Сочинение про салавата юлаева на башкирском языке 6 класс кратко

                   Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы

                    Благовар районы Таң урта дөйөм белем биреү мәктәбе

                    Салауат тураһында уйланыуҙар.

                          (Салауат Юлаевтың 260 йыллыҡ юбилейына бағышланған инша)

Башҡарыусы: 6-сы класс уҡыусыһы Йәнгирова Динара

Етәксеһе: башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы Хәмиҙуллина Земфира Кинйәбай ҡыҙы.

Салауат…Был исемде йөрөтөүсе ир-аттар байтаҡ.Араларында дан-шөһрәткә күмелгәндәр ҙә,ир ҡорона етмәгән малайҙар ҙа бар.Йырсы  Фәтхетдинов,композитор Низаметдинов,ғалим Ғәлин, мөхәррир Кәримов һ.б.Ләкин кемдән генә һорама,барыһы ла ғорурлыҡ кисерә исеменән,барыһын да ошо уртаҡ исем берләштерә,сөнки улар бит башҡорт халҡының милли батыры Салауат Юлаев исемен йөрөтә.

Кем һуң ул Салауат Юлаев? Беҙҙең өсөн ул иң беренсе  батыр,беҙҙең ғорурлығыбыҙ, Башҡортостаныбыҙҙың йөҙө.Ҡайҙа ғына барһаҡ та,”Башҡортостандан” тигәс тә,Салауат Юлаев,тиҙәр.Был ғорурлыҡ түгелме ни?Ысынлап та,халыҡ уны хөрмәтләп, бер ҡалаһына, районына, проспектына, хоккей командаһына уның исемен биргән.Өфө ҡалаһында бынамын тигән һәйкәл ҡуйылған.Халҡым тиеп, үҙенең ғүмерен биргән, язалағанда ла баш эймәгән,бирешмәгән,көслө баһадир булған беҙҙең Салауатыбыҙ.Нисә быуын алмашынһа ла,күпме йылдар үтһә лә,егеттәр унан үрнәк алалар,уның батырлығына һоҡланалар,ауыр саҡтарында уны иҫкә төшөрөп, сабыр, ныҡлы булалар. Нисә быуын яҙыусылары, шағирҙары,  драматургтары, рәссамдары уны данлап әҫәрҙәр ижад итәләр.Нисә роман, драма, шиғыр, йырҙар бар.Уларҙы уҡыған һайын, үҙеңдә көс тояһың, сәхнәлә уның ролен булдырыусы артистарға көнләшеп ҡарайһың,һоҡланаһың.Кинофильмын яратып ҡарайбыҙ.Салауатты ла тап ошо кинофильмда Салауат ролен башҡарған Арслан Мөбәрәков кеүек итеп күҙ алдына килтерәм.Уның һымаҡ бәләкәй буйлы,мыҡты кәүҙәле,ҡыйыу,етди,кәрәк саҡта шаян булғандыр,тип уйлайым.Ат өҫтөндә оҫта йөрөгән,уҡтан мәргән атҡан,ҡурайҙа өҙҙөрөп уйнаған,дәртле йырлаған,уҡымышлы,аҡыллы,ата-әсәһенә ихтирамлы,нескә күңелле,хискә бай бәһлеүән булған ул,минеңсә.Тормошто,тәбиғәтте яратҡан.Шунлыҡтан ул шағир булғандыр ҙа.

Быйыл йәмле йәй айҙарында Салауат Юлай улының тыуыуына  260 йыл тула.Йылдағыса,гөрләтеп “Салауат йыйыны” үтер. Салауат кеүек  батыр,көслө егеттәр, сая ҡыҙҙар көс һынашыр.Уның ғүмере өҙөлгән урынға Башҡортостан ерендә үҫкән сәскәләр һалыныр,ҡурай моңо яңғырар.Юҡ, ул үлмәгән,ул үлмәҫ,мәңге йәшәр беҙҙең күңелдәрҙә.

Источник

Был мәҡәлә һайланған мәҡәләләр исемлегенә керә

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте

Салауат Юлаев
Салават Юлаев - panoramio.jpg
Тыуған көнө

16 июнь 1754

Тыуған урыны

Рәсәй империяһы, Ырымбур губернаһы,
Өфө провинцияһы Себер даруғаһы Шайтан-Көҙәй улусы Тәкәй ауылы (хәҙерге Башҡортостан Республикаһы Салауат районы)

Вафат булған көнө

26 сентябрь 1800 (46 йәш)

Вафат булған урыны

Рәсәй империяһы, Эстляндия губернаһы, Балтик Порты (хәҙерге Эстония)

Подданлығы

Рәсәй империяһы Рәсәй империяһы

Атаһы

Юлай Аҙналин

Commons-logo.svg Салауат Юлаев Викимилектә

Шаблон: просмотр • обсуждение • править

Салауат Юлаев (Салауат Юлай улы) (16 июнь 1754 йыл[1] — 26 сентябрь 1800 йыл) — башҡорт халҡының милли батыры, шағир-импровизатор, 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы етәкселәренең береһе. Салауат районының почетлы гражданы[2].

Биографияһы

Үҫмер йылдары

1754[1][3] йылдың 16 июнендә[4] Ырымбур губернаһы Өфө провинцияһы Себер даруғаһы Шайтан-Көҙәй улусының (хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Салауат районы) Тәкәй[5] ауылында тыуған.

Атаһы Юлай Аҙналин 1720 йылда Шайтан-Көҙәй улусы старшинаһы булып китә һәм үҙенең ғәҙеллеге менән Башҡортостан халҡы араһында ихтирам яулай. Атаһы улы Салауатҡа яҡшы белем һәм тәрбиә бирә, ул төрки һәм рус телдәрендә уҡырға һәм яҙырға өйрәнгән. Салауат Юлаевтың әсәһе тураһында документаль мәғлүмәттәр һаҡланмаған, ә фольклор сығанаҡтарында уның белемле ҡатын булыуы әйтелә, һәм ҡайһы бер материалдар буйынса уның исеме Аҙнабикә була[6].

Көслө, ҡурҡыу белмәгән 14 йәшлек үҫмерҙең айыу менән көрәшеп, ябай бысаҡ ярҙамында ғына еңеп сыға алыуын риүәйәттәр һәм халыҡ йырҙары бәйән итә. Ул йәштәштәре араһында әйҙәүсе башлыҡ булараҡ билдәле. Тартып алынған көҙәй ырыуы ерендә урынлашҡан Эҫем (Сим) заводын беренсе тапҡыр, йәштәштәре менән үҫмер сағында, туҙҙыра һәм яндыра. Салауат Ҡөрьәнде һәм шәриғәтте лә яҡшы белгән, сәсән Байыҡ Айҙар менән осрашҡан[7]. Батыр шулай уҡ йырсы-импровизатор һәм ҡурайсы ла булған[8].

1771—1773 йылдарҙа Юлай Аҙналин Польша конфедераттарына ҡаршы һуғышта ҡатнаша һәм күрһәткән батырлыҡтары өсөн кесе хәрби байраҡ менән бүләкләнә. Атаһы хәрби походтарҙа булған саҡта старшина вазифаһын Салауат үҙе башҡара[9].

Һуғышта ҡатнашыуы

1773 йылдың 17 сентябрендә императрица Екатерина II ҡаршы Ырымбур губернаһында Емельян Пугачёв етәкселегендә Крәҫтиәндәр һуғышы тоҡана. Ихтилалды, «Пётр III» исемен ҡулланып, казак атаманы Емельян Пугачёв етәкләй. 1773 йылдың 10 ноябрендә ихтилалсыларға Салауат Юлаев етәкселегендә бер төркөм башҡорт яугирҙәре килеп ҡушыла. Салауат Юлаев ноябрь — декабрь айҙарында Ырымбур ҡалаһы янында һәм Ырымбур сик һыҙығында алыштарҙа, шул иҫәптән Ильин ҡәлғәһен алыуҙа ҡатнаша һәм яралана. Ырымбур ҡәлғәһе тирәһендәге яуҙарҙа күрһәткән ҡаһарманлығы һәм һуғыш оҫталығы өсөн Салауатҡа «Пётр III» исеменән полковник дәрәжәһе бирелә[9].

1774 йылдың ғинуар — мартында Пермь провинцияһының көньяғында һәм Өфө провинцияһының төньяғында Салауат Юлаев ихтилал етәкселәренең береһе була. Уның ғәскәрендә 4 меңдән ашыу төрлө милләттәге кеше була, Салауаттың поход канцелярияһы ихтилалсылар биләгән төбәктәрҙә мөһим хәрби һәм граждандар идараһы органы булып торған. Канцелярия мөрәжәғәтнамәләр һәм фармандар төҙөгән, суд эштәрен дә башҡарған. 1774 йылдың 12 ғинуарында Салауаттың отряды Пермь провинцияһының Красноуфимск ҡәлғәһен һуғышһыҙ ала, 18—25 ғинуарҙа Көңгөр ҡалаһын ҡамай. 19 февралдә Красноуфимск ҡәлғәһе эргәһендә секунд-майор Д. О. Гагрин, 3 һәм 10 мартта — Ҡазан губернаһының Сарапул ҡалаһы эргәһендә подполковник А. Ф. Обернибесов, 14 һәм 17 мартта Красноуфимск ҡәлғәһе һәм Себер даруғаһының Һыҙғы улусы Боғалыш[10] ауылы янында секунд-майор А. В. Папава етәкселегендәге император ғәскәрҙәренә ҡаршы алыштарҙа ҡатнаша[11].

Салауат Юлаев фармандарының береһе.

Апрель — майҙа Салауат Юлаев Өфө провинцияһы халҡын ихтилалсыларҙың Магнит ҡәлғәһенә[12] етеп килеүсе Төп ғәскәренә мобилизациялай, уны аҡса, аҙыҡ-түлек һәм кәрәк-яраҡ менән тәьмин итә. 6 һәм 8 майҙа Салауаттың 4 меңлек отряды Үрге Эҫем заводы янында, 31 майҙа Себер даруғаһы Әйле улусының Әйле пристане[13] янында И. И. Михельсон етәкселегендәге хөкүмәт ғәскәрҙәре менән һуғыша[11].

2 июндә Салауат Юлаевтың отряды Е. И. Пугачёвтың Төп ғәскәрҙәренә ҡушыла[14]. Себер даруғаһының Тырнаҡлы улусы 3 июндә Үрге Ҡыйғы һәм 5 июндә — Уразмәт ауылдары эргәһендә, 11 июндә — Әшит ҡәлғәһе[15] янында Пугачёвтың Төп ғәскәре составында А. В. Папава етәкселегендәге хөкүмәт ғәскәрҙәренә ҡаршы алыштарҙа, 18—20 июндә Уҫыны алыуҙа ҡатнаша. Уҫыға юлланған саҡта Салауат Юлаевтың отряды Бөрө ҡалаһын ала[16]. 5 июндә «Пётр III» Пугачёв Салауат Юлаевҡа бригадир (генерал) дәрәжәһен бирә[17]. Уҫы ҡәлғәһен алған ваҡытта батыр өсөнсө тапҡыр яралана[9].

Июль — ноябрь айҙарында Салауат Юлаев Башҡортостанда баш күтәреүселәр хәрәкәте менән етәкселек итә. Кама буйҙарынан алып Ҡытау йылғаһы заводтарына тиклем барған һуғыштарҙа ҡатнаша. Август айында Өфө ҡәлғәһе ҡамауға алына: төньяҡтан Салауат Юлаев төркөмө, көньяҡтан — Ҡасҡын Һамаров, көньяҡ-көнбайыштан — Ҡәнзәфәр Усаев, төньяҡ-көнсығыштан — Туҡтамыш Ишбулатов төркөмдәре ҡамауҙа тора. Батырҙың отряды Ҡытау-Ивановск заводын ҡамауға ала. Сентябрь башында Ағиҙел һәм Буй йылғалары араһында Салауат Юлаев премьер-майор И. Г. Штерич етәкселегендәге хәрби көстәр менән һуғыша: 4 сентябрҙә Ҡазан даруғаһы Йәлдәк улусы Иваново[18] ауылы янындағы алышта ҡатнаша[11].

Баш күтәреүселәрҙең Төп ғәскәре ҡыйратылып, Емельян Пугачёв ҡулға алынғандан һуң да Салауат Юлаев көрәште дауам итә, һәм уның отрядтары 18 сентябрҙә Ҡазан даруғаһы Йәлдәк улусы Тимошкино ауылы, 22 сентябрҙә Себер даруғаһының Ҡыр-Танып улусы Нөркә[19] ауылы янында подполковник И. К. Рылеев ғәскәрҙәренә ҡаршы һуғыша. Хөкүмәт ғәскәрҙәре командующийы П. И. Панин башҡорттарҙан ҡорал һалырға, Салауатты һәм уның атаһы Юлайҙы тотоп биреүҙе талап итә. Ә йәшерен комиссия башлығы генерал П. С. Потёмкин Салауат Юлаевтың үҙенә мөрәжәғәт итә: «Покайся, познай вину свою и приди с повиновением»[20].

Даими хәрби әҙерлек үткән ғәскәрҙәргә ҡаршы көрәш алып барыуы еңел булмай. Теүәл 1 йыл 15 көн дауам иткән һуғыш юлында, Салауат Юлаев 28 хәрби алышта ҡатнаша. 20 ноябрҙә Ҡытау-Ивановск заводы янында батырҙың отряды һуңғы тапҡыр хөкүмәт ғәскәрҙәре менән алыша.

Салауат Юлаев алыштарының исемлеге

Салауат Юлаев 1774 йылдың 25 ноябрендә генерал-майор Ф. Ю. Фрейман командаһы тарафынан ҡулға алына. Салауат Юлаев, атаһы Юлай Аҙналин, арҡаҙашы Иван Зарубин-Чика Өфө ҡәлғәһенең зинданында ябып тотола. Сенаттың Йәшерен экспедицияһы һәм Ырымбур губернаторы И. А. Рейнсдорптың тикшереү, һорау алыу, язалау, хөкөм итеү эштәре Өфөлә, Ҡазанда, Мәскәүҙә 339 көн дауамында алып барыла. Хөкөм ителгәндән һуң Салауат Юлаевты, атаһы Юлай Аҙналинды Ырымбурға, Өфөгә һәм башҡа көсөргәнешле алыш барған урындарға алып барып язаға тарттыралар. Һәр урында 175 тапҡыр ҡамсы менән һуҡтырылғандан һуң, уларҙың танау япраҡтарын йырталар, маңлайына һәм яңаҡтарына «З» («злодей» — «енәйәтсе»), «Б» («бунтовщик» — «боласы»), «И» («изменник» — «хыянатсы») тамғалары баҫыла[11].

Тотҡонда

1775 йылдың 2 ноябрендә Салауат Юлаев, атаһы Юлай Аҙналин менән бергә, Балтик Портына[22] (1762 йылға тиклем Рогервик ҡәлғәһе) мәңгелеккә һөргөнгә ебәрелә. Юлдары Өфөлә башлана һәм Минзәлә — Ҡазан — Түбәнге Новгород — Мәскәү — Тверь — Бөйөк Новгород — Ревель аша үтеп, Балтик Портында тамамлана.

Салауат Юлаев 1800 йылдың 8 октябрендә (иҫкесә 26 сентябргә тура килә) һөргөндә Балтик диңгеҙе буйындағы Рогервик ҡәлғәһендә (хәҙерге Эстонияның Палдиски ҡалаһы) вафат була.

Ғаиләһе

Салауат Юлаев иртә өйләнгән. Мосолман ғөрөф-ғәҙәттәренә ярашлы, уның өс ҡатыны һәм 1775 йылға ҡарата ике улы һәм ике (йәки өс) ҡыҙы булған[9]. Ҡайһы бер сығанаҡтарҙа ул һәләк булған ағаларының ҡатындарына өйләнгән тип билдәләнә.

1774 йылдың көҙөндә, Салауат Юлаев ҡулға алынмаҫ элек үк, карателдәр батырҙың ҡатындарын һәм балаларын аманат рәүешендә Өфөгә килтергәндәр, Пугачев ихтилалын баҫтырыуҙа ҡатнашҡан генерал-майор Ф. Ю. Фрейманда Салауаттың улы, ә ҡала коменданты полковник С. С. Мясоедовта уның бер ҡатыны һәм икенсе улы булыуы билдәле[23].

Салауат Юлаев ғаиләһенең ҡанунһыҙ рәүештә ҡулға алыныуына протест белдергән: «Такого ж указа, чтоб от лишенных жизни семейства отбирать, действительно нет». Ул туғандарынан һәм дуҫтарынан ҡатындарын һәм балаларын азат итеүҙе юллап губерна канцелярияһына мөрәжәғәт итергә, был да ярҙам итмәһә, Сенатҡа яҙыуҙарын һораған: «чтоб государевые рабы у подчиненных во услужении не были». Ғаиләһенең артабанғы яҙмышы билдәһеҙ.

Халыҡ хәтерендә батырҙың тоҡомдары тураһында бихисап легендалар һаҡланып ҡалған. Был хаҡта Салауат Юлаевтың биографы В. Сидоров «Был героем Салават» тигән китабында бәйән итә. Имеш, Дыуан районы Вознесенка тигән ауылда Екатерина Михайловна тигән ҡатындан улы булған. Ҡатын үлеп ҡалғас, был баланы Салауат кемгәлер тапшырғанмы, әллә урманда ҡалдырырға мәжбүр булып, шунда уҡ тапҡандармы тигән хәбәрҙәр төрлө вариантта йәшәп килгән. Улы, ихтилалдан һуң 14 йыл үткәс, әсәһе яғынан олаталарына атаһы тураһында белешергә килгән имеш, әммә был хаҡта власть әһелдәренә хәбәр иткәндәр ҙә, уны йәшергәндәр, артабан ҡайҙа киткәне билдәһеҙ, тигән хәбәрҙәр ҙә яҙып алынған.

Икенсе бер риүәйәттә Салауаттың улы баһадир булып буй еткереп, икенсе Әй улусының кантон начальнигы булған, становой приставтарҙы ҡамсылаған, бер ниҙән дә ҡурҡмаған тип бәйән ителә.

Риүәйәттәр Салауаттың тоҡомдарын иң яҡшы сифаттар менән һүрәтләй: бер бүләһе, имеш, бик шәп йырсы булған, икенселәре ҡарт олаталары кеүек һөңгө тотоп ҡына айыу ауларға йөрөгән [24].

Ижады

Салауат Юлаевтың яҙма рәүештә һәм телдән һаҡланған 500 юл самаһы шиғри мираҫы беҙҙең көндәргә килеп еткән[11].

Салауат Юлаевтың 5 шиғырын тәүге тапҡыр рус телендә Ф. Д. Нефёдов «Салауат, башҡорт батыры» («Салават, башкирский батыр»; 1880) тигән очергында баҫтырып сығара. Шағирҙың тағы ла 7 шиғыры Р. Г. Игнатьевтың «Башҡорттарҙың Пугачёв ихтилалы алдынан хәрәкәте; Башҡорт Салауат Юлаев, Пугачёв бригадиры, йырсы һәм импровизатор» («Движение башкир перед пугачёвским бунтом; Башкир Салават Юлаев, пугачёвский бригадир, певец и импровизатор»; 1893) исемле хеҙмәтендә донъя күрә. Рәсәй империяһы осоронда Салауат Юлаевтың шиғырҙары барлығы дүрт тапҡыр баҫылып сыға[25].

Топонимика

Башҡортостандың бер нисә районында Салауат тип аталған географик объекттар бар.

Салауат Юлаев тыуған Тәкәй йәйләүен әле лә Салауат йәйләүе тип йөрөтәләр. Был урында, Һары Ҡондоҙ йылғаһы менән Ҡондоҙтамаҡ йылғаһы ҡушылған ерҙә, иҫ киткес матур тәбиғәт. Ауыл халҡы уны «Оло төбәк» тип йөрөтә. Йәй тау битләүе хуш еҫле сәскәләр менән ҡаплана. Тәкәй йәйләүе аша Һары Ҡондоҙ йылғаһы ағып ята. Заманында мул һыулы йылға булған. Унда ҡондоҙҙар бик күпләп үрсегән. Ул дәүерҙә ҡиммәтле тиреле йәнлектәргә һунар итеү башҡорттарҙың төп кәсебе булып һаналған. Өҫ-баш кейемдәре лә ҡондоҙ тиреһенән булған (Халыҡтың ауыҙ-тел ижадынан).

Хәтер

Р. У. Ишбулатов. Һынмаған рух, 1966 йыл

Салауат Юлаевҡа башҡорт халыҡ йыры «Салауат» һәм башҡа сәнғәт, әҙәбиәт һәм фольклор әҫәрҙәре арналған. Халыҡ хәтере уның үҙе һәм исеме менән бәйле бик күп иҫтәлекле тарихи урындарҙы һаҡлай. Батырҙың исеме башҡорт, рус, татар һәм башҡа милләт ғалимдары, яҙыусылары, шағирҙары, рәссамдары, скульпторҙары, композиторҙары әҫәрҙәрендә мәңгеләштерелгән.

Әҙәбиәттә

  • Рәсәйҙә тәүге тапҡыр Салауат Юлаевты А. С. Пушкин «Пугачёв тарихы» тигән романында телгә ала[25]. Батыр хаҡында тарихсылар, яҙыусылар В. Н. Витевский, Н. Гурвич, Н. Фирсов, В. Черемшанский, П. Юдин[26], Д. Мамин-Сибиряк, М. Лоссиевский, В. Зефиров, И. Казанцев, А. Алекторов, В. Филоненко, Ф. Нефёдов, Н. Дрягин, С. Руденко һәм башҡалар яҙалар.
  • П. Кудряшёв тарафынан рус теленә тәржемә ителгән халыҡ йырына А. Алябьев уның көйөн яҙып ала. С. Рыбаков һәм М. Солтанов батыр тураһындағы халыҡ йырҙарын баҫтырып сығаралар[25].
  • 1941 йылда Мәскәүҙә С. П. Злобиндың «Салауат Юлаев» тарихи романы нәшер ителә.
  • 1993 йылда Өфөлә Булат Рафиҡовтың «Эйәрләнгән ат» әҫәре сыға.
  • 1994 йылда Мираҫ Иҙелбаевтың «Юлай улы Салауат» тигән китабы баҫтырыла.
  • 2004 йылда Өфө фәнни үҙәгенең Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты хеҙмәткәрҙәре «Салауат Юлаев энциклопедияһы»н нәшер итте.

Салауат Юлаев исемендәге наградалар

  • 1967 йылда Башҡорт АССР-ы Министрҙар Советы әҙәбиәт, сәнғәт, архитектура өлкәһендәге иң яҡшы әҫәрҙәрҙе билдәләү өсөн Салауат Юлаев исемендәге премия булдырҙы, был премия 1992 йылдан алып Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы тип атала.
  • 1998 йылда Башҡортостан Республикаһының иң юғары бүләге — Салауат Юлаев ордены булдырылған.

Салауат Юлаев исеме бирелгән

  • Рәсәйҙә Граждандар һуғышы барышында Башҡорт айырым кавалерия дивизияһының сәйәси бүлеге «Салауат» исемле гәзит сығара[27].
  • Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында Салауат Юлаев исемендәге 1292-се танкыға ҡаршы истребитель артиллерия полкы ойошторола[28], «Салауат Юлаев» бронепоезы һәм истребителе төҙөлә.
  • Рәсәй Федерацияһында һәм Башҡортостан Республикаһында административ район, ҡала, урамдар һәм проспекттар, хоккей клубы, теплоходтар, мәмерйәләр (Салауат Юлаев мәмерйәһе, Салауат мәмерйәһе) һәм башҡаларға Салауат Юлаев исеме бирелгән.

Музейҙар

  • 1991 йылдан Башҡортостан Республикаһы Салауат районының үҙәге Малаяҙ ауылында Салауат Юлаев музейы эшләй. Эстонияның Палдиски ҡалаһында Салауат Юлаев музейы асылған һәм унда һәйкәл ҡуйылған.

Һәйкәлдәр

  • Башҡортостанда Салауат Юлаевҡа тәүге һәйкәл 1952 йылда Т. П. Нечаева проекты буйынса эшләнә, хәҙерге ваҡытта ул Маляҙҙағы Салауат Юлаев музейы янында урынлашҡан. Т. П. Нечаеваның шундай уҡ һәйкәлдәре 1952 йылда Өфөлә Салауат Юлаев исемендәге баҡсала (хәҙерге ваҡытта ул реставрациянан һуң «Янғантау» шифаханаһы биләмәһендә тора, 1967 йылда Салауат ҡалаһының Салауат Юлаев исемендәге скверҙа ҡуйыла.
  • 1967 йылда Өфөлә Ағиҙел йылғаһының ярында (Зәки Вәлиди һәм Мәжит Ғафури урамдарының киҫешендә) Салауат Юлаевҡа һәйкәл ҡуйылған. Был проекттың скульпторы — С. Д. Тавасиев, архитекторы — И. Г. Ғәйнетдинов. Һәйкәлдең һүрәте Башҡортостандың Дәүләт гербында күрһәтелгән[29].
  • Салауат Юлаевҡа һәйкәлдәр, бюстар һәм таҡтаташтар тағы ла Башҡортостандың Баймаҡ, Салауат һәм Сибай ҡалаларында, Асҡар ауылында, Эстонияның Палдиски[30], Свердловск өлкәһенең Красноуфимск ҡалаларында, Силәбе өлкәһенең Арғаяш районы Уйылды[31][32] ауылдарында һәм башҡа урындарҙа ҡуйылған.

Сәнғәттә

«Салауат Юлаев» фильмы, 1941 йыл.

  • Режиссёр Яков Протазанов төшөргән «Салауат Юлаев» фильмы 1941 йылда ил экрандарына сыға.
  • «Салауат Юлаев» операһы Заһир Исмәғилев һәм Баязит Бикбай тарафынан батыр тормошо хаҡында 1955 йылда яҙыла һәм Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры сәхнәһендә ҡуйыла.
  • 1959 йылда «Тау бөркөтө» балетының премьераһы була (Хөсәйен Әхмәтов һәм Нариман Сабитов либреттоһы һәм музыкаһы, К. Д. Карпинская хореографияһы).
  • Әбделҡадир Инандың «Салауат батыр» исемле биш шаршаулы тарихи драмаһы башҡорт әҙәбиәтендә Салауат Юлаев образына арналған тәүге күләмле әҫәр булып иҫәпләнә[33].
  • Баязит Бикбай, Мостай Кәрим һәм башҡа драматургтарҙың пьесалары буйынса ла спектаклдәр донъя күрә.
  • 2004 йылда «Мин үлмәнем, башҡорттарым!» («Башҡортостан» ТРК-һы, сценарий авторы Гәүһәр Батталова, режисёры Т. Фәтхиев), ә 2005 йылда «Һынмаҫ рух» («Башҡортостан» киностудияһы, сценарий авторы һәм режисёры Әмир Абдразаҡов) исемле документаль фильмдары төшөрөлә.

Мәҙәни саралар

  • Башҡортостанда 1989 йылдан алып йыл һайын Салауат көндәре, 2004 йылдан башлап, июнь айының икенсе яртыһында, республика фольклор байрамы — Салауат йыйыны үткәрелә.

Башҡа саралар

  • Эстонияның баш ҡалаһы Таллинда 20-се быуат аҙағынан әүҙем эшләп килгән «Ағиҙел» мәҙәни ойошмаһы (етәксеһе Флүзә Хәйруллина) ағзалары йыл һайын, 45 саҡрымда ятҡан Палдиски ҡалаһына барып, Салауат Юлаевты иҫкә алыу сараһы үткәрә[34].

Былар ҡыҙыҡлы

Никарагуа социалистик партияһы ағзаһы Лопес Аугусто ил президенты диктатураһына ҡаршы хәрәкәттә «Салауат Юлаев» ҡушаматын йөрөтә[35]

Галерея

Советтар Союзында сыҡҡан почта маркаһы

Салауат һәйкәле — маркала

Башҡортостан гербында Салауат Юлаев һыны

Салауат ҡалаһы гербында Салауат Юлаев һыны

Салауат районы гербында Салауат Юлаев һыны

Салауат Юлаев ордены

Өфө ҡалаһындағы Салауат Юлаев проспекты

«Салауат Юлаев» теплоходы

Салауат Юлаев музейында

Салауат ролендә — СССР-ҙың халыҡ артисы Арыҫлан Мөбәрәков
width=»25%»

«Салауат Юлаев — башҡорт халҡының милли ҡаһарманы». Вәкил Шәйхетдинов һүрәте

«Салаватнефтеоргсинтез» берләшмәһенең идаралыҡ бинаһы

Салауат Юлаев майҙаны

«Салауат» гәзите

Салауат мәмерйәһе

Әҫәрҙәре

  • Салауат Юлаев шиғырҙары, уның тураһында башҡорт халыҡ йырҙары һәм художестволы әҫәрҙәр. Өфө, 1953. (баш.)
  • Стихи. Переводы Б. Турганова // Библиотека всемирной литературы. Серия первая. Поэзия народов СССР IV—XVIII веков. М., 1972. 543—547-се биттәр. (рус.)
  • Жорыҡ жырлары [Поход йырҙары. Ҡаҙаҡсаға Берхаир Аманшин тәржемәһе]. Алматы: Жазушы, 1983. (ҡаҙ.)
  • Шиғырҙар. Йырҙар. Рәсми ҡағыҙҙар./ Төҙ: М. X. Иҙелбаев. Өфө, 1994. (баш.)
  • Стихотворения. Уфа: Китап, 2000. (баш.) (рус.)
  • Стихотворения. Уфа, 2004. (рус.)

Иҫкәрмәләр

  1. ↑ 1,0 1,1 Башҡа мәғлүмәттәр буйынса — 1752 йылда.
  2. ↑ Азналин Салават Юлаевич (Салават Юлаев) 2016 йылдың 4 июнь көнөндә архивланған.
  3. ↑ 1775 йылда 25 февралендә Сенат экспедицияһы яуап алғанда Салауат Юлаев үҙенең йәшен былай тип әйткән:

    «…отроду ему двадцать первой год»

    —

  4. ↑ Тыуған көнө март һәм октябрь айҙары арауығына тура килгән, 16 июнь көнө биографтар килешеүе менән шартлы рәүештә ҡабул ителгән.
  5. ↑ 1775 йылда Тәкәй ауылы батша ғәскәрҙәре тарафынан яндырылған.
  6. ↑ Шәкүр Р. З., 2005, с. 42
  7. ↑ Шәкүр Р. З., 2005, с. 45
  8. ↑ Ахметзаки Валиди Тоган. История башкир: (перевод с турецк. А. М. Юлдашбаева; авт. вступ. статей А. М. Юлдашбаев, И. Тоган). — Уфа: Китап, 2010. — С. 169. — 352 с. — ISBN 978-5-295-05000-8.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Салават Юлаев (исторический портрет), 2011, с. 360
  10. ↑ Хәҙерге Свердловск өлкәһендәге ауыл.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 Гвоздикова И. М., Иҙелбаев М. Х. Салауат Юлаев // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
  12. ↑ Хәҙерге Магнитогорск ҡалаһы.
  13. ↑ Хәҙерге Силәбе өлкәһе Иҫке Пристань ауылы.
  14. ↑ История Башкортостана: С древнейших времен до конца XIX в. Учебник для 8 кл. / Отв. ред. И. Г. Акманов. — Уфа: Китап, 2005. — С. 156. — 248 с. — ISBN 5-295-03503-4.
  15. ↑ Хәҙерге Свердловск өлкәһе Әшит ҡасабаһы.
  16. ↑ Шәкүр Р. З., 2005, с. 50
  17. ↑ Гвоздикова И. М. Салават Юлаев: исследования документальных источников. Уфа, 2004. — 170—172.
  18. ↑ Хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Дүртөйлө районы Иванай ауылы.
  19. ↑ Хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Балтас районындағы ауыл.
  20. ↑ Салават Юлаев (исторический портрет), 2011, с. 361
  21. ↑ Кулбахтин Н. М. Сардар Салават // Ватандаш. — ISSN 1683-3554.
  22. ↑ Хәҙерге ваҡытта был ҡәлғә — Эстонияның Палдиски ҡалаһы.
  23. ↑ Салават Юлаев (исторический портрет), 2011, с. 364
  24. ↑ Сидоров В. В. Был героем Салават. Уфа: Китап, 2003. (рус.)
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 Салават Юлаев.// История литературы Урала. Конец XIV—XVIII вв./ Гл. ред. В. В. Блажес, Е. К. Созина. — М.: Языки славянской культуры, 2012. — С. 106. — 608 с. — ISBN 978-5-9551-0602-1.
  26. ↑ 1898 йылда Мәскәү университеты профессоры П. Л. Юдин Салауат Юлаевтың һуғыштағы ролен бик юғары баһалаған:

    «Не будь такого талантливого и преданного сподвижника, как Салават, Пугачев перестал бы быть вождем Крестьянской войны, а сама Крестьянская война была бы подавлена еще весной 1774 г. после сокрушительного поражения повстанческой армии под Троицкой крепостью и под селом Лягушино. Только Салават, подоспевший со своей конницей, спас Пугачёва и пугачевский бунт»

    — Юдин П. Л. Суд и казнь Салаватки (эпизод из пугачевского бунта) // Исторический вестник. 1898, август, № 8.

  27. ↑ Зарипов А. Я. Салават Юлаев.// Башкортостан: краткая энциклопедия. — Уфа: Башкирская энциклопедия, 1996. — С. 513. — 672 с. — ISBN 5-88185-001-7.
  28. ↑ Бикмәев М. Ә. Мең ике йөҙ туҡһан икенсе танкыға ҡаршы истребитель артиллерия полкы // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
  29. ↑ Сорокина В. М. Салауат Юлаевҡа һәйкәлдәр // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
  30. ↑ [http://www.bashinform.ru/bash/1026605/ Эстонияла Салауат Юлаевҡа бюст ҡуйылды. Башинформ мәғлүмәт агентлығы, 2017, 25 июль (Тикшерелеү көнө: 26 июль 2017)
  31. ↑ Челябинская ГТРК / На Южном Урале появился памятник Салавату Юлаеву 2014 йылдың 20 октябрь көнөндә архивланған.
  32. ↑ Салават Юлаев поселился на Увильдах — Социальная ответственность — Chelyabinsk.ru — агентство новостей. Новости Челябинска. Лента новостей Челябинска. Новость дня 2011 йылдың 20 октябрь көнөндә архивланған.
  33. ↑ Шәкүр Р. З., 2005, с. 135
  34. ↑ В Эстонии башкирские активисты провели мероприятие памяти Салавата Юлаева. ИА «Башинформ», 15 июня 2021 года (рус.) (Тикшерелеү көнө: 15 июнь 2021)
  35. ↑ Салауат Юлаев // Салават Юлаев: энциклопедия / Гл.ред. И. Г. Илишев. — Уфа: Башкирская энциклопедия, 2004. — 480 с. — ISBN 5-88185-054-8.

Өҙөмтә хатаһы: <references> билдәһенең <ref> билдәһендә «» төркөмө атрибуты үрҙәге текста осрамай.

Әҙәбиәт

Әҙәбиәт  

  • Амиров М. В., Черданцев А. А. Библиографический указатель материалов о Салавате Юлаеве. — Уфа, 1952. (рус.)
  • Аҫылғужа. Салауаттың йәше: Роман. 1-се китап. Өфө: Китап, 2004. (баш.)
  • Батыр рухы менән осрашыу. Автор-төҙөүсе Г. Ф. Әхмәтҡужина. Өфө: Китап, 2004. (баш.)
  • Гвоздикова И. М. Башкортостан накануне и в годы Крестьянской войны 1773—1775 гг. и под предводительством Е. И. Пугачева. Уфа: «Китап», 1999. (рус.)
  • Гвоздикова И. М. Салават Юлаев: исследования документальных источников. Уфа, 1982, 2004. (рус.)
  • Гвоздикова И. М. Салауат Юлаев: Документаль сығанаҡтарҙы өйрәнеү. Өфө, 1984. (баш.)
  • Гвоздикова И. М. Салават Юлаев (исторический портрет).// История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. — Уфа: Гилем, 2011. — Т. III. — С. 360. — 476 с. — ISBN 978-5-7501-1301-9.
  • Злобин С. П. Салават Юлаев: Исторический роман. М., 1941, 1953, 1984, 1994; Уфа, 1974, 2004. (рус.)
  • Злобин С. П. Салауат Юлаев: Тарихи роман. Өфө, 1957, 1983. (баш.)
  • Игнатьев Р. Г. Башкир Салават Юлаев, пугачевский бригадир, певец и импровизатор. — «Известия Общества археологии, истории и этнографии при Казанском университете», 1893, Т. XI, вып. 2. (рус.)
  • Идельбаев М. Х. Башкирская литература XVIII века и творчество Салавата Юлаева. Уфа, 2003. (рус.)
  • Идельбаев М. Х. Сын Юлая Салават: Документальный роман. Уфа: Китап, 2004. (рус.)
  • Иҙелбаев М. Х. Юлай улы Салауат: Документаль роман. Өфө: Китап, 1995. (баш.)
  • Идея свободы в творчестве Салавата Юлаева: Всероссийская научно-практическая конференция, посвященная 250-летию со дня рождения Салавата Юлаева (г. Уфа, 3 июня 2004 г.). Уфа: Гилем, 2004. (рус.)
  • Крестьянская война 1773—1775 гг. на территории Башкирии. Сб. документов и материалов. Уфа, 1975. (рус.)
  • Крестьянская война 1773—1775 гг. в России. Сб. документов и материалов. М., 1873. (рус.)
  • Лимонов Ю. А., Мавродин В. В., Панеях В. М. Пугачёв и его сподвижники. М.-Л., 1965.
  • Наш Салават, Уфа, 1973. (рус.)
  • Нефёдов Ф. Д. Движение среди башкир перед пугачевским бунтом. Салават, башкирский батыр. // Ж. «Русское богатство», СПб., 1880, № 10. (рус.)
  • Салауат башҡорт фольклорында=Салават в башкирском фольклоре=Salawat in Bashkir Folklore: 2 томда. Өфө, 2008. (баш.) (инг.) (рус.)
  • Салават Юлаев: Библиографический указатель. Уфа, 1982. (рус.)
  • Салават-батыр навечно в памяти народной: сборник документов и материалов. Уфа, 2004. (рус.)
  • Салават Юлаев. К 200-летию со дня рождения, Уфа, 1952. (рус.)
  • Салават Юлаев. Энциклопедия / Гл. ред. И. Г. Илишев, сост. И. М. Гвоздикова. Уфа, 2004. (рус.)
  • Сидоров В. В. О башкире-певце и бесстрашном бойце. Уфа, 1983, 1986. (рус.)
  • Сидоров В. В. Шағир һәм яугир Салауат. Өфө, 1985, 1990. (баш.)
  • Сидоров В. В. Салауат батыр ир ине. Өфө: Китап, 1995. (баш.)
  • Сидоров В. В. Был героем Салават. Уфа: Китап, 2003. (рус.)
  • Сидоров В. В. По следам Салавата. — Уфа, Башкнигоиздат, 1988. — 159 с. (рус.)
  • Таймаҫов С. У. Восстание 1773—1774 гг. в Башкортостане. — Уфа: Китап, 2000. — 376 с. — ISBN 5-295-02163-7. (рус.)
  • Хамматов Я. Салауат. Һырдаръя: Тарихи романдар. Өфө: Китап, 2000. (баш.)
  • Хамматов Я. Салават-батыр. Уфа: Китап, 2004. (рус.)
  • Шежере Салавата. — Уфа: Китап, 2008. (рус.)
  • Шәкүр Р. З. Арҙаҡлы башҡорттар. Ғилми-биографик очерктар. Тулыландырылған 2-се баҫмаһы. — Өфө: Китап, 2005. — 376 с. — ISBN 5-295-02098-3. (баш.)
  • Юдин П. Л. Суд и казнь Салаватки (эпизод из пугачевского бунта) // Исторический вестник. 1898, август, № 8. (рус.)

Һылтанмалар

commons: Салауат Юлаев Викимилектә
n: Салауат Юлаев Викияңылыҡтарҙа
  • Гвоздикова И. М., Иҙелбаев М. Х. Салауат Юлаев // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: «Башҡорт энциклопедияһы» ғилми-нәшриәт комплексы, 2015—2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.
  • Зарипов А. Я. Салават Юлаев.// Башкортостан: краткая энциклопедия. — Уфа: Башкирская энциклопедия, 1996. — С. 513. — 672 с. — ISBN 5-88185-001-7.
  • Салауат Юлаевтың шиғырҙары һәм йырҙары
  • Вахитов Р. Ш. Салават Юлаев в неволе // Ватандаш. — ISSN 1683-3554.
  • Кулбахтин Н. М. Сардар Салават // Ватандаш. — ISSN 1683-3554.
  • Кульсарина И. Поэтический образ Салавата в русской литературе XX века // Ватандаш. — ISSN 1683-3554.
  • Попова Л. Образ С.Юлаева в изобразительном искусстве Башкортостана // Ватандаш. — ISSN 1683-3554.
  • Якупова М. «… Что в мой жестокий век восславил я свободу» О чем рассказывают документы Национального музея Республики Башкортостан // Ватандаш. — ISSN 1683-3554.
  • Татьяна Васильева. Музей Салавата Юлаева. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 24 август 2019)
  • Речь Салавата башкирскому войску перед присоединением к Емельяну Пугачеву. // Башкирское предание.  (рус.)

Видеояҙмалар һәм фильмдар

  • YouTube сайтында Видео «Личность в башкирской истории: Салават Юлаев». ТРК «Башкортостан», 2010 г.
  • YouTube сайтында Видео «Лик Салавата». ТРК «Башкортостан», 2013 г.
  • YouTube сайтында Видео фильм «Салават Юлаев». Я. Протазанов, 1941 (полная версия)
  • YouTube сайтында Видео «Пугачевщина в Башкирии (Башкирское восстание 1773-1774 гг.»)
Источник
  • Сочинения
  • По картинам
  • Другие
  • Кузнецов — Допрос Салавата

Центральное место на полотне художника Алексея Кузнецова занимает фигура Салавата Юлаева, национального героя башкирского народа, борца за свободу. Он принимал участие в восстании под предводительством Емельяна Пугачёва. В неравном бою был пленён и доставлен на допрос.

Всё действие происходит в полуподвальном помещении. Из верхних окон льётся неяркий свет. В помещении темно, поэтому на столе зажжены свечи. Пленник одет в национальный камзол, в нескольких местах он порван, на голове лисий малахай. Несмотря на то, что руки у Салавата связаны за спиной, он выглядит самым свободным на картине. Его гордый взгляд устремлён на чиновников. В нём нет ни страха, ни раскаяния, но есть вера в свою борьбу и справедливость. Этот взгляд их завораживает. Батыр изображён в полный рост, лицом к зрителям. И этот приём художника как бы говорит зрителям, что Салават понимает, что за ним народ, будущее.

За крепким столом находятся чиновники. Стол, бумаги на нём, сидящие люди должны олицетворять незыблемость царского строя. На одном из них белый генеральский мундир и голубая наградная лента. На спинке стула накинута дорогая и тёплая шуба. Форменные сюртуки и напудренные парики представителей власти не вызывают должного уважения у Салавата. По их напряжённым позам видно, что они бояться башкирского батыра. Один из чиновников в нетерпении соскочил и с ненавистью смотрит на допрашиваемого, другой что-то шепчет на ухо генералу. Свет, падающий от свечей, делает их лица бледными и напряжёнными. Чиновники озлоблены. Они не могут добиться от Салавата признания вины и выдачи своих товарищей. Героя не пугают предстоящие пытки. За его спиной ярко горит огонь, палач готовит свои инструменты. В тени видна дыба. Его не отвлекают ни звуки, не возможные крики из-за стен каземата.

При написании картины художник почти не использует яркие краски, не делает акцент на второстепенные детали. Углы, мелкие детали и даже палач нарисованы тёмными красками и как — бы размыты. Яркие на картине только лица — смелое и одухотворённое у Салавата и злобные у сидящих за столом. Несмотря на то, что люди за столом находятся на переднем плане, они не бросаются в глаза. Внимание приковывает фигура пленника.

Глядя на картину А. Кузнецова «Допрос Салавата» испытываешь гордость за силу духа батыра, восхищаешься его стойкостью и твёрдостью. Именно такие герои становятся примером для многих поколений, о них слагают легенды.

Перед каторгой

Перед тем, как этапировать Салавата и Юлая к месту отбывания наказания, им должны были вырвать ноздри и поставить позорное клеймо, чтобы все видели последствия тяжкого преступления. Выяснилось, что палач Мартын Суслов, исполнявший приговор, отнесся к своим обязанностям безответственно: ноздри заросли, а след от клейма был почти незаметным. Палач понес наказание за халатность, а жестокую процедуру исполнения приговора повторили. Только после этого сын и отец отправились на каторгу, по пути получая по 25 ударов кнутом в каждом городе, где было доказано их участие в крестьянских бунтах.

Сочинение про салавата юлаева на башкирском языке 6 класс

Атаһы Юлай Аҙналин 1765 йылда Шайтан-Көҙәй улусы старшинаһы булып китә һәм үҙенең ғәҙеллеге менән Башҡортостан халҡы араһында ихтирам яулай. Атаһы улы Салауатҡа яҡшы белем һәм тәрбиә бирә, ул төрки һәм урыҫ телдәрендә уҡырға һәм яҙырға өйрәнгән. Салауат Юлаевтың әсәһе тураһында документаль мәғлүмәттәр һаҡланмаған, ә фольклор сығанаҡтарында әсәһенең белемле ҡатын булыуы әйтелә һәм ҡайһы бер материалдар буйынса уның исеме Аҙнабикә була.

1771—1773 йылдарҙа Юлай Аҙналин Польша конфедераттарына ҡаршы һуғышта ҡатнаша һәм күрһәткән батырлыҡтары өсөн кесе хәрби байраҡ менән бүләкләнә. Атаһы хәрби походтарҙа булған саҡта старшина вазифаһын Салауат үҙе башҡара.

Һуғышта ҡатнашыуы 1773 йылдың 17 сентябрендә императрица Екатерина II ҡаршы Ырымбур губернаһында Емельян Пугачёв етәкселегендә Крәҫтиәндәр һуғышы тоҡана. Ихтилалды, «Пётр III» исемен ҡулланып, казак атаманы Емельян Пугачёв етәкләй. 1773 йылдың 10 ноябрендә ихтилалсыларға Салауат Юлаев етәкселегендә бер төркөм башҡорт яугирҙәре килеп ҡушыла. Ноябрь — декабрь айҙарында Ырымбур ҡалаһы янында һәм Ырымбур сик һыҙығында алыштарҙа, шул иҫәптән Ильин ҡәлғәһен алыуҙа ҡатнаша һәм яралана. Ырымбур ҡәлғәһе тирәһендәге яуҙарҙа күрһәткән ҡаһарманлығы һәм һуғыш оҫталығы өсөн Салауатҡа «Пётр III» исеменән полковник дәрәжәһе бирелә.

1774 йылдың ғинуар — мартында Пермь провинцияһының көньяғында һәм Өфө провинцияһының төньяғында Салауат Юлаев ихтилал етәкселәренең береһе була. Уның ғәскәрендә 4 меңдән ашыу төрлө милләттәге кеше була, Салауаттың поход канцелярияһы ихтиласылар биләгән төбәктәрҙә мөһим хәрби һәм граждандар идараһы органы булып торған. Канцелярия мөрәжәғәтнамәләр һәм фармандар төҙөгән, суд эштәрен дә башҡарған. 1774 йылдың 12 ғинуарында Салауаттың отряды Пермь провинцияһының Красноуфимск ҡәлғәһен һуғышһыҙ ала, 18—25 ғинуарҙа Көңгөр ҡалаһын ҡамай. 19 февралдә Красноуфимск ҡәлғәһе эргәһендә секунд-майор Д. О. Гагрин, 3 һәм 10 мартта — Ҡазан губернаһының Сарапул ҡалаһы эргәһендә подполковник А. Ф. Обернибесов, 14 һәм 17 мартта Красноуфимск ҡәлғәһе һәм Себер даруғаһының Һыҙғы улусы Боғалыш ауылы янында секунд-майор А. В. Папава етәкселегендәге император ғәскәрҙәренә ҡаршы алыштарҙа ҡатнаша.

Апрель — майҙа Салауат Юлаев Өфө провинцияһы халҡын ихтилалсыларҙың Магнит ҡәлғәһенә[11] етеп килеүсе Төп ғәскәренә мобилизациялай, уны аҡса, аҙыҡ-түлек һәм кәрәк-яраҡ менән тәьмин итә. 6 һәм 8 майҙа Салауаттың 4 меңлек отряды Үрге Эҫем заводы янында, 31 майҙа Себер даруғаһы Әйле улусының Әйле пристане янында И. И. Михельсон етәкселегендәге хөкүмәт ғәскәрҙәре менән һуғыша

2 июндә Салауат Юлаевтың отряды Е. И. Пугачёвтың Төп ғәскәрҙәренә ҡушыла. Себер даруғаһының Тырнаҡлы улусы 3 июндә Үрге Ҡыйғы һәм 5 июндә — Уразмәт ауылдары эргәһендә, 11 июндә — Әшит ҡәлғәһе[14] янында Пугачёвтың Төп ғәскәре составында А. В. Папава етәкселегендәге хөкүмәт ғәскәрҙәренә ҡаршы алыштарҙа, 18—20 июндә Уҫыны алыуҙа ҡатнаша. Уҫыға юлланған саҡта Салауат Юлаевтың отряды Бөрө ҡалаһын ала[15]. 5 июндә «Пётр III» — Пугачёв Салауат Юлаевҡа бригадир (генерал) дәрәжәһен бирә[16]. Уҫы ҡәлғәһен алған ваҡытта батыр өсөнсө тапҡыр яралана.

Июль — ноябрь айҙарында Салауат Юлаев Башҡортостанда баш күтәреүселәр хәрәкәте менән етәкселек итә. Кама буйҙарынан алып Ҡытау йылғаһы заводтарына тиклем барған һуғыштарҙа ҡатнаша. Август айында Өфө ҡәлғәһе ҡамауға алына: төньяҡтан Салауат Юлаев төркөмө, көньяҡтан — Ҡасҡын Һамаров, көньяҡ-көнбайыштан — Ҡәнзәфәр Усаев, төньяҡ-көнсығыштан — Туҡтамыш Ишбулатов төркөмдәре ҡамауҙа тора. Батырҙың отряды Ҡытау-Ивановка заводын ҡамауға ала. Сентябрь башында Ағиҙел һәм Буй йылғалары араһында Салауат Юлаев премьер-майор И. Г. Штерич етәкселегендәге хәрби көстәр менән һуғыша: 4 сентябрҙә Ҡазан даруғаһы Йәлдәк улусы Иваново ауылы янындағы алышта ҡатнаша.

Баш күтәреүселәрҙең Төп ғәскәре ҡыйратылып, Емельян Пугачёв ҡулға алынғандан һуң да Салауат Юлаев көрәште дауам итә, һәм уның отрядтары 18 сентябрҙә Ҡазан даруғаһы Йәлдәк улусы Тимошкино ауылы, 22 сентябрҙә Себер даруғаһының Ҡыр-Танып улусы Нөркә[18] ауылы янында подполковник И. К. Рылеев ғәскәрҙәренә ҡаршы һуғыша. Хөкүмәт ғәскәрҙәре командующийы П. И. Панин башҡорттарҙан ҡорал һалырға, Салауатты һәм уның атаһы Юлайҙы тотоп биреүҙе талап итә. Ә йәшерен комиссия башлығы генерал П. С. Потемкин Салауат Юлаевтың үҙенә мөрәжәғәт итә: «Покайся, познай вину свою и приди с повиновением».

Даими хәрби әҙерлек үткән ғәскәрҙәргә ҡаршы көрәш алып барыуы еңел булмай. Теүәл 1 йыл 15 көн дауам иткән һуғыш юлында, Салауат Юлаев 28 хәрби алышта ҡатнаша. 20 ноябрҙә Ҡытау-Ивановка заводы янында батырҙың отряды һуңғы тапҡыр хөкүмәт ғәскәрҙәре менән алыша.

Салауат Юлаев 1774 йылдың 25 ноябрендә генерал-майор Ф. Ю. Фрейман командаһы тарафынан ҡулға алына. Салауат Юлаев, атаһы Юлай Аҙналин, арҡаҙашы Иван Зарубин-Чика Өфө ҡәлғәһенең зинданында ябып тотола. Сенаттың Йәшерен экспедицияһы һәм Ырымбур губернаторы И. А. Рейнсдорптың тикшереү, һорау алыу, язалау, хөкөм итеү эштәре Өфөлә, Ҡазанда, Мәскәүҙә 339 көн дауамында алып барыла. Хөкөм ителгәндән һуң Салауат Юлаевты, атаһы Юлай Аҙналинды Ырымбурға, Өфөгә һәм башҡа көсөргәнешле алыш барған урындарға алып барып язаға тарттыралар. Һәр урында 175 тапҡыр ҡамсы менән һуҡтырылғандан һуң, уларҙың танау япраҡтарын йырталар, маңлайына һәм яңаҡтарына «З» («злодей» — «енәйәтсе»), «Б» («бунтовщик» — «боласы»), «И» («изменник» — «хыянатсы») тамғалары баҫыла.

Тотҡонда 1775 йылдың 2 ноябрендә Салауат Юлаев, атаһы Юлай Аҙналин менән бергә, Балтик Портына[21] (1762 йылға тиклем Рогервик ҡәлғәһе) мәңгелеккә һөргөнгә ебәрелә. Юлдары Өфөлә башлана һәм Минзәлә — Ҡазан — Түбәнге Новгород — Мәскәү — Тверь — Бөйөк Новгород — Ревель аша үтеп, Балтик Портында тамалана.

Салауат Юлаев 1800 йылдың 8 октябрендә (иҫкесә 26 сентябргә тура килә) һөргөндә Балтик диңгеҙе буйындағы Рогервик ҡәлғәһендә вафат була.

Источник

Три жены и Екатерина Михайловна

Салават имел трех жен и двух родных детей. Одна из жен вместе с детьми досталась ему после смерти старшего брата. Как звали женщин и что с ними случилось после ареста мужа, данных не осталось. Известно лишь, что они были взяты в заложники еще до того, как Салавата настигли солдаты царской армии.

В легендах упоминается русская красавица Екатерина Михайловна, которая родила от башкирского героя сына. Но документальных подтверждений ее реального существования нет. Исследователи склоняются к тому, что Екатерина Михайловна – выдуманный персонаж.

Популярные сочинения

  • Сочинение-рецензия на книгу
    Сочинение-рецензия на книгу Эрнеста Хэмингуэя Фиеста (и восходит солнце..). Эта повесть стала первой для Хэмингуэя полноценной книгой и принесла огромную популярность.
  • Лучший день в школе — сочинение
    Лучший день в школе у каждого определяется по собственным критериям. Мой наступил в момент первого входа в стены школы. 1 сентября в семь лет стало чем-то невероятным
  • Сочинение Пальчики оближешь (4 класс. Русский язык. Бунеев)
    Каждое утра для всей нашей дружной семьи начинается с волшебства. Ведь настоящее чудо — это завтрак который приготовила моя мама. Запах гренок, оладушек или каши, для нас с братиком

Башкирский поэт

Салават Юлаев также остался в истории как сэсэн – поэт-импровизатор. Оригиналы произведений до нашего времени не дошли, но его называют автором лирических произведений о родине, песен-призывов к бесстрашной борьбе с врагом. Сохранились предания о том, как песни Салавата вели в бой и притупляли боль от ранений.

Башкирский герой Салават Юлаев

Предварительный просмотр:

Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы

Благовар районы Таң урта дөйөм белем биреү мәктәбе

Салауат тураһында уйланыуҙар.

(Салауат Юлаевтың 260 йыллыҡ юбилейына бағышланған инша)

Башҡарыусы: 6-сы класс уҡыусыһы Йәнгирова Динара

Етәксеһе: башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы Хәмиҙуллина Земфира Кинйәбай ҡыҙы.

Салауат. Был исемде йөрөтөүсе ир-аттар байтаҡ.Араларында дан-шөһрәткә күмелгәндәр ҙә,ир ҡорона етмәгән малайҙар ҙа бар.Йырсы Фәтхетдинов,композитор Низаметдинов,ғалим Ғәлин, мөхәррир Кәримов һ.б.Ләкин кемдән генә һорама,барыһы ла ғорурлыҡ кисерә исеменән,барыһын да ошо уртаҡ исем берләштерә,сөнки улар бит башҡорт халҡының милли батыры Салауат Юлаев исемен йөрөтә.

Кем һуң ул Салауат Юлаев? Беҙҙең өсөн ул иң беренсе батыр,беҙҙең ғорурлығыбыҙ, Башҡортостаныбыҙҙың йөҙө.Ҡайҙа ғына барһаҡ та,”Башҡортостандан” тигәс тә,Салауат Юлаев,тиҙәр.Был ғорурлыҡ түгелме ни?Ысынлап та,халыҡ уны хөрмәтләп, бер ҡалаһына, районына, проспектына, хоккей командаһына уның исемен биргән.Өфө ҡалаһында бынамын тигән һәйкәл ҡуйылған.Халҡым тиеп, үҙенең ғүмерен биргән, язалағанда ла баш эймәгән,бирешмәгән,көслө баһадир булған беҙҙең Салауатыбыҙ.Нисә быуын алмашынһа ла,күпме йылдар үтһә лә,егеттәр унан үрнәк алалар,уның батырлығына һоҡланалар,ауыр саҡтарында уны иҫкә төшөрөп, сабыр, ныҡлы булалар. Нисә быуын яҙыусылары, шағирҙары, драматургтары, рәссамдары уны данлап әҫәрҙәр ижад итәләр.Нисә роман, драма, шиғыр, йырҙар бар.Уларҙы уҡыған һайын, үҙеңдә көс тояһың, сәхнәлә уның ролен булдырыусы артистарға көнләшеп ҡарайһың,һоҡланаһың.Кинофильмын яратып ҡарайбыҙ.Салауатты ла тап ошо кинофильмда Салауат ролен башҡарған Арслан Мөбәрәков кеүек итеп күҙ алдына килтерәм.Уның һымаҡ бәләкәй буйлы,мыҡты кәүҙәле,ҡыйыу,етди,кәрәк саҡта шаян булғандыр,тип уйлайым.Ат өҫтөндә оҫта йөрөгән,уҡтан мәргән атҡан,ҡурайҙа өҙҙөрөп уйнаған,дәртле йырлаған,уҡымышлы,аҡыллы,ата-әсәһенә ихтирамлы,нескә күңелле,хискә бай бәһлеүән булған ул,минеңсә.Тормошто,тәбиғәтте яратҡан.Шунлыҡтан ул шағир булғандыр ҙа.

Быйыл йәмле йәй айҙарында Салауат Юлай улының тыуыуына 260 йыл тула.Йылдағыса,гөрләтеп “Салауат йыйыны” үтер. Салауат кеүек батыр,көслө егеттәр, сая ҡыҙҙар көс һынашыр.Уның ғүмере өҙөлгән урынға Башҡортостан ерендә үҫкән сәскәләр һалыныр,ҡурай моңо яңғырар.Юҡ, ул үлмәгән,ул үлмәҫ,мәңге йәшәр беҙҙең күңелдәрҙә.

Источник

Памяти национального героя

  • Картина Алексея Кузнецова «Допрос Салавата Юлаева» – достояние фонда Башкирского художественного музея с 1975 года – считается классикой художественного искусства.
  • На официальном гербе Башкортостана запечатлен памятник Салавату Юлаеву.
  • Выпущена почтовая марка, посвященная герою Башкортостана (1952 год).
  • Имя героя носят город, район, проспект, деревни, улицы, промышленные предприятия, культурные, спортивные объекты в России и Украине.
  • На экраны вышел художественный фильм Якова Протазанова (1941 год), рассказывающий о жизни Салавата Юлаева.
  • С 1943 года по фронтовым железным дорогам курсировал бронепоезд «Салават Юлаев».
  • Хоккейный клуб города Уфы носит имя легендарного батыра.
  • Первый памятник, выполненный Т. П. Нечаевой, был установлен на малой родине Салавата (1952 год).
  • Государственной премии имени башкирского патриота с 1967 года удостаивают лучших литераторов, художников, архитекторов.
  • Госсобрание Республики Башкортостан 1 июня 1998 утвердило орден Салавата Юлаева.
  • В городе Малояз хранится 96-сантиметровая вогнутая сабля башкирского предводителя. Медная рукоять украшена изображением львиной головы и камнями. На лезвии нанесена арабская надпись, текст которой до сих пор не смогли перевести.

Лик Салавата

Факты биографии и боевого пути Салавата известны благодаря архивным документам, по которым трудно реконструировать его личность. Пушкин охарактеризовал его «свирепым Салаватом». Гораздо больше в этом отношении дают очерки историка и краеведа Руфа Игнатьева (1818—1886), а также уроженцев Урала писателей Филиппа Нефедова (1832—1902) и Дмитрия Мамина-Сибиряка (1852—1912), которые писали, что называется по горячим следам, когда были живы, если не сами пугачевцы, то их дети и внуки. Именно поэтому их характеристики являются слепками с того образа Салавата, который сформировался в народном сознании и который, как нам кажется, наиболее близок к своему прототипу.

Филипп Нефедов писал: «…Мысль об освобождении родины не давала ему покоя и звала на дело, манила на подвиг. Освободить Родину! Сколько чарующего, обаятельного для многих умов в этой мысли; но выступить борцом за ее осуществление мог только поэт, каким был Салават. В своем религиозно-поэтическом настроении он не раз слышал самого Бога, повелевавшего ему восстать на врагов и освободить Родину».

В свое время Мустай Карим и Расул Гамзатов, народные поэты Башкортостана и Дагестана, воспевая образы героев своих народов, сравнивали друг с другом Салавата Юлаева и имама Шамиля. Однако мысль о схожести образов вождя горцев и вождя башкир впервые была высказана еще в XIX веке Руфом Игнатьевым, который, прослушав ряд песен и былин о Салавате, сделал вывод, что «это был батыр, посланник Аллаха и патриот, вроде какого-нибудь Кази-муллы или Шамиля <…>. Пытки, наказания кнутом и ссылка придали Салавату эпитет мученика».

Таким образом, культ Салавата сформировался у башкир еще в XIX веке, хотя он не был самым знаменитым предводителем в период Пугачевщины, не говоря уже о вождях предыдущих башкирских восстаний XVII—XVIII веков. Ореол мученика, пострадавшего за весь народ, затмил собой образы остальных батыров прошлого. Мамин-Сибиряк в своих «Приваловских миллионах» описал сцену, вероятно, подсмотренную где-то во время его уральского детства: «<…> в тихом воздухе таяла и стыла башкирская монотонная песня, рассказывавшая про подвиги башкирских богатырей, особенно о знаменитом Салавате…».

Руф Игнатьев, прослушав ряд песен и былин о Салавате, сделал вывод, что «это был батыр, посланник Аллаха и патриот…»

Участие в Крестьянской войне. Начало восстания

Накануне крупнейшего антиправительственного восстания у Юлаевых случился новый виток обострения отношений с властями. Он был вызван насильственным захватом их земельных угодий под строительство Симского завода. В то время Юлай Азналин и Салават числились в составе карательного корпуса, которому была поставлена задача участвовать в боевых операциях против повстанцев. Но в октябре 1773 года большая часть подразделения решила добровольно перейти на сторону восставших, в результате чего они оказались сподвижниками Е. Пугачева. Уже 12 ноября башкиры появились в Бердской слободе, где тогда находился атаман.

Находясь в рядах восставших, Салават участвовал в борьбе против Оренбургского гарнизона, солдаты которого время от времени устраивали вылазки, затем осаждал Верхнеозерную крепость и Ильинское. Но в одном из сражений он был ранен, после чего был отправлен лечиться в родную деревню. Позднее Емельян Пугачев, помня о доблести и отваге храброго башкира, возводит его в чин полковника и поручает возглавить антиправительственное движение в районах Прикамья.

Бригадир Пугачева

О чем дальше рассказывает биография Салавата Юлаева? Краткая кампания, в которой он участвовал (боевые действия продолжались всего год), сделала его имя бессмертным, хотя куда больший остаток жизни он провел в ссылке. При первом же знакомстве с Пугачевым башкир привлек внимание атамана. Он был одним из главных советников «царя» и руководил боевыми операциями.

Всего биография Салавата Юлаева повествует о нескольких десятках сражений. Большая их часть произошла на Урале. Так, например, он освободил Катавский и Симский заводы, из-за которых у его отца были тяжбы с чиновниками. Здесь восстание было особенно сильным, так как местное население ненавидело помещиков и промышленников.

Салават выиграл большую часть своих битв. Однако даже в случае поражения ему удавалось минимизировать потери. Он умел вовремя уводить войска из-под удара, чтобы зря не жертвовать жизнями своих товарищей. Такова биография Салавата Юлаева. Краткая война научила его тактике. Он умел воспользоваться преимуществами, которые ему давала горная местность Урала.

Одним из главных успехов полководца было взятие города Кунгура, после чего он получил чин бригадира, или генерала. Пугачев очень ценил его. Однако сам атаман скоро попал в плен, потерпев нескольких поражений от правительственных войск. Тогда башкир решил не сдаваться, а продолжить восстание в своей стране. В этой борьбе заключается краткая биография Салавата Юлаева. Самое главное войско императрицы в то время находилось в Поволжье. Армии пришлось привлечь резервы, чтобы победить восставших. О смелости и храбрости башкира говорит любая биография Салавата Юлаева на русском языке.

краткая биография салавата юлаева самое главное

Ранние годы жизни

Салават Юлаев родился 5 (16) июня 1752 года небольшой деревушке Текеево Уфимской провинции Оренбургской губернии. После пугачевского восстания она была разрушена и не сохранилась до наших дней. Его род был довольно знатным и хорошо известным в Башкирии. Из него в каждом поколении происходили муллы, абызы или батыры.

Отец героя Юлай Азналин в молодости служил сотником в армии, участвовал в военных действиях Барской конференции, выступившей против российского влияния на Речь Посполитую. После этого он вернулся на малую родину и был назначен старшиной Шайтан-Кудейской волости.

Также Юлай был активным участником националистических выступлений и принимал участие в башкирском восстании, начавшемся в 1735 году. Основным мотивом протестных движений стала борьба против незаконного захвата земель башкир владельцами заводов, коих в это время строилось очень много. Отец Салавата всю жизнь прожил безграмотным, но настоял, чтобы его сын научился писать и читать. Вместе с этим в юноше воспитывали любовь и преданность своему народу и стране, что в будущем заметно проявится в его поступках.

Современники Салавата отмечали стройность его фигуры, легкость походки и вместе с этим большую сообразительность. В 19-летнем возрасте он занял должность старшины родной Шайтан-Кудейской волости.

Салават Юлаев

Источник

Салауат Юлаев – башҡорт халҡының милли геройы. Был легендар шәхес, көрәштәштәренең емельян пугачев. 1955 йылда яҙылған Картина. Ул шунда уҡ тамашасыларҙың күңелен яуланы. Һәм бөтәһе лә, сөнки Башҡортостанда легендар батыр һуғышсыларын һүрәтләү бесстрашный. Картинала салауат образы үҙәк урынды биләй. Алғы планда һүрәтләй рәссам власть вәкилдәре, алдынғы һорау батыр. Тамашасылар уларҙы арты менән ултыра. Ә бына Салауат тамашасы кешеләре һүрәтләнгән була. 

Жиһад уның ҡарашы, кеше күҙе алдында һәм ҡурҡыу әммә күләгә юҡ шул йәш, допросить кем ул, кем ул хөкөм ҡарары сығарҙы. Ул үҙ эше правота ышанам. Үлем ҡурҡыныс түгел, сөнки ул һәм он һәм, уйлауымса, уның мучитель ниндәй ҙә түгел. Йәғни, герой ауыр һынауҙы килә, ти ҡулайламалар өсөн язалау, артҡы планда кузнецов төшөрөлгән картина. 
Ә тәфтишсе күҙҙәренә тура ҡарап. бесстрашный батыр. Осанка уның ғорур, ҡараш бер ни свысока, тамуҡ биреү аңлап, уның ҡөҙрәте рухын һындырыу мөмкин түгел. Башҡорттарҙың нәҡ ошондай үҙ геройҙары булып тора. Уның тураһында йыр һәм легендалар һала. Шуға күрә картина а. кузнецовтың «Допрос Салауат» уның иң яҡшы әҫәрҙәре береһе булды.

Источник

САЛАУАТ — БӨЙӨК ШӘХЕС

16 июнь — Башҡорт халҡының милли батыры Салауат Юлаевтың тыуған көнө (1754 — 1800).Салауат ҡыҫҡа ғына ғүмер йәшәп, тарихта үҙе хаҡында яҡты эҙ, бөйөк тарих ҡалдырыусы шәхес. Милли геройыбыҙ сәсән дә, йырсы-импровизатор ҙа, халыҡ бәхете өсөн йәнен-тәнен аямай көрәшеүсе лә. Уның хаҡында бик күп легендалар йәшәй, йырҙар һаҡлана. Шуға батырҙың исеменә бәйле фольклор ҙа өйрәнелгән.

САЛАВАТ ЮЛАЕВ В БАШКИРСКОЙ ФОЛЬКЛОРИСТИКЕ

Страницы истории хранят имена многих батыров, ставших бессмертными благодаря своему подвигу. Среди них отдельное место занимают имена тех, кто посвятил себя борьбе за свободу народа. В этом же ряду стоит легендарное имя Салавата Юлаева — национального героя башкирского народа, сэсэна, певца-импровизатора, борца за счастье народа. Сегодня это имя стало символом башкирского народа и заняло достойное место не только в истории, но и в искусстве, литературе и народном творчестве.

Как известно, фольклористика состоит из трех направлений деятельности: сбора материалов, систематизации и публикации собранного материала, научного анализа.

Для начала, опираясь на опубликованные труды, выявим фольклорные произведения о Салавате Юлаеве.

Имя батыра заняло устойчиво сохранилось в таких жанрах башкирского народного творчества, как историческая проза, песни, но не нашло особого распространения в кубаирах, баитах. Если учесть тот факт, что царское правительство запретило не только петь песни о Салавате, а даже произносить его имя, то можно предположить об исчезновении какой-то части и существовавших произведений.

Изучение источников показывает, что в башкирском фольклоре наибольшее количество сведений о славном сыне народа сохранили жанры исторической прозы башкирского народного творчества. В книгу «Легенды, предания» серии «Башкирское народное творчество» [2] вошли семьдесят две легенды и предания, в которых повествуется о событиях, произошедших в жизни Салавата Юлаева с рождения и даже после смерти бтыра. Особенно большое место занимают произведения, описывающие путь борьбы, семейные обстоятельства, личные вещи, характер батыра.

Среди текстов, включенных в названную выше книгу, согласно комментариям, самым ранним по времени записи является предание, зафиксированное в период с 1910 по 1920 год М Бурангуловым в нынешнем Баймакском районе. Легенды, предания о Салавате Юлаеве записаны также в 1928 г. Г. Вильдановым в нынешнем Бирском районе, в 1938 г. писателем Баязитом Бикбаем в Салаватском районе, в 1940-1941 гг. X. Хамматовым в Салаватском, А. Усмановым в Кигинском, Саляхом Кулибаем в Мечетлинском районах. Наиболее плодотворным периодом записи преданий и легенд о Салавате Юлаеве можно считать 1971-1977 гг. Ученые Ф. А. Надршина, Б. Г. Ахметшин и В. В. Сидоров записали огромное количество произведений в Салаватском районе. Из тридцати текстов половину записал Б. Г. Ахметшин. Из семидесяти двух легенд, преданий о Салавате Юлаеве почти половина записана на родине батыра, и это естественно.

Что касается истории публикации легенд, преданий о Салавате Юлаеве, то вырисовывается следующая картина. Согласно библиографическому указателю башкирского народного творчества, первый раз легенда о Салавате увидела свет еще в 1852 г. под названием «Пещера Ай» [1, № 22], а в 1882 г. вариант упомянутой легенды был опубликован М. В. Лоссиевским в газете «Волжско-Камское слово» [1, 47]. Оба раза – на русском языке.

В 1929 г. в журнале «Башҡорт аймағы» Сайфулла Салимов на башкирском языке опубликовал легенду о Салавате [1, № 177]. В 1935 г. А. Н. Лозанова [1, № 215], в 1945 г. А. Усманов [1, № 348] вновь на русском языке предложили своим читателям легенду о нашем батыре. Более объемные сборники увидели свет благодаря усилиям башкирских ученых фольклористов в 1969-1987 гг. [2, 4, 5, 6, 7, 8] В них произведения о Салавате Юлаеве занимают значительное место. Например, если, как было указано выше, в томе легенд, подготовленном на русском языке, Ф. А. Надршина опубликовала семьдесят два текста, то Б. Г. Ахметшин в свой сборник, изданный в 1974 г., на интересующую нас тему включил тридцать шесть текстов.

Значит, никакие запреты царского правительства не могли вычеркнуть из народной памяти имя Салавата Юлаева, о чем свидетельствуют названные выше публикации.

Начало изучения легенд, преданий о Салавате Юлаеве относится ко второй половине XX в. и находит отражение в работах ученых-фольклористов Б. Г. Ахметшина и Ф. А. Надршиной [10, №№43, 396; 15]. Б. Г. Ахметшин в своей статье [7, 144-149] описывает предания, записанные им, а Ф.А. Надршина в монографии подчеркивает, что многие предания, описывающие события Крестьянской войны 1773-1775 гг., связаны с именем Салавата Юлаева, имеют глубокое социальное содержание, демократическое направление, в них отражена тема дружбы и единства народов и что предания, бесспорно, возникли на основе реальных историчсских событий, несмотря на наличие в них художественного вымысла [15, 165—172].

Опубликованных народных песен о Салавате Юлаеве по количеству не так много, но они занимают прочное место в душе народа и продолжают свое бытование. Первая запись песни о батыре относится к шестидесятым годам XIX века и связана с именем Р. Г. Игнатьева [1, № 37]. Имеются также сведения о том, что в 1894 г. С. Г. Рыбаков в да. Ташбулат и Темяс Орского уезда от Магафура Каракаева и сэсэна Биргали записал два варианта песни о Салавате [3, 342], в те же годы и Мансуром Султановым зафиксированы два текста песни на интересующую нас тему [9, 141]. По наблюдениям музыковеда Л. П. Атановой, в конце XIX века хорошо известный в истории башкирской музыкальной фольклористики Гайса Еникеев со своим другом, ученым-физиком А. И. Оводовым, имевшим специальное музыкальное образование, записали у населения довольно много песен, в том числе две песни о Салавате Юлаеве, а в 30-е гг. XX в. композитор К. Рахимов записал их с исполнения Г. Еникеева [9, 66]. В то время среди записей композитора И. А. Козлова тоже была обнаружена песня «Салават» [9, 133]. Л. П. Атанова также отмечает, что в 1929 г. И. А. Салтыков, в 1935 г. С. Габяши, в 1939 г. Р. Габитов, позже, в 1952 г., А. Тихомиров тоже записали песни о Салавате, которым характерна мелодическая общность, что их «можно считать типовыми, распространенными по всей Башкирии напевами о Салавате» [9, 142].

Песни о Салавате записали С. Галин в конце 60-х гг. XX в. в Учалинском, Хайбуллинском районах, Ф. А. Надршина и Р. С. Сулейманов в 80-е гг. в Салаватском районе [12, 13] и пока последнюю из опубликованных песен записали в 1986 г. Г Л. Султангареева и автор этих строк в Учалинском районе oо Ишкена Батыршина [14, 67].

Из комментариев С. А. Галина к тому песен видно, что, к сожалению, неизвестно, кто, где, когда, от кого записал некоторые песни о Салавате [3, 341-344].

Мы, как уже было сказано, в своих наблюдениях опирались на опубликованные тексты и не исключаем возможности, что другие тексты песен о Салавате Юлаеве вполне могут быть записаны в разные годы, разными людьми и храниться в архивах, музеях и других учреждениях.

Проведенный небольшой экскурс в историю изучения народных песен о Салавате показывает, что, прежде всего, надо отметить наличие сведений о существовании песен о Салавате в работе Н. Казанцева, изданной в 1866 г. в Санкт-Петербурге [1, № 35]. Далее, согласно исследованию музыковеда JI. П. Атановой, в истории башкирской музыкальной фольклористики Руф Игнатьев первым определил основные жанры народных песен башкир и при анализе исторических песен опирался на песни о Салавате Юлаеве [9, 47]. Она (Л.П. Атанова) также выделяет некоторые мысли исследователя. На наш взгляд, две из них достойны особого внимания. Руф Игнатьев замечает, что «сюжет песни о Салавате не только в различных, но и в одной и той же местности излагается различно. Она сокращается и изменяется по произволу певца-импровизатора», и второе: “песня прославленного батыра Салавата – песня самая грустная и для того, кто поет, и для того, кто слушает. Кажется, если бы кто умел все рассказать, как этого достоин Салават, то заплакали бы небо и земля, леса и реки стали бы издавать стоны. Плачь, человек, если у тебя есть запас слез, кто бы ты ни был», – так характеризует народными словами Руф Игнатьев песни о Салавате Юлаеве [9, 48].

Далее в 1952 г. в газете «Совет Башҡортостаны» увиделa свет статья известного башкирского филолога А. И. Харисова, посвященная анализу песен и кубаиров о Салавате в связи с 200-летием со дня рождения батыра [1, № 389|. Во второй половине XX века не обходят вниманием песни о Салавате в своих трудах исследователи С. А. Галин, Г. X. Ахметова. М. А. Мамбетов, М. X. Идельбаев [10, №№ 60, 63, 133, 134, 197, 349]. А в одной из последних книг С. А. Галина, в разделе, посвященном изучению песен о Салавате, подчеркивается идейно-тематическое содержание этих песен, говорится также о том, что в башкирской исторической песне присутствует поэзия борьбы, ненависти к врагам и что они пронизаны большим оптимизмом и твердой верой в победу [16, 195-206].

Некоторые сведения об истории публикации песен о Салавате приводит в своей книге Л. П. Атанова. Например, ссылаясь на работу Н. Казанцева, она пишет: «Эта песня (народная песня о Салавате) хорошо переведена в стихи Г. Кудряшовым и напечатана в 1820-х гг. в журнале, издаваемом Измайловым и Свиньиным, и переложена на музыку бывшим полковником Алябьевым. Песня эта до сих пор не обнаружена, но сам факт вполне вероятен» [9, 25]. В 1875 г. вольный перевод песен о Салавате опубликовал Руф Игнатьев [1, № 37]. В 1880 г. Ф. Д. Нефедовым [1, № 45], в 1894 г. вновь Р. Г. Игнатьевым [1, № 62], в 1895 г. С. Г. Рыбаковым [1, № 67], в 1916 г. М. Султановым [1, № 106], в 1926 г. в журнале «Огни Востока» [1, № 146], в 1929 г. С’айфуллой Салимовым [1, № 177], в 1936 г. М. Биляловым и К. Дмитриевым в журнале «Советский фольклор» [1, № 219],. в 1945 г. А. Усманов [1, № 348], в 1947 А. Глоба [1, № 354] в своих сборниках, в 1948 г. в переводе Вл. Филова [1, № 365]. в 50-е гг. в «Литературном Башкортостане», «Советской Башкирии» время от времени публиковались песни о Салавате Юлаеве [I, №№ 375, 385, 392, 397]. В 1955, 1974 гг. в серии «Башкирское народное творчество» на башкирском [1, № 412; 10, № 5], в 1995 г. на русском языках [3], позже в 2001 г. в книге музыковеда-фольклориста Р. С. Сулейманова [11] на башкирском и русском языках песни о Салавате Юлаеве опубликованы в большом количестве. В последней книге отмечается, что песни, наигрыши на интересующую нас тему неоднократно публиковались и в других источниках [11, 226-227]. Следует также подчеркнуть, что песни о Салавате опубликованы и в книгах известного ученого-фольклориста Ф. А. Надршиной [12, №5; 13, №№28, 29].

Здесь же вкратце следует остановиться и на других жанрах башкирского фольклора, отразивших образ народного батыра, т. е. кубаирах и баитах.

В эпическом репертуаре башкирского народного творчества известны два текста кубаиров: «Юлай и Салават» (записан М. Бурангуловым от Габита-сэсэна) и «Салават-батыр» (паспорт неизвестен). Первый опубликован в 1943 г. в сборнике М. Бурангулова «Эпос о батырах», а второй – в 1954 г. в первом томе серии «Башкирское народное творчество». Затем эти два произведения неоднократно увидели свет в разных сборниках, в том числе в третьей книге эпоса восемнадцатитомного научного свода [17, 92-124], и там же, в вводной статье, Н.Т. Зарипов излагает свои наблюдения по поводу названных двух кубаиров [17, 27-28].

Первым и наиболее полным изданием, вобравшим в себя большой объем произведений, относящихся к жанру баит, является том «Баиты» в серии

«Башкирское народное творчество*. В нем опубликованы три баита о Салавате Юлаеве [18, 50—52]. У баитов «Йырау Салавата» и «Салават Юлаев» паспорта неизвестны, но есть сведения о том, что первый текст переписан еще в конце XVIII в. и впервые был опубликован в журнале «Огни Казани» в 1967 г. [18, 340]. Третий баит под названием «Не забудем тебя, Салават» записан в Янаульском районе в д. Кесекор от Шарафетдиновой Райханы, но неизвестно, кем записан, то есть паспорт неполный [18, 141]. В комментариях отмечены, как варианты, два текста баитов, один из них записан в 1946 г. в Кигинском, другой в 1964 г. — в Миякинском районах. Хранятся они в научном архиве [18, 341].

В предисловии к тому «Баиты» (авторы – Г. Б. Хусаинов и М. М. Сагитов) имеются интересные наблюдения относительно вышеупомянутых баитов. Ученые видят в баитах о Салавате Юлаеве «своеобразное продолжение традиций героического эпоса», а также отмечают, что в них (баитах), «как и в героических эпосах, проходит лейтмотив героизма и оптимизма» [18, 13]. Исходя из сказанного выше и самих текстов, надо полагать, что опубликованные баиты в самом деле представляют собой межжанровое явление (произошло как бы смешение форм кубаиров, исторических песен и баитов). На наш взгляд, справедливы слова ученых о том, что «в их основе лежит трагедия, характерная баитам: беспощадное подавление Крестьянской войны 1773—1775 гг., преследование ее участников, тяжелые переживания, связанные с пленением и отправкой на каторгу Салавата Юлаева и его отца Юлая” [18, 14], поэтому, раз в башкирской фольклористике они названы баитами, пусть так и останутся, потому что наш народ никогда не оставался равнодушным к происходящим трагическим, драматическим событиям в жизни – баиты сочинялись почти всегда. Нет ни малейшего сомнения в том, что о Салавате Юлаеве было сочинено немало баитов, просто они не дошли до нас в силу определенных обстоятельств.

В 2004 г. Институтом истории, языка и литературы Уфимского научного центра РАН к 250-летию со дня рождения Салавата Юлаева был выпущен в свет капитальный и уникальный труд – энциклопедия народного героя. Эта яркая, мощная работа относится к числу тех очень немногих, изданных в России (это отмечено и в предисловии к книге). В книге показана выдающаяся личность, соединившая в себе талант поэта и полководца, рассмотрен образ, созданный в произведениях фольклора, литературы, изобразительного и театрального искусств, музыки, кинематографии.

В 2008 г. сотрудником института, известным башкирским фольклористом Ф.А. Надршиной, по ее проекту по изданию произведений башкирского фольклора на трех языках (башк., русск., англ.) – это впервые в отечественной фольклористике книги – увидела свет книга «Салават Юлаев в башкирском фольклоре» в 2-х томах (2008), куда включены образцы преданий, легенд, песен, баитов и кубаиров.

Таким образом, все выше сказанное подтверждает наличие в башкирской фольклористике богатого наследия о нашем легендарном герое Салавате Юлаеве и необходимость продолжения научных изысканий в этом направлении.
Г.Р.Хусаинова, зав. отделом фольклористики, д.ф.н.

Источник

👋 Привет Лёва
Середнячок

40/250

Задать вопрос

ИльвинаSafina

+10

Решено

6 лет назад

Другие предметы

1 — 4 классы

Сочинение про Салавата Юлаева на башкирском языке.помогитее пожааалуйста!!!

Смотреть ответ

1

Ответ

2
(5 оценок)

6

DJMitya
6 лет назад

Светило науки — 2 ответа — 0 раз оказано помощи

Тебе не дадут ответ это точно иди инфу ищи на других сайтах !

(5 оценок)

https://vashotvet.com/task/7749410

Источник

Понравилась статья? Поделить с друзьями:
  • Сочинение про садоводство
  • Сочинение про сагаалган на русском
  • Сочинение про сагаалган на бурятском языке
  • Сочинение про савелия кому на руси жить хорошо
  • Сочинение про савелия богатыря святорусского