктар прымаў мяне без экзаменаў, бацька парашыў не аддаваць мяне ў школу, а пакiнуць на гаспадарцы. Бацька пасля шкадаваў, што не вучыў мяне. Пазней, гадоў I5-I6-цi, я скончыў за адну зiму народнае вучылiшча ў Бяларучах (Miнскi павет). Папраўдзе кажучы, паступiўшы ў гэтае вучылiшча, я ведаў больш, чым патрабавалася праграмай».

Як бачым, Купала не заканчваў спецыяльных навучальных устаноў, якiя б давалi веды па лiтаратуры, мове, тым болей, раскрывалi сакрэты мастацкай творчасцi. Ён спасцiгаў навуку самастойна: «Чытаць прыходзiлася. усё, што магло тpaпiць пад руку ў глухой пpaвiнцыі — ад «Северо-Западного календаря» да «Фiласофii польскай гiсторыі». Але наогул памятаю добра, што кнігa, дзе гаварылася аб цяжкай долi беднага люду, заўсёды мяне захапляла. З гэтага, безумоўна, вынiкае, што такiя аўтары, як Кандратовiч, Канапнiцкая, Ажэшка (польскiя), Някрасаў, Кальцоў (рускiя), мяне больш за ўсё цiкавiлi».

У 1895 годзе Купала пазнаёмiўся з былым удзельнiкам паўстання пад кiраўнiцтвам К. Калiноўскага Зыгмунтам Чаховiчам, у якога была вялiкая ўласная бiблiятэка. Будучы паэт з вялiкай асалодай прачытаў амаль усе кнігі з бiблiятэкi. Чаховiч i Купала часта заседжвалiся вечарамi i вялi доўгiя гyтapкi аб змагарах-паўстанцах, аб несправядлiвай долi беларускага народа, аб яго сацыяльнай i нацыянальнай волi. Kнігi i гyтapкi з Чаховiчам зрабiлi вялiкi ўплыў на фармiраванне светапогляду Купалы, яго нацыянальнай самасвядомасцi.

У 1902 годзе сям’ю Луцэвiчаў напаткала вялiкае гора: у Селiшчы, у чужой хаце, так i не прыдбаўшы ўласнага кута, памiрае Дамiнiк Ануфрыевiч. На руках жонкi ён пакiдае семярых дзяцей. Гаспадарчыя клопаты ўсклалiся i на плечы дваццацiгадовага Яся. Праз паўгода памiраюць ад шкарлятыны адзiны брат Казiк i дзве сястрычкi: Сабiна i Гэля. Смерць самых родных людзей скаланула Янку да глыбiнi душы. Крыўда на ўласны лёс, адчуванне пэўнай абдзеленасцi шчасцем-доляю спадарожнiчалi Купалу на працягу ўсяго яго жыцця.

У 1903 годзе Ясь пакiдае хату i iдзе шукаць кавалак хлеба. Ён працуе вандроўным настаўнікам, пicapaм у судовага следчага ў Радашковiчах, прыказчыкам у панскiм маёнтку на Магiлёўшчыне. У гэты ж час юнак пачынае рабiць свае першыя паэтычныя крокі. У дзень iмянiн сястры Леакадзii ён напісаў прысвечаны ёй гумарыстычны верш, якi, на жаль, не захаваўся. Першыя друкаваныя творы паэта былi змешчаны ў 1903-1904 гг. у польскiм часопiсе «Ziarno» на польскай мове пад псеўданiмамi «I. Л.» i «К-а». Хоць гэта i былi спробы пяра, але яны сведчылi, што ix аўтар валодае вялiкiм мастацка-творчым патэнцыялам: вершы вылучалicя не толькi тэматычнай, але i жанравай разнастайнасцю.

З 1905 па 1907 год Іван Луцэвiч працуе рознарабочым на броварах Сёмкава каля Miнскa, у Яхiмаўшчыне каля Маладзечна, у Дольным Снове каля Нясвiжа. Усё гэта стала своеасаблiвай школай жыцця, у якой ён «зазнаў вялiкага гора, бо праца была ледзь не катаржная». З самога жыцця паэт чэрпаў i тэмы для cвaix твораў. Купала прыгадваў пазней, што пачаў пiсаць ён па-беларуску пасля знаёмства з кнігамі выдатных беларускiх паэтаў XIX ст.Ф. Багушэвiча «Дудка беларуская» i В. Дунiна-Марцiнкевiча «Гапон». Пад уздзеяннем названых твораў быў напісаны адзiн з першых беларускiх вершаў паэта «Мая доля», датаваны 15 лiпеня 1904 года. Аднак афiцыйны пачатак творчасцi мастака слова лiчыцца з таго часу, калi яго твор з’яўляецца ў друку.15 мая 1905 года ў Мiнскай газеце «Северо-Западный край» змяшчаецца верш Купалы «Мужык». Ён у многім сугучны твору Ф. Багушэвiча «Дурны мужык, як варона». Але купалаўскi лiрычны герой пачынае задумвацца аб сваёй чалавечай годнасцi — ён заяўляе ва ўсю моц свайго голасу: «Нiколi, браткi, не забуду, што чалавек я, хоць мужык». Поспех верша натхніў Купалу на працяг мастацкай творчасцi: ён пiша вершы, паэмы, перакладае з польскай мовы.

лiстапада 1906 года ў Вiльнi пачынае выходзiць газета «Наша Hiвa». Яе падпiсчыкам i актыўным aўтapaм становiцца i Янка Купала. Дзякуючы газеце, творчасць таленавiтага памочнiка вінакурa набывае вядомасць сярод тагачаснай лiтаратурнай элiты — Ядвiгiна Ш., Цёткi, М. Багдановiча, Я. Коласа. Зацiкавiўся творчасцю маладога паэта i прафесар фiлалогii Пецярбургскага унiверсiтэта, беларус па паходжаннi Б. Эпiмах-Шыпiла, якi быў арганiзатарам беларускай вьдавецкай суполкi «Загляне сонца i ў наша ваконца». У 1908 годзе ў гэтым выдавецтве Янка Купала выдаў свой першы зборнiк «Жалейка». Названы год быў памятны для паэта яшчэ i тым, што па запрашэннi беларускай iнтэлiгенцыi ён пераязджае ў Вiльню i ўладкоўваецца на працу ў прыватную бiблiятэку Б. Данiловiча «Веды». Адначасова Купала працуе ў рэдакцыi газеты «Наша Hiвa», дзе чытае pукапісы, робiць пpaўкi. Праца ў бiблiятэцы садзейнiчала iнтэлектуальнаму сталенню Купалы. Ён выкарыстоўваў кожную вольную хвiлiну для самаадукацыi, многа чытаў, пicaў, перакладаў на родную мову. Як прыгадваў сам паэт, пiсаў ён многа, i гэта давалася яму лёгка: «Я мог за адзiн дзень напісаць 200-300 радкоў вершаў i рэдка калi пасля напiсання выпраўляў. Пicаў дзе i як даводзілася: ля кастра, пры месяцы, навобмацак ноччу, у дарозе, за працай».

Увосень 1909 года Янка Купала едзе ў Пецярбург на агульнаадукацыйныя курсы Чарняева. Яго гасцiнна запрашае да сябе на кватэру Бранiслаў Iгнатавiч Эпiмах-Шыпiла, забяспечвае харчаваннем i плацiць за навучанне. Жыццё, вучоба i твочасць у Пецярбургу былi адным з самых плённых перыядаў мастакоўскай бiяграфii Я. Купалы. За гэты час (1909-1913 гг.) ён выдаў два зборнiкi вершаў — «Гусляр» (1910) i «Шляхам жьцця» (1913), напiсаў паэмы «Бандароўна» i «Сон на курган, камедыю «Паўлiнка» i драму «Раскiданае гняздо». У адрозненне ад «Жалейкi», у Гусляры аўтар пашырае як праблемна-тэматычныя, так і жанрава-стылёвыя межы сваіх твораў. З вяскова-сялянскага паэта Купала фармiруецца ў паэта народнага, агульнанацыянальнага. Яшчэ з большай рашучасцю аўтар выступае супраць сацыяльнага ўцiску чалавека, прапаведуе духоўную i грамадзянскую свабоду. У зборнiку ёсць вершы iнтымнай i фiласофскай лiрыкi. «Вялiкай падзеяй для самога паэта i для ўсёй беларускай грамадскасцi была першая пастаноўка «Паўлiнкi». Ролю Паўлiнкi выконвала Паўлiна Мядзёлка….

Кожнае лета Янка Купала прыязджаў да сваёй мацi, якая разам з дочкамi жыла ў Акопах. У адну з тaкix паездак паэт наведвае свайго калегу, знакамiтага мастака слова Якуба Коласа, якi вярнуўся з Miнскагa астрога. Усю ноч прасядзелi паэты ў драўлянай хаце, пабудаванай дзядзькам Антосем, абмяркоўваючы самыя розныя пытаннi. З гэтага часу пачалося доўгае i цёплае сяброўства двух беларускiх класiкаў.

янка купала паэт беларусь

У зборнiку «Шляхам жыцця» дамiнантнай з’яўляецца тэма маладой Беларусi, яе народа i мовы. Паэтычны талент Янкi Купалы фармiраваўся на аснове дзвюх стыхiй: лiтаратурнай i народна-песеннай. Ён не аднойчы гаварыў, што вялiкi ўплыў на яго аказалi беларускiя народныя казкi, песнi мацi. У зборнiку «Шляхам жыцця» ёсць многа твораў, якiя маюць фальклорную зенону: вершы «Явар i калiна», «Дзве таполi», «На Купалле, паэма «Курган.

Восенню 1913 года Янка Купала вяртаецца ў Вiльню. Ён працуе сакратаром Беларускага выдавецкага таварыства, а з caкавіка 1914 года становiцца рэдактарам газеты «Наша ніва». Яго рэдактарская праца была накіравана на пашырэнне беларускасці на роднай зямлi, выхаванне ў людзей патрыятычных пачуццяў. Купала з вялiкай радасцю дапамагаў маладым мастакам слова, змяшчаў ix творы на старонках газеты, рэдагаваў першыя кнігі З. Бядулi, Хв. Чарнышэвiча, Цiшкi Гартнага, К. Буйло, А. Гурло, Г. Леўчыка.

У 1914 годзе, як вядома, пачалася першая сусветная вайна. Яна ўскладнiла выпуск газеты, што, урэшце, прывяло да яе закрыцця.7 верасня 1915 года выйшаў апошні нумар «Нашай Hiвы». Янка Купала едзе да мацi ў Акопы, адтуль у xуткім часе ён наведвае горад Арол, а ў канцы верасня паэт ужо вучыцца ў Народным унiверсiтэце iмя А.Л. Шаняўскага ў Маскве. Вучоба была вельмi кароткай — Купала жэнiцца з Уладзicлавай Францаўнай Станкевiч, вяртаецца у Miнск.

Ваенныя падзеi не пакiнулi ў cпaкoi паэта: у студзенi 1916 года яго прызываюць у царскую армiю i накiроўваюць у дарожнасапёрны атрад Варшаўскай aкpyгi шляхоў зносiн. Калi 7 лiстапада 1917 года адбыўся Кастрычнiцкi пераварот, Янка Купала знаходзiўся ў Смаленску. З хваляваннем паэт сачыў за падзеямi на Беларусi. Яго ўзрадавала абвяшчэнне 25 caкaвiкa 1918 года незалежнай Беларускай Народнай Рзспублiкi. Гэтыя падзеi натхнiлi Купалу на напісаннe цыкла вершаў, у якiх выявiлася заклапочанасць аўтара будучьм сваёй Бацькаўшчыны.1 студзеня 1919 года ў Смаленску было абвешчана ўтварэнне БССР. У гэты час Купалу наведалi Язэп Дыла i Цішка Гартны. Узрадаваны паэт расказаў гасцям аб cвaiм жьццi: «Няма чым хвалiцца. Ды i не дзiва — колькi часу фронт непадалёку быў. Я служу ў тутэйшых наркампросаўскiх арганiзацыях i часта бываю ў вёсцы. Бачу, як жыве яна зараз. Заняпад страшэнны. Я даўно чакаю таго дня, каб вярнуцца ў Беларусь. Мне хочацца хутчэй уключыцца ў лiтаратурную работу. У xуткім часе Янка Купала вяртаецца на сталае месца жыхарства ў Miнcк, дзе ўладкоўваецца на працу бiблiятэкарам пры Беларускiм народным доме. Паэт марыць выдаць поўны збор cвaix твораў, але ўсе яго iмкненнi не далi станоўчага выніку. Ляжаў без руху i падрыхтаваны зборнiк вершаў «Спадчына. Такiя aдносіны ўладаў засмучалi i расчароўвалi Купалу. Яму не пiсалася.

У 20-я гады Купала займаецца актыўнай грамадскай i лiтаратурнай дзейнасцю. Kpaiнa ажьццяўляе палiтыку беларусiзацыi: адкрываюцца Беларускi дзяржаўны унiверсiтэт, Інстытут беларускай культуры, тэатр, бiблiятэка, утвараюцца лiтаратурныя суполкi «Маладняк» i «Узвышша». Усе гэтыя падзеi акрылiлi Янку Купалу, натхнiлi яго на мастацкую творчасць. У 1922 годзе паэт выдае зборнiк «Спадчына, заканчвае п’есу «Тутэйшыя, у 1925 годзе ўбачыў свет новы зборнiк «Безназоўнае. Названы год быў для паэта юбiлейным: Беларусь шырока адзначыла 20 — годдзе яго лiтаратурнай творчасцi. З гэтай нагоды яму першаму ў кpaiнe было прысвоена ганаровае званне народнага паэта Беларусi. У адказ на высокую ацэнку cвaix заслуг Янка Купала пicaў: «Я скажу адно толькi, што сягонняшняе вялiкае i незвычайнае свята для мяне з прычыны ўшанавання майго юбiлею, асаблiва надання мне годнасці беларускага народнага паэта — гэта ёсць свята не маё, а беларускай нацыянальнай iдэi, гэта ёсць трыумф вызваленай працоўнай Беларусi».

У канцы 20-х — пачатку30 х гадоў на Беларусь прыйшла першая хваля рэпрэсiй, пад раскулачванне папалi мацi i сястра Янкi Купалы. Вялiкую шкоду ў прамым сэнсе здароўю i нават жыццю паэта нанёс артыкул Л. Бэндэ «Шляхам жыцця, у якiм Купала быў названы «iдэолагам буржуазнага нацыянал-адраджэнiзму. Артыкул справакаваў рэгулярныя выклiкi ў ДПУ, дзе Купалу дапытвалi i прымушалi прызнацца ў яго прыналежнасцi да кipaўніцтвa мiфiчнай контррэвалюцыйнай арганiзацыi «Саюз вызвалення Беларусi». Паэт мужна адмаўляў фантастычны паклёп, але, разам з тым, у яго душы зарадзiлася вялiкае расчараванне ў жыццi, справядлiвасцi i гyмaннacцi icнуючага ладу. У лiстападзе 1930 года пасля чарговага допыту Купала вырашыў закончыць жьщцё самагубствам. Спроба была няўдалая, i дактарам удалося выратаваць паэта. Названыя драматычныя падзеi зламалi духоўную моц паэта. Ён змяшчае ў «Звяздзе» «пакаяльны» «Адкрыты лiст Купалы, у якiм адракаецца ад нашанiўскiх традыцый, нацыянал-дэма — кратычнага асяродзiшча». У паэзii Купала cтaнoвiццa не падобным на сябе: яго вершы далёкiя ад рэальнага жыцця — яны славяць «сацыялiстычную яву». Haпaдкi на паэта з боку ўладаў спынiлicя, была створана iлюзiя гарманiчнага сужыцця Купалы i ўлады. Ён прымае ўдзел у розных высокix дзяржаўных форумах, пасяджэннях камiсiй, становіццa дэлегатам з’ездаў і нарадаў. У 1934 годзе прымае ўдзел у працы Першага ўсесаюзнага з’езда caвeцкix пісьменнікаў, на заключным пасяджэннi якога Купалу выбiраюць членам Праўлення ССП СССР. Акрамя гэтага, паэт неаднаразова выбiраецца кандыдатам у члены ІВК, cтановіццa дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР. Яго ўзнагароджвалi ордэнам Ленiна, шматлiкiмi медалямi i гpaмaтaмi.

У 30-ыя гады Купала пiша паэму «Тарасова доля», выдае зборнiкi «Песня будаўнiцтву», «Беларусi ардэнаноснай». У чэрвeнi — жнiўнi 1935 года паэт стварае свой знакамiты «Ляўкоўскi цыкл, напiсаны ў вёсцы Ляўкi Аршанскага раёна. У iм паэт у асноўным iдэалiзуе жыццё, адыходзiць ад прынцыпаў рэалiзму, у некаторай ступені дагаджае ўладам.

Вялiкая Айчынная вайна заспела Купалу ў Каўнас, куды ён паехаў па запрашэннi лiтоўскiх пісьменнікаў. Паэт тэрмiнов вярнуўся ў Miнск, затым у Ляўкi, а з наблiжэннем фронту выехаў у Маскву. На старонках многіх цэнтральных газет з’яўлялiся вершы i артыкулы Купалы. Паэт верыў у перамогу i заклiкаў народ змагацца з фашысцкiмi захопнiкамi. У ваенны час выйшлi яго паэтычныя творы «Беларускім партызанам», «Зноў будзем шчасце мець і волю» i iнш. Восенню 1941 года ў Маскве пачынаецца эвакуацыя, i Купала едзе ў пасёлак Печышчы, што недалёка ад Казанi.

Я́нка Купа́ла (настоящее имя Ива́н Домини́кович Луце́вич, белор. Іва́н Даміні́кавіч Луцэ́віч; 25 июня (7 июля) 1882 — 28 июня 1942) — белорусский поэт и переводчик, драматург, публицист.

Классик белорусской литературы. Народный поэт БССР (1925). Академик АН БССР (1928) и АН УССР (1929). Родился 25 июня (7 июля) 1882 года в деревне Вязынка (ныне Молодечненского района Минской области Беларуси) в семье Доминика Онуфриевича Луцевича и Бенигны Ивановны Луцевич (дев. Волосевич).

Родители были обедневшие белорусские шляхтичи, арендовавшие земли в помещичьих угодьях. Род Луцевичей известен с начала семнадцатого века. Дед поэта арендовал землю у Радзивиллов, но был ими изгнан с родных мест. Этот факт лёг в основу купаловской драмы «Раскіданае гняздо».

В детстве будущему поэту приходилось много помогать отцу, который, несмотря на своё шляхетское происхождение, по сути принадлежал к числу безземельных крестьян и вынужден был обрабатывать съёмные участки (у Здзеховских и др.), платя крупные суммы в качестве аренды за использование угодий.

После смерти отца в 1902 году работал домашним учителем, писарем в помещичьем имении, приказчиком и на других работах. В обнаруженной в белорусском Национальном историческом архиве анкете призывника Луцевича Ивана Доминиковича указаны его вероисповедание — римско-католическое и национальность — русский[1].

Могила матери Янки Купалы на Военном кладбище Минска.Могила сестры Янки Купалы на Восточном кладбище Минска.

Позже Иван устроился чернорабочим на местный винокуренный завод, где продолжал трудиться в поте лица. Хотя тяжёлая работа отнимала у молодого человека много времени, ему удавалось выкраивать свободные часы на занятие самообразованием; таким образом, вскоре будущий Янка Купала ознакомился практически со всеми книгами из отцовской и помещичьей библиотек. В 1898 году закончил народное училище в местечке Беларуч.

В 1908—1909 годы жил в Вильне, где работал в редакции первой белорусской газеты «Наша Ніва». Там же познакомился с будущей женой — Владиславой Станкевич — и актрисой Павлиной Мядёлкой, которой Купала одно время был сильно увлечен и в честь которой назвал героиню своей первой пьесы — комедии «Паўлінка».В это же время написано самое известное стихотворение поэта «А кто там идёт?». Первоначальное заглавие «Беларусы» Его перевёл на русский Максим Горький назвав «суровой и прекрасной песней » предсказав что она «на время… станет «народным гимном» (См. М. Горький «о писателях -самоучках». так и было в Западной Беларуси до 1939 года. На русский язык это произвидение также переводили Михаил Исаковский. Всеволод Рождественский,Николай Браун. На украинский Никита Шаповал, Максим Рыльский, на польский Анджей Яворский, на литовский Людас Гир Антанас Венцлова. Среди переводчиков Вера Рич, Мартин Наг,Чжу Ци, Альдо Севирини, десанка Максимович. Адольф Черны,Аб ар Рахман аль Хамиси,Кайсын Кулиев Аалы Токомбаев,Багарт Шинкуба, Наири Зарьян, Расул Рза,Расул Гамзатов, Юван Шествалов, Микуль Шульгин. Кузебай Герд написал по мотивам стихотворения Купалы удмуртский национальный гимн. Перевод «А кто там идёт?» на вепский Эдуардом Бронзовым стал первой ласточкой национальной литературы[источник не указан 49 дней].

В 1909—1913 годах начинающий поэт учился в Санкт-Петербурге на подготовительных общеобразовательных курсах А.Черняева, затем в 1915 году проучился в Московском городском народном университете, который был основан на средства известного в Российской империи золотопромышленника и мецената Альфонса Леоновича Шанявского и его жены в 1908 году; университет находился в Москве и носил имя мецената.

Янка Купала поступил в народный университет в сентябре, однако его намерениям продолжить учёбу помешала всеобщая мобилизация, объявленная в связи с наступлением Первой мировой войны. Уже в начале 1916 года поэта-студента призвали в армию и тот поступил в дорожно-строительный отряд, в составе которого работал вплоть до наступления событий Октябрьской революции.

В это время Янка Купала обосновался в Смоленске, работал в сфере строительства дорог, где его и застала врасплох революционная стихия. В период с 1916 по 1918 годы им не было создано ни одного произведения, однако позже Янка Купала в своей лирике обратился к теме выживания отдельной личности и народа в целом в годину исторического перелома. Следует упомянуть такие программные произведения послевоенно-революционного периода, как «Время», «Для отчизны», «Наследство», «Своему народу», которые датируются 1919 годом.

После революции Янка Купала поселился в Минске. События Советско-польской войны существенно не повлияли на образ жизни поэта: он пережил годичную польскую оккупацию Минска, в котором и остался жить до следующей войны.Лауреат Сталинской премии первой степени (1941).

Сочинения по творчеству Янки Купалы

© allpoetry.ru —
стихи, сонеты, поэмы, сказки, басни, мадригалы, оды, эпиграммы, дифирамбы, акростихи, сонаты, пьесы, элегии, думы, канцоны русских поэтов, зарубежная поэзия в оригинале и переводах на русский язык

В соответствии с ГК составитель сборника, обработавший или систематизировавший включенные в сборник произведения, являющиеся предметом чьего-либо авторского права, пользуется авторским правом на сборник…