МБОУ СОШ №9
на тему:
Камалутдинова М.И.
учитель родного языка
и литературы
1941-нчи йыл 22-нчи июнда танг белгиде фашист Германия хапарсыздан СССР-ге къаршы башлагъан дав, елевчюлер гьисап этеген кюйде, ай ярымдан-зки айдан Совет Союзну толу кюйдеги дагьытылыву булан тамамланма герек болгъан. Тек душман янгылышгъан, Кёп миллетли совет халкъ, ону Савутлу Гючлери тишине-тырнагъы на ер ли дегенлей савутлангьан гючлю фашист армиягъа, давну биринчи гюнлеринден тутуп, къатты кюйде къаршылыкъ билдирген.
Герман фашизм СССР-ге къаршы бакъдырылгъан давун оьзюню елевчю
политикасыны аслу масъаласы гьисаплагьан. Бизин уьлкеге бакъгъан клас
оьчлюгю, елевчю къастдары ва фашизмни йыртгъыч кюрчюсю бизге
къаршы юрютеген давуну политикасын, стратегиясын ва къайдаларын
бирлешдирген. Фашистлер ачув-оьчден толгъан бек яман планлар къура.
Шо планлар да «Европада янгы низам болдурмакъ» деген атны тюбюнде
белгиленген. Оланы йыракъ гележекге гёз алгъа тутулгъан муратлары,
намарт хыяллары болгъан. Демек, инсан маданиятыны бары да
яратывчулугъун ёкъ этив, миллионлар булангъы халкъланы къулчулукъгьа
айландырыв, оланы къыйынын ашав, яшавлукъ этип турагъан ерлеринден
къувалав, гьатта савлай халкъланы къырып ёкълав йимик вагьши ишлени
гёз алгъа тутгъан. Гитлерчилер бирикген пачалыкъ гьисапдагъы Совет
Союзну гесеклеге бёлмекни ва ёкъ этмекни планларын къургъан.
Гитлерчи Германияны ёлбашчылары оьзлени елевчю планлары уьстюнлю кюйде яшавгъа чыгъарылажагъына бек инана болгъан. Шогъар гёре олар 1941-нчи йыл язбашда гележекде сав дюньяны елемек учунгъу хыялларын тындырыкълы кюйде ишлетивге гирише. 1941-нчи йылны яй айларына Германия лап гючлю, давгъа бек гьюнерли армиясы, сынавлу асгер ёлбашчылары булангъы пачалыкъгъа айлана. Оьзюню асгер гючюн, пагьмусун гёрсетип, немецлер беш айгъа ювукъ вакътини ичинде Европаны уьжелерин ва оланы армияларын дагъыта. Айырып айтгъанда, Польша армияны 16 суткадан дагъыта, бир суткадан Данияны елей, эки айдан Норвегиягьа ес бола, беш гюнден Голландияны, 19 гюнден Бельгияны елей, 42 гюнден де Францияны къолгьа гелме борчлу эте.
Шолай болгъан да, 1941-нчи йылны яйында бизин уьлкеге ню замангъы лап гючлю, техника якъдан таъмин этилген, толу гьазирлиги булангъы ва сынавлу асгер гючге къаршы турма герек болгъан. Гючюне нечакъы базынса да, фашист Германия, давну биринчи гюнлеринден тутуп, уллу къаршы турувлагъа уруна. Совет уьлке учун тувулунгъан ажайып къыйын ва бек къоркъунчлу шартларда бизин халкъ хапареыздан болгьан чапгъьшны болма имканлы къайгъылы гьасилини эбинден гелме ва бетге- бет турувчу уллу урушланы барышьгнда гьалны алышдырма бола.
Дав башлангъан биринчи гюнлерде Ватанны азатлыгъы учуй юрюлеген къагьрулу давларда ортакъчылыкъ этмек учун, юзлер, минглер булангьы совет адамлар гёнгюллю кюйде фронтгъа гете. Кёп санавдагъы жагьил уланлар ва къызлар, оьзлени давгъа йибермекни тилеп, район ва шагьар военкоматланы посагъаларындан таймай. Тылдагъы загьматчы халкъ гечеси-гюню булан дегенлей, танклагъа къаршы орлар къаза, оьзге тюрлю оборона имаратлар къура. Къатын-къызлар, чораплар, къолгъаплар согъуп, исси опуракълар онгарып, фронтгъа посылкалар сала. Тагъымчакъларын, жыйгъан акъчасын танк колонналар къурмакъ учун бере. Шоллукъда, фронт да, тыл да бирлешген дав лагерге айлана. Тылны актив кюйдеги кёмеги ва якълаву булан Къызыл Армия къатты ва оьжетли урушланы натижасында савлай совет-герман фронтну бёлюклеринде душманны гьалсыз зтме, къысма бажара. Сонг буса, ону гьужумуна къаршы гьужум зтип, Москваны тюбюнде душманны асгерлерине биринчилей уллу къапас ура ва. тюп эте. Шо уллу ва кёп къан тёгювчю урушланы натижасында герман империализмни Совет Союзну тез заманны ичинде дагъытажакъбыз деген ойларына ва фашист Германияны савутлу гючлерини тшп болмайгъаныны гьакъындагьы ёммакълагъа ахыр сальша.
«Бизин ишибиз онг. Душман дапьытылажакъ. Биз уьстюн гележекбиз!» деген чакъырывланы тюбюнде дёрт йылны узагъында къоччакъ кюйде ябуша туруп, савлай уьлке, ону еыкълашгъан дос халкъы армия булан бирликде уьстюнлюкге етише.
Шо уьстюнлюкге кёп миллетли дагъыстан халкъ да оъз къошумун эте. Дав башлангъан биринчи гюнлерден тутуп, он минглер булангьы дагъыстанлылар военкоматлардан таба чакъырылып да, гёнгюллю кюйде де фронтгъа гете. Шоланы арасында эки мингден де артыкъ къатын- къызлар да бола. Давну йылдарында дагъыстанлылар фронт учун сурсат, оьзге тюрлю маллар йибере, уьч бронепоезд, дёрт авиаэскадрилья, танк колонна къура ва фронтгъа йибере.
Умуми кюйде алгъанда, Уллу Ватан давда 160 мингден де артыкъ дагьыстанлы ортакъчылыкъ эте. 100 мингден де артыкъ бизин якълылар орденлер ва медаллар булан савгъатлана, 59 дагъыстанлыгъа Совет
Союзну Игити деген гьюрметли ат бериле, 7-ев Макътавлукъну орденини уъч де даражасына лайыкълы бола.
85 мингден де артыкъ дагьыстанлыгъа Уллу Ватан давну майданларындан ожакъларына эсен-аман къайтма насип болмай. Рагьмулу наслулар оланы эсделигин даимликге юреклеринде сакълагъан.
1941—1945-нчи йыллардагъы Уллу Ватан давда йыртгъыч немец-фашист елевчюлерден уьстюн гелив о давда ортакъчылыкъ зтген пачалыкълар, айрокъда бизин уьлке учун бек багьа токътай. Шо къыргъын давда оьлген 60 миллион адамны 27 миллиону Совет Союзну ватандашлары.
Дав бизин халкъгъа уллу къайгъы гелтирди. О салгьан гюлле яралар, юрек дертлер гьали де сызлай, дагьы да, унутулма да унутулмай. Дав тарытгъан тас этивлени аччы гьислерин сезмеген бир совет агьлю де ёкъдур.
Уллу Ватан давну ахырынчы топ тавушлары оькюрген, намарт душмандан уьстюн гелген гюн тарихлени теренине гиргеп сайын, бизден арек гетген сайын, шо уллу уьстюнлюкню гелтиргенлени сыдралары да сийрек бола бара. Мисал учуй айтгьанда, 2000-нчи йыл Уллу Уьстюнлюкню 55 йыллыгъын байрам этген гЮн булан тенглешдиргенде, бизин республикада Ватан давну ортакъчыларыны санаву эки керендей де кёп кемиген ва бугюнлеге ерли 3 минг адамдан бираз артыкъ къалгъан.
9-нчу Майда, биз совет халкъ Уллу Ватан давда немец-фашист девчюлерден уьстюн гелгенли 65 йыл битегенликни байрам этебиз. Шо он бары да совет-герман фронтларда намарт душмандан уьстюн гелмек ва ана Ватанын елевчюлерден азат этмек учун къанын-жанын аямай кьоччакъ кюйде ябушгъан воинлени сав къалгьанлары, дав формаларын да гийип, тёшлерине орденлерин, медалларын да тагъып, шагьар майданлагьа, орамлагьа чыгъажакъ. Гьалиги наслулагьа ачыкъ кёкню, давлалы гюнлени савгьат этген шо батырланы Уьстюнлюкню байрамы — 9 Май булан гьакъ юрекден къутлайбыз! Къалгъан оьмюрюн къайгъысыз- дертсиз савлукъда йибермекни ёрайбыз! Сыйлы байрамыгъыз къутлу болсун, аявлу ветеранлар, дагьыстанлылар, россиялылар, алдынгъы СССР-ни бары да ватандашлары!
Уллу
Ватан дав
Уьстюнлюкге
70 йыл
Мероприятиени мурады:
1. Яшланы
патриот гьислерин уятмакъ, дав гелтирген къыйынлыкъланы эсгере туруп, яшланы
«Давлар болмасын!» — деген ойгъа гелтирмек.
2. Шиъруланы
чебер охувгъа уьйретив.
1-чи охувчу яш:
Дав битгенли арадан,
Хыйлы йыллар гетсе де.
Давдан къалгъан яралар,
Унутулмай нетсе де.
Унутулмай! Яралар
Даимге къалгъан йимик,
Бары да зат, бары да
Тюнегюн болгъан йимик.
Радио сёйлей:
Тынглагъыз! Тынглагъыз!
1941-нчи йылны 22-нчи июнунда, къаттыгюн,
фашист Германия Советлер Союзуна намарт кюйде чапгъын этген. Аявлу аналар ва
къызардашлар! Аталар, агъалар ва инилер! Оьз халкъыбызны, топурагъыбызны намарт
душмандан якълама сизин Ана Ватан чакъыра!
2-чи яш: Шиъру: “Ватан учун.” И.Керимов
Эсимде бар шулай бир гюн:
Гюнбатышдан герюндю тун.
Шогъар къаршы ябушувгъа
Гётерилди халкъым бютюн.
Унутмагъа тюшдю уьйню,
Давсыз яшап тургъан кюйню.
Гетдим шо гюн мен асгерге,
Тюшген борчну кютме сюйдюм.
Онда уьйрендим гьар затгъа,
Савут такъдым, миндим атгъа.
Йыр язагъан къаламымны
Алышдырдым автоматгъа.
Давда нече йыллар гетди,
Фронт яшны улан этди;
Чыдамлыкъгъа, уьстюнлюкге,
Къоччакълыкъгъа да уьйретди.
Муаллим: Бизин халкъ бу йыл 9-нчу
Майда немис фашистлер булангъы къагьрулу давда этген уллу уьстюнлюкню
70-йыллыгъын белгилей. Бизин халкъ кёп къыйналса да, кёп адам оьлсе де,
уьстюнлюкню алмайлы токътамады. 1418 — гече-гюн юрюлген уллу дав халкъыбызны
гючюн-гьюнерин, олай да ругьун тюшюрмеди. Арадан кёп йыллар оьтсе де, эсги
яралар янгыра, дав йылланы эсге гелтире.
1941-нчи йыл
22-июнда бизин башыбызгъа уллу балагь гелди. Уллу Ватан дав башланды. Ватанны
якъламакъ учун савлай совет халкъ гётерилди. Гьатта чагъы 15-йылгъа етишген яшоьрюмлер
гёнгюлю кюйде давгъа гетди.
Уллу Ватан дав 1418
гюн узатылгъан. Шо фронтда оьзлени жанын къурбан этгенлени къабурларыны, олагъа
аналар тёкген гёзьяшланы, адамы давдан къачан къайтар деп бозарагъанланы, шо
дав салгъан яраланы, ярты-ярым болуп къайтгъан сакъатланы санаву булан къараса,
озокъда, шо нечакъы бола буса да кёп узакъ болжал гёрюне.
Ялынлы йылларда
ана Ватанын арсланлардай якълама бизин юртдан, къолну аясыдай гиччинев
Ботаюртдан 250 адам давгъа гетген.
Уллу Ватан давда
27 миллион адам къоччакъ кюйде жан берген.
3-чю яш:
“Давлар битип, авлетин гёрюп,
Кёп аналар насипли болгъан.
Тек не этесен, тёшюн гюллелеп,
Гери къайтмай батырлар къалгъан.”
Муаллим:
“Дав йылларда къачырмагъан башларын,
Яшынмагъан, янтаймагъан икълыкъда.
Бизин учун жанын берген эрлени
Эсге алайыкъ бир минутлу шыплыкъда.”
Минутлукъ шыплыкъ.
4-нчю яш: Шиъру:
«Къара гюнлер бизге дагъы болмасын!»
«Дав сюймейбиз, давдан улан тувмай» дей,
Эсгеребиз шо чакъда кёп керенлер.
Ватан учун душман булан ябушуп,
Аямайлы жан берген кёп керенлер.
Атылмасын бомбалар, къан тёгюлмесин ерде.
Давну къыйынлыкъларын, яшлар гёрмесин бир
де.
Уьстюнлюкге 70 йыл, сав болмагъан яралар.
Балаларын тас этип, бозлай къалгъан
аналар.
Дав битгенли кёп заманлар гетсе де
Унутмайбыз биз шо къара гюнлени.
Уьстюнлюкню 70 йылын алгъышлап,
Эсгеребиз давда жан бергенлени.
Муаллим: Дав йылларда юртда
къалгъан къартлар, гиччи яшлар ва къатынгишилер оьтесиз бек къыйналдылар. Эркеклер
этеген ишлени къатынлар кютме башлады. Кёбюсю къатынлар авлакъда сабан да
сюрген, будай да чалгъан. Давгъа гетген бизин эргишилерибиз, бизин учун, биз
рагьат яшасын деп, къанын да, жанын да аямагъан.
Шиъру: “Шо айтывгъа
онча рази тюгюлмен.” Ш.Альбериев
Муаллим: Совет
халкъ тиши -тырнагъына ерли савутлангъан душманны оьз топурагъында янчды.
Юртдан гетген яшлардан бирлери къоччакъ кюйде жан бергенлер, бирлери сакъат
болуп къайтгъан. Бирлери гьали де яшап тура. Бизин юртлу улан Абдуллаев
Абдурагьман Сапун -тавгъа байракъ къагъып, игит атну къазанды. Кёп-кёп
яшларыбыз орденлер булан савгьатлангъан.
Уллу Ватан давну,
онда ортакъчылыкъ этген адамланы къоччакъ ва игит ишлерине тергев берип,
суратлап кёп санавда чебер ва документли китаплар язылгъан, кинофильмлер
чыгъарылгъан, адабиятны, инче саниятны башгъа асарлары яратылгъан. Башгъа
адабиятларда йимик бизин къумукъ адабиятда да Уллу Ватан давны темасы гёрмекли
ерни тута. Бизин белгили къумукъ язывчуларыбызны ва шаирлерибизни арасында о
темагъа байлавлу асарлар язмагъан бири де ёкъ десек ялгъан болмас.
Гьали сиз
А.Жачаевны “Тартып йыртды уьстюндеги гёлегин”
деген шиъру гьисапда салынгъан гиччирек гёрюнюшюне къарагъыз!
Муаллим: Баракалла
болсун бизден гетген яшлагъа да, бары да Совет гьукуматны адамларына да, давда
ортакъчылыкъ этип, бизин учун ач да, ялангъач да болуп, жанын да, къанын да
аямай, давдан уьст гелип, бизге шу арив яшавну гёрсетген уланлагъа.
Гертиден де елигип
гелеген душманны янгурдай явагъан гюллесине бет берип, от ялынына бет буруп,
давну авурлугъун лап биринчилей гьис этген ботаюртлулар: Батыров Назир
Батыргереевич, Исаев Джамалдин.
Батыров Назир 28
агустда 1941 йылда давгъа гетген. Шо йылларда Краснодар шагьарда пехотный
училищеде охуй болгъан. Душманлардан Растов шагьарны якълай туруп, ол авур
яралана. Ол Кисловодск шагьарны госпиталинде ята. Давдан къутгъарылгъан 1944
йыллда. Ол уьюне 1954 йыллда къайтып геле.
Исаев Джамалдинни
1940 йылда совет армияны сыдраларына чакъырыла. Совет-германия дазуда асгер
борчун кюте. Дав башланма 10 гюн къалгъанда ону Ленинграддагъы офицер школагъа
охума йибере. Ол Уллу Ватан давну биринчи гюнюнден тутуп душман булан ябушма
башлай.
Ана топурагъын
душмандан азат эте туруп, Волгагъа ерли етишген. Давда герсетген къоччакълыкълары
саялы орденлер ва медаллар булан савгьатлангъан.
Оланы атлары булан
биз, яш наслу, гьакъ юрекден оьктем болабыз.
5-нчи яш:
– Дюр, оьктембиз,
гьакъ юрекден оьктембиз.
Намус тюшсе, шолар йимик кютейик.
Эсге алып давда къалгъан эрлени,
Биз шолагъа кёп алгъышлар этейик.
Муаллим:
“Бир-бирлетип санар йимик аз болгъан
Уьстюнлюкню алып къайтгъан солдатлар.
Шолар йимик аз болмасын, азмасын
Аталардан къалгъан асил адатлар.”
Дав битгенли
арадан 70 йыл гетсе де, хыйлы гюнлер артда къалса да, атылагъан топланы
тавушларын эшитмесек де, юреклерден давну агъуву таймай.
Шиъру: “Давну
агъусу.”
Дёрт йылны узагъында
Юрюлюп турду давлар,
Дав майдандан къайтмагъан
Къалды сакъатлар, савлар.
Бир-бирде эсге сала
Давда тийген яралар.
Къайгъы- дертни гючюнден
Чечилмеген къаралар.
Бизин булан бирев де
Гьеч бир дав да этмесин.
Давну отун якъгъанлар
Мурадына етмесин.
Белгисиз ёкъ болгъанлар
Уьюн- ожагъын излей.
Ожакълары оланы
Гележек гюнюн гёзлей.
Хыйлылар дав майданда
Ватан учун жан берди.
Тас болгъан ёлдашларын
Сав къалгъанлар эсгерди.
Ватанны азат этген
Игитлер кёп элимде.
Давдан къайтмай къалгъанны
Унутмайбыз бирин де.
Муаллим: Гертиден де давну яхшы
ери ёкъ. Дав — оьлтюрюв, пашманлыкъ, ачлыкъ, гьатта, йылав, яс гелтире.
Музыка: Йыр “Сизден
тилейбиз, савлар!”
Сизден тилейбиз, савлар,
Дюнья шарны якълайыкъ.
Болмасын бир де давлар,
Шат яшавну сакълайыкъ.
Припев:
Етимликде яс этип,
Зарланмасын балалар.
Авлетлерин тас этип,
Бозламасын аналар.
Гелинлер тул къалмасын,
Бойдакъ къалмасын эрлер.
Къанлы давлу болмасын
Гёрмесин гёзел ерлер.
Припев:
Айтайыкълар къатдырып,
Давну отун ёйсун деп.
Халкъны битдирмей къырып,
Шат яшама къойсун деп.
Припев:
Ялламасын топуракъ,
Гюймесин гюл тереклер.
Гелигиз, бары да халкъ,
Гётерейик билеклер.
Муаллим: Бизге дав дагъы къайтып
гелмесин, бизин халкъ шо гюнлени бир де унутмажакъ! Бары да халкъ давгъа къаршы
турма герек.
Шиъру: “Дав
болмаса – шо герек.” А.Гьажиев
Муаллим: Давну нечик сюймейгенин,
нечик бизге парахатлыкъ тарыгъын яшлар оьзлени шиърусу булан ачыкъ этип айта.
Шиъру: “9 май.” А.Жачаев
Сени бир де эсден салмас эллер кёп,
Уьстюнлюкню уллу гюню 9 май.
Сени бизге къазангъанлар къан тёкген
Къанлар дагъы къалсын учун агъызмай.
Тюпде къоюп тагъымлы тав башланы,
Гюн талпына ачыкъ кёкню тёрюне.
Буг юн байрам гюн экенни Гюнеш де
Билегенде йимик балкъып гёрюне.
Ана элни азатлыгъын аталар,
Аллелей, не тутгъан болгъан бегинден.
Энни олар къара ерде яталар
Арабызда азы къалып кёбюнден.
Къанлар дагъы къалсын учун агъызмай
Къангъа юзюп етген бизге 9 Май.
Муаллим: – Дюр, яшлар, тюз. 9 Май
лап да уллу, лап да сыйлы, лап да гьюрметли байрам. О байрам бизин юзюбюзде
сююнчню- къуванчлыкъны ва къайгъыны-дертни гёзьяшлары къатнашгъан байрам. Бизин
къоччакъ халкъыбыз къан явдурагъан къагьрулу давдан уьст гелгенге биз къуванабыз,
сююнебиз, тек кёп-кёп арслан уланлар дав майданда къалгъангъа къайгъырабыз.
М.Атабаев да
айтгъанлай:
“Кёп
сююнчлер етишмеди сююнме.”
Биз бугюнгю
Уьстюнлюкню 70-йыллыгъына багъышлангъан гёрюнюшюбюзню шуну булан битдиребиз.
Кёп савболугъуз, яшлар!
метки: Кумыкский, Къумукъ, Бугюн, Дарсда, Къыйынлар, Бирлень, Асарлан, Уьстюнлюк
Къумукъ адабиятдан ачыкъ дарс., Дарсны темасы:, Дарсны тайпасы:
(Къумукъ язывчуланы асарларына гёре)
Дарсны мурады:
1. Къумукъ шаирлени ва язывчуланы асарларына гёре дав гелтирген къыйынланы гёзден гечирмек.
2. Асарланы бёлюклерин охумакъ,оланы аслу маънасын ачмакъ.
3. « Дав гелтирген къыйынлар» деген темагъа гёре сочинение язывгъа гьазирленив иш гёрмек.
3. Яшланы патриот гьислерин уятмакъ, дав гелтирген къыйынлыкъланы эсгере туруп , яшланы «Давлар болмасын!» -деген ойгъа гелтирмек.
Къурал: Там газет ,суратлар, китаплары.
ДАРСНЫ БАРЫШЫ., Ватанына къыйынлы гюн гелгенде,, Ялын ойнап топрагъында,сувунда., Яр башларда уьфюреген ел болуп,, Юртлу уланлар башлап чыгъар къувунгъа.
-
Яшланы дарсгъа къуршав.
2.«Парахатлыкъ сюе бусанг, давну унутма.»-
маънасын нечик англайсыз?(яшланы жавапларын муаллим толумлашдыра, тюзлей)
Магьаммат Гьажиев – сувда, Юсуп Акаев – гьавада, Элмурза Жумагъулов ва Ханпаша Нурадилов ерде намарт душманланы къувгъанын унутмагъа ярамай. Унутмагъа ярамай Абдулгьаким Исмаиловну – Рейхстанггъа уьстюнлюкню байрагъын къакъгъанны. Шо игитликни исбатлай тамдагъы яшны къолу булан этилген сурат.
«Тиш-тырнагъына ерли савутлангъан
Рейхстаггъа нечик болдунг гирмеге?, Шо байракъны сен къакъгъанны Рейхстаггъа, Шо гюнлерде Ватан неге билмеген?!, Макътав болсун игитлеге оьлмейген ., Игит атгъа ЕС болур сендей улан., Халкъынг учун унутулмас къарчыгъа, Къумукъ халкъынг оьктембиз сени булан!…», Салаватова Г.З.
-
Музыка ойнай(1-6 слайд)
Бизин уьлкебизни тарихинде алтын варакъ булан язылгъан уллу агьвалат бар — Уллу Ватан давдагъы уьстюнлюк. Уьстюнлюк тынчлыкъда гелмеди.Давну йылларында къагъып къайгъылар гирмеген къапулар, къагьрулу гюнлени зары тиймеген агьлюлер ёкъдур. Дав битгенли бу йыл гюлжан айны 9 гелсе 73 йыл тамамланажакъ.
(Уллу Ватан давну гьакъында умуми маълуматлар : 7-8 слайд)
2 стр., 841 слов
Сочинение зи ватан на лезгинском языке
… Хидирнеби Исаевич Министерство образования и науки Республики Дагестан МКОУ «Гельхенская СОШ-детсад» СОЧИНЕНИЕ ТЕМА: «Зи ватан» (Дагъустандин халкьарин садвилин йикъаз талукьарнавай.) Кхьейди: Лезги ч1алан ва литературадин [Электронный ресурс … алай туьнт фири, А вац1ун яд хуьдай гьуьлер тахьайла, Вучда на рик1икай,илифдай вири, А рик1ин рак хуьдай вилер тахьайла». Дуьз лагьанай, рагьметлу Алирза …
22 июнь 1941 йыл…-
Бизин совет халкъгъа къара къайгъы гелген гюн
Дав 4 йыл юрюлген… ————— 1418 гюн
Давда 27 миллион адам оьлген .
1418 гюнню ичинде.
Гьисап этип къарасанг,гьар гюн -19 минг адам оьле болгъан ,гьар сагьатда – 800 адам , гьар минутда – 13 адам .
2 минг ярым километр мезгилге – 27 миллион адам …
1 километрге – 40 минг 800 оьлген адам . Гьар метр ерге – 11 адам .
Эгер де гьар оьлген адамгъа 1 минут шыплыкъ этсе – 38 йыл пусуп турма герек эди … О замангъа совет халкъны санавуна гёре — гьар алтынчы адам оьлтюрюлген !
4. Гьалиги заман яшайгъанлагъа, Ватан давну агъусун гёрмегенлеге, давну акъубаларын гёз алдан гечирмеге, сёзню усталары , бизин язывчуларыбыз кёмек эте. Биз адабият дарсларда тюрлю жанрларда яратылгъан кёп тюрлю асарлар булан таныш болгъанбыз. Гелигиз бу дарсда бир нечесин эсге алайыкъ.
— Сиз бу йыл гечген асарлардан башлайыкъ.
-Зарипат Атаеваны дав темагъа багъышлангъан къайсы асарын гечдигиз?(«Шо ёл булан»)
-Асарда къайсы йыллар суратлана?
-Романны баш игитлери кимлердир? (Салимат-Хизири)
-Хизирини Салиматгъа язагъан кагъызлары не учун токътала?
-Давну къайгъылары , давну акъубасы бу асарда нечик гёрсетиле?
— Алдагъы класларда гечилген дагъы да къайсы драма
Эл намусун къайратлы кюйде кютмеге
5. Давну агъусу етишмеген бир агьлю де ёкъдур. Бирлени атасы, бирлени эркъардашы, бирлени уланы. Биревлени буса уланлары…
Уьч уланы болгъан сонг, Недир анагъа яшав?, Уьч улан – уьч насиби…, Уьчевюн де алды дав.
-Бу сатырлар къайсы асардан алынгъанын сиз англадыгъыз деп эсиме геле- «Урлангъан ажжал» Магьаммат Атабаев.(Асар язылгъан кюй хабарлана)
-Асаргъа «Урлангъан ажжал» деп неге къоюлгъан?(берилмеген,яшырылгъан кагъыз)
бетлер 255, 256, 257.
— Авторну не зат талчыкъдыра, къыйнай ?- 258 бет.
Автор бизден ,охувчулардан,кёмек излей, соравгъа жавап тилей.
— Сиз почтальон яшны еринде нечик этер эдигиз?
Бу ерде къайсыгъыз да оьзтёрече тюз болажакъсыз. Къысмат, къагьрулу къысмат…
Аналагъа гётерме тюшген къайгъыны теренлигин халкъ арада о заман айтылагъан сатырлар да гёрсете:
Къаргъалар къакъылдасын,
Уяларын якъласын.
Айтыгъыз къатынлагъа –
2 стр., 573 слов
Алтын адам тақырыбында
… қайнар бұлағы Алтын адам дер едім. Қорыта айтқанда, еліміздің нақышының қатары Алтын адаммен толықты. Өйткені, Алтын адам – ел ертеңінің, … десеңіздер, ол, әрине, Алтын адам дер едім. Алтын адам өз дәуірінің баға жетпес байлығы, асыл қазынасы. Алтын адам – қазақ тарихының … ыш Елбасымыз «Ұлы даланың жеті қыры» мақаласында осы Алтын адам феноменін ерекше атап көрсетіп, оның тарихи маңызын тере …
Дагъы улан тапмасын.
Айзанат Аскерханова (Буйнакск район, Янгы Къумух -2015-нчи йыл)- 3 уланын ва 3 къардашын давда тас этген;
Епистиния Степанова
Просковья Володичкина
Мария Фролова
Анастасия Ларионова
Калиста Соболева
Анастасия Куприянова
Ефросинья Бабенко
Давну йылларында аявлу балаларын дав майданларда тас этген аналагъа багъышлангъан памятниклер бизин уллу уьлкебизде аз тюгюл. Шоланы бир нечеси алдыгъызда…
7. Уллу Ватан давдагъы Уьстюнлюк – совет адамлагъа о кёп багьа олтурду – давну 27 миллион къурбаны – бизин халкъ учун лап да авур яра, элибиз дагъы къайтмасгъа тас этген инг де уллу байлыкъ. Давда оьлген бары да игитлени атлары , гьюнерлери «сёнмейген юлдузлардай», халкъны эсинде къалажакъ.
-Анвар Гьажиевни «Сёнмейген юлдузлар» деген поэмасы къайсы давланы суратлагъан?- бет 86.
-Давну къайгъысын автор бу асарында неден табала гёрсете?(Ана-Ер, Ана-топракъ—«Уланларын басгъан кюйде бавруна Уьлюшю кёп ойлу Ана-Ер йылай…)
Сталинградда болгъан уллу ,къыргъынлы давланы ,онда оьлген кёп-кёп минглер булангъы совет адамланы эсге сала.Бу йыл чилле айны 2-нчи гюнюнде шо зор уьстюнлюкню къазангъанлы 75 йыл битди. Автор хабарлайгъан Мамай курганда мемориал къурулгъанлы 50 йыл тамамлангъан.
-Бугюнгю дарсда Уллу Ватан давну агъусун , къайгъысын суратлайгъан адабият асарланы бир гиччи гесегин эсгердик. Олар бир нече ёкъ- кёп бар.
Оьзлер де , шаирлерибиз ва язывчуларыбыз, дав майданларда болгъан- Ибрагьим Керимов, А-паша Салаватов…
8. Уллу Ватан давда совет халкъ, къанлар тёгюп, санлар сёгюп,кёп къыйынлыкъда къазангъан Уьстюнлюк, йыл сайын арек гетип , тарихлени бетлерине гёчсе де, игитликни даимлик уьлгюсю гьисапда бизин яшавубузда даим де агьамиятлы ерни тутужакъ.
Савлар! Сизин гёрмесек де бугюн биз,, Сизин учун кёп къыйынлар гёргенбиз., Сиз яшагъыз, савлар , бизин учун да,, Савлар, биз чи сизин учун оьлгенбиз!
( Бир минут шыплыкъ)
8.Рефлексия соравлар:
- Яшлар, дарсны ушатдыгъызмы?
-Бугюн дарсда эсгерген къыйынлыкълар, къайгъылар дагъы болмас учун биз, сиз ,гележек яшоьрюмлер, не этме болабыз?
- Сиз гечген дав гелтирген къыйынланы ачыкъ этеген дагъы да къайсы асарланы эсгерме болар эдигиз?
9.Дарсны гьасиллерин чыгъарыв.
— Яшлар, бугюн такрарлагъан асарланы орус тилден ЕГЭ-де язылагъан сочинениеде де аргументация гьисапда къолламагъа чакъыраман. Игитлик гьакъда, аминлик гьакъда, сююв гьакъда, давну агъусуну гьакъында- нече тюрлю темагъа материал бар?!
2 стр., 610 слов
Лучшее на кумыкском языке» Мен танглама сюеген касбу»
… гьакъда ойлашып йиберсем, школамдагъы муалимлериме къарап, бизин тарбияламакъ учун, билим бермек учун олар нечик къыйын тегегенин англайман. О буса, гертиден де, уллу гьюрметге лайыкълы гьал. Яшлар муалимине … багъышлай, неге тюгюлол биз гьакъыллы, яхшы амаллы, гертиликни сюеген адамлар болгъанны сюеУ.Аюбовна бизин рус ва ана тилни уьйретмекден къайры айланадагъы яшавну яхшы янларын англамгъа …
10.Уьйге иш:
«Дав гелтирген къыйынлар» деген темагъа сочинение язмакъ.
« — Аналар уланларын давну отунда гюйсюн деп тюгюл оьсдюрегени. Оланы насипли болуп гёрмек учун. Сюегенлерин де алып, сююнюп къалсын учун. Яшларындан сююнсюн учун…»
З.Атаева «Шо ёл булан»
Ответ:
Знаете не хочу штоби все страдали…
Война, что же это, и что она за собой ведет? Это самое страшное слово на всех языках мира. Слезы, страх, боль, мучения, всё это война! Она приходит внезапно и забирает у нас родных и близких, никого при этом не щадя. Вот что такое война. Это ад на Земле.
Мы помним, что произошло 1941-1945 гг. Вот в эти годы наша Россия, да и ни только, горела желтым пламенем огня, тонула в слезах взрослых и детей. Знаете, сколько бы мы о ней не говорили, мы всё равно не поймем, что пережили наши советские люди, и слава богу! Наша страна вправе называться самой сильной державой! Мы должны помнить подвиг наших героев. Благодаря им мы живем, дышим, существуем.
Мне очень повезло, меня не достал этот ужас. Я живу в сильной независимой стране, живу, радуюсь. Только, как подумаю, что происходит в мире страшно на душе становится, ведь где-то на Украине, в Ираке и Сирии проживают маленькие детишки в страхе под залп артиллерийских орудий. Эти дети бдительны, но однако они повсеместно несчастны. Дети рождаются, чтобы быть счастливыми, любить и излучать свет вокруг себя, а не бегать под выстрелами пушек и думать, как бы спастись от злых дяденек с автоматами. Война отучила этих детей плакать. Враги выстраивали детей отдельно, взрослых отдельно. От ужаса никто не плакал, смотрели на все стеклянными глазами. Дети четко знали, заплачешь, значит, тебя расстреляют. А в годы Великой Отечественной войны? Фашистские нелюди стреляли в детей ради забавы, чтобы посмотреть, как дети в страхе разбегаются, или выбирали себе человека, и просто ради забавы издевались и убивали . А ведь ребенок не может дать ответ, значит, можно убивать — ничего тебе за это не будет! Да разве можно сравнить? кто ты, взрослый человек, солдат немецкой армии и кто он, маленький худощавый парнишка- сиротка. Хотя в лагерях находилась работа и для детей. Например, выносить человеческий пепел и зашивать его в мешки, чтобы потом этим прахом удобрять землю. Заключенные в лагерях дети были донорами крови для немецких солдат. А как цинично их «сортировали» на пригодных и непригодных к работе. Вышел ростом, дотягиваешься до нарисованной на стене барака линии — будешь служить «великой Германии», ниже необходимой отметки – отправляйся на тот свет. И отчаянно тянулись вверх ребята, становились на носочки, казалось, обманут, останутся в живых, но беспощадной машине рейха малыши не нужны, она пустит их в топку, чтобы наращивать и наращивать обороты. Теряли родителей, братьев и сестер. Иногда напуганные дети по нескольку дней сидели рядом с холодными телами погибших матерей, ожидая решения своей участи. В лучшем случае их ждал советский детдом, в худшем – фашистские репрессии. Детство поглотила война, юность – послевоенная разруха и голод. Детей постоянно перебрасывали из одного детдома в другой. Именно эти дети во время войны восстанавливали разрушенное хозяйство, в 12 лет становясь у станков на заводах и фабриках, работая на стройках. Воспитанные трудом и доблестью, они рано взрослели, заменяя погибших родителей своим братьям и сестрам.
Я хочу, чтобы мы и дальше читали книги, смотрели фильмы про войну, но никогда не участвовали в ней. Не хочу, чтобы Россия, да и весь мир снова плакал кровью от невыносимой боли и страданий. Я против войны! Война-самое настоящее зло. Но, как граждане такой могущественной державы, мы все же должны быть готовы к этому кошмару. Ведь никто не знает, что нас ждет в будущем. А будущее за нами, за поколением, которое живет сейчас. Так будем же бережно хранить память о тех героях, которые спасли мир и беречь!!!
Подготовил: Беков Эльдар, ученик 10 «б» класса.
Проверила:Ханмурзаева Х.А.
Не ер сагъа аявлу,
Тувгъан еринг къайсы юрт?
Оьктен болуп айтарман
Ерим Султанянгиюрт!
Ата юрт! Бу эки де сёз нече де къысгъа, амма маънасы уллу. О сезлер чинк де, аявлу, юрекге ювукъ.
Мен Дагъыстанда тувгъанман. Гьар адамны оьзюню тувуп оьсген ери бар, огъар «Ата юрт» — деп айтыла
Мени ата юртум Султанянгиюрт, ол Кизилюрт районгъа гире. Юртум Къойсувну ягъасында ерлешген. Юртумну сари саз сокъмакъларындан юрюп, тёбелерине чыкъсам, сурат йимик ата юртум гёрюне.
Ата юртумда кёп юзюм ва емиш бавлары бар, ашлыкълары чачылгъан сабанлыкъларын, салкъын булакъларын барын да мен кёп сюемен, олар кимни де тергевюн тарта.
Султанянгиюртда кёп миллет яшай: аварлар, къумукълар, андилер, даргилер, казикъумукълар. Олар бир-бири булан биригип татывлукъда яшай. Ата-бабалардан къалгъан адатланы, байрамланы, тойланы юртлуларыбыз ажайып оьтгере.
Юртубуздан чыкъгъан кёп белгили, игит адамларыбыз бар, профессор Аскерханов; композитор Шемеев Хайбулла Муслимович, Алханов Абдурашид. Оланы шиърулары, сарынлары халкъны арасына яйылгъан, бирлери макъамгъа да салынып, йыр гьисапда белгили. «Султанянгиюрт», «Ватан», «Сюемен», «Аривлюк»,»Дагъыстаным».
Юртубузда эки уллу мактап бар. Мен биринчи школада охуйман, школабыз уьч къабат онда сегиз юз охувчу охуй. Школабызгъа белгили къумукъ игитни аты салынгъан Юсуп Акаевни. Школагъа къаршы ерде къурулуп турагъан ярыш школа бар, яшлар шондам кёп сююне. Юртубузну ортасында ерлешген уллу амбулатория бар.
Язда юртумну аривлюгю айрокъда арив герюне. Агъагъан оьзенлери, терек бавлары, юртгъа шавла бере.
Ата юртгъа бакъгъан сююв агьлюден, школадан башлана. Ата юрт- бизин гиччи Ватаныбыз.
Гьар адамгъа оьсген, тувгъан ери аявлу, о ону есси, яшлыгъы.
Юртумну мен кёп сюемен! Юртума бакъгъан сюювюм бир де сенмежек!
Обновлено: 11.03.2023
Гюз гелди.Бав-бахчаларда,айлана якъдагъы агъачлыкълардагъы орман тереклер япырагъы тёгюлюп аякъ тюбюнгде лансыллай ва сигьрулу гьислени уята.
Дачаларда,бав-бахчаларда, къыр орманларда ер-ерде тереклени бутакъларында бишген оьгюзьемиш, ябушгъан,итбурун гюнню шавлаларына бёленип найнай эте,сукъландыра.
Дув авлакъларда къыр жанланы, къушланы тавушлары къулакъгъа аз чалынагъан болгъан.Олар да адамлар йимик гелегын къышны алдында тас этивлерсиз чыкъмакъ учун гьазирлик гёрюв булан машгьул бола.
Амма айлана якънычувлукъ къуршагьан деп бавчулагьа, дачачылагьа бугюнлерде парахат турмагьа тюшмей.Чакъны онгайлы шартларындан пайдаланып, гьар сагьатны асувлу кюйде къоллама къаст этигиз.
Неге тюгюл де, гелеген йылнытюшюмюне кюрчю бугюнлерден тутуп салына.
Дано:A-чёрная окраска щетины
a-рыжая окраска щетины
B-длинная щетина
b-короткая щетина
Найти:F¹-?
Решение:P ж.AABB X м.aaBb
G ж.AB м.aB ab
F¹ AaBB-ч.д
AaBb-ч.д
Из внешнего уха, который состоит из раковины и ушного прохода, в конце идёт барабанная перепонка. Далее идёт среднее ухо, проход, соединяющий ухо с глоткой, чтобы можно было контролировать давление, и из-за этого перепонка не искажала звук. Потом идёт внутреннее ухо, состоящее из косточек «молоток, наковальня, стремечко» и конченый путь — улитка. А улитка, в свою очередь сострит из «волосков», которые преобразовывают звук в нервный импульс.
Наблюдения за растениями
Растения считаются вступившими в ту или иную фазу развития, если признаки этой фазы будут обнаружены хотя бы на отдельных ветках. Отмечать начало каждой фазы следует, когда в нее вступит 10% растений того или иного вида (если наблюдается большая группа) или хотя бы 2-3 особи. Если наблюдения ведутся за одним растением, начало фазы отмечают, когда распустится до 10% цветков или листьев. При наблюдении за травянистыми растениями начало фазы отмечают днем, когда в нее вступило 10% растений данного вида на площадке или маршруте, выбранных для наблюдения (на площадке подсчитываются все экземпляры, на маршруте — не менее 100). Массовое наступление фазы отмечают в тот день, когда в нее вступит не менее 50% растений (или на одиночном дереве распустится 50% цветков или листьев).Весенние наблюдения за деревьями и кустарниками следует начинать с того дня, когда температура воздуха в дневные часы в тени приближается к +5 °С. В такие дни можно наблюдать начало сокодвижения у отдельных видов деревьев. Для этого с южной стороны нескольких типичных экземпляров наблюдаемого вида (клена, березы) на высоте груди надо сделать иглой или шилом прокол с проникновением в древесину. Глубокие порезы стволов недопустимы, поскольку возникшее при этом обильное сокотечение ослабляет деревья.Начало сокодвижения отмечают по появлению из ранки сока. Признаком набухания почек является появление на почечных чешуйках в результате их роста более светлых полосок, уголков, пятнышек. У растений с опушенными чешуйками (яблоня, виноград) набухание почек отмечается по появлению опушения другого тона. У пород, не имеющих почечных чешуй (крушина, калина), за набухание почек принимают их рыхление. У хвойных пород: если почки покрыты смолой (пихта сибирская, сосны — обыкновенная и крымская), то разрушение смоляного покрова в верхней части почки, обнажение почечных чешуй и их посветление и будет являться сигналом их вегетации; у видов со слабо осмоленными почками или вообще неосмоленными (лиственницы) начало вегетации отмечают по посветлению верхушек почек, расхождению наружных чешуй и появлению между ними более светлых полосок или каемок (сосны — кедровая, сибирская и европейская) либо по разрыхлению чешуй и отгибанию их концов (ели — обыкновенная, сибирская, восточная и саянская). У хвойных пород с голыми почками (можжевельники, туи, кипарисы) эта фаза отмечается по расхождению кончиков чешуевидных или игольчатых листьев. Распусканием почек считают появление кончиков листьев между чешуйками. У цветочных почек между разошедшимися чешуйками обычно проглядывают верхушки бутонов. Фаза развертывания первых листьев наступает, когда листовые почки уже раскрылись, листочки стали разворачиваться, но листовые пластинки еще не разгладились. Лиственные леса в этот период кажутся подернутыми зеленой дымкой. У хвойных пород под фазой зеленения подразумевают момент, когда хвоинки начинают отделяться друг от друга своими верхними кончиками. Цветение — один из
Чем объяснить случаи, когда при переводе с иностранного языка на родной все слова понятны, а общий смысл высказывания нет?
Правильно ли суждение что все паукообразные — хищники или паразиты? ответ приведите примерами. Каково значение ракообразных и па
Опишите особенности жизнедеятельности кишечнополостных : питания, пищеварения, размножения ( на примере гидры)
- Для учеников 1-11 классов и дошкольников
- Бесплатные сертификаты учителям и участникам
Описание презентации по отдельным слайдам:
Анвар Гьажиев 191 (1914 -1992)
Ойгъа батып, айланаман кургандан, Ойлардан кёп мунда мендей гелгенлер. Магьидей акъ мармарланы моютуп, Суратлардан къарай бизге оьлгенлер. Къарай олар, къарчыгъалар къанатсыз, Къара ерни нюрсюз ювукъ гёзлери, Гёз ярыгъын къойгъан олар савлагъа, Гёзден салмай сакъласын деп оьзлени. Олар булан болмагъанман ёлларда, Ёкъ ,болгъанман юрюгенмен гьал болуп. Солакъ булан Терик тонгмай акъсын деп, Олар эди Донну бувгъан сал болуп.
А.Гьажиевни яратывчулугъунда уллу Ватан давну темасы. Поэма давда къалгъан жагьиллени эсделигине багъышлангъан. Поэмада бизин халкъны оьзлени Ватанын ва топурагъын душманлардан къоркъуп сакъламакъ учун жанын къурбан этмеге гьазирлигин гёрсетген. Жагьил уланланы оьзлени борчун намуслу кюйде кютегенин суратлагъан.
Шиъру асарны чебер – маъна якъдан чечив Асарда чечилеген масъаланы англавуну теренлиги Асарны къапиясыны , рифмасын , чеберлик аламатларын ачыкъ этив Игитни келпетин суратлаву , авторну янгыз оьзюне хас къайдаларын гёрсетивю Охувчуну жавабын тизген къайдасы
Шиъруну чеберлик аламтлары: Тенглешдирив — Эпитет (ошатыв) – Метафора – Олицетворение (жанландырыв) – Гипербола (къопдурув) —
Шиъруну лексика аламатлары: Бирикген сёз тагъымлар – Айтывлар – Эсгиленген сёзлер – Аваздашлар – Маънадашлар – Къаршыдашлар —
Шиъруну синтаксис аламатлары: Риторика сорав – Риторика чакъырыв — Чакъырыв сёзлер –
Шиъруну фонетика аламатлары: Ассонанс – Аллитерация –
Анвар Гьажиевни гьар сатыры бизин юреклеге балгьам болуп ягъыла. О — пагьмуну оьр даражасы.
- подготовка к ЕГЭ/ОГЭ и ВПР
- по всем предметам 1-11 классов
Курс повышения квалификации
Охрана труда
- Сейчас обучается 123 человека из 45 регионов
Курс профессиональной переподготовки
Охрана труда
Курс профессиональной переподготовки
Библиотечно-библиографические и информационные знания в педагогическом процессе
- ЗП до 91 000 руб.
- Гибкий график
- Удаленная работа
Дистанционные курсы для педагогов
Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику
Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:
5 602 961 материал в базе
Самые массовые международные дистанционные
Школьные Инфоконкурсы 2022
Свидетельство и скидка на обучение каждому участнику
Другие материалы
Вам будут интересны эти курсы:
Оставьте свой комментарий
- 24.12.2017 1269
- PPTX 17.7 мбайт
- 5 скачиваний
- Оцените материал:
Настоящий материал опубликован пользователем Гаджиева Иманият Сайпутдиновна. Инфоурок является информационным посредником и предоставляет пользователям возможность размещать на сайте методические материалы. Всю ответственность за опубликованные материалы, содержащиеся в них сведения, а также за соблюдение авторских прав несут пользователи, загрузившие материал на сайт
Если Вы считаете, что материал нарушает авторские права либо по каким-то другим причинам должен быть удален с сайта, Вы можете оставить жалобу на материал.
Автор материала
40%
- Подготовка к ЕГЭ/ОГЭ и ВПР
- Для учеников 1-11 классов
Московский институт профессиональной
переподготовки и повышения
квалификации педагогов
Дистанционные курсы
для педагогов
663 курса от 690 рублей
Выбрать курс со скидкой
Выдаём документы
установленного образца!
Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки
Время чтения: 11 минут
РДШ организовало сбор гуманитарной помощи для детей из ДНР
Время чтения: 1 минута
В Белгородской области отменяют занятия в школах и детсадах на границе с Украиной
Время чтения: 0 минут
Инфоурок стал резидентом Сколково
Время чтения: 2 минуты
Школьник из Сочи выиграл международный турнир по шахматам в Сербии
Время чтения: 1 минута
Минпросвещения России подготовит учителей для обучения детей из Донбасса
Время чтения: 1 минута
В приграничных пунктах Брянской области на день приостановили занятия в школах
Время чтения: 0 минут
Подарочные сертификаты
Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.
Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.
Адабият композициядан сонг А. Гьажиевге багъышлангъан видеоберилиш де гёрсетилди. Конференцияны артында муаллимлер де, студентлер де къошулуп, А. Гьажиевни бир-эки йырын да йырладылар. Анвар Гьажиевни Кёстекге багъышлангъан муаллим Зара Шихсолтановна Гьамзаева йырлагъан йырын жыйылгъанлар бек ушатдылар.
Дагъыстанны халкъ шаири Анвар Гьажиев Кёстекде тувгъан. Ол оьзю тувгъан, оьсген Къумукътюзню авур алтын къулакълы тепси булан тенглешдире.
Къумукъ тюз –
Бир уллу тепси,
Уьстюнде – эт, экмек, айран,
Айланасы къонакълы.
Тувуп оьсген ери гьар кимге де аявлу. Ондан ари чыкъгъан сайын, йыллар гете туруп, ата юртунгну бек сагъынасан. Ону гьар адамы, гьар сокъмагъы, гиччи, уллу татавуллары, бузав, къаз бакъгъан авлакълары юрекге нече де бек аявлу бола. Шолай, бир тамаша ата юртгъа иссиликни, сагъынчлыкъны, юрек толгъан сюювню Анварны Кёстекге багъышлангъан гьар шиърусунда гьис этесен.
А Гьажиевни музейи
Ананг оьлгюр, айланмалы Анадол,
Акъдынг буса, агъымынгдан къайтсана.
Мен сенден бир батыр сорай гелгенмен,
Шону гьакъында билегенинг айтсана?!
Чанг къонмады – къан къонду,
Тюсю батды къарагъа.
Къолъявлукъ байлав болду
Къолгъа тийген ярагъа.
Давдан сонггъу шиъруларында ол халкъны ишдеги уьстюнлюклерин, адамланы арасындагъы татывлукъну ачыкъ эте.
Ортакъ мал, ортакъ байлыкъ,
Орабыз арпа, будай.
Оькюре эркин авлакъ,
Гёрсенг, юрегинг къувнай.
Анвар Гьажиевни яшлагъа багъышлангъан шиърулары тюрлю-тюрлю темалагъа язылгъан. Бёшюк йырдан башлап, ватангъа, школа яшавгъа, табиатгъа, къушлагъа ва къыр жанлагъа багъышлангъан.
Юхла, яшым, гёзюнгню юм,
Уян татли тюш булан.
Мени яшым уллу болса,
Оьрлюк табар иш булан.
Я агроном болар юртда,
Яда ёл салар кёкден.
Анасыны азиз яшы
Атасын этер оьктем.
Бир болгъан, бир болмагъан,
Бир заман бир къарт болгъан,
Къарт десе де, нарт болгъан,
Къартны неси де болгъан,
Къызыл песи де болгъан,
Бир бабиши де болгъан.
Бабиши бакъ-бакъ болгъан,
Къуйругъу къат-къат болгъан.
Авузгъа бош зат болгъан.
Бу ёммакъны бек уллу тарбиялав маънасы бар. Мунда ичинде сырын сакълап болмайгъанлар иришгъат этиле. Авузгъа бек болмакъны, уьйдегин къыргъа чыгъарма ярамайгъанны, къурдашынгны сырын гишиге айтма ярамай деген маслагьатлар бериле. О гьакъыл, озокъда, ёммакъны ичинде яшынгъан. Ойлашып охуйгъан яш бабишге шо къыйын неге гелгенге оьзю тюшюне.
Анвар Гьажиевни кёп шиърулары йырлар болуп йырлана. Ону йырлары охувчуланы юреклерине сингенлигини кёп себеплери бар. Йырланы музыкагъа арив къыйышагъанлыгъы, музыка шаирни йырларына аривлюк берегенлиги сатырларын йырлата.
Аман досум, аман сагъа недейим,
Инанмайсан сенде десе юрегим.
Инанмай деп сенде десе юрегим,
Сенден алып, ону кимге берейим?
А. Гьажиевни гьар йыры къумукъ халкъ йырлагъа, сарынлагъа эпсиз парх бере. Бир-бирде ону сёзлерин халкъ йырлардан айырып да болмай къаласан.
Алма бавда алмасан,
Баъли бавда баълисен.
Бал къошгъанмы, билмеймен,
Не ажайып татлисен.
Не гереклер этсем де,
Алдынгъыдай гёз де ёкъ,
Жаныма сингер йимик,
Жангъа йылы сёз де ёкъ.
А. Гьажиев тизив таржумачы да болгъанны унутма ярамай. Ол белгили рус шаирлер: Пушкинни, Лермонтовну, Крыловну, Михалковну,Маршакны, тыш уьлкелени шаирлерини яратывчулугъундан Шекспирни, Шериданны, Шевченкону, уьзбек Гьамит Алимжанны, татар А. Токъайны, осетин Коста Хетагуровну дагъыстан адабиятда Омарла Батырайны, Сулейман Стальскийни, Тагьир Хрюкскийни, Гьамзат Цадасаны ва Расул Гьамзатовну асарларын къумукъ тилге бек усталыкъ булан гёчюрген.
А. Гьажиевни сатырлары енгил, къысгъа, англама тынч, гёнгюнден уьйренме тынч, биревню де ялкъдырмай, ол биревге де дарс бермей, ябушувгъа чакъырмай, бырынгъы кёпню гёрген тамаза йимик, йырларын гёнгюрев эте. О гёнгюревню сесин биз гючлендирме сюебиз, тавушуна тавуш къошма сюебиз, гьар сатырына ойлашып тынгламагъа сюебиз.
А. Гьажиевни гьар сатыры бизин юреклеге балгьам болуп ягъыла, о – пагьмуну оьр даражасы.
Мен Анвар Гьажиевни къызы Патиматны яхшы таныйман. Ону булан кёп ёлукъгъанбыз, кёп лакъыр этгенбиз. Патимат оьмюрюн китаплар булан байлады. Ол хыйлы йыллар библиотекада ишлеп турду. Шолай яхшы адамланы яхшы авлетлери бола, авлетлерини авлетлери яхшы ва пагьмулу болуп чыгъа. Патиматны уланы Руслан да шолай пагьмулу улан. Ол яхшы художник.
Биз, яшлар, уьйлюкде, гьар ким оьзюбюз не этме герекни яхшы биле эдик. Эртен тез атамны кабинетин жувуп, чангын сыйпап чыгъа эдик. Анабыз сав гюн ашгъа белсенип тура эди, неге тюгюл бизин уьйден къонакъ кемимей эди. Язывчулар, шаирлер кёп жыйыла эди.
Макъаланы битдире туруп, бизин къумукъ халкъыбыз Анвар Гьажиевни шиъруларын бек ушата ва йырларына бир де ялкъмай тынглай десем, бир де янгылыш болмасман деп эсиме геле. Ону йимик, гертиден де, халкъ шаирлер унутулмай ва унутулмажакъ. Неге тюгюл, ону пагьмулу йырлары, оланы ким язгъанны билмейли, парахат турма къоймай. Бизин шолай пагьмулу шаирибиз болгъангъа даим юрегибиз оьктем.
Презентация на тему Сенмейген юлдузлароткрытый урок 9 кл презентация, предмет презентации: Разное. Этот материал в формате pptx (PowerPoint) содержит 25 слайдов, для просмотра воспользуйтесь проигрывателем. Презентацию на заданную тему можно скачать внизу страницы, поделившись ссылкой в социальных сетях! Презентации взяты из открытого доступа или загружены их авторами, администрация сайта не отвечает за достоверность информации в них, все права принадлежат авторам презентаций и могут быть удалены по их требованию.
Слайды и текст этой презентации
Гьазирлеген:
Арслангереева Дженнет Муратовна. 2019 йыл.
Абдулла Абакаров, Дагъыстанны ат къазангъан муаллими.
Миллетим ,диним булан
Яшав ёлун оьтгенмен
Аявлу ана тилим,
Сени булан оьктеммен!
Ноутбук булан иш. Тестлер.
Тестни тюз жаваплары.
2.Шу тюпдеги гесек Аткъайны къайсы асарындан алынгъан?
Тил сала ол аргъангъа
Жан сала гитарагъа
Яйсан янгур явгъандай
Йыр ява юрт арагъа.
а) Кюлкю,той,йыбав.
б) Бош турмакъ.
в)Яс,пашман турмакъ.
Анвар Гьажиев-халкъ шаири. (1914-1991)
Къарангыда ярыкъ бере.
Бизге гиччинев болуп герюне,ювукъ барса оьтесиз уллу.
Яхшы къарасанг , оланы тюрлю-тюрлю формалары бар ва къызыл,акъ, ачыкъ гек болуп бола.
Сезлюк иш (авуздан)
Юлдуз –звезда.
Юлдуз деген сезню нече маънасы бар:
1.Юлдуз-кекдеги юлдузлар.
2.Юлдуз-тиштайпаны аты.
3.Юлдуз-уьстюнлюкню алгъан асгерлик къуллукъдагъы адамгъа бериле.(погонларына салына)
Янгы темагъа гиришив.
Яшавда герти бар затланы,болгъан ишлени герсетеген фильм.
Дарсны натижаларын чыгъарыв.(группалар булан иш)
1-нчи гр.Шаир оьзюн къуршайгъан гючлю гьислени къайсы чебер келпетлевлени кёмеги булан англата?
2-нчи гр.Ол тёбеден айланагъанда ону не йимик ойлар къуршай?
3-нчю гр.Мамай тёбеде гёмюлгенлени арасында шаир кимни таба ва ону гьакъында не йимик ойлар ону талчыкъдыра?
Синквейн 1. Ключевое слово. (Сталинград) 2. Эки сыпатлыкъ. (два прилагательных) 3. Уьч ишлик. (три глагола) 4. Къысгъа жумла. (предложение) 5. Маъна сёз. (ассоциация)
Рефлексия. Синквейн къур.
1.Сталинград .
2.Оьктем,къажымайгъан.
3.Токътамады,утдурмады,уьстюнлюк алды.
4.Кёп халкъ къырылды давда.
5.Игит- шагьар.
1. –Яшлар,шу дарсны ушатдыгъызмы?
2. Не ерин айрокъда ушатдыгъыз?
3.Не ерлери сизге англама къыйын болду?
Умалатов Садурдин Умалатович Къазиюртда 1912 йылда тувгъан. 1941 йылда дав майдангъа чакъырылгъан. Ол къоччакъ кюйде душманлар булан Сталинградны тюбюнде ябушгъан.Октябрь айда 1942 йылда ,янгы немислер чапгъын этгенде бизин игит улан-Садурдин Умалатович белгисиз ёкъ болуп къала.Оьзю гетседе аты къалгъан.
Читайте также:
- Сочинение сохраним природу в городе
- В литературе есть ярчайший пример героя который совершил нравственное восхождение егэ сочинение
- Я через 50 лет сочинение
- Рэу им плеханова итоговое сочинение
- Проект е дога вальс мои впечатления сочинение
«Са еза ГIалгIайче»
Iалаьмате чIоагIа хоза ба са мохк. Даьхенцара безам чIоагIа ба са. Мах баь варгвоацаш хоза а,боккха лоархIам болаш ба,аьнна хет сона вайнаьха багахбувцам. Цун эггара дикагIйола произведенеш даьшкара тIехьенга ювлаш, эзараш шераш а даьнна,тха ханага кхаьчай. Эггара хозагIа йола моттигаш я вай ГIалгIайче. Вай мехка, гIолла чакхдоалаш массехк хий да: Тирк, Iарамхи, Эса, Шолж, ГIалми, Фарта. Тайп-тайпара лоамаш, хьунаш, довкъаш беркате йоккха шаьра аренаш-цхьаккха, а лаьттан гаиз яц ГIалгIайче йоацаш. Сона чIоагIа лоархIаме, хоза хет чIоагIа В. А. Сухомлинский яздаь дешаш. «Наьна мотт ца безаш, цо яхар ца ховш вола саг-дай а тайпа а доацар ва.
Даьй-мохк беза йиш яц наьна метта дош ца дезачоа!!!
Дукха говзалаш хьакхеллай адамий хьаькъало, говзало. Даькъал хилда хьаьнал вахар тIом юкъе а боацаш вай мехка дезар халкъаш паргIатадоалаш.
Дала дукха йоаха, йойла са еза ГIалгIайче!
Язъяй: Галай Зухра 7 «а»
Сипсой-гIалатIара юкъара школа №5
28-гIа сентябрь 2010 шу
ХIара сага ше ваь моттиг хьамсара хул. Мишта а хургьяц из хьамсара, зIамига волча хана денз цун хозленга дIа Iамаш, хIара моттиг йовза а йовзаш хьалкхийна хилча? Иштта я са эггара хьамсара йола моттиг – са еза ГIалгIайче. Ше зIамигача ханага хьажача боккха чулоацам болаш ба цун вахара никъ: Хьайийла я ГIалгIай Паччахьалкхен Университет, дешархошта лицей, гимназии, дукха керда школаш, берашта ловза а лела моттигаш. Дуккха халонаш тIаетта яле а, наха шоайла вIаший новкъостал ду, барт, къахетам, цхьоагIо бахьан долаш латт вай хоза ГIалгIайче.
«Хьа байракха тIа лепаш Маьлх лир хилча,
-Малх сана сийрда хила деза хьа вахар, ГIалгIайче!»
Язъяй: Бакаева Зухра 7 «а»
Сипсой-гIалатIара юкъара школа №5
28-гIа сентябрь 2010 шу