Сочинение по ингушскому языку на тему наьна мотт

Са наьна мотт! Малав, хьо къе ба, яхар?

Цунга ях аз: довзац хьона вахар!

Даьккха тур да из моастаг1чунга бувцаш!

Цун денал дохадеш, син пхаьнаш лувцаш.

Езачунга бувце, да тайжа шовда,

Ма кхера! Хьо цун к1оаргаленга кховда.

Короргда хьона дошув – дотув, зизаш,

Дог ма 1абба, езар безамах юзаш.

Наьна мотт я Даьша хьалъяь Г1ала!

Из вайна совг1ата беннаб Дала!

Цкьаккха х1ама дац,  халахь, цун маьхе!

Из я хьона, вай са доалла Даьхе!

(Плиев М.- С.)

Вай даьшеи ноаношеи дукхача б1аьшерашка бийца а бувцаш а, хьабоаг1а г1алг1ай мотт. Вай даьша-м цхьаккха эрсий дош юкъе ца доаладеш бийцаб из  мотт, царна ховш а мича хиннаб цхьа наггахьчоа мара эрсий мотт. Г1алг1ай мотт вайна даьша йита, цхьанна х1аманца оза йиш йоаца ганз я. Г1алг1ай б1аьш т1ехьенаш хьалкхеяьй наьна метто 1омадеш  царна эздел, хьаькъал , тийнад царна къонахчал, денал, доазув доацаш Даьй мохк-беза, ларх1а 1омабаьб. Г1алг1ай меттаца дувзаденна да сага вахар: культура, кхетам, вай къаман 1аьдал. Вай х1аране декхар да из лебе, шаьрбе. Тахан вайна юкъе г1алг1ай мотт ц1ена бувца ховш, язде ховш а дукха бац. Из деррига а хьадоаг1аш да ц1аг1ара а ишколашкара а. Да а нана а эггара хьалха деша дахача беро наьна мотт мишта 1омабу хьажа декхарийла ба.

Оалаш хезад сона эрсий метта хьехархош, ц1аг1а бувца беза эрсий мотт из шаьрбе, аьле. Х1анз хьа мел хозача эрсий мотт бувцаш хилча, мишта хургда из ц1аг1а бийцача, маца 1омабергба т1акха вай г1алг1ай мотт? Наьна меттал дешар а йоазув а 1омалац оал дукхаг1чар. Из деррига а бахьан да. Кхыча къаман метташ 1омадеш, вай берашта кхы а ч1оаг1аг1а уж шаьрде репетитораш а увттабеш, царна ахча телаш ма лелий вай. Уж метташ а вайна накъадаргда. Вай мотт 1омабе духхьал безам мара мича эш. Ма ч1оаг1а хоза хеташ ладувг1а аз къоаночунга, вай наьна мотт ц1ена, хоза лебеш волча! Вай наьна мотт бувцаш газеташ т1а  статьяш араювл, къаьстта «Сердало» яхача газета т1а, из бувцаш телевиденеи, радиои передачаш ю. Мах баь варгвац вай метта. Из ларх1а, цун сий де а, ма могга из дег1абоалабе а вай декхар да.

Материал кийчъяр

Дзовр-наькъан Аза
Общенациональной газете Республики Ингушетия «Сердало» , № 21-22 (11155-156), от 13 февраля 2014 г.  
http://gazeta—serdalo.ru/

Конкурс творческих работ

на тему:

«Моя Ингушетия»

Сочинение

«Цвети, моя Ингушетия»

Ученицы 6 «Б» класса

ГКОУ «СОШ №12 с.п. Инарки»

Картоевой Мадины

Руководитель: Картоева М.С.

2016г.

Цвети, моя Ингушетия

О, Ингушетия! Прекрасные и чудные края…

Гнездо орлиного и гордого размаха,

Не знают тут не рабства низкого, ни страха…

О, Ингушетия! Я всей душой люблю тебя.

Султан Холохоев

Ингушетия… Этот удивительный, прекрасный край вобрал в себя столько понятий, красочных открытий, уникальных памятников, традиций и обычаев, что говорить о нем можно бесконечно…

Это и ингушские песни, в которых слышится шум ветра и топот копыт скакуна, и прозрачный горный воздух, и облака под ногами, и орел, парящий в ярко-синем небе…

Это знание своих корней до десятого поколения и огромная любовь к родной земле…

Такая она, Ингушетия … Древняя и юная, обычная и необыкновенная, простая и таинственная, чистая и светлая, как ледниковая вода горной Ассы…

Республика Ингушетия образована 4 июня 1992 года. Статус Республики Ингушетия определяется Конституцией Российской Федерации и Конституцией Республики Ингушетия

Ингушетия — одна из живописнейших республик Северного Кавказа. Протянувшись узкой полосой с севера на юг, она вместила в себя степь, лесистые предгорья, альпийские пастбища и Главный Кавказский хребет с вечными снегами. Необыкновенные по красоте пейзажи, минеральные источники, кристально чистые воды рек, стремительно несущиеся по узким ущельям, леса, вместившие в себя дикие плодовые деревья, орешник, бук и граб, — всё это Ингушетия.

Если на Знамени твоем сияет Солнце, то, как Солнце, должны быть светлыми твои помыслы и дела!

Ингушетия сегодня — одна громадная строительная площадка. Ее называют теперь «царством» новых школ.

В 1995 г. в районе современных сел Экажево и Али – Юрт, в чистом поле началось строительство столицы Республики Ингушетия – города Магас.

Сегодня Магас – административный центр Ингушетии со всеми присущими ему атрибутами, город оригинальной архитектуры, со своими жителями и достопримечательностями.

«Магас»

Великий город был у нас,

А имя городу – Магас.

Столица солнечной Земли,

Но годы город унесли.

Им любовался белый свет,

Прекрасней не было и нет,

Но в город тот пришла война,

Его разрушила орда.

И жизнь померкла в той земле,

Погрязла в мраке и во зле,

Забылся в памяти у нас

Старинный город наш Магас.

Но верим мы, что будет час,

Когда воскреснет наш Магас,

И будет он прекрасней всех.

Там будет слышен детский смех,

Ведь строят именно для нас

Отцы нам солнечный Магас.

Название города, будучи правильно прочтенным, могло бы пролить свет на вопрос о локализации Магаса. Однако и здесь нет у ученых единства мнения.

Византийские источники не дают никаких сведений на этот счет. Неоднократно цитированный Масуди сообщает: «Столица Алании называется Магас, что означает «муха»- во всяком случае в одном месте так переводит это название В Ф. Минорский, в другом же месте — «благочестие» и «кротость». Новосельцев переводит от венгерского «магаш»- высокий, а также «маза» — большой. Марковин В. А. и Ошаев Х. Д. склоняются к первоначальному переводу Минорского – «муха» на основании того, что «город был окружен болотами и лесом» и значит там было много комаров и мух.

Все эти объяснения не очень — то убедительны. В последние годы сделана попытка этимологизировать название с нахских языков как «Город Солнца». Возможно, оно и является наиболее верным, во всяком случае правдоподобным. Но и это всего лишь версия. Необходимы дальнейшие научные поиски.

Ингуши гордятся своей древней, удивительно красивой страной, прекрасными традициями и обычаями, оставленными мудрыми предками. В них непоколебимый дух добрососедства и настоящего кавказского долголетия. Традиции и обычаи народа играют важную роль в воспроизводстве культуры и духовной жизни, в обеспечении преемственности поколений, в гармоническом развитии общества и личности.

Доброта, открытость, душевность, уважение собственного достоинства и достоинства другого — основные духовные принципы национальной культуры ингушей.
Уважение к родителям и старшим, заботливое отношение к младшим, почтительное обращение с женщиной, толерантность к различным культурам, доброжелательность во взаимоотношениях с соседями — все это проявления вековых традиций народа. Этикет взаимоотношений ингушей друг с другом и с представителями других народов — яркое тому подтверждение.
Уважительное отношение к родителям и забота о них, почтительное отношение к старикам является святым долгом.

Главное богатство Ингушетии — это высокий нравственный и духовный запас прочности народа, его несгибаемый дух, помогавший выстоять в самые суровые периоды нашей истории. В сегодняшней созидательной работе мы черпаем из него, как из неиссякаемой сокровищницы, и непременно с достоинством пройдем через все испытания. В этом нам помогали и помогают наши братья — соседи, Федеральный Центр, вся большая Россия. Мы благодарны всем! Думаю, что в новом, XXI веке наиважнейший приоритет — подъем экономики, который позволит решить стоящие перед обществом социально-политические и духовно-нравственные задачи.

Наш народ предприимчив и трудолюбив, государство обязано дать людям возможность работать и зарабатывать. Поэтому приоритетное направление в работе руководства республики — создание условий для становления и развития малого и среднего бизнеса.

В истории каждого народа есть трагические страницы, пронизанные болью и кровью. Одной из таких страниц в истории Ингушетии стала массовая депортация февраля 1944 года. Ингушский народ вынес это тяжёлое бремя, благодаря мудрости стариков, силе мужчин, любви и самопожертвованию женщин, вере конечное торжество справедливости.
Светлой памятью погибшим в пути и местах ссылки от холода, голода и болезней стал памятник «Мемориал жертвам политических репрессий» в г.Назрань.

Ингушетия – родина чемпионов.

Промышленное производство Ингушетии тоже на подъеме. Сегодня Ингушетия резко отличается от той, что была полтора десятка лет назад. Успехи ее очевидны, развитие — на лицо. Республика зарекомендовала себя как достойный партнер, вызывающий всеобщее доверие, она характеризуется открытостью, стремлением к сотрудничеству, имел перед собой благородную цель построения современного, процветающего общества.

Каждый, посетивший однажды солнечную Ингушетию, уже не сможет остаться равнодушным к этому чудесному уголку Кавказа.

Снежные вершины, громада скал.
От сотворения мира в хаосе поднявшиеся к небу,
Дремучие леса,
Кипящие потоки шумных рек,
Луга, охваченные радугой цветенья
И ароматом трав…»
И.Базоркин

Горная Ингушетия — Г1алг1айче — настоящий оазис для тех путешественников, которые сумеют по достоинству оценить гармонию горных ландшафтов: альпийские луга, сосновые рощи, широколиственные леса, покрытый вечными снегами Главный Кавказский хребет, межгорные котловины и водопады. Добавьте к этому чистый воздух и гостеприимство горцев, и вы ощутите полное слияние с природой.

Лучшим курортом Северного Кавказа можно назвать курорт «Джейрах».

Я люблю эту землю

И леса, и луга,
Эти горы, где дремлют
На вершинах снега…
И.Барханоев

«Гордясь своими предками, не лишай такой возможности своих потомков» — это мудрое изречение никогда не забывают на земле Ингушетии.

Долг каждого из нас — быть достойным гражданином страны и республики, своим трудом приумножить их богатство и могущество, эффективность продвигаться по пути социально-экономического и политического прогресса, международного признания. У современной Ингушетии, идущей по пути мира и прогресса, большое и прекрасное будущее.

Сила и величие народа Ингушетии заключается в его единстве. И сегодня, продолжая славные традиции своих предков, мы должны приложить все усилия, чтобы идеи мира и согласия на нашей многострадальной земле послужил прочной основой для дальнейшего процветания нашей республики.

Свое сочинение хочу закончить такими словами :

Е муг1араш аз хетаду сай хьамсара г1алг1айче хьона!

Цу сигларча малхо ший дошо з1анарашца

Наьха дегаш г1оза доах.

Хьо даькъала ювцаш укх г1оза денца

Ер  деррига  дуне хьона сийрда доах!!

Са Г1алг1айче, хьона   духьа

Деррига 1алам  хозденна  да.

24 шу даларца,  хьа хозача къоналца

Хьо хьесташ, г1оздувлаш да!

Дала даькъала  болба са  мехка

Бахаш бола Г1алг1ай нах.

Укх  хозача ц1айца, сийрдача  денца

Сочинени

«Ненан
мотт-

нохчийн
къоман аз»

«Шен
ненан мотт халкъо,

                                
Сий ойбуш, 1алашбахь,

                                
Цу халкъан парг1ато,

                                
Цхьаммо а хьошур яц»

М.Мамакаев

 «Ненан
мотт- къоман хазна»

        Аллах1-Дала Ша адамаш кхуллучу
хенахь, х1ора къомана шена-шена мотт белла. Йоккха меттиг д1алоцу ненан матто.
Ненан маттаца ду массо  а х1ума: бер кхетош-кхиор, 1илма 1амор, т1едеана дика
а, вон а д1алистар, къомах- къам дийриг а. Х1ора къоман маттаца доьзна ду
цуьнан 1адаташ, г1иллакхаш, оьздангалла а.

      Нохчийн сийлахьчу, оьздачу наноша
аганан иллица бер дижош, ша-тайпана аьхначу озаца бекна и. Хийла махках ваьлла,
хийрачу махкахь висинчу къонахчун ненан маттахь илли хезча, б1аьргех хи дедда
меттигаш нисъелла.

         Матто лардеш ду халкъан васт,
цуьнан хаза г1иллакхаш. «Хазачу дашо  ша башийна»- олуш кица ду вайнехан. И
бакъ ду. Хийла нахана юккъехь вер-ваккхар нисделча, машарна цу нахана
юкъабевллачара буьйцучу оьздачу, к1едачу, бусулбачу, аьхначу ненан матто шайн
оьг1азаллица дегнаш ч1аг1деллачу нехан даг т1ера ша башош, церан дегнаш
к1аддина меттигаш дукха нисъелла вайна.

        Иштта вайн ненан сирлачу,
ц1еначу, оьздачу маттехула евза вайна вешан литература а, д1аяханчу хенан
исторехь диснарг а, халкъо лайна баланаш а, г1айг1анаш а. Вайн дайша а, дедайша
а шайн доьзале весеташ а, вайн сийлахьчу ненан маттахь дина. Шен г1айг1анаш а,
баланаш а адамо шен ненан маттахь ялхайо.  Деган къайле а ненан маттаца къуьйлу
шен кийрахь. Дахаро човхийна ша цхьана висча, шен ойланаш а шен маттаца луьсту.
Шен сих схьадаьлла шен б1аьргийн нуьрца нур кхолуш, дагца дог х1уттуш, беран
хилла цатам а нанас шен эсалчу, оьздачу маттаца дог хьостуш, дог  оьцуш ерзайо
деган чевнаш.

        Хьоггаллина шийла шовда санна,
ц1еначу х1авао адамна луш йолу синпарг1ато санна тамашийна, аьхна, оьзда,
г1иллакхе бу вайн ненан мотт. Цуьнан к1оргене хьо кховда воьлча, жовх1арийн
х1онсах тарло иза. Хийла берех къаьстинчу нанас шен кийра ца тарлун бала а, шен
б1аьрхиш а, шен карзахе ойланаш а къийлина хьомсарчу ненан маттаца. Эвлаяаш
б1ешерийн хенаца бусулба дин довзуьйтуш и хьоьхуш, хьехамаш а вайн маттахь
бина.

        Вайн нохчийн баккхийчу яздархоша
шайн произведенин турпалхойн васташ х1иттош, 1аламат йоккхачу исбаьхьаллица
бийцина вайн ненан мотт.

       Иштта шайн байташца цара аьлла
исбаьхьа говза дешнаш ненан маттах лаьцна:

А. Сулеймановс  аьлла:

«…Воккхаве со хьуна хуъчу

 Кхечу къаьмнийн меттанех,

Хьайниг бицбеш, 1амо дезна

Уьш хьуна ца моьттинехь…»

Ш. Арсанукаевс аьлла:

«…Кавказан лаьмнашкахь

Эшаре баьлла,

Вайн дегнаш г1иттадеш

Нохчийн мотт бу…»

Б.Саидовс аьлла:

«…Хьайн ненан мотт хаахь,

Дозалла до ас хьоьх,

Даггара и безахь,

Ас хастам бо хьуна…»

Йийла мероприятии

21 февраль – наьна метта ди

Г1алг1ай мотт — наьна мотт – къаман мотт.

Хьехархо: Булгучева Дугурхан Мурцаловна

Лоарх1амаш:

ший мотт хар мел лоарх1аме да дешархошта гучадаккхар;

мета хозал, цун к1оаргал дешархошта гучаяккхар;

бокъонца бола шоай къаман патриоташ кхебар.

Класса кийчо:

дешархой сурташ,плакаташ, книжкай журналий

хьокхам, докладаш

Доска т1ара йоазув:

Мотт – къаман юкъара ганз. Х1ара саго

ший мета хам бе безза, сий де деза.

Хоастабе наьна мотт, хоастае Даьхе,

Кхебе, хозбе, шак1а санн ц1енбеш,

Кердадаккха, илли ала,

Оаз яхийта – мерза ба наьна мотт

Лерга хезача…

Б. Зязиков.

« Наьна мотт – дунен кор.»

Кица.

I Хьехархочун дош.

Укх дерригача дунен т1а 3000- 5000 мотт ба. Царна юкъе да дунен адамий юкъара метташ: эрсий, инглисий е немций метташ. Иштта зональни оала метташ, масала 1арбий мотт.Да паччахьалкхен метташ, вай паччахьалкхен метташ да эрсийи г1алг1айи. Иштта да цхьаккха тайпара дарже доаза метташ а, уж метташ дувцараш хул 10 сагагара 1000 сагага коачаш. Метташ «дика» е «во», яхаш декъалац. Х1ара къам кхыча къамаех къоасталу эггара хьалха ший меттаца.Мотт мел бах- къам а дах. Мотт д1абаьлча- къам д1адоал. Са хьамсара новкъостий, вай тахан в1ашаг1кхетара бахьан да, вай хьамсарча наьна метта ц1ай хилар. 21 февраль – «Наьна метта ц1ай» да аьнна, дезду дунен халкъашта юкъе.Из белгалдаьд 1999 шера ЮНЕСКО яхача организаце д1аехьача генеральни конфиренце, х1аьта дездеш из ц1ай д1акхохь 2000 шера 21 феврале денз. Укх шера денз вай мехка а лаьрх1ад из ц1ай дезде,цу хьакхехь да вай таханара в1ашаг1кхетар. Вайна дика бахьан да юха а вай метта к1оаргаленаш йовза а метта хозал тахка а. Тахан к1езига бац сенна беза из г1алг1ай мотт, малаг1а пайда боал цох, из-м укх мехкара араваьлча кхы безаш мичаб яшараш.

Иштта хетачарна дика хьокхам хургба аьнна хет сона вай в1ашаг1кхетарах.

Наьна мотт!Мел деза дешаш да уж х1ара сага. Ма дукха х1ама чулоац цу шин дешо. Цунца дувзаденна да вай вахар: вай хьаькъал, кхетам, вай культура. Наьна меттаца дувзаденна да вай эхь- эздел, г1улакх, сийрдача кхоаненга сатувсар.Мотт вай къаман эггара йоаккхаг1а йола ганз я. Из дег1аихаб баг1ахбувцамца, мах баь варгвоацаш хоза а, б1аьхий а, боккха лорх1ам болаш а ба г1алг1ай мотт. Тахан доккха баркал а оалаш дагабоха беза вайна вай метта хьалхара йоазув кхеллараш: Мальсагов Кураза Зоврбик, вай меттала эггара хьалха йоазув даьраш Беков Дордаг1а Тембот, Озиев Илеза Ахьмад, Озиев Исма1алий Салман. Мах баь варгвоцаш , ч1оаг1а лоарх1аме болх ба цар баьр. Ди бийса ца къувсаш вай йоазон мотт дег1аболабеш, из наха 1омабеш яьккхай цар шоай йоаккха ха.

Халкъа мукъам хоз.

II Мероприяти дешархоша д1ахо д1ахьо.

I Ведущи

Священных слов, заветных, дорогих,

Не так уж много среди слов других.

Так и язык единственно – земным

Стал для тебя с рождения – родным.

Ничто на свете не сравнится

С тем языком, что мог пробиться

В твоих устах, с рожденья лет,

Что для тебя, как божий свет.

II Ведущи

Вай дегаш детталу г1алг1ай мотт бувцаш,

Вай дегаш детталу г1алг1ай мохк безаш.

Тха бочал, фарал, илли – Г1алг1айче,

Иразе, беркате яхийла хьо.

Сийлахьа Г1алг1айче – эздела Даьхе,

Ноаноша хьийста беркате мохк.

Турпала Г1алг1айче – денала Даьхе,

Вай даьша лорабаь къонахий мохк.

I Ведущи

Где б ни был ты, заслышав речь родную

Ты тут же вспоминаешь твердь земную,

Где ты родился, жил и рос,

То есть Отчизна, близкая до слез.

Любой язык сам по себе велик,

Но всех роднее, знай, родной язык.

Родная речь, язык и слово,

Они и есть твоя основа.

II Ведущи

Майрала доага дог – х1аране кер чу,

Эздела г1алаш – х1арне дег чу,

Адамлен мерза са– дошо Г1алг1айче,

Къонахий Даьхе – кура Г1алг1айче.

Вай маьша дахалда г1алг1ай мотт бувцаш,

Вай г1оза дахалда яхь лелош,

Иразе яхийла нана Г1алг1айче,

Кортмукъа яхийла нана Г1алг1айче.

I Ведущи.

Дукха метташ да укх дуненен чу, къаман викалашка хьажжа доккхий а да уж, масала китайций мотт е инглисий мотт, х1аьта г1алг1ай мотт з1амига ба яхалга дац из, г1алг1ай мотт г1алг1аш бувц. Фу хургда т1аккха вай а из ца бувций? Мотт д1абаргба.Кхыча къаман наха вай мотт лора а бергбац е из 1ома а бергбац, бокъалдар аьлча вай воаш из лоарх1аш ца хилча лоарх1аб а бац.

II Ведущи

Дунен метташта юкъе къаьнаг1чарех ба вай мотт.Бале а йоазув 1921 шера мара даьннадац, цудухьа вай мета дукха эшам хиннаб цох.Эггара хьалхара вай метта йоазув даьрех ба Мальсагов Кураза Зоврбик, Беков Тембот, Озиев Салман, Осмиев Хьамзат кыбараш а, цар хьийга къа зехьа доаде йиш яц вай. Мотт эшаш ба – из вай сакхетам, къаман са , ганз я. Дош даша мо, меттахьа дуж г1алг1ай меттала. Лерг хьеста цун ясмален оаз хезача мишта 1елургвар из 1ома ца беш. К1оарга тахка х1ара деша ма1ан, хье ма хиллара хьо байзача, мала вусаргвар хьо беза ца луш?

Мальсагов К.З. вахарах а цо леладаьча балхех а хоам бу дешархочо.

I Ведущи.

Х1анз шун хьажа аьттув хургба « Зоахалол» яхача сценкага.

III Сценка «Зоахалол»

II Ведущи

Укх сценкага хьежача гу вайна ший мотт лертт1а ца ховчоа кхыдола метташ а ховш хургдоацилга, цу мочарех доккха зе а доал наха. « Цхьа мотт ховр цхьа саг ва , ши мотт ховр ши саг ва, пхи мотт ховр пхи саг ва, бакъда ший наьна мотт ца ховр цхьаккха а вац»,- яьхад вай даьша.

I Ведущи

Г1алг1ай поэташа шоай стихашца хестабаьб вай мотт, х1анз са новкъосташа ешаргья шоана вай метта хетаяь байташ.

IV Дешархоша стихаш еш.

1 Наьна мотт.

Дега гарга ба хьо сона,

Са хьамсара г1алг1ай мотт,

Деша говзал сона енна,

Бицлургбоаца г1алг1ай мотт.

Эггара хьалха сай наьнага

Со хьо бувцаш йистхиннав,

Бера хана 1а нахага

Со харца ца ле 1омаваьв.

Наха хьаг1е хилва аьннаp

1а со новкъа ваьккхавац,

Ийрча,чамза хилда аьнна,

Сона иллеш деннадац.

Нагахь арг1а йоацар дувце,

Меттаза, чамза из хургбар.

Наха дика оалаш беце,

Симал къахьаг1а хетаргбар.

Къаьда, хьаьнала из бецаре,

Вай мотт хьана эшаргбар?

Меттахь оалаш уж децаре,

Дешаш сенна дезаргдар?

Дега гарга ба хьо сона,

Са хьамсара наьна мотт,

Деша говзал сона енна,

Бицлургбоаца г1алг1ай мотт.

Хамхоев А

2 Г1алг1ай мотт

Г1алг1ай мотт, со кхеваь мотт,

Са даь, наьна дошо мотт,

Зизай хозал, баьций мутт

Денна 1а са дег чу лутт.

Хьона аз сай корта бетт

Со хьа к1оаргал йовза г1ертт…

Х1анаб хьо,аз хьога хетт

Малх мо лепаш,сийрда, ц1ена?

Х1ара дош хьа дегах лет,

Сица, ц1ийца хоттаденна.

Хьо, ца ховчоа къе ба мотт,

Дала безбаь г1алг1ай мотт.

Хьона деннад сибат, куц,

Замо шаьрбаьб,хьекхаш гам.

Хьо ца хилча сена дувц,

Бовргбар дуненцара чам.

Цудухь беза лелабаьб,

Цудухь безаш хьалкхебаьб

Даьш шоай дезал, Даймохк лорош,

Ноаноша шоай ага теркош,

Ахархочо гота йоаккхаш,

Йо1о говза маха боаккхаш,

Мухажарий оаг1ув лувцаш,

Бус оаламаш, фаьлгаш дувцаш,

Маьлха з1анарашца бувцаш,

Нажарга т1а аьшк мо тувсаш,

Г1алг1ай мотт, са халкъа мотт,

Дала безбаь байта мотт.

Чахкиев С.

1. Аз г1алг1ай мотт лебу.

Аз г1алг1ай мотт лебу

Са къамо из шаьра бувцандаь.

Г1алг1аша цунца беркат кхеду…

Шоай вахар цунах доаландаь

Ширача замалахь денз,

Мел хинна дика – во.

Кар- кара эцаш, багахбувцамца…

Г1алг1аша эздий, камаьрша бийца,

Бухсоццаш беркате г1алг1ай мотт,

Хьа сийле яхаргья массаза.

Г1алг1ай мотт хьоца да,

Са къаман вахаре мел хиннар…

Сий, беркат, эздел, денал, сабар.

Г1алг1аша шун т1а хьаьша везвеча,

Эздий бувца, хьамсара г1алг1ай мотт …

Мерешков С.

II Ведущи

Г1алг1ай къам, еррига Г1алг1айче тахан къаман культурай ганз дийнъеча, уж юха меттаоттаеча г1улакха бала болаш хила деза .Из да 1алаьмате лоарх1аме,кхоачашде хала, чоалхане дош. Вай даьша, мела халонаш шоашта т1акхаьча яле а, шоай мотт лакхерча дарже лоттабаьб, г1алг1ай мотт бувцаш хезача сапарг1та доалаш, дега дикахетар хулаш хиннад.

I Ведущи

Халкъа мукъам.Лаьг1о хоз «Даймохк» яха илли.

Цхьаккха х1ама гонахьа доацаш, мехках баьха кхойтта шу доаккхаш шоай мотт, культура дег1айоалаеш къахьийгад вай даьша. Цу кхойтта шера царна дагадаьллар дар сихаг1а Г1алг1ай мехка ц1оабоаг1аргбола оамал лахар, нана Даьхе б1аргагор из дар цар массаза а дага кхаьбар .Малаг1а да цун бахьан, даьшта иштта езаш хиннай Даьхе, х1аьта вай заманхошта езаций из? Цар яхь хиннай, вай еций яхь?Царна бийзаб шоай мотт, вайна безаций г1алг1ай мотт?

II Ведущи

Сога хаьттача безаш ба мотт кагирхошта а. Из безалга дика къоасталу наха юкъе араваьлча, е дика е во дена моттиг хилча, шой фу ала деза фу де деза ца ховш висача. Вайна а безаш ба вай мотт, х1аьта а цхьаццаболча кагирхоша кегабеш бувц из. Х1анз хьажалаш «Х1аччий баьннаб г1алгай мотт» яхача сценкага.

Сценка «Х1аччий баьннаб г1алг1ай мотт»

I Ведущи

Шоана фу хетт укх хьалах мотт х1аччий балар да ер, е вай х1аччий далар да? Х1анз вай хьожаргда мишта хов шоана г1алг1ай мотт.

V «Багахбувцама ганз» — ловзара куц.

Зале гулбенначарга хоат: «Шоана хой г1алг1ай мотт?» « Хов», яхачарна юкъера пхи саг хьаара воаккх.

1 Дукхаг1а кицаш хьана хов хьожаргда вай.

2 Малаг1а ловцаш хов шоана?

3 Ц1ераш яхал г1алг1ай поэтийи йоазонхойи.

4 Масса алапех латт г1алг1ай алфавит?

5 Малаг1а газет да эггара хьалха кепадетташ арадаьннар, малаг1ча шера

хиннад из ?

1. Массане а цхьана ховли довзалеш дашх.

VI Дешархоша д1ахо стихаш еш.

1. Г1алгай мотт.

Ло1ам болаш къаьста е ло1ам боацаш,

Халкъах,мехках дог лазачоа

Дегаг1оз хул, кхы йоккхаг1а йоацаш,

Наьна меттала аьнна дош хезача.

Г1алг1ай мотт!

Бувцаш хьо хезача, сона духьалъувтт

Дега бухье дувша кхийна сурташ:

1урра лоаме сийрдайоаха малх,

Тийна лоама к1ала яда юрташ,

Уйла мара кхоачаргйоацаш гаьна

Со вале а, даим сох дог лазаш

Сона дега й1овхал тела нана.

Наьнал, Даьхел, халкъал кхы дезаг1а

Шийх саг лерх1аш волчун фу хургда?

Сона деза, деза корта беттал,

Сай наьнах «нана» ала г1алг1ай меттала

Эггара хьалха сай мотт керча ди.

Албаков Д.

1. Наьна мотт

Хьо ма барра бувца ховчоа

Б1аьхий ба хьо, наьна мотт,

Хьо ма барра бувца ловчоа

Т1ехьле я хьо, наьна мотт.

Ший халкъ Даьхе езаш волчун

Дозал да хьо, наьна мотт,

Ма барра хьо бувца хайча

Ма ираз дар са, наьна мотт.

Оздоева П

II Ведущи

Унахочун мел дукха дарбаш даьдар аьнна, х1ама хилац цун лазара бокъонцадола бахьан гуча ца доаккхе. Иштта да метта хьал а, вай мел дувцар пайда бац х1аране ше бувца мотт ц1енбеш, нийсбеш ца бувце, из бувцарах пайда а хургбац.

I Ведущи

Вай мехка массадолча х1аман доаг1а, лард, овла, духье, г1алг1ай паччахьалкхен са – г1алг1ай мотт хила беза. Мотт боаца паччахьалкхе — паччахьалкхе яц, колони я, мотт боаца къам – ираз дайна, кортамукъале йоаца къам да. Х1аьта тахан вай паччахьалкхе я . Вай паччахьалкхен мотт г1алг1ай мотт ба. Г1алг1ай конституции т1а а белгалдаьд эрсий мотти г1алг1ай мотти г1алг1ай паччахьалкхен метташ да аьнна. Новкъостий, тахан ванна хьалхашка латта кертера декхар да вай мохк, мотт, паччахьалкхе лораяр, цунца лораю вай кортамукъале.

VII Хьехархочун дош.

Тахан вай баьча балхаца гучайоал метта хозал цун к1айленаш. Т1ехьара са доаладе безам ба Гойгов 1-Хь дешаш : «Со визза г1алг1а ва! — ала йиш яц ший метта йоазув ца ховчо». Хьамсара дешархой вайна мотт безе – из 1омабе беза, лебе беза, ший метала язде деза.Вешта, сонна хетарах,бокъонца ший къам дезачоа наьха хьехамаш доацаш а безаргба ший мотт. Даланиз лолба вайна, дала аьттув а боаккхалба вай наьна метта к1оаргаленаш йовза!

С этим файлом связано 10 файл(ов). Среди них: Реферат на тему _История развития специальной педагогики_.doc, индивид дивиа.doc, ИНДИВИД (3).docx, индивид 6.docx, ИНДИВИД 5.docx, ИПЗ основы психотерапии.rtf, 25056005-762182878.pdf, Отчет по практике в следственном отделе.doc, игры.docx, зад 10 ПРЕ и ПРИ.docx.
Показать все связанные файлы

Подборка по базе: Презентация англ. язык.pptx, !ОШ_ДОП_СО_Английский язык_2 класс (1).docx, Практические задания по дисциплине ИСТОРИЯ И КУЛЬТУРА СТРАН АНГЛ, Грамматика русского языка в стихах.docx, Конспект урока по анлийскому языку на тему_ Контрольная работа. , дәрігер эссе.docx, 100 жаңа есім ЭССЕ.docx, Ответы — РУК — Иностранный язык.docx, Французский язык_21Л174_Шаповалова Н.В..pdf, Письменная работа № 1, № 2 по английскому языку.docx

Эссе на тему

«Мой родной язык»

«Хоастабе наьна мотт,

Хьоахае Даьхе,

Кхебе, хозбе

Шак1а санна ц1енбеш.

Кердабаккха, илли ала,

Оаз яхийта. Мерза ба наьна мотт

Лерга хезача»
(Зязиков Б.)

Наьна мотт! Мел деза дешаш да уж х1ара сага. Ма дукха х1ама чулоац цу шин дешо. Цунца дувзаденна да вай вахар: вай хьаькъал, кхетам, вай культура. Наьна меттаца дувзаденна да вай эхь-эздел, г1улакх, сийрдача кхоаненга сатувсар. Мотт вай къаман эггара йоаккхаг1а йола ганз я.

Из дег1аихаб багабувцамца, мах баь варгвоацаш хоза а, б1аьхий а, боккха лоарх1ам болаш ба г1алг1ай мотт.

Дунен метташта юкъе къаьнаг1чарех ба вай мотт. Бале а йоазув эзареи ийс б1аь ткъаь цхьоалаг1ча шера мара даьннадац. Цудухьа вай метта дукха эшам хиннаб цох. Эггара хьалхара вай метта йоазув даьрех ба Мальсагов Кураза Зоврбик, Беков Тембот, Озиев Салман, Осмиев Хьамзат кхыбараш а, цар хьийга къа зехьа доаде йиш яц вай. Мотт эшаш ба – из вай сакхетам, къаман са, ганз я. Дош даша мо, меттахьа дуж г1алг1ай метала. Лерг хьест цун ялсмален оаз хезача, мишта 1елургвар из 1ома ца беш.

Г1алг1ай мотт къе ба аьнна уйла яйтаргйолаш да е дешаш:

«Бехк ма баккхалахь сох,

къона волаш со бакъ ца лерах,

саг1адехарг санна къе ба йоах,

уйла ца еш, цхьан хана аз аларах,

сона дог санна бийза,

ц1аккха дегаза ца хеташ аз бийца,

са наьна мотт!

Х1анз се шерашка эттача,

1а маара дог 1обадаьдац,

1а мара лоам са илли ловзадаьккхадац,

са наьна мотт!».

Уж дешаш дег чу дувшаш аьннар ва ц1ихеза вола г1алг1ай поэт Яндиев Джамалда.

Г1алг1ай мотт б1аьхий ба. Ха ма беза из ховш хилча, сага в1алла хала дац ший уйла, из мел чоалхане к1оарга яле а хийцца хьаала.

Вай даьша даим деза лийрх1ад дош. Царна дика бовзаш хиннаб деша низ. Масала: «Хозача дешо лакха лоам бошабаьб», «Хьалха а хьаже мара ког ма баккха, т1ехьа хьаже мара дош ма ала», «Ала дезача аьнна дош – тоха езача теха топ», «Муш б1аьха дика ба – дош лоаца дика да», «Топо ца1 вийнав, метто ийс вийнав»!

XΙΙ – ча б1аьшерашка ваьхача дуненна г1орваьннача поэта Низами яхад: «Нагахьа санна халкъ х1алакде безам бале, д1адаккха цунгара кхо х1ама: цун мотт, цун поэзи, цун иллеш ашараш».

Къаьста дика дег1ааха болабеннаб г1алг1ай мотт, йоазув юкъе даьлча. Таханарча дийнахьа г1алг1ай йоазонхошта а поэташта а юкъе атта коравоаг1аргвац наьна мотт хоаста ца беш а багахбувцамах пайда ца эцаш а вола саг. Цар говзаме йоазошта в1алла лакъаргбоаца хьаст хинна д1аэттаб наьна мотт. Из ц1енеи, бочеи, лорабеши лелабе вай декхар да. «Дош доацачун корта а хиннабац», «Лебе ца ховча метто корта баккхийтаб»,- йоах халкъа кицаша. Лорадала деза вай наха юкъе зулам доаккхача дешах!

Вай ц1ихезача йоазонхоша, поэташа дукха хестабаьб Наьна мотт шоай байташка: Мерешков Султана йоах ший «Наьна мотт» яхача стихотворене т1а:

«Сакхетамо чу ма лоацца

к1оарга ба са наьна мотт,

цу са метта х1ара дешо,

доттаг1ал камаьрша хотт.

Г1алг1ай метта к1оаргаленаш,

са къамо сона йовзийтай.

Къаман эздий уж оамалаш

говзача дешаца цо хеттай.

Дег т1ара баркал хилда хьона,

са къамо эздий бувца мотт!

Наьна дагара дезал санна,

г1оза хилба наьна мотт».

Сога хаьттача, безаш ба мотт кагирхошта а. Из безалга дика къоасталу наха юкъе араваьлча, е дика е во дена моттиг хилча, ший фу ала деза ца ховш висача. Са нийсархошта а моллаг1а г1алг1а ва яхаш волча сага а эшаш ба ший мотт.

Таханарча дийнахьа вай г1алг1ай мотт кертера хила беза вай, из к1оаргаг1а 1омабе а беза вай.

Вай г1алг1ай мотт, наьна мотт вайна эггара бочаг1а а ба, хьамсараг1а а ба. Цудухьа вай из дукхаг1а лебе а шераг1а бувца а беза, 1омабе а беза. Т1ехьа т1айоаг1ача т1ехьено дег1абоалабергболаш, х1ана аьлча цу вай наьна меттаца мара яц вай сийрда кхоане, вай доахаш дола лакха толамаш а, вай керда нач1алаш а, вай 1оаешъйола ганз а – деррига а дувзаденна да, са хьамсарча наьна меттаца!

«Са еза ГIалгIайче»

     Iалаьмате чIоагIа хоза ба са   мохк. Даьхенцара безам чIоагIа ба са. Мах баь варгвоацаш хоза а,боккха лоархIам болаш ба,аьнна хет сона вайнаьха багахбувцам. Цун эггара дикагIйола произведенеш даьшкара тIехьенга ювлаш, эзараш шераш а даьнна,тха ханага кхаьчай. Эггара хозагIа йола моттигаш я вай ГIалгIайче. Вай мехка, гIолла чакхдоалаш массехк хий да: Тирк, Iарамхи, Эса, Шолж, ГIалми, Фарта. Тайп-тайпара лоамаш, хьунаш, довкъаш беркате йоккха шаьра аренаш-цхьаккха, а лаьттан гаиз яц ГIалгIайче йоацаш. Сона чIоагIа лоархIаме, хоза хет чIоагIа В. А. Сухомлинский яздаь дешаш. «Наьна мотт ца безаш, цо яхар  ца ховш вола саг-дай а тайпа а доацар ва.
      Даьй-мохк беза йиш яц наьна метта дош ца дезачоа!!!
Дукха говзалаш хьакхеллай адамий хьаькъало, говзало. Даькъал хилда хьаьнал вахар тIом юкъе а боацаш вай мехка дезар халкъаш паргIатадоалаш.
Дала дукха йоаха, йойла са еза ГIалгIайче!

Язъяй: Галай Зухра 7 «а»
Сипсой-гIалатIара юкъара школа №5 
28-гIа сентябрь 2010 шу

ХIара сага  ше ваь моттиг хьамсара  хул. Мишта а хургьяц из хьамсара, зIамига волча хана денз цун хозленга дIа Iамаш, хIара моттиг йовза а йовзаш  хьалкхийна хилча? Иштта я са эггара хьамсара  йола моттиг – са еза ГIалгIайче.  Ше зIамигача ханага хьажача боккха чулоацам  болаш ба цун вахара никъ: Хьайийла я ГIалгIай Паччахьалкхен Университет, дешархошта лицей, гимназии, дукха керда школаш, берашта ловза а лела моттигаш. Дуккха халонаш тIаетта яле а, наха шоайла вIаший  новкъостал  ду, барт, къахетам, цхьоагIо бахьан долаш латт вай хоза ГIалгIайче.

«Хьа байракха тIа лепаш Маьлх  лир  хилча,
-Малх сана сийрда хила деза хьа вахар,  ГIалгIайче!»

                                           Язъяй:  Бакаева Зухра 7 «а»
Сипсой-гIалатIара юкъара школа №5 
28-гIа сентябрь 2010 шу