Тел курке суз сочинение - Помощь в подготовке к экзаменам и поступлению

Инша.

«Тел күрке-сүз»

Аксубай икенче урта гомуми белем

бирү мәктәбенең 7а сыйныф укучысы

Срурова Диләрәнең эше.

Инша.

«Тел күрке-сүз»

Һәркемгә дә иң газиз тел-ана теле,

Анда гына сабый чакның раушан гөле-

Кышкы кичтә әбиләрнең әкиятләре,

Әниләрнең бәллү җыры, бәллү көе.

(Гамил Афзал)

Нинди матур сүзләр белән үзенең шигырен Гамил Афзал язган. Дөрестән дә кешенең бөтен тормышы тел белән бәйле. Тел булмаса, кешеләр аңлаша, фикер алыша, аралаша алмасалар иде. Тел-шулай ук белем, тәҗрибә туплау, халыкның фән, мәдәният, әхлак өлкәсендәге казанышларын яңа буынга тапшыру чарасы, ягъни буыннарның аралашу чарасы да. Кешеләр һәм буыннар аралашмаса, гомумән, кешелек җәмгыяте барлыкка килә һәм үсә алмаган булыр иде.

Безнең туган телебез-татар теле. Ул — безнең милли телебез. Бу телдә Татарстанда һәм илебезнең башка бик куп республикаларында һәм өлкәләрендә яшәүче 7 миллионга якын татар халкы сөйләшә. Татар теле- Татарстанның Республикасы дәүләт теле. Безнең туган телебез гасыр диңгезләрен кичә-кичә килгән гаять зур тарихлы борынгы тел. Без үз телебездә белем алырга, тормышның барлык өлкәләрендә үз телебезне кулланырга хокуклыбыз.

Килеп чыгышы ягыннан татар теле төрки телләр гаиләсенә керә. Бу гаиләгә тагын башкорт, казакъ, каргыз, үзбәк, төркмән, азәрбәйдҗан, төрек һәм башка телләр карый.

Безнең туган телебез-бик борынгы һәм бай телләрнең берсе. Ул башка телләр арасында үзенең әһәңле аваз составы, искиткеч зур сүзлек байлыгы, үзенчәлекле грамматик төзелеше белән аерылып тора.

Безенең телебез дә иң беренче «әннә»-дип ачылган. Татар теле турында бик күп мәкаль-әйтемнәр, җырлар, шигырьләр язылган.

Әйдәгез дусларым туган телебезне онытмыйк. Үз телебездә иркен һәм рәхәтләнеп сөйләшик.

Источник

Предварительный просмотр документа:

Название файла:
sochinenie_tel_kurke_-_suz._-.docx.

Краткое описание:
Творческая работа учащихся (7 класс) на тему:
Сочинение » Тел күрке-сүз»

Нравиться файл? Нажми лайк!

Комментарии пользователей к документу:

Случайные документы:

Методическая разработка по географии (6 класс) на тему: Итоговый урок по теме «Атмосфера»
Методическая разработка по экологии (7 класс) на тему: ДЕНЬ МОРЯ
Материал по теме: Недостатки устной и письменной речи учащихся Леушинской специальной (коррекционной) школы- интерната VIII вида
Презентация к уроку по краеведению по теме: «Моя малая Родина -моё Баскаково»
Рабочая программа по английскому языку на тему: Рабочая программа 3 класс
Учебно-методический материал по обществознанию (5 класс) на тему: Практическая работа по теме «Что значит быть патриотом»
Классный час (6 класс) по теме: Классный час «Блокадный Ленинград»
Рабочая программа (9 класс) по теме: Рабочая программа кружка «Юный модельер»
Презентация к уроку по технологии на тему: Презентация «Бабочки порхают»
План-конспект урока по литературе (6 класс) на тему: Урок литературы в 6 классе: «Сороковые — роковые…»

Источник

Ананың балага бирелгән иң зур бүләге – тел. Шуңа да ул байлык, хәзинә санала. Сүзнең атасы – акыл, анасы – тел, дигәннәр борынгылар. Һәр халык үз тарихын, үз рухын, җыр-моңын, матурлык өлгесен сакламакчы, үз токымнарының яңа буыннарына тапшырмакчы. “Теле барлар – халык булган, теле юклар – балык булган” дигән сүзләр юктан тумаганнар.

Заманында халыкара телләрнең берсе булган, хәзерге көндә дә бөтендөнья күләмендә сөйләшер өчен уңай ун-унбиш тел арасында саналган, җәмгыять яшәеше барышын бөтен һәм нечкәлекләре белән чагылдыра алырлык бихисап сүз байлыгы булган ана телебезнең тарихы белән укучыларны таныштыру гаять мөһим мәсьәлә булып тора.

Әдәби тел нормалары – шул телдә сөйләшүчеләр өчен уртак һәм мәҗбүри күренеш. Хаталарны төзәтү өчен, җирле сөйләмебезнең үзенчәлекләрен өйрәнүне максат итеп куярга кирәк дип саныйм.

Халыкның борынгыдан килгән мәгънәви байлыгы булган тел культурасы, аны тагын да баету һәм үстерү өстендә эшләү – дәүләткүләм әһәмиятле бер эш.

Источник

Описание презентации по отдельным слайдам:

1 слайд

“Тел күрке – сүз”
Халык мәкале
6 слайд

Габдулла Тукай
(1886-1913)
язучы,шагыйрь.

«И туган тел, и матур тел, әткәм-әнкәмнең теле!
Дөньяда күп нәрсә белдем син туган тел аркылы.
Иң элек бу тел белән әнкәм бишектә көйләгән,
Аннары төннәр буе әбкәм хикәят сөйләгән.»
7 слайд

Файзуллин Равиль (1943),
шагыйрь.

«Күп телләрне белү — яхшы шөгыль,
туган телең үги калмаса.
Җанын салып әйткән әткәң сүзен
синең аша балаң аңласа…»
8 слайд

Нури Арсланов
(1912-1991) шагыйрь.

« Уе юкның — теле юк,
Теле юкның — иле юк.
Илен санга санамаган
Телсездән дә тиле юк.»
9 слайд

Фёдор Достое́вский
(1821-1881)писатель.

«Существует один знаменательный факт: мы на нашем еще неустроенном и молодом языке можем передавать глубочайшие формы духа и мысли европейских языков.»
12 слайд

— Иле барның теле бар
— Иң татлы тел — туган тел,
Анаң сөйләп торган тел.
— Сүз бер көнлек, тел гомерлек.
Татлы тел бәхет били.
Татлы тел тимер капканы ачар.
Телләр белгән — илләр белгән.
Туган илем — иркә гөлем,
Киңдер сиңа күңел түрем.
Халык мәкаләре
13 слайд

Ана баланы ике кат тудыра:
Бер кат — тән биреп! Икенче кат — тел биреп!
Халык мәкале.
18 слайд

Син илемнең сөйгән улы
Горурлыгы татар халкының
19 слайд

Киләчәккә узып барасың син
Яклаучысы булып халкыңның.
20 слайд

Кем уйлады икән,ятим бала
Якты йолдыз булып балкыр, дип
21 слайд

Мәңге, мәңге халык йөрәгендә
Халык күңелендә балкыр дип.
22 слайд

Синең шигырьләрең- тел ачкычы,
Һәрбер сүзең- безгә васыять.
23 слайд

Мин горурмын Тукай, телем ачтың
“ Туган телне”, “Пар ат”ны сөйләп.
24 слайд

Татар телен, туган телемне мин
Яратырга синнән өйрәндем.
25 слайд

Туган телне сабый чагымнан ук,
Матур көйгә салып көйләдем.
Туган телне сабый чагымнан ук,
Матур көйгә салып көйләдем.

Источник

«Тел курке-суз”

Download

Report

Transcript «Тел курке-суз”

Эшне башкарды:
Минзәлә шәһәре
гимназиясенен 11 нче
сыйныф укучысы
Зиазова Эльмира
Фаил кызы.
•Минзәлә-2008
Бурычлар һәм максатлар
Иҗади проектның максаты һәм бурычлары.


1. 4 нче сыйныф укучыларының сөйләм эшчәнлегенең барлык төрләрен үстерү һәм
телне, аралашу чарасы буларак, барлык ситуацияләрдә кулланырга өйрәтү эшен дәвам
итү.
2. Аралашу һәм танып белү чарасы булган телне аңлы үзләштерү өстендә эшләү.
3. Коммуникатив сөйләм осталыгы һәм иҗади сәләт арасында бәйләнешне ныгыту.
4 .Укучыларның образлы,логик фикерләвен устерү,аларда аралашу культурасы
күнекмәләрен камилләштерү өстендә эшләү.
5. Уен технологиясен кулланып, балаларның фән белән кызыксынуын
көчәйтү,мөстәкыйльлеген, ихтыяр көчен,акыл эшчәнлеген,тапкырлыгын үстерү,аларны
милли бердәмлек рухында тәрбияләү,билгеле бер максат куеп эшләргә өйрәтү.
6.Укучыларны тел фактларын кызыксынып, мөстәкыйль фикер йөртеп,анализлап, шул
анализга карата нәтиҗә ясарга өйрәтү.Моның өчен, түгәрәк утырышларында
мавыктыргыч уеннар белән читенлек ситуациясе тудырып,проблемалы сорау һәм
мәсьәләләр тәкъдим итү.Аларны чишү, балаларда үз коченә ышану тойгысын уятырга,
аннан зуррак эшләрне башкарырга,катлаулы мәсьәләләрне чишүгә дәртләндерергә,
фәнни максатка ирешүдә бернинди киртәләр алдында да тукталып калмау сыйфаты
формалаштырырга тиеш
Бу иҗади проектта татар теленнән грамматик уеннар,мавыктыргыч уен һәм проблемалы
мәсьәләләр,теге яки бу тел фактын тануга корылган башваткычлар сүзләр
синонимикасына,күп мәгънәлелегенә нигезләнгән күнегүләр:логик,стилистик күнекмәләр
өчен уен күнегүләре бирелгән.Мондый биремнәрне үтәү укучыда ана теленә мәхәббәт
тарбияләр,телгә карата тирән кызыксыну уятыр дип исәплим.
ПЛАН
Проектның актуальлеге.
Тел гыйлеме һәм аның бүлекләре.
Телләрне саклау һәм үстерү өлкәсендә
республикада дәүләткүләм эшчәнлек.
3.
Тел өйрәнү хакында күренекле шәхесләрнең
фикерләре.
II. Иҗади проектның максаты һәм бурычлары
III. Дидактик уен үрнәкләре.
IV. Йомгак.
V. Файдаланылган әдәбият.
I.
1.
2.
 Проектның актуальлеге.

Тел-кешеләрнең аралашу чарасы.Тел-белем һәм тәҗрибә
туплау,халыкның төрле казанышларын яңа буынга тапшыру
чарасы да.Татар теле безнең туган телебез.Бу телдә
Татарстанда һәм башка җирләрдә яшәүче 7 миллионга якын
халык сөйләшә.Татар теле –Татарстан Республикасының
дәүләт теле.Без бу телебездә белем алырга һәм аннан
тормышның барлык өлкәләрендә иркен файдаланырга
хокуклыбыз.Без гаиләдә дә,туганнар белән дә татар телендә
аралашабыз.Татар гимназиясендә 11 ел уку дәвамында без тел
гыйлеменең түбәндәге бүлеклэрдән торуын белдек.
Орфоэпия
диалектология
фонетика
эпиграфика
орфография
лексикология
фразеология
этимология
ономастика
лексикография
терминология
антропонимика
Тел гыйлеме
топонимика
семасиология
грамматика
әдәби тел тарихы
стилистика
гомуми тел гыйлеме
синтаксис
морфология
графика
археография
9-11 нче сыйныфларда профиль алды курсларында лексикология буенча
белемнәребез тагын да тирәнәйде.

Телне өйрәнү-сүздән башлана.Сүзнең табигате аның кулланылыш мөмкинлеге
һәм даирәсе,яшәеше,мәгънә тирәнлеге аша без халыкның мәдәни - рухи мирасын
барлыйбыз,милләтнең үсеш кыйбласын, башка халык һәм дәүләтләр белән
багланышын ачыклыйбыз.

Урта мәктәп өчен программа буенча төзелгән татар теле дәреслекләреннән тыш
өстәмә материаллар буенча да тел турында бик күп мәгълүмат алдык.

Татар телен үстерү буенча Татарстанда дәүләти чаралар күрелә.1992 елның 8
нче июлендә Татарстан Югары Советы “Татарстан Республикасы халыклары
телләре турында”Татарстан Республикасы Законын кабул итте.Бу Закон
нигезендә татар теле рус теле белән тигез хокуклы дәүләт теле дип игълан
ителде.Татарстанның һәр кешесе - татармы, русмы, башка милләт кешесеме-ике
дәүләт телендә дә аралаша алырга тиеш дип белдерде.Һәр кешенең уз ана телен
белүе аның милли горурлыгы санала башлады.

1994 елның 20 нче июлендә Югары Совет Телләр турында Законны гамәлгә
кую юлларын ачык биллгеләгән махсус программа кабул итте.Ул “Татарстан
Республикасы халыкларының телләрен саклау, өйрәнү һәм үстерү буенча
Татарстан Республикасы дәүләт программасы”дип атала.Бу программада татар
теленең, татарлар һәм Татарстанда яшәүче башка халыклар арасында аралашу
чарасы булуын тәэмин итү максатында төрле чаралар билгеләнде.

Әлеге чараларны тулысынча үтәүне тәэмин итү эшен башкару өчен, шул ук
елның август башында Тарстан Министрлар Кабинеты карары белән Татарстан
Республикасы Министрлар Кабинеты каршында “Татарстан Республикасы
халыклары телләре турында”гы Татарстан Республикасы Законын тормышка
ашыру комитеты төзелде.Әйтергә кирәк, татар телен дәүләт теле буларак гамәлгә
кую ягыннан мондый Законның кабул ителүе,Дәүләт программасын һәм Дәүләт
комитетын төзү Татарстанның бәйсез дәүләт буларак үсә баруын курсәтүче бер
иҗтимагый дәлил булды.





Телләр турында Закон кабул ителгән чорда татар теле уку йортларында
гына түгел, күп төрле түгәрәкләрдә,түләүле һәм түләүсез курсларда да
өйрәтелә башлаган иде.Шуны истә тотып,Югары Советның телләр
законын гамәлгә кую турындагы карары Татарстанда ике дәүләт телен
тигез куллануны, “Республика халкының ТР дәүләт телләрен үзләштерү
дәрәҗәсенә карап, ун ел дәвамында гамәлгә кертергә” дигән бурыч
куйдык.Димәк, 2002 елда ТР да һәр кеше рус телен генә түгел, татар телен
дә куллана алырга тиеш иде.Ләкин түгәрәкләр һәм курсларның эше
озакка бармады.Законны гамәлгә кую гаилә, балалар бакчалары һәм уку
йортлары җилкәсенә төште.Болар арасында иң әһәмиятлесе-татар телен
мәктәптә укытуны ел саен камилләштерә бару.
Телләр турындагы Законны тормышка ашыру максатында, татар телен
мәктәптә укыту бер-берсеннән нык аерылып торган ике юнәлеш
алды:татар телен ана теле һәм чит тел буларак укыту.Бу ике юнәлешнең
үзләренә генә хас максатлары һәм укыту алымнары бар.
Татарча сөйләшә белми торган татар балаларына һәм шулай ук башка
милләт баларына татар теле чит теле буларак укытыла.Моның төп
максаты-укучыны татарча аңларга, сөйләргә, укырга һәм язарга өйрәтү.Бу
юнәлештә укыту татар теле фәненә таяна, ләкин укучыга ул фән билгеле
бер эзлеклелектә өйрәтелми.фәнни белешмәләр төп максатны үтәү өчен
кирәк булган кадәр генә бирелә.Шуңа күрә татар телен чит тел буларак
укытуның уз программасы, үзенә генә хас методикасы була,махсус
дәреслекләр,кулланмалар төзелә.
Татарча сөйләшә белә торган балаларга татар теле ана теле буларак
укытыла.




«Татар теле-мөстәкыйль төзек кагыйдәле камил тел”,-дигән Каюм Насыйри.Ул
фикерне,мәгънәне тулы һәм матур итеп бирүдә башка телләрдән һич тә ким
түгел.Кайбер яктан үзенчәлекләре дә бар.Мәсәлән,укы тамырыннан хәзерге заман
хикәя фигыльнең әллә никадәр формасы
ясалган:укый,укыта,укыла,укытыла,укыша,укыштыра,укыштыргалый,укып тора,укып
утыра,укып җибәрә,укый башлый,укып бетерә һ.б.
Татар теле-иң кыска телләрнең берсе.Гадәттә,телләрнең кыскалыгын белү
өчен,саннардагы авазлар санын карыйлар.(Бер-один,ике-два,өч-три,дүртчетыре,биш-пять,алты-шесть,җиде - семь, сигез - восемь,тугыз-девять, ундесять.)Моны сүзтезмә һәм җөмлә төзелеше мисалларында да күрсәтергә мөмкин
булыр иде.
Татар теле дөньяның төрле илләрендә төрки тел белеменә бәйле рәвештә
өйрәнелә.Берлин,Хельсинки,Сегед(Венгрия) университетларында,
Төркия,Франция,Америка,Румыния,Польша һ.б. илләрнең югары уку йортларында
татар телен өйрәтәләр.Казан университетында,1993 нче елдан башлап,чит ил
студентларына татар теле махсус укытыла.
Телне белү,аның белән дөрес эш итү-сүз байлыгына ия булу,кагыйдәләрен дөрес
куллана белү дигән сүз.Кеше тел ярдәмендә фикеренүтемле,төгәл, мавыктыргыч,
тәэсирле итеп белдерә ала,күп төрле фәннәр үзләштерә,гыйлем туплый.Телбелемнең ачкычы,акылның баскычы, ди халкыбыз.Димәк,тел кешенең гыйлем
дәрәҗәсен һәм фикерләү сәләтен дә күрсәтә.Тел өйрәнүнең һәм сөйләм үстерүнең
берничә юлы бар:сүз байлыгын даими арттыру,сөйләм кагыйдәләрен һәм әдәби
телнең грамматик нигезләрен үзләштерү һ.б.
Сүз-күп яклы һәм катлаулы тел берәмлеге.Һәр сүзгә төп һәм
күчерелмә мәгънәләре,килеп чыгышы,атама тарихы,стилистик
бизәге,кулланыш үзенчәлеге,төзелеше,кулланыш сферасы һәм
башка яклардан тасвирлама биреп була.
Шагыйрь Йосыф Гәрәй сүз турында болай яза:”Нинди генә сүзләр
юк.Нәфисләре бар!Күңелсезләре.Мөлаемнары күп. Ачулылары.
Хәтта мәкерлеләре йөри телдән телгә.
Ачык күңелле сүзләр бик ишле.Моңлылар да аз
түгел.Күңелсезләр,купшылар,шаяннар,ямьсезләр дә җитәрлек.
Кайсыберләре ялтырап тора, гүя зөбәрҗәт.Икенчеләре дөмкараңгы.Әйтерсең, мунча ташы.
Бер уйласаң,сүз җанлы кебек.Хәтта кеше кебек алар,берсе ачык
йөзле,берсе шыксыз чырайлы.Төрле төс ала сүз.Ачу белән әйтелсә,
“зифа” да зифа түгел.Елмаеп туса, “юньсез” дә күркәм.Калын
тавышлы “нәләт” каргыш икән,шаян “дөмеккере!” дә “яшә!” гә тиң .
Без яши торган Минзәлә шәһәре күп милләтле.Халыкның зур күпчелеге
рус телендә аралаша.Хәтта татар гаиләләрендә дә моңа мисаллар
күп.Балалар бер-берсе белән рус телендә аралашуга өстенлек
бирә.Безнең татар гимназиясе милләтне саклап калу,туган телне
үстерү,татар, рус һәм инглиз телләрен камил белүче,зыялы яшьләр
тәрбияләүдә узеннән зур өлеш кертә.Балалары гимназиядә укучы татар
гаиләләрендә дә рус телендә аралашу шактый.Аннары безгә укырга
шәһәрнең рус телле мәктәпләреннән күчеп килүче укучылар да
бар.Шушыларны истә тотып,унбер ел татар гимназиясендә татар
теленнән һәм профиль алды курсларында алган белемнәремә
нигезләнеп, мин дүртенче сыйныфларга “Тел күрке –сүз” дигән түгәрәк
утырышлары үткәрү өчен иҗади проект төзергә булдым.
Иҗади проектның максаты һәм бурычлары.
1. 4 нче сыйныф укучыларының сөйләм эшчәнлегенең барлык төрләрен
үстерү һәм телне, аралашу чарасы буларак, барлык ситуацияләрдә
кулланырга өйрәтү эшен дәвам итү.
2. Аралашу һәм танып белү чарасы булган телне аңлы үзләштерү
өстендә эшләү.
3. Коммуникатив сөйләм осталыгы һәм иҗади сәләт арасында
бәйләнешне ныгыту.
4 .Укучыларның образлы,логик фикерләвен устерү,аларда аралашу
культурасы күнекмәләрен камилләштерү өстендә эшләү.
5. Уен технологиясен кулланып, балаларның фән белән кызыксынуын
көчәйтү,мөстәкыйльлеген, ихтыяр көчен,акыл эшчәнлеген,тапкырлыгын
үстерү,аларны милли бердәмлек рухында тәрбияләү,билгеле бер максат
куеп эшләргә өйрәтү.
 6.Укучыларны тел фактларын кызыксынып, мөстәкыйль
фикер йөртеп,анализлап, шул анализга карата нәтиҗә
ясарга өйрәтү.Моның өчен, түгәрәк утырышларында
мавыктыргыч уеннар белән читенлек ситуациясе
тудырып,проблемалы сорау һәм мәсьәләләр тәкъдим
итү.Аларны чишү, балаларда үз коченә ышану
тойгысын уятырга, аннан зуррак эшләрне
башкарырга,катлаулы мәсьәләләрне чишүгә
дәртләндерергә, фәнни максатка ирешүдә бернинди
киртәләр алдында да тукталып калмау сыйфаты
формалаштырырга тиеш.
Бу иҗади проектта татар теленнән грамматик
уеннар,мавыктыргыч уен һәм проблемалы мәсьәләләр,теге яки
бу тел фактын тануга корылган башваткычлар сүзләр
синонимикасына,күп мәгънәлелегенә нигезләнгән
күнегүләр:логик,стилистик күнекмәләр өчен уен күнегүләре
бирелгән.Мондый биремнәрне үтәү укучыда ана теленә
мәхәббәт тарбияләр,телгә карата тирән кызыксыну уятыр дип
исәплим.


1.Малайлар исемен кызлар исеменә әйләндереп буламы?
Мин ике иҗекле исемнәр әйтәм, ә укучылар аны өч иҗеклегә әйләндерәләр.Өч иҗекле исемне
ике иҗеклегә әйләндереп буламы?Нәтиҗәсе:
На-ил--На-и-лә
Кә-рим—Кә-ри-мә
Сә-лим—Сә-ли-мә
Мө-нир—Мө-ни-рә
Ил-гиз—Ил-ги-зә
Әл-фис--Әлфисә
Өч иҗекле исемне ике иҗекле исем итәргә дә була:Мө-ни-рә(Мөнир) Са-ли-ха(Салих).
2.Ачык иҗекләрдән генә торган сүзләр уйлап әйтегез:
тә-рә-зә
ки-но
ба-ра
ке-ше
са-ла
ка-я
ме-нә
тө-шә
ба-ла
ки-лә
Ку-ба
Ба-ку
3.Биш исем.
Буш шакмакларга берәр хәреф куеп,сулдан уңга
укыгач,сүз килеп чыгарлык итеп,биш исем языгыз.
Белешмә:абага,табак,арата,салам,астра.
а
а
а
а
а
а
а
а
а
4. Алты исем
Буш шакмакларга берәр
хәреф куеп,сулдан уңга укыгач,
сүз килеп чыгарлык итеп, алты
исем языгыз.
Белешмә:алачык,башмак,стакан,
багана,кармак,тартма.
а
а
а
а
а
а
 5. Тартык авазлар ничә?
буран
җитен
нарат
вакыт
зирек
ң ...
вагон
йөгән
печән
Гариф кадак
рәсем
Гүзәл көрәк
сабын
давыл лимон
табан
жираф мөгез
фонарь
халат
Һарун
цирк
чалгы
Шамил
щетка
1)
Беренче баганага—яңгырау тартыктан башланган сүзләрне,икенчесенә
саңгырау тартыктан башланган сүзләрне язарга.
2)
Кайсы тартык авазларның хәрефләре бер үк?
3)
Бер үк хәрефләр белән белдерелгән тартык авазларны дөрес әйтергә
өйрәнегез (вакыт-вагон,Гариф-Гүзәл,кадак-көрәк,койка-койка,камыл-Камил).
Ахыргы берничә хәрефе бертөрле сүзләр сайлана
һәм тактага аларның ахырлары гына языла.Һәр
төшеп калган хәреф урынына сызык яки нокта куела.
Мәсәлән,
.чык
.чак
..чык
..чак
...чык
...чак
....чык
....чак
.....чык
.....чак
Бу сүзләрнең башын тап.
Җавап: беренче баганада: ачык, янчык, чыпчык, сыерчык, кабырчык.
Икенче багана: учак, пычак, курчак, балачак, ыңгырчак.
 Дүрт сүз языгыз.Сүз саен бер иҗек артык
булсын.
 Үрнәк өчен: каз, арба, тәгәрмәч,
алабуга; ат, такта, күбәләк,
тимерчелек; су, китап, тәрәзә,
алабута.
 Тапкырҗан,дөрес һәм матур итеп,тактага сүзләр язды.Аларны
иптәшләренә күрсәтәсе килеп,ул сыйныфтан чыгып китте.Кизү
укучы бу сүзләрнең беренче иҗекләрен сөртте дә,тактада
сүзләрнең соңгы иҗекләре генә калды.

ке
ке

ке
ке

ке
ке

ке
ке

ке
ке...

Укучылар керделәр дә кизү укучы сөрткән хәрефләрне яңадан
яздылар.

Тапкырҗан нинди исемнәр язган булган?

Җавап:бәке, пәке, сәке, күке, бөке, төлке, көлке, себерке, иске,
ике, чәнечке, өянке.













Уртадагы хәрефләрен генә укыганда,татар алфавиты килеп чыгарлык
итеп,бишәр хәрефле исемнәр языгыз.
..а..
..җ..
..ң..
..ү..
..ъ..
..ә..
..з..
..о..
..ф..
..ы..
..б..
..и..
..ө..
..х..
..ь..
..в..
..й..
..п..
..һ..
..э..
..г..
..к..
..р..
..ц..
..ю..
..д..
..л..
..с..
..ч..
..я..
..е..
..м..
..т..
..ш..
..ж..
..н..
..у..
..щ..
Белешмә:абага,әрәмә,табак,тавык,таган,кадак,стена,дежур,боҗыр,
казык,гаилә,кайры,бәкәл,кадак,камыр,кунак,чаңгы,бронх,тәпән,тарак,
тасма,өстәл,гауга,сәүдә,сәфәр,бәхет,шәһәр,Люция,кочак,кашык,әгъза,
Ярышу, ятьмә,поэма,каюта,пыяла.
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Ә
Табылган һәр сүзгә бер очко.
Ун очко – “отлично”.Ясагычлы нигезләр
саналмый (мәсәлән,әрләмә).Әрдәнәсанала.Ул тамыр нигез.
Бу сүзләр ничәшәр иҗекле булыр?Каян
белбегез?
Җавап:әрәмә,кәләвә,сәләмә,кәрәкә,дәрәҗә
кәшәкә,тәрәзә,гәрәбә,пәрәмәч,җәрәхәт.
Беренче иҗектә о ,икенчесендә ы хәрефе булган
биш хәрефле 20 исем яз.
(Болыт,борыч,борыс,корым,корыч, золым,йомыш,колын,
толым,ногыт,боҗыр,чокыр,болын,борын,йотым,токым,
йолым,холык,котып,толып.)
б
о
л
ы т
к
о
р
ы м
т о
л
ы м
 Беренче иҗегендә ө ,икенчесендә е
хәрефе булган биш хәрефле 15 сүз яз.
(Хөкем,төтен,көмеш,сөрем,көшел,дөрес,йөзек,
мөгез, шөреп,бөтен,йөзем, көчек,көтек,төрек,
төзек.)
т ө
т е
н
к
ө
м
е
ш
к
ө
ш е
л
Йомгак
.
Шушы иҗади проект буенча эшләгәндә, 4 нче сыйныф укучыларының
сөйләм эшчәнлегенең барлык төрләре үстерелә һәм телне, аралашу
чарасы буларак, барлык ситуацияләрдә кулланырга өйрәтү эшен дәвам
итә.
Аралашу һәм танып белү чарасы булган телне аңлы үзләштерү өстендә
эшләнә.
Коммуникатив сөйләм осталыгы һәм иҗади сәләт арасында бәйләнеш
ныгый.
Укучыларның образлы,логик фикерләвен устерү,аларда аралашу
культурасы күнекмәләрен камилләштерү өстендә эшләнә.
Уен технологиясен куллану балаларның фән белән кызыксынуын
көчәйтә,мөстәкыйльлеген, ихтыяр көчен, акыл эшчәнлеген,тапкырлыгын
үстерә,аларны милли бердәмлек рухында тәрбияли, билгеле бер максат
куеп эшләргә өйрәтә.
Укучыларны тел фактларын кызыксынып, мөстәкыйль фикер
йөртеп,анализлап, шул анализга карата нәтиҗә ясарга өйрәтә. Түгәрәк
утырышларында мавыктыргыч уеннар белән читенлек ситуациясе
тудырыла, проблемалы сорау һәм мәсьәләләр тәкъдим ителә. Аларны
чишү, балаларда үз көченә ышану тойгысын уята, аннан зуррак эшләрне
башкарырга, катлаулы мәсьәләләрне чишүгә дәртләндерә, фәнни
максатка ирешүдә бернинди киртәләр алдында да тукталып калмау
сыйфатын формалаштыра.
 1. С.Ш.Поварисов “Тел – күңелнең көзгесе.” Казан-1982.
 2. В.Хаков “Татар теле стилистикасы”.Казан-1980.
 3. С.М.Ибраһимов,Ф.С.Сафиуллина”Практик стилистика.” Казан1978.
 4. С.Г.Исмәгыйлева “Туган тел-очар канат.” Чаллы-1994.
 5. Ф.С.Сафиуллина ”Тел дигән дәрья бар...” Казан-1979.
 6. Г.Р.Галиуллина “Лексикология.” “Мәгариф” нәшрияты.2007.
 7. Ф.с.Сафиуллина “Лексикология”.Казан “Хәтер”-1999.
 8. Ф.С.Сафиуллина “Татар теленең лексикасы” .Казан-1975.
 9. Н.Г.Гәрәева, Н.В.Максимов “Тел – белемнең ачкычы”..
Казан.”Мәгариф” нәшрияты-2005.
 10. Ф.С.Сафиуллина,Л.М.Ризванова “Татар теленең омонимнар
сүзлеге”. Казан-1987.
 11. Ф.С.Сафиуллина “Антонимнар сүзлеге” .Казан-2005.
 12. Ш.С.Ханбикова,Ф.С.Сафиуллина “Синонимнар сүзлеге” .Казан1999.
 13. С.Г.Вагыйзов “Кызыклы грамматика”. Казан-2002.

Источник

Тел күрке – һүҙ

– Үәт, бынау машина шәп килеп туҡраны, – Әбйәлилдән Марат дуҫым шулай тигәйне, әҙәбиәт менән ҡыҙыҡһынған мин һағайып төҙәтә һалам.– Туҡраны түгел, туҡтаны.– Бөгөн миңә Салауат апам килергә тейеш, – тигәс, бөтөнләй аптыраным.– Нисек? – Беҙҙең Ғафури яғында апа тип апай уҡытыусыны әйтәләр. Ә ағай уҡытыусы – авый. – Салауат авыйыңмы ни?

Тел күрке – һүҙ

– Үәт, бынау машина шәп килеп туҡраны, – Әбйәлилдән Марат дуҫым шулай тигәйне, әҙәбиәт менән ҡыҙыҡһынған мин һағайып төҙәтә һалам.
– Туҡраны түгел, туҡтаны.
– Бөгөн миңә Салауат апам килергә тейеш, – тигәс, бөтөнләй аптыраным.
– Нисек? – Беҙҙең Ғафури яғында апа тип апай уҡытыусыны әйтәләр. Ә ағай уҡытыусы – авый. – Салауат авыйыңмы ни?
– Татарҙар ғына, абый, ти, ә беҙҙә – апа. Ата-әсәйеңдән өлкән кеше, йәғни.
– Улайһа, бабайың инде.
– Ну, әйттең, бабай – урам буйында таяҡ тотоноп, бөкрәйеп йөрөгән ҡарт ул. Олатай, тиһәң, дөрөҫ була. Анау, кем һөйрәлеп килә ята ул? – Баймаҡтан Салауаттың өндәшеүе.
– Кит инде, ятып килеп буламы, яйлап атлап килә, тиң.
– Егеттәр, минең башалтайҙы күрмәнегеҙме? – Ишембайҙан уҡырға килгән Закирҙың йөн ойоҡбаш эҙләп йөрөүен аңламай, күптәр сәйер яңғыраған һүҙҙән көлөп ебәрҙе.
– Нимә була һуң ул – үҙе баш, үҙе алтай?
– Ну, һарыҡ йөнөнән бәйләнгән носки инде…
Интернат-мәктәптә уҡыйбыҙ. Башҡортостандың төрлө тарафтарынан килгән башҡорт малайҙары шулай бер-береһен аңламай ҙа ҡуя ине ҡайсаҡ.
«Рәсәй халыҡтары телдәре диалектологияһының көнүҙәк мәсьәләләре» тип исемләнгән унынсы төбәк конференцияһынан сыҡҡас, ошо ике тиҫтәнән ашыу йыл үткән интернат осорон иҫләп, дуҫтарымды һағынып көлөп тә ҡуйҙым. Хәҙер интернат балалары улай уҡ һөйләшмәйҙер, йә урыҫса, йә артыҡ нығынған әҙәби телдә генә аралашалыр, тигән һағыш та солғаны.

* * *
Телселәрҙең диалектология буйынса ошондай һуңғы киң һөйләшеүе үткән быуаттың һикһәненсе йылдарында булған. Өфөлә үткән әһәмиәтле сарала Э. Тенишев, Н. Баскаков кеүек күренекле телселәр ҙә ҡатнашҡан. Был тарихи ваҡиғаға утыҙ йылдан ашыу ваҡыт үткән. Билдәле донъя, система болғаныштарын үҙ эсенә алған ошо арауыҡта Рәсәйҙә диалектология фәне лә бик күпте юғалтҡан. Уға бөтөнләй иғтибар юҡ кимәлендә. Бер нисә төбәктә генә, атап әйткәндә, Өфө, ҡаҙан, Ижевскиҙа ғына эштәр туҡтамаған. Шулай булғас, был тема көнүҙәкме һуң? Өфөлә оло йыйынға йыйылыу кәрәк инеме?
– Кәрәк ине. Бөгөн телдең был тармағына иғтибар бирмәһәк, күп телдәребеҙ бик ярлыланасаҡ, ҡайһы берҙәре бөтөүгә табан барасаҡ, – тип яуапланы был һорауға Рәсәй Фәндәр академияһы Тел ғилеме институтының Урал-Алтай телдәре бүлеге етәксеһе, академик Анна Дыбо. – Был хәҙерге заман үҫешенә лә бик бәйле. Бөгөн урындарға сығып һөйләштәрҙе теркәйем тиһәң, етмеш йәштән дә йәшерәк кешегә мөрәжәғәт итеү файҙаһыҙ. Респонденттар ҡартая. Шуныһы һәйбәт, ҡасандыр тел үҙенсәлектәре яҙып алынған, базалар йыйылған. Ләкин бөгөн үҫешкән техник ҡорамалдар ярҙамында уларҙы теркәп ҡалғанда ҡалай һәйбәт булыр ине.
– Диалектологтарҙың эшендә хатта сәйәси аспекттар ҙа сағылып ҡала, – тине Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты директоры Фирҙәүес Хисамитдинова. – Әйтәйек, башҡорт теленең төньяҡ-көнбайыш диалектын алайыҡ. Башҡорт теленең өс диалекты ла фәнни яҡтан өйрәнелгән һәм нығытылған, ләкин ҡайһы бер кешеләр әлеге диалектты башҡа телгә индермәксе. Һәм йәмғиәткә дөрөҫлөктө еткереү – ғалимдарҙың бурысы ла.
Сыуаш дәүләт гуманитар фәндәр институтының тел ғилеме бүлеге етәксеһе, филология фәндәре докторы Николай Егоров, үткән быуатта әҙәби телде төҙөүгә, өйрәнеүгә әһәмиәт күберәк бирелде, ә бөгөн һөйләү теленә иғтибар кәрәк, тип билдәләне. Ул шулай уҡ, айырым диалекттарҙың ниндәй телгә ҡарағанын халыҡтың үҙаңы ла билдәләй, тип тә ысҡындырҙы. Быға ҡаршы Мәскәү ғалимы Олег Мудрак дәлилле яуап бирҙе:
– Һөйләштәрҙе һәм диалекттарҙы дөйөмләштерергә өйрәнеү – бөгөн диалектологияның төп хәстәре. Һөйләштәге һүҙҙәрҙең ысынбарлыҡтағы фонетикаһын, килеп сығышын, грамматикаһын, лексик запасын белмәй тороп, был эшкә тотоноу файҙаһыҙ. Шул саҡта был диалекттың ниндәй телгә ҡарағанын тиҙ үк аңларбыҙ. Төплө фәнни эш кәрәк бында.
– Күп ваҡытты юғалттыҡ. ҡом-таш араһынан ынйылар табырға ынтылабыҙ икән, тимәк, тере диалекттарға ныҡлы иғтибар бирергә тейешбеҙ, шуға бөгөн йыйылдыҡ та, – тине Санкт-Петербургтан килгән телсе, филология фәндәре докторы Елена Перехвальская.

* * *
Башҡорт теленә ҡағылышлы сығыштар күп булды. Шуның икәүһенә туҡталып китәйек.
Башҡорт теле һәм тел ғилеменең бөгөнгө торошо хаҡында күренекле ғалимыбыҙ, халҡыбыҙҙың арҙаҡлы ҡыҙы Фирҙәүес Хисамитдинова һөйләне.
– Башҡорт теле – башҡорт халҡының милли теле, Башҡортостандың дәүләт телдәренең береһе. Генетик яҡтан ул төрки телдәренең ҡыпсаҡ төркөмөнә ҡарай, шул уҡ ваҡытта уға оғуз, болғар һәм көньяҡ Себер төрки телдәре үҙенсәлектәре лә ят түгел, – тип билдәләне ғалимә. – Башҡорт теле өс диалекттан тора. Көнсығыш диалектҡа ете һөйләш ҡарай, Башҡортостандың көнсығыш райондарында, Силәбе, ҡурған һәм Свердловск өлкәләренең айырым райондарында йәшәүселәр ҡарай был диалектҡа. Үҙ эсенә дүрт һөйләште индергән төньяҡ-көнбайыш диалектта Башҡортостандың төньяҡ-көнбайыш яғында башҡорт ауылдарында һәм Пермь өлкәһендә, көнсығыш Татарстанда һөйләшәләр. Көньяҡ диалект (өс һөйләш) Башҡортостандың көньяҡ-көнсығыш, көньяҡ-көнбайыш һәм үҙәк райондарында, Һарытау һәм Һамар өлкәләрендә киң таралыу алған. Диалекттар һәм һөйләштәр үҙ-ара бик яҡын, айырымлыҡтар әҙ әһәмиәтле, шуға күрә башҡорттар ҡайҙа ла бер-береһенең телен аңлай. Башҡорт диалекттарының төп айырымлығы һөйләштәрҙең фонетикаһына ғына килеп төртөлә, с-ҫ, һ-с, ҙ-з һәм башҡа өндәрҙең бер-береһен алмаштырып килеүе, мәҫәлән.
Ғалимә, күптәребеҙ әҙәби телдә һәйбәт һөйләшә, тип тә билдәләне. Аралашҡанда, дөрөҫмө-юҡмы, гәзит-журнал телен дә, радио-телевидение телен дә файҙаланабыҙ. ҡыуаныс менән бергә борсолоу ҙа бар. Тик әҙәби тел рәсми мөхиттә, мәктәптәрҙә генә һәйбәт. Өй теле, ысын әсә теле һаҡланырға тейеш тә баһа.
«Ан та бынта йөрөгәнтә,
Тимер балта билемтә», йә «Ҫыйырға ҫалам ҫалам» кеүек һөйләштәребеҙ юғала бара түгелме?» – тип һорау ҡуйҙы йәмғиәткә. Татарстандың Минзәлә, Аҡтаныш башҡорттарында, татар теле нисек кенә йоғонто яһамаһын, ҙ өнө һаман һаҡланған. Улар, ҡыҙыл быҙауҙар, тип һөйләшә. Кешенең теле асылған әсә теле флаг, герб кеүек һаҡланырға тейеш. Шуға һәр кем һөйләшенә иғтибарлы булһын, тип тә саҡырҙы ул.
Хәҙер заман диалектологияһы теге йәки был һөйләште яҙып алыу ғына түгел, был фән бөгөн этнолингвистика, культурология, мифология, этнография һәм башҡа фәндәр күҙлегенән дә сығып өйрәнелә. Һөҙөмтәлә Тарих, тел һәм әҙәбиәт институтында компьютер лингвистикаһы буйынса эҙләнеүҙәргә килтереп, башҡорт теленең машина фондын булдырыу мөмкинлеге тыуҙырҙы.
– Беҙҙең телебеҙ иҫ киткес бай. Бының менән хаҡлы рәүештә ғорурланабыҙ ҙа. Киләсәктә башҡорт теленең 10 томлыҡ аңлатмалы һүҙлеген сығарыуҙы күҙ уңында тотабыҙ. Уның беренсе томы сығып килә, – тип һөйөнөслө хәбәре менән тамамланы һүҙен Фирҙәүес Ғилметдин ҡыҙы.
Яңыраҡ Башҡортостан Республикаһы Президенты «Коммерсант» гәзитенә биргән интервьюһында: «Башҡорттоң ике теллелек темаһы бар. Бер өлөш көньяҡҡа хас телдә, икенсеһе – көнбайыш һәм төньяҡ райондарҙа йәшәүселәр – татарсаға яҡын диалектта һөйләшә. Ошо буталыш тыуҙыра. Хәҙер беҙ фәнни нигеҙҙә шуны билдәләйбеҙ: татар теленә яҡын һөйләш – башҡорт теленең бер диалекты»,– тигәйне.
Конференцияла төньяҡ-көнбайыш диалекты һәм уның башҡорт йәнле һөйләү теле системаһындағы урынын билдәләү мәсьәләләре хаҡында күренекле шәхес, М. Аҡмулла исемендәге БДПУ профессоры Рәшит Шәкүр сығыш яһаны.
– Башҡорт теленең төньяҡ-көнбайыш диалекты хаҡындағы мәсьәләһе үткән быуаттың 80 – 90-сы йылдарына тиклем һуҙылыуы беҙҙә Башҡортостанда диалектология фәненең үҫеше һәм аяҡҡа баҫыу үҙенсәлектәренә лә бәйле, – тине ғалим. – Быға, әлбиттә, республикалағы тотороҡло булмаған ижтимағи-сәйәси хәлдәр ҙә әленән-әле йоғонто яһап торҙо.
Рәшит Закир улы күренекле ғалимдар Николай Дмитриев, Жәлил Кейекбаев, Таһир Байышев, Сәриә Миржановаларҙың ғилми эшмәкәрлегенә ентекләп туҡталды. Айырым телселәрҙең дөрөҫ эҙләнеүҙәр алып бармай, буталып китеүен дә әйтеп үтте.
– Бөгөн Таһир Байышев, Сәриә Миржановаларҙың оло ғилми хеҙмәттәренә таянып, башҡорт теленең өс диалекты булыуын һәм шуларҙың береһе – Башҡортостандың көнбайыш һәм төньяҡ райондарын үҙ эсенә алған төньяҡ-көнбайыш диалекты, тип ауыҙ тултырып әйтә алабыҙ, – тине Р. Шәкүр. – Йәш ғалимдар бөгөн был яҡтарҙың телен өйрәнеү буйынса ең һыҙғанып эшләй. 2008 йылда БДПУ-ла Земфира Зәйнәшева, әйткәндәй, үҙе Борай районы ҡыҙы, башҡорт теленең танып һөйләшен ентекләп тикшереп, Дүртөйлө, Бөрө, Балтас, Борай, Тәтешле һәм башҡа төньяҡ райондарҙа булып, һөйләште өйрәнеп, кандидатлыҡ диссертацияһы яҡланы. Һәм йәш ғалимә ҡыйыу һығымталарға ла килә. Уның фекеренсә, танып һөйләше үҙ тамырҙарын боронғо башҡорт теленән ала. Был һөйләштә Дәшти-ҡыпсаҡ вариҫтары һәм Урал – Волга буйында йәшәүселәрҙең һөйләштәрендәге феномендар бөгөн дә һаҡланған.
Рәшит Шәкүр әйтеүенсә, танып һөйләше – бөгөнгө Президентыбыҙҙың ата-әсәһенең һөйләше лә.

Мөнир ҡУНАФИН.

Источник

текст на белорусском языке алежка
1 день назад. Проблема в том, что почта – скажу на простом языке – которой. Ну й толку, що Петю змінить Юля, Олєжка чи ще краще, хтось з. Если не алеЖка, а алёШка, то смотрите здесь: https://slovo.ws/dikt/bel/11/115.html. Страница с текстом из На белорусском языке под исполнением Полонез Огинского. А как ты думаешь, о чем песня На белорусском языке ? 3 июн 2014. Сейчас там четыре государственных языка: немецкий,. . Если вы заметили ошибку, выделите текст и нажмите Ctrl+Enter, чтобы. неприкосновенности, олежка, наверняка, уже готовит интервью из Ростова. 15 фев 2016. Отметим, что запись Олешко появилась в соцсети в восресенье,. И песня на английском языке, то есть уже с другим текстом и с этой.

твір-роздум з приводу втрати душевної гармонії та способів її повер
текст моя любимая город бишкек
танцы и песни а евдотьевой на новогодний праздник
татарча дидактик уеннар балалар бакчасында
тарас шевченко описание внешности
таблица печатные и прописные буквы
текст мир балета изложение
тату улыбка сына дороже каждого из вас на латыни
театрализованные игры в подг.гр.доу по тематикам
таблица по истории революции в европе в 1918-1919
тв 46 дюймов сколько это см
татарские стихи про зиму на татарском языке для детей
табышмаклар татарча з сыйныф буре куян толкы
текст егэ 2015 екимова о русском языке

Источник