Сочинение про амет хан султана на крымскотатарском языке

Раздел Другое
Класс 10 класс
Тип Другие методич. материалы
Автор
Дата 15.12.2015
Формат docx
Изображения Нет

Поделитесь с коллегами:

Эфсаневий инсан! Ким экен о? Насыл инсангъа эфсаневий демек мумукюн? Бизим, къырымтатар халкъымыз арасында , ойле ад ташымагъа ляйыкъ инсанлар аз дегиль. Меселя, биз къырымтатар эдебияты дерслерин-

де Алим Айдамакъ,Алиме Абденнанова, Амет- Хан Султан, Номан Челеби-

джихан, Исмаил Гаспринский киби адамларгъа буюк арифнен «Эфсаневий инсан» демек мумкюн.

Бугуньки ишимде исе , ойле бир эфсаневий инсан Амет-хан Султан акъкъында язмакъ истер эдим.

Амет-Хан Султан ким экен? Бу аджайип джесюр адам акъкъында, онынъ къараманлыгъы акъкъында саатлер девамында икяе этип, джылт-джылт китаплар язмакъ мумкюн.

Амет-Хан Султан бутюн дюньягъа намы кеткен энъ яхшы ас сырасындан ер алгъан эфсаневий къараман. О, къырымтатар халкъынынъ гъуруры, шан-шурети, Советлер Бирлигининъ эки дефа къараманы, нам къазангъан сынавджы-учуджы, авиация полковниги.

Бу къараманнынъ Улу Ватан дженкинде Гъалебе эшкъыны япкъан федякярлыгъы, ватанына севгиси синъирсиз эди. Душмангъа беслеген амансыз нефрети ве даима енъишке ынтылувы, онынъ фааль дженкявер фаалиетинде аль этиджи амеллерден бири эди.

Амет-Хан Султан Къара денъизнинъ янында ерлешкен аджайип Алупка шеэринде дюньягъа келе. Балалыкъ чагъына денъизге, денъизде юрьген гемилерни сейир этмеге пек севе эди. Лякин энъ буюк ниети ве арзусы бу учуджы олмакъ эди. Озь ниетине иришмек ичюн, о мектеп окъувынен берабер Акъмесджит шеэринде олгъан аэроклубнынъ учуджылар тёгерегине къатнай. 1939-1940 сенелери Амет-Хан Султан Качадаки учуджылар мектеби-не кире. Бир йыл мында мында тасиль алгъан сонъ йигирми яшында къырыджы учуджы олды. Улу дженк йылларында Амет-Ханнынъ ады тиллерде дестан олды, эфсанеге чевирильди. Онынъ озьгюн дженк япув усулы дейсинъизми, акъылгъа ятмагъан чезимлер тапувы дейсинъизми, эр бири акъкъында ильмий иш, китаплар язмакъ мумкюн.

Полк командири В.А.Лавриненков 1945с Амет -Хан Султан акъкъында язгъан эди:

«… Амет-Хан Султан джебэлерде джесюрлик ве къараманлыкъ нумюнелери косьтерди. Ава урушыны алып бармакъ усталыгъыны толусынен огренген бу аля дереджели къырыджы-учуджы полкымызнынъ энъ яхшы асларындан бири адыны япкъан ишлеринен къазанды.» Амет-Хан Султан душман устюнде 30 ава урушында енъди. Немселерге къаршы куреште джесюрлик ве къараманлыкъ косьтергени, 603 дефа мувафакъиетнен уруш учушларында гъалип чыкъкъаны, шахсен озю душманнынъ 30 самолётны ве группанен алынып барылгъан ава урушларында 19 самолётны урып тюшюргени ичюн Амет-Хан Султангъа эки дефа Советлер Бирлигининъ Къараманы унваны берильди . Бу дереджеде саделик ве алчакъгонъюллик иле бирге Ватанымызгъа садыкълыгыны ,мисильсиз джесаретини, дженкявер къырыджы-учуджы ве сынавджы-учуджы оларакъ озь зенаатына битмез-тюкенмез севгисини сакълап къалды. Амет-Хан Султан кокни ойле дереджеде севе эди ки,омюрини сонъки дакъкъалары акъкъында шу сёзлерни айткъан эди: «Когда старый орёл предчувствует приближение смерти, он из последних сил рвётся ввысь. Поднимается как можно выше. А потом складывает крылья и летит камнем на землю. Поэтому горные орлы умирают в небе-на землю они падают ужу мёртвые…»

Шимдики вакъытта Амет-Хан Султан догъып оськен шеэринде онъа багъышланып музей ачылды, Акъмесджит шеэриндеки мейдангъа Амет-Хан Султаннынъ ады берильди, чокъ мектеплер, сокъакъларгъа бу къараманнынъ ады берильди. 2010 сенеси Дагестанда Амет-Хангъа багъышланып буюк эйкель къоюлды. 2013сенеси «Хайтарма» адлы аджайип фильм нумайыш этильди.

Бизим несилимиз, бизден буюк, бизден сонъ кельген несиллер Амет-Хан Султангъа нисбетен севги, урьмет ашлап ве онынъ хатырасыны эбедийлеш-тирмек керекмиз. Бу къараман бизим гъурурымыз!!!

МУНИЦИПАЛЬ БЮДЖЕТ УМУМТАСИЛЬ МУЭССИСЕСИ

«А.М.ТИППА АДЫНА КЪЫРЫМТАТАР ТИЛЛИ САРЫБАШ МЕКТЕБИ

ПЕРВОМАЙСК РАЙОНЫ КЪЫРЫМ ДЖУМХУРИЕТИ»

Амет-хан Султан

Рамазанова Линара Руслановна

МБОМ Сарыбаш мектеби

8 сыныф

Янъы мевзунынъ анълатмасы

Амет-хан Султан. Эки дефа къараман

Дерснинъ мевзусы: Амет-хан Султан Эки дефа Къараман.

Дерснинъ макъсады:

— Амет-хан Султаннынъ аятынен таныштырув;

— талебелернинъ сёз ве нутукъ байлыгъыны зенгинлештирюв;

— талабелерни ватанперверлик ве халкъ перверлик рухунда тербиелев.

Талебелер не бильмек керек:

— озь тарихны бильмек;

— озь къараманларынен гъурурланмакъ ве олардан орьнек алмакъ.

— талебелерге экинджи джиан дженки къараманлары акъкъында малюмат бермек;

— Амет – Ханнынъ омюр ёлу, онынъ къараманлыгъынынъ эмиети ве тесири;

— талебелернинъ окъувгъа, илимге мерагъыны юксельтюв;

Данатма:

портрет, дерслик, дефтер, карточкалар, презентация,проектор, мевзунен багълы джедвель.

Иш шекиллери:

агъзавий, язма.

ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ

(Презентация ачыла ве оджа дерсни башлай)

1. Тешкилий къысым. Селямлашув.

Оджа дерсни эзберден шиирни айтып башлай.(1 слайд)

Халкъымызнынъ джесюр огълу,

Шанлы улу къараман.

Юрек ифтихар толу,

Шаинимиз ­- Аметхан

Буюк мертлигин иле,

душманларны шашырттынъ.

Султаны олдынъ кокнинъ,

Къузгъунларны сарсыттынъ.

( Альяна Османованынъ шииринден алынгъан парча)

Амет-хан Султаннынъ хатырасына багъышлангъан йыр янъгъырай (мультимедия проектор ярдымы иле талебелер видеофильм ве Урьяне йырыны сейир этелер (4 дакъ.)).

2. Талебелернинъ бильгилерини актуаллештирюв.

Интрига усулы иле вазифе:

Урьметли талебелерим, берильген вазифени оюн шеклинде кечирильгенини истейм. Келинъиз, вазифени анълатайым. Интрига усулы не олгъаныны сиз билесинъиз, демек, бизим вазифемиз, сакълангъан сёзни тапып манасыны анълатмакъ ве дерсимиз ненен багълы олгъаныны тек вазифени чезген сонъ билирмиз.

Ана-на+меним-ним+ тата-ата+хатлкъ-тлыкъ+нени-ени-Султание-ин = Амет-хан Султан

(Талебелерге промлем вазифе бериле, олар озьлери вазифени чезип дерсте насыл мевзу боюнджа чалышаджагъыны анълайлар ве мевзугъа озьлери келелер)

Эпинъизге машалла.Вазифени чездик, демек дерсимизнинъ мевзусы- Амет-хан Султан.)

3. Дерснинъ мевзусы ве макъсатларынен таныштырув.

Балалар, бугунь биз ватанпервер ве миллетсевер инсан — Амет-хан Султан нынъ аяты ве омюрине бир назар ташлайджакъмыз.

Ассоциатив чалысы:

Миллетни севмек — Ватанны севмек- халкъны севмек- халкъны урьмет этмек- Ана тилини бильмек- Тарихны бильмектир- тарихны бильсен- урф-адетлерини кутьсен- миллетнинъ гъуруры олурсынъ- эбедий олурсын!

Оджанынъ сёзю презентация иле чалыша.

( 2,3,4 слайды) Аметхан Султан 1920 сенеси Алупкада догъды. Миллети къырымтатардыр. Акъмесджитте ФЗО мектебинде окъуды. Бундан сонъ, депосында чалышты. Айны вакъытта аэроклубкъа къатнап окъуды. Арбий учуджы олмакъ истеги оны Акъяр якъынлардаки Качи авиация мектебине алып кельди. Он докъуз яшында бу мектепнинъ курсанты олды. Аметхан Качи мектебини Экинджи джиан дженки башламаздан бир йыл эвель битирди ве мемлекетимизнинъ гъабындаки къысымлардан бирине хызмет этмеге ёлланды.

(5-6 слайд) Фашистлер мемлекетимизге уджюм эткен сонъ, бир йыл девамында Аметхан ава дженки усулларыны огренди. О, къарадаки душман аскерлерини, машина ве танкларыны, арбий базаларыны бомбалай эди. Лякин энди 170 кере арбий вазифенен кокке котерильгенине, бир йылдан берли дженклешкенине бакъмадан о даа бир дане белли душман сомолётыны урып тюшюрмеген эди. Бунынъ ичюн о, силядаш достлары огюнде къолайсызлана, олар да сырасы кельгенде Аметханны «тишлеп ала» эдилер.

Ниает, Аметхангъа озюни косьтереджек кунь кельди. Бу, 1942 сенеси майыс 31 куню олды. О вакъытта Аметхан Москва дживарында ерлешкен джебэ аэродромларындан биринде хызмет этерек, невбетчилик япа эди. О, эмир алгъан дакъкъада авагъа котерильмеге азыр.

Амет-хан Султан Улу Ватан дженкининъ башындан сонъуна къадар иштирак этип, 603 дженкявер учуш япып, 130 ав урушында иштирак этип, шахсен озю — 30 ве группа олып дженклешкенде — 19 фашист смолётыны урып тюшюрди. Эки дефа Советлер Бирлигининъ Къараманы алтын йылдызларынен, учь Ленин ордени, беш Къызыл Байракъ, Алексендр Невский, 1 дереджели Ватан дженки, Къызыл Йылдыз, Урьмет Бельгиси орденлери, он медальнен мукяфатланды, экинджи дереджели Девлет мукяфатынынъ лауреаты, СССРде нам къазангъан сынавджы-учуджы.

Оджанынъ икяеси (Аблязиз Велиевнинъ «Къараманлар ольмейлер» Экинджи джиан дженкинде иришильген Гъалебенинъ 60 йыллыгъына багъышлангъан 1-нджи томындан малюматлар сеслене. (10-15 дакъ + презентация девам этиле)).

(Документальный фильм о дважды герое советского союза, заслуженного лётчика-испытателя СССР Амет-хане Султане 11 мин.10 секунд)

Элифбе усулы иле мисальни чезинъиз.Джевапнынъ (сёзнинъ) манасыны анълатынъыз.

РЕБУС

28

1

21

30

33

ВАТАН

Оджанынъ сёзю.

Ватанымыз дюльбер, аджайип, Ватанымызны севемиз, гъурурланамыз, къорчалаймыз, Ватанымызны джан-юректен севемиз, Ватан – юртумыз. Ватаныны севип- тоялмагъан Амет-хан Султаннынъ фаджиалы эляк олувы эр кесни сарсытты. Бу шейге кимсенинъ инанаджагъа кельмей эди. Чюнки Амет-хан Султан самолётны къуртармагъа, эсен-аман къондурмагъа бир файыз имкян олса биле ондан файдаланмагъа бильген учуджы эди.

Дерснинъ нетиджеси.

Шаирлеримиз, бестекярларымыз Аметхангъа багъышлап йырлар, шиирлер, дестанлар, повестьлер яздылар, язалар ве икяелерде де язалар. чюнки къараманлар ольмейлер.

Амет-хан Султаннынъ хатырасына багъышлангъан йыр янъгъырай (мультимедия проектор ярдымы иле талебелер видеофильм ве Урьяне йырыны сейир этелер (4 дакъ.)).

Эв вазифеси дерсте огренильген мевзу боюнджа булмачаны азырламакъ.

МЕВЗУ: АМЕТХАН СУЛТАННЫНЪ ХАТЫРАСЫНА

Макъсад: талебелерге Улу Ватан дженкининъ къараманы акъкъында малюмат бермек, ватанперверлик дуйгъусыны ашламакъ.

Донатма: Аметхан Султаннынъ суретлери, къырымтатар байрагъы.

Ат ольсе, налы къалыр, йигит ольсе, намы къалыр. («Аметхан» йыры янъгьырай.)

Талебе: Аметхан Султан. Бу адам озюнинъ япкъан къараманлыкъларынен бутюн дюньягъа танылды. Онынъ шанлы омюри тиллерге дестан олды. Шаирлеримиз онъа багъышлап энъ сыджакъ, энъ татлы сёзлернен, юреклерининъ атешинен шиирлер яздылар.

Талебе:

Мердлигинънен къальбимизге кирдинъ, Аметхан,

Фашистлернинъ къыргьыйларыны къырдынъ, Аметхан,

Он душмангъа озюнъ къаршы турдынъ, Аметхан.

1: Тиллер: «Коклер Султаны эляк олгъан», деп къара хабер кетиргенде, дигер бир шаиримиз:

Екъ.ёкъ! Инанмайым! — деп юректен янып, атешли сёзлер язды. Аметханнынъ ады совет авиациясынынъ тарихына эбедиен язылды. Онынъ джесаретликлери акъкъында халкъ арасында эфсанелер яратылмакъта.

2: Улу Ватан дженкининъ чарпышмаларында Аметханнынъ шан-шурети догъды, истидаты ачылды. Дженкнинъ биринджи кунюнден сонъки кунюне къадар о, Брянск, Дженюбий-Гъарбий, Сталинград, Дженюбий, 4-нджи Украин ве 3-нджи Белорус джебэлеринде гитлерджи баскъьшджыларгьа къаршы дженклешти. Дженк йылларында А. Султан 603 дженкявер учув япты, 150 ава урушы отькерди.

3: Огьлан балалыкъ чагъындан къушларнынъ учувыны сейир этмеге севе, къарталнынъ учувы оны айретте къалдыра, онынъ ичюн озю де къаядан денъизге секиргенде къанатлар акъкъында хаяллана. Ялта лиманынынъ гидропортында о биринджи кере «къанатлы» машиналарны коре. Къанатлар эльде этмек истеги де онда бу ерде пейда олса керек.

Саналаштпырма. Къараманнынъ анасы: Адам дюньягъа озюнинъ такъдиринен, озюнинъ йылдызынен берабер келе экен. Эр кимнинъ озь йылдызы ола экен.

Аметхан:

Ана, я меним йылдызым къайсы, бильмейсинъизми? — деп сорай Амет, кокке бакъып. Анасы:

Ёкъ, балам, бильмейим… Бакъ, огълум, озюнъе бир йылдыз сайла да ал. Истесенъ, энъ парлакъ сою сенинъки олсун. Йылдызынъ да, омюринъ де парлакъ, айдын олсун!

Аметхан:

—      Ёкъ, анам, сайламам. Манъа башкъасынынъки керекмей. Мен озь йылдызымны арарым. Эм тапарым, мына корерсинъиз.

1: Амет акъкъында «догъма учуджы» дей эдил ер.

Бир кунь Аметхан Алупкада отпускада олып, анасынен сагьлыкълашкъанда, оны тынчландырмакъ ичюн бойле дей, Аметхан:

—      Меним ичюн ич раатсызламанъыз, ана. Меним такъдирим, бахт йылдызым озь элимде. Оны озюм таптым. Хатыранъыздамы, ана, бир вакъытта мен сизге кокке бакъьш, озь йылдызымны озюм тапарым, деген эдим. Ингге, мен бу хусуста сёйлейим. О бахт йылдызымны мен Ватаныма, халкъыма намус иле хызмет этюв, инсанларгъа, джемиетке олдукъча чокъ файда кетирюв, деп анълайым.

2: Балалыгъында Аметхан тюшюнде та кокке котерильгенини, йылдызлар янында булунгъаныны коре, оларнынъ сесини эшите. Шу эшитильген сес онынъ илеридеки омюрининъ ёлу, санки бир пролог оларакъ янгъырай. «Къоркъма, иигит, къал мында, — дей о сес. — Бизнен бирге йьшдыз ол! Кьаранлыкъ гедже парылдагъан йылдыз олмакъ фена шей дегиль».

3: Эм акъикъатен, халкъымызнынъ шанлы огълу Аметхан Султан къараманлыкъ алеминде, джесарет кокюнде энъ парлакъ йылдызларнынъ бири олып къалды.

1: Къараманнынъ дженкявер ишлери акъкъында икяе этиджи экспозициялар Париж, Москва, Волгоград, Киев, Калининград, Симферополь, Акъяр, Ялта, Алупка, Керчь шеэрлерининъ тюрлю музейлеринде бар. Аметханнынъ ады полк джедвелинде эбедий оларакъ къалдырылды. Сокъакълар ве Акъмесджитгеки мейданларнынъ бирине онынъ ады берильди. Кок оны кендисине тарта эди. Аметхан имкянлар олгъанына бакъмадан, къанатлы сафнытерк этмеге истемеди. О, озюнде олгъан къуветнисезе ве Ватаннынъ мудафаа къудретини эп пекитмеге азыр эди. Онынъ ватанпервер юреги бар эди. О, 1970 сенеси сентябрь айында Сакъ шеэринде полковник Аджы Абла Эмиров ве генерал-майор Абляким Гъафаровнен берабер ялы боюндаки скемледе отургъанда, этрафыны сарып алгъан ватандашларымызгъа шойле деген эди:

2: — Мен ичюн халкъыма, ватангъа хызмет эр вакъыт эсас меселе олып турды. Меним макъсад ёлум, меним омюр йылдызым, иште, бу. Чюнки эр кимнинъ бир анасы олгъаны киби, эр кимнинъ бир Ватаны бар. Бизим эпимизнинъ Ватанымыз бир. Онъа озюнъни бутюнлей бермек, онынъ огюнде виджданынъ темиз олмакъ керек. О вакъытта темиз вижданнен: «Мен озь борджумны эда эттим», дие билесинъ. Меним энъ буюк къуванчым Ватанымнынъ къуванчынен бир келе.

3: Аметханнынъ йымшакъ табиатлы, мераметли, халкъымызнынъ эрте-кеч илле Ватангъа къайтаджагъына инангъан, аджайип бир инсан эди.

40-джы йылларнынъ сонъунда о биринджи олып шойле деген эди: Аметхан: Мен — къырымтатар халкъынынъ огълум.

1: О, 1971 сенеси февраль 1-де эляк олды. Къараманны Москвада Новодевичье къабристанында буюк итирамлар иле дефн эттилер.

  • Главная
  • Разное
  • Образование
  • Спорт
  • Естествознание
  • Природоведение
  • Религиоведение
  • Французский язык
  • Черчение
  • Английский язык
  • Астрономия
  • Алгебра
  • Биология
  • География
  • Геометрия
  • Детские презентации
  • Информатика
  • История
  • Литература
  • Математика
  • Музыка
  • МХК
  • Немецкий язык
  • ОБЖ
  • Обществознание
  • Окружающий мир
  • Педагогика
  • Русский язык
  • Технология
  • Физика
  • Философия
  • Химия
  • Шаблоны, фоны, картинки для презентаций
  • Экология
  • Экономика

Содержание

  • 1.

    Презентация по крымскотатарской литературе на тему: Амет-хан Султан (5 класс)

  • 2.

    Улу Ватан дженки йылларында Куреш

  • 3.

    Улу Ватан дженки йылларындаТербиели, пек намуслы инсанФашистлерни

  • 4.

    Аркъадашлар шашып о огълангъа:«Аферин! Чокъ машалла санъа!Пек

  • 5.

    Вакъыт кече, заман кече, йыллар,Амма сенинъ япкъан арекетинъ,Орьнек олур земаневий генч несильгеСенинъ йылдыз сёнмез ич коклерде!

  • 6.

    Амет-хан Султан 1920 сенеси Алупкада догъды.Миллети къырымтатар

  • 7.

    Арбий учуджу олмакъ истеги оны Акъяр якъынларындаки

  • 8.

    Амет-Хан ава дженкининъ буюк устасы ве акъикъий

  • 9.

    керек янъы къуветли авиацион кочеджени сынамагъа. Бу

  • 10.

    «Къартал ольсе –

  • 11.

    Бу батырлыкълары ичюн Амет-Хан Султангъа 1945 сенеси

  • 12.

    Бу хабер бутюн дюньяны сарсытты, ве бу

  • 13.

    Слайд 13

  • 14.

    Ресимде Амет-Хан Султан (единджи — сол тарафта)

  • 15.

    «Ахтунг! Ахтунг! Дикъкъат! Дикъкъат! Авада Амет-Хан! Уруштан чыкъынъыз! «– немселернинъ эфирде эшитиле эди.

  • 16.

    Къара денъиз ялысында догъып осьтинъ. Къаяларнынъ

  • 17.

    Ростов – на Дону шеэрде мемориал тахтасы ачыладжакъ. Алупка мектебине -Амет-Хан Султан ады берильди.

  • 18.

    «Звёзды в ладони» – я книгу прочла.Сердце

  • 19.

    Светлая память об Амет-хане Султане!

Улу Ватан дженки йылларында Куреш ёлдан юрип кезди огъланОнынъ ады бугунь белли олды. Онынъ ады йылдыз киби

Слайд 1МБУМ «Ленинская школа»
Курман районы
9-сыныф талебенинъ
Алимов Люманнынъ
Презентациясы
Ребер Абдурашитова Ф.С.

Юксек сынавджы

МБУМ «Ленинская школа»Курман районы9-сыныф талебенинъ Алимов ЛюманнынъПрезентациясыРебер Абдурашитова Ф.С.       Юксек сынавджы


Слайд 2Улу Ватан дженки йылларында
Куреш ёлдан юрип кезди огълан
Онынъ

ады бугунь белли олды.
Онынъ ады йылдыз киби янды
янды.

Яшлыгъында кокке бакъып,
Къушлар учкъаныны корип,
Бир арзугъа пек огърады,
Гонъюль кокке котерильди.

Юксек сынавджы

Улу Ватан дженки йылларында   Куреш ёлдан юрип кезди огъланОнынъ ады бугунь белли олды.


Слайд 3Улу Ватан дженки йылларында
Тербиели, пек намуслы инсан
Фашистлерни басып, урип, якъты,
Тек ер

дегиль, кокни темизледи.

Дюнья бильди онынъ хызметини,
Алтыюздан зияде учакъларны,
Атешлерде атып душманларны,
Миллий йылдыз кокте йылтырады.

Улу Ватан дженки йылларындаТербиели, пек намуслы инсанФашистлерни басып, урип, якъты,Тек ер дегиль, кокни темизледи.Дюнья бильди онынъ хызметини,Алтыюздан


Слайд 4Аркъадашлар шашып о огълангъа:
«Аферин! Чокъ машалла санъа!
Пек къуветли аскерсинъ сен, достум!
Ол

федакяр, сен даима достум!»

Шимди бизим юрегимиз сызлай
Янымызда ёкъ Амет-хан Султан.
Чешит ренкли гуллер йылтырай – йылтырай
Абиделерни гуллер яраштыра.

Аркъадашлар шашып о огълангъа:«Аферин! Чокъ машалла санъа!Пек къуветли аскерсинъ сен, достум!Ол федакяр, сен даима достум!»Шимди бизим юрегимиз


Слайд 5Вакъыт кече, заман кече, йыллар,
Амма сенинъ япкъан арекетинъ,
Орьнек олур земаневий генч

несильге
Сенинъ йылдыз сёнмез ич коклерде!

Вакъыт кече, заман кече, йыллар,Амма сенинъ япкъан арекетинъ,Орьнек олур земаневий генч несильгеСенинъ йылдыз сёнмез ич коклерде!


Слайд 6Амет-хан Султан 1920 сенеси Алупкада догъды.Миллети къырымтатар дыр. Акъмесджитте ФЗО мектебинде

окъуды.
Бундан сонъ. Устанынъ шегирди оларакъ, паровоз депосында чалышты. Айны вакъытта аэроклубкъа къатнап окъуды.

Амет-хан Султан 1920 сенеси Алупкада догъды.Миллети къырымтатар дыр. Акъмесджитте ФЗО мектебинде окъуды. Бундан сонъ. Устанынъ шегирди оларакъ,


Слайд 7Арбий учуджу олмакъ истеги оны Акъяр якъынларындаки Качи авиация мектебине алып

кельди. Он докъуз яшында бу мектепнинъ курсанты олды.
Амет-хан Качи мектебини Экинджи джиан дженки башламаздан бир йыл эвель битирди ве мемлекетимизнинъ гъарбындаки къысымлардан
Бирине хызмет этмеге ёлланды.
Амет-Хан ве онынъ силядашлары къувети къат-къат арткъач олгъан ава душманына къаршы куреште акъраны олмагъан эрлик, джесарет ве къараманлыкъ косьтердилер.

амет-Хан Султанны — Учан къушлар меракъландыра

Арбий учуджу олмакъ истеги оны Акъяр якъынларындаки Качи авиация мектебине алып кельди. Он докъуз яшында бу мектепнинъ


Слайд 8Амет-Хан ава дженкининъ буюк устасы ве акъикъий совет ассы олды.
1942 сенеси

майыс 31-де Ярославль тёпесинде «Юнкерс-88» самолётыны озь самолётынынъ кевдеси иле урып ерге тюшюргенде, экипаждан эки фашист учуджусы эсир алынды, экиси самолёт ичинде янды. Амет-Хан озю исе авадан ерге парашют иле тюшип къуртулды.
О, Шаркъий Пруссияда алты самолёт урып тюшюрди.
1945 сенеси январь 18-де дёрт бинъ метр юксекликте йигирим беш немсе самолётына къаршы бир озю чыкъып , учь самолётны урып тюшюрди.

Авада Амет-Хан!

Амет-Хан ава дженкининъ буюк устасы ве акъикъий совет ассы олды.1942 сенеси майыс 31-де Ярославль тёпесинде «Юнкерс-88» самолётыны


Слайд 9керек янъы къуветли авиацион кочеджени сынамагъа. Бу двигатель учакъкъа багълана, сонъра

учакъ керек зонагъа етип бара .
Турбинанынъ гурюльтюси кокни парчалады, бирден янъгъын къаплап алды. Учакъ козь огюнден джойылды.
Бу аппаратны сынагъанда , эки дефа Амет-хан Султан эляк олды. Амет-хан Султан – авиация миллетнинъ тарихында эбедий къалды.

1971 сене февральнинъ бири, саба эрте ишке келип, Амет-хан Султан диспетчер нохтасына котерильди.
Бугунь ки вазифеси къыйын дегиль, эр вакъыт ки киби-

керек янъы къуветли авиацион кочеджени сынамагъа. Бу двигатель учакъкъа багълана, сонъра учакъ керек зонагъа етип бара .Турбинанынъ


Слайд 10«Къартал ольсе –

тек кокте олюр!»

«Къартал ольсе –


Слайд 11Бу батырлыкълары ичюн Амет-Хан Султангъа 1945 сенеси июль 29-да Советлер Бирлигининъ

Эки дефа Къараманы унваны бкрильди.
Мисли ёкъ джесюрлиги ичюн Амет-Хан Султан дженкнинъ сонъунда Девлет мукяфаты лауреаты унваныны алды.

Эки дефа Къараманы унваны

Бу батырлыкълары ичюн Амет-Хан Султангъа 1945 сенеси июль 29-да Советлер Бирлигининъ Эки дефа Къараманы унваны бкрильди.Мисли ёкъ


Слайд 12Бу хабер бутюн дюньяны сарсытты, ве бу къара хабер эр кеске

йылдырым киби етип кельди.
Тюневин кулюмсюреген джесюр къараман — эбедий козьлерини юмды.
«Амет-Хан Султан» йырда пек къуветли сёзлер бар:
Амет-Хан – коклерде Султансынъ,
Амет-Хан – тиллерде дестансынъ,
Амет-Хан – шуретинъ сёнейджек.
Эбедий яшайджакъ инсансынъ!

1971 сенеде янъы учакъны сынагъан вакъытта
эки дефа къараманы Амет-хан Султан эляк олды.

Бу хабер бутюн дюньяны сарсытты, ве бу къара хабер эр кеске йылдырым киби етип кельди. Тюневин кулюмсюреген


Слайд 14 Ресимде Амет-Хан Султан

(единджи — сол тарафта)

Ресимде Амет-Хан Султан      (единджи - сол тарафта)


Слайд 15«Ахтунг! Ахтунг! Дикъкъат! Дикъкъат! Авада Амет-Хан! Уруштан чыкъынъыз! «– немселернинъ эфирде

эшитиле эди.

«Ахтунг! Ахтунг! Дикъкъат! Дикъкъат! Авада Амет-Хан! Уруштан чыкъынъыз! «– немселернинъ эфирде эшитиле эди.


Слайд 16Къара денъиз ялысында
догъып осьтинъ.
Къаяларнынъ этегинде къанатландынъ.
Явуз душман юртумызгъа сокъулгъанда.
Ватан ичюн

урушларгъа сен атладынъ.

Къара денъиз ялысында  догъып осьтинъ. Къаяларнынъ этегинде къанатландынъ. Явуз душман юртумызгъа сокъулгъанда. Ватан ичюн урушларгъа сен


Слайд 17Ростов – на Дону шеэрде мемориал тахтасы ачыладжакъ. Алупка мектебине

-Амет-Хан Султан ады берильди.

Ростов – на Дону шеэрде мемориал тахтасы  ачыладжакъ. Алупка мектебине -Амет-Хан Султан ады берильди.


Слайд 18«Звёзды в ладони» – я книгу прочла.
Сердце сжалось, по щеке побежала

слеза.
Амет-Хан, Амет-Хан, Амет-Хан!
Боль и обиду в душе не унять.
Боже! Но как нам всё это понять!
Амет-Хан! До чего же горька судьба!
У народа, и у тебя.
И пока я живу, буду помнить всегда!
Я тебя никогда не предам!

И пока я живу буду помнить всегда!

«Звёзды в ладони» – я книгу прочла.Сердце сжалось, по щеке побежала слеза.Амет-Хан, Амет-Хан, Амет-Хан!Боль и обиду в


Слайд 19Светлая память об Амет-хане Султане!

Светлая память об Амет-хане Султане!


Амет-Хан Султан

Мавф олдынъ коклерде. Къырылды къанатлар.

Лякин, Сен учасын, Шаинлер Шаини!
Къалмады адынъны бильмеген Къыталар.
Сен олдынъ халкъымнынъ енъиши, шаны.

Сеитумер Эмин

Юрий Бекирович Османов в повести-воспоминании об Амет-Хане, названной им «Три встречи», сделал замечательное по своей образности и лаконичности обобщение:

«Жизнь Аметхана — это целая эпоха, в которой запечатлены героическая борьба и победа над фашизмом и выход нашей Родины от стартов на деревянных ястребках на передние рубежи реактивной техники.

Аметхан — герой этой эпохи, её творец как борец передового края, сын своего народа».

На гражданскую позицию и патриотизм Амет-Хана указал в своём воспоминании, опубликованном в 1994 г., один из выдющихся организаторов работы инициативных групп национального движения в Самарканде и области Яя Арифов:

«О къырымтатар халкънынъ миллий арекетини догъру таныды ве элинден кельгени къадар ярдым бермеге арекет этти. Вакъыты келип, акъикъат енъеджегине, халкъымыз озь ватанына къайтаджагъына эмин эди. (Он считал национальное движение крымскотатарского народа справедливым и старался по мере своих сил и возможностей помогать своим участием в нём. Он был убеждён, что придёт время и правда пересилит ложь, народ вернётся в родной край)».

«Амет-Хан, в небе ты султан» — так можно перевести на русский язык строчку из любимой крымскотатарским народом песни об одном из самых славных сынов Крыма.

Амет-Хан родился 25 октября 1920 года в городе Алупка. После окончания семилетки учился в ФЗУ, работал в железнодорожном депо в Симферополе.

В 1938 году поступил в аэроклуб, после окончания учебы в котором, в феврале 1939 г. поступил в Качинскую военно-авиационную школу, которую закончил в марте 1940 года.

Служил сначала в Бобруйске, а с лета 1940 года — в Одесском военном округе. Летал на истребителях-бипланах И-15 и И-153.

Войну младший лейтенант Амет-Хан Султан встретил на советско-румынской границе, начав свой боевой путь на самолете И-16.

22 июня 1941 г. младший лётчик 4-го истребительного авиаполка Амет-Хан Султан летал на разведку и штурмовку наступающего врага. Прикрывая с воздуха отступающие войска Южного фронта, дошел до Ростова-на-Дону.

Первой боевой наградой Амет-Хана Султана стал орден «Красной Звезды»

К награждению орденом «Красного Знамени» младшего лётчика Амет-Хана Султана представил командир 4-го истребительного авиационного полка майор Орлов:

Из наградного листа Амет-Хана Султана

Постановлением Военного Совета Южного фронта №016/н от 5 ноября 1941 г. младший лётчик 4-го ИАП 20-й смешанной авиационной дивизии Амет-Хан Султан был награждён орденом «Красной Звезды» (№33387)

(ЦАМО: ф.33, оп. 682523, ед. хр. 29)

Первой боевой наградой Амет-Хана Султана стал орден «Красной Звезды»

Асан Хуршутов,

г. Ялта

Амет- Хан Султаннынъ хатырасына багъышлангъан тедбир.                                                                                           

Кинолевхалар такъдимнамеси. «Амет-Хан»йыры янъгъырай.

(2-3-Б)

1.Селям санъа, ана-Ватан!

Сени джандан севемиз,

Топрагъында, гузель Ватан,

Сербест, джошкъун кеземиз.

Ярашсынъ деп, гуллер сачтыкъ,

Танъ аткъында гуллейлер.

Бутюн дюнья узеринде

Сенинъ адынъ сейлейлер.

2.Къырым-бизим Ватанымыз,

Ватан-бизим анамыз

Биз Ватанны бу дюньяда

Энъ мукъадес саямыз.

Мында асыл олды халкъым,

Шекилленди тилимиз.

Дагъы, ташы сейлер тура –

Будыр бизим илимиз!

3.Аметхан Султан.

Бу буюк бир Хан!

Тёпеде уча,

Дюньягъа бакъа!

Ватанны севип,

Учтын коклерге,

Душманларгъа къаршы,

Чыкътын сен огге.

4.Олар сени корип,

Кенары къачты.

Къуршунларнынъ барып,

Етти нишангъа.

Сен джесюр Султансынъ,

Къоркъмайсынъ душмандан!

Юксеклерде сен учасынъ,

Топракъны къорчалайсынъ!

 Талебе:   Амет Хан Султан. Бу адам озюнинъ япкъан къараманлыкъларнен бутюн дюньягъа танылды. Онынъ шанлы омюри тиллерге дестан олды. Шаирлеримиз онъа багъышлап энъ сыджакъ, энъ татлы сёзлернен, юреклерининъ атешинен шиирлер яздылар.

    Талебе:  Мердлигинънен къальбимизге кирдинъ, Аметхан,

                    Фашистлернинъ къыйгъырларыны къырдынъ, Аметхан,

                     Он душмангъа озюнъ къаршы турдынъ, Аметхан.

1.Тиллер: «Коклер Султаны эляк олгъан», деп къара хабер кетиргенде, дигер бир шаиримиз:

Ёкъ, ёкъ! Инанмайым! – деп юректен янып, атешли сёзлер язды. Аметханнынъ ады совет авиациясынынъ тарихына эбедиен язылды. Онынъ джесаретликлери акъкъында халкъ арасында эфсанелер яратылмакъта.

2.Улу Ватан  дженкининъ чарпышмаларында Аметханнынъ шан-шурети догъды, истидаты ачылды. Дженкининъ биринджи кунюнден сонъки кунюне къадар о, Брянск, Дженюбий-Гъарбий, Сталинград, Дженибий, 4-нджи Украин ве 3-нджи Белорус  джебэлеринде гитлерджи баскъынджыларгъа къаршы дженклешти. Дженк йылларында А. Султан 603 дженкявер учув япты,  150 ава урушы отькерди.

3.Огълан балалыкъ чагъындан къушларнынъ учувыны сейир этмеге севе, къарталнынъ учувы оны айретте къалдыра, онынъ ичюн озю де къаядан денъизге секиргенде къанатлар акъкъында хаяллана. Ялта лиманынынъ гидропортында  о биринджи кере «къанатлы» машиналарыны коре. Къанатлар эльде этмек истеги де онда  бу ерде пейда олса керек.

4.Чар адынен яланаякъ огълан, денъиз ялысында яшаса да, къыр-тёпелерге чокъ тырмаша эди.  Бир кере балаларнен Исар-къаягъа тырмашкъанлар «Алтын бешик» къыдырып.

Ана— Амет, Амет, къайдасынъ, огълум?

Бала— (Амет чапып келе) Ана, ана, анда, къоба янында, ель сакин эсе, шунынъ  ичюн «бешик» бугунь  йырламады!

Ана— (ичинден) Демек, олар андан сыптырылып тюшип чиль-парча ола билелер!» Бар, огълум, ювун да урбаларыны денъиштир. Шимди бабан кельсе, сени кене къаялар устюнде тырмашкъан деп, кедерленир. О къаяларгъа тырмашма бир даа, яхшымы, балам?   Алла косьтермесин, бир шей олса, сени къайдан къыдырмакъ кереклигини де бильиемиз.  Мен биллем, сен анавы къарт падишанынъ киеви киби къуветли, джесаретли олмакъ истейсинъ!

Бала—  Эбет, ана, пек истейим!

Ана-   Бу масал, огълум. Мен санъа керчектен олгъан бир батыр акъкъында сейлейим.  Динъле, балам. Инкъиляптан эвель байлар ве помещиклер бутюн халкъны чалыштырып, озьлери зенгин яшай, амма фукъарелер ашамагъа аш, киймеге урба тапмай эдилер. Эр ерде акъсызлыкъ, адалетсизлик укюм сюре эди.  Фукъарелерни, адий адамларны къорчаламагъа, оларнынъ тарафыны тутмагъа киши ёкъ эди. Мына бу акъсызлыкъны корьген, анълагъан къарасувлы Алим деген бир йигит, озюнинъ пек акъллы ельетмез атына минип, байларнынъ зыкъысыны бермеге, фукъарелерни къорчаламагъа бельсене.  Пек чокъ иш япа, пек чокъ адамны ботен белялардан къуртара. Пек чокъ байларнынъ, базиргянларнынъ джезасы бере. Алимнинъ адыны эшиткенде, эписи дыр-дыр къалтрайлар. Алимнинъ тутып къапатмакъ ичюн, падиша бутюн жандармларгъа, аскерлерге эмир бере. Лякин оны чокъ цыллар девамында ич тутып оламайлар. Чюнки о кимседен къоркъмай. Бир кере оны юзлернен жандарм сарып ала ве энди якъалайджкъ экенлер. О, озюни сыкъмайып, пыштавны котерип «Чекилинъиз огюмден!» — деп атыны айдаштыргъанда, жандармлар буз-бузлап къала ве ич кимсе биле етиштиралмай. Алимни исе тапсанъ ал! Эм озю де пек мераметли экен. О къадар байнынъ джезасыны берсе де, омюринде бир адам ольдюрмеген. Шунынъ ичюн оны халкъ севген, озь къараманы эткен. Онынъ акъкъында эфсанелер уйдургъан, йырлар яраткъан. Мына бу акъикъий батыр, огълум! Къартбабанъдан сора, о да айтыр санъа.

Бала—   Сиз къоркъманъыз, анам, бир шей олмаз. Мен де Алим оладжагъым, ана, фукъарелерни къорчалайджагъым.

Ана— Ёкъ, огълум, сен Алим олма. Эр кимнинъ озь ады бар. Сен, Аметсинъ, Амет-Хансынъ. Амет-Хан ол. Халкъны сев, Ватанынъны сев, тек Амет-Хан олып къал. Алим киби джесюр адам олам, десенъ, бу башкъа, догъру шейдир.

Талебе:  Адам дюньягъа озюнинъ такъдиринен, озюнинъ йылдызынен берабер келе экен. Эр кимнинъ озь йылдызы ола экен.

Аметхан:   Ана, я меним йылдызым къайсы, бильмейсинъизми? – деп сорай Амет, кокке бакъып.

Анасы:   Ёкъ, балам, бильмейим… Бакъ, огълум, озюнъе бир цылдыз сайла да ал. Истесенъ, энъ парлакъ сою сенинъки олсун. Йылдызынъ да, омюринъ де парлакъ, айдын олсун!

Аметхан:    Ёкъ, анам, сайламам. Манъа башкъасынынъки керекмей. Мен озб йылдызымны арарым. Эм тапарым, манъа корерсинъиз.

Анасы: Иншалла, ниетлеринъе ет!

Талебе:   Амет акъкъында «догъма учуджи» дей эдилер.   Бир кунь Аметхан Алупкада отпускада олып, анасынен сагълыкълашкъанда, оны тынчландырмакъ ичюн бойле дей.

 Аметхан: Меним ичюн ич раатсызланманъыз, ана. Меним такъдирим, бахт йылдызым озь элимде.  Оны мен озюм таптым. Хатырынъыздамы,  ана, бир вакъытта мен сизге кокке бакъып, озь йылдызымны озюм тапарым деген эдим.  Иште, мен бу хусуста сёйлейим. О бахт йылдызымны мен Ватаныма, халкъыма намус  иле хызмет этюв, инсанларгъа, джемиетке олдукъча чокъ файда кетирюв, деп анълайым.

Анасы: Иншалла, бутюн ниетлеринъе ириширсинъ, ёлунъ ачыкъ олсун, балам.

Талебе:  Балалыгъында Аметхан тюшюнде та кокке котерильгенини, йылдызлар янында булунгъаныны коре, оларнынъ сесини эшите. Шу эшитильген сес онынъ илеридеки омюрининъ ёлу, санки бир пролог оларакъ  янъгъырай.  «Къоркъма, йигит, къал мында, — дей о сес. – Бизнен бирге йылдыз ол! Къаранлыкъ гедже парылдагъан йылдыз олмакъ фена шей дегиль».

Талебе

1941 сенеси. Экинджи джиан дженки башлана. Амет-Хан учуджы сыфатында Ватанымызны къорчалай.

1944 сенеси, апрель айы. Къырым немсе баскъынджыларындан азат олунды. Баскъынджыларкъа къаршы курешини, халкъымызнынъ огъул ве къызлары къараманлыкъ косьтердилер… Майыс айы… 

      Амет Ханнынъ юзюнде айрыджа айдынлыкъ сезиле, козьлеринде севинч нурлары парылдай.

    Учь куньгедже анасынынъ янындан севинген Амет-Хан эвде даа бир къач куньге къалды.

Лякин бир къач куньге дегиль де, о майыс 18 куню озь халкъынынъ башына тюшкен фаджианы, онынъ ватандан насыл сюргюн этильгени. Ватандан насыл сюргюн этильгенининъ шааты олмакъ ичюн къалгъан экен.

Саналаштырма 18 майыс, сюргюнлик.

Талебе (озь шиири).

Талебе:  Эм акъикъаттен, халкъымызнынъ шанлы огълу Аметхан Султан къараманыкъ алеминде джесарет кокюнде энъ парлакъ йылдызларнынъ бири олып къалды.

(8-Б)

1.Мердлигинънен  къальбимизге кирдинъ, Амет-Хан.

  Юз душмангъа – бир озюнъ къаршы турдынъ, Амет-Хан.

  Чыкъ коклерге, Амет-хан батыр, душманлар тынсын.

  Шан – шуретинъ, Амет-Хан батыр, эбедий олсун!

2.Къара денъиз ялысында догъып-осьтинъ,

Къаяларнынъ этегинде къанатландынъ.

Явуз душман юртымызгъа сокъулгъанда,

Ватан ичюн упушларгъа сен атландынъ.

Озь юртынъа севги беслеп, кучьке толдынъ,

Къоркъмай кирдинъ кок юзинде атешлерге.

Улькемизге къош йылдызлы батыр олдынъ,

Халкънен  бирге етип кельдинъ енъишлерге.

Тынч аятта челик къушлар сынадынъ сен,

Кок юзинде гедже олдынъ, куньдюз олдынъ.

Омюр бою кокте учып сыналдынъ сен,

Тап сонъында озинъ де бир  йылдыз олдынъ.

3.Учкъанда, къарталны алдыра эдинъ сен,

Учмакъ ичюн догъгъанлар, къоркъу не бильмейлер,

Ватан ичюн, Джанынъны аямаз эдинъ сен,

Ватан ичюн ольгенлер, бир заман, ольмейлер.

Талебе:  Амет-Хан йымшакъ табиатлы, мераметли, халкъымызнынъ эрте-кеч илле Ватангъа къайтаджагъына инангъан, аджайип бир инсан эди.

40-джы йылларнынъ сонъунда о биринджи олып шойле деген эди: «Мен къырымтатар халкъынынъ огълум».

О, 1971 сенеси февраль 1-де сынаф учувы вакъытында эляк олды. Къараманны Москвада Новодевичье къабристанында буюк итирамлар иле дефн эттилер.

Талебе:   Къараманнынъ дженкявер ишлери акъкъында икяе этиджи экспозициялар Париж, Москва, Волгоград, Киев, Калининград, Монино, Симферополь, Акъяр, Ялта, Алупка, Керчь, шеэрлерининъ тюрлю музейлеринде бар. Аметханнынъ ады полк джедвелинде эбедий оларакъ къалдырылды. Сокъакълар ве Акъмесджиттеки мейданларнынъ бирине онынъ ады берильди. Кок оны кендисине тарта эди. Аметхан имкянлар олгъанына бакъмадан, къанатлы сафны терк этмеге истемеди. О, озюнде олгъан къуветни сезе ве Ватаннынъ мудафаа къудретини эп пекитмеге азыр эди. Онынъ ватанпервер юреги бар эди.

Талебе.

Фикирим болюнди, гъафлетим, бильмедим,

Къанлы яш чыбырды о куню къалемден.

Дюгьямыз Батырсыз  къалдымы билледим,

Амет-Хан махв олып кеткенде алемдем.

Ольмеди, ольмеди, ольмеди Амет-Хан,

Яшар о, яшайджакъ несиллер анъынъда.

Унутмаз ич оны урь Ватан, догъмуш халкъ,

Батырнынъ чинруху яшар экен къанында.

Просмотр содержимого документа

«Амет- Хан Султаннынъ хатырасына багъышлангъан тедбир.»

И.Гаспринский адына

Джумхуриет къырымтатар китапханеси

Информацион-библиографик болюги

«Къараманларымызны

унутмайыкъ!”

Биобиблиографик джедвель

Гъалебенинъ 60 йыллыгъына багъышлана

Акъмесджит

2005

«…Бугунь бизлер Ватан сувун тоя-тоя ичкенде,

Къат-къат котерильген эвлер янчыгъындан кечкенде,

Ватан ичюн къурбан кеткен йигитлерни унутмайыкъ!

Олар бизге айтып кеткен огютлерни унутмайыкъ!

Миллет ичюн ич ольмейджек хызметлерин унутмайыкъ!

«Бир якъадан баш чыкъарынъ!» дегенлерин унутмайыкъ!

Тюрьмелерде олар чеккен зулумларны унутмайыкъ!

Халкъымызгъа къан къашангъан залымларны унутмайыкъ!

Келинъ достлар, шу къурбанлар огюнде

тиз чёкейик биз,

Адларыны анъып бугунь хатим-дуа этейик биз.

Эр бирининъ яткъан ери пюр-нур олсын, дженнет олсын.

Халкъымыз да кечмишини унутмагъан миллет олсын. »

Риза Фазыл

Абдураманов Узеир

(1916 – 1992)

1916 сенеси Буюк-Онлар районындаки Джегельне-Мемин коюнде адий ташчы къорантасында догъулды.

Улу Ватан дженки башлангъанда Къызыл Орду сафларында аскерлик борджуны одомекте эди. Ватан муаребесинде Дженюбий-Гъарбий, Сталинград, Дон, Меркезий ве Белорусие джебэлеринде дженклешти. Яраланды. 321-нджи муэндислик батальонынынъ болюк командири оларакъ, старшина Абдураманов душманнынъ къасыргъалы атеши алтында Десна ве Ссрж шеэрлеринде копюр къурды ве совет аскерлерининъ мувафакъиетли кечювлерини теминледи.

Шу джебэлерде косьтерген джесюрлиги ве метанети ичюн Алий Ферман муджиби 1944 сенеси январь 15-те Узеир Абдурамановкъа Советлер Бирлигининъ Къараманы унваны берильди.

Озьбекистаннынъ Навои шеэринде яшады ве 1992 сенеси анда вефат этти.

Библиография:

1. Арифов Э. Джесюрден къуршун да къоркъа: [Совет Бирлигининъ Къараманы, сапёр аскерлери старшинасы Узеир Абдураманов акъкъында] // Йылдыз. — 1978. — №2. — С. 3-6.: фото.

2. Арифов Э. Труженики войны: [Герой Советского Союза Узеир Абдураманов, участники войны Осман Мустафаев, Мустафа Абдуллаев] // Записки военного коменданта: Документ. очерки, воспоминания, очерки. — М.: Сов.писатель, 1990. — С. 84-107.

3. Джебэ эмекчиси: [Советлер бирлигининъ къараманы Узеир Абдураманов акъкъында] //Арифов Энвер. Комендантнынъ ишлери: Документ. очерклери. — Ташкент: Эдебият ве саньат нешрияты, 1990. — С. 153-157.

4. Неэрлер узеринде копюрлер // Йылдыз. – 1985. — №3. – С.14-15.: фото.

5. Павлов Ю. Все и даже больше: [Абдураманов Узеир] //Звезды немеркнущей славы: Очерки о крымчанах — Героях Советского Союза. — Симферополь, 1975. — С. 25-29.

6. Сейдаметов С.Х. Къараманлар: Очерклер. – Ташкент: Эдебият ве санъат нешрияты, 1973. – 143 с.

7. Узеир Абдураманов // Къырым. – 1995. – Майыс 6.

8. Эмиров Аджи-Абла. Енъиш ёлларындаки копюрлер: [О герое Советского Союза Узеире Абдураманове] // Эмиров А. ве башкъ. Джебэде сыналгъанлар: Весикъалы повестьлер. — Ташкент, 1991. — С. 93.: фото.

Абилов Фетислям

(1915-2005)

Джанкой районындаки Джадра Шейх-Эли коюнде догъды. Улу Ватан дженки йылларында косьтерген джесаретлиги ве къараманлыкълары ичюн Советлер Бирлигининъ Къараманы унваны берильмесине эки кере такъдим этильсе де, миллети къырымтатар олгъаны ичюн онъа бойле мукяфатны ляйыкъ корьмейлер.

Ниает, Гъалебенинъ 45 йыллыгъы арфесинде бир группа дженк иштиракчилерининъ ве СССР халкъ депутаты К.Д.Лубенченконынъ арекети саесинде шахсен М.С.Горбачёвгъа мураджаат этильген сонъ, Абиловкъа Советлер Бирлигининъ Къараманы унваны берильди.

414-нджи окъчылар дивизиясы батальон командирининъ мавини (1941 с.), 774-нджи окъчылар полкынынъкомандири (1942 с.) Бобруйск, Слуцк, Барановичи, Брест шеэрлерини азат этювде косьтерген къараманлыкълары ичюн Суворов ве экинджи кере Къызыл Байракъ орденлеринен мукяфатланды. Висла озенини кечювде, Данциг шеэрини азат этювде косьтерген джесюрликлери ичюн 3-нджи дереджели Кутузов орденинен мукяфатланды.

Дженктен сонъ полковник рутбесинде Каменогорск шеэринде арбий комисариатта чалышты. Истифагъа чыкъаракъ, Москва областына авушты.

Алтын Йылдыз медалинден гъайры 23 орден ве медальнинъ саиби олгъан Фетислям Абилов шимди сагъ-селямет ве Москва янындаки шеэрде яшай.

Библиография:

1. Велиев А. Алтын йылдыз саиби: Советлер бирлигининъ Къараманы Фетислям Абилов — 90 яшында //Янъы дюнья. — 2005. — Март 19. — С. 2.: фото.

2. Зиналиев Т. Полк командири // Йылдыз. – 1981. — №1. – С.143-144.

3. Мамут Р. Кокрегине ярашкъан алтын йылдыз // Достлукъ. – 1990. – Июнь 8.

4. Мамутов Р. Янъы къараманымыз // Достлукъ. – 1990. – Май 18.

5. Фетислям Абилов // Къырым. – 1995. – Майыс 6.: фото.

6. Хуршутов А. Герои остаются на века // Арекет. – 1999. – 14 июля.

7. Шейх-Аметов М. Бизим койлю Фетислям // Янъы дюнья. – 1999. – Майыс 8.

8. Шейх-Аметов М. Юксек унван биле онынъ юрегиндеки элем дуйгъуларыны сёндюрип оламады: [Подполковник Фетислям Абилов акъкъында] // Къырым. — 2003. -Ноябрь 28. — С. 3.

Аметхан Султан

(1920 – 1971)

1920 сенеси октябрь 20-де Алупка шеэринде ишчи къорантасында догъды. Татар орта мектебини битирген сонъ, Акъмесджиттеки фабрика-завод билим юртунда окъуды. Шеэр аэроклубына къатнап, учуджылыкъны огренди. 1940 сенеси Къачы авиациа мектебини битирди. Кишинёв авиаполкына хызметке ёлланды.

Улу Ватан дженки йылларында Брянск, Дженюп-Куньбаты, Сталинград, Дженюп, дёртюнджи Украина ве учюнджи Белорусие джебэлериндеки урушларда 602 дефа ава дженклеринде булунды, 552 саат ава дженклерини кечирип, мисли корюльмеген джесюрликлер косьтерди. Авадан душман аскерлерине уджюм этмек ичюн 78 дефа, къарадаки совет аскерлерини къорчалав ичюн 305 кере, душман учакъларынен тутушмакъ ичюн 41 кере, совет бомбалы учакъларыны озгъарув ве мудафаа этмек ичюн 52 кере ве душман аэродромларыны екъсан этмек ичюн 12 кере авагъа котерильди.

Аметхан Султан авада душманнен 150 кере дженк этти. Бу чатышмалар вакъытында шахсен озю 30 душман учагъыны ве группа олып дженклешювде 19 учакъны, эписи олып душманнынъ 49 учагъыны урып тюшюрди. Булардан бири таран. Бу гъает кучь, гъает сийрек къулланыла билинген усул ки, оны ойле-бойле учуджы беджерип оламай. Таран япкъан учуджынынъ озю де эляк ола биле.

Сталинград узериндеки ава дженклеринден биринде онынъ учагъы янып башлай ве Аметхан парашютнен ашагъы секире ве нейтраль ёлакъкъа келип тюше… Иште, Волга боюндаки дженклерде косьтерген джесюрликлери ичюн биринджи Алтын Йылдыз онъа 1943 сенеси август айында бериле.

Экинджи кере Советлер Бирлигининъ Къараманы унваны Аметхангъа 1945 сенесининъ апрель айында бериле. Бу вакъыткъадже о 603 кере дженкявер учушны эда эте.

Дженктен сонъки йылларда А.Султан сынавджы-учуджы олып хызмет этти.Энъ янъы ве муреккеп учакъларнынъ сынавы онъа авале этиле эди. Шу хызметлери ичюн о Девлет мукяфатынынъ лауреаты олды.

1971 сенеси февраль 1-де ойле учакълардан бирисини сынагъанда фаджиалы эляк олды. Февраль 8-де Москвадаки Ново-Девичье мезарлыгъында арбий итирам иле дефн этильди.

Библиография:

1. Амет-Хан: Йыр // Фазыл Риза. Татарлыгъым: Шиирлер. — Симферополь, 2002. — С. 104.

2. Амет-Хангъа: Шиир // Черкез Али. Уян, Чатырдагъ, Уян! — Симферополь, 1999. — С. 105.

3. Аметхан Султан: Аят ёлу //Арифов Энвер. Комендантнынъ ишлери: Документ. очерклери — Ташкент: Эдебият ве санъат нешр., 1990. — С. 68-145.

4. Арифов Э. Амет-Хан Султан // Записки военного коменданта: Документ. очерки, воспоминания, очерки. — М.: Сов. писатель, 1990. — С. 251-333.

5. Асямолова А.П. Аметхан акъкъында дестан: Советлер Бирлигининъ Эки дефа Къараманы Аметхан Султаннынъ хатиресине // Йылдыз. — 1978. — №2. — С. 85-91.

6. Балицкий Ф. Последний герой: Аметхан Султану посвящается // Татар ичюн : Сб. материалов по истории и культуре крымских татар. — Евпатория: Джемаат, 2002. — С. 42.

7. Ковалев С. Меч Амет-хана: [Аметхан Султан] // Звезды немеркнущей славы: Очерки о крымчанах — Героях Советского Союза. — Симферополь, 1975. — С. 14-19.

8. Серюгин С. Звезды в ладонях: [О выставке посвященной Аметхану Султану] // Республика Крым. — 2004. — 20-26 февраля.

Беркутов Ибраим

(1918 — 1943)

1918 сенеси Багъчасарай уездиндеки Алма-Тамакъ коюнде догъды. Къызыл Ордугъа 1938 сенеси чагъырылды.

Воронеж джебэсиндеки 40-нджи Орду 337-нджи окъчылар дивизиясы 616-нджи айры саперлар батальонынынъ взвод командири оларакъ дженклешти.

1943 сенеси сентябрь 16-да душман аркъасында Сула озенининъ копюрини ве сув бентини (дамба) патлатты, бойлеликнен, душман аркъасындан контрдарбе урулмасына имкян яратты.

1943 сенеси сентябрь 28-де Черкасск виляети Коневский районындаки Зарубинцы кою янында аскерлеримизге Днепрни кечювде, шеэрнинъ сагъ ялысына арбий техника ве аскерлернинъ шиддетли кечювине онынъ взводы буюк ярдымда булунды.

Советлер Бирлигининъ Къараманы унваны Ибраим Беркутовгъа 1943 сенеси ноябрь 13-те берильди.Айны заманда Ленин орденинен мукяфатланды.

Агъыр дженклерде иштирак этерек, 1943 сенеси декабрь 4-те эляк олды. Киев виляети Обухов районындаки Холелье коюнде дефн этильди. Шу койдеки бир сокъакъ онынъ адыны ташый.

Библиография

1. Асанов Р. О героях войны – крымских татарах: [Ибраим Беркутов] // Голос Крыма. – 1998. – 8 мая. С.4.

2. Ибраим Беркутов // Къырым. – 1995. – Майыс 6.

Абдуреим Решидов

(1912 – 1984)

1912 сенеси Багъчасарай районынынъ Мамашай коюнде догъды. 1933 сенеси учуджылар мектебини (шимди Акъмесджиттеки авиаспортклубы) битирди. Улу Ватан дженкининъ биринджи куньлеринде джебэге кетти. 222 дженкявер уруш япты. Авада пек чокъ душман учакъларыны урып ёкъсан этти. Эки Ленин орденинен, Александр Невский, учь Дженкявер Къызыыл Байракъ орденинен, Къыл Йылдыз орденлеринен, Чехославакия орденинен ве бир сыра медаллернен мукяфатланды.

Урушларда косьтерген джесюрлиги ичюн майор Абдуреим Решидовкъа 1945 сенеси июнь 27-де Советлер Бирлигининъ Къараманы унваны иле Алтын Йылдыз унваны берильди.

Подполковник рутбеси олгъан Абдуреим Решидов омюрининъ сонъки куньлеринедже Акъмесджитте яшады. 1984 сенеси вефат этти.

Библиография:

1. Мустафаев А. Кок къарталы: [Совет Бирлигининъ Къараманы, учуджы Абдуреим Решидов 85 йыл толувы мунасебети иле] //Янъы дюнья. — 1997. — Ноябрь 6. — С. 4,6.

2. Решидовнынъ эскадрильясы // Йылдыз. – 1985. — №3. – С.12-13.

3. Сейдаметов С.Х. Къараманлар: Очерклер. – Ташкент: Эдебият ве санъат нешрияты, 1973. – 143 с.

4. Свинаренко М. Атешюрек инсан // Достлукъ. – 1990. – Февраль 24, Март 3.: фото.

5. Учуджы къараман: [Советлер Бирлигининъ Къараманы, гвардия подполковниги Абдуреим Измайлович Решидов акъкъында] // Йылдыз. – 1979. — №1. — С. 3-5.: фото.

6. Халилов Ф. Къаранлыкъ иле толгъан куньлерге айдынлыкъ багъышлангъан бир гедже: [Къыйметли фоторесимнинъ тарихы (Ильяс Бахшыш, Абдуреим Решидов, Сеитнафе Сеитвелиев, Усеин агъа, Мубиин эфенди, Фикрет Халилов, Риза эфенди)] // Къырым. – 2004. – Октябрь 19. — С. 4,5.

7. Шатилов В.М. Советлер Бирлигининъ Къараманлары: Абдуреим Решидов, Абдул Тевфукъ, Сеитнафе Сеитвелиев, Узеир Абдураманов: [Къыскъа малюмат ве фото] // Йылдыз. – 1980. — №3. — С. 16-17.: фото.

8. Шеклов Н. Бомбардировщик вступает в бой // Звезды немеркнущей славы : Очерки о крымчанах – Героях Советского Союза. – Симферополь, 1975. — С. 215-218.

Сеитвелиев Сеитнафе

(1919 – 1983)

1919 сенеси Зуя районынынъ Къыпчакъ коюнде. Мектепни битирген сонъ Акъмесджитте рабфакта окъуды. 1941 сенесининъ июнь айындан 96-нджы окъчылар дивизиясынынъ топчусы оларакъ, Дженюбий, Сталинград, Белорусие ве дигер джебэлерде дженклешти. Одесса, Акъяр, Сталинград шеэрлерининъ мудафаасында иштирак этти.

Урушларда косьтерген джесюрлиги ичюн, душманнынъ муим таянч нокътасынынъ ишгъаль этильмесини ве анда совет аскерлерининъ пекинмесини темин эткени ичюн Юкъары Шура Президиумынынъ 1944 сенеси сентябрь 25-те къабул эткен Ферманы муджиби уйкен сержант Сеитнафе Сеитвелиевке Советлер Бирлигининъ къараманы унваны берильди.

Бу Къараманымыз дженктен сонъ дигер къараманларымыз киби Ватанындан узакъ сюргюн ерлеринде булунды.Ленинабадта яшады, чалышты ве анда 1983 сенеси вефат этти.

Библиография:

1. Мустафаев М. Час відкривати «білі плями»: [Герои Советского Союза — крымские татары А.Тейфук и С.Сеитвелиев] // Крымские известия. — 2004. – 17 апреля.

2. Сейдаметов С.Х. Къараманлар: Очерклер. – Ташкент: Эдебият ве санъат нешрияты, 1973. – 143 с.

3. Сейтнафе Сеитвелиев // Къырым. – 1995. – Майыс 6.

4. Сейтнафе Сеитвелиев: Советлер Бирлигининъ къараманы, гвардия уйкен сержанты, танккъа къаршы топ расчётынынъ командири // Йылдыз. – 1979. — №2. — С. 27.: фото.

5. «Сен атеште янмайсынъ, сувда батмайсынъ…» // Йылдыз. – 1985. — №3. – С.18-19.

6. Халилов Ф. Къаранлыкъ иле толгъан куньлерге айдынлыкъ багъышлангъан бир гедже: [Къыйметли фоторесимнинъ тарихы (Ильяс Бахшыш, Абдуреим Решидов, Сеитнафе Сеитвелиев, Усеин агъа, Мубиин эфенди, Фикрет Халилов, Риза эфенди)] // Къырым. – 2004. – октябрь 19. — С. 4, 5.

7. Шагов Н. За строкой наградного листа: [Сейтвелиев Сейтнафе] // Звезды немеркнущей славы: Очерки о крымчанах – Героях Советского Союза. – Симферополь, 1975. — С. 233-237.

8. Эмиров Аджи-Абла. Джебэде сыналгъанлар // Эмиров А. ве башкъ. Джебэде сыналгъанлар: Весикъалы повестьлер. – Ташкент, 1991. — С. 3.: фото.

Тейфук Абдуль

(1915 – 1945)

1915 сенеси ушта районынынъ Партенит коюнде догъулды. Эвеля орта мекткпни, сонъ Къырым педагогика институтыны битирди.1941 сенеси июнь айында джебэге кетти. Гъарбий Дон, Дженюбий-Гъарбий ве Степной джебэлеринде дженклешти. 58-нджи гвардияджыокъчылар дивизиясынынъ174-нджи къысымында батальон командири оларакъ, джесюрлик, федакярлыкъ нуменелерини косьтерди. Днепрнинъ сагъ ялысындаки плацдармы ишгъль этюв огърундаки урушларда батальонгъа усталыкъне командалыкъ япкъаны ве шахсий джесарети ичюн капитан Абдул Тейфукъкъа СССР Юкъары Шурасы Президиумынынъ 1943 сенеси декабрь 20-чыкъкъаргъан ферманы муджиби Советлер Бирлигининъ Къараманы унваны берильди.

Майор Абдул Тейфукъ 1945 сенесининъ март айында Алманияда алып барылгъан урушларда эляк олды.

Библиография:

1. Абдул Тейфукъ // Къырым. – 1995. – Майыс 6.: фото.

2. Алтын йылдыз кавалери: [Къараман Абдул Тейфыкъ акъкъында] // Арифов Энвер. Комендантнынъ ишлери: Документ. очерклери. — Ташкент: Эдебият ве санъат нешр., 1990. — С. 145-152.

3. Арифов Э. Комбат: [Тейфук Абдуль] // Записки военного коменданта: Документ. очерки, воспоминания, очерки. — М.: Сов. писатель, 1990. — С. 71-83.

4. Арифов Э. Сонъки корюшюв: [Советлер Бирлигининъ Къараманы, гвардия майоры Абдул Тейфукъ акъкъында] // Йылдыз. — 1978. — №1. — С. 5-9.: фото.

5. Гъалебеге бир бучукъ ай къалгъанда // Йылдыз. – 1985. – №3. – С.16-17.

6. Мустафаев М. Час відкривати «біли плями»: [Герои Советского Союза — крымские татары А.Тейфук и С.Сеитвелиев] // Крымские известия. — 2004. – 17 апреля.

7. Юрьев П. Отвлекающий маневр: [Абдуль Тейфук] // Звезды немеркнущей славы: Очерки о крымчанах — Героях Советского Союза. — Симферополь, 1975. — С. 20-24.

Абдураманов Сеитнеби

(1914 — ?)

1914 сенеси Багъчасарай районындаки Буюк-Къаралез коюнде догъды.

Гвардиялы уйкен сержант, 37-нджи окъчылар дивизиясы разведкаджылар болюгининъ командири, Къызыл Йылдыз, I, II, III дереджели Шан-Шурет орденлерининъ ве бир къач дженкявер медаллернинъ кавалеридир.

Дженкни Новгород-Волынск шеэринде башлады, Сталинград ве Курск кемериндеки дженклерде иштирак этти, эки кере яраланды.

Висло-Одер операциясындаки бир чарпышмада сержант Абдураманов уджюмге кечип, душман траншеясына секирип тюше ве озюнинъ демир киби юмрукъларынен 8 фашистни ольдюре, дёрдюни эсир ала.Франкфурт-на-Майне районында исе взводкъа командирлик япаракъ, душманнен къол котегине тутунып, окопларда 18 фашистнинъ ольдюрмесине себепчи ола.

Библиография:

1. Арифов Э. Трагедия // Записки военного коменданта: Документ. очерки, воспоминания, повести. — М.: Сов. писатель, 1990. — С. 194-236.

2. Сеитнеби Абдураманов // Къырым. — 1995. – Майыс 6.: фото.

3. Эмиров Аджи-Абла. Шерефли ёл // Эмиров А. ве башкъ. Джебэде сыналгъанлар: Весикъалы повестьлер. – Ташкент, 1991. – С.154.: фото.

4. Эмиров И. Текрарлангъан джесюрликлер: [III–II–I дереджели Шан-шурет орденлерининъ Кавалери Сеит-Неби Абдураманов акъкъында] // Йылдыз. — 1978. — №1. — С. 10-13.: фото.

Велиляев Насибулла

(1919 — 1987)

1919 сенеси Ленин районындаки Акъмонай коюнде догъды. Гвардиялы уйкен сержант, разведкаджылар группасынынъ командири. Арбий хызметлери ичюн Къызыл Байракъ, Къызыл Йылдыз, I, II, III дереджели Шан-Шурет орденлери ве алты дженкявер медальнен мукяфатланды.

Н. Велиляев акъ финлернен олгъан дженкнинъ иштиракчисидир. О, Сталинградны къорчалады. Одессада, Ковальде, Польшада дженклешти, дженкни Германияда битирди.

III дереджели Шан-Шурет орденини онъа Москвада М.И. Калинин такъдим этти. Кремльде Шан-Шурет орденлерининъ толу кавалерлеринен олгъан корюшювде иштирак этти. Советлер Бирлигининъ Маршалы, СССР Мудафаа министри Гречко онъа устюне ады язылгъан саат такъдим этти.

Дженктен сонъ Н. Велиляев Антрацит шеэринде 18 йыл шахтада чалышты.

Библиография:

1. Арифов Э. Трагедия // Записки военного коменданта : Документ. очерки, воспоминания, повести. — М.: Сов.писатель, 1990. — С. 194-236.

2. Асанов Р. О героях войны – крымских татарах: [Велиляев Насибулла] // Голос Крыма. – 1998. – 8 мая. С.4.

3. Насибулла Велиляев // Къырым. — 1995. – Майыс 6.: фото.

4. Тиль пешинден // Йылдыз. – 1985. — №3. – С.23.

5. Эмиров И. Душман иле юзь-юьзге // Йылдыз. – 1981. — №6. – С.35-38.

Сеттаров Бакъий

1919 сенеси Судакъ районындаки Таракъташ коюнде догъулды. Гвардиялы сержант, разведкаджылар группасынынъ командири, Къызыл Йылдыз, I, II, III дереджели Шан-Шурет орденлери ве «Джесюрлиги ичюн» медалинен такъдирленди. О, Дженюп-Шаркъ джебэсинде иштирак этти, Новороссийскни къорчалады. Дженк мейданларында учь кере агъыр яраланды. 1942 сенесининъ январь айында Керчь шеэри ичюн олгъан къарсанбалы чарпышмаларда эки аягъындан айырылды.

Библиография:

1. Асанов Р. О героях войны – крымских татарах: [Сеттаров Бакъий] // Голос Крыма. – 1998. – 8 мая. С.4.

2. Сеттаров Бакъкъий // Къырым. – 1995. — 1995. – Майыс 6.: фото.

Понравилась статья? Поделить с друзьями:
  • Сочинение про америку на английском
  • Сочинение про американские школы на английском
  • Сочинение про амазонку
  • Сочинение про аляску
  • Сочинение про альпы