Сочинение про ингушетию на ингушском языке

Конкурс творческих работ

на тему:

«Моя Ингушетия»

Сочинение

«Цвети, моя Ингушетия»

Ученицы 6 «Б» класса

ГКОУ «СОШ №12 с.п. Инарки»

Картоевой Мадины

Руководитель: Картоева М.С.

2016г.

Цвети, моя Ингушетия

О, Ингушетия! Прекрасные и чудные края…

Гнездо орлиного и гордого размаха,

Не знают тут не рабства низкого, ни страха…

О, Ингушетия! Я всей душой люблю тебя.

Султан Холохоев

Ингушетия… Этот удивительный, прекрасный край вобрал в себя столько понятий, красочных открытий, уникальных памятников, традиций и обычаев, что говорить о нем можно бесконечно…

Это и ингушские песни, в которых слышится шум ветра и топот копыт скакуна, и прозрачный горный воздух, и облака под ногами, и орел, парящий в ярко-синем небе…

Это знание своих корней до десятого поколения и огромная любовь к родной земле…

Такая она, Ингушетия … Древняя и юная, обычная и необыкновенная, простая и таинственная, чистая и светлая, как ледниковая вода горной Ассы…

Республика Ингушетия образована 4 июня 1992 года. Статус Республики Ингушетия определяется Конституцией Российской Федерации и Конституцией Республики Ингушетия

Ингушетия — одна из живописнейших республик Северного Кавказа. Протянувшись узкой полосой с севера на юг, она вместила в себя степь, лесистые предгорья, альпийские пастбища и Главный Кавказский хребет с вечными снегами. Необыкновенные по красоте пейзажи, минеральные источники, кристально чистые воды рек, стремительно несущиеся по узким ущельям, леса, вместившие в себя дикие плодовые деревья, орешник, бук и граб, — всё это Ингушетия.

Если на Знамени твоем сияет Солнце, то, как Солнце, должны быть светлыми твои помыслы и дела!

Ингушетия сегодня — одна громадная строительная площадка. Ее называют теперь «царством» новых школ.

В 1995 г. в районе современных сел Экажево и Али – Юрт, в чистом поле началось строительство столицы Республики Ингушетия – города Магас.

Сегодня Магас – административный центр Ингушетии со всеми присущими ему атрибутами, город оригинальной архитектуры, со своими жителями и достопримечательностями.

«Магас»

Великий город был у нас,

А имя городу – Магас.

Столица солнечной Земли,

Но годы город унесли.

Им любовался белый свет,

Прекрасней не было и нет,

Но в город тот пришла война,

Его разрушила орда.

И жизнь померкла в той земле,

Погрязла в мраке и во зле,

Забылся в памяти у нас

Старинный город наш Магас.

Но верим мы, что будет час,

Когда воскреснет наш Магас,

И будет он прекрасней всех.

Там будет слышен детский смех,

Ведь строят именно для нас

Отцы нам солнечный Магас.

Название города, будучи правильно прочтенным, могло бы пролить свет на вопрос о локализации Магаса. Однако и здесь нет у ученых единства мнения.

Византийские источники не дают никаких сведений на этот счет. Неоднократно цитированный Масуди сообщает: «Столица Алании называется Магас, что означает «муха»- во всяком случае в одном месте так переводит это название В Ф. Минорский, в другом же месте — «благочестие» и «кротость». Новосельцев переводит от венгерского «магаш»- высокий, а также «маза» — большой. Марковин В. А. и Ошаев Х. Д. склоняются к первоначальному переводу Минорского – «муха» на основании того, что «город был окружен болотами и лесом» и значит там было много комаров и мух.

Все эти объяснения не очень — то убедительны. В последние годы сделана попытка этимологизировать название с нахских языков как «Город Солнца». Возможно, оно и является наиболее верным, во всяком случае правдоподобным. Но и это всего лишь версия. Необходимы дальнейшие научные поиски.

Ингуши гордятся своей древней, удивительно красивой страной, прекрасными традициями и обычаями, оставленными мудрыми предками. В них непоколебимый дух добрососедства и настоящего кавказского долголетия. Традиции и обычаи народа играют важную роль в воспроизводстве культуры и духовной жизни, в обеспечении преемственности поколений, в гармоническом развитии общества и личности.

Доброта, открытость, душевность, уважение собственного достоинства и достоинства другого — основные духовные принципы национальной культуры ингушей.
Уважение к родителям и старшим, заботливое отношение к младшим, почтительное обращение с женщиной, толерантность к различным культурам, доброжелательность во взаимоотношениях с соседями — все это проявления вековых традиций народа. Этикет взаимоотношений ингушей друг с другом и с представителями других народов — яркое тому подтверждение.
Уважительное отношение к родителям и забота о них, почтительное отношение к старикам является святым долгом.

Главное богатство Ингушетии — это высокий нравственный и духовный запас прочности народа, его несгибаемый дух, помогавший выстоять в самые суровые периоды нашей истории. В сегодняшней созидательной работе мы черпаем из него, как из неиссякаемой сокровищницы, и непременно с достоинством пройдем через все испытания. В этом нам помогали и помогают наши братья — соседи, Федеральный Центр, вся большая Россия. Мы благодарны всем! Думаю, что в новом, XXI веке наиважнейший приоритет — подъем экономики, который позволит решить стоящие перед обществом социально-политические и духовно-нравственные задачи.

Наш народ предприимчив и трудолюбив, государство обязано дать людям возможность работать и зарабатывать. Поэтому приоритетное направление в работе руководства республики — создание условий для становления и развития малого и среднего бизнеса.

В истории каждого народа есть трагические страницы, пронизанные болью и кровью. Одной из таких страниц в истории Ингушетии стала массовая депортация февраля 1944 года. Ингушский народ вынес это тяжёлое бремя, благодаря мудрости стариков, силе мужчин, любви и самопожертвованию женщин, вере конечное торжество справедливости.
Светлой памятью погибшим в пути и местах ссылки от холода, голода и болезней стал памятник «Мемориал жертвам политических репрессий» в г.Назрань.

Ингушетия – родина чемпионов.

Промышленное производство Ингушетии тоже на подъеме. Сегодня Ингушетия резко отличается от той, что была полтора десятка лет назад. Успехи ее очевидны, развитие — на лицо. Республика зарекомендовала себя как достойный партнер, вызывающий всеобщее доверие, она характеризуется открытостью, стремлением к сотрудничеству, имел перед собой благородную цель построения современного, процветающего общества.

Каждый, посетивший однажды солнечную Ингушетию, уже не сможет остаться равнодушным к этому чудесному уголку Кавказа.

Снежные вершины, громада скал.
От сотворения мира в хаосе поднявшиеся к небу,
Дремучие леса,
Кипящие потоки шумных рек,
Луга, охваченные радугой цветенья
И ароматом трав…»
И.Базоркин

Горная Ингушетия — Г1алг1айче — настоящий оазис для тех путешественников, которые сумеют по достоинству оценить гармонию горных ландшафтов: альпийские луга, сосновые рощи, широколиственные леса, покрытый вечными снегами Главный Кавказский хребет, межгорные котловины и водопады. Добавьте к этому чистый воздух и гостеприимство горцев, и вы ощутите полное слияние с природой.

Лучшим курортом Северного Кавказа можно назвать курорт «Джейрах».

Я люблю эту землю

И леса, и луга,
Эти горы, где дремлют
На вершинах снега…
И.Барханоев

«Гордясь своими предками, не лишай такой возможности своих потомков» — это мудрое изречение никогда не забывают на земле Ингушетии.

Долг каждого из нас — быть достойным гражданином страны и республики, своим трудом приумножить их богатство и могущество, эффективность продвигаться по пути социально-экономического и политического прогресса, международного признания. У современной Ингушетии, идущей по пути мира и прогресса, большое и прекрасное будущее.

Сила и величие народа Ингушетии заключается в его единстве. И сегодня, продолжая славные традиции своих предков, мы должны приложить все усилия, чтобы идеи мира и согласия на нашей многострадальной земле послужил прочной основой для дальнейшего процветания нашей республики.

Свое сочинение хочу закончить такими словами :

Е муг1араш аз хетаду сай хьамсара г1алг1айче хьона!

Цу сигларча малхо ший дошо з1анарашца

Наьха дегаш г1оза доах.

Хьо даькъала ювцаш укх г1оза денца

Ер  деррига  дуне хьона сийрда доах!!

Са Г1алг1айче, хьона   духьа

Деррига 1алам  хозденна  да.

24 шу даларца,  хьа хозача къоналца

Хьо хьесташ, г1оздувлаш да!

Дала даькъала  болба са  мехка

Бахаш бола Г1алг1ай нах.

Укх  хозача ц1айца, сийрдача  денца

«Са еза ГIалгIайче»

     Iалаьмате чIоагIа хоза ба са   мохк. Даьхенцара безам чIоагIа ба са. Мах баь варгвоацаш хоза а,боккха лоархIам болаш ба,аьнна хет сона вайнаьха багахбувцам. Цун эггара дикагIйола произведенеш даьшкара тIехьенга ювлаш, эзараш шераш а даьнна,тха ханага кхаьчай. Эггара хозагIа йола моттигаш я вай ГIалгIайче. Вай мехка, гIолла чакхдоалаш массехк хий да: Тирк, Iарамхи, Эса, Шолж, ГIалми, Фарта. Тайп-тайпара лоамаш, хьунаш, довкъаш беркате йоккха шаьра аренаш-цхьаккха, а лаьттан гаиз яц ГIалгIайче йоацаш. Сона чIоагIа лоархIаме, хоза хет чIоагIа В. А. Сухомлинский яздаь дешаш. «Наьна мотт ца безаш, цо яхар  ца ховш вола саг-дай а тайпа а доацар ва.
      Даьй-мохк беза йиш яц наьна метта дош ца дезачоа!!!
Дукха говзалаш хьакхеллай адамий хьаькъало, говзало. Даькъал хилда хьаьнал вахар тIом юкъе а боацаш вай мехка дезар халкъаш паргIатадоалаш.
Дала дукха йоаха, йойла са еза ГIалгIайче!

Язъяй: Галай Зухра 7 «а»
Сипсой-гIалатIара юкъара школа №5 
28-гIа сентябрь 2010 шу

ХIара сага  ше ваь моттиг хьамсара  хул. Мишта а хургьяц из хьамсара, зIамига волча хана денз цун хозленга дIа Iамаш, хIара моттиг йовза а йовзаш  хьалкхийна хилча? Иштта я са эггара хьамсара  йола моттиг – са еза ГIалгIайче.  Ше зIамигача ханага хьажача боккха чулоацам  болаш ба цун вахара никъ: Хьайийла я ГIалгIай Паччахьалкхен Университет, дешархошта лицей, гимназии, дукха керда школаш, берашта ловза а лела моттигаш. Дуккха халонаш тIаетта яле а, наха шоайла вIаший  новкъостал  ду, барт, къахетам, цхьоагIо бахьан долаш латт вай хоза ГIалгIайче.

«Хьа байракха тIа лепаш Маьлх  лир  хилча,
-Малх сана сийрда хила деза хьа вахар,  ГIалгIайче!»

                                           Язъяй:  Бакаева Зухра 7 «а»
Сипсой-гIалатIара юкъара школа №5 
28-гIа сентябрь 2010 шу

ГIалгIай меттале/На ингушском языке/Ingush language

23 тарахь Тушоли бутт, 2010 шу

ГIалгIайче

Вай мохк ба ГIалгIайче. Укх мехка дуне хьакхеллача денз бах гIалгIай. ГIалгIай мехка доазув да къулбехье Гуржий мехкаца, малхбоалехьа – Нохчий мехкаца, малхбузехьа – ХIирий мехкаца, гIинбухье-малхбузехьа – ГIаьбартой мехкаца.
ГIалгIай лоамашка хIанз а латташ я къаьна вIовнаш, гIалаш, элгацаш, маьлхара кашамаш, ердаш, селиньгаш. Тахан нах бахаш массехк юрт

*w*ww.inglingv*o.ru (c)

мара яц лоамашка: ЖIайрах, Iарамхи (МохтIе), Эзми, Лаьжг, ОлгатIе, Бейни, КашетIе, Хьули. Цхьацца-шишша дезал бах Аьгакхала, Лейми, БаьлгIане, Кхаьхке, Ний, Фуртовге, Бийшта, ЛаьлагIа, Хаьне, Хьарпе, Мецхале, кхыча юрташка Шаьрача яда городаш, йоккхий юрташ. Таханарча дийнахьа ГIалгIай мехка я пхиъ шахьар (район): Наьсарен шахьар, ЖIайрахьа шахьар, Шолжа шахьар, МагIалбика шахьар, Пригородни

*www.i*nglingvo.ru (*c)

(ГIалми) шахьар. (Таханарча денна из шахьар бокъо йоацаш ХIирий мехка доалахьа я, бокъонага диллача ГIалгIай мехка юкъейоагIаш хилаезаш яле а). ГIалгIай мехка пхиъ город я: Магас, Буро, Наьсаре, МагIалбик, Илдарха-ГIала (Карабулак). Мехка керттера город Магас я. ЙоккхагIйола город Буро я. (Таханарча денна Буро а ХIирий мехка доалахьа я, хIаьта а

*www*.*inglingvo.ru (c)

гIалгIай город я из, гIалгIашка юхакхоачаргйолаш а я). ЙоккхагIчарех я Наьсаре а. Наьсаре цхьа бIаь ахбIаь эзар совгIа саг вах. Юрташта юкъе йоккхагIъяраш я: Экажкъоньгий-Юрт, ГIажар-Юрт, ТIой-Юрт, Сипсой-ГIала (КIури-Юрт), Эбарг-Юрт, СурхотIе.
Тахарнарча дийнахьа ГIалгIай мехка доккха дакъа ХIирий мехка доалахьа да. Уж я гIалгIай город Бурои, къаьнагIа йола юрташи: Онгушт,

*ww*w.inglingvo.ru (c)*

Шолхи, Ахки-Юрт, Товзан-Юхе, ГIалмисте, Яндакъоньгий-Юрт, Гадаборшкъоньгий-Юрт, ГIалгIай-Юрт, Цхьорой-Юрт, Мочкъий-Юрт, иштта кхыяраш. 1944-гIча шера гIалгIай СибарегIа бахийтача хана денз хIирашка я уж юрташ. Гайна-ганза гIалгIашка юхакхоачаргья уж.
ГIалгIай мехка гIолла чакхдоалаш массехк хий да. Царех доккхагIдараш да Тирк, Шолж, Эса, Фарта, ГIалми, Iарамхи. Кхы дукха зIамига хиш да ГIалгIай мехка гIолла

*www.inglingv*o.ru (*c)

Iодолхаш: ГIулойхи, Лошхойхи, ЖIайрахойхи, Охкархи, Чулхи, Бартхи, Мужхи, Наьсар, Яндар, Ачалкхе, Кен, Топпар-аьли, Эрз-аьли, ишта кхыдараш а. Цу хишка тайп-тайпара чкъаьрий лел: цIеначкъаьра, мож, пхандарг, чабакх, кхыдараш а.
Лоамашка а аренашка а дукха хьунаш я. Цу хьунашка тайп-тайпара гаьнаш я: поп, наж, хьех, корсам, дийхк, дак, миха, муш, турс, Iарждакх,

*www*.in*glingvo.ru (c)

къоахк, пхаьн, кхыяраш а; тайп-тайпара кIотаргаш, баьцовгIаш, зизаш да; тайп-тайпара оакхарий дах: ча, борз, хьагI, сай, лийг, мосар, акха газа, акха хьакха, пард, цIокълом, борцакх, цогал, пхьагал, бIарашдуарг, ширткъа, соалор, иштта кхыдараш а. Хьунашка дукха оалхазараш а да: акхакотам, акхабоабашк, аьрзи, аьрзел, бусIехарг, кер, сарсал, селасат, готахьазильг, дарт, къахьайг, лаьча,

*www.ingl*ingvo.ru (c*)

лекъ, тушолкотам, бекарг, тотакх, маккхал, мецхильг, моаш, хьазильг, иштта кхыдараш а.
Вай мохк – вай цIай цIа да. Вай мохк лорабе беза вай.

ГIалгIай лоаме
ГIалгIай Лоамега кхоачаргболаш мохк бац укх Дунен тIа. Хоза ба ер мохк, беркате ба. Ер Дуне мел латт гIалгIай баьхаб укх мехка. ГIалгIай

*www.inglingvo*.*ru (c)

Лоаме дукха къаьна юрташ я. Уж маца Iойийхкай ховш дац сага. Уж я:
Гийрахье, МагIара Эзми, ЭгIар Эзми, Фуртовг, Берар-гIала, Таькахьасте, МагIачкхала, ЭгIачкхала, Пхьимат, Эбане, Терка-хьаст, Бейни, КашетIе, Духьаргишт, Хьарп, Желашке, ГIуозтIе, Утан-гIала, КIазан-гIала, ТахтартIе, ИжартIе, КIирбитIе, МохтIе, ТалхатIе, ЧхартIе, Мецхал, Фалхан, Хьастмоаке, Гаркх, Лаьжг, МелартIе, Морч, Галихал, Къоашке, ГIалиньге,

*www.ing*lingvo.ru (*c)

Хьамишке, Кхерахье, КиралтIе, Седкъа-Босе, Аьрзи, ОльгатIе, Шоане, МекъалтIе, ПаьлиньгтIе, ТIаьрш, АьгантIе, БаьлгIане, МагIара Хьули, ЭгIара Хьули, ТIаьмашке, МIагIо-джел, Салги, МIагIатIе, ЭлгацтIе, Гув, Хаьни, ЛаьлагIе, ХьункIале, Каьзи, ГIолашпхье, Каштуме, Бийшт, ТIумагI, Каштахене, МагIара Бийсаре, ЭгIара Бийсаре, Наькъасте, ЦIоли, ГIаьппи, Къаьст, Кхарт, Дошхьакъле, Кхаьхк, Гадаборш, МагIара Оаззик, Юкъера Оазиг, ЭгIара Оазиг, КийтIе,

*www.in*glingvo.ru (c)*

Аьгакхала, Къаьна Аьгакхала, ТIери, Бархане, Ког, Лейми, Кели, Хамхи, Хьайрах, Исмейлкъоньгий хьокхаш, ТIаргам, БIархе, Эрш, ЦIорх, ГоретIе, КIал-гIалаш, ГIаналгIалче, БалкойцIеньга, Пхьуй, Кек, Нийлх, Йовли, Тиша Йовли, Паьлиньг, Ний, НийкоатIе, ГаьнтIе, ЦхьартIе, ЦхаралтIе, Цизде, Маьшхе, Меларе, Мускъоньгий-Коа, Бийрг, ВIовнашк, Озде, Тиша Лаьжг, Тиша Бийшт, IантIе, Дакхал, Мухал, ЗIамига Цхьори, Йоккха Цхьори,

*www.in*gling*vo.ru (c)

ГIул, Даккаче, Онгушт, Барт-Босе, Чими, Балта, Редант, Iаьржахи, МагIара Ларс, ЭгIар Ларс, ДIаьха Къухь, МагIар Оалкам, ЭгIар Оалкам, МагIар ДаьттагIе, ЭгIар ДаьттагIе, Мужече, Галашке, Товзан-Юхе, СомйоагIаче, БерхIашке, Белхар, ЦIеча-Ахк, IаькъатIе, Футтунч, Мерже, Ялхаре, Никерхе, Кей, ГелатIе, Охкаре, кхыяраш а.
Лоам гIолла IодоагIа дукха хиш: Тирк, Эса, Фарта, Iарамхи, ГIулойхи, Охкархи,

*www.inglingvo*.ru (c)*

Бартхи, Лошхойхи, Iаьрчхи, ЖIайрахойхи, Эбанхойхи, Чулхи, Хьулахи, кхыдараш а.
Дукха шира памятникаш да лоам чу: вIовнаш, гIалаш, хьокхаш, элгацаш, ердаш, цIелиньгаш, маьлхара кашамаш, гIапаш, кхыдараш а. Уж лораде деза. Вай овлаш да уж. Вай укх мехка даим дахаш хилар чIоагIду цар.

Къаьнара Магас
Ший столица йоацаш паччахьалкхе хила

*www.in*glingvo.ru (*c)

йиш яц. ГIалгIайчен керттера город я Магас. Шолжал дехьа, Экажкъоньгий-Юртаи, Iаьлий-Юртаи, Мочкъий-Юртаи юкъе улл из.
«Магас» яхальга ширача гIалгIай меттала «Маьлха лаьтта (моттиг)» яхальга да, нагахьа из шахьара цIи яле, «Маьлха шахьар», аьнна, дашха йиш я из дош. Из дош латт кхаь даькъах: «ма» (малха), «го» (маьлха го), «са» (лаьтта,

*www.*inglingvo.ru (c)*

моттиг).
Эггара хьалха Магас тептараш тIа хьоаяьй иттлагIча бIаьшере ваьхача Масуди цIи йолча Iарбечо. Магас илла моттиг белгалъю кхыча Iарбечо, Масуде заманхочо, Ибн Рустас. Цо язду, Аланой мехкагара малхбоалехьа уллача Серир цIи йолча паччахьалкхен доазон тIара (хIанз нохчашкахьа Орга хий доагIачара) кхаь дийнахьа малхбузехьа никъ бича гIаш воагIа саг Магасе

*www.inglingv*o.ru (*c)

кхоачаргва, аьнна.
Магас иллай хIанз Яндаре, ГIаьзе-Ков, СурхотIе, Экажкъоньгий-Юрт, Iаьлий-Юрт, Дошлакъий-Юрт, Наьсар-Корт, БурокIалхе ядача айъеннача метте, малхбоалехьа Эса-чIоже дIатIа а йоалаш. ХIанз укх моттиге Iилманхоша тахка-гучаяьха йовзаш я ткъаь иттнега кхаччал шира гIапаш лаьтта моттигаш, уж гIапаш шоайла вIашагIхотташ тIема чIоагIаленна даьха ораш, дуккха а нах баьха пхьа-моттигаш. Укхазаа кIоаг

*w*ww.inglingvo.*ru (c)

мел баьккхача лаьттаца вIашагIъийна йокъ гучайоал – из я укх моттиге йоккха шахьар цхьан хана яьга хилара белгало.
ХIII-гIча бIаьшере моалоша йохаяьй Магас… 1238-гIа шу чакхдоалаш, Iай, Магаса кIал эттаб Чингисхана виIий воI Менгу-хан хьалха а волаш моалой бIу. Кхаь бетта духьал лаьттаб гIалгIай моалошта, дуне цецдоаккхаш денал гойтад, амма

*www.ingl*ingvo.ru (c)*

моалой сов дукха хиларах дIаяккхай Магас моастагIаша. Из хиннад I239-гIа шу долалуш. «ЦIи мара хIама йисанзар Магасах», – язду моалой бIенаца хиннача йоазонхочо Джувейне. Кхы хоам бу цо, Магас йоаккхаш ши бIаь кховзткъа итт эзар саг вийнав, аьнна. ХIаьта моалошта доккха цIай дар из. Цар чIоагIа доаккхал дора Магас шоаш

*ww*w.inglingvo*.ru (c)

йохаярах. Бату-ханас Моалой-мехка керттера хан волча ший даь-вешийга Угедейга дахьийтача каьхата тIа язду, шоаш сийлахь-йоккха Магас яьккхай, кхы а цхьайтта паччахьалкхеи къами кара а доладаьд, аьнна.

Керда Магас
1992-гIча шера меттаоттаяьй гIалгIай паччахьалкхе. Цхьаккха паччахьалкхе столица йоацаш хила йиш яц. 1924-1934-гIча шерашка гIалгIай паччахьалкхе йолча хана гIалгIай столица

*www.i*ngling*vo.ru (c)

Буро хиннай. ХIаьта 1992-гIча шера ГIалгIай мехка эггара йоккхагIа йола город Наьсаре яр, амма из столица хила ди долаш яцар. ТIаккха, ийла а яь, мехка даьша лаьрхIар керда столица хьалйотта, аьнна.
1994-гIча шера апрель бетта 15-гIча дийнахьа, цу хана Эрсий-мехка президент хиннача Ельцин Бориса амар дир «ГIалгIай мехка керда столица

*w*ww.inglingv*o.ru (c)

хьалйоттийла», аьнна. Цу ден тIара хьадолалу ГIалгIай мехка столица йолча Магаса тархьар.
Керда город Iойилла езаш йола моттиг белгалйир Шолжа йисте, Экажкъоньгий-Юртаи, Iаьлий-Юртаи, Мочкъий-Юртаи юккъе.
Цу шера конкурс а яь, белгалйир кердача города цIи – «Магас». «Магас» яхалга ширача гIалгIай меттала «Маьлха шахьар» яхалга да. Iилманхоша дувцачох из цIи йолаш

*www.ingl*ingvo*.ru (c)

йоккха гIалгIай шахьар хиннай цхьан хана.
1995-гIча шера дIаболабелар Магасе гIишлош хьалъяра болх. Хургьйолча города куц-сибат отташ-отташ хьаэттар.
1998-гIча шера, октябрь бетта 31-гIча дийнахьа Магасе хьалъетта яьлар хьалхара гIишло – президента дворец.
1999-гIча шера, июнь бетта 11-гIча дийнахьа, ГIалгIай мехка столица – Магас хьаеллаш, дукха хьаьший а бийха, доккха цIай

*www.ingl*ingvo.ru (*c)

эттар Магасе.
Дуккхабараш тешаш а бацар керда город хьахургья, аьлча. ХIаьта тахан вайна гуш да город хIара денна тоалуш, хозлуш хьахулаш латтальга. ХIанз санна Магасе болх дIабоде, массехк шу даьлча, Кавказера хозагIйолча городашта юкъера цаI хинна дIаоттаргья вай Магас.

Буро
ХIанз Буро уллача хьалха къаьнара гIалгIай юрташ хиннай:

*www.inglingvo.ru* *(c)

Зовр-Ков (Малсагнаькъан), Темар-Ков (Малсагнаькъан), Тотакх-Ков (Дальгнаькъан), ГIудантнаькъан гIала.
1784-гIча шера эрсий эскаро буро йиллай Зовр-Ков уллача моттиге. ГIалгIаша иштта цIи а тиллай цох – Буро, аьнна. Цу хана эрсий, гIалгIаша новкъостал а деш, болабеннад Гуржехьа бода никъ билла.
Эрсаша хьалъеттача бурона юхе цу хана Iохайшаб, эрсаша хьатIабийха, ХIирий мехкара, лоамара

*ww*w.ing*lingvo.ru (c)

IокIалбаьнна хIирий.
Буро Iойилла ши шу даьнначул тIехьагIа, 1786-гIча шера, Нохчашкахьа Шейх-Мансур хьалха а волаш гIоттам хиларах, Буро Iохоарца а яь, дIабахаб укх мехкара эрсий. Царца хIирий а дIабахаб. 1803-гIча шера мара юхаметтаоттаяьяц Буро. Цу шера эрсашта тIехьа хIирий юхабаьхкаб Буро тIа.
Буро Iойиллача денз 1933-гIа шерага кхаччалца ГIалгIай мехка

*ww*w.inglingvo.ru (*c)

административни центр Буро тIа хиннай.
1924-гIча ГIалгIай автономни паччахьалкхе хьакхеллача хана, ГIалгIай мехка керттера город Буро хиннай. Буро тIа хиннай цу хана гIалгIай йоккхагIа мел йола заводаш а. Цу хана мехка керте латташ хиннав Зязигнаькъан Бейсолта Идрис. Идрис къаман яхь йолаш, денал а хьаькъал а долаш саг хиннав. Цунна ховш

*www.ing*lingvo.ru (c*)

хиннад Буро гIалгIашкара дIайоаккхе, гIалгIай мохк а бохабергбольга. Цудухьа, дуккхаза Iаьдал Буро хIирашта дIаяла гIартача, Идрис духьаллатташ хиннав. Юххера Идрис, бахьан доацашшехь, чу а велла, вийнав.
Цул тIехьагIа мехка гIулакх а телхад. 1933-гIча шера Iаьдало город хIирашта дIаеннай. 1934-гIча Нохчий мехкаца вIашагIтехай ГIалгIайче. ХIаьта 1944-гIча шера деррига къам СибарегIа а

*w*ww.inglingvo.*ru (c)

дахийтад.
Таханарча дийнахьа Буро хIирашка я. Амма, массадолча хIаман ший ха я.

Наьсаре
Наьсаре нах бах кхера заман хана денз. Укхазаа Iилманхошта кораяьй шовзткъа эзар шу хьалха денз нах баьхальга йола белгалонаш. ХIаьта гIалгIай укхазаа бах эзараш шераш да. «Наьсаре» яха дош ширача гIалгIай меттала «наьна лаьтта, наьна

*www.inglingv*o.ru (c*)

аре» яхальга да.
XIII-гIча бIаьшере моалоши, XIV-гIа бIаьшу чакхдоалаш АстагIча Темара бIенои – шозза боха а баь, гIалгIай лоамашка хьалчутеттаб. Цул тIехьагIа цхьан юкъá да воацаш иллай ер моттиг. XVI-XVII бIаьшерашка гIаьбартоша доал даьд Наьсаре. Цу юкъа, гIалгIай лоамашка бийба а бийба, низ а Iобаь, шоай аренашка IокIалбувла болабеннаб.
XVIII-гIча

*ww*w.ingl*ingvo.ru (c)

бIаьшере ткъаь итталагIча шерашка гIаьбартой дIабахаб укх мехкара, гIалгIаша довнаш деш кхы бита а цабита. Цу хана Наьсаре дукха листа хьунаш, ушалаш йолаш моттиг хиннай. Укхазаа Кавказе дахача тайп-тайпарча къамех йола гIаьрахой тоабаш лелаш хиннай. Шолжанеи ГIалменеи лакхехьенашка яда шоай юрташ цу гIаьрахоех лораеш, Наьсар Шолжах дIакхетача метте, ГIалмистерча гIалгIаша

*www.i*nglin*gvo.ru (c)

ха лоаттадаьд. Из мо дола цхьа ха хьоадаь вай багахбувцам тIа дувц: «Хоаенна гIаьр йовхаш, кога-ага ваьннар цавохийташ, хехкаш, шоаш йоаккхаш, бахаш хиннаб уж цига».
1810-гIча шера бIаьсти, гIалмйистера гIалгIай, Наьсаре юрт а йилла, бах Iохайшаб. Уж хиннаб ялх тайпан нах: ТIаргамхой, Аьгахой, Хамхой, Йовлой, Сиккамбухой (Оздой), Кхоартой. Цу наха

*www.i*nglingvo.ru (*c)

хьалха латташ вар ТIаргимхой Малсага-къоньгех ваьнна Орцха КIарцхал. Эггара хьалха укхазаа бах Iохайшача гIалгIаша Орцха-КIарцхал-Юрт йиллар. КIеззига тIехьагIа – Овлург-Юрт. 1810-гIча шера гурахьа гIалгIаша бокъо а енна, Наьсар Шолжах дIакхетача моттиге, лакхача берда тIа, буро йиллай эрсаша. Цох а Наьсаре (эрсий меттала – Назрань) аьнна цIи тиллай. Иштта хьайолаеннай Наьсаре.

*ww*w.inglingvo.ru* (c)

1944-гIча шера гIалгIай СибарегIа бахийтача хана, Наьсаре хIирашта дIаенна хиннай. Цар цун цIи хийцаяр, Коста Хетагурово аьнна. 1957-гIча шера гIалгIай цIабаьхкачул тIехьагIа, Наьсарен цIи меттаоттайир.
Город яьй Наьсарах 1967-гIча шера октябрь бетта 16-гIча дийнахьа. ХIанз Наьсаре ГIалгIай мехка, Буро дIаяьлча, йоккхагIйола город я. «Нана-Наьсаре» аьнна йоаккх гIалгIаша цун цIи. Я

*www.inglingvo.ru *(c*)

а я из ГIалгIайчен «нана».

МагIалбик

ХIанз МагIалбик уллача метте гIалгIай эзараш шераш хьалха денз баьхаб. Ши-кхо эзар шу хьалха укхазаа баьхача гаьнара гIалгIай даьй Махал (МагIал) яхача даьла текъаш хиннаб. Махал – маьлха даьла лоархIаш хиннав. Цун цIерах йисай укх моттига цIи. (ХIаьта цхьачар лоархI, «магIа» яхача

*www.inglingvo.*ru (*c)

дешах хьаяннай из цIи).
КхойттлагIча бIаьшере моалоши, дийттлагIа баьшу чакхдоалаш АстагIча Темаро бохабаь, укхазаа баьха гIалгIай лоама чу хьалчубахаб. Темар вай мехкара дIавахачул тIехьагIа юха IокIалбайнаб гIалгIай. ЯлхайттлагIча бIаьшере гIаьбартой, негIий, гIазкхий ординьгаша гIалгIай боха а баь, дIалаьцаб ер мохк. Цу хана денз ткъестлагIа бIаьшу кхаччалца гIаьбартой кара хиннай ер

*www.i*ngli*ngvo.ru (c)

моттиг.
ХIанз МагIалбик уллача метте юрташ хиннаяц цу хана, амма юхе ихкай гIалгIай юрташ: Махьмад-хитIе, СоагIапче, Къаским, Инаркъи, Дола-Коа, кхыдола зIамига отараш а хиннад.
Город Iойиллай укхазаа 1939-гIча шера. Из Iойиллар дувзаденна хиннад укхазаа лаьттан кIал мехкдаьтта долаш дукха моттигаш хилар. Эггара хьалха 1933-гIча шера даьккхад укхазаа мехкдаьтта.
ТIом болча

*www.ingling*vo.*ru (c)

хана, 1942-гIча шера немций IотIакхаьчаб МагIалбика. Укхазаа юхасовцабаьб уж, кхы дIахо дIацабохийташ. Турпал хинна эттай МагIалбик, гIаьрахой тIехцабовлийташ.
ГIалгIай СибарегIа бахийтача хана, 1944-гIча шера хIирашта дIаеннай МагIалбик. Юха, 1957-гIча шера, вай мохк меттаоттабаьча хана, гIалгIашка юхакхаьчай город.
Тахан МагIалбик ГIалгIай мехкара йоккхагIчарех город я.

Сипсой-ГIала (КIури-Юрт)
Сипсой-ГIала Шолжаи

*w*ww.inglingvo.ru (c)*

Шолжа-Дукъаи юкъе улл. Археологашта нах баьха дукха меттигаш кораяьй Сипсой-ГIала гонахьа. ТIавенача моастагIчунца гIалгIаша шоай низ мел тоъ тIом беш хиннаб. Кхы низ цахилча, лоама чу хьалъихаб.
Эггара тIехьа ткъестлагIча бIаьшере гIалгIай юха лоамара IокIал а бувлаш Iохувша болабеннаб укх метте. ХIанз Сипсой-ГIала уллача метте 1830-гIча шерашка хиннай КIури-Юрт. Из

*ww*w.inglingvo.*ru (c)

Iойиллар хиннав Леймой Iаьлий КIури. КIури-Юрта гаьна йоацаш тIехьагIа Iойилла хиннай Дебир-Юрт. Дебир-Юрт Iойиллар ЦIечой хиннаб. Цу шин юрта лаьттан тIа улл таханар Сипсой-ГIала.
1841-гIча шера Шамала бIу Наьсаренна тIабоагIача хана Iаьлий КIури ший дезалца БурокIалха хьалвенав. Укхазаа Шамала бIенаца хиннача тIем тIа вийнав из. Цун тIехье хIанз а БурокIалха

*www.in*glingvo.ru (c*)

яхаш я, КIуринаькъан тайпан цIи а лелаеш.
1845-гIча шера эрсий паччахьа амарах КIури-Юртареи Дебир-Юртареи гIалгIай ара а баьха, цига гIазкхий Iоховшабаьб, цу метте гIазкхий станица Iо а йилла. «Сунженская», аьнна, цIи тиллай станицах. ТIехьагIа – 1851-гIча шера – Гехи юхе орстхоша вийнача эрсий инарала Слепцова цIера, «Слепцовская», аьнна, цIи тиллай

*www*.inglingv*o.ru (c)

цох. ГIалгIаша цу хана денз Сипсой-ГIала оал цох.
1939-гIча шера гIалгIай хьаьша хиннача Серго Орджоникидзе цIерах «Орджоникидзевская», аьнна, цIи тиллай цох. ХIаьта а гIалгIаша хIанз  а тIехьа, шоаш дIаIемача тайпара, «Сипсой-ГIала», аьнна, йоаккх цун цIи. НийсагIа-м хургдар цох «КIури-Юрт» е «Дебир-Юрт», аьнна, цIи яьккхача.
ХIанз Сипсой-ГIала гIалгIай мехка эггара йоккхагIйола

*www.i*n*glingvo.ru (c)

юрт я – кховзткъа итт эзарал совгIа саг вах цу юрта. Город лархIа мегаргйолаш я из.

Илдарха-ГIала (Карабулак)
ХIанз Илдарха-ГIала уллача метте ХIХ-гIча бIаьшере 20-30-гIча шерашка гIалгIай шаьрача IокIалбувлача хана ЦIеча-Ахкара хьаваьнна ЦIечой Илдар Iохайнав вах. Цун цIерах Илдарха-гIала, аьнна, цIи дIаяхай цу метте хьахиннача юртах.
Илдарха-ГIала улл

*www.inglingvo.ru (*c*)

шаьрача метте, Шолжаи Шолжа-Дукъаи юкъе. Iалаьмате беркатеча метте улл Илдарха-ГIала, укхазаара лаьтташ хьаьна, хьувкъам дика хулаш да. Цудухьа эрсий Кавказе дIачоагIбенначул тIехьагIа, из лаьтта гIалгIашкара дIа а даьккха, цига гIазкхий станица Iойилла лаьрхIар цар. Кавказски тIом чакхбаьнначул тIехьагIа, 1859-гIча шера эрсий паччахьа амарах Илдарха-ГIала йоха а яь, цигара нах ара

*www*.inglingvo.ru (c*)

а баьха, цу метте Iойиллар гIазкхий станица, «Карабулакская», аьнна, цIи а тилла. Цу хана Iояхка я ГIалгIай мехка мел йола гIазкхий станицаш. Илдарха-гIалара арабаьха нах дукхагIбараш туркий мехка дIабахаб, вожаш гIалгIай юрташка дIа-юха баьржаб.
«Карабулак» яха дош тюркий дош да – «Iаьржа хьаст» яхальга да из. Укх метте мехкдаьтта бухдувлаш

*www.i*ng*lingvo.ru (c)

хиннадаь тилла я из цIи.
ГIалгIай СибарегIа бахийтача хана Илдарха-ГIала керда хьаяьча Грозненски областа юкъеяхай. 1957-гIча шера Нохч-ГIалгIай Республика меттаоттаяьчул тIехьагIа, 1962-гIча шера Илдарха-ГIалах «рабочий поселок» йир, цига цу хана хьалъе йолайир заводаш. Цу хана денз хьалдотта доладир Илдарха-ГIалий тIа вIаштIардаь цIенош.
ГIалгIай Республика хьаяьчул тIехьагIа, 1995-гIча шера 25-гIча августе

*www.ingl*ingvo.ru (*c)

Илдарха-ГIалах город йир.
Илдарха-ГIала ди мел доал хозлуш йоагIа: городе тIеххьарча хана тоаяьй урамаш, майданаш, хьалдеттад керда цIенош. Таханарча дийнахьа шовзткъа эзарал совгIа саг вах Илдарха-ГIалий тIа.

Онгушт
Онгушт гIалгIай къаьнагIйолча юртех цаI я. Из маца Iойиллай ховш дац. БарайттлагIа бIаьшу чакхдоалаш гуржий мохктохкархочо, паччахьа цIен тIара волча

*w*ww.inglingvo.r*u (c)

Багратиони Вахушти хьоаю из юрт, амма юрт маца Iойиллай Онгушта бахача наха дагадагIац, аьнна, язду Вахуште.
Онгушт Iойиллар Эса чIожара гIалгIай ба. Онгушт цхьан хана йоккха шахьар хиннай.
Онгушта юхе «ДаьттагIой баьгIача» яхаш моттиг я. ДийттлагIа бIаьшу чакхдоалаш АстагIа Темар вай мехка венача хана, ДаьттагIера Темара эскарах байда хьалбаьхка даьттагIой

*w*ww.ingli*ngvo.ru (c)

баьхаб цига цхьан юкъа.
1770-гIча шера Онгуштарча наха Барт-Босе яхача моттиге Эрсий мехкаца барт беш кильг яздеча хана Онгушта 24 зIамига юрт хиннай. 1858-гIча шера, ГIалгIай мехка йоккхий юрташ Iоехкача хана, уж юрташ йоха а яь, цхьа юрт – Онгушт Iойиллай эрсий паччахьа амарца.
Цу юрта цIерах хьахиннад эрсий метталара

*www.*inglingvo.r*u (c)

«ингуши» яха дош. «Онгушт» яхача деша ший маIан Iилманхошта довзац.
1860-гIча шера, Онгуштара гIалгIай ара а баьха, цу метте Iойиллар гIазкхий станица, «Тарская», аьнна, цIи а тилла. Онгушта гIазкхий баьхар Советий Iаьдал отталца. Советий Iаьдал эттачул тIехьагIа Онгушта юха а бах Iохайшар гIалгIай. Юрта цIи а меттаоттайир.
1944-гIча шера, галгIай

*www.ing*lingvo.ru* (c)

СибарегIа бахийтачул тIехьагIа, Онгушта хIирий Iохайшар. Юрта цIи юха а хийцар цар,  «Тарское», аьнна. 1957-гIча шера гIалгIай цIабаьхкачул тIехьагIа, Онгушт ХIирий-мехка доалахьа йисай. Шоай юрта, шоай цIеношка гIалгIай чу а цабита, юрта юхе керда юрт Iойиллай гIалгIаша.
1992-гIча шера, октябрь бетта Буро тIеи Пригородни районеи баьхача гIалгIашта духьала эрсий эскарои

*www*.inglingvo.ru (c)*

хIираши тIом болабаьчул тIехьагIа, гIалгIай юха дIабаха безаш хилар юртара. ГIалгIай дIабахачул тIехьагIа еррига юрт йоагайир хIираша, цIенош вIашагIдаьхар. ХIанз гIалгIай юха а шоай цIенош юхахьалдеш ба Онгуште.
Онгушта юкъегIолла ГIалми Iодода. Из доацаш а кхы дукха зIамига хиш да Онгушта юхегIолла Iодолхаш: Гийрхи, Ахкирг, Iаьрчхи, Боархи, Буонхи, Сунхи, кхыдараш

*w*ww.inglingvo.ru (*c)

а.
Онгушта гонахьа дукха наха цIераш йоахаш моттигаш я: Ха даьгIача, Кхортой баьха дукъ, Шера чIодж, ЭгIара чIодж, Iаьли никъ, ЭгIара гIогIар чIодж, Лохерча гIогIара чIодж, МагIа гIогIара дукъ, Аллам босе, Къаж босе, Иловге, Буона чIодж, Сун чIодж, ЗIий чIодж, ГIалгIай аре, Хьамча къоньгий аре, Баьрс вийначе, Диназа дегIа чурт,

*www.ingli*ngvo.ru* (c)

иштта кхыяраш а.
Онгуште бах Евкурнаькъан, Поалонкой, Оздой, Кхорахой, Оальгатхой, ТIоаршхой, Матенаькъан, Шоанхой, Ноакастхой, Кокурхой, Коазой, БIархой, ТIумхой, Хамхой, Буружнаькъан, Дзарахнаькъан, Хьулхой, Лоалахой, Леймой, Мейринаькъан (Сейнарой), ГIуражнаькъан, Хазнаькъан, Котанаькъан, Тоачнаькъан (Мецхалой), Гатинаькъан, Цисканаькъан, Баркинхой, Хоаной, кхыбараш а.

ТIаргам
ТIаргам – къаьна юрт я. Цхьорой-лоама дукъан кIал, Эса аьтта

*www.i*ngl*ingvo.ru (c)

берда тIа улл из. Укхазаа хIанз йиъ вIови дукха гIалаши я. Къаьнарча хана вIовнаш а гIалаш дукхагIа хиннай. Царна гонахьа тIох яь гIап хиннай. ГIалгIай СибрегIа бахийтача хана дукхагIъяраш вай моастагIаша лелхийтай уж. ГIалгIай СибрегIа болаш лоамара ГIалгIайче Гуржий мехках дIатеха хиннай. Юрта пхий баьхаб. ГIалгIай цIабаьхкачул тIехьагIа дIабахаб уж.

*www.in*glingvo.ru (c)*

ТIаргама юхеда IодоагIа ТкъабIархо-аьли. Эсах дIакхет из. ТIаргама гонахьа зIамига юрташ яда: ГоретIе, КIал-гIалаш, ГIаналгIалче. ЦаI-шиъ гIала мара йоацаш, зIамига юрташ я уж. Цхьачар уж юрташ ТIаргамаца лоархI.
Юкъерча бIаьшерашка ТIаргама юхегIолла тIехбоалаш хиннаб таьргхой ковраш лела Даьре Никъ. Из лорабеш, цу таьргхошкара йоал йоаккхаш, царца базар еш хиннаб тIаргамхой.

*www.ingli*ngvo*.ru (c)

ГIалгIай багахбувцама тIа дувц, ТIаргама юхе йоккха базар вIашагIкхеташ хиннай, яхаш.
ТIаргаме доккха ши элгац да. ЦаI юрта юкъе да. ШоллагIдар – ГIалгIай мехка доккхагIчарех дола элгац – Аьлби-Ерд – Эса аьрда берда тIа улл, ТIаргама духхьала. Ший хана текъа дукха нах гулалуш, доккха элгац хиннад из. Таханарча дийнахьа кхо

*www.*inglingvo*.ru (c)

пен мара хIама дисадац цох.
ТIаргамара дукха тайпаш хьадаьннад. Уж да: ГIарбакхнаькъан (Ознаькъан, Тутайнаькъан, Угурчнаькъан, Гасарнаькъан, Осканнаькъан, кхыбараш а), Iарчакхнаькъан, Малсагнаькъан, Беканаькъан, Пхьиленаькъан, Гойганаькъан Тиймарзнаькъан, Султагнаькъан, ЖогIартхоаной, кхыбараш а.

ГIалгIай СибрегIара цIабаьхкача хана цхьабола тIаргамхой шоай юрта бах Iохайша хиннаб. Амма 1962-гIча шера Iаьдало Хьулел магIахьа мел ядача юрташкара лоамарой *ww*w.ingli*ngvo.ru (c) Наьсаре IокIалбаьхаб. Цу хана денз яьсса улл ТIаргам.
Коазой Нурдин

Инфоурок

›

Начальные классы

›Другие методич. материалы›Сочинение по ингушскому языку на тему «Наьна сатем»

Сочинение по ингушскому языку на тему «Наьна сатем»

Са наьна мотт! Малав, хьо къе ба, яхар?

Цунга ях аз: довзац хьона вахар!

Даьккха тур да из моастаг1чунга бувцаш!

Цун денал дохадеш, син пхаьнаш лувцаш.

Езачунга бувце, да тайжа шовда,

Ма кхера! Хьо цун к1оаргаленга кховда.

Короргда хьона дошув – дотув, зизаш,

Дог ма 1абба, езар безамах юзаш.

Наьна мотт я Даьша хьалъяь Г1ала!

Из вайна совг1ата беннаб Дала!

Цкьаккха х1ама дац,  халахь, цун маьхе!

Из я хьона, вай са доалла Даьхе!

(Плиев М.- С.)

Вай даьшеи ноаношеи дукхача б1аьшерашка бийца а бувцаш а, хьабоаг1а г1алг1ай мотт. Вай даьша-м цхьаккха эрсий дош юкъе ца доаладеш бийцаб из  мотт, царна ховш а мича хиннаб цхьа наггахьчоа мара эрсий мотт. Г1алг1ай мотт вайна даьша йита, цхьанна х1аманца оза йиш йоаца ганз я. Г1алг1ай б1аьш т1ехьенаш хьалкхеяьй наьна метто 1омадеш  царна эздел, хьаькъал , тийнад царна къонахчал, денал, доазув доацаш Даьй мохк-беза, ларх1а 1омабаьб. Г1алг1ай меттаца дувзаденна да сага вахар: культура, кхетам, вай къаман 1аьдал. Вай х1аране декхар да из лебе, шаьрбе. Тахан вайна юкъе г1алг1ай мотт ц1ена бувца ховш, язде ховш а дукха бац. Из деррига а хьадоаг1аш да ц1аг1ара а ишколашкара а. Да а нана а эггара хьалха деша дахача беро наьна мотт мишта 1омабу хьажа декхарийла ба.

Оалаш хезад сона эрсий метта хьехархош, ц1аг1а бувца беза эрсий мотт из шаьрбе, аьле. Х1анз хьа мел хозача эрсий мотт бувцаш хилча, мишта хургда из ц1аг1а бийцача, маца 1омабергба т1акха вай г1алг1ай мотт? Наьна меттал дешар а йоазув а 1омалац оал дукхаг1чар. Из деррига а бахьан да. Кхыча къаман метташ 1омадеш, вай берашта кхы а ч1оаг1аг1а уж шаьрде репетитораш а увттабеш, царна ахча телаш ма лелий вай. Уж метташ а вайна накъадаргда. Вай мотт 1омабе духхьал безам мара мича эш. Ма ч1оаг1а хоза хеташ ладувг1а аз къоаночунга, вай наьна мотт ц1ена, хоза лебеш волча! Вай наьна мотт бувцаш газеташ т1а  статьяш араювл, къаьстта «Сердало» яхача газета т1а, из бувцаш телевиденеи, радиои передачаш ю. Мах баь варгвац вай метта. Из ларх1а, цун сий де а, ма могга из дег1абоалабе а вай декхар да.

Материал кийчъяр

Дзовр-наькъан Аза
Общенациональной газете Республики Ингушетия «Сердало» , № 21-22 (11155-156), от 13 февраля 2014 г.  
http://gazeta—serdalo.ru/

Кавказе дахача дуккхача къамашта юкъера г1алг1ай къам къаьстта эздела-г1улакха, денала-камоаршонна белгала хиннад. Нагахьа к1еззига нах мара эздий хиннабецаре из иштта хургдацар. Моллаг1ча тайпана xlapa саго ший дег1аца шоайла а нахаца а гГулакх-эздел леладеш хиларо вай къамах «г1алг1ай къам-эздий къам», оалийташ хиннад.

Хазадий шоана вайнаха оалаш «эздий саг вар хъанаъхкдаър», «г1улакхаца саг вар фунаъхкдаър»! Камаьрша, хьаькъале, г1улакх эздий долаш, хьаьша лерх1ам болаш, цунна кечдаь шу-кад лорадеш, дезалца шиш болаш, лоалахой эшамга хьожаш, царца машаре волаш, тайпанца а юртаца а дакъа волаш, ший даь-наьна бехк лорабеш, денале саг ва, яхалга да из.

Лоацца вайнаха цу сагах «эздий бусалба саг ва», оал.

Хьажал т1аккха бусалба дыно цох фу йоах?

Даьла Элча (а.с.в) Дала мел кхеллача адамал хозаг1а г1улакх долаш хиннав.

Аллах1о сийдолча Къуръана чухьа

Пайхамарага йоах:
«<<Сийдолча г1улакх т1ехьа ( дын т1ехьа ) ва Хьо!>>»

Дала дерригача халкъанна байтача моаршон наькъ т1ехьа ~ сийдолча бусалба дын т1ехьа а Хьо ва, дерригача адаманна юкъера Хье харжа сийдолашаг1а, эздег1а долча оамал-г1улакх т1ехьа а Хьо ва, яхалга да из.

Пайхамара асхьаб хиннача Малик во1 Анасо аьннад:

«Даьла Элча (c.a.c) нахах г1улакхагахьа эггара толашаг1а вар»

.

Дерригача адама хьокхам ба Пайхамар . Къамаьл к1аьда долаш, юхь елаенна волаш, нахаца а дезалца а охца воацаш, хабара юкъе ийрча х1амаш ца кхухьаш, даима адама бусалба дыни хоза оамал-г1улакхи довзаргахьа хьехам лоаттабеш хиннав Из .

Вайна массарашта т1ехьа да спидола х1ама Сийдолашаг1волчунгара хьаийдар.

Тахан са хьамсара вежарий-йижарий!

Вай шеволчун юхь йовра кхерам болаш, вай даьша шоаш эздий хиларца вай къамах яккхиита сийдола ц1и йоаяр кхерам болаш хьал да вайна т1аэттар.

Сенца дувзаденна да из?

31амаг1чо воккхаг1чун юхь яр, цунца г1улакхаца хилар, цун бехк лорабар д1адоалаш латт вайна юкъера. Дайнадий шоана воккхавар, аьнна, саг 1о ца хайташ з1амаг1вар ваг1аш; е боккхийча нахах хьула а ца луш улица т1а г1олла г1аьле а увзаш дале а, е къаракъ менна дале а, е наркотик теха дале а хьайба хьисапа т1а ваха саг воаг1аж; е воккхаг1авар воллашехьа цун терко а ца еш з1амаг1чо эздий доаца къамаьл деш? Из деррига а бусалба саго леладе йиш йолаш х1ама дац, «г1алг1ас» аьнна, ц1и йолча къонахчун оамал яц. Из санна вола саг, бакъахьадар хьалха а доахаш, нийсвар вай шеволчунна т1ехьа да.

Вай орамашка, юрташка, шахьарашка, раьг1енашка арадаьлча гу вайна б1еха 1окхийса х1амаш, йохаяь шушаш, б1ехдаь эггара ц1енаг1а дола лаьтташ.

Вай цхьаболча кагийча наьхеи мехкарийи г1ирса б1арахьежадий шо? Мишта аргда эхь дайна ийрча дувхараш т1адувхаш лелача вайнаьха мехкарех «г1алг1ай эздий йо1 я из», аьнна?

Е геттара ший г1ов а куст а даькъаза а даьккха, вайнаха юкъе ше ца лелаш санна, кечвеннача ма1ача сагах иг1алг1ай эздий з1амига саг ва из» оалалургдий?

Хьалха вай дай ч1оаг1а нах болга ха мегаргда укх цхьан суртах.

Вайнаьха дувхар — Россе паччахьа ц1енна эггара дукхаг1а безаш лелабаь г1ирс хиннаб.

Х1аьта тахан вай мехкараши кагийча нахи эггара ийрчаг1а бола г1ирс т1абийхаб.

«Бусалба саг», «эздий саг», «г1алг1ай йо1, «г1алгай з1амсаг» — яха куц цу тайпара кечбеннача нахах де бокъо яц.

Цхьаболча воча наха эхь а юхь а дайна карташ ара а тетташ, наькъаш готтадеш орамаш хьалувц. Тхьовра денз ц1ена а долаш чу чкъаьрий а лийнна хиш б1ехду, цар атаг1енаши аьлешй кхалажех хьалюз.

Харцлувш вола ший гаргара-кхоачара саг цу харцонах юха а ца тохаш, цунна т1ехьа а ваьле дГавода хийла саг.

Из деррига а бусалба наьха куц дац. Вайнаха юкъе лийнна х1амаш дац.

Са хьамсара вежарий-йижарий!

Вай ц1енадар-хозадар б1аргадайтача, воайла леладича беркатег1а хургдецарий вайна а, г1алг1ай къаманна а,берригача Г1алг1ай Мехка а ?!

Цу хаттара оашош жоп а денна х1анзчулла т1ехьаг1а, Даьла низаца, хила деззача бесса эздий къонгаши мехкарии хинна д1аовтта деза шо Сийдолча Беркатерча вай Даькъастенна -Г1алг1ай мехка!

Воай мохк ц1ена хоза лоаттабе а, из лорабе а, дерригача дуненна хоза хьокхам баь из д1аоттабе а Къахетамеча Дала низ лулба вайна!Дал барт ца1 болб вай!!!!

Амин!!! .

Ответ:

Г1алг1ай Эздел

Автор: Хамхой Дауд

Г1алг1ай эздел дувца велча, деррига вахар дувца деза х1ана аьлча, саг сакхетамча венача хана денз из венна д1авалалца цун из леладе дезандаь. Эздел долаш волча сагах оалаш да. Эздий ва из аьла санна — аьле! Кхы оалаш да, «Эздел долчча — сабар да, — сабар долча — денал да. Эзделаца дувзаденна дуккха а да г1алг1ай кицаш. Эздел яхача деша вай ма1ан дича. Эздело йоах вайга, эзе, дисте, уйла йий де 1айха хьа мел дер. Т1аккха мара нийса хургдац 1а хьа дер, яхалга да из.» Г1алг1ай дукхаг1а мел дола дешаш, 1а д1а уйла йича, хьона хьехам беш, нийсаг1а бола вахар никъ малаг1а ба хайташ, эзара шера метто литта хьа доаг1аш да. Эздел вай хьайица вай ц1аг1ара хьадоаг1а. Вай сакхетамчу даьхкача нанас хьех вайна, вай мишта даха деза, наха юкъе мишта хила деза, фу леладе деза, малаг1а никъ лаца беза. Ший да — нана, воша — йиша, даь -йиша, даь воша, наьна — йийша, наьн — нана, даь — да, лоалахои юртара нах, мехкара нах мишта ларх1а беза. Кхы а дуккха х1амаш доаг1а эздела юкъе. Наьнаца леладе деза эздел.

Ший нана езар, цун сий дар цо шийга яхар дар, наьна юхь ца йоагаяр, ший нанна балха така новкъостал дар. Нана цамогаш хуле, цунна дола дарба лахар, къоанала къалйиссача цунга дика хьожаш, хилар вай массане декхар да. Даьла Элчано аьннад: — наьна когашта к1ала йоал хьона, хьа Ялсмале аьнна. Наьнал дезаг1а леладе дезаш х1ама дац укх дунен чу. Вайга эггара хьалха укх лаьтта ког боаккхийтар, вай лела 1омадаьр Нана я. Наьна б1аргашца дайнад вайна дуне. Нанас кхеду вай, ший деча, ший кулгий, й1овхало яле. Дуненчу ше йоаккха ха, вайха дог лазаш йоакх нанас. Даар, могар, дувхар, шийна кходеш, ший дезалхочоа дут нанас. Ший наьна сий ца дер, цо яхар ца дер а сона саг ва ала могаргдац. Наьна санна лерх1ам бе безаш ва да а. Да везаш сий деш хьо ца хуле наха сий дергдац хьа, Далла везаргвац хьо. Даьца эхь, эздел, сабар хила деза массахана. Даь юхь е еза, хьайга яхар де деза, беча балха уллув хила веза. Дас хьайга х1ама хаьттача, сабарца жоп дала, деза. Да хьа чу ваьлча нийсса ура этта маг1а баьрче дикаг1а йола моттиг д1аяла еза. Г1алг1ай 1аьдалех даьца 1охайна во1о, йо1о, несо х1ама дуаш дац. Да волча ц1аг1а аркъала ухаш белаш хилац дезал, сакхетача баьнна боккха хилча из хоза дац. Керта кий йоацаш, дег1 дерзана б1арга вайташ хилац дезалхо. Дас къамаьл деча хана, юкъе лелхаш, ший дар дувцаш хилац дезалхочо. Дас даь хьехар д1аэцаш хул дика дезалхочо. Во хьехар дергдац цо, х1ана аьлча дас ший дезалхочо во хьехар дергдац, воча новкъа воаккхаргвац, дика дар мара аргдац. Ший корта ца бовзачоа, когаш бовзаргбац яьхад вай даьша. Даьга ла ца дувг1ачоа ше малув ховргдац, ший дай малашб ховргдац, ший гаргало йовзарьяц, кхычоа д1ахьеха ховргдац, ше 1омадаьр, шийна ховр мара т1ехьенна д1ахьеха йиш яц. Эхь — эздел, сабар, денал, яхь, вай даьгара 1омаду вай, цун оамал г1улакх, вайца даха дусс. Нахаца 1имерза хилар, гаргало лерх1ар, дика, во нахаца декъар, лоалахошка, юртахошка, мехкахошка во деча оарцаг1валар, деха веначоа хьайга дар кхо ца деш д1адалар, ца могаш метта улачунга хьажа вахар, хьаьнала къахьегаш хьай дезал кхабар, царна дика хьехар деш дезал кхебар — из деррига даьгара 1омаду вай. Хьаша — да ларх1ар, тешаме доттаг1 хилар хьона улув ваьннача, новкъа воде, хьайца вог1ачунна дика новкъост хилар, наькъа хьовзам хилча из к1алвита д1аг1оргвоацаш кхыча къаман юкъе, ваха лела хье нийсвелча цу къаман 1адат ларх1ар, цу къаманца тарвола хьажар. «Селий вордат1а хайча, Селий зурма лакха» яьхад вай даьша. Хай зурма йицье яхилга дац из, тарвала ха яхилга да из.

Объяснение: