Татарча сочинение “Батырлык”
Сочинение на татарском языке на тему “Батырлык”
Безнең заманда кешеләр батырлык эшләргә атлыгып тормыйлар. Ни өчен икәнен дә белмим. Мин һәрвакыт батырлык кылган кешене күрәсем килде. Ләкин әлегә кадәр очрата алмаган идем. Хәзер андый кешене беләм. Ул − минем күршем Булат.
Без ишегалдында уйный идек. Кызлар скакалка сикерәләр, малайлар туп уйный. Кинәт эт өргән тавыш ишетелде, һәм без үзебезгә таба йөгереп килгән зур бер эт күрдек. Ул бик усал иде. Бу этне мин бик яхшы беләм. Ул шундый усал, аны хуҗасы да урамга авызлык киертеп кенә алып чыга. Ә ул әнә бүген бавын өзеп качкан.
Эт туп-туры Камиләгә таба чаба иде. Камилә куркуыннан калтырый башлады һәм елап җибәрде. Шунда котырган этнең каршына Булат сикереп чыкты. Аның кулында нечкә чыбык кына иде. Тик Булат аның белән эткә шундый итеп кизәнде, эт шүрләп калды. Шунда бөтенләй без көтмәгән хәл булды. Усал, көчле эт туктады һәм… куркуыннан койрыгын кысып качып китте.
Без барыбыз да Камилә белән Булатны чолгап алдык. Алар икесе дә агарынган, күзләрендә яшь иде. Әмма алардан берәү дә көлмәде. Мин аларга карадым да, үзем дә шулай эшли алыр идемме икән, дип уйладым. Шулай эшләгән булыр идем, мөгаен.
Шул көннән башлап, без Булатны иң көчле һәм батыр малай дип саныйбыз. Ә мин шундый күршем белән горурланам.Еще сочинения на татарском языке со схожей к “Батырлык” тематикой (перейти к сборнику татарских сочинений нашего сайта)
Батырлык – н?рс? ул?
Батырлык. Бу с?з н?рс?не а?лата со?? ?леге с?зне? м?гън?сен мин С. И. Ожеговны? а?латмалы с?злегенд? таптым. Батырлык – героик, фидакарь, кыю эшл?нг?н эш ул. ??м к?п очракта аны балалар эшли. ?леге батырлыклар алдында без башыбызны иярг? тиешбез.
Батырлык турында китапларда да еш язалар. Мин к?пт?н т?гел шундый китапларны? берсен – В. О. Богомоловны? “Иван” повестен укыдым. ?леге повесть минем яшьт?шем – унике яшьлек малай турында. Аны? балачагын сугыш йота – ?тисен фашистлар ?тер?, ? б?л?к?й се?елесе аны? кулында ?ан бир?. Сугышны? беренче к?нн?ре а?а коточкыч михн?тл?р китер?, шушы югалту – газаплар аны бернич? яшьк? олыгайта да инде. Ул бары кайгы – сагышлары бел?н бер?зе кала, шул вакытта дошманнан ?ч алырга, безне? армияг? файдалы булырга с?з биреп, партизан отрядына кит?.
Богомолов ?зене? героена Иван дип ?итди исем куша. А?а башкача исем кушу м?мкин д? булмагандыр. ?леге малайга ?лк?нн?р кебек ?к бик к?п сынаулар узарга туры кил?. ?мма ул ?зенд? немец армиясен? карата дошманлык хисл?ре кичерс? д?, горурлыгын ??м кешелек сыйфатларын саклап кала ала.
Иванны? к?зл?ренд? ??м характерында – ?лк?нн?р ныклыгы, тышкы кыяф?тенд? ис? чарасызлык билгел?ре ярылып ята. Аны? ?чен и? м??име – бурыч, ?зе ш?гыльл?нг?н эш. Ул нык ихтыярлы, к?чле рухлы.
Аны? ?йл?н? – тир?сенд?ге ?лк?нн?р яшь булуыны да карамастан, м?ст?кыйль булуын а?лыйлар, аны сугышны? бар михн?тл?ренн?н сакларга телил?р. Яраталар, кызганалар, аны? тормышын ничек т? ?и?ел?йтерг? тырышалар. Иван Бондаревны интернатка ?иб?р?л?р. ?мма ул аннан кача. Малай сугыш вакытында уку м?мкин т?геллеген яхшы а?лый.
Сугыш вакыты булуга да карамастан, бала балалыгын югалтмый, фронтта да ул уеннар ?чен вакыт таба. Иван да башка малайлар кебек ?к пычаклар ?ыю бел?н ш?гыльл?н?. Гальцевта финка к?рг?ч, ул аны ?зен? б?л?к ит?ен ?тен?. ?мма тегесе дустыны? ист?леге булган ?леге пычакны б?л?к ит? алмаячагын ?йт?. Шул чакта Иван землянкада бер?зе кала, пычак, бинокль ала ??м сугыш уены уйный башлый. ?зен ул командир итеп к?з алдына китер?. ??м билгеле инде, ?зене? уеннарында ??рчак ?и?? ??м сугыш озакламый т?мамланачак дип хыяллана.
?мма тормышта Иван Бондаревны? язмышы аянычлы. А?а сугыш бетк?нен к?рерг? ??м ?зе хыялланган ?и?? шатлыгы кичерерг? насыйп булмый. 1943 елда ул бернич? т??лек д?вамында немец эшелоннары х?р?к?тен к?з?тк?не ?чен тоткарлана. Аны атып ?тер?л?р яшь гомер фашистлар кулыннан ?зел?. Б?ек ?и??д?, билгеле, аны? да ?леше зур.
Сугыш турында с?йл?г?нд? к?п кеше ?лк?н сугышчыларны? батырлыклары турында гына с?з бара дип уйлый. Балалар хакында оныталар. ?мма бу д?рес т?гел. Сугыш вакытында ме?н?рч? бала ??лак була. Ачлык – ялангачлыктан, д??ш?тле сугыш кырларында гына т?гел, ? тылдан авыр хезм?тт?н д? ??лак булучы балалар бихисап.
Сигез – унике яшьлек балаларны? сугыш михн?тл?ре кичер?л?ре – ?зе бер батырлык ул. Бу балалар хакында бик к?п с?йл?п була. Алар сугыш китерг?н кайгы – х?ср?тл?р ?чен ?зл?ре ?ч алырга телил?р., ?зл?ренн?н ике тапкыр зуррак винтовкалар тотып, кечкен? солдатларга ?верел?л?р. ??лак булган ?ти – ?нил?ре турында кара к?газьл?р алып, чиксез х?ср?т – кайгыга чумалар, ятимлек ачысын татыйлар…
?леге балалар язмышы бер – берсен? бик охшаш. Сугыш чоры балалары ?чен сугыш диг?н михн?т гомуми биографияг? ?йл?нг?н. Тылда булсалар да, барыбер алар сугыш чоры балалары.
Сугыш бет?г? 67 ел вакыт ?тте. ?мма язучылар бик еш ?леге темага ?йл?неп кайталар. Ни ?чен? Ч?нки ?ле б?ген д? каядыр бомбалар шартлый, пулялар сызгыра, ?йл?р ?имерел?, балалар ?йберл?ре янып кара к?мерг? ?йл?н?.
Тормыш д?вам ит?. Ул тыныч, имин булсын ?чен сугышны булдырмаска, ул китерг?н газап – михн?тл?рне онытмаска кир?к. Кешел?р! Безне? Ватаныбыз азатлыгы ?чен башларын салган ка?арманнар турында онытырга хакыгыз юк!
Зиганшин Самат (МБОУ ”Гимназия №3 “)
Тукай муниципаль районы Иске Д?реш т?п гомуми белем бир? м?кт?бе
Якташым- сугыш ветераныны? тормышы ??м батырлыгы
(Сугыш ветераны Усманов Х?ниф бабайны? якты ист?леген? багышлана)
Иске Д?реш т?п гомуми белем бир? м?кт?бене? 6 нчы класс укучысы С?йфетдинов Аяз Ришат улыны? эше
?ит?кче: 1 категорияле укытучы
Минн?хм?тва Рамил? ?ади кызы
2014
Мин авылдашларымны? Б?ек Ватан сугышындагы батырлыклары бел?н бик кызыксынам. Аларны? сугышчан юллары, к?рг?нн?ре турында эзл?н?л?р алып барам.
Туган авылым – Иске Д?решт? яш??че отставкадагы капитан Усманов Х?ниф абый Салих улыны? батырлыклары турында ишет? бел? идем. Мин Х?ниф абыйдан сугышчан юлы бел?н таныштыруын ?тендем. Ул ми?а бик кызыклы фотолар, ист?лекл?р к?рс?тте ??м мен? н?рс?л?р с?йл?г?н иде. Кызганыч, б?тен ил Б?ек ?и??не? 70 еллыгын каршыларга ?зерл?нг?нд?, Х?ниф бабай д?ньядан китте. ? аны? с?йл?г?нн?ре , ?зе ?йтк?нд?й, тарихи ист?лек булып калды…
«…1941нче елны? 22 нче июненд? илебезне? аяз к?ген, халкыбызны? тыныч тормышын бозып, фашистлар Германиясе безне? изге Ватаныбыз Советлар Союзына хыян?тьчел т?ст? ????м итте, безне? ?ск? к?п санда армия ??м кораллар ташлады.
Ватаныбыз ?лем куркынычы алдында калды. Бу куркынычны а?лап, б?тен совет халкы берд?м р?вешт? немец-фашист илбасарларына каршы Б?ек Ватан сугышына к?т?релде. Кешелек тарихында и? авыр ??м р?химсез булган бу сугышны? ?имергеч уты 1418 к?н ??м т?н янып торды. Безне? авыл советыннан 238 кеше сугышка китте, л?кин бу коточкыч к?р?шт? 179 кеше сугыш кырында ятып калды.
Мин ?зем д? 1942 нче елны? май аеннан 1944 нче елны? азагына кад?р турыдан-туры сугышта катнаштым. ?земне? сугышта булган елларны ??м анда баштан ?тк?нн?рне иск? т?шереп алырга кир?к дип саныйм.
…1940 нчы елны? февраль аенда Воткинск (Удмуртия) х?рби заводына байтак кешене эшк? ?иб?рерг? дип колхозга район тарафыннан х?б?р килеп т?ш?. Мен? шулар бел?н берг? мине д? 1941нче елны? 16 нчы февраленд? Воткинск ш???рен? х?рби заводка эшк? ?иб?рдел?р. Л?кин 4 ай эшл?г?ч т?, 1941нче елны? 22 нче июненд?, бик ирт? торып эшк? барырга ?зерл?неп торганда, кин?т радио аша коточкыч х?б?р тапшыра башладылар. Бу – немец-фашистларыны? безнен илебезг? каршы та? алдыннан б?тен чик буйлап сугыш башлавы турында иде.
Бу вакытта без, бик к?п ташчылар, балта осталары ??м башка белгечл?р бел?н берг?л?п х?рби завод ?чен бик зур бер цех т?зеп бетер? идек инде. Сугыш башланып 1 -1,5 ай вакыт та ?тм?г?ндер, К?нбатыштан эвакуациял?нг?н бер х?рби заводны китереп т? ?иткердел?р. К?ндез заводта т?зелешт? эшл?дек, ? т?нл? вагоннардан станоклар бушата идек. Ул станокларны ?зебез т?зег?н цехта урнаштыруда да турыдан-туры катнаштык. Завод бел?н берг? эвакуациял?неп килг?н эшчел?рне? к?пчелеге яш?смерл?р ??м хатын-кызлар иде.
Сугыш башлангач, заводта эшл?? бел?н бер ?к вакытта эшт?н со? безне, утызлап яшьл?рне, электросварщик белгечлеген? укыта башладылар.
Безне? яшь вакытта нинди ген? хыялларыбыз юк иде, ?мма барысын да сугыш челп?р?м? китерде. 1941нче елны? к?зен? таба без эшли торган заводтан да, безд?н ?лк?нр?к егетл?рне сугышка ?иб?р? башладылар, ч?нки немец фашистлары М?ск?? янына килеп житк?нн?р иде.
Безне? елгыларга да сугышка кит?рг? чират килеп ?итте. Шул елны? к?зенд?, сугышка китк?нче, ?нк?йне ??м туганнарны к?реп калыйм дип авылга кайттым. Кайтып бернич? к?н ?т? бел?н мине район х?рби комиссариатына чакырып алдылар. Комиссия ?тк?ч, бераз сабыр ит, кайтып колхозда эшли тор, дип кайтарып ?иб?рдел?р.
1942нче елны? 22нче мартында ашлык суккан ?ирг? повестка китереп тоттырдылар. ?зем бел?н яшьт?ш Хайруллин Ф?ритк? д? повестка бар иде. Без икебез д? к?лт? ташый торган атларыбызны ?зебезд?н д? кечер?к кызларга тапшырып, икенче к?нне ?к чыгып та киттек. Ми?а кад?ре ?к ?нк?й ?зене? ?ч энесен фронтка озаткан иде инде. Мин чыгып китк?нд?, а?а тагын да авыррак булды. Ул абыйларны? хатлары да килми башлады. Кайсы х?б?рсез югалды, кайсыны? вафат булуы турында х?б?ре килде. Л?кин болар мине куркуга т?шерм?де, минд? абыйлар ?чен немец-фашистларыннан ?ч алу н?фр?те ген? кузгалды”…
Шулай итеп, 1942 нче елны? 23 нче мартыннан д??ш?тле солдат сукмаклары буйлап атлап кит? Х?ниф бабай. Команда ?ыелып бетк?нче, ун к?нл?п ?гер?е тимер юл станциясенд? була. Барысы да, 18-19 яшьлек ?смерл?р, бер-берсе бел?н танышып, дуслашып та ?лгер?л?р. Аннан вагоннарга т?ялеп, к?нчыгышка таба юл тоталар. Башта , сугыш ягына т?гел, ? кире якка алып баралар бит дип аптырап калалар. Со?ыннан гына х?рби ?зерлек ?т? ?чен барганны бел?л?р.
“…Без барып урнашкан урын Красноярск краены? кечкен? ген? Богатол диг?н ш???р яны иде. Ай ярым, сугышка барыр ?чен х?рби х?зерлек ?тк?ч,1 май к?нне безне, ме? ярымлап солдатны, стройга тездел?р д?, х?рби ант кабул иттереп, 2 нче май к?нне сугышка алып киттел?р. Барган вакытта Омск, Свердловск ??м башка шундый зур ш???рл?рд? туктатып, ашхан?л?рг? алып кереп, я?а баштан х?рби киемн?р бирдел?р, кораллар, сугыш припаслары бел?н т?эмин иттел?р. Бу вакытта безне? гаск?рл?р немец фашистларын М?ск?? яныннан 300 километрга кад?р чигендерг?нн?р иде ??м оборона сугышына тукталганнар иде.
М?ск??д? безне икенче х?рби эшелонга к?череп утырттылар. 200 километрлап поезд бел?н барырга чыктык, безне урман эченд? эшелоннан т?шердел?р. Бу т?н иде. «Поезд алга бармый, фронт сызыгына кад?р ??я? барырга», диг?н команда булды. Солдат капчыгына патроннар, гранаталар, продукция ??м башка к?нд?лек яш?? ?чен кир?кле ?йберл?рне тутырып, солдат капчыгын, коралны, противогазны, шинельне ?илк?г? асып, касканы башка киеп, Калинин ?лк?се урманнары ??м сазлыклары аша фронтка таба юл тоттык. Немец самолетлары к?ндез барырга ирек бирм?дел?р. Т?не буе барып, к?ндез урман эченд? ял ит? идек.
Фронтка якынлашкан саен бомба, снаряд д?берд??л?ре, пулеметлардан аткан тавышлар ишетел? башлады. Барып житк?ч, безне Калинин фронтыны? 33 нче укчы дивизиясе карамагына тапшырдылар. Бик к?п кен? татар егетл?ре бел?н мин 73 нче укчы полкка туры килдем. Бу полкны? Знче батальоны карамагындагы миномет ротасына билгел?дел?р. Безне? полк иге-чиге к?ренми торган сазлыклар бел?н уратылып алынган калку урында урнашкан Холм диг?н кечкен?р?к бер ш???р янында иде”.
Сугышка кад?р ?к Х?ниф бабай техникумда да укыгач, Воткинск х?рби заводта да эшл?г?ч, рус телен ярыйсы гына бел?г?н була . Аны беренче к?нне ?к минометка наводчик итеп билгелил?р . Наводчик итеп билгел?? бел?н а?а сержант званиесе бир?л?р. Бу юн?лешт? оборона сугышлары 1943 нче елны? язына кад?р д?вам ит?.
“Безнен, миномет расчеты ?ст?м? позицияг? барып урнашу бел?н, карта буенча ераклыкны билгел?п, минометны шул арага к?йл?п ут ачтык. Башта бер-бер артлы 5 мина ?иб?рдек. Шул моментта к?з?т?чебез немецларны? тупланган урынында миналарны? ярылуларын х?б?р итте. К?з?т?че урман тир?се булганда, гад?тт?, куе яфраклы агач башында була иде. 2-3 минутка гына тынып калдык. Шул вакытта бинокльд?н карап торган к?з?т?че дошманны? яралы ??м ?лг?н фашистларны к?т?реп й?гереш? башлауларын х?б?р ит?.
Шуны гына к?тк?н кебек мин берьюлы (берсе артыннан берсен) 10 мина ?иб?рерг? команда бирдем ??м шунда ук минометны с?теп т?п позицияг? к?ч?рг? куштым. Без минометны к?т?реп кит?г?, к?п т? ?тм?де, бу урында фашист снарядлары ярыла башлады”.
Мен? шулай итеп сугышта кыюлык та, х?йл? д? кир?к ик?н.
“Без ротага кайтуга , рота командиры ?лк?н лейтенант Шаповалов каршы алды, минометны урнаштыру бел?н стройга тезеп, 100 д?н артык фашистны? теге деньяга олагуларын ?йтеп, безг? р?хм?т белдерде.
Безне? гаск?рл?рне? сугыш осталыгы да артканнан-арта барды. Немецлар к?пме ген? атакалар ясап карасалар да, к?п югалтулар бел?н кире чигендел?р. Шул ук 1943 нче елны? июль аенда без оборонада торган участокта фашистлар тагы да к?бр?к к?ч туплап безне? алгы линияг? каты ????м иттел?р. Сугышны? т?рле вакыты була бит. Безне? пехотага чигенм?ск?, немецларны тоткарлап торырга диг?н команда бирел?. Без, минометчиклар- 50д?н артык, ??м ике взвод солдатлар- кырыклап иде. Немецлар, котырган этл?р шикелле, ?аман ябырылып кил?л?р. Минометлардан ата алмаслык ара калганчы, фашистлар ?стен? миналарны яудыра тордык.
Безд?н артта урнашкан икенче линияд?ге пехота безг? ярд?мг? кил? ?чен, немец пушкалары уты астыннан баш к?т?р? алмый торды. Бер минутка атышу туктап калгандай булды, ??м кин?т к?чле кычкыру тавышы бел?н штык сугышына команда булды. Алдан ук винтовкаларга штыкларны беркетеп куйган идек. Без «Яш?? бел?н ?лем» диг?н лозунг астында ?зебезне? яндагы ике взвод пехота бел?н берг? «Ур-ра» кычкырып, контратакага кузгалдык. Штык сугышы тагы да коточкыч иде, ч?нки к?зг?-к?з килеп сугышасы?. Штык сугышы башлангач, безд?н 2-3 м?рт?б? к?бр?к фашистлар безне уратып алырга тел?дел?р. Шул вакытта команда пунктыннан к?з?теп торган полк командиры безд?н ерак т?гел пехотаны ??м полктагы резерв гаск?рл?рен ярд?мг? китереп ?иткерде. Шул вакытта, котырынган кешел?р сыман, без фашистларны? атакаларын туктатып кына калмадык, б?лки ?зебезне? калдырып чигенг?н алгы линияне д? кире кайтарып алдык.
Бу сугышта безне? яктан да югалтулар булды, ? фашистларны? к?п м?рт?б? артык иде. Бер адым да чигенмич?, фашистларны штык сугышына кад?р каршы алган ?чен, полк
командиры безне? миномет ротасын стройга тездереп, маршал Конев ?йтк?нч?: «Татарстаннан килг?н татар сугышчылары ?лемне д? уйламыйча, арысландай сугышырга с?л?тлел?р», – дип ?йтеп безг? р?хм?т белдерде”.
Бу б?релешт?н со? к?п кен? сугышчыларга орденнар ??м медальл?р тапшыралар. Х?ниф бабайга да полк командиры «Батырлык ?чен» медале тапшыра. Бу сугышта ул ?и?елч? ген? яралана. Сугышчан дусларын ташлап китм?ск? дип караса да, аны санбатка ?иб?р?л?р. Ярасы бер ай диг?нд? т?з?л? ??м Х?ниф бабай я?адан ?зене? миномет ротасына кайта.
Б?тен фронт буйлап ????м башлангач, аларны? полклары к?п кен? авылларны, ш???рл?рне азат ит? баралар. ? авыллар, ш???рл?р ?имерелг?н, авылларны? йортлары урынында мор?алар гына утырып тора. “ Мен? нинди ерткычлыклар эшл?де бит ул фашист! Мондый х?лл?рне к?реп, й?р?кл?р ?рни -иде, аларга карата н?фр?т артканнан-арта бара иде”,-дип б?тен й?р?к ачысы бел?н иск? алган иде Х?ниф бабай.
“Бу 1944нче елны? февраль ае иде. Жир ту? булганлыктан, окоплар казытмадылар. Яр буенда кар калын иде. Алгы линияд?ге пехота да ??м без минометчиклар да окопларны карны гына казып ясадык. Ч?нки монда озак торасы т?гел, арттан кил? торган сугыш техникасын гына к?т?рг? кир?к булды. Кардан ясалган окопларда т?н ?тк?реп, та? алдыннан безне? артиллерия к?чле ут ачты, немец оборонасында ?ир бел?н к?к тоташкан кебек булды. К?п т? ?тм?де, танклар г?релтесе ишетелде. Без д? минометлардан ярты с?гать буена ?злексез ут ачып тордык”. Бу вакытта ул взвод командирыны? ярд?мчесе була, а?а ?лк?н сержант званиесе бирел?.
“ Шуннан безне? ??я?ле гаск?рл?р немец ныгытмаларына таба
алга к?т?релде. Артиллерия ??м минометчиклардан ут ачуны туктатмадык, ч?нки немец солдатларына баш к?т?рерг? ирек бирм?ск? кир?к иде. Без минометларны тиз ген? с?теп пехота артыннан алга киттек, бу вакытта безне? пехота фашистларны? ис?н калганнарын окопларыннан куып чыгарганнар иде инде. Безг? минометларны урнаштырып торырга туры килм?де, минометларны ??м башка коралларны аркаларга аскан килеш фашистларны 3-4 к?н буена куып бардык”.
Литваны? Ш??л?й ш???рен азат ит?д?ге батырлыклар ?чен 1944 нче елны? августында ?лк?н сержант Усманов Х?ниф бабай Салих улы 3 д?р??? дан ордены бел?н б?л?кл?н?.
Шул ук елны ул Латвия, Литва ?ирл?рен азат ит?д? катнаша. 1944 нче елны? сентябрь аеннан аны ике елга Харонов ш???рен? Х?рби училищега укырга ?иб?р?л?р. ?лб?тт?, фашист Германиясен ?и?? якынлаша баруын сиз? торып, ике елга укырга кит?, сугышчан ипт?шл?рен ташлап кит? бик авыр була. Беренчед?н, М?ск?? яныннан ук берг?, бер семья кебек фашистка каршы сугышкан ипт?шл?ренн?н аерылу кыен булса, икенчед?н, укуны? аны? ?чен авыр булачагын к?з алдына китер?. Боларны с?б?п итеп ?йтеп караса да, сугышчы ?чен командир приказы закон була. Шулай итеп, ул бик авырлык бел?н сугышчан дусларыннан аерыла.
1944 нче елны? сентябрь аеннан 1946 нчы елны? ноябрь аена кад?р ул х?рби училищеда укый. ? укып бетерг?ч, Украинадагы Артемовск диг?н ш???рд? 48 нче танк полкыннан командиры булып хезм?т ит?. 1947 нче елны? март аенда туган авылы – Иске Д?решк? ис?н –сау ?йл?неп кайта.
1980 нче елда, 36 елдан со? Х?ниф бабай Балтачка фронтташ дусты ?сх?т Гатауллин бел?н очрашуга бара. ??м ?зе бел?н гаять кызыклы ист?лекл?р , 1943 – 1944 елларда чыккан , инде саргаеп, таушалып бетк?н газеталарын алып кайта.
“…Татар халкы уллары танкка каршы ата торган коралдан бер атуда немецларны? танкларын яндырган Зыя В?лиев, кызу сугыш к?нн?ренд? кыюлык ??м батырлык ?рн?кл?ре к?рс?тк?н Х?ниф Усманов, ?сх?т Гатауллин, Имам Авзалов, Марат Фатыйховларны? исемн?ре б?тен фронтка билгеле. Алар барысы да орденнар ??м медальл?р бел?н б?л?кл?ндел?р”.
Бу юллар 1944нче елны? 14 нче июленд? фронттан Татарстан хезм?т иял?рен? язган хаттан.
Якташларыбыз шул фронт шартларында да тулы канлы тормыш бел?н яш?г?нн?р, татар халкы исемен? тап т?шерм?г?нн?р. Батырларча сугышу бел?н берг? к??елле ял да ит? белг?нн?р. Газеталарны? берсенд? «Татар ??м казах хоры» диг?н м?кал? басылган: “Лейтенант Шаповалов подразделениесенд?, комсорг -сержант Усманов Х?ниф инициативасы бел?н, татар ??м казах хорлары оештырылды,”- диел? анда.
Минем кулымда И. Заляловны? «Комсомол Татарии в бою и труде» китабы. Анда мондый юллар бар: «От всей души благорадим вас за ваших воспитанников, бойцов и командиров», – писали комсомольцы одного из стрелковых полков в письме комсомольцам и молодежи Татарии. В письме рассказывалось о героизме молодых воинов: в нашей части беспощадно бьет фашистскую нечисть расчет сержанта Усманова Ханифа Салиховича». На фронт он пришел из Сармановского района деревни Старый Дрюш. За короткое время освоил свое специальное дело минометчика. Сначала он был наводчиком, теперь командир рассчета. Комсомольский рассчет Усманова считается лучшим в роте. Ханиф недавно принят в члены партии, – с гордостью сообщали они. (Партархив Тат, Обкома КПСС, : -034от 24 д. 350, л. 49)
Мин Х?ниф бабайны? орден ??м медальл?рен барлыйм: Орден «Славы»; Орден Великой Отечественной войны; Орден Победы; Медаль «За храбрость»; Медаль «За Победу над Германией»; Медаль Георгия Жукова. Сугыш аф?тен к?рс?теп торган билгел?р бу. Б?генге тыныч тормышыбызны?, аяз к?гебезне? кадерен белерг? чакыралар кебек алар.
Быел илебез фашистлар Германиясен ?и??не? 70 еллыгын б?йр?м ит?рг? ?ыена. Сугышны? со?гы тавышлары я?гыраганнан со? инде 70 ел вакыт ?тс? д?, ветераннарыбызны? батырлыклары бел?н без барыбыз да горурланабыз, аларны олылап иск? алабыз. Мин Х?ниф бабайдан ишетк?н бернич? вакыйганы гына яздым. Л?кин аны? с?йл?г?нн?ре минем х?теремд? тир?н булып уелып калды, к??елем? тир?н ут ??м кан бел?н язылды. Без ул чактагы бик авыр, д??ш?тле ??м героик к?нн?рне онытырга тиеш т?гел.
Еллар ?тк?н саен сугыш ветераннары саны кими бара. Без алар алдында т?л?п бетерм?слек бурычлы. Безне? бабаларыбыз яулап, к?р?шеп алган к?гебез ??рчак аяз булсын, сабыйлар к?з яше беркайчан да т?гелм?сен, д?ньялар имин булсын!
Батырлык – нәрсә ул?
Батырлык. Бу сүз нәрсәне аңлата соң? Әлеге сүзнең мәгънәсен мин С. И. Ожеговның аңлатмалы сүзлегендә таптым. Батырлык – героик, фидакарь, кыю эшләнгән эш ул. Һәм күп очракта аны балалар эшли. Әлеге батырлыклар алдында без башыбызны ияргә тиешбез.
Батырлык турында китапларда да еш язалар. Мин күптән түгел шундый китапларның берсен – В. О. Богомоловның “Иван” повестен укыдым. Әлеге повесть минем яшьтәшем – унике яшьлек малай турында. Аның балачагын сугыш йота – әтисен фашистлар үтерә, ә бәләкәй сеңелесе аның кулында җан бирә. Сугышның беренче көннәре аңа коточкыч михнәтләр китерә, шушы югалту — газаплар аны берничә яшькә олыгайта да инде. Ул бары кайгы – сагышлары белән берүзе кала, шул вакытта дошманнан үч алырга, безнең армиягә файдалы булырга сүз биреп, партизан отрядына китә.
Богомолов үзенең героена Иван дип җитди исем куша. Аңа башкача исем кушу мөмкин дә булмагандыр. Әлеге малайга өлкәннәр кебек үк бик күп сынаулар узарга туры килә. Әмма ул үзендә немец армиясенә карата дошманлык хисләре кичерсә дә, горурлыгын һәм кешелек сыйфатларын саклап кала ала.
Иванның күзләрендә һәм характерында – өлкәннәр ныклыгы, тышкы кыяфәтендә исә чарасызлык билгеләре ярылып ята. Аның өчен иң мөһиме – бурыч, үзе шөгыльләнгән эш. Ул нык ихтыярлы, көчле рухлы.
Аның әйләнә – тирәсендәге өлкәннәр яшь булуыны да карамастан, мөстәкыйль булуын аңлыйлар, аны сугышның бар михнәтләреннән сакларга телиләр. Яраталар, кызганалар, аның тормышын ничек тә җиңеләйтергә тырышалар. Иван Бондаревны интернатка җибәрәләр. Әмма ул аннан кача. Малай сугыш вакытында уку мөмкин түгеллеген яхшы аңлый.
Сугыш вакыты булуга да карамастан, бала балалыгын югалтмый, фронтта да ул уеннар өчен вакыт таба. Иван да башка малайлар кебек үк пычаклар җыю белән шөгыльләнә. Гальцевта финка күргәч, ул аны үзенә бүләк итүен үтенә. Әмма тегесе дустының истәлеге булган әлеге пычакны бүләк итә алмаячагын әйтә. Шул чакта Иван землянкада берүзе кала, пычак, бинокль ала һәм сугыш уены уйный башлый. Үзен ул командир итеп күз алдына китерә. Һәм билгеле инде, үзенең уеннарында һәрчак җиңә һәм сугыш озакламый тәмамланачак дип хыяллана.
Әмма тормышта Иван Бондаревның язмышы аянычлы. Аңа сугыш беткәнен күрергә һәм үзе хыялланган җиңү шатлыгы кичерергә насыйп булмый. 1943 елда ул берничә тәүлек дәвамында немец эшелоннары хәрәкәтен күзәткәне өчен тоткарлана. Аны атып үтерәләр яшь гомер фашистлар кулыннан өзелә. Бөек Җиңүдә, билгеле, аның да өлеше зур.
Сугыш турында сөйләгәндә күп кеше өлкән сугышчыларның батырлыклары турында гына сүз бара дип уйлый. Балалар хакында оныталар. Әмма бу дөрес түгел. Сугыш вакытында меңнәрчә бала һәлак була. Ачлык – ялангачлыктан, дәһшәтле сугыш кырларында гына түгел, ә тылдан авыр хезмәттән дә һәлак булучы балалар бихисап.
Сигез – унике яшьлек балаларның сугыш михнәтләре кичерүләре – үзе бер батырлык ул. Бу балалар хакында бик күп сөйләп була. Алар сугыш китергән кайгы – хәсрәтләр өчен үзләре үч алырга телиләр., үзләреннән ике тапкыр зуррак винтовкалар тотып, кечкенә солдатларга әвереләләр. Һәлак булган әти – әниләре турында кара кәгазьләр алып, чиксез хәсрәт – кайгыга чумалар, ятимлек ачысын татыйлар…
Әлеге балалар язмышы бер – берсенә бик охшаш. Сугыш чоры балалары өчен сугыш дигән михнәт гомуми биографиягә әйләнгән. Тылда булсалар да, барыбер алар сугыш чоры балалары.
Сугыш бетүгә 67 ел вакыт үтте. Әмма язучылар бик еш әлеге темага әйләнеп кайталар. Ни өчен? Чөнки әле бүген дә каядыр бомбалар шартлый, пулялар сызгыра, өйләр җимерелә, балалар әйберләре янып кара күмергә әйләнә.
Тормыш дәвам итә. Ул тыныч, имин булсын өчен сугышны булдырмаска, ул китергән газап – михнәтләрне онытмаска кирәк. Кешеләр! Безнең Ватаныбыз азатлыгы өчен башларын салган каһарманнар турында онытырга хакыгыз юк!
Зиганшин Самат (МБОУ ”Гимназия №3 “)
Тема. Нәрсә ул батырлык?
(ДЙА таләпләренә туры китереп сочинение язу)
Максат.
- Текстка нигезләнеп, сочинение – фикерләмә язу күнекмәләрен камилләштерү.
- Укучыларның сөйләм эшчәнлеген үстерү.
- Дәүләт йомгаклау аттестациясенә әзерлекне дәвам итү
- Укучыларда батырлык хисе тәрбияләү
Җиһазлау. Модель, кагыйдәләр җыентыгы, компьютер презентациясе
Дәрес тибы – белем һәм күнекмәләрне системалаштыру дәресе.
Дәрес барышы.
- Актуальләштерү.
Укытучы. Хәерле көн, укучылар, килгән кунаклар. Барыбыз өчен дә бүгенге көн чынлап та хәерле булсын, шатлык – куанычлар гына алып килсен. Күңелләребездә иман нуры балкысын. Шундый яхшы теләкләр белән татар теле дәресебезне башлыйбыз.
Дәреснең эпиграфы итеп мин беренче презедентыбыз Минтимер Шәрипович Шәймиевның сүзләрен алдым.
“Батырлык ул – рухи матурлык… Әнә шуңа күрә дә халкыбыз кеше күңеленең рухи бөеклеген югары бәяләгән. Батырларның кылган изге гамәлләре, данлы исемнәре әкиятләргә күчкән, җырларга кергән. Шул олуг батырлык алдында безнең чор кешеләре генә түгел, киләсе гасырларда яшәүчеләр дә башларын иярләр әле…”
Дәресебезне минем кечкенә генә фонетик уен белән башлыйсым килә. Сезнең каршыгызда хәрефләр тезмәсе.
В С Б О Ж Ч Ң И Д Н В Е Н И М Е — Й Ф В И Г К Д Е Р З Ж Л Җ Ә Г В М Д З Ә
- Бу хәрефләр тезмәсеннән яңгырау тартыкларны сызгач, нинди сүз килеп чыгар икән? Астына сызылган яңгырау тартыкларны калдырабыз.
Укучылар. Сочинение — фикерләмә
Укытучы. Бик дөрес укучылар. Димәк, бүген без сезнең белән дәрестә нәрсә эшләрбез?
Укучылар. Сочинение – фикерләмә язарбыз.
Укытучы. Ә нинди темага язарбыз икән, ничек уйлыйсыз?
Укучылар. Батырлык турында.
Укытучы. Ни өчен батырлык турында дип уйлыйсыз?
Укучылар. Чөнки дәресебезне Сез батырлык турындагы эпиграф белән башлап җибәрдегез.
Укытучы. Әйе, укучылар, без бүген сезнең белән бирелгән текст буенча сочинение – фикерләмә язарбыз. Ә сочинение – фикерләмәнең исеме – “Нәрсә ул батырлык?”
- Яңа белем үзләштерү.
Укытучы. Сочинение язуга керешкәнче, аның гади сочинениедән нәрсә
белән аерылып торуын, нинди өлешләрдән торуын искә төшереп китик әле?
1. Сочинение – фикерләмә язуга кереш.
- Сочинение — фикерләмә дип без нинди сочинениегә әйтәбез?
Укучылар. Сочинение – фикерләмә — билгеле бер фикерне дәлилләп язылган текст. Анда язылган фикерләр укылган тексттан алынган мисаллар белән дәлилләнеп барырга тиеш.
- . Сочинение – фикерләмә нинди өлешләрдән тора?
- . Тезис- дәлилләр белән расланырга тиешле төп фикер, аргументлар — укылган тексттан дәлилләр, мисаллар, нәтиҗә – аргументлар ярдәмендә дәлилләнгән тезис.
- . Димәк, безнең сочинение — фикерләмәбез 3 өлештән тора: кереш, төп өлеш, йомгаклау өлеше.
- . Кереш өлештә нәрсәләр языла?
- . Кереш өлештә исбатланырга тиеш фикер күрсәтелә һәм автор яктырткан тема, күтәрелгән проблема һ.б. турында мәгълүмат бирелә. Керешне язганда, минем фикеремчә, минемчә, әйтелгәнчә, автор күрсәткәнчә, бирелгән җөмләдән аңлашылганча һ.б.кебек кереш сүз, җөмләләрдән, гыйбарәләрдән файдаланырга мөмкин.
- . Ничек уйлыйсыз, төп өлеш нәрсәдән гыйбарәт? Төп өлештә без нәрсәләр язабыз?
- Төп өлеш текст белән эштән гыйбарәт.
- . Бик дөрес, укучылар. Сочинение – фикерләмә язуга аз гына таләпләр үзгәрде. Хәзер безгә төп өлешне язу өчен берничә, сорауга җавап табу сорала:
А) проблема нәрсәгә нигезләнеп ачыла?
Б) автор игътибарны нәрсәгә юнәлтә?
В) гомуми проблеманың кайсы яклары нәкъ менә бу текстта чагылыш таба.
Дәлилләр автор позициясен чагылдырырга тиеш нинди җөмлә (сүз, гыйбарә һ.б.) ярдәмендә автор бу проблемага үз фикерен белдерә? Шуны онытмагыз: бирелгән тезисны дәлил итеп алырга ярамый
Ул әлеге хәлне (ситуацияне) ничек бәяли? Геройларга (бу вакыйгада катнашучыларга) карата авторның мөнәсәбәте нинди һәм аны кайсы җөмләдән белеп була?
Күтәрелгән проблемага карата сезнең фикерегез нинди (автор белән килешәсезме яки аның фикерен кире кагасызмы)?
Димәк, без төп өлешне язганда, әле генә санап киткән мөһим мәгълүматларны онытмаска тиешбез, ягъни текстка анализ ясыйбыз. Автор фикерен дә табабыз, аңа карата үз фикеребезне дә белдерәбез.
- . Ә йомгаклау өлешенә нәрсәләр язабыз?
- . Йомгак эшкә нәтиҗә ясаудан гыйбарәт. Сочинениене дәлилләгән фикергә нәтиҗә ясап, димәк, алда әйтелгәннәрне гомумиләштереп, нәтиҗә ясап, шуны әйтергә була, гомумиләштереп әйткәндә, шулай итеп, нәтиҗә ясап әйткәндә һ.б. кебек гомумиләштерүче сүзләр ярдәмендә төгәлләргә мөмкин.
- . Әйе, укучылар. Без сезнең белән сочинение – фикерләмә язуның шаблонын карап чыктык. Ә хәзер мин сезгә сочинение – фикерләмә язганда файдаланырга мөмкин булган яңа клише – шаблон гыйбарәләр бирәм һәм алда язылачак сочинение – фикерләмә язганда бу клише – шаблон гыйбарәләрне кулланырга тәкъдим итәм.
- автор позициясендә чагыла;
- автор фикерен … белән дәлилләп була;
- автор түбәндәге проблеманы күтәрә;
- автор тарафыннан …. мәсьәләләр искәртелә;
- автор … белән укучыга тәэсир итә;
- шул рәвешле мөһим проблема ассызыклана;
- автор … ярдәмендә үз фикерен укучыга җиткерә;
- … җөмләләр авторның …. мөнәсәбәтен күрсәтә;
- бу проблема уйланырга мәҗбүр итә;
- проблема битараф калдырмый;
- автор әйтергә теләгән фикер түбәндәгедән гыйбарәт;
- дәлилләр күтәрелгән проблеманың мөһимлеген исбатлый;
- фикеремне раслап һ.б.
- Белем һәм күнекмәләрне системалаштыру
1. Текст белән эшләү
Укытучы. Ә хәзер, укучылар, мин сезгә Татарстанның Габдулла Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты, Республикабызның халык шагыйре, “Халыклар дуслыгы” ордены кавалеры иясе Фәнис абый Яруллинның бер әсәреннән өзек укыйм. Игътибар белән тыңлагыз. Әлеге өзектә сүз нәрсә турында бара? (Укучыларның һәрберсенә өзекләр бирелә)
Нәрсә ул батырлык?
1)Безнең кайсыбызның гына батыр буласы, илне шаулатырлык эшләр эшлисе килми икән? (2) Батыр кешеләрнең тормышлары турында укыганда, йөрәкләребез уттай ялкынлана, җанда әллә нинди хыяллар уяна. (3) Әйе, батырлык яшь күңелне бервакытта да битараф калдырмый, ул гел дәртләндерә, ашкындыра, матур яшәргә, матур эшләргә чакыра. (4) Ләкин, дуслар, батырлык турында һәрберебез хыялланса да, батырлык дигән кеше тормышындагы иң гүзәл мизгелнең нәрсә икәнен без әле белеп бетермибез.
(5) Ә бүгенге көндә батырлык эшләп буламы соң? 6)Батырлыкны кайларда очратырга була? (7) Әйдәгез, бу сорауга җавап биргәнче, батырлыкның нәрсә икәнлеге турында уйланып алыйк әле. (8) Беренче карашка, батыр булу өчен күп нәрсә кирәкми кебек. (9) Батыр булу өчен тәүге шарт (…) куркак булмау.
(10) Дөньяда барлык батырлыклар да үз-үзеңне җиңүдән, көндәлек кыенлыклар алдында каушап калмаудан, һәр кылган эшең өчен үзеңдә җаваплылык тоюдан башлана.
(Фәнис Яруллинның “Яз сулышы” китабыннан)
Укытучы. Текстта сүз нәрсә турында бара?
Укучылар. Текстта сүз батырлык турында бара?
Укытучы. Сезнеңчә нәрсә соң ул батырлык? СИМАЛТИНИУС РАУНД ТЕЙБЛ
— Сезнең каршыгызда ак битләр бар. Һәрберегез шул битләрне алыгыз һәм “Нәрсә ул батырлык?” дигән сорауга җавап языгыз. Аннан соң батырлык турында фикерләрегезне бер – берегезгә сөйләгез. Шулар арасыннан иң уңышлысын сайлагыз. Сезгә барысы өчен 3 минут вакыт бирелә.
Батырлык – и. 1) Батыр булу сыйфаты, курыкмаучанлык, кыюлык.
- 2) Батырчылык, тәвәккәллек. (134 б., I том.)
- Ә хәзере 1 номерлы укучы җавапны укый.
Укытучы. Рәхмәт, укучылар. Батырлыкның төп мәгънәсен һәркем үзенең тормышка карашларыннан чыгып, үзенчә аңлый. Ә шулай да, батырлык ул, мөгаен, гадәти күзлектән караганда һич кенә дә кеше башкара алмастай эшне башкарудыр. Ул кешедән чиксез ихтыяр көче, тәвәккәллек, үз-үзеңне аямауны таләп итә.
2. Сорау — җавап
- Батырлык дигәч, сезнең күз алдына нәрсәләр килә?
- Кемнедер суга батудан коткару, апа – абыйларның сугышта күрсәткән батырлыклары, мохтаҗ кешеләргә ярдәм итү һ.б.
- Укучылар, әйтегез әле, менә сезнең үзегезнең батырлык эшләгәнегез бармы?
- ?????????
- Ә батырлык турында нинди әсәрләр укыганыгыз бар?
- Г.Әпсәләмовның “Газинур” романы, Фатих Кәримнең “Үлем уены” поэмасында, Нәбирә Гыйматдинованың “Төнбоек” хикәясе, Роберт Миңнуллинның “Батыр булыгыз” шигыре, Фатих Хөснинең “Малай белән Солдат”, Ибраһим Газинең “Йолдызлы малай”, Ләбибә Ихсанованың “Лачын кыз”, Гадел Кутуйның “Сагыну”, Әмирхан Еникинең “Кем җырлады?”, Шамил Рәкыйповның “Чәчәкләр дә сөйли белә”, Нәби Дәүлинең “Яшәү белән үлем арасында”
- . Әйе, саный китсәң, тагын бик күп әсәрләрне әйтеп булыр иде.
- . Ә хәзер, укучылар, текстны бер кат бик игътибар белән укып чыгыгыз әле.
- . Текстны эчтән укыйлар.
- . Ә менә Фәнис Яруллин әсәрендә китерелгән өзектә батырлык турында сүз барганын кайсы җөмләләрдән белеп була?
- .1 нче җөмлә, 9 нчы җөмлә, 10 нчы җөмлә
- Бик дөрес, укучылар. “Дөньяда барлык батырлыклар да үз-үзеңне җиңүдән, көндәлек кыенлыклар алдында каушап калмаудан, һәр кылган эшең өчен үзеңдә җаваплылык тоюдан башлана, – ди автор.
- Бу җөмләсе белән автор нәрсә әйтергә тели? Менә хәзер без сезнең белән шул хакта сочинение – фикерләмә язарбыз. Сочинение – фикерләмә язганда, алда әйтеп узганнарны да онытмаска кирәклеген ассызыклыйм, чөнки бүген язылачак сочинение – фикерләмә алда язганнардан аз гына аерылып торачак дидем. Сочинениенең күләме 70 сүздән ким булмаска тиеш.
- . Укучылар, әйтегез әле, автор биредә нинди теманы яктырткан?
- . Батырлык темасын.
- . Ә сез кереш өлешне ничек башлар идегез?
- .
- Текст “…..” җөмләсе белән тәмамлана. Минемчә, автор батырлык турында фикер алырга чакыра.
- Китерелгән өзектә төп мәгънә салынган. Минемчә, батырлык төшенчәсе беребезне дә битараф калдырмый һ.б.
Укытучы. Төп өлештә нинди фикерләрне аерып була?
Укучылар.
- Батырлык – матур сыйфат (2-3 нче җөмлә раслый)
- Нәрсә ул – батырлык? ( 8-9 нчы җөмләләр)
- Һәрбер кешенең дә батырлык эшлисе килә. (1нче җөмлә)
- Бүгенге көндә батырлык эшләп буламы? (5-7 нче җөмлә)
- Җаваплылык – батыр булуның иң төп сыйфаты
- Куркак булмау
Укытучы. Рәхмәт, укучылар. Тезисны беләбез Тексттан фикерләрне, дәлилләрне таптык. Ә хәзер безгә сочинение фикерләмәне язасы гына калды. Ә бу эшебезне без бүген МОДЕЛЬ ФРЕЙР (Frayer Model) ярдәмендә башкарырбыз. Сочинение фикерләмә язганда, мин биргән клише – шаблоннардан да файдаланырга онытмагыз.
Укытучы. Укучылар, сезнең алда альбом битләре ята, башта аны икегә, аннан тагын икегә бүләбез. Шул бүленгән кисәкнең бер почмагын әз генә бөклибез һәм альбом битен вертикаль рәвештә ачып каршыбызга куябыз. Әлеге биттәге бөкләнгән урыннарны карандашлар белән кабатлап чыгабыз һәм уртага сочинение фикерләмә дип язабыз. Беренче баганага тезисны, икенче баганага фикер, өченче баганага дәлил, дүртенче баганага йомгаклау дип язабыз. Һәр кәгазь битен мөстәкыйль рәвештә тутырабыз. Cезгә барлыгы алты минут вакыт бирелә.(таймер куела, укучылар мөстәкыйль башкаралар)
Укытучы. Ә хәзер сочинение – фикерләмәләребезне укып карыйбыз. Игътибар белән тыңлагыз, фикерне укучы мисал белән дәлилләп бирә алганмы?
Укучылар. (Төркемнәрдәге 2 нче номерлы укучы үзенең сочинениесен укый)
Укытучы. Модель фрейрга нигезләнеп, имтиханга әзерлек дәфтәренә сочинение – фикерләмәгезне тиешле таләпләргә туры китереп язарбыз.
IV.Йомгаклау.
Укытучы. Укучылар, дәресебез ахырына якынлашып килә. Без бүген сезнең белән сочинение – фикерләмә язарга өйрәнүне дәвам иттек. Сочинение — фикерләмә язганчы, бик игътибар белән текстны берничә кат укып чыгыгыз. Сочинение – фикерләмә язуның шаблонын өйрәнегез. Шулай булганда, сез бердәм дәүләт тестын, һичшиксез, уңышлы тапшырачаксыз.
- Өй эше. Шаблонга таянып, бирелгән текст буенча, сочинение – фикерләмә язарга.
- Белемнәрне бәяләү.
Укытучының йомгаклау сүзе. Сүземне йомгаклап шуны әйтәсем килә:
Тормышта һәрчак батырлыкка урын бар, тик аңа юл үзеңдә бурычлылык хисе, сәяси өлгергәнлек, җаваплылык, әхлакый тотрыклылык тәрбияләү аша үтә. В.А.Сухомлинский “Батырлык һәм тәвәккәллек – ул әхлаклылык һәм ихтыяр көче, алар һәр кешегә билгеле бер очракта гына түгел, ә көндәлек тормышта, эштә дә кирәк”. – дип язган. Батырлык, тәвәккәллек, намуслылык, гаделлек кебек сыйфатлар ялкаулык, тәртипсезлек, таркаулык, ялган белән көрәштә дә барлыкка килә. Кешенең героик характеры үзендәге начар сыйфатларны җиңүдән башлана. Батыр булгыз, тәвәккәл булыгыз, бернәрсәдән дә куркып калмагыз. Кыюлык ул – үзе зур батырлык.
метки: Турында, Батырлык, Татарча, Татарский, Горурлык, Героизм, Батырлыкны, Сугышта
Демонстрационный вариант 2017 г. — задание 11.2
1)Степан Игнатьевич безнең дөнья хәлләре, илебездәге яңалыклар белән ни дәрәҗәдә таныш булуыбыз, бу өлкәдә ничегрәк фикерләвебез белән кызыксынып тора иде. 2) Үзе ул бик күп белә, безгә төрле кызыклы нәрсәләр, халыкара хәлләр, дөнья яңалыклары сөйли. 3) Без нинди әдәби китаплар укыйбыз, нинди газета-журналлар белән танышып барабыз, шул хакта да белешеп-сорашык торырга онытмый иде.
4) Ул безгә Бөек Ватан сугышы батырлары турына сөйләргә ярата иде. 5) Шулай без Брест крепостен саклаганда искиткеч батырлыклар күрсәткән якташабыз майор Петр Гаврилов турында белдек. 6) Степан Игнатьевич безгә Зоя Космодемьянская, Лиза Чайкина, Олег Кошевойлар хакында күп сөйләде. 7) Һәрберсенең гомере үзенә бер соклангыч һәм тетрәндергеч тарих иде аларның… 
Ә җәлилчеләр! 9) Безне барыннан да ныграк дулкындырганы Муса Җәлилнең «Маобит дәфтәрләре» булгандыр.
10) Бу әңгәмәләр безнең күңелләребезне торган саен ныграк яулый барды. 11) Гаҗәеп җылы, кызыклы очрашуларга, әдәби кичәләргә әверелеп китте. 12) Алар безнең өчен чын тарих, әдәбият дәресләре булдылар. 13) Степан Игнатьевич безнең өчен кызыклы әңгәмәче, түзем, игътибарлы укытучы, тәрбияче иде.
(Резеда Вәлиева)
Резеда Вәлиева
11.2. Батырлыкта матурлык .
«Батырлык»
Сочинениеның күләме 50 сүздән ким булмаска тиеш. Сочинениены пөхтә һәм аңлаешлы итеп языгыз. Укылган текстка таянып язылмаган эшкә билге куелмый. Бирелгән текстны күчереп яисә аның чтәлеген аңлатмаларсыз өчен ноль балл куела.
Решение:
- Текстны игътибар белән укыгыз.
- Сорау-биремнең мәгънәсе турында уйлагыз һәм тексттан әйтелгән фикерне ачыкларга ярдәм итә торган сүзләрне табыгыз.
- Куелган сорауга җавап бирергә ярдәм итә торган мәгънәви кисәкләрне табыгыз.
- Сорауның эчтәлеге буенча үзегезнең тезисыгызны формалаштырыгыз (1-2 җөмлә)
- Тексттан фикерегезнең дөреслеген раслый торган 2дәлил китерегез. Мисалларны өземтә (цитата) рәвешендә бирегез яки җөмләнең тәртип номерын күрсәтегез.
- Дәлилләрнең тезиска туры килү-килмәвен тикшерегез.
- Нәтиҗәдә күчегез (бер җөмлә дә җитә)
- Композицияне тикшерегез: сочинение текстының тезисы, дәлил һәм нәтиҗә өлешләренең булуы, абзацларга бүленү, өлешләр арасында бәйләнеш булу һ. б.
- Фикерегезнең автор позициясе белән туры килү-килмәвен ачыклагыз.
- Сочинениегезне берничә тапкыр укыгыз. Язмагызның грамоталылыгына (сөйләмһәм грамматик нормаларның үтәләше, орфография һәм пунктуация) игътибар итегез.
- Беренче теманы билгеләгез. (Бу өзек нәрсә турында?)
- Текстның мәгънәсен аңларга ярдәм итә торган ачкыч сүзләрне билгеләгез.
- Ачкыч сүзләргә нигезләнеп, текстның төп мәгънәсен формалаштырыгыз. ( Ни өчен?) Аннан соң үз фикерегезне белдерегез.
- Сочинениегезнең башламын формалаштыру турында уйлагыз. Башлам вариантлары:
1. Минем алдымда Р.Вәлиева язган текст. Автор нәрсә турында яза соң? Әлбәттә, бу текстта …( теманы язабыз) турында язылган.
7 стр., 3480 слов
Сэламэтлек турында
… а шул көнне. Их, нинди кызыклы нәрсәләр сөйли иде ул урмандагы кошлар һәм җәнлекләр турында! Ә менә хәзер бабасы да, … Алмазның башыннан сыйпап һәм кулындагы ап-ак сөлге белән елкылдап торган самавырның өстен сөртеп алды. Алмаз йөгереп бакчага чыгып китте. … аптырап. – Куркышып, – диде аңа бабасы. – Менә Алмаз килә, хәзер безнең барыбызны да йолкып бетерә инде бу малай, дип калтырыйлар. Ә менә ел саен …
2. Автор, текстның «…» фразалары (язарга кирәк) белән тәмамлап, безне … турында һәм аны ни өчен … (текстның темасын, идеясын билгеләргә, ягъни текстның язылу максатын һәм автор әйтергә теләгән фикерне ачыкларга) уйланырга мәҗбүр итә.
3. «Бирелгән фраза». Безгә анализларга бирелгән текст менә шулай тәмамлана…
- Фикерегезне (тезисны) раслый торган җөмләләрне тексттан табыгыз да аларны үз сүзегез белән языгыз. Җөмләләрнең номерларын курсәтегез.
Игътибар! Җөмләнең номерын күрсәтү яки күчереп язу, вакыйга аңлатылганда һәм тексттан алынган берәр мисал булганда гына, дәлил дип санала.
- Сочинениегез ахырында автор тәкъдим иткән темага карата үзегезнең мөнәсәбәтегезне белдерегез.
Сочинение түбәндәгечә тәмамларга мөмкин:
1. Нәтиҗә ясап, түбәндәгеләрне әйтергә була: …
2. Без … исбатлардык дип уйлыйм.
- Сочинениегезнең төзелешен (тезис, дәлилләр, нәтиҗәләр) тагын бер тикшереп чыгыгыз.
- Сочинениегезнең эзлекле, аңлаешлы булуына игътибар итегез, тикшереп чыгыгыз, хаталарыгызны төзәтегез.
Ответ:
Үрнәк:
Батыр кеше матур була ул. Мин бу очракта кешенең тышкы кыяфәтенең матурлыгын гына түгел, ә эчке дөньясын күздә тотам. Үзен кызганмыйча башкаларга ярдәм итәргә омтылган, кыю, тәвәккәл кеше батыр була. Кешеләргә чыннан да үрнәк булырлык батырлар бик күп бит бу якты дөньяда.
Бу теманы ачыклау өчен, тексттан мисал китерәсем килә. 4 нче җөмләдә Бөек Ватан сугышы батырлары турында сүз бара. Белгәнебезчә, сугышта катнашкан бөтен кеше дә ил, халык өчен көрәшә. Алар бер дә куркып артка чигенмәгәннәр. Алар батырлык күрсәтеп алган тыныч тормышта без хәзер рәхәт яшибез.
Икенче дәлилне тормыштан китерәсем килә. Телевизорларда гел яшь балаларның башкаларны коткаруы турында ишетеп торабыз. Аларга чыннан да баш иясем килә, чөнки күп очракта батыр йөрәкләр башкалар өчен якты дөнья белән хушлаша бит.
Шулай итеп, без батырлыкның кеше бизи торган бер сыйфат икәнлеген аңладык. Әгәр дә кеше намус кушканча эшләсә, беркайчан да югалып калмас.
Демонстрационный вариант 2016 г. – задание №11.2
Керпе
1) Урмандагы алан буйлап керпе бара. 2) Кая карама кыштырдавык яфраклар. 3) Алар яңгыр шикелле ашыкмый гына агач ябалдаәларыннан явалар да явалар. 4) Аяк асты, бөтен тирә-як сары, кызгылт яфраклар белән түшәлгән.
21 стр., 10300 слов
Болгар дэулэте турында
… елъязмасында 1229 елда Жаек (Урал) елгасы буенда болгар сакчыларының монголлар белән бәрелеше турында әйтелә. Кайбер соңгырак чыганакларда, мәс … ньяк-көнбатыштагы протоболгарлар каберлекләрендә һәм авыл урыннарында очрый торган керамикадан бик нык аерылалар. Алар башка этник дөнья— угызлар, … Ә моны дөньядагы барлык мөселманнарның башлыгына мөрәҗәгать итеп кенә эшләргә мөмкин. Ул кеше — Багдад хәлиф …
5) Калын итеп түшәлгән яфрак келәм өстеннән баруы уызык та, рәхәт тә. 6) Көзнең шушундый җылы, вак яңгыр сибәләп торган вакытын ярата Керпе. 7) Җылы яктан килгән кошлар кире китеп баралар, алар кыштан кыштан качалар. Ак каен башында тукран тукылдый, нидер сөйләнеп саескан очып үтте, яфракларгы сак кына кыштырдатып тычкан йөгерә: урман үз тормышы белән яши.
9) Керпе кышка әзерләнә. 10) Эше күп, өлгер генә! 11) Хәзер дә аркасында зур гына гөмбә салып, оясына алып кайтып бара. 12)Коры яфракларны җыеп оясына ташырга, аны салкын үтеп кермәслек итеп җылытырга кирәк. 13) Шулчак Керпе күптәнге танышы Чыркый — чыпчыкның чыркылдавын ишетеп алды.
- 14) Кая ашыгасың, Керпе, бераз ял итеп ал, күптән күзгә күренгәнең юк.
-15) Чыркый, ял итәргә вакытым булмады быелгы җәйне: төннәрен тычкан аулыйм, көндез черем итеп алам да оя ясыйм, шулай эш, мәшәкать белән нурлы җәй үтеп тә киткән. 16) Үзең ничек үткәрдең җәйне?
- 17) Мин бит хәзер шәһәрдә яшим. 18) Шәһәрдә бөтен нәрсә дә бар! — диде Чыркый.
— 19) Безнең чыпчык халкына ризык та мул. 20) Адым саен зур-зур савытлар, андагы азыкныд исәбе юк. 21) Шул саытлар тирәсендә кешеләр дә нидер актарып эзли, этләр-песиләр җыела, чәүкә-саесканнар да очып килә. 22) Интекмә, әйдә син дә күчеп кил шәһәргә.
- 23) Гөмбәне үзем белән алыйммы?
- 24) Шәһәрдә сиңа ник кирәге бар аның? 25) Шәһәрдә кая карама гөмбә! 26) Тибеп кенә китәләр.
Факил Сафин
язучы, шагыйрь
11.2
Бу мәкальнең мәгънәсен ничек аңлыйсыз? Бу темага сочинение языгыз. Фикерегезне раслау өчен укылган тексттан 1 мисал, үзегезнең тормыш тәҗрибәсеннән 1 мисал китерегез.
50 сүздән
Сочинениены чиста һәм танырлык итеп языгыз.
язылмаган
Бирелгән текстны күчереп яисә аның эчтәлеген аңлатмаларсыз язган өчен 0 балл куела.
Решение:
- Текстны игътибар белән укыгыз.
- Сорау-биремнең мәгънәсе турында уйлагыз һәм тексттан әйтелгән фикерне ачыкларга ярдәм итә торган сүзләрне табыгыз.
- Куелган сорауга җавап бирергә ярдәм итә торган мәгънәви кисәкләрне табыгыз.
- Сорауның эчтәлеге буенча үзегезнең тезисыгызны формалаштырыгыз (1-2 җөмлә)
- Тексттан фикерегезнең дөреслеген раслый торган 2дәлил китерегез. Мисалларны өземтә (цитата) рәвешендә бирегез яки җөмләнең тәртип номерын күрсәтегез.
- Дәлилләрнең тезиска туры килү-килмәвен тикшерегез.
- Нәтиҗәдә күчегез (бер җөмлә дә җитә)
- Композицияне тикшерегез: сочинение текстының тезисы, дәлил һәм нәтиҗә өлешләренең булуы, абзацларга бүленү, өлешләр арасында бәйләнеш булу һ. б.
- Фикерегезнең автор позициясе белән туры килү-килмәвен ачыклагыз.
- Сочинениегезне берничә тапкыр укыгыз. Язмагызның грамоталылыгына (сөйләмһәм грамматик нормаларның үтәләше, орфография һәм пунктуация) игътибар итегез.
- Беренче теманы билгеләгез. (Бу өзек нәрсә турында?)
- Текстның мәгънәсен аңларга ярдәм итә торган ачкыч сүзләрне билгеләгез.
- Ачкыч сүзләргә нигезләнеп, текстның төп мәгънәсен формалаштырыгыз. ( Ни өчен?) Аннан соң үз фикерегезне белдерегез.
- Сочинениегезнең башламын формалаштыру турында уйлагыз. Башлам вариантлары:
1. Минем алдымда Ф.Сафин язган текст. Автор нәрсә турында яза соң? Әлбәттә, бу текстта …( теманы язабыз) турында язылган.
9 стр., 4108 слов
Инша коз турында башкортса – Алтын көз. Инша. | Социальная сеть …
… Батдалов Илнур эше 2014 ел nsportal.ru Хикэя коз турында. >>> Хикэя коз турында Казакша Сканворд. >>> Казакша Сканворд Казакша … среди которых нужно выбрать одну и написать сочинение. Подробнее Six acts torrent espaol Six acts torrent … әйтерсең лә төрле төсләрдән торган палас җәелгән. Мин көз көне шушы … әп, бер җепкә тезелгәндәй тигез итеп очалар. Мин аларга һәрвакыт“Хәерле, юл!” …
2. Автор, текстның «…» фразалары (язарга кирәк) белән тәмамлап, безне … турында һәм аны ни өчен … (текстның темасын, идеясын билгеләргә, ягъни текстның язылу максатын һәм автор әйтергә теләгән фикерне ачыкларга) уйланырга мәҗбүр итә.
3. «Бирелгән фраза». Безгә анализларга бирелгән текст менә шулай тәмамлана…
- Фикерегезне (тезисны) раслый торган җөмләләрне тексттан табыгыз да аларны үз сүзегез белән языгыз. Җөмләләрнең номерларын курсәтегез.
Игътибар! Җөмләнең номерын күрсәтү яки күчереп язу, вакыйга аңлатылганда һәм тексттан алынган берәр мисал булганда гына, дәлил дип санала.
- Сочинениегез ахырында автор тәкъдим иткән темага карата үзегезнең мөнәсәбәтегезне белдерегез.
Сочинение түбәндәгечә тәмамларга мөмкин:
1. Нәтиҗә ясап, түбәндәгеләрне әйтергә була: …
2. Без … исбатлардык дип уйлыйм.
- Сочинениегезнең төзелешен (тезис, дәлилләр, нәтиҗәләр) тагын бер тикшереп чыгыгыз.
- Сочинениегезнең эзлекле, аңлаешлы булуына игътибар итегез, тикшереп чыгыгыз, хаталарыгызны төзәтегез.
- Подробности
-
Автор: Люзия Сабирзянова -
Опубликовано 30 Ноябрь -0001
-
Просмотров: 7172
Рейтинг: 
/ 8
Тема: Нәрсә ул батырлык? (Ш.Рәкыйповның “Чәчәкләр сөйли белә” әсәре буенча йомгаклау дәресе)
Максат: 1) Ш.Рәкыйпов турында укучыларның белемнәрен системага салу һәм тирәнәйтү.
2) Батырлык төшенчәсе турында мәгълүмат бирү. Бәйләнешле сөйләм телен үстерү.
3)Туган илебезгә, җиребезгә мәхәббәт , өлкәннәргә карата хөрмәт хисләре тәрбияләү, үткәнебезгә карата кызыксыну уяту.
Җиһазлау: дәреслек ,Ш.Рәкыйпов китаплары ,М.Җәлил китаплары ,плакат кинофильмнардан өзекләр, слайдлар.
I. Оештыру өлеше.
— Исәнмесез, укучылар! Хәерле иртә! Утырыгыз. Безнең һәр көнебез бер — беребезгә хәерле иртә теләп башлана. Ә кичен, күңелдән генә булса да, үткән көнгә нәтиҗә ясап тәмамлана. Шулай итеп, көн артыннан көннәр, айлар, еллар үтә, тормыш дәвам итә. Ничек үткәрелергә тиеш соң без тормышыбызны? Бу сорауга җавап эзләгәндә минем күңелемдә һәрчак Н.Островскийның сүзләре килә. Дәресебезнең эпиграфы булып тора алырлык бу сүзләр белән сезне дә таныштырып үтәсем килә.
“Кешенең иң кадерле нәрсәсе – тормыш. Тормыш аңа бары бер тапкыр гына бирелә. Һәм аны шундый итеп үткәрелгә кирәк: үлгән вакытта, бөтен гомерем, бөтен көчем дөньядагы иң кадерле нәрсәгә – көрәшкә бирелде, дип әйтерлек булсын”.
Н.Островский
Бу сүзләргә игътибар юнәлтергә теләвем юкка гына түгел. Безнең арабызда да үзенең бөтен гомерен көрәшкә багышланган кешеләребез аз түгел.
II.Актуальләштерү. Шундый кешеләрнең берсе булган Бари Шәвәлиев белән без Ш.Рәкыйповның “Чәчәкләр сөйли белә?” әсәрендә таныштык. Алдагы дәресләрдә без аның тормыш юлы һәм иҗаты белән таныштык. Ә хәзер бераз белемнәребезне тикшереп алыйк әле (тест үткәрү).
Тест
1. Ш. Рәкыйпов кайсы районда туган:
А) АРЧА
Б) Әтнә
В) Чүпрәле
Г) Актаныш
2. 1955-1957 елларда ул Казанда кем булып эшли:
А) Электрик-моторист
Б) Сварщик
В) Слесарь
Г) Балта остасы
3. Журналист буларак эшчәнлеген башлаган газета:
А) “Яшь ленинчы”
Б) “Татарстан яшьләре”
В) “Социалистик Татарстан”
4. “Чәчәкләр сөйли белә” повесте кем турында:
А) Мәгубә Сыртланова
Б) Иван Кабушкин
В) Абдулла Алиш
Г) Барый Шәвәлиев
5. Барый Шәвәлиев кечкенәдән нәрсәләр үстерергә ярата:
А) Җиләк-җимеш
Б) Чәчәкләр
В) Яшелчә
Г) Хайваннар
6. Барый Шәвәлиев нинди кешенең батырлыгын кабатлый:
А) Муса Җәлил
Б) Иван Кабушкин
В) Газинур Гафиятуллин
7. Мәгубә Сыртланова, Ольга Санфирова һәм башкалар турында язылган әсәренең исеме:
А) “Кайдан син, Жан?”
Б) “Таңнар һаман матурмы?”
В) “Кызлар йолдызлар”
Г) “Сөю билгесе”
Тестка дөрес җаваплар:
1.В
2.А
3.Б
4.Г
5.Б
6.В
7.В
III.- Ә хәзер әйдәгез, әсәргә әйләнеп кайтыйк (сценка кертеп җибәрү). Шушы караган өзектән чыгып без кечкенә Бари турында сөйләшик әле. Менә бу сүзләрдән Бариның нинди малай икәнен күрәбез?
— үз сүзле;
— башкалардан өстен булу;
— үз дигәнен эшли торган.
— Бик дөрес әйтәсез. Ә хәзер, әйдәгез, әсәрнең үзен искә төшереп алабыз. Кыскача гына эчтәлеген сөйлибез (эчтәлек сөйләү).
— Укучылар, шушы сөйләгәнәрдән без Бари турында нинди фикерләр әйтә алабыз. Ул сезнең алдыгызда нинди малай булып килеп баса?
— тырыш, иреми, ялкауланмый торган;
— бик кызыксынучан, чөнки бөтенесе дә түгәрәктән качып китсәләр дә, ул берүзе калып, чәчәкләр турында өйрәнә;
— максат куя белә һәм шуңа ирешә дә;
— һәр көнне тәмле йокысыннан уянып тренировкалар ясый, шөгыльләнә;
— бик ярдәмчел, әнисенә өйдәге эшләрдә булыша, чишмәдән су ташый;
— ул командада башлык. Шуның өчен үзен алардан бар яктан үрнәк булуы белән аерылып торырга тели.
Нәтиҗә: Бари кечкенә чагыннан ук нинди генә максат куйса да, шуңа ирешә торган, үз сүзендә торучы, тырыш, уңган, миһербанлы булган икән.
Ә менә фронтта Бариның кеше буларак тагын нинди сыйфатлары ачыла? Аэродром төзү вакыйгасы белән бәйләнешле урынны табып, укып күрсәтик әле.
— һәрбер эшне чын күңелдән эшли;
— ялкау түгел, шуңа күрә башкаларның да эшләүләрен тели;
— үзе турында гына уйламый, башка кешеләр турында кайгырта;
— игелекле, булыша торган кеше.
Нәтиҗә: Нинди генә вакыт булса да, эшне җиренә җиткереп башкара. Янган авыллар, туган илебезнең киләчәге өчен борчыла. Шушы эшләгән эшләре кемгә булса да шатлык китерер дип уйлый. Нинди миһербанлы, игелекле кеше икәнен тагын бер кат күрәбез.
— Ә менә амбразураны гәүдәсе белән каплар алдыннан Бари нинди хисләр кичерде икән соң? Әйдәгез, табып укыйк әле. Бу юлларны укыганнан соң аның нинди хисләр кичерүен ничек әйтерсез икән?
— башта ул үлем турында уйлый, шул ук вакытта бу уйны куып та җибәрә;
— торып басканнан соң аякларының пешүен дә сизми, төтенгә дә игътибар итмичә алга бара;
— аңа бу адымны эшләргә туган җирнең туфрагы көч бирә.
Нәтиҗә: Бу хәлиткеч адымны эшләргә туган җирнең туфрагы көч бирә. Ә туган җиребез нәрсә соң инде ул? Безнең беренче тапкыр тәпи атлап киткән, үз телеңдә “Әннә” дип тел ачылган, туып – үскән изге җиребез ул. Туган илен, гаиләсен яратуы, тугырылыклы булып калуы аңа шушы изге адымны ясарга көч бирә дә инде. Ә менә Бариның бу адымын сез нинди бер сүз белән атар идегез?
— Батырлык
— Әйдәгез, татар теленең аңлатмалы сүзлегенә мөрәҗәгать итик әле. Анда батырлык сүзенә нинди билгеләмә бирелә икән (экранда чыга).
Батырлык
1) Батыр булу сыйфаты, курыкмаучанлык, кыюлык.
Батырлыкта – матурлык (мәкаль).
2) Батырчылык, тәвәккәллек
Дәфтәрләргә язып кую.
— Ә батыртык турында нинди мәкальләр беләсез?
Батыр яуда беленер.
Ат дагасыз, батыр ярасыз булмый.
Батырга үлем юк.
Нәтиҗә: Мәкальләрдән һәм укыган әсәрләрдән күренгәнчә, батырлык күбрәк сугыш кырында эшләнә икән. Туган илен яратмаган, аңа тугрылыклы булган солдатлар соңгы сулышларына кадәр көрәшкәннәр. Күпме кешеләр үзләренең гомерләрен корбан иткәннәр. Газинур Гафиятуллин, Александр Матросов. Муса Җәлил, Абдулла Алиш, Фатих Кәрим. Г.Кормаш. М.Сыртланова һәм башка исемнәре дә билгесез күп батырлар булмаса, без мондый Бөек җиңүгә ирешә алмас идек. Сугыш бетүгә 69ел үтсә дә, без бу хакта һәрчак искә төшереп торабыз: телевидениедән, радиодан тапшырулар тыңлыйбыз, кинофильмнар карыйбыз. Ә сез уйлагыз: тирә — якта пулялар сызгырган, снарядлар шартлаган сугыш кырында һәм тылда халыбыз нинди батырлыклар эшли алды икән? (экранда фильмнардан өзекләр күрсәтелә).
Җаваплар:
— солдатлар соңгы көчләренә кадәр сугышканнар;
— Бари кебек батырлыклар эшләгәннәр;
— тылда пулеметлар, гранаталар, танклар эшләгәннәр, киемнәр теккәннәр;
— авылда икмәк үстергәннәр.
Барсы да фронт өчен булган!
Илебез азатлыгы өчен көрәшкән кешеләрне онытырга ярыймы?
Сугыш ветераннарына һәрчак ярдәм итәргә кирәк.
IV.Сугышта батырлыклар эшләп булуын инде без күрдек. Ә менә тыныч тормышта батырлык эшләп буламы?
— янгын сүндерүчеләр;
— хокук сакчылары (полиция);
— табиблар;
— МЧС.
Узган сыйныфларда без авыр язмышка дучар булган бер язучы белән танышкан идек. Ул армиядә бер күнегү эшләгәндә турниктан егылып төшеп, умыртка баганасын сындыра, йөри алмас, селкенә алмас хәлгә килә, ләкин шуңа да карамастан иҗат эше белән шөгыльләнә. Кем соң ул?
— Фәнис Яруллин.
— Ә менә сез аны батырлык эшләгән дип әйтә аласызмы? (җаваплар тыңланыла).
— Бик дөрес әйтәсез. Ә бит аның кебек авыр хәлдә калып та, төшенкелеккә бирелмичә, тормыш өчен көрәшүче кешеләр аз түгел. Хәзер без шундый язмышка дучар булган берничә иҗат кешесе белән танышачакбыз.
Шагыйрь Гакыйль Сәгыйров
Ул тумыштан гарип. Ләкин аның яшәүгә, иҗатка омтылышы шулкадәр көчле ки, ул аяк бармаклары арасына каләмен кыстырып шигырьләр яза, ә карандаш белән рәсемнәр ясый.
Шагыйрь Илгиз Кәлимуллин
Әдәбиятка ул 50 нче елларда килә. Шуннан бирле зур газаплар белән күңелендә туган шигьри хисләрен кәгазьгә төшерә. Рус телендә яза.
Герман Соколов
Аның яраткан темасы – пейзаж. Рәсемнәрен ул пумаланы үзенең чак кына кыймылдый алган сул аягының бармакларына кыстырып ясаган.
Антонина Баева
Хезмәт юлын укытучы булып башлый. Каты авырудан соң аяктан егылып, озак еллар урын өстендә ятса да, үзендә яшәүгә һәм иҗатка рухи көч таба.
Владислав Титов
Эштә югары көчәнешле электр тогына эләгеп, ике кулсыз кала һәм шуннан соң яшәү өчен көрәше башлана.
Рәниф Шәрипов та шундый язмышка дучар булган шәхес.
— Аларның һәр көне көрәшкә тиң. Ә көрәшеп, батырлыклар эшләп яшәргә безгә нинди сыйфатлар ярдәм итә соң ? (укучылар фикере)
— тырыш булырга, ялкау булмаска;
— куркак булмаска;
— туган илне яратырга;
— көчле рухлы булырга;
— кешелекле булырга
Экранда сүзләр чыга:
— Ватанга бирелгәнлек
— тырышлык;
— түземлелек;
— кыюлык;
— тәвәккәллек, игелеклек.
— Әйдәгез, бу сыйфатларны дәфтәрләребезгә язып куйыйк. Хәзер үзегез өчен иң мөһим дип уйлаган сыйфатның астына сызыгыз. Ни өчен шулай уйлавыгызны дәлилләп күрсәтегез.
Бу сыйфатларның һәрберсен үзебездә дә булдыру бик мөһим. Чөнки тормыш өчен көрәштә алар безгә, һичшиксез кирәк булачак.
V.- Ә хәзер тагын бер кат плакаттагы сүзләрне карыйк әле. Кеше өчен иң кадерле – ул тормыш. Без барыбыз да җирдә бер тапкыр гына яшибез. Шуңа күрә без тормышыбызны әрәмгә үткәрергә тиеш түгел. Моның өчен безгә көчле, рухлы, тырыш, түзем, кыю, тәвәккәл, игелекле буларга, туган илебезне, йортыбызны, туганнарыбызны яратырга кирәк. Бары шул сыйфатлар булса гына безнең тормышыбыз мәгънәле булыр.
Бу безнең үзебездән тора!
Батырлык турында күпме генә сөйләшсәк тә, сүзләребез һич тә бетмәс кебек. Әйдәгез, бу фикерне өйдә дәвам итик әле.
Өй эше: “Батырлыкта – матурлык” темасына уйланулар язып килергә.
Билгеләр куела.
У вас нет прав для создания комментариев.
“Батырлык”
Безнең заманда кешеләр батырлык эшләргә атлыгып тормыйлар. Ни өчен икәнен дә белмим. Мин һәрвакыт батырлык кылган кешене күрәсем килде. Ләкин әлегә кадәр очрата алмаган идем. Хәзер андый кешене беләм. Ул − минем күршем Булат. Без ишегалдында уйный идек. Кызлар скакалка сикерәләр, малайлар туп уйный. Кинәт эт өргән тавыш ишетелде, һәм без үзебезгә таба йөгереп килгән зур бер эт күрдек. Ул бик усал иде. Бу этне мин бик яхшы беләм. Ул шундый усал, аны хуҗасы да урамга авызлык киертеп кенә алып чыга. Ә ул әнә бүген бавын өзеп качкан. Эт туп-туры Камиләгә таба чаба иде. Камилә куркуыннан калтырый башлады һәм елап җибәрде. Шунда котырган этнең каршына Булат сикереп чыкты. Аның кулында нечкә чыбык кына иде. Тик Булат аның белән эткә шундый итеп кизәнде, эт шүрләп калды. Шунда бөтенләй без көтмәгән хәл булды. Усал, көчле эт туктады һәм… куркуыннан койрыгын кысып качып китте. Без барыбыз да Камилә белән Булатны чолгап алдык. Алар икесе дә агарынган, күзләрендә яшь иде. Әмма алардан берәү дә көлмәде. Мин аларга карадым да, үзем дә шулай эшли алыр идемме икән, дип уйладым. Шулай эшләгән булыр идем, мөгаен. Шул көннән башлап, без Булатны иң көчле һәм батыр малай дип саныйбыз. Ә мин шундый күршем белән горурланам.