Сочинение на тему творчество янки купалы на белорусском языке

Не так даўно мы скончылі публікацыю серыі матэрыялаў аб усіх Народных пісьменніках Беларусі. А цяпер пачынаем расказваць пра Народных паэтаў. Усяго іх 8 — Янка Купала, Якуб Колас, Пятрусь Броўка, Аркадзь Куляшоў, Максім Танк, Пімен Панчанка, Ніл Гілевіч, Рыгор Барадулін. А пачнем аповяд з самага вядомага паэта Беларусі — Янкі Купалы. Статус Народнага ён атрымаў ў 1925 годзе.

Біяграфія Янкі Купалы

Янка Купала (сапраўднае імя Іван Дамінікавіч Луцэвіч) нарадзіўся 7 ліпеня 1882 года ў невялікім фальварку Вязынка ў сям’і арандатараў. Яго бацькі паходзілі з сем’яў збяднелай шляхты. Род Луцэвічаў згадваецца яшчэ ў дакументах 17 стагоддзя. Дзед Купалы арандаваў зямлю ў Радзівілаў, але тыя выгналі яго з родных мясцін. Гэты факт лёг у аснову купалаўскай драмы «Раскіданае гняздо».

У дзяцінстве будучы паэт шмат працаваў з зямлёй, дапамагаў бацьку. Іх сям’я часта пераязджала з месца на месца, гэта паўплывала на адукацыю будучага паэта.

У 1898 годзе Купала скончыў Беларускае народнае вучылішча. У 1902 у яго памірае бацька і на плечы паэта кладзецца забеспячэнне сям’і. Ён працуе па гаспадарцы, хатнім настаўнікам, пісарам, прыказчыкам, чорнарабочым, на іншых працах. Увесь час актыўна займаецца самаадукацыяй.

У 1908-1909 гадах жыве ў Вільні, працуе ў рэдакцыі газеты «Наша Ніва». Там заводзіць мноства карысных знаёмстваў, у тым ліку са сваёй будучай жонкай Уладзіславай Станкевіч, а таксама з актрысай Паўлінай Мядзёлкой, у гонар якой назваў галоўную гераіню сваёй п’есы «Паўлінка».

У 1909-1913 жыве і вучыцца ў Санкт-Пецярбургу. Працуе ў публічнай бібліятэцы. Пазней, у 1913, вяртаецца ў Вільню, дзе працуе сакратаром Беларускага выдавецкага таварыства, а затым вяртаецца ў газету «Наша Ніва». З 7 красавіка 1914 — галоўны рэдактара выдання.

Пазней, у 1915 годзе, з-за набліжэння фронту, эвакуіруецца ў Арол, адтуль пераязджае ў Маскву, дзе вучыцца ў Маскоўскім гарадскім народным універсітэце. Але давучыцца не ўдалося — у 1916 годзе пачалася агульная мабiлiзацыя, прызвалі ў войска і Купалу. Ён служыў у дарожна-будаўнічым атрадзе да Кастрычніцкай рэвалюцыі. Служба праходзіла ў Мінску, Полацку, Смаленску.

Рэвалюцыя заспела паэта ў Смаленску. Пасля яе заканчэння ён пасяліўся ў Мінску. Там жа знаходзіўся падчас польскай акупацыі. Жыў ў беларускай сталіцы аж да пачатку Другой сусветнай вайны. Працаваў бібліятэкарам, рэдактарам часопісаў «Рунь» і «Вольны сцяг».

Быў адным з ініцыятараў стварэння Беларускага драматычнага тэатра (1920 год), БДУ (1921), Інбелкульта (1922). Удзельнічаў у канферэнцыі па рэформе беларускага правапіса і азбукі (1926).

У 1920-1922 гадах цяжка хварэў і практычна нічога не пісаў.

У Савецкім Саюзе да пісьменніка ставіліся насцярожана. З аднаго боку ў яго ранняй творчасці было шмат вершаў, якія праслаўлялі звычайнага селяніна і рабочага. З іншага — Купала пісаў выключна на беларускай мове, чым выклікаў падазрэнні ва ўладаў.

З 1920 аж да 30-х гадоў на Купалу вялася траўля. У 1921 ў яго канфіскавалі ўсе рукапісы, у 1930 — раскулачылі сястру і маці. Яго абвінавацілі ў нядобранадзейнасці і пачалі паўсюднае цкаванне ў прэсе. Галоўнае абвінавачанне заключалася ў нацыяналістычных поглядах паэта. Нібыта ён да рэвалюцыі састаяў у шэрагах Арганізацыі Нацыянальнага вызвалення Беларусі, чым «запляміў» сваю рэпутацыю. Была забароненая за нацыяналізм п’еса «Тутэйшыя» (зноўку надрукаваная толькі ў 1989 годзе). Прычым не толькі ў СССР. Яго пераклад на польскую выклікаў рэзкі пратэст палякаў, якія палічылі яе антыпольскай.

Паэта пачалі часта выклікаць на шматгадзінныя допыту ў ГПУ. Пасля аднаго з іх ён спрабаваў скончыць жыццё самагубствам. Ён нават напісаў ліст старшыні ўрада БССР Аляксандру Чарвякову з такімі словамі: «Відаць, такая доля паэтаў. Павесіўся Ясенін, застрэліўся Маякоўскі, ну і мне туды за імі дарога».

Вынікам гэтых выпрабаванняў стаў «Адкрыты ліст» паэта, у якім ён вымушаны быў пакаяцца ва ўсіх грахах і паабяцаць у далейшым не дапускаць ідэалагічных прамашак. Гэтыя падзеі пахіснулі здароўе і маральны дух Купалы. Але ад яго не адсталі. Новая пагроза арышту навісла над ім у 1937 годзе. Але бяда абмінула. Даследчыкі сыходзяцца, што гэта адбылося толькі дзякуючы народнай любові да Купалы.

Пасля пачатку вайны, якая заспела паэта ў Каўнасе, ён пасяляецца ў невялікім пасёлку Печышча, які знаходзіцца недалёка ад Казані. Але і там не застаецца ў баку ад вайны, вядзе антыфашысцкую публіцыстычную дзейнасць.

28 чэрвеня 1942 года прыязджае ў Маскву і селіцца ў аднайменнай гасцініцы. І ў той жа дзень гіне. Абставіны смерці дагэтуль невядомыя. Пісьменнік упаў у лесвічны пралёт паміж 9 і 10 паверхамі. Памёр імгненна. Вылучалася некалькі прычын здарэння — алкагольнае ап’яненне, самагубства, забойства спецслужбамі, выпадковасць. Сведак здарэння не было.

Версія з алкагольным ап’яненнем адпала адразу ж. Па-першае, яе не пацвердзіла экспертыза. Па-другое, сам Купала з-за праблем са здароўем алкаголь практычна не ўжываў. Версія самагубства таксама адпадае. За некалькі гадзін да здарэння ён сустракаўся з сябрамі, быў вясёлы, частаваў усіх прысмакамі і запрашаў на сваё 60-годдзе (7 ліпеня).

Што да забойства — то гэта самая загадкавая версія. Адкрытых прычын забойства ў спецслужбаў не было — адкрытага непадпарадкавання Купала не выказваў. З іншага боку, многія кажуць, што незадоўга да здарэння яго бачылі ў кампаніі Паўліны Мядзёлкі, сяброўкі яго маладосці, першай выканаўцы ролі Паўлінкі ў аднайменнай п’есе. У тыя гады яна служыла ў ГПУ.

Што тычыцца версіі пра выпадковасць, то яна малаверагодная. У лесвіцы былі высокія парэнчы і перекулицца праз іх выпадкова немагчыма. Калі толькі паэту не стала дрэнна.

З-за таго, што Мінск ў 1942 годзе быў акупаваны, паэта пахавалі ў Маскве на Ваганькаўскіх могілках, але ў 1962 годзе астанкі былі перавезены ў Мінск і перапахаваны на Вайсковых могілках, побач з магілай маці. На магіле ўстаноўлены мемарыял.

Цікавы факт — маці паэта памерла праз дзень пасля свайго сына. Але аб гібелі Купалы так і не пазнала, бо знаходзілася ў акупаваным Мінску.

Творчасць Янкі Купалы

Першыя лірычныя творы Купала напісаў у 1903-1904 гадах на польскай мове. Яны былі апублікаваныя ў часопісе «Ziarno». Ён тады працаваў пад псеўданімам «К-а».

А ў 1904 годзе ў газеце «Северо-Западный край» з’явілўся яго першы верш на беларускай мове — «Мая доля». У гэтым жа годзе ён напісаў верш «Мужык», які лічыцца знакавым у яго творчасці. Паэт пачынае актыўна друкавацца ў газетах.

У пачатку творчасці Купала напісаў паэмы «Зімою», «Нікому», «Адплата Каха», «У Піліпаўку», «Адвечная песьня» і «За што?».

Наступны перыяд — віленскі, які пачаўся ў 1908 годзе. У гэты час паэт піша мноства вядомых твораў: «Маладая Беларусь», «Заклятая кветка» і іншыя. Яны друкуюцца ў газеце «Наша Ніва».

У 1908 годзе ў Пецярбургу выйшаў зборнік паэта — «Жалейка». Праўда камітэт па справах друку пры МУС прызнаў зборнік антыдзяржаўным і вырашыў канфіскаваць яго, а аўтара прыцягнуць да крымінальнай адказнасці. Забарона была знята, але ў 1909 году тыраж быў зноў канфіскаваны. На гэты раз па загадзе Віленскага генерал-губернатара.

Гэтая падзея стала паваротнай у лёсе паэта. Каб не шкодзіць рэпутацыі «Нашай Нівы» ён звальняецца з рэдакцыі. Надыходзіць наступны перыяд яго творчасці — піцерскі. У гэты перыяд Купала заводзіць мноства карысных знаёмстваў з творчай інтэлігенцыяй — Элаіза Пашкевіч, Якуб Колас, Валеры Брусаў. Дарэчы, Брусаў быў адным з нямногіх расійскіх дзеячаў, які звярнуў увагу на творчасць Купалы. Менавіта Брусаў стаў перакладаць беларускага паэта на рускую мову.

У сакавіку 1910 года выходзіць другі зборнік Купалы — «Гусляр». Ён друкуецца лацінкай. А ўлетку гэтага году асобнай кнігай выходзіць паэма «Адвечная песьня». У 1910 паэт завяршае напісанне паэмы «Курган» і драмы «Сон на кургане». У гэты ж перыяд Купала піша паэмы «Бандароўна», «Магіла льва», «Яна і я», п’есы «Прымакі», «Тутэйшыя», «Паўлінка», «Раскіданае гняздо».

У канцы 1913 года выходзіць трэці зборнік паэта — «Шляхам жыцця». Ён лічыцца лепшым не толькі ў паэта, але і наогул адным з найлепшых паэтычных зборнікаў беларускай літаратуры. У гэтым зборніку паэт звярнуўся да тэмы нацыянальнай самасвядомасці. Многія вершы з яго пры СССР былі забароненыя і нідзе не перадрукоўваліся аж да 1980-х гадоў.

Падчас Першай сусветнай вайны і рэвалюцыі Купала практычна нічога не стварае. А потым надыходзіць наступны перыяд яго творчасці — савецкі. У гэты перыяд змянілўся настрой творчасці паэта. Ён стаў больш аптымістычным. Аж да пачатку Вялікай айчыннай Купала стварае новыя творы, нягледзячы на ўсе перашкоды. Выходзяць паэтычныя зборнікі «Спадчына» (1922), «Безназоўнае» (1925), «Адцьвітаньне» (1930), «Песня будаўніцтву» (1936 г.) і іншыя.

Зборнік «Спадчына» савецкая крытыка прыняла прахалодна. Бо галоўная тэма, якая ў ім закранаецца — разважанні пра будучыню Радзімы. А ад паэта чакалі праслаўлення рэвалюцыі.

Таксама актыўна займаецца перакладам з рускай, украінскай, нямецкай і польскай моваў. Упершыню ім было пераведзена на беларускую мову «Слова пра паход Ігараў» у 1919 годзе. Перакладаў творы Пушкіна, Шаўчэнкі, Някрасава, Крылова, Міцкевіча, Сыракомлі і іншых паэтаў. З польскага пераклаў п’есы Дуніна-Марцінкевіча «Ідылія» і «Залёты».

Пасля Другой сусветнай вайны творчы талент пісьменніка быў накіраваны на стварэнне публіцыстычных антыфашысцкіх твораў. Пісаў ён і вершы на ваенную тэматыку, але вялікім поспехам яны не карысталіся. Галоўны верш ваеннага перыяду — «Беларускім партызанам». А вось публіцыстычныя творы Купалы друкаваліся ў газетах «Чырвоная зорка», «Весткі», «Правда» і іншых.

У 2003 годзе завершана выданьне поўнага збору твораў Янкі Купалы ў 9 тамах.

Што пачытаць з творчасці Янкі Купалы

Калі вы да гэтага часу не чыталі п’есу «Тутэйшыя», то кідайце ўсе справы і бярыцеся за яе чытанне. Таксама абавязковыя для чытання «Паўлінка», «Раскіданае гняздо», «Бандароўна», «Магіла льва», «Курган», «Адвечная песьня».

Што тычыцца вершаў, то перавагу лепш аддаць раннім творам, напісаным да 1930-х гадоў. Звярніце ўвагу на дарэвалюцыйную творчасць паэта.

Ўзнагароды і памяць. У Беларусі мноства геаграфічных аб’ектаў і ўстаноў носяць імя Янкі Купалы: вуліцы, паркі, тэатр, бібліятэкі, інстытуты і інш. Гродненскі універсітэт носіці імя Янкі Купалы.

У многіх гарадах нашай краіны ўстаноўлены помнікі паэту. А ў Мінскай вобласці ёсць нават пасёлак, які называецца Янка Купала. Таксама помнікі паэту ёсць за мяжой — у Маскве і Манро (ЗША, штат Нью-Ёрк).

Вуліцы Купалы ёсць у буйных гарадах Расіі (Валгаград, Казань, Ніжні Ноўгарад і г.д.) і Украіны (Кіеў, Львоў, Луцк і інш.).

У 1982 годзе ў серыі кніг «ЖЗЛ» выпушчана біяграфія Янкі Купалы пад аўтарствам Алега Лойкі.

Некаторыя з твораў Купалы экранізаваныя: «Паўлінка» (1952, 1972), «Магіла льва» (1971), «Раскіданае гняздо» (1981).

Пісьменнік узнагароджаны Сталінскай прэміяй (1941) за зборнік вершаў «Ад сэрца», а таксама Ордэнам Леніна.

У 1982 годзе ў Беларусі, а па рашэнні ЮНЕСКА і ва ўсім свеце, адзначалася 100-годдзе Янкі Купалы.

Творы Янкі Купалы перакладзены на 117 моў свету.

Літаратурныя легенды пра Янку Купалу

1. На народнага паэта Беларусі пастаянна пісаліся даносы, прычым не толькі «чужымі», але і сваімі ж пісьменнікамі, зайздроснікамі. Яго не раз выклікалі на допыты, катавалі. І аднойчы ён гэтага не вытрымаў. 22 лістапада 1930 года Янка Купала здзейсніў спробу самагубства. Прычым зрабіў гэта вельмі незвычайным спосабам — харакіры. Па адных звестках замест мяча ён выкарыстаў звычайны кухонны нож, па іншых — каўказскі кінжал. Выратавала яго толькі тое, што жонка, якая знаходзілася ў суседнім памяшканні, пачула стогны. Пазней Купала ніяк не мог дараваць сабе, што не вытрымаў боль і застагнаў. Жонка ўбачыла скрываўленае цела мужа, кінулася ў суседнюю кватэру, дзе жыў брат паэта, ваенны ўрач Стэфан Луцэвіч. Ён аказаў першую дапамогу, а затым Купалу адвезлі ў шпіталь. Але рана пастаянна гнаілася. Каля дзвярэй у яго пакой дзяжурыў вайсковец. Аднойчы ён зайшоў у палату з вялікім падносам, на якім стаялі дарагія пачастункі, садавіна. Ён сказаў: «Іван Дамінікавіч, з вас знялі абвінавачванне». Хвароба паэта пайшла на спад і ў хуткім часе яго перавезлі дадому.

2. Гэтая гісторыя непасрэдна звязана з першай. Янка Купала ўжо знаходзіўся дома, калі да яго ў госці прыйшоў сябар, прэзідэнт Акадэміі навук Усевалад Ігнатоўскі. Ён сказаў: «Янка, ты павінен жыць, ты ў нас адзін». А ўжо на наступны дзень Ігнатоўскі пакончыў жыццё самагубствам. Аказалася, што НКВД папросту перакінула ўсе абвінавачванні, якія прад’яўляла Купалу, на Ігнатоўскага. І той не вытрымаў гэтага. Праз некалькі месяцаў пасля гэтых падзей у «Звяздзе» з’явіўся пакаянны ліст Янкі Купалы, у якім ён цалкам прызнаваў сваю віну. Многія даследчыкі яго творчасці лічаць, што гэты ліст, ці хутчэй нават спроба самагубства, падзяліла творчасць паэта на «да» і «пасля».

3. Нярэдка прычынай нянавісці савецкай улады да народнага песняру станавілася выпадковасць. Так, падчас савецка-польскай вайны, калі войска Пілсудскага захапіла Мінск у газеце «Звон» з’явіўся верш Купалы «Паўстань», а пад ім навіна аб тым, што польская армія ў Мінску. Паэта абвінавацілі, што ён вітае польскую інтэрвенцыю і захоп Мінска. Асабліва злараднічаў сталінскі прыхвасцень, паэт Дзям’ян Бедны (у гонар якога сёння называюцца вуліцы ў Беларусі), які прысвяціў беларусу такія радкі: «Голас Янкі салаўіны ператварыўся ў шып змяіны».

4. Гэтая легенда агульная для Купалы і Коласа. Вядома, што хоць у жыцці яны былі сябрамі, у прафесійнай сферы лічыліся супернікамі. Такімі ж канкурэнтамі яны былі і за шахматнай дошкай. Янка Купала гуляў у шахматы лепш, і таму вельмі хваляваўся, калі Коласу ўдавалася выйграць. І вось, падчас адной з партый, калі Купала відавочна прайграваў, ён пасля чарговага ўдалага ходу свайго апанента ўсклікнуў: «Ах ты мужык!». Колас не застаўся ў даўгу і адказаў: «А ты — шляхцюк!» Завязалася бойка, у працэсе якой фігуры былі змецены з шахматнай дошкі. Так Янка Купала выратаваўся ад паразы.

Другие статьи о Народных поэтах Беларуси:

Якуб Колас (1926)

Пятрусь Броўка (1962)

Аркадзь Куляшоў (1968)

Максім Танк (1968)

Пімен Панчанка (1973)

Ніл Гілевіч (1991)

Рыгор Барадулін (1992)

Нарадзіўся Іван Дамінікавіч Луцэвіч у сям’і малазямельнага арандатара ў ноч на 7 ліпеня (25 чэрвеня) 1882 г. недалёка ад Мінска, у фальварку Вязынка. Нараджэнне яго супала са старажытным народным святам Купалля, назеу якога паэт узяў у якасці псеўданіма. Пасля смерці бацькі (1902) працаваў вандроўным настаўнікам (дарэктарам), пісарам у судовага следчага ў Радашковічах, малодшым прыказчыкам на Сенненшчыне, практыкантам і памошікам вінакура на броеарах у маёнтках. У 1908 г. Я. Купала прыехаў у Вільню, дзе працаваў бібліятэкарам у прыватнай бібліятэцы «Веды» В. Данілоеіча і супрацоўнічаў у газеце «Наша ніва». 31909 г. на працягу 4 гадоў вучыўся на агульнаадукацыйных курсах А. Чарняева ў Пецярбургу. Пасля заканчэння вучобы паэт вярнуўся ў Вільню, дзе працаваў сакратаром у «Беларускім вы давецкім таварыстве» і (пазней) адказным рэдактарам «Нашай нівы». У студзені 1916 г. Я. Купала быў прызваны ў армію: служыў у Мінску, Полацку і Смаленску. Пасля абвяшчэння БССР пераехаў са Смаленска на сталае жыхарства ў Мінск. Працаваў загадчыкам бібліятэкі пры Беларускай хатцы, рэдагаваў часопісы «Рунь» і «Вольны сцяг», быў адным з ініцыятараў стеарэння Беларускага драматычнага тэатра, Беларускага дзяржаўнага універсітэта, Інстытута беларускай культуры, літаратурнага аб’яднання «Лолымя». У1925 г. яму было прысуджана званне народнага паэта Беларусі.

Хваля арыштаў, якая ўлетку 1930 г. пракацілася сярод беларускіх пісьменнікаў, дзеячаў навукі і культуры, не абмінула і Я. Купалу. Яго рэгулярна выклікалі на допыты ў ДПУ, патрабавалі паказанняў аб «контррэвалюцыйнай» арганізацыі «Саюз вызвалення Беларусі», лідэрам якой ён нібыта быў. Даведзены да адчаю, ён 27 лістапада 1930 г. зрабіў спробу самагубства. На шчасце, жыццё паэта ўдалося выратаваць. Вялікая Айчынная еайна заспела Я. Купалу ў Каўнасе. Ён выехаў у Маскву, адтуль — у пасёлак Пячышчы каля Казані. 18 чэрвеня 1942 г. прыехаў у Маскву, а 28 чэрвеня трагічна загінуў у гасцініцы «Масква». Пахаваны ў Маскве, а ў 1962 г. урна з прахам Я. Купалы была перавезена ў Мінск на Вайсковыя могілкі.

Ты вечна будзеш сярод яас,
I нспаўторнай твас’ імя
Легендай стаііе у вяках,
Паходняй, што сваім лрамеішем
Паможа ў будучылю шлях
Прабіць наступным пакаленням.
М. Танк

Творчасць Янкі Купалы называюць летапісам жыцця, працы і барацьбы беларускага народа, квітнеючым садам, у якім сабраны самыя дарагія каштоўнасці мастацкага слова. Купала адкрыў вобраз беларускага селяніна як першаасновы народнага жыцця, маралі, духоўнай моцы народа. Першы народны паэт Беларусі, драматург, перакладчык, палымяны публіцыст, грамадскі дзеяч, Янка Купала пакінуў нам багатую спадчыну, якая ўвабрала ў сябе народныя паданні, песні, казкі, легенды, а таксама традыцыі дэмакратычнай літаратуры XIX ст.

Паэтычны дэбют паэта — верш «Мужык», надрукаваны ў 1905 г. у газеце «Северо-Западный край». Верш «стрэліў як пярун сярод яснага дня», абвяшчаючы моц і сілу народа, увасобленую ў вобразе мужыка. Купала паказвае беларуса, які працуе, «як той вол рабочы», лечыцца без доктара і «свята рэдка калі» знае, не ўмее ні чытаць, ні пісаць, зносіць лаянку і свавольства пана. Абяздолены мужык не толькі скардзіцца на прыгнёт і нядолю, але і пачынае пратэставаць супраць сваіх прыгнятальнікаў, уступае на шлях барацьбы за права быць чалавекам, за сваю чалавечую годнасць:

I кожны, хто мяне спытае,
Пачуе толькі адэін крык:
Што хоць мной кожны пагарджае,
Я буду жыцьі — бо я мужык!

У 1908 г. у Пецярбургу выходзіць з друку першы паэтычны зборнік Я. Купалы «Жалейка», вершы якога ствараліся на самым грэбені рэвалюцыйных падзей 1905—1907 гг. Гэту рэвалюцыю паэт называў «зоркай праўды святой» і верыў, што яна знішчыць няволюбяду. У вершы «Там» (са зборніка «Жалейка» ён быў выключаны за яўна рэвалюцыйны змест) Я. Купала заклікае беларускі люд прачнуцца, прагнаць «аслепны сон» і ў адзінаЙ і нязломнай грамадзе змагацца за сваё канчатковае вызваленне. «Хай у няволі ланцугі спадуць ад грому вашых сіл!» — усклікае ў канцы верша аўтар.

Аб гістарычным праве беларусаў на сваю незалежнасць, на свабоднае развіццё беларускай мсвы вядзецца гаворка ў вершы «Ворагам Беларушчыны». Ён гучыць як водпаведзь тым, хто цураецца роднай мовы, хто бачыць беларусаў толькі цёмнымі, пакорлівымі і цярплівымі. Верай у нязломнасць духу беларускага народа і яго шчаслівы лёс напоўнены многія радкі верша. Выкрываючы ворагаў Беларусі, паэт сцвярджае: «Не пагасіць вам праўды яснаЙ: жыў беларус і будзе жыць!»

Вершы зборніка «Жалейка» прасякнуты пафасам услаўлення беларускага мужыка-працаўніка, якога паэт з павагай называе панам сахі і касы. Купала паказвае цяжкае паднявольнае становішча селяніна, які не меў хлеба, хоць працаваў з ранку да вечара, паліваючы потам і сваю вузкую палоску, і бязмежныя панскія палі:

Бацькам голад мне быў,
Гадаааў і карміў,
Бяда маткай была,
Праца сілу дала.

Пагарджаныя, абяздоленыя, «сляпыя і глухія» беларусы ўзняліся на барацьбу (верш «А хто там ідзе?»). Ідуць яны грамадой, несучы сваю крыўду на паказ усяму свету. Рукі іх у крыві ад непасільнай працы, на нагах лапці. Імкнуцца яны да свабоды і шчаслівай долі, хочуць «людзьмі звацца». Словы «людзьмі звацца» сёння сталі сімвалам адраджэння нашага краю. Верш гэты М. Горкі назваў нацыянальным гімнам беларусаў, пераклаўшы яго на рускую мову. Сёння выдатны твор Я. Купалы перакладзены на 82 мовы свету.

Нягледзячы на сумныя, журботныя матывы першага купалаўскага зборніка, ёсць у ім і жыццесцвярджальныя вершы, скіраваныя ў светлыя далягляды будучыні. Надзеямі на лепшае жыццё прасякнуты верш «Чаго нам трэба»:

Працай ўсё зможам, новы быт зложым,
Гора затопчам сільнай нагой,
Зможам нядолю, эможам няволю,
Светач запалім шчасця свайго!

Другі зборнік Я. Купалы — «Гусляр» (Пецярбург, 1910 г.), у цэнтры якога вобраз гусляра з гуслямі-самаграямі. Паэт хоча ляцець «к зорам агністым, к прыволлю нябеснаму». Ён верыць у сілу народнай песні, якая павінна дапамагчы селяніну пераадолець духоўную адсталасць. У вобразе сонца (верш «Песня сонцу») аўтар бачыць вялікую сілу, здольную разбудзіць дух народа, узняць яго на змаганне супраць цёмных сіл.

У 1913 г. у Пецярбургу выдаецца трэці зборнік Я. Купалы — «Шляхам жыцця». Значнае месца ў ім займае вобраз беларускага мужыка і зямлі, на якой ён жыве. Але ж асноўная ўвага ў зборніку ўдзяляецца маладой Беларусі, якая змагаецца за права заняць ганаровае месца ў свеце.

«Ясны твар вясны» бачыцца Я. Купалу ў абліччы бацькаўшчыны (верш «Маладая Беларусь»). Радзіма — гэта ўвасабленне магутнага народа, загартаванага ў змаганні з прыгнётам. Пазт упэўнены, што ў час «буры, нягод і вялікіх надзей» Беларусь расцвіце, стане светлай казкай жыцця:

Падымайся з нізін, сакаліна сям’я,
Над крыжамі бацькоў, над нягодамі;
Замімай, Беларусь маладая мая,
Свой пачэсны пасад між народамі!..

Глыбокае пачуццё любові паэта да сваёй радзімы выяўляецца ў алегарычным вершы «Выйдзі…». Беларусь тут увасабляецца ў вобразе жанчыны-маці, якая пакутуе ад уціску царскага самадзяржаўя. Апранутая ў лахманы з кастры, з палыну, яна жыве пад «дзікай зімняй апекай», мерзне ад сцюжы і сіверу. Прайшоўшы цяжкія выпрабаванні, жанчына-маці не страціла веры ў хуткае адраджэнне. Паэт заклікае яе «скінуць зімовы рабскі сон» і выйсці насустрач вясне — свабодзе, шчасцю, светлай будучыні:

Ясна, святочна ў красы ўбярыся,
Птушкай свабоднай сягні ў вышыну,
3 сонцам злучыся, эорамі йскрыся,
Песняй распейся, славай акрыйся.
Выйдзі спаткаці вяснуі

Радзіма для Я. Купалы — і рэчка «з плытнікамі Нёман», і «пушчы Белавежскай гоман», і праталіны «вольнага прадвесня»… Глыбокая прывязанасць да роднай зямлі, еднасць з ёй асабліва абвастраюцца, калі паэт знаходзіцца далёка ад родных мясцін.

Я ад вас далёка, бацькаўскія гоні, —
На чужое неба ўжо гляджу сягоння.
Але думкай, сэрцам толькі вас я энаю,
Як і жыў, жыву я ў сваім родным краю.
I няма на свеце так вялікай меры,
I няма на свсце так каваных дзвсраў,
Каб хоць на часіну ў будні ці ў нядзелі —
Беларусь са мною разлучыць пасмеліі

Лірыка Я. Купалы прасякнута любоўю да сваёй зямлі, захапленнем яе прыгажосцю. У вершы «Лета» паэт стварае цудоўны малюнак беларускай прыроды: .

Лета ты, лета прыгожа-квяцістае,
Колькі ты ўносіш аздобы з сабойі

Чаруюць сваім хараством, напаўняюць душу радасным пачуццём каласістыя шнуры збожжа, ранішні ўзыход сонца, пах травы над ракой. Любуючыся прыгожа-квяцістым летам, Я. Купала выказвае думку аб пакутах народа, яго цяжкай долі:

Эх, каб, здаецца, ды шчасце да гэтагаі
Эх, каб, здасцца, менш гора і слёз!..

Лепшыя ўзоры пейзажнай лірыкі Я. Купалы — вершы «Явар і каліна», «Дзве таполі», «Жніво», «Адцвітанне». Паэт паказвае прыроду ў цеснай сувязі з народнай працай, якую ён паэтызуе ў вершы «Жняя». Гераіня верша — простая сялянская дзяўчына. 3 вянком на галаве яна велічна ідае па полі, песняй услаўляючы жніво. Аўтар, захоплены працай дзяўчыны, параўноўвае яе з царыцай, з сонцам, з усім самым цудоўным і прыгожым:

А яна — царыца —
Весела, шчасліва
Карануе песняй
Залатое жніва.

Захапляючыся хараством прыроды, паэт ніколі не забываў пра народ. Шмат слёз, крыві і пакут прынеслі беларусам першая сусветная і грамадзянская войны.

* * *

Першае паслярэвалюцыйнае дзесяцігоддзе — складаны для паэта перыяд. Кастрычніцкая рэвалюцыя 1917 г., нямецкая і польская акупацыі, утварэнне БНР, БССР, Літоўска-Беларускай ССР і іншыя падзеі не маглі не паўплываць на творчасць Я. Купалы. Прымаючы рэвалюцыю з народных, дэмакратычных пазіцый, паэт не поўнасцю разумеў яе сутнасць, асуджаў яе разбуральную і знішчальную сілу, не ўсё ўхваляў у паслярэвалюцыйнай савецкай яве, лічыў Беларусь ахвярай нашэсця чужынцаў. У час, калі пад пагрозай аказалася не толькі духоўнае, але і фізічнае існаванне нацыі, адраджэнская тэма ў творчасці Я. Купалы паступова затухае, адыходзіць на другі план. Балыпавіцкія парадкі не спрыялі творчаму настрою: на працягу 1916— 1917 гг. да восені 1918 г. Я. Купала не напісаў ніводнага верша. Водгукам на падзеі рэвалюцыі і грамадзянскай вайны з’явіліся вершы, напісаныя толькі ў кастрычніку—снежні 1918 г. «Я зноў заснуўшую было жалейку бяру і пробую ў ёй галасоў», — напіша паэт у вершы «Для бацькаўшчыны».

Многія вершы гэтага перыяду («Паязджане», «На прызбе», «Сон», «Буслы») народжаны канкрэтнымі рэальнымі абставінамі і пранізаны матывамі тугі, трывогі, безвыходнасці, трагізму і нявер’я ў чалавека. 3 мільёнаў людзей, што апынуліся ў бежанстве, у «злыбядусе», «бездарожжы, беспрыстанні», стварыў Я. Купала ўмоўна-абагульнены вобраз «паязджан». У вершы «Паязджане» аўтар выказвае трывожную думку аб будучым Беларусі, якое ўяўляецца то густым сасоннікам у начной цемры, населеным рознымі пачварамі-зводамі, то завірухай: змораныя, стомленыя людзі кудысьці імкнуцца, хочуць чагосьці дасягнуць, а чаго — не разумеюць і не ведаюць:

Як у моры, ў белым снегу,
Беа днявання, без начлегу,
Ў бсздарожжа, ў беспрыстанне
Едуць, едуць паязджане.
Едуць, едуць, ані следу,
Ні праслуху, ні прагледу,
Ні прасветку, ні надзеі, —
Ўсё ў зацьмінгаы, ўсё ў эавеі.

Паэт, імкнучыся вытлумачыць многія пытанні далейшага жыцця народа, улоўліваючы эпахальны для Беларусі момант (вызваленне ад нямецкай акупацыі, абвяшчэнне БНР), вялікую надзею ўскладаў на сход (вершы «На сход», «Час!»). Аўтар, праўда, не дае тлумачэння, што гэта за сход. Але ён упэўнены, што на ім народ сам вырашыць, як яму ў далейшым жыць, «як заводзіць» новы лад жыцця. I таму заключныя радкі верша «Час!» уяўляюць сабой заклік:

Гэй, паўстань, народ!
8а сябе сам пастаяці
I эа Бацькаўшчыну-маці
Ідзі, народ, па сході

Ідэяй незалежнасці Беларусі прасякнуты вершы «Паўстань…», «Перад будучыняй», «Акоў паломаных жандар…», «Каб…». У іх не толькі выявілася імкненне паэта да дзяржаўнай незалежвасці, але і прагучала гнеўная водпаведзь «ворагам Беларушчыны», слугам «ацечаства, цара». Верш «Паўстань…» акрэслівае і канкрэтныя ўмовы незалежнасці — вылучэшю з народа ўласнабеларускіх «прарокаў», песняроў, воінаў і даяржаўных дзеячаў («уладароў»), якія б змаглі аб’яднаць Беларусь у адну сям’ю і абараніць яе ад ворагаў:

Паўстань з яароду нашага, Прарок,
Праяваў бураломных варажбіт,
I мудрым словам скінь з народу ўрок,
Якім быў век праз ворагаў спааіт!
Збяры ў адну ўсю Веларусь, сям’ю.
Вазьмі з яе прысягу і эарок,
Што не прадасць сябе, сваю зямлю…
Зкяць путы бацькаўшчыне ўстань, Прарок!

«Агнём і жалезам куецца моц, гарт, доля і воля народная. Праміне віхор, натухнуць пажары, замрэ свіст мяча, і настане светлы, радасны дзень змучанага і аграбленага нашага народа… Зямля, засеяная касцямі сыноў беларускіх, будзе вечна належаць да ўнукаў беларускіх; спаленую хату беларускі мазоль адбудуе, а сваю сяўбу ён сам будзе жаць», — скажа Я. Купала ў прамове, прысвечанай 15-годдзю творчай дзейнасці.

Першы паслярэвалюцыйны зборнік Я. Купалы «Спадчына» адкрываецца вершам з аднайменнай назвай. У ім аўтар выказвае вялікую любоў да роднай старонкі — спадчыны, што засталася нам ад продкаў. Паэт называе яе самым вялікім скарбам, які беларусы павінны зберагчы і захаваць для нашчадкаў. Прыгадваючы родныя мясціны, Я. Купала з хваляваннем успамінае «вясеннія праталіны, і лесу шэлест верасны, і ў полі дуб апалены», «стары амшалы тын», «крык вароніных грамад» на могілках. Усё помніцца яму да дробязей, бо ён і ў думках, і ў снах непарыўна звязаны з бацькоўскай зямлёй:

Жыве з 1м дум маіх сям’я
I сніць а ім сны няэводныя…
Завецца ж спадчына мая
Ўсяго Старонкай Роднаю.

Творчая дзейнасць Я. Купалы на пачатку аднаўленчага перыяду была няпростай. У першай палове 20-х гг. паэт акрылены: усталяваўся мір, Беларусь набыла сваю дзяржаўнасць, у літаратуру ўлілося новае пакаленне, беларуская мова стала мовай справаводства, дзяржаўных і грамадскіх устаноў, . пашырыліся межы рэспублікі… З’яўляюцца вершы аптымістычнага плана: «Вяртаюцца з выраю жоравы, гусі» (аб вяртанні беларускіх сыноў да сваёй маціАйчыны), «Арлянятам» (аб з’яўленні новаЙ літаратурнай змены), «На смерць Сцяпана Булата», «Цішку Гартнаму», «Наш летапісец» (у іх услаўляюцца дзяржаўныя і палітычныя дзеячы, вучоныя, журналісты). Радасцю, упэўненасцю ў светлым заўтрашнім дні Беларусі напоўнены многія радкі паэмы «Безназоўнае»:

Беларусь на куце
Ў хаце сааёй села, —
Чарка ыёду ў руцэ,
Пазірае смела…

У канцы ж 20-х гг. у творчасці Я. Купалы зноў з’яўляюцца ноткі песімізму і трывогі. Безумоўна, яны былі выкліканы абставінамі таго складанага часу (уступала ў сілу таталітарная сістэма). Падазронасць, недавер, цэнзурныя рэпрэсіі, допыты ў ДПУ давялі паэта да спробы пакончыць жыццё самагубствам.

Аднак гэта не здзейснілася. I народны паэт Беларусі піша пакаянны «Адкрыты ліст», якім паміж паэтам і ўладай як бы ўстанаўліваўся неафіцыйны кампраміс.

Асноўным у творчасці Я. Купалы гэтага перыяду становіцца ўхваленне савецкай рэчаіснасці. У яго паэзію шырока ўваходзіць тэма сацыялістычных пераўтварэнняў, дружбы паміж народамі, калектыўнай працы, новай маралі і этыкі. Прыкладам можа служыць «ляўкоўскі» цыкл вершаў Я. Купалы. 3 аднаго боку, вершы гэтага цыкла маюць рэальную жыццёвую аснову, бо многія прыватныя факты паэт імкнуўся засведчыць паэтычным, узнёслым словам, хацеў праславіць ляўкоўцаў, людзей калгаснай вёскі. Але не ўсе вершы дасканалыя ў мастацкіх адносінах. У іх амаль адсутнічае тая філасофская заглыбленасць, якая была ўласціва творам дарэвалюцыйнай паэзіі Я. Купалы. Наватарскім для 30-х гг. лічыўся верш «Лён», у якім паэт праслаўляе перадавую калгасніцу, закаханую ў брыгадзіра. Сёння, праўда, з усмешкай успрымаецца прызнанне льнаводкі ў каханні. Наватарскімі лічыліся вершы «Алеся», «Хлопчык і лётчык», у якіх раскрываліся імкненні моладзі да авалодання складанымі прафесіямі. У вершы «Сыны» ўслаўляліся шэсць сыноў старога бальшавіка, якія выбралі прафесіі хлебароба, рабочага-ліцейшчыка, будаўніка домнаў і мартэнаў, бясстрашнага марака, смелага лётчыка, чырвонага байца-пагранічніка і паэта. Шчаслівае калгаснае жыццё праслаўляецца ў вершах «Вечарьшка» і «Госці».

У гады Вялікай Айчыннай вайны Я. Купала жыў і працаваў недалёка ад Казані. Паэзія таго часу вызначаецца моцным антыфашысцкім пафасам, заклікам да змагання. Асаблівай шшулярнасцю ў народзе карыстаўся яго верш «Беларускім партызанам». У ім аўтар пасылаў праклён Гітлеру-вампіру, фашысцкім псам, завлікаў партызан і ўвесь народ да барацьбы з лютым ворагам:

Партыэаны, партыэаны,
Веларускія сыны!
За няволю, за кайданы
Рэжце гітлерцаў паганых,
Каб не ўскрэслі век яны.

Верш прасякнуты палымяным патрыятызмам, непахіснай верай у перамогу народа-змагара.

У вершы «Зноў будзем шчасце мець і волю» Я. Купала не толькі выказваў веру ў хуткую перамогу, але і прадбачыў той час, калі адновяцца зруйнаваныя гарады і селы, змоўкне кананада, мірна ўздыхнуць людзі:

Загоім раны, адбудуем
Свае сялібы эруйнаваны,
Сваю краіну маладую
Святлом асвсцім нсчуваным.

Але паэт не дачакаўся радасных дзён перамогі: пры загадкавых абставінах у маскоўскай гасцініцы сэрца яго перастала біцца 28 чэрвеня 1942 г. «Першая з вяршынь беларускага Эльбруса паэзіі», найвышэйшая гордасць і слава беларускага народа, паэт з сусветным імем, Янка Купала не дажыў да свайго шасцідзесяцігоддзя дзевяць дзён.

Я. Купалу называюць паэтам трагічнага лёсу. Поўнасцю адданы беларускаму народу, ён разам з ім выпіў да дна наканаваную лёсам чашу выпрабаванняў і пакут. Яго не палохаў бурны і крывавы паслярэвалюцыйны час. Боль, трывога і клопат аб Беларусі адчуваюцца ва ўсіх творах вернага сына Бацькаўшчыны. Сваёй мужнасцю і сваёй творчасцю Я. Купала паказаў свету, што была, ёсць і будзе жыць Беларусь, што яна смела глядзіць у будучыню.

Жыццёвы i творчы шлях паэта Янкі Купалы

Жыццёвы i творчы шлях паэта

З iмeм Янкі Купалы сiмвалiзуецца Беларусь. Ласкавае iмя Янка паэт не сам выбраў — так шчаслiва распарадзiўся лёс, што пецярбургскi выдавец першага зборнiка Купалы, не ведаючы адметнасцяў беларускай мовы, замест Ян нaпicaў на вокладцы «Жалейкi» Янка. Імя, як сама Беларусь, мяккае i далiкатнае. Яно адпавядала чалавеку з такой жа душой i характарам, рэалiсту i рамантыку, паэту i драматургу, грамадзянiну i генiю.

Нараджэнне чалавека — гэта вялiкая таямнiца прыроды. Калi на свет паяўляецца паэт — прырода радуецца разам з людзьмi. Iвaн Дамiнiкавiч Луцэвiч убачыў свет 7 лiпеня 1882 года на купальскае свята ў фальварку Вязынка сённяшняга Маладзечанскага раёна Мiнскай вобласцi. Бацькi будучага паэта Дамiнiк Андрэевiч i Бянiгда Iвaнaўнa належалi да дробнай беззямельнай шляхты. Каб зарабляць на хлеб, яны вымушаны былi займацца арэндай зямлi, таму вельмi часта пераязджалi ад аднаго фальварка да другога. Частая змена месца жыхарства не дала магчымасцi Ясю атрымаць першапачатковую адукацыю ў школе. Пазней Купала пiсаў пра гэты час у аўтабiяграфii: «Палову адной зiмы вучыўся ў народнай школе ў Сеннiцы, недалёку ад г. Miнска, пасля гэтага нязначны час вучыўся ў Miнску ў прыватнай падрыхтоўчай школе. Бацька хацеў падрыхтаваць мяне ў рэальнае вучылiшча. Займаўся са мной сын дырэктара Miнcкагa рэальнага вучылiшча У.I. Самойла. Але нiчога не выйшла. Нягледзячы на тое, што дырэктар прымаў мяне без экзаменаў, бацька парашыў не аддаваць мяне ў школу, а пакiнуць на гаспадарцы. Бацька пасля шкадаваў, што не вучыў мяне. Пазней, гадоў I5-I6-цi, я скончыў за адну зiму народнае вучылiшча ў Бяларучах (Miнскi павет). Папраўдзе кажучы, паступiўшы ў гэтае вучылiшча, я ведаў больш, чым патрабавалася праграмай».

Як бачым, Купала не заканчваў спецыяльных навучальных устаноў, якiя б давалi веды па лiтаратуры, мове, тым болей, раскрывалi сакрэты мастацкай творчасцi. Ён спасцiгаў навуку самастойна: «Чытаць прыходзiлася. усё, што магло тpaпiць пад руку ў глухой пpaвiнцыі — ад «Северо-Западного календаря» да «Фiласофii польскай гiсторыі». Але наогул памятаю добра, што кнігa, дзе гаварылася аб цяжкай долi беднага люду, заўсёды мяне захапляла. З гэтага, безумоўна, вынiкае, што такiя аўтары, як Кандратовiч, Канапнiцкая, Ажэшка (польскiя), Някрасаў, Кальцоў (рускiя), мяне больш за ўсё цiкавiлi».

У 1895 годзе Купала пазнаёмiўся з былым удзельнiкам паўстання пад кiраўнiцтвам К. Калiноўскага Зыгмунтам Чаховiчам, у якога была вялiкая ўласная бiблiятэка. Будучы паэт з вялiкай асалодай прачытаў амаль усе кнігі з бiблiятэкi. Чаховiч i Купала часта заседжвалiся вечарамi i вялi доўгiя гyтapкi аб змагарах-паўстанцах, аб несправядлiвай долi беларускага народа, аб яго сацыяльнай i нацыянальнай волi. Kнігi i гyтapкi з Чаховiчам зрабiлi вялiкi ўплыў на фармiраванне светапогляду Купалы, яго нацыянальнай самасвядомасцi.

У 1902 годзе сям’ю Луцэвiчаў напаткала вялiкае гора: у Селiшчы, у чужой хаце, так i не прыдбаўшы ўласнага кута, памiрае Дамiнiк Ануфрыевiч. На руках жонкi ён пакiдае семярых дзяцей. Гаспадарчыя клопаты ўсклалiся i на плечы дваццацiгадовага Яся. Праз паўгода памiраюць ад шкарлятыны адзiны брат Казiк i дзве сястрычкi: Сабiна i Гэля. Смерць самых родных людзей скаланула Янку да глыбiнi душы. Крыўда на ўласны лёс, адчуванне пэўнай абдзеленасцi шчасцем-доляю спадарожнiчалi Купалу на працягу ўсяго яго жыцця.

У 1903 годзе Ясь пакiдае хату i iдзе шукаць кавалак хлеба. Ён працуе вандроўным настаўнікам, пicapaм у судовага следчага ў Радашковiчах, прыказчыкам у панскiм маёнтку на Магiлёўшчыне. У гэты ж час юнак пачынае рабiць свае першыя паэтычныя крокі. У дзень iмянiн сястры Леакадзii ён напісаў прысвечаны ёй гумарыстычны верш, якi, на жаль, не захаваўся. Першыя друкаваныя творы паэта былi змешчаны ў 1903-1904 гг. у польскiм часопiсе «Ziarno» на польскай мове пад псеўданiмамi «I. Л.» i «К-а». Хоць гэта i былi спробы пяра, але яны сведчылi, што ix аўтар валодае вялiкiм мастацка-творчым патэнцыялам: вершы вылучалicя не толькi тэматычнай, але i жанравай разнастайнасцю.

З 1905 па 1907 год Іван Луцэвiч працуе рознарабочым на броварах Сёмкава каля Miнскa, у Яхiмаўшчыне каля Маладзечна, у Дольным Снове каля Нясвiжа. Усё гэта стала своеасаблiвай школай жыцця, у якой ён «зазнаў вялiкага гора, бо праца была ледзь не катаржная». З самога жыцця паэт чэрпаў i тэмы для cвaix твораў. Купала прыгадваў пазней, што пачаў пiсаць ён па-беларуску пасля знаёмства з кнігамі выдатных беларускiх паэтаў XIX ст.Ф. Багушэвiча «Дудка беларуская» i В. Дунiна-Марцiнкевiча «Гапон». Пад уздзеяннем названых твораў быў напісаны адзiн з першых беларускiх вершаў паэта «Мая доля», датаваны 15 лiпеня 1904 года. Аднак афiцыйны пачатак творчасцi мастака слова лiчыцца з таго часу, калi яго твор з’яўляецца ў друку.15 мая 1905 года ў Мiнскай газеце «Северо-Западный край» змяшчаецца верш Купалы «Мужык». Ён у многім сугучны твору Ф. Багушэвiча «Дурны мужык, як варона». Але купалаўскi лiрычны герой пачынае задумвацца аб сваёй чалавечай годнасцi — ён заяўляе ва ўсю моц свайго голасу: «Нiколi, браткi, не забуду, што чалавек я, хоць мужык». Поспех верша натхніў Купалу на працяг мастацкай творчасцi: ён пiша вершы, паэмы, перакладае з польскай мовы.

лiстапада 1906 года ў Вiльнi пачынае выходзiць газета «Наша Hiвa». Яе падпiсчыкам i актыўным aўтapaм становiцца i Янка Купала. Дзякуючы газеце, творчасць таленавiтага памочнiка вінакурa набывае вядомасць сярод тагачаснай лiтаратурнай элiты — Ядвiгiна Ш., Цёткi, М. Багдановiча, Я. Коласа. Зацiкавiўся творчасцю маладога паэта i прафесар фiлалогii Пецярбургскага унiверсiтэта, беларус па паходжаннi Б. Эпiмах-Шыпiла, якi быў арганiзатарам беларускай вьдавецкай суполкi «Загляне сонца i ў наша ваконца». У 1908 годзе ў гэтым выдавецтве Янка Купала выдаў свой першы зборнiк «Жалейка». Названы год быў памятны для паэта яшчэ i тым, што па запрашэннi беларускай iнтэлiгенцыi ён пераязджае ў Вiльню i ўладкоўваецца на працу ў прыватную бiблiятэку Б. Данiловiча «Веды». Адначасова Купала працуе ў рэдакцыi газеты «Наша Hiвa», дзе чытае pукапісы, робiць пpaўкi. Праца ў бiблiятэцы садзейнiчала iнтэлектуальнаму сталенню Купалы. Ён выкарыстоўваў кожную вольную хвiлiну для самаадукацыi, многа чытаў, пicaў, перакладаў на родную мову. Як прыгадваў сам паэт, пiсаў ён многа, i гэта давалася яму лёгка: «Я мог за адзiн дзень напісаць 200-300 радкоў вершаў i рэдка калi пасля напiсання выпраўляў. Пicаў дзе i як даводзілася: ля кастра, пры месяцы, навобмацак ноччу, у дарозе, за працай».

Увосень 1909 года Янка Купала едзе ў Пецярбург на агульнаадукацыйныя курсы Чарняева. Яго гасцiнна запрашае да сябе на кватэру Бранiслаў Iгнатавiч Эпiмах-Шыпiла, забяспечвае харчаваннем i плацiць за навучанне. Жыццё, вучоба i твочасць у Пецярбургу былi адным з самых плённых перыядаў мастакоўскай бiяграфii Я. Купалы. За гэты час (1909-1913 гг.) ён выдаў два зборнiкi вершаў — «Гусляр» (1910) i «Шляхам жьцця» (1913), напiсаў паэмы «Бандароўна» i «Сон на курган, камедыю «Паўлiнка» i драму «Раскiданае гняздо». У адрозненне ад «Жалейкi», у Гусляры аўтар пашырае як праблемна-тэматычныя, так і жанрава-стылёвыя межы сваіх твораў. З вяскова-сялянскага паэта Купала фармiруецца ў паэта народнага, агульнанацыянальнага. Яшчэ з большай рашучасцю аўтар выступае супраць сацыяльнага ўцiску чалавека, прапаведуе духоўную i грамадзянскую свабоду. У зборнiку ёсць вершы iнтымнай i фiласофскай лiрыкi. «Вялiкай падзеяй для самога паэта i для ўсёй беларускай грамадскасцi была першая пастаноўка «Паўлiнкi». Ролю Паўлiнкi выконвала Паўлiна Мядзёлка….

Кожнае лета Янка Купала прыязджаў да сваёй мацi, якая разам з дочкамi жыла ў Акопах. У адну з тaкix паездак паэт наведвае свайго калегу, знакамiтага мастака слова Якуба Коласа, якi вярнуўся з Miнскагa астрога. Усю ноч прасядзелi паэты ў драўлянай хаце, пабудаванай дзядзькам Антосем, абмяркоўваючы самыя розныя пытаннi. З гэтага часу пачалося доўгае i цёплае сяброўства двух беларускiх класiкаў.

янка купала паэт беларусь

У зборнiку «Шляхам жыцця» дамiнантнай з’яўляецца тэма маладой Беларусi, яе народа i мовы. Паэтычны талент Янкi Купалы фармiраваўся на аснове дзвюх стыхiй: лiтаратурнай i народна-песеннай. Ён не аднойчы гаварыў, што вялiкi ўплыў на яго аказалi беларускiя народныя казкi, песнi мацi. У зборнiку «Шляхам жыцця» ёсць многа твораў, якiя маюць фальклорную зенону: вершы «Явар i калiна», «Дзве таполi», «На Купалле, паэма «Курган.

Восенню 1913 года Янка Купала вяртаецца ў Вiльню. Ён працуе сакратаром Беларускага выдавецкага таварыства, а з caкавіка 1914 года становiцца рэдактарам газеты «Наша ніва». Яго рэдактарская праца была накіравана на пашырэнне беларускасці на роднай зямлi, выхаванне ў людзей патрыятычных пачуццяў. Купала з вялiкай радасцю дапамагаў маладым мастакам слова, змяшчаў ix творы на старонках газеты, рэдагаваў першыя кнігі З. Бядулi, Хв. Чарнышэвiча, Цiшкi Гартнага, К. Буйло, А. Гурло, Г. Леўчыка.

У 1914 годзе, як вядома, пачалася першая сусветная вайна. Яна ўскладнiла выпуск газеты, што, урэшце, прывяло да яе закрыцця.7 верасня 1915 года выйшаў апошні нумар «Нашай Hiвы». Янка Купала едзе да мацi ў Акопы, адтуль у xуткім часе ён наведвае горад Арол, а ў канцы верасня паэт ужо вучыцца ў Народным унiверсiтэце iмя А.Л. Шаняўскага ў Маскве. Вучоба была вельмi кароткай — Купала жэнiцца з Уладзicлавай Францаўнай Станкевiч, вяртаецца у Miнск.

Ваенныя падзеi не пакiнулi ў cпaкoi паэта: у студзенi 1916 года яго прызываюць у царскую армiю i накiроўваюць у дарожнасапёрны атрад Варшаўскай aкpyгi шляхоў зносiн. Калi 7 лiстапада 1917 года адбыўся Кастрычнiцкi пераварот, Янка Купала знаходзiўся ў Смаленску. З хваляваннем паэт сачыў за падзеямi на Беларусi. Яго ўзрадавала абвяшчэнне 25 caкaвiкa 1918 года незалежнай Беларускай Народнай Рзспублiкi. Гэтыя падзеi натхнiлi Купалу на напісаннe цыкла вершаў, у якiх выявiлася заклапочанасць аўтара будучьм сваёй Бацькаўшчыны.1 студзеня 1919 года ў Смаленску было абвешчана ўтварэнне БССР. У гэты час Купалу наведалi Язэп Дыла i Цішка Гартны. Узрадаваны паэт расказаў гасцям аб cвaiм жьццi: «Няма чым хвалiцца. Ды i не дзiва — колькi часу фронт непадалёку быў. Я служу ў тутэйшых наркампросаўскiх арганiзацыях i часта бываю ў вёсцы. Бачу, як жыве яна зараз. Заняпад страшэнны. Я даўно чакаю таго дня, каб вярнуцца ў Беларусь. Мне хочацца хутчэй уключыцца ў лiтаратурную работу. У xуткім часе Янка Купала вяртаецца на сталае месца жыхарства ў Miнcк, дзе ўладкоўваецца на працу бiблiятэкарам пры Беларускiм народным доме. Паэт марыць выдаць поўны збор cвaix твораў, але ўсе яго iмкненнi не далi станоўчага выніку. Ляжаў без руху i падрыхтаваны зборнiк вершаў «Спадчына. Такiя aдносіны ўладаў засмучалi i расчароўвалi Купалу. Яму не пiсалася.

У 20-я гады Купала займаецца актыўнай грамадскай i лiтаратурнай дзейнасцю. Kpaiнa ажьццяўляе палiтыку беларусiзацыi: адкрываюцца Беларускi дзяржаўны унiверсiтэт, Інстытут беларускай культуры, тэатр, бiблiятэка, утвараюцца лiтаратурныя суполкi «Маладняк» i «Узвышша». Усе гэтыя падзеi акрылiлi Янку Купалу, натхнiлi яго на мастацкую творчасць. У 1922 годзе паэт выдае зборнiк «Спадчына, заканчвае п’есу «Тутэйшыя, у 1925 годзе ўбачыў свет новы зборнiк «Безназоўнае. Названы год быў для паэта юбiлейным: Беларусь шырока адзначыла 20 — годдзе яго лiтаратурнай творчасцi. З гэтай нагоды яму першаму ў кpaiнe было прысвоена ганаровае званне народнага паэта Беларусi. У адказ на высокую ацэнку cвaix заслуг Янка Купала пicaў: «Я скажу адно толькi, што сягонняшняе вялiкае i незвычайнае свята для мяне з прычыны ўшанавання майго юбiлею, асаблiва надання мне годнасці беларускага народнага паэта — гэта ёсць свята не маё, а беларускай нацыянальнай iдэi, гэта ёсць трыумф вызваленай працоўнай Беларусi».

У канцы 20-х — пачатку30 х гадоў на Беларусь прыйшла першая хваля рэпрэсiй, пад раскулачванне папалi мацi i сястра Янкi Купалы. Вялiкую шкоду ў прамым сэнсе здароўю i нават жыццю паэта нанёс артыкул Л. Бэндэ «Шляхам жыцця, у якiм Купала быў названы «iдэолагам буржуазнага нацыянал-адраджэнiзму. Артыкул справакаваў рэгулярныя выклiкi ў ДПУ, дзе Купалу дапытвалi i прымушалi прызнацца ў яго прыналежнасцi да кipaўніцтвa мiфiчнай контррэвалюцыйнай арганiзацыi «Саюз вызвалення Беларусi». Паэт мужна адмаўляў фантастычны паклёп, але, разам з тым, у яго душы зарадзiлася вялiкае расчараванне ў жыццi, справядлiвасцi i гyмaннacцi icнуючага ладу. У лiстападзе 1930 года пасля чарговага допыту Купала вырашыў закончыць жьщцё самагубствам. Спроба была няўдалая, i дактарам удалося выратаваць паэта. Названыя драматычныя падзеi зламалi духоўную моц паэта. Ён змяшчае ў «Звяздзе» «пакаяльны» «Адкрыты лiст Купалы, у якiм адракаецца ад нашанiўскiх традыцый, нацыянал-дэма — кратычнага асяродзiшча». У паэзii Купала cтaнoвiццa не падобным на сябе: яго вершы далёкiя ад рэальнага жыцця — яны славяць «сацыялiстычную яву». Haпaдкi на паэта з боку ўладаў спынiлicя, была створана iлюзiя гарманiчнага сужыцця Купалы i ўлады. Ён прымае ўдзел у розных высокix дзяржаўных форумах, пасяджэннях камiсiй, становіццa дэлегатам з’ездаў і нарадаў. У 1934 годзе прымае ўдзел у працы Першага ўсесаюзнага з’езда caвeцкix пісьменнікаў, на заключным пасяджэннi якога Купалу выбiраюць членам Праўлення ССП СССР. Акрамя гэтага, паэт неаднаразова выбiраецца кандыдатам у члены ІВК, cтановіццa дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР. Яго ўзнагароджвалi ордэнам Ленiна, шматлiкiмi медалямi i гpaмaтaмi.

У 30-ыя гады Купала пiша паэму «Тарасова доля», выдае зборнiкi «Песня будаўнiцтву», «Беларусi ардэнаноснай». У чэрвeнi — жнiўнi 1935 года паэт стварае свой знакамiты «Ляўкоўскi цыкл, напiсаны ў вёсцы Ляўкi Аршанскага раёна. У iм паэт у асноўным iдэалiзуе жыццё, адыходзiць ад прынцыпаў рэалiзму, у некаторай ступені дагаджае ўладам.

Вялiкая Айчынная вайна заспела Купалу ў Каўнас, куды ён паехаў па запрашэннi лiтоўскiх пісьменнікаў. Паэт тэрмiнов вярнуўся ў Miнск, затым у Ляўкi, а з наблiжэннем фронту выехаў у Маскву. На старонках многіх цэнтральных газет з’яўлялiся вершы i артыкулы Купалы. Паэт верыў у перамогу i заклiкаў народ змагацца з фашысцкiмi захопнiкамi. У ваенны час выйшлi яго паэтычныя творы «Беларускім партызанам», «Зноў будзем шчасце мець і волю» i iнш. Восенню 1941 года ў Маскве пачынаецца эвакуацыя, i Купала едзе ў пасёлак Печышчы, што недалёка ад Казанi.

Я́нка Купа́ла (настоящее имя Ива́н Домини́кович Луце́вич, белор. Іва́н Даміні́кавіч Луцэ́віч; 25 июня (7 июля) 1882 — 28 июня 1942) — белорусский поэт и переводчик, драматург, публицист.

Классик белорусской литературы. Народный поэт БССР (1925). Академик АН БССР (1928) и АН УССР (1929). Родился 25 июня (7 июля) 1882 года в деревне Вязынка (ныне Молодечненского района Минской области Беларуси) в семье Доминика Онуфриевича Луцевича и Бенигны Ивановны Луцевич (дев. Волосевич).

Родители были обедневшие белорусские шляхтичи, арендовавшие земли в помещичьих угодьях. Род Луцевичей известен с начала семнадцатого века. Дед поэта арендовал землю у Радзивиллов, но был ими изгнан с родных мест. Этот факт лёг в основу купаловской драмы «Раскіданае гняздо».

В детстве будущему поэту приходилось много помогать отцу, который, несмотря на своё шляхетское происхождение, по сути принадлежал к числу безземельных крестьян и вынужден был обрабатывать съёмные участки (у Здзеховских и др.), платя крупные суммы в качестве аренды за использование угодий.

После смерти отца в 1902 году работал домашним учителем, писарем в помещичьем имении, приказчиком и на других работах. В обнаруженной в белорусском Национальном историческом архиве анкете призывника Луцевича Ивана Доминиковича указаны его вероисповедание — римско-католическое и национальность — русский[1].

Могила матери Янки Купалы на Военном кладбище Минска.Могила сестры Янки Купалы на Восточном кладбище Минска.

Позже Иван устроился чернорабочим на местный винокуренный завод, где продолжал трудиться в поте лица. Хотя тяжёлая работа отнимала у молодого человека много времени, ему удавалось выкраивать свободные часы на занятие самообразованием; таким образом, вскоре будущий Янка Купала ознакомился практически со всеми книгами из отцовской и помещичьей библиотек. В 1898 году закончил народное училище в местечке Беларуч.

В 1908—1909 годы жил в Вильне, где работал в редакции первой белорусской газеты «Наша Ніва». Там же познакомился с будущей женой — Владиславой Станкевич — и актрисой Павлиной Мядёлкой, которой Купала одно время был сильно увлечен и в честь которой назвал героиню своей первой пьесы — комедии «Паўлінка».В это же время написано самое известное стихотворение поэта «А кто там идёт?». Первоначальное заглавие «Беларусы» Его перевёл на русский Максим Горький назвав «суровой и прекрасной песней » предсказав что она «на время… станет «народным гимном» (См. М. Горький «о писателях -самоучках». так и было в Западной Беларуси до 1939 года. На русский язык это произвидение также переводили Михаил Исаковский. Всеволод Рождественский,Николай Браун. На украинский Никита Шаповал, Максим Рыльский, на польский Анджей Яворский, на литовский Людас Гир Антанас Венцлова. Среди переводчиков Вера Рич, Мартин Наг,Чжу Ци, Альдо Севирини, десанка Максимович. Адольф Черны,Аб ар Рахман аль Хамиси,Кайсын Кулиев Аалы Токомбаев,Багарт Шинкуба, Наири Зарьян, Расул Рза,Расул Гамзатов, Юван Шествалов, Микуль Шульгин. Кузебай Герд написал по мотивам стихотворения Купалы удмуртский национальный гимн. Перевод «А кто там идёт?» на вепский Эдуардом Бронзовым стал первой ласточкой национальной литературы[источник не указан 49 дней].

В 1909—1913 годах начинающий поэт учился в Санкт-Петербурге на подготовительных общеобразовательных курсах А.Черняева, затем в 1915 году проучился в Московском городском народном университете, который был основан на средства известного в Российской империи золотопромышленника и мецената Альфонса Леоновича Шанявского и его жены в 1908 году; университет находился в Москве и носил имя мецената.

Янка Купала поступил в народный университет в сентябре, однако его намерениям продолжить учёбу помешала всеобщая мобилизация, объявленная в связи с наступлением Первой мировой войны. Уже в начале 1916 года поэта-студента призвали в армию и тот поступил в дорожно-строительный отряд, в составе которого работал вплоть до наступления событий Октябрьской революции.

В это время Янка Купала обосновался в Смоленске, работал в сфере строительства дорог, где его и застала врасплох революционная стихия. В период с 1916 по 1918 годы им не было создано ни одного произведения, однако позже Янка Купала в своей лирике обратился к теме выживания отдельной личности и народа в целом в годину исторического перелома. Следует упомянуть такие программные произведения послевоенно-революционного периода, как «Время», «Для отчизны», «Наследство», «Своему народу», которые датируются 1919 годом.

После революции Янка Купала поселился в Минске. События Советско-польской войны существенно не повлияли на образ жизни поэта: он пережил годичную польскую оккупацию Минска, в котором и остался жить до следующей войны.Лауреат Сталинской премии первой степени (1941).

Я́нка Купа́ла (настоящее имя Ива́н Домини́кович Луце́вич, белор. Іва́н Даміні́кавіч Луцэ́віч; 25 июня (7 июля) 1882 — 28 июня 1942) — белорусский поэт и переводчик, драматург, публицист.

Классик белорусской литературы. Народный поэт БССР (1925). Академик АН БССР (1928) и АН УССР (1929). Лауреат Сталинской премии первой степени (1941).

Содержание [скрыть] 1Биография1.1Детство и юность1.2Первые публикации1.3Виленский и петербургский периоды2Перипетии советской эпохи2.1Награды и премии3Публицистическая деятельность в Великую Отечественную войну4Переводы5Гибель6Память6.1Музеи6.2Памятники6.3Нумизматика6.4В произведениях культуры7Библиография7.1Сборники стихов7.2Поэмы7.3Пьесы8Экранизации9Места10Интересные факты11Примечания12Литература12.1Статьи13СсылкиБиография[править | править код]Детство и юность[править | править код]Дом в деревне Вязынка Минской области, в котором родился Янка Купала

Родился 25 июня (7 июля) 1882 года в деревне Вязынка (ныне Молодечненского района Минской области Беларуси) в семье Доминика Онуфриевича Луцевича и Бенигны Ивановны Луцевич (дев. Волосевич).

Родители были обедневшие белорусские шляхтичи, арендовавшие земли в помещичьих угодьях. Род Луцевичей известен с начала семнадцатого века. Дед поэта арендовал землю у Радзивиллов, но был ими изгнан с родных мест. Этот факт лёг в основу купаловской драмы «Раскіданае гняздо».

В детстве будущему поэту приходилось много помогать отцу, который, несмотря на своё шляхетское происхождение, по сути принадлежал к числу безземельных крестьян и вынужден был обрабатывать съёмные участки (у Здзеховских и др.), платя крупные суммы в качестве аренды за использование угодий.

После смерти отца в 1902 году работал домашним учителем, писарем в помещичьем имении, приказчиком и на других работах. В обнаруженной в белорусском Национальном историческом архиве анкете призывника Луцевича Ивана Доминиковича указаны его вероисповедание — римско-католическое и национальность — русский[2].

Могила матери Янки Купалы на Военном кладбище Минска.Могила сестры Янки Купалы на Восточном кладбище Минска.

Позже Иван устроился чернорабочим на местный винокуренный завод, где продолжал трудиться в поте лица. Хотя тяжёлая работа отнимала у молодого человека много времени, ему удавалось выкраивать свободные часы на занятие самообразованием; таким образом, вскоре будущий Янка Купала ознакомился практически со всеми книгами из отцовской и помещичьей библиотек. В 1898 году закончил народное училище в местечке Беларуч.

В 1908 — 1909 годы жил в Вильне, где работал в редакции первой белорусской газеты «Наша Ніва». Там же познакомился с будущей женой — Владиславой Станкевич — и актрисой Павлиной Мядёлкой, которой Купала одно время был сильно увлечен и в честь которой назвал героиню своей первой пьесы — комедии «Паўлінка».В это же время написано самое известное стихотворение поэта «А кто там идёт?». Первоначальное заглавие «Беларусы» Его перевёл на русский Максим Горький назвав «суровой и прекрасной песней » предсказав что она «на время… станет «народным гимном» (См. М. Горький «о писателях -самоучках». так и было в Западной Беларуси до 1939 года. На русский язык это произведение также переводили Михаил Исаковский. Всеволод Рождественский,Николай Браун. На украинский Никита Шаповал, Максим Рыльский, на польский Анджей Яворский, на литовский Людас Гир Антанас Венцлова. Среди переводчиков Вера Рич, Мартин Наг,Чжу Ци, Альдо Севирини, десанка Максимович. Адольф Черны,Аб ар Рахман аль Хамиси,Кайсын Кулиев Аалы Токомбаев,Багарт Шинкуба, Наири Зарьян, Расул Рза,Расул Гамзатов, Юван Шествалов, Микуль Шульгин. Кузебай Герд написал по мотивам стихотворения Купалы удмуртский национальный гимн. Перевод «А кто там идёт?» на вепский Эдуардом Бронзовым стал первой ласточкой национальной литературы[источник не указан 453 дня].

В 1909—1913 годах начинающий поэт учился в Санкт-Петербурге на подготовительных общеобразовательных курсах А.Черняева, затем в 1915 году проучился в Московском городском народном университете, который был основан на средства известного в Российской империи золотопромышленника и мецената Альфонса Леоновича Шанявского и его жены в 1908 году; университет находился в Москве и носил имя мецената.

Янка Купала поступил в народный университет в сентябре, однако его намерениям продолжить учёбу помешала всеобщая мобилизация, объявленная в связи с наступлением Первой мировой войны. Уже в начале 1916 года поэта-студента призвали в армию и тот поступил в дорожно-строительный отряд, в составе которого работал вплоть до наступления событий Октябрьской революции.

В это время Янка Купала обосновался в Смоленске, работал в сфере строительства дорог, где его и застала врасплох революционная стихия. В период с 1916 по 1918 годы им не было создано ни одного произведения, однако позже Янка Купала в своей лирике обратился к теме выживания отдельной личности и народа в целом в годину исторического перелома. Следует упомянуть такие программные произведения послевоенно-революционного периода, как «Время», «Для отчизны», «Наследство», «Своему народу», которые датируются 1919 годом.