Сочинение: Пінская шляхта
Асобы:
Кручкоў — станавы прыстаў.
Пісулькін — яго пісарчук.
Ціхон Пратасавіцкі.
Куліна — яго жонка.
Марыся — іх дачка.
Іван Цюхай — Ліпекі.
Грышка — яго сын.
Цімох Альпенскі.
Базыль Статкевіч.
Харытон Куторга.
цінская ваколічная шляхта
Падзеі адбываюцца ў глушы Пінскага павета. Сцэна паказвае шляхецкую ваколіцу. Гаспадарскія будынкі раздзелены садамі. З боку сцэны — хата заможнага гаспадара; пры ёй — лаўка.
З’ява 1
Марыся сядзіць на лаўцы, прадзе і спявае пра каханне. Потым расказвае, што яе і Грышкавы бацькі пабіліся за шляхецтва і не дазваляюць ім жаніцца. Сёння павінен адбыцца суд, маладыя збіраюцца кінуцца станавому прыставу ў ногі, каб ён памірыў іх бацькоў.
З’ява 2
Грышка паведамляе любай дзяўчыне, што зранку з’ездзіў «да месца, кінуўся ў ногі асэсару і прасіў, каб ён узяў нас пад сваю апеку». Ездзіў не з голымі рукамі, а з «гасцінчыкамі», і найяснейшая карона абяцаў зрабіць маладым вяселле.
З’ява 3
Ціхон Пратасавіцкі заспеў дачку з Грышкам. Кліча жонку Куліну. Сварыцца на Марысю і яе жаніха. Грышка заяўляе, што ўсё роўна Марыся будзе яго.
З’ява 4
Куторга абяцае Пратасавіцкаму выступіць на судзе сведкам, што біўся Ліпскі, а Пратасавіцкі толькі бараніўся, калі бацька і маці ўгавораць Марысю выйсці за яго замуж.
З’ява 5
Куторга, размаўляючы сам з сабой, узважвае усе плюсы і мінусы свайго становішча, калі займее маладую прыгожую жонку.
З’ява 6
Куторга прызнаецца Марысі ў каханні. Гаворыць дзяўчыне кампліменты і цалуе ручкі. Марыся на заляцанні старога шляхціца гаворыць, што думае толькі пра Грышку. Куторга пагражае Марысі, калі яна не пойдзе за яго, то будзе сведчыць супраць Пратасавіцкага, Марысінага бацькі. Хваліцца, што дакажа асэсару так, як яму трэба.
З’ява 7
Пахвальбу Куторгі чуюць Кручкоў і Пісулькін. Кручкоў за згоду «крыва прысягнуць» загадвае арыштаваць Куторгу.
З’ява 8
Кручкоў пытаецца ў Марысі, ці кахае яна Грышку Ліпскага. Дзяўчына сарамліва адказвае і просіць прыстава скончыць «дзела няшчаснае паміж нашымі бацькамі не пасудоваму, а па хрысціянскаму абычаю: пагадзіце іх з сабою, — няхай больш не індычацца, ды прымусьце, каб яны нас з Грышкам злучылі». Кручкоў абяцае ўсё зрабіць як трэба і загадвае дзесяцкаму клікаць шляхту на суд, перад гэтым асцярожна спакаваць у фурманку іх падарункі.
З’ява 9
… Кручкоў. Тише! (Куліна са страху адыходзіць ад стала ды хаваецца за мужа; Кручкоў, трымаючы паперу, устае ды, не пазіраючы на шляхту, гаворыць.) По указу Пинского земского суда от 23 мая сего года за № 2312 прибыл я в околицу для расследования уголовного дела о побоях, нанесенных Тихоном Протосовицким Ивану Тюхаю-Липскому… Ліпскі, маеш сведкаў?
Ліпскі. Маю, найяснейшая карона.
Кручкоў. Пусть выступят вперед! (Трое шляхтаў выходзяць наперад.) Пратасавіцкі, за што ты яго біў?
Ціхон. Дык ён жа назваў мяне мужыком, — хрэн яму ў вочы!
Кручкоў. Маеш сведкаў?
Ціхон. Маю, Куторгу.
Кручкоў. Яго няможна ставіць, — ён пад судом (Абярнуушыся да сведкаў Ліпскага.) Вы бачылі, як Пратасавіцкі біў Ліпскага?
Тры сведкі. (Боязна кланяючыся.) Бачылі, найяснейшая карона!
Кручкоў. (Абярнуўшыся да іншай шляхты.) А вы бачылі?
Усе іншыя. Не, не бачылі, найяснейшая карона!
Кручкоу. Ну, дык добра! Следство кончано, цяпер будзе суд, а науперад: по указу всемилостивейшей государыни Елисаветы Петровны 49 апреля 1893 года и всемилостивейшей Екатерины Великой от 23 сентября 1903 года, а равномерно в смысле Статута литовского раздела 8-го, параграфа 193-го, коим назначается в пользу суда от тяжущихся гривны. Обжалованный Протасовицкий имеет зараз же уплотить пошлин 20, прогонных 16 и на канцелярию 10 рублев. Жалующийся Липский в половине того, сведкі, каторые бачылі драку, а не баранілі, — по 9-ці рублев, а вся прочая шляхта, што не бачыла дракі, за тое, што не бачыла, — па 3-ры рублі. Плаціце!..
Па дэкрэту Пратасавіцкаму і Ліпскаму, шляхце, якая бачыла бойку і не бараніла, якая не бачыла і таму не магла бараніць, назначалася пакаранне розгамі і грашовы штраф.
Шляхта адкупляецца ад ганебнага пакарання. Кручкоў прымушае памірыцца Ліпскага з Пратасавіцкім і зрабіць заручыны Грышкі з Марысяй. Загадвае прывесці Куторгу.
З’ява 10
Куторга даведваецца, што Марыся і Грышка заручаны, Дзякуе Кручкову за адкрыццё — «На тое бог даў людзям язык, каб умець маўчаць».
Кручкоў загадвае падаваць коней. Адводзіць убок сп’янелага Альпенскага і гаворыць, што Статкевіч усумніўся ў яго, Альпенскага, шляхетнасці. Тое ж самае Кручкоў гаворыць і Статкевічу. Пачынаецца бойка. Ліпскі звяртацца да Кручкова з просьбай разняць шляхціцаў. Той раіць звяртацца ў суд, тады ен прыедзе на следства.
Перейти к контенту
Сатыру п’есы «Пінская шляхта» Дунін — Марцінкевіч вызначыў як фарс-вадэвіль. Бытавы канфлікт апісаны ў п’есе становіцца сацыяльным.
Сатыра высмейвае царскі суд, бо людзі якія павінны строга саблюдаць закон і прытрымлівацца правілам пачынаюць першымі нарушаць іх. Народ бачыць гэта і разумее, што чыноўнікі выкарыстоўваюць закон дзеля сябе і сваіх інтарэсаў.
П’еса распісана прыказкамі людзей, з якіх відаць чалавечая праўда. Дунін – Марцінкевіч сатырычнымі фарбамі малюе і сам вобраз шляхты – Івана Ліпскага і Ціхона Пратасавіцкага.Яны нічым не адрозніваюцца ад простых сялян, але лічаць вялікай абразай калі чуюць, што іх называюць мужыкамі.Пратасавацкі любіць бароніць у стораны кулакамі.
Аднак сам пісьменнік сатырай высмейвае правінцыяльную шляхту.
Гэты твор таксама можна назваць сатырычнай камедыяй, бо ў ім раскрыты смелае і вострае адкрыццё адмоўных з’яў, раскрываюцца чалавечыя характары і здольнасці людзей.
— Каждое утро назначай себе все, что ты должен
сделать в течение дня, и исполняй все назначенное.
— Спи как можно меньше.
— Все телесные неприятности переноси, не выражая их наружно.
— Ежели ты начал какое бы то ни было дело, то не бросай его, не окончив.
— Не заботься об одобрении людей, которых ты или не знаешь, или презираешь.
— Повторяй вечером все то, что ты узнал в продолжение дня. Каждую неделю,
каждый месяц и каждый год экзаменуй себя во всем том, чем занимался, ежели же
найдешь, что забыл, то начинай сначала.
— Не переменяй образа жизни, ежели бы даже ты сделался в десять раз богаче.
— Не позволяй себе расходов, делаемых для тщеславия.
— Всякое приращение к твоему имению употребляй не для себя, а для общества.
— Придумывай себе как можно больше занятий.
— Не требуй помощников в том деле, которое ты можешь кончить один.
— Чем хуже положение, тем более усиливай деятельность.
— Довольствуйся настоящим.
— Ищи случаев сделать добро.
— Стараться сделать приятной жизнь людей, связанных с тобой.
Увага!!! Невялікія апавяданні і вершы пададзены ў поўным варыянце.
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч — Пінская шляхта
Пінская шляхта — гэта гарэзлівая, смешная і, адначасова, вельмі пазнавальная гісторыя на тэму жыцця мясцовай беларускай шляхты. У ёй апавядаецца пра фанаберыстых і пыхлівых дробных шляхцюкоў, якія па свайму матэрыяльнаму становішчу і ладу жыцця, не на шмат адрозніваюцца ад сялян. Але, нягледзячы на тое, яны для сябе лічаць найвялікшай абразай, калі іх хтосьці называе «мужыкамі». І пры ўсёй іх фанаберыстасці яны баяцца начальства, тых хто мае над імі ўладу.
У сваёй п’есе Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч высьмейвае царскі суд, бюракратызм і хабарніцтва чыноўнікаў, якія самі ж і парушаюць усе магчымыя законы, якія яны прадстаўляюць, і выносяць абсурдныя прыгаворы.
Дзеянне адбываецца ў ваколіцы О… паміж балотаў, у глушы Пінскага павета, дзе ўсе лічаць сябе шляхціцамі. Марыся кахае Грышку, сына Івана Ліпскага, яны хочуць прасіць бацькоў ладзіць вяселле. Яе бацька Ціхон Пратасавіцкі супраць, бо яна «дзіця горкае». А Харытон Куторга змог бацькоў «адурманіць» – вызваўся на судзе сведчыць, што біў Ліпскі, а Пратасавіцкі абараняўся. А за гэта яму – Марысю. (Іван Цюхай-Ліпскі падаў у суд, што Пратасавіцкі яго «адлупсаваў»; а Ліпскі назваў Пратасавіцкага «мужыком»). Марыся кажа Куторгу, што яму «трэба перастаць думаць пра дзяўчат, а маліцца Богу, каб даў спасенне». І нашто ёй стары. А Куторга – што яе бацька дараваў руку за сведчанне на судзе.
На разгляд справы прыязджае станавы прыстаў Кручкоў з пісарам Пісулькіным і падслухваюць размову Марысі з Куторгай. Усім назначаны штрафы і па 15-25 лоз на голай зямлі, хто біўся, хто не біўся, і хто відзеў і не разняў. Кручкоў за хабар (прынеслі Грышка і Ціхон) адмяняе дэкрэт і гаворыць каб памірылісь і пажанілі дзяцей. Усе згодны і п’юць за маладых – Грышку і Марысю.
Напіўшысь, Кручкоў кажа Цімоху Альпенскаму, што Базыль Статкевіч казаў пра яго, што ён не шляхціч. А Статкевічу Кручкоў сказаў, што Альпенскі назваў яго мужыком. Уваходзіць Ліпскі і кажа Кручкову што шляхта напілася і пачала біцца, трэба разняць. Кручкоў: «Няхай у суд падаюць, тагды прыеду…» Выходзяць з Пісулькіным. Усе (хто не б’ецца) крычаць: «Віват, найяснейшая карона!». Канец.
Похожие статьи:
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч → Мастацкія асаблівасці п’есы «Пінская шляхта»
Сачыненні → Крытыка царскай судовай бюракратыі ў камедыі В. Дуніна-Марцінкевіча «Пінская шляхта»
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч → Творчасць Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч → Пінская шляхта (скарочана, па з’явах)
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч → Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч — Пінская шляхта
Гость:
Камедыя «Пінская шляхта» пісалася пасля адмены прыгоннага права і пасля паўстання 1863 года. Паўстанне закончылася паражэннем, і ў краіне наступілі часы жорсткай рэакцыі. Душылася любая дэмакратычная думка. Царская вярхушка, баючыся новага ўздыму прагрэсіўных сіл, была толькі тым і занята, што адсочвала любыя павевы бунтарства з мэтай назаўсёды вытравіць у людзей дух непакорнасці.
Гэты час прыйшоўся на руку царскім прыслугачам, чыноўніцтву і асабліва тым, хто прывык з усяго на свеце рабіць грошы, не звяртаючы ўвагу на тое, сумленным ці несумленным шляхам гэтыя грошы зароблены.
Менавіта гэта — бессаромныя паводзіны царскай судовай бюракратыі — імкнуўся паказаць у сваім творы В. Дунін-Марцінкевіч.
Царскі суд і законнасць паўстаюць перад намі ў вобразе станавога прыстава Кручкова і яго памочніка Пісулькіна, якія прыязджаюць у мястэчка для разборкі сваркі паміж двума шляхцічамі. Першае, што адразу кідаецца ў вочы пры знаёмстве з Кручковым, — яго неадольная цяга да чужой кішэні. Яшчэ не пачаўшы «разбірацельства», Кручкоў ужо загадвае шляхце несці хабар: «Няхай аддадуць хурману, ды спакуйце там харашэнька ў возе». За час, што цягнулася «разбірацельства», Кручкоў выцягнуў са сваіх падсудных усё, што толькі мог. Загады даваць хабар гучалі з яго вуснаў часцей, чым якія іншыя словы.
Кручкоў — чалавек хітры. Акрамя таго, ён добра ведае псіхалогію сваіх кліентаў — Пратасавіцкага, Цюхай-Ліпскага і падобных да іх шляхцічаў. Яны гатовы будуць аддаць усё, што маюць, абы толькі не быць бітымі лазой. Але і гэта для іх не самая страшная абраза. Самае абразлівае, лічаць Пратасавіцкі і Цюхай-Ліпскі,- быць бітымі не на дыване, як таго заслугоўваюць сапраўдныя шляхцічы, а на голай зямлі.
Нахабства — вось яшчэ адна з асноўных рыс Кручкова. Карыстаючыся цемнатой, забітасцю, абмежаванасцю і запалоханасцю мясцовай шляхты, ён гаварыў розную бязглуздзіцу, абсалютна ўпэўнены ў тым, што ніхто нічога не заўважыць: «Па ўказу всеміласцівейшай гасударыні Елісаветы Пятроўны 49 апрэля 1893-га года і всеміласцівейшай Екацерыны Вялікай ад 23 сенцябра 1903-га года».
Паводзіны станавога прыстава — пародыя на царскае правасуддзе. Менавіта такія людзі — хабарнікі, злодзеі, хітруны — вяршылі правасуддзе. Гэта моцна хвалявала В. Дуніна-Марцінкевіча, і як пратэст была напісана камедыя «Пінская шляхта».
Лучший век пинской шляхты
XVI век. В городе продолжает править зять княжны Марии Федор с ее дочерью Еленой. Они заложили хорошую экономическую основу для развития города и края. Много земель, а Полесье в то время было мало заселено, раздают заслуженным людям. С их легкой руки 6 октября 1507 года дается грамота пинскому боярину Данилу Иртишевичу на земли и людей в деревнях Молодово, Поречье, Кротово, Полкотичи, Достоево. Его два сына Иван и Семен взяли фамилии по названиям деревень. Первый стал Достоевским, а второй Полкотицким. Никто тогда не предполагал, что потомок Ивана станет великим знатоком душ человеческих, разоблачителем бесов, имеющих до сегодняшнего дня нехорошую привычку совращать христианские души.
Не прост, но интересен путь этого рода на полесскую землю. Есть сведения, что в 1389 году некий Аслан Челебимурза ушел из Золотой Орды в Москву. Великий московский князь Дмитрий Донской крестил беглеца, дал ему фамилию Ртищев, женил на мавре Зотовне Житовой и отдал в услужение своему двоюродному брату князю Серпуховскому и Боровскому. Земли последнего были и в Литве возле Кременца (сейчас Украина). Его потомок в 1456 году уезжает в Литву, а еще позже уже следующий наследник Федор Иванович Ярославич получает от короля в подарок Пинск, куда и переселяется со своим слугой, боярином Данилой Ивановичем Иртишевичем.
Достоевский и Полкотицкие имели многочисленных потомков, занимали различные должности в Великом княжестве Литовском. Позже одна из ветвей Ивана возвратилась назад на Волынь и Подолье и в конце концов замкнула круг в России, а Полкотицкие остались на месте. Эта фамилия встречалась в метрических книгах еще в начале прошлого века возле Иванова. О татарском происхождении Достоевских говорит их родовой герб «Радван”, на котором видны полумесяц, шестиугольная звезда и два вооруженных татарина.
А Пинск жил своей жизнью. В 1523 году город переходит во владение королевы Боны, которая продолжает политику освоения края, активно заселяя малообжитые земли Полесья. На это указывают документы о возникновении в первой половине XVI века новых поселений. Угодья раздавались не только заслуженным людям, но и простым крестьянам. Типичный тому пример — семья некоего Полюха, выходца с Мозовии, получившего в 1526 году землю в Серниках Пинского повета (ныне Заречнянский район Украины). В 1537 году королева Бона за их трудолюбие и верность надает членам семьи шляхетское звание. Сегодня Полюховичи — наиболее распространенная фамилия на Пинщине.
Разраставшемуся населению нужна была для земледелия сухая земля. Дикая природа Полесья, хоть и очень богатая, уже не могла удовлетворить спрос на продукты питания. Бона, вероятно, первая властительница, которая подумала о мелиорации. Современные топографические карты доносят память об этом до наших дней. По восточной окраине города Кобрина в Днепро-Бугский канал идет канал Боны. К этому же времени относится се попытка осушить болота южнее Кобрина. Есть сведения, что по ее же указанию сделан еще один канал — от Пинского замка до деревни Стытычево (в 5 километрах от Пинска) к своему хозяйственному двору. Правда, его предназначение, может быть, было больше транспортное. Канал существует до сих пор.
И еще справка о пинской шляхте. Исследователь ее традиций в 20 — 30-х годах текущего столетия Роман Горошкевич делит пинскую шляхту по происхождению на три группы: шляхту местную — например, Литвиновичи, Горегляды, Шоломицкие, Качановские, пришлую — Рамульты, Богатко, Карповичи, татарского происхождения — Бут-Гусаимы, Каллауры, Орды.
В 1793 году Полесье, его шляхту встретило большое несчастье, связанное со вторым разделом Речи Посполитой. Земли эти отошли к Российской империи. Значительная часть шляхты была лишена прав, приблизилась к положению государственных крестьян. 125 лет, с 1793 по 1918 года, звание пинской шляхты было преследуемо.
Население пинского Полесья, шляхта в том числе, принимали активное участие в освободительной борьбе за свою независимость в восстаниях 1830 — 1831 годов и в 1863 году. Многие были сосланы в Сибирь, не всем было суждено вернуться обратно на Пинщину.
Недолгим был и период возрождения шляхетских традиций в нашем столетии. К началу сентября 1939 года на пинском Полесье в поветах Пинском, Луненецком и Столинском проживало около 35 тысяч человек (114 фамилий) потомков пинской шляхты. Заселяли они 170 деревень и хуторов. Больше всего селилось в Пинском повете (около 20.000 душ в 81 деревне), в Лунинецком повете (около 5.000 душ в 48 деревнях), в повете Столинском (около 10.000 душ в 40 деревнях)./
Новое на сайте
Последние изменения
Самое популярное
Рекомендуем
Цiхан Пратасаiцкi i Iван Лiпскi -людзi духоуна аблiнаваныя. Яны нецiкавыя i як чалавечыя iндывiдуальнасцi. У iх характарыстыках падкрэслена адно: яны упарта трымаюцца за шляхецтва, нават ставяць пад пагрозу шчасце сваiх дзяцей Грышкi i Марысi. Больш разнабакова паказаны Харытон Куторга. Гэта бывалы, нават «пiсьменны чалавек». Ён не паузбалены пачуцця гумару, досцiпу. Куторга выдае сябе за чалавека свецкага з далiкатнымi манерамi. Ён пры сустрэчы з жанчынамi цалуе iм ручкi, умее спяваць любоуныя рамансы, хiтрэйшы за астатнiх. Маючы 60-i гадовы, ён сватаецца да 17-гадовай Марысi, згаджаецца нават «крыва прысягнуць” супраць Лiпскага, каб Пратасавiцкiя аддалi за яго дачку. Але стары залетнiк трапляе у недарэчнае становiшча. Яго заляцаннi з пагардай адхiляе Марыся.
Кручкоу, якi прыязджае на разгляд справы Лiпскага i Пратасавiцкага, паводзiць сабе нахабным чынам, дзейнiчае ад iмя „найяснейшай кароны“, увесь час спасылаючыся на „усемiлайсцiвейшыя царскiя указы“. Паводзiны Кручкова сярод шляхты — з’едлiвая пародыя на правасуддзе. Не паспеу ён пачаць „разбiрацельства“, а ужо гучыць яго загад, каб шляхта несла хабар. Кручкоу добра ведае натуру цемнай шляхты i упэунены, што кожны вытрасе кашалёк, каб не быць бiтым лазой. Нахабству i цынiзму Кручкова няма межау. Ён так вольна адчувае сябе сярод цемнай, запалоханай яго прыгаворамi i штрафамi шляхты што не лiчыць патрэбным захоуваць нават знешнюю форму правасуддзя. Ён аб’яуляе вiнаватым тых, хто нi якiх адносiн да справы не мае.
У знешнiм аблiччы Кручкова вiдаць камiчнае завастрэнне. Аутар звяртае увагу на яго доугiя вусы. Кручкоу — вобраз гратэскавы. У iм сабрана самае характэрнае для царскага чыноунiцтва. Марцiнкевiч сiмпатызуе асобным прадстаунiкам шляхты — якiя менш „хварэюць на шляхецтва“. Гэта Грышка i Марыся. Вышэй за усе яны ставяць свае шчасце, свае пачуццi. Грышка i Марыся – станоучыя героi камедыi. Яны пратэстуюць супраць устарэлых поглядау i звычаяу. Маладыя людзi успрымаюць недарэчнасць старых саслоуных традыцый не столькi разумам колькi сэрцам. Яны яшчэ не узнiмаюцца да усвядомленага пратэсту супраць аджыушых форм жыцця. Свае шчасце хочуць уладзiць з дапамогай станавого прыстава якога задобрываюць хабарам.
Мова персанажа п’есы вельмi разнастайная. Напрыклад, мова Кручкрва не звычайная таму, што ён карыстаецца выразамi, запазычанымi з судовых дакументау: „лiчнасць падвергнецца апаснасцi“, „гэта угалоунае прыступленне, Сiбiрам пахне” i г. д. У мове Куторгi нямала трапных выказванняу, ён часта ужывае народныя прыказкi i прымаукi: “не цяпер, то у чацвер», «як чорта з балота», «даганяючы не нацалуешся». Цiхан Пратасавiцкi, дык той зусiм грубым чалавекам здаецца, калi гаворыць свае любiмыя словы: «хрэн табе у вочы», «чортау сына” (пра Грiшку), „сабака” (пра Лiпскага). Разам з тым, мова шляхты вельмi багатая на вострыя i дасцiпныя народныя вобразы: “здаровы, як рыжыкi баровы». Праз мову драматург перадае iх характары i настрой. Калi узлаваны i занiжаны прыездам Кручкова Пратасавiцкi пачынае гаварыць са сваёй жонкай цi дачкой, то мова яго становiцца грубай i рэзкай, але яна становiцца лаготнай i льсцiвай, калi яму даводзiцца гаварыць з «найяснейшай каронай” Кручковым. А з такiмi „далiкатнымi людзьмi“, як Куторга, Пратасавiцкi стараецца гаварыць шляхецкай далiкатнай мовай, якой, на яго думку, належыць гаварыць людзям шляхетскага стану.