Теле нерген сочинений на марийском языке

Презентация на тему: » Теле (Зима) Марий йылме. Прочитайте: Эр кынельым. Мо тугай? Тÿнö ошо- кеч-куш кай. Пӧрт ÿмбалне, мландыштат Мамык портышым ужат. Пӧрт гыч лектым. Ошкылам.» — Транскрипт:

---

---

Скачать материал

Скачать материал

Описание презентации по отдельным слайдам:

• 

  1 слайд

  Йушто теле
  толын
  Материалы к урокам марийского (государственного) языка

• 

  2 слайд

  У мут-влак
  Теле-зима Лумвырче-снежинка
  Йушто-холодно Курык-горка
  Лум лумеш-идет снег У ий-Новый год
  Поран-пурга Кож-елка
  Тутан-метель Сорастараш-украшать
  Ий-лед Йушто Кугыза-Дед Мороз
  Мунчалташ-кататься Лумудыр — Снегурочка
  Ече дене-на лыжах Саламлаш-поздравлять
  Коньки дене-на коньках Тыланаш-желать
  Издер дене-на санках Теле каныш-зимние каникулы
  Пуртус мала-природа спит Кайык-влакым пукшаш-кормить
  птиц

• 

  3 слайд

  Предложений-влакым чонымаш
  Мамык, поран, лум, гай, ош, телым, леведын, уштеш, йушто, толын, лумеш, кече, игече, ок ырыкте, мардеж, петыра, пуртус, южгунам, мала, ончалеш.

  Образец: Йушто теле толын.

• 

  4 слайд

  Уто мутым муза
  Теле Лум У ий
  Шошо Порш Йушто кугыза
  Кенеж Ий Кайык
  Пургыж Тутан Лумудыр
  Шыже Йур Кож
  Уярня Поран Саламлаш

• 

  5 слайд

  Игечылан прогноз
  Игечылан прогнозым каласкалыза:
  Изарня, эрдене, 25 градус, кечывалвел-эрвел гыч, кечывалым, 18 градус, лум лиеш,южын температурыжо, республик мучко, йушто, 20-22 градус.

• 

  6 слайд

  Йодыш-влаклан вашмут
  Идалыкын могай жапше толын?
  Таче могай тылзе, арня кече?
  Уремыште лум лумеш мо?
  Таче могай игече?
  Теле толмылан кайык-влак куанат мо?
  Телым могай пайремым пайремлат?
  Йоча-влак телым мо дене мунчалтат?

• 

  7 слайд

  Игечылан прогноз
  1. Арня туналтыште лум ок лум, кече ояр, йушто шога. Изарнян игече вашталтеш. Кече леве лиеш, лум лумеш, но кужу жаплан огыл. Рушарнян уэш йукшемда.
  1. Могай кечын йушто игече лиеш?
  1) изарнян
  2) кугарнян
  3) шуматкечын
  4) шочмын
  2. Изарнян синоптик-влакын увертарымышт почеш, игече пылан шога, лум лумеш. Кас велеш тутан талышна, корным уштеш. Тыгай игече рушарня марте шога.
  2. Кугарнян могай игече лиеш?
  1) йуран
  2) луман
  3) тутанан
  4) кечан

• 

  8 слайд

  Теле толын
  Йуштын, йуштын пуалеш,
  Шокшо пагыт шарналтеш.
  Йудйымачын пыл толеш,
  Ошын койын, лум лумеш.
  Мамык гае лум лайга
  Турлын кадыргыл вола.
  Икте-весе ден ушнен,
  Лум келгемеш оварген.
  Г. Микай.

• 

  9 слайд

  Сурет почеш текстым чонымаш

• 

  10 слайд

  Текст дене паша
  Тиде пайремым изижат, кугужат кажне ийын вучат. 31-ше декабрьыште тошто ий пыта да у ий туналеш. Российыште тиде пайремым шукертак палемдаш туналыныт. Петр Первый кугыжа шке жапыштыже тыгай указым луктын: «У ийым 1-ше январьыште пайремлаш, капкам кож укш дене сорастараш, чаным кыраш да икте-весым саламлаш: «У ий дене! У пиал дене!».

• 

  11 слайд

  У ий пайрем
  Йушто Кугыза Лумудыр

• 

  12 слайд

  Турло элыште У ий
  Итальянец-влак У ийым ик арня пайремлат. У ий
  йудым порт гыч тошто арверым луктын кышкат.
  Японийыште У ий йудым храмысе чаным шудо
  кандаш гана перат.
  Гвинейыште У ий кечын уремлаште слон-влакым
  вуден коштыт.
  Эфиопийыште У ий сентябрь покшелне лиеш.
  Тушто олым кылдышым йулалтат да куштат.
  Француз-влак У ий ваштареш Йудлан йолчиемыштым
  омса шенгелан кодат. Йушто Кугыза тушко полекым пышта.
  Германийыште пелйудым пукеныш але устембаке кузен
  шогалыт да куанен кычкырен, У ийыш «торшталтат».

• 

  13 слайд

  Саламлыме открытка
  Пагалыме, Галина Николаевна!
  Ме тендам уло кумылын У ий пайрем дене саламлена. Тыланена пенгыде тазалыкым, еш пиалым, пашаште сенымашым!
  Салам дене 7А класс

• 

  14 слайд

  Глаголым кучылтмаш
  — Мый ече дене мунчалташ … (йоратем, ом йорате).
  Мый телым … (шочынам, шочын омыл).
  Мый кайыклан кормушкым … (ыштенам, ыштен омыл).
  Таче уремыште поран … (уштеш, ок ушт).
  Физкультур урокышто ече дене … (коштыша, она кошт).
  Теле канышлан ковам деке унала … (каем, ом кай).

• 

  15 слайд

  Чын але чын огыл
  Телым меран лумеш рожым ыштен возеш.
  Телым меран сур тусан.
  Пире телылан пукшым поген ситарен.
  Шоншо теле мучко колям куча.
  Маска телым эныжым пога.
  Рывыж телым мераным покта.
  Ур теле мучко мала.

• 

  16 слайд

  Ече дене (текст)

  Шым ияш улмем годым ачам мыланем ечым налын. Мый тудым чийышым да курыкыш мунчалташ кайышым. Но ече мыйым колыштын огыл. Мый пеш чучкыдын шунгалтынам. Садлан монго каяш тарванышым.
  Йоча-влак курыкышто пеш мунчалтат. Рвезе-влак мыйымат туныкташ тунальыч.
  Ечым угыч чийышым, каяш тунальым да тунамак шунгалтым. Адак шунгалтым. Вара тунемым. Монго ече денак тольым.

• 

  17 слайд

  Диалогым чонымаш
  Салам лийже, Таня!
  Салам, Лена!
  Таня, а тый телым мо дене мунчалташ йоратет?
  Мый издер дене мунчалташ йоратем. А тый?
  Мый гын ече дене мунчалташ йоратем.
  Эрла рушарня. Айда пырля курыкышко мунчалташ каена.
  Мый келшем. Кечывал деч ончыч урокым ыштена, вара курыкышко каена.
  Тугеже эрла марте.
  Ужмешке.

• 

• 

  19 слайд

  Кайык-влак нерген ида мондо!
  Кормушкем.
  Окна ончыл пакчаштем Кайык-влакше куанен
  Уло мыйын кормушкем. Толыт пакчаш чонештен.
  Кажне кечын мый тушан Изи гына умашт ден
  Кинде пудыргым оптем. Пудыргым чунгат тыршен.
  А. Гурьянов.
  Марий кундемыште телылан могай кайык-влак кодыт?
  Кормушко воктене могай кайыкым ужында?
  Кормушкыш мом пышташ лиеш?
  Тый кайыклан кормушкым ыштенат мо?

• 

  20 слайд

  Иктешлымаш
  Телымсе пуртус, Телым кайык
  игече ойыртем да янлык-влак

  Вучымо У ий пайрем Телымсе модыш-
  влак
  Теле

Найдите материал к любому уроку, указав свой предмет (категорию), класс, учебник и тему:

6 156 684 материала в базе

• Выберите категорию:

• Выберите учебник и тему

• Выберите класс:

• Тип материала:

  • Все материалы

  • Статьи

  • Научные работы

  • Видеоуроки

  • Презентации

  • Конспекты

  • Тесты

  • Рабочие программы

  • Другие методич. материалы

Найти материалы

Вам будут интересны эти курсы:

• Курс повышения квалификации «Правовое обеспечение деятельности коммерческой организации и индивидуальных предпринимателей»

• Курс повышения квалификации «Основы местного самоуправления и муниципальной службы»

• Курс повышения квалификации «Применение MS Word, Excel в финансовых расчетах»

• Курс повышения квалификации «Этика делового общения»

• Курс повышения квалификации «Правовое регулирование рекламной и PR-деятельности»

• Курс повышения квалификации «Финансы: управление структурой капитала»

• Курс повышения квалификации «Использование активных методов обучения в вузе в условиях реализации ФГОС»

• Курс профессиональной переподготовки «Управление ресурсами информационных технологий»

• Курс повышения квалификации «Психодинамический подход в консультировании»

• Курс повышения квалификации «Методы и инструменты современного моделирования»

• Курс профессиональной переподготовки «Организация деятельности помощника-референта руководителя со знанием иностранных языков»

• Курс профессиональной переподготовки «Организация системы менеджмента транспортных услуг в туризме»

• Курс профессиональной переподготовки «Стратегическое управление деятельностью по дистанционному информационно-справочному обслуживанию»

теле

метки: Имэннен, Тормышы, Мыйын, Могай, Тыгай, Шольым, Шочмо, Шкемын

Мыйын ешем

Пыжаш гыч лекше кайыкиге

Жаплан лишнак чонештылеш

Векат иктаж-мыняре ий гыч

Тышкак дыр портылын толеш.

Йоча годсек туннеме вер деч

Ок йукшо йоршын нигоат.

Кеч –кушто лий- шке монго шерге,

Тичмаш еш уло кеч- конат.

( В. Колумб)

Мыйын элем—Пошкырт кундем.Тудо Урал курык воктене верланен.Кумдемнан ик изирак лукыштыжо шочмо Башкия ялем верланен. Ялем воктене эҥер шыргыктен йоген эрта,лышташан,иман чодыра гӱжлен шога.Ломбер,пызлер шыман мардеж дене мутланат.Шошо гыч тӱҥалын,кеҥеж рӱдо марте куку мура,шӱшпык шӱшка.

Тыгай мотор пӱртӱсан ялыште мыйын йӧратыме, пагалыме ешем ила.Кажнылан шке ешыже лишыл да шерге Икшыве шочмо ача-авалак куаным конда,тудак ешлан пенгыдылыкым, ончылыкым пуа.

Еш-кажне айдемыланчоным ырыктыше,эн шерге мут.

Мыйынат шкемын ешем уло. Ешна пешак кугу огыл:ачай,авай,мый да шольым.Ковай ден кочай посна моло пӧртыштӧ илат.Мыйын лӱмем Настя.Авам ден ачам тиде ялыштак шочын кушкыныт.Мый кандашымше классыште тотар ялыште тунемам.

Суртыштем чыла марла кутырат.Моткоч пагалем шочмо йылмым. Могай тудо поян,вий-куатан.Кугезе коча-ковамат, родо-тукемыштат марий улыт.Нуно марий йӱлам аклат.

Мутат уке,кажне айдемылан эн лышыл да поро еҥ ешыште-тиде ава. Ава шке икшывыжлан илышым пӧлекла ,сай айдеме лийже манын шона.Мыйын авамын лӱмжӧ Ильфира.Тудо почтальонка лийын ышта,ялыште уверым шалата.Авам ныжыл да пашаче кидше дене суртышто мом гына огеш ыштыл? Ӱстембалне пушланыше киндымат авам кӱэштеш,шокшо пижымат авам пидеш.Кеч-могай йӧсӧ годымат тудо мыланна поро сугыньым пуа.Мый шкемын авамым сылне кече ден таҥастарем.Тудо нерген тыгай корно-влакым возенам:

Ава кава гае,

Ава кече гае.

Ойлат авам шӱмжӧ

Пеш поро тугаяк.

7 стр., 3193 слов

Сочинение аве мария шуберта

… приводится. Несовместимость первоначального текста В. Скотта с музыкой Шуберта вынудила издателей, в частности, при публикации песни в американском … название песни и первое обращение в ней к Деве Марии — «Ave Maria» — неизбежно наталкивало на евангельский текст — … приветствие архангела Гавриила Деве Марии. В том же американском издании дан третий вариант текста …

Йочажым гын тудо эре чамана.

Чыла неле-йӧсым

Авам кораҥда.

Ожнысек марий калык ӱдрамаш-авам пагалаш,тудын дене кугешнаш туныктен.»Авалан копа пундашешт кеч муно пулашкам шолто,садак парымыште лият»калык мут нигунам ок тоштем.Тыгай шомак вийжым ок йомдаре,кугу шонымашым тарвата.Вет ош тӱняш шочыктымыжлан ,икшыве аваж ончылно курым мучко парымыште.

Тыгак мый ачамым пеш чот йӧратем да пагалем. Ача-ешым вуйжо,виктарышыже.Ачамын лӱмжӧ-Рудик.Мый тудым ешыштына пеш кугу эҥертышлан шотлем.Ачам поро кумылан улеш,шке икшывыже-влакым йӧрата,Тудо еш сайын илыже манын,эре могай дыр пашам ышта.

Ачам дене авам икте весым умылен,каҥашнен илат.

Мыйын эше Федя шольым уло,тудо кудымшо классыште туненмеш,пырля каҥашнен илена,ача-авайлан эре полшаш тыршена,ныным ойгатараш огына тырше.

Айдемын илышыштыже ешыштыже уло гын,тиде эн кугу пиал. Ача-аван йӧратымыштым нимо ок вашталте .

Тӱняште илыше чыла еҥ,сай ешым чонен,келшен ила гын,могай сай лиеш ыле.Ешыште икте-весылан эҥертен,полшен илет гын,илышыште чылажымат шукташ лиеш.

Йоча-влак шке ача-аваштым тугак пагалышаш да йӧратышаш улыт,кузе нунын верч ача ден ава тыршат.Икшывылан еш-шкешотан пыжаш,кушто тудым кеч-кунамат йӧратат,вучат.Кайыкат шке пыжашыжым ок мондо,ойлат калыкыште.Ме кугемына,ача-ава шулдыр йымач кумда илыш-корныш лектына. Кузе нуно мемнам туныктеныт,мо дене шӱм чоным,уш- акылнам пойдареныт,чыла тидым ме у тукымлан,шкенан икшыве-влаклан пуэна.Тыге лийын эре,тыге лиеш курым курымеш.

Мый тыгай ешыште илышемлан шкемын пешак пиаланлан шотлем. Ачай,авай да шольым коклаште кумылем нолтеш,шӱмемлан ласкан чӱчеш. Авамын тыматле мутшым,ачамын поро сугыньыжым нигунамат ом мондо! Палем:мыйын ешем-мыйын вием!Тудо мылам нимо дечат шерге.Кажне еҥ шке ешыжым ойго деч саклаш тырша.

Обновлено: 11.03.2023

• Для учеников 1-11 классов и дошкольников
• Бесплатные сертификаты учителям и участникам

— Российыште да моло эллаште тиде кечым пайремлыме нерген шинчымашым пойдараш;

— авам йöраташ, пагалаш,тудлан полшен шогаш кумыландаш;

— порылыклан да ужын-шижын мошташ туныкташ.

Кўлеш материал: компьютер, экран, проектор, презентаций, доскаште йоча-влакын возымо сочиненийышт, калыкмут-влак, ава нерген шомак- влак.

Сценарийын ходшо.

Ава нерген слайд

1-ше йоча .Пеш шонго ма, я самырык, илалше,

Марла ойла, рушла, я татарла –

Ава дечын сай ен уке туняште,

Мылам эн шерге тудо кеч-кунам

Тўняште кажне айдемын шке шочмо аваже уло. Тудо мыланна эн чот шерге, эн лишыл, эн поро. Аван шўмжö кече гай ырыкта. Мемнам тудо эре чамана. Мемнан верч азаплана. Ава кечыйол гаяк шокшо кумылан, канде кава гаяк волгыдо шинчан улеш. Туддеч мотор нигöат уке туняште.

Слайд аван кечыж нерген

Р оссийыште Аван кечыже пайремым президент Б.Н. Ельцинын 1998 ий 30 январьысе пунчалже почеш ноябрьын пытартыш рушарнянже пайремлаш палемдыме. Историйыште тидын деч волгыдырак пайремым , очыни , муашат ок лий .

Тўнямбалсе моло пайрем — влак дене танастарымаште Аван кечыже эше пеш самырык улеш . Т иде кечын ик икшыват , лийже кеч самырык , кеч суремаш тўналше ўпан , аважым шарналтыде да саламлыде ок код . Ава мут турло йылмыште иксемын шокта .

1-ше вудышо . Ава! Мланде умбалне поро деч поро, ныжылге деч ныжылге шомак . Тиде айдемын эн первый пелештыме мутшо, тудо тунямбалсе чыла йылмыштат ик семынак ныжылгын йонгалтеш.

2-шо йоча .Кунам да кушто муат тыгай вес еным,

Ко тыйын шумыш кечыла шынен?

Ава ыштен, ава куштен айдемым,

Шке чонжым, вуржым тыланет пуэн.

4-ше йоча .Черланенат – ава огеш юватыл,

Кеч тул-вуд вошт, но тый декет толеш.

Омет денат пеш лудын помыжалтат гын,

Аватын лумжо пеленет лиеш

5-ше йоча .Ава мемнан туняште эн тыматле,

Эн йытыра, мошта мемнам аклен.

Арам мо калык шочмо-кушмо мландым

Ава лум дене курымлан лумден.

1-ше вудышо .Таче поро деч поро мут, мотор деч мотор муро, сай деч сай, ныжыл деч ныжыл тауштыме шомак лач тыланда йонгалтыт.

2-шо вудышо .Тидлан амалжат уло. Шыже тылзын пытартыш рушарняже Российысе ава-влаклан полеклалтын.

1-ше вудышо .Ава! Тиддеч шерге могай шомак лийын кертеш? Ава икшывым ончен кушта, умыржо мучко йоратен арала. Ава мыланна илышым полеклен. Авай! Могай кугу ушан дене вуча тудо йочан первый ошкыл колтымыжым, кунам изи шуртнен, камвозын, чапа-чапа каяш точа

2-шо вудышо .Шергакан авана-влак, таче тендам, ик жаплан шке шонышдам монден, кажне кечын лекше сомылым коден, ласкан шулалташ да мемнан ямдылыме шум-сем полекнам налаш ужына.

1-ше вудышо .Чынак. Кеч-коланат шке авже эн шерге,эн поро,эн ласка кумылан.Икшыве чон эре ава деке шупшеш.Тудо вурсен налеш гынат,йоратен вурса,чаманен колта.Тиддеч поро,ныжыл айдемым от му.

Туныктышо .Куд ияш годым ойленам тылат:

«Кугурак лиям гын,авием,товат,

Мундыр таве деке шкеак ошкылам,

Йомо изи удыр…Эртыш йоча жап…

Лумым кондыш теле тыйын упышкет.

Шукертсекак вудым шкеак нумалам.

Но паша ок пыте,ок изем-молан?

1-ше вудышо .Жап шумеке, ава эргыже, шумбел шочшыжо-влакым мундыр мландыш ужата. Ойгырен шовыч лук дене вудыжго шинчажым уштын, тора корныш онча. Шочшыжым ава гына тыге вучен кертеш. Моло енын вийже ок сите.

2-шо вуд . Зинаида Ермакова « Пайрем салам тылат,авай ! почеламутшым колышташ темлена..

Авай! Тылат мый поро мутым

Кунам,ом шарне,первый ойленам.

Ом шарне мый,кузе вием погалын,

Порт мучко первый ошкыл колтенам.

Шым ий теммеке,ужатальыч школыш,

Шочшетын ойго-тиде тыйын ойго,

Куан шочшетын-тыйын куанет.

Авай!Колат мо удыретын йукшым?

Шижат мо тый,чонем кузе мура?

Эрталын шудо менгым,шокшым,йуштым,

Муремже тый декет миен пура.

Кузе гын таче тыйын ныжыл,шокшо

Да волгыдо шумет пелен лийнем!

Могай гын таче поро шум гыч лекше

Эн шерге,ныжыл мутым ойлынем…

Шоналтыза ,вет кажныдам эрдене авада кынелта, шымата, йората.

Конкурс- влак(команде- влаклан лумым шонаш)

1-ше конкурс . Авам пайремже дене удыр- влак саламлат .

2-шо конкурс . Ава нерген ко мыняр шуко мурым пала.

Чынакат вет, мемнан авана- влак умыреш огыт иле, нуно мемнан деч ойырлат. Аралыза авадам, пагалыза. Пайрем кечын саламлыза пайремышт дене.Шке жапдам ида чамане.вет Ава вуча… вуча…вуча,эре окнаш ончен вуча

1.Кече икте- ава икте.

3.Ава деч сай ниго уке.

4.Ава мутым колышт да шумешет пыште.

5.Ава кумыл- мамык кумыл.

6.Ава деч посна мукшат ок иле.

7. Аван шыдыже шошым вочшо лум гане: шуко возеш- вашке шула.

8.При солнце светло, а при матери тепло.

9. Нет лучше дружка, чем родная матушка.

10.У детины заболеет пальчик, а у матери-сердце.

11.Живы родители- почитай, умерли- поминай.

Авам ко кече дене , ко шокшо конга дене танастарат.Тыгак вет, порт шокшо , авана суртышто- чонлан весела.Кунам ава уке- суртышто ям уке.

4- ше конкурс . Кузе те ик еш семын илен моштеда?Кагаз лаштыкыш чылан шынышаш улыда

Ойлат,кажне ава шке шочшыжым тужем ен коклаште,шинчам петырен,кид-шумжо дене кычал муэш.Меат тиде шомакым терген ончена.

10 Смотреть ответы Добавь ответ +10 баллов

Ответы 10

Родной язык. Он впитан с молоком.
Звучит как музыка, нам сердце услаждая
В международный день родного языка
На языке родном тебе мы пожелаем:
Люби язык, храни на день и на века!
Не забывай мелодию родного языка.

Каныш кечылаште йолташыж-влак дене коштам, мый шкеже каен.Тыгак авам мыланем дене каныш кечылаште погаш полша.Рушарнян кастене мый урокия ышта.А мыйын пием кече дене кошто

Мыят сай пӱртӱсыштӧ канаш йӧратена, сандене мый шукырак яндар южышто каныме дене эртара.Ме ачай дене авай, шуматкечын да эр кынелын, олашке каяш, кошташ, яндар южын тамжым налынат, жаритленыт, тул гоч тӧрштылын шылшопшар.Мыланем келшен, пеш мотор октябрь вет чодыраш.А мый коштам восресение йолташ дене коштыныт.Ондак ме мороженыйым налын, а варажым паркыште велосипед дене мунчалташ каят.Ме эсогыл таҥасымашым ышташ керт,мый сеҥенам! Тиде мый выходныевыходной чаплын эртарыш!

Я люблю хорошо отдыхать на природе, поэтому большую часть своих выходных Я провел на свежем воздухе.В субботу мы с мамой и папой рано встали, поехали за город, гуляли, наслаждаясь свежим воздухом, жарили шашлыки и прыгали через костер.Мне понравилось, ведь лес в октябре очень красив.А в восресенье я ходил гулять с друзьями.Сначала мы купили мороженое, а потом поехали в парк кататься на велосипедах.Нам даже удалось устроить соревнования,в которых Я победил!Я отлично провёл эти выходные

Результат проектой работы по теме «Моя родословная» Сочинение на марийском языке.

Филиал муниципального бюджетного общеобразовательного учреждения Лицей №1 им. Флорида Булякова с.Мишкино ООШ с. Ленинское муниципального района Мишкинский район Республики Башкортостан

Конкурсная творческая работа (сочинение) в рамках Дней марийской культуры в муниципальном районе Мишкинский район Республика Башкортостан ученицы 3 класса Алетдиновой Александры.

Учитель: Шулепова Тамара Дмитриевна

Шочмо йылме! Марий йылме!

Моткоч тыйым йоратем.

Изинек ойлаш туналме

Пойдарен мут памашем.

-Мый авамым, ачамым, изамым, кувавайым да кочайемым пеш йоратем. А эше мыйын кугезе ковам уло. Тудын лумжо Самига Айгузиновна Аликаева. Тений кугезе кувавамлан кандашле кок ияй теме. Мыланем тудын йоча годсо жапше да илышыже нерген каласкалымыжым колыштам онай.

Пеш шуко онайым пален налмеке,ме тукымвож пушенгым ыштышна. Нигунам шке родо — тукыметым мондаш огеш кул!

Кувавайын каласкалымыж гыч, пеш шуко онайым шке родо тукымем нерген пален нальым.

Мутлан: ончыч кресаньык ешыште пеш шуко йоча лийын. Ожно ик портышто кок-кум еш пеш келшен иленыт. Ешыште чыла йулам да обычайым шуктеныт. Шуко турло онай луман лийыныт. Мый шке кугезе кувавам дене кугешнем. Тудо пеш поро. Шонго улеш гынат, эше яшката кап-кылан удырамаш. Умыржо мучко совхозышто пашам тыршен ыштен. Кеч-могай пашаштат туналме пашажым мучашке шуктен. Мемнан элна пашажым аклен тудым ятыр медаль дене палемден.

Сар жап туналме годым, кугезе кувавам вич ияш лийын. Сар жапысе илышым пеш сай шарна. Йоча — влаклан тунам пеш неле лийын. Кочкаш ситен огыл. Нунылан кугыен — влак дене пыпля пашам ышташ пернен.

Ме ешыштына чыла марий йулам шуктена. Мыйын авам марий традицийым шуя. Марла тувырым, ончылшовычым пеш чевер турла. Чыла пайремымат шке ешыштына пырля эртарена.Эрдене икте-весыланна поро эрым тыланена, а кастене малаш вочмо годым сайын малыза манын каласена.

Кувавам лончылен-лончылен, кажне пайремым кузе эртараш кулмо нерген умылтара: «У ий пайремым», Шорыкйолым», Уярням», «Кугечым» да «Семыкым».

Эше ме кугече пайрем годым ойоро-влакым шуктена.

Кечывал эртымеш пошкудо деке пураш ок лий.

Кечывал эртымеш упым шераш ок лий.

Кугу йук ден кутыраш,тумам лукташ ок лий.

Оксам арамеш огыт пу.

Кугу пашам огыт тунал.

Мый куанен каласем: «Мыйын ешем-мыйын поянлыкем! Марий калыкын духовный илышыжым, шкенан родо тукымнам палашлан обычайжым,культурыжым да йулажым шукташ кулеш. Родо тукымын илышыже-тиде тичмаш поянлык.

Кочам Анатолий да кувавам Софья.

Ачам Анатолий да авам Алена.

Мы с вами знаем, что есть большой мир – это планета Земля или Вселенная. Есть мир поменьше – это общество, в котором мы живем. А есть самый маленький мир – это семья. Семья – это дом. Семья – это мир, где царят любовь, преданность, дружба. Семья – это самое дорогое, что есть у каждого человека. Семья – это взрослые и дети, которые живут вместе, любят друг друга и заботятся друг о друге.

Давайте послушаем, как же марийцы называют членов своей семьи:

Ака – старшая сестра

Иза – старший брат

Шӱжар – младшая сестра

Шольо – младший брат

Тиде ача – Это отец

Тиде кова ден коча – Это бабушка и дедушка

Тиде – иза, шольо, ака, шӱжар – Это – старший брат, младший брат, старшая сестра, младшая сестра

В марийском языке существует категория притяжательности (лица), которая одновременно выражает и предмет обладания, и лицо обладателя. Предмет обладания и лицо обладателя заключены в одном слове.

Например: ача – ачам, ава – авам, коча – кочам, кова – ковам, ака – акам, иза – изам, шӱжар – шӱжарем, шольо – шольым.

Тиде мыйын ачам – Это мой отец.

Тиде мыйын авам – Это моя мама.

Мыйын шольым, шӱжарем, кочам, ковам уло – У меня есть младший брат, младшая сестра, дедушка, бабушка.

Мыйын изам уке – У меня нет старшего брата.

Чтобы запомнить новые слова и выражения, предлагаю послушать следующие диалоги по теме:

Палыме лийына! Мыйыйн лӱмем Эчан. (Давайте познакомимся! Меня зовут Эчан.)

– Мыйын лӱмем Марина. (Меня зовут Марина)

– А тиде мыйын акам. Тудын лӱмжӧ Катя. (А это моя сестра. Ее зовут Катя)

2 .– Салам лийже, Йыван. (Здравствуй, Иван)

– Салам, салам, Салика. Тыйын шӱжарет уло? (Здравствуй, здравствуй, Салика. У тебя есть младшая сестра?)

– Мыйын шӱжарем уло. Тудын лӱмжӧ Оля. (Вот моя младшая сестра. Ее зовут Оля)

А теперь попробуйте перевести озвученный текст самостоятельно.

Палыме лийына!. Мыйын лӱмем Эчан. Тиде мемнан ешна. Тиде мыйын ачам. Тудын лӱмжӧ Михаил Викторович. Тиде мыйын авам. Тудын лӱмжӧ Мария Сергеевна. Мыйын кочам, ковам, изам, шӱжарем уло. Мыйын акам уке.

– в марийском языке существует категория притяжательности, которая одновременно выражает и предмет обладания, и лицо обладателя

Читайте также:

  

• Смотрите сказал мальчик вытащил карточку из фотоаппарата сочинение

  

• Сочинение что значит найти себя аргументы

  

• Игра сочинение я житель

  

• Сочинение на тему мы пассажиры

  

• Сочинение на лингвистическую тему 9 класс урок

МОУ «Мустаевская средняя (полная) общеобразовательная школа

им. Шабдара Осыпа

                                       Писатель -влакын Марий                        

                                                             Ассоциацийлан (МАП) 85 ий теммылан  

                                                 полеклалтше Республиканский  

                                         литературный  конкурсыш        

                                                                    8 – 11 класслаште тунемше – влак

                                            коклаште  танасымаш                          

     Шернур район Шабдар Осып лумеш    

            кыдалаш    школышто  8 — ше  классыште  

         тунемше Мустаева Ангелинан пашаже    

                  Вуйлатыше: марий йылмым да литературым    

                 туныктышо Казанцева Валентина Петровна

                                                  2011

Марий Эл! Могай тиде шерге мут марий енлан! Шке шочмо кундемжым тудо нимо деч чот йöрата. Мыйын шочмо элем, чынжымак, «кугу тÿнян картлаште  ок нал ваштар лышташ гай верымат». Но мыланем да кажне марий айдемылан тудо ший дечат, шöртньö дечат шерге. Шочмо кундемна ава шöр гай кажне кечын мыланна кöргö вий-куатым пуа, илыш моторлыкым ешара.Тудын ямле пÿртÿсшö кеч-кöмат шкеж деке шупшеш да нигöмат йÿштö чонаным огеш кодо. Мотор, куатле пÿртÿс — шочмо элын эн кугу, эн кÿлешан поянлыкше. Гÿжлен шогышо чодырам, салма гай тöр олыкым , туто шурно дене толкыналтше пасумат, нимогай сылне, шергакан сÿрет дене танастараш ок лий. Вет нуно мемнан гаяк илыше улыт.

Шочмо-кушмо мланде-тиде лаштыра ото, шем кожла, кумда нур, яндар вÿд.  Чонлан эн лишыл, ныжыл, шерге деч шерге вер-шöр, ава-ачан шокшо пыжаш гай суртшо-тидат шочмо вер. Шочмо кундем Родина мут дене кылдалтын. А кушеч  тудо тÿналеш ?

Илыме пöрт гыч, кудывечысе икымше йолтошкалтыш гыч, урем пече воктенысе ломбо гыч, тошкемысе шогышо кудыр йолван куэ гыч..                                                                                    

        О-о, могай  поро  мыйын  шочмо  мландем!

Чоным  почын  ойлаш  гын, тиде  кундем, онарле  Чумблатын  мландыже, пÿртÿс  поянлыкше  денат, вер-шöр  моторлыкшо  денат  шÿм-чоным  шкеж  деке  савырыде  огеш  керт. Тугай  мотор, тугай  йомартле, тугай  кумылым  савырыше, шÿм-чоным  ырыктыше.

                                    Мый  кудалам  Шернурыш-шочмо  верыш, 

                                    Шÿмем  шупшеш  торасе  кайыкла.

                                    Йырваш  чулка  йолан  мотор  куэрым

                                    Моктем, тыгай  мемнан  марий  йула.                                                                                                                                        

 Пÿртÿс – айдемын чоным луштарыше вий.Тудо мыйын эн лишыл, чын йолташем. Тудлан чыла ойлен кертам, кутырымем  весылан ок каласе.  Пÿртÿс ден кутырет  гын, ваш-ваш  тыматлырак лият, шонем.  Илыш  мöр пеледышат, тöр олыкат огыл. Тудын корныштыжо пич чодыра ден келге коремат, пундашдыме ер ден вучыдымо  поргемат ятыр верештыт. Илыш мучкына мыняр  йолгорно дене кошталтын огыл. Теве ял гыч  лектамат, иктаж менге кужытышто улыжат-укежат ик куэм гына вашлиям. Эрденат-кастенат, мотор ош куэ, воктечет эртен коштмем годым тыйым эре чаманен ончалам. Шке гаемак нöргö да лывырге улат. Йырвашет шикш- пуракым тÿргыктышо машина да эре ала-куш шонен ошкылшо ен-влак. Нигöлан тылат чон-кумылетым рончаш.

     Эх, мотор куэ, шогаш ыле тылат канде ер воктене, йытыра пÿнчö пелен, ÿдыр ден каче яндар вÿд воктене кид кучалын волымыла. Йÿр-шолемат, шыде  поранат лÿдыкшö огыл ыле тылат. Пыдал налеш ыле чыла деч тыйым патырет. Вуетым кумык сакен, тынаржак ит ойгыро. Кÿлат тый корно  воктенат, сымыстарыше сынет дене пасумат сöрастарет, шÿлышаш южнам кеч изиш яндарракым ыштет. Воктечет эртен ошкылшо-влакше, садак  икмынярже, тыйым йöратен  ончалеш, муралтенат колта дыр.

Йокрокланен ит шогылт, сылне ош куэ, колто ший саламым эр воктене пÿнчылан. Умыр шып кастене тыматле чонет дене миен тол, ныжылгылыкет дене вÿдылалын. Шÿлык ок пуро вара чонышкет. Йонгыдо мурым йырым-ваш шараш тÿналат.

             Мотор ош куэ, воктечет эртен коштмем годым тыйым чаманен ончем да молан тыгай  шÿлыкан улметым пален налнем.          

              — Салам, мотор ош куэ!

          — Саламже салам…

         — А мо тыйын йÿкет вес семынрак шокта! Мотор шошо толеш да… Тудланат от куане мо! Кузе тыге лиеш, ом умыло. Ужатыс, иктат-весат, воктенет улшат, öрдыжтырак шогышат ылыжыт, волгалтыт, шошо кече лÿмеш саламым колтат, тулеч моло, тулеч моло. Тыланетше мо ок йöрö!

           — Куанем мыят шошылан. Да кö тудлан ок йывырте! Кече шымата, леве мардеж парчамым ниялта, кудыр ÿпем выргыкта, капыштемат илыш ылыжын. Лышташем але уке, но йолвам вашке сöралештеш, чевер — кÿрен тÿсым налын. А эн чотшо мом шижам: тупыштемат, укшем едат илыше вÿд коштеш. Тидыжлан мый дечем поян мо уло, палет мо!

          — Ом пале мый тыгайым.

          — Туге шол, от пале тыят, ок пале весат. Палат иктым, тыгай ямде илыше вÿд дене пайдаланаш.

          — Поян улат гын,чаманет мо вара?

          — Чаманет мо? Тылат ойлаш гына куштылго.

 — Вет Юмыжак тыгай пÿрымашым колтен?

         — Кузе туге огыл. Ойлышташ лиеш ала — момат. Шке сулыкетымат чыныш лукташ лиеш. Ужат, Юмо чыташ кÿштен! Чылтак тыге огыл. Пÿртÿс пуэн мыланна чылт вес пÿрымашым: вер — шöрым сылнештараш, е‰-влакым куандараш, чапле выньыклан укшым кушташ, казыля, кÿдыр — влаклан кочкышым ситараш, сылне йолва дене эр шошым вашлияш да шуко моло пашам шукташ. Теве молан мый рат улам, теве кунам шке лÿмем тÿрыс сулен кертам ыле.

        — А кызытше тидлан йöн уке?

        — Йöршынак пытен, але уло. Но ончыкылык куан шагалем толеш. Теве молан мыйын кумылем весела, тичмаш огыл. Теве молан чевер шошым чыла могырымат йывыртен вашлийын ом керт. Умылат мо тидым ен — влак, мом ойлаш, пешыжак уке вет. Кö мыйын верч чот тургыжлана, ом пале. Мутлан, шопке нерген тыгай муро уло: « Ош мера‰лан каласыза, шопкем нултен ынже кошт…». Лектеш, тудым жаплат, чаманат. Уло мо, шомак толмашеш, мыланем пöлеклыме: «Уда е‰лан каласыза, куэм локтыл ынже кошт»? Колын омыл. Шопкежым вет сур мера‰ пагаржым темаш тÿрлö чер ваштареш кучедалашыже пуреш. Икманаш, пайдалан.

        — Ну, а куэ вÿдшым йÿыт гын, тидыже пайда огыл мо?

        — Пайдажым – можым ен-влак тÿрысшак умылен огыт шукто, тале эмлан шотлынешт. Тыгак мо вара? Мый шке лÿмем ынем волто, но палаш кÿлеш: вÿдыштем айдемылан кÿлшö тунар шуко веществажак уке. Минеральный вÿд дене гын та‰астарашат йосö. Та‰астарашыше лиеш тудо. А шымленрак ончаш гын, айдемылан утыжым келыштаралтын от ман. «Куэ вÿд тамле, шере, тудо сакырлан поян» ойлынешт. Улашыже уло, но пырт гына, чылажат ик процент чоло. Ваштарын деч вич пачаш шагал. Тыгай чайым е‰– влак, пожале, огытат йÿ ыле.

        Шоналтем ыле тидымат: мыйын вÿдемжым кужун шинчыкташат ок лийыс, вашке локтылалтеш. Шопым ышташ тудо. Но вет утларакше тидлан огыл йоктарат, а пырт йÿын ончаш гына.

        Уэшыже кунам тышке толыт, кунамже укеат. Магазиныште ужалат гын, тидлан вет лÿмын ямдылат, сакырым, лимон кислотам ешарат, консервироватлат. Тиде, мутат уке, вес паша.

        — Тугеже вÿдетым чылтак йоктарыме ок кÿл? Ен — влакше садак тидын

             дене ынешт келшыс.

—

Вÿдетым йоктараш кÿлеш гын, кузе ыштыман, тидыжымат огыт пале. Руал шындат товар дене мыняр кертыт, тунар келгытыш да эше ик гана огыл,   а пачаш — пачаш. Нимолан йöрдымын лодкален пытарат. Шоналтыза, кöлан тидыже сай, молан йöра? Мый вет тынар чанга омыл, пуэм вÿдемжым. Но тидлан лийын мыйым уродыш савырыме ок кÿл. Шÿтыза про дене. Эсогыл кÿзö дене пырт кöргынчалын йоктараш лиеш. Келгытыш нимолан локтылаш, вÿдемже вет шукыжым тÿжвал лончылаштак. Уке, тыге ынешт ыште. Кöргö гыч йоргыктен лекмым вучат. Мыйже памаш омылыс, насос манынат шотлымо ок кÿл, а илыше пушенге улам. Илыше организмыште чылажат лийме наре ышталтеш, а утыжым огыл. Эше теве мом ешарынем. Мыйын вÿдем кап – кыллан илыш вийым пуышо, але- могай «тонизирующий» семын аклынешт. Тыштат йо‰ылыш лийын. Конешне, вÿдемже водопровод кран гыч йогышо деч мыняр-гынат ойыртемалтеш, но тунар огыл, кунар калыкыште шотлат.  

        — Тугеже тазалык шотышто те шукыжак полшен ода керт мо?

        — Тыгай вийдыме кушкылжо укеат. Кислородым лукмыштак мом шога. А айдемын тазалыкше нерген ойлаш гын, мый тудлан вес семын утларак кугу пайдам конден кертам. Лышташем да лышташнерем тидын шотышто ятырлан виян улыт. Тушто эфир ÿй шагал огыл. Мончаш пурымо годым коваштым кузе саемда, тазанда. Лышташыштем вес семынат моткоч пайдале, шекшым да моло органын пашаштым куштылемда. Тегытемат сай — коваштым эмлен кертеш.

        — Ойлымашкыда эше иктаж — мом ешареда мо?

        — Моктаныме семын ынешт ойло, но йöрем мый шукылан, а куэ вÿдлан гына огыл. Тыште огыл тун акем. Умыледа мо тидым, ен-влак, маннем. Умыледа гын пеш сай ыле. Сандене йоднем: капемжым ида карге, ида руэшт кугу товарда дене. Илынем тендан семынак мыят, тидлан правам уло. Тÿзланынем шкаланем веле огыл, тыландат, мо дене кертам, тудын дене полшынем. Тунам те мый дечем ала — мыняр пачаш утларак пайдам налыда. Шинча ончылныда пеле кошкен шогалше пуше‰ге кояш ок тÿнал. Сöрастарен кертам тошкемдамат, чонланда келшыше моло верымат. Тендан деч поро койышдам вучем. Кертыда мо тидым ыштен? Колат мо йÿкемым, айдеме-е-е!

        — Чынжымак, она керт мо мотор куэлан порылык дене вашештен?

Мемнан  шкенан  вер-шöрнат  моткоч  мотор, сылне, поян, пайдале !  Тыште  ме  шочмо  мландын  ямжым шижына. Тыгодым  чоннат  яндарештеш, пÿртÿсын  ик изи  ужашышкыже  савырна. А  пÿртÿс  тудым  виянда, тазалыкнам пенгыдемда, чон  моторлыкнам  сылнешта. Моктем  шочмо  верем! Кугешнем  шочмо  мландем  дене.

Марий йылме! Шочмо йылме! Мо тиде тыгай? Шочмо-йылме – аван вÿржö дене толшо поянлык. Аза, ош тÿняшке толмеке, эн ончычак аваж дене палыме лиеш, варарак тудын лыжга, шыма йÿкшым колеш. Коча-коваже, ача-аваже, иза-акаже могай йылме дене кутырат, мыйын шонымаште, икшыве тыгаяк йылмым йöраташ да пагалаш тÿҥалеш.

Мыят шке шочмо йылмемлан марий йылмым шотлем. Кугезе коча-ковамат, ача-авамат, родо-тукымемат марий улыт. Нуно марий йÿлам аклат.

Уш-акылжым пойдараш манын, айдеме эн ончычак шочмо йылме дене книгам, газетым, журналым лудшаш. А книгам лудын, йоча але кугыеҥ-влак уым да оҥайым пален налыт.

Книга тÿняшке икымше ошкылым ышташ икшывылан аваже але ачаже, коваже але кочаже полшышаш улыт. Газетым я журналым лудаш мыйым йöратыме Лида коваем туныктен. Эн ондак тудо марла йомакым каласкален, ныжылге йÿкшö дене сылне деч сылне мурым мурен, вара книга-влак дек куснен. Лида коваем эн ончычак буквам туныктен, жап эртымеке, лудашат тунемын шуым. Ковам тунам тыге пелештыш: « Уныкам,пеш молодец улат, умбакыжымат эре лудын шого. Книган юзо вийже уло, тудо эре сайлан веле туныкта, ушан ойым пуа.» Лида коваемын мутшым кызытат порын шарналтем.

Жап писын эрта,школышкат каяш врема толын шуын. Кидыш мотор пеледыш аршашым кучен, икымше классыш йывыртен ошкылынам. Тушто мыйым кокымшо авам, икымше туныктышем, шокшын вашлийын. Мемнам, икшыве-влакым, возаш, лудаш, шотлаш туныктен.

Мый тунамак книган кÿлешлыкшым умыленам да шуко лудаш тÿҥалынам. Лудат гын веле ушет пойдаралтеш, лудат гын веле илыш корныш пеҥгыдын тошкалын кертат. Кажне школ пелен библеотеке уло. Йоча-влак тушко уло кумылын коштыт, у книган толмыжым веле вучат. Азъял школ пелен библиотеке кугужак огыл гынат, но кÿлешан книгам, сай материалым эре муаш лиеш. Тиде книгагудысо кажне книгам, журналым лудаш тыршем.

Талантан, уста писатель, поэт-влакын произведенийлаштым лудын лекмеке, айдеме иктешлымашым ыштен кертеш: мо тыгай осал да мо тыгай сае. Морко районна шуко талантан айдеме-влак дене кугешна, чаплана: Сергей Григорьевич Чавайн, Валентин Колумб, Олык Ипай, Миклай Казаков, Никандр Лекайн да тулеч молат. Икымше классыште туныктышем, Елена Леонидовна Смирнова, нине поэт да писатель-влакын илыш корнышт дене палдарен, нунын произведенийыштым лудын пуэн. Поснак мыланем Сергей Григорьевич Чавайнын «Книга» почеламутшо шарналт кодын. Тиде почеламутышто С.Г.Чавайн книган кÿлешлыкше нерген возен, йоча-влаклан туныктен ойлен, книгам лудаш кÿштен.

Кеч-могай поэт, драматург, писатель, журналист книгам лудшаш…

Кызытсе самырык тукым книгам лудаш моткоч öркана. Нуно телевизорым ончаш, компьютер дене модаш йöратат. Шукынжо тыге жапыштым эртарат. Тыге илышна ончыко кая мо? Уке! Книга – мемнан эн ÿшанле йолташна. Тудо мемнам илаш туныкта, кÿлеш каҥашым пуа.

21 курымышто самырык тукым йылмым арален кодымо нерген шагалрак шона. Но марий йылме дене шуко газет, журнал, книга-влак савыкталтыт. Мыйын ешем кажне газетым куанен лудеш. Мутлан, «Ямде лий» газетлан подпискым икымше гана первый классыште тунемме годым ыштыме. Мый икшыве-влакын возымо статьяштым куанен лудынам. Шуко газетым лудмо мыланем полшен мо? Полшен! Кумшо классыште тиде газетым лудмек,иктешлымашым ыштен шке возгалаш тÿҥалынам. Икымше заметкем-влак «Морко мланде» газетеш савыкталтыныт. Нуно «Морко кундем» да «Йöратыме школем» маналтыныт. Могай куан, кунам тыйын возыметым газетеш печатлат?! Тиддеч вара эшеат лудаш да возаш кумылем лектын. Книгамат шукырак лудынам, веет шуко уым пален налат — сайынрак возен кертат.

Изинек сылнымут тÿня деке лишыл улам, туддене пеҥгыде кылым кучаш тыршем. Тыге 2010 ийыште «Ямде лий» газетышке сылнымутым тÿрлö жанр дене чолган возен шогымем сайын акленыт: йоча газетын икымше редакторжо Зинаида Емельянова Яковлева, лÿмеш премий лауреат лÿмым сулен налынам. Тыгак Юнкор слётыш миенам. Тушто т талантан шуко еҥ дене вашлийынам. Мутлан, Зоя Дудина, Юрий Ильич Соловьёв, Анфиса Эманова да тулеч молат. Нунат мыланна лудаш, возаш кÿлмö нерген шагал огыл каласкаленыт, сылнымут тÿняшке мемнам ÿжыныт. Чынжымак,тиде тÿня моткоч оҥай, весела.

Книга-влак мемнам, самырык тукымым , молан туныктат? Тиде йодышым кажне айдеме шкаланже пуа, очыни. Мыйын шонымаште. Нуно кугыракым пагалаш, изиракым чаманаш; ача-авам, коча-ковам, родо-тукымым,йолташ-влакым аклаш; шочмо йылмым, шочмо кундемым йöраташ туныктат.

Йоча-влак! Кызытсе самырык тукым, лудса шочмо йылме дене возымо журнал, книга,газет-влакым! Йылмыдам пойдарыза! Марий улмыда деч ида вожыл! Кундемдан уста, талантан айдеме-влак дене кугешныза! Чынак, книган уло юзо вийже — ÿмыр мучкыда шарныза! Икшывыда-влакланат тидым ушештарен шогыза! Шкежат лудаш ида öркане!

Автор: Христина Александрова, Марий Эл Морко район Коркатово лицей.
Тиде сочинений дене «Журналист лий» республикысе конкурсышто сеҥен.

• Будущие журналисты писали сочинение на тему
  «Чтение – вот лучшее учение» (фото)

• Интеллектуальный конкурс
  «Сылнымутыш корно»
  («Дорога в прекрасное»)
• Новости Года литературы

Икымше лаштыкыш
пöртылаш>>>