Телл?р белг?н илл?р гизг?н сочинение

13 вариантов

1. – ??р кешене? беренче к?нн?н ?к туплый башлаган х?зин?се – туган тел. ??р милл?т кешесе ?чен и? матур, и? кадерле тел – ?зене? туган теле. Билгеле булганча, безне? татар телебез – ЮНЕСКО тарафыннан Б?тен д?нья халыкара аралашу теле дип саналган 14 телне? берсе. Татар теленд? аралашабыз ик?н, дим?к, татар милл?те яши, ?с?. Милл?тебезне? югалмавы, телебезне? ?с?е безне? кулда. Милл?тебезне? д?вамчысы булырлык укучылар бармы ик?н безне? арада. ?йд?гез, ачыклап карыйк.
   Нинди таныш мо?лы к?й бу?
   Тукай ?ыры – “Туган тел”.
   Ист?н бер д? чыкмый торган
   Халык к?е – “Туган тел”.
   ??р кеше ?чен и? якыны, и? м??име – ул туган теле! Минем туган телем – татар теле. Мин тугач, ?ниемне? назлы итеп “балам” диг?н с?зе д?, беренче тапкыр ?йтк?н “?ни” с?зе д? туган телемд? булган. Ми?а туган телемд? ген? с?йл?шерг? у?ай, ч?нки кечкен?д?н туганнарым бел?н туган телемд? с?йл?ш?м, аралашам.
   Туган телебезг? дан ?ырлаучы язучыларыбыз ??м шагыйрьл?ребез бик к?п. Габдулла Тукай, Галим?ан Ибра?имов, ?ади Такташ, Муса ??лил, Абдулла Алиш, Гадел Кутуй ??м бик к?п башка ?дипл?ребез. Аларны? ?с?рл?ре аша без туган телебезне? б?еклеген, затлылыгын а?лыйбыз. Матурлыгына, г?з?ллеген? сокланып туя алмыйбыз.
   Туган тел! Бу с?з ??ркем ?чен кадерле, газиз! Ул ватан, туган ?ир, ата- ана с?зл?ре бел?н берг? торган б?ек, изге ??м кадерле с?з!
   Алсу Гыймадиева, 8 нче сыйныф укучысы
   И туган тел, и матур тел, ?тк?м-?нк?мне? теле!
   Д?ньяда к?п н?рс? белдем, син туган тел аркылы.
   Минемч?, туган телне яратуны шагыйребез Г. Тукай тулысынча а?латып бирг?н. “Туган тел” шигыре кешене тормышны? б?тен чорларына алып кайта. Си?а гомер б?л?к итк?н ?ти-?ние?не? теле аша син д?ньяны таныгансы?. Башка телл?р ?зл?ренч? матур булса да, ?з теле?не? я?гырашы ук башка. Ул си?а ?гет-н?сыйх?т булып та, ирк?л?п-с?еп т? ишетел?.Туган теле? аша ?ирд?ге, кешед?ге матурлык б?тен тулылыгы бел?н а?лашыла.
   ?ырларыбызга мо?лылык хас булган кебек, телебезг? д? мо?лылык хас. ? мо? кешене? й?р?генд?, к??ел т?ренд? туа. Мо?лы халык начар була алмый. Мо? ул – халык рухыны? ышанычлы сакчысы. Шуны онытмасак, телебез ??рвакыт мо?лы, ягымлы, а???ле булыр.
   Дил?р? Бакирова, 8 нче сыйныф укучысы
   И? элек бу тел бел?н ?нк?м бишект? к?йл?г?н,
   Аннары т?нн?р буе ?бк?м Хик?ят с?йл?г?н.
   Туган тел турында безне? б?ек шагыйребез Габдулла Тукайдан да матур итеп ?йт?че юктыр. К?пме м?гън? салынган бу шигырь юлларына.
   Минем туган телем – татар теле. Ул ми?а бик якын тел, ч?нки минем телем татар теленд? ачылган. Мин кечкен?д?н бу телд? иркен с?йл?ш?м. ?нием ми?а татар теленд? бишек к?йл?ре к?йл?г?н, татар ?киятл?рен с?йл?г?н. Х?зер, зур ?сеп ?итк?ч т?, мин татар эстрадасы артистлары ?ырларын р?х?тл?неп ты?лыйм. Татар халкыны? кызыклы, б?ек ш?хесл?ре, театр д?ньясы, с?нгате турында к?бр?к белерг? тырышам. М?кт?п тормышындагы туган телем? кагылышлы чараларны яратам.
   Минем к?п кен? дусларым татар балалары. Рус м?кт?бенд? укуыбызга карамастан, без алар бел?н татарча аралашабыз. Сыйныфыбызда татар балалары булып та татарча с?йл?ш? белм??чел?ре д? бар. Минем ?чен туган теле?не белм?? – бик кызганыч к?ренеш. Моны? с?б?бе – гаил?д? ?з теле?д? с?йл?ш? м?мкинчелеге булмау, дип уйлыйм. Бу яктан мин ?земне бик б?хетле кеше дип хис ит?м, ч?нки барлык туганнарым бел?н туган телемд? с?йл?ш? алам. ??м шуны? ?чен д? ата-анама, д?? ?нил?рем бел?н д?? ?тил?рем? р?хм?тлемен.
   Чулпан Мирзагалиева, 8 нче сыйныф укучысы
   Туган тел – ул минем бер ?лешем. Ч?нки ансыз мин татар кызы була алмас идем. Туган телемд? мин дусларым бел?н аралашам. Татар теленд? тапшырулар, т?рле программалар, кинолар карыйм. Бик матур мультфильмнарны х?тта кечкен? энем д? карарга ярата.
   Мин ?нием бел?н концерт, театрларга й?рим. Туган телемд?ге мо?, к?йл?рг?, биюл?рг? мин бик гашыйк. ?зем д? ?ырларга яратам.
   Танылган, к?ренекле татар ш?хесл?ре турында к?бр?к белерг? тырышам. Туган телемд? язылган бай тарихлы ?д?бият бел?н танышам. Белемемне тагын да ?стер?сем, туган телемне камил бел?сем кил?.
   Туган телем минем ?чен бик газиз. Ул – и? туган, и? матур, и? татлы тел!
   ?мин? Гадиева, 8 нче сыйныф укучысы

3. Сочинение.
   Туган телем – ирк? г?лем!
   Эшне ?т?де: 86нчы “?мет” интернат-
   м?кт?бене? 7нче а сыйныф
   укучысы Ф?рдиев Р?мис
   Эшне тикшерде: татар теле
   укытучысы Г?р?ева Л.М.
   2016нчы уку елы
   Туган тел,
   Синд? – шатлык  ?и?еллеге,
   Кайгылар авырлыгы.
   Ата – бабам  батырлыгы,
   Аналар сабырлыгы.
   (З. Насыйбуллин)
   Кеше тормышында аны? б?тен гомере буена аерылгысыз т?шенч?л?р, кешел?р, ?йберл?р була. Мин шуларны? берсе дип, аны? туган телен саныйм. Ул – кешене? д?ньяга аваз салган минутыннан со?гы сулышына кад?р ян?ш?.
   “Туган” с?зе тагын бернич? с?з бел?н с?зтезм? ясый: “Туган апа”, “Туган ил” ??м “Туган тел”. Бу т?шенч?л?р – ?чесе д? кеше ?чен и? якын, и? кадерле. ?г?р кеше бу т?шенч?л?рг? битараф караса, аларны еш алыштырса, онытса яки хыян?т итс?, ул кешег? “изге” диг?н суз таныш тугел.
   Кеше д?ньяга беренче аваз салуга, аны тудырган ана сабыена туган теленд? “балам” дип энд?ш?. Баланы? беренче ?йтк?н с?зе д? туган теленд? я?гырый. Кеше ?зене? и? саф хисл?рен бары тик туган теленд? ген? белдер? ала. Б?ек Тукай юкка гына ?зене? и? кадерле кешел?ре ?ти – ?нил?рен? р?хм?т с?зл?рен, алар рухына багышлаган догаларын туган теленд? белдерм?г?н.
   И туган тел! Синд? булган и? элек кыйлган догам:
   Ярлыкагыл, дип ?зем ??м ?тк?м – ?нк?мне, Ходам!
   Безне? халкыбызны? к??ел ?????рл?ре бары тик туган телд? ген? сакланып калган. Бары тик туган телд? ген? алар к??елне? и? нечк? кылларын тибр?т? алалар. Шу?а к?р? д? галимн?р, язучылар ??м шагыйрьл?р  туган телг? зур игьтибар бир?л?р. Галимн?р фикеренч?, ?з туган теленд? бел?м алу балага ?и?елр?к бирел? ??м ?зл?штер?, а?лау д?р???сен арттыра ик?н. ?з туган телене? кешег? т?эсир к?че д? к?члер?к. Бу турында аксакал язучыбыз Г.Б?широва бик д?рес ?йтк?н. Ул инде туган телне? байлыгын бик яхшы бел?, ч?нки гомере буе халык авыз и?аты ?????рл?рен ?ыйган ??м ?йр?нг?н кеше. ”Халыкны? и? зур байлыгы, и? кадерле рухи х?зин?се, – дип яза Г.Б?широва, – ?ичшиксез, аны? теле. Халык ?зене? телен, оста бакчачы кебек, яман ?илл?рд?н, р?химсез салкыннардан саклап, ме? еллар буена ?стереп килг?н. ?злексез баетып, матурлап, и? тир?н фикерл?рен, и? нечк? хисл?рен д? а?латып бирер д?р???г? китерг?н”. Никад?р м?гън?ле с?зл?р!
   Минем туган телем – татар теле.  Шагыйрь Кави Н??ми аны “?ырдай мо?лы”, Равил Ф?йзуллин “тыйнак, басынкы, т?зем”, Аяз Гыйл??ев “т?мле, к?рк?м, ?стен”, ? Х?с?н Туфан ис? “к?кр??л?р теле, батыр ??м ?????р мирас” дип атый.
   Татар теле ??м??риятебезд? д??л?т теле дип игълан ителде. Шу?а к?р? аны? кулланыш даир?се д? ки??ерг? тиеш. Ул инде х?зер – кешел?р арасында ?зара аралашу коралы гына т?гел, д??л?т эшл?ренд? д? тулы хокукка ия булган тел булырга тиеш.
   Тарихым ист?леге син,
   Болгарым ист?леге,
   Гасырлар аша ?телг?н
   Юлларым ист?леге, –
   дип яза Х?с?н Туфан. Чыннан да, тел тарихы ул – ил тарихы. Безне? туган телебез тарихны? т?рле авырлыкларына, ??залау-кимсетел?л?рен? дучар булган. Л?кин:
   Чукындырган чагында да
   Чукынмады?, татар теле, –
   ди Кави Н??ми.
   Муса ??лил, Абдулла Алишларны? татар теленд? язылган шигырьл?ре фашистларны? корыч ишекл?ренн?н, гильотиналарыннан да к?чле булдылар. Бу турыда шагыйрь Равил Ф?йзуллин:
   Т?зем тел ул
   Окопларда, т?рм?л?рд?, лагерьларда
   атылса да, асылса да,
   ?и?? рухын жуймаган ул.
   Гильотина ?сл?ренд?
   Яш?? ?ырын ?ырлаган ул! –
   дип, татар телен? булган югары б?ясен бир?.
   Туган телебез к?нн?н-к?н камилл?ш? бара. Аны тагын да биз??, кулланылышын арттыру ?лк?сенд? бик к?п галимн?р, с?нгать ??елл?ре армый-талмый эшлил?р. Мин шундый кешел?рне? берсе турында гына ?йтеп ?тм?кче булам. Бу – татар ?дипл?рене? ?с?рл?рен  б?тен “д?ньяга” я?гыраткан Айрат Арсланов. Мин аны? шигырь с?йл?вен бик яратып та?лыйм. Айрат Арсланов тарафыннан я?гыраган татар теле изелг?нн?рне, башлары т?б?н иелг?нн?рне турайта, горурландыра, б?гырьл?ре?не актарып елата. Язучы Ф?нзаман  Баттал аны? турында: “Шартына китереп с?йл??чесе ген? табылсын, бу тел кяферлек тутыгы бел?н капланган иманы?ны да чистарта, сафландыра торган тел!” – дип яза ??м, – А. Арслановны туган телне? баш сакчысы, бераз шаяртып та ?йтс?к, генеральный сакчысы дип б?ялибез”, – ди.
   Туган тел турында фикерл?ремне шагыйрь И. Гыйл??ев с?зл?ре бел?н йомгаклыйсым кил?:
   Ул булганда адашмабыз –
   Юлым туры, нурлы к?нем.
   К?з карасы кебек саклыйм
   Анам телен – Татар телен.

5. Туган телем – назлы г?лем.
   Фазлыева Альбина Р?д?с кызы 
   Д?рт?йле ш???рене? 3 санлы гимназиясе
   татар теле ??м ?д?бияты укытучысы
   И туган тел, и матур тел,
   ?тк?м-?нк?мне? теле!
   Д?ньяда к?п н?рс? белдем
   син туган тел аркылы.
   ?зене? туган телг? булган м?х?бб?тен татар халкыны? б?ек шагыйре Габдулла Тукай ?н? шулай матур итеп язган. Чынлап та, туган телне ярату – Туган илне, ?тк?й-?нк??не ярату бел?н бер.Юкка гына туган телне ана теле дип йортмил?р шул!
   Туган тел т?шенч?сен? зур м?гън? салынган. Ул – Ватан, туган ?ир, ата-ана с?зл?ре бел?н берг? торган б?ек, изге ??м кадерле с?з. Туган телне тугач та ишет? ??м ?йр?н? башлыйсы?, шу?а к?р? аны туган тел дип атыйлар да. ?йе, туган тел – и? татлы тел, “Ана теле бер булыр” бу м?кал?д? д? шуны к?р?без. Баласы карынында чагында ук анасы а?а т?рле ?киятл?р с?йли, ?ырлар ?ырлый, аны? бел?н с?йл?ш?. Д?ньяга тугач, бала ?зенч? ниндидер авазлар чыгарып ята, аннары ?айлап ?зене? туган теленд? с?йл?ш? башлый. Ул телг? баланы, башлап аны? и? газиз кешесе – анасы ?йр?т?, ирк?ли,юата. Туган телне с?ярг?, х?рм?т ит?рг?, горурланып яш?рг? д? ана ?йр?т?.
   Туган тел! Нинди г?з?л, матур, йомшак, б?ек с?з! ??р милл?тне? ?з туган теле була: марыйларныкы – марый, чуашларныкы – чуаш, башкортларныкы – башкорт. ? безне? туган телебез – татар теле! ?йе, татар теле: ?ырдай мо?лы, кызлар кебек шат чырайлы, ачык й?зле татар теле. Ул бик борынгы ??м бай телл?рне? берсе, шу?а к?р? без аны? бел?н горрланып яш?рг? тиешбез. Туган тел турында берсенн?н-берсе матур шигырьл?р, ?ырлар, м?кальл?р бар. Шагыйрь На?ар Н??ми “Туган тел” шигыренд? шундый матур юллар яза:
   Туган ?ире? – Идел буе
   ??р телне? бар Туган иле.
   Туган ?ире? кебек назлы,
   ?ырдай мо?лы татар теле.
   яис?:
   Туган тел – и? татлы тел,
   Туган тел – и? т?мле тел,
   Т?мле дип: теле? йотма!
   Туган телне онытма!
   Нинди сихри юллар бу! Д?ньяда ??р кеше ?з телен яхшы белеп, а?а хезм?т ит?рг? тиеш, бозмаска, телне саф, чиста итеп куллана белерг? тиеш. Тел – кешене? юлдашы гомерлекк?! Кеше беренче чиратта ?з телен ?йб?т белерг? тиеш, ? аннан инде б?т?нн?рен. Х?зерге вакытта туган телне онытучылар, бозучылар да к?п. Мондый кешел?р безне? телебезне ямьсезлил?р, чит тел с?зл?ре кушып с?йл?ш?л?р. Бу бик начар х?л. “Инсафлыны? теле саф”, – дил?р бит.
   Акыллы, т?ртипле кеше, минемч?, беркайчан да ?з телен бозмаячак та, онытмаячак та. Р?х?тл?неп ?з туган теле?д? с?йл?ш? – ?зе бер б?хет т?гелме со??
   Туган тел – ??ркем ?чен кадерлн булган б?ек х?зин?. Ул – халкыбызне? рухи к?згесе. Шушы телд? милл?тне? б?тен балалары, гореф-гад?тл?ре ген? т?гел, ?тк?не, б?генгесе, кил?ч?ге д?. Шу?а к?р? туган телне буыннар арасында югалтмыйк.

7. Туган телем – татар теле.
   Татар теле ул – Тукай теле. Аны? шигырьл?ренд?
   Туган  телне  ярату, туган  илг?  булган  м?х?бб?т
   бел?н  ?релеп  кил?. Шу?а  к?р?  да  туган  телне
   ярату  ватанга  тугрылыкка , ата – анага  яратуга ,
   х?рм?т  ит?г?  ти? . Туган ?ск?н  илне?  якынлыгын,
   Ватанны? газизлеген  тоярга  да  безг?  туган  тел  ярд?м  ит?. Туган  тел  хезм?т  бел?н  берг?  кешене
   ?стер? , а?а  Ватанны?  тарихын  белерг?  ,милли
   с?нгатен  а?ларга , яратырга  ярд?м  ит?.
   Туган  тел ! Бу с?з  ??ркем  ?чен кадерле , газиз!
   Минем  туган  телем – татар  теле. Тугач  та  ?нием-не?  назлы итеп  “ балам “ диг?н  с?зен  туган телен-д?  ишетк?нмен.
   Минем туган  теленн?н  д? матур  тел  юктыр  ул.
   Бу минем  с?зл?р  ген?  т?гел.Туган  тел ! Анардан
   да  к?чле , татлы , назлы , л?зз?тле тел  бармы ик?н?
   Минем  туган телем – ?ырдай  мо?лы  татар  теле.
   ?биемне? бишек ?ырларыннан  туган телемне?
   матурлыгын , кыймм?тен  а?лап ?стем.
   ??р  кеше  ?з  туган  телен  с?ярг? , яратырга
   тиеш . ?г?р  кеше  туган телен  с?йм?с?  ул туганнарын  да  яратмас. Туган  телем  нурлы  кояш  сыман  б?тен  д?ньяга яктылык , ?ылылык  тарата.
   Туган тел ! ??ркем  ?чен  газиз  бу. Ч?нки  тел –
   тормыш  чыганагы , белем чишм?се. Тел  ул зур  бер
   кибет кебек : анда ??ркем ?зен? ни д? булса  таба.
   Тел кешег? бер – берсен а?ларга , бер – берсе? тел?к, максатларын,  уйларын  белерг?  ярд?м  ит?. Ул –
   Ватан , туган ?ир , ата – ана с?зл?ре  бел?н ян?ш?
   берг?  торган  б?ек , изге  ??м  кадерле  с?з!
   ??м  минем  ?йт?сем  килг?н  фикерем :
   “ Балалар ,?лк?нн?р , мил?тт?шл?р! Туган телне  яратыгыз , х?рм?т итегез , ул телг?  с?еп карагыз!”
   Яш?сен  туган тел ,и?  матур тел,
   ?тк?м – ?нк?мне?  теле!!!
   Галиева Лилияна
   10 сыйныф

9. Минем туган телемд? – д?ньяда т??ге тапкыр “?нн?”, “?тт?” дип ?йттерг?н газизл?рд?н газиз нинди ген? с?зл?р юк…Серле д?, хикм?тле д? ул с?зл?р…Кайсылары бик тир?ннн?н чишм? кебек саркып  чыгалар, ? бер ишел?ре язгы ташкын кебек ургып агалар. Мин телне н?къ мен? шул с?зл?р аркылы к?з алдына китер?м.
   Туган тел, милл?т теле, д??л?т теле дибез. А?лашыла: с?зебез тел турында, аны? ?сеше, куланылышы турында барачак. Шулай да, кир?кме со? б?ген мондый с?йл?ш??! Сулый торган ?авабызны к?нд?лек тормышта уйламыйбыз да. ?мма сулый бир?без. Бер караганда, тел д? шундыйрак кебек: б?ген аны белерг?, яратырга ?нд?? кир?кме?
   Кир?к, бик кир?к. Ч?нки милли тел язмышы – ул милл?т язмышы, л?кин аны? яш?еш, ?сеш формасы, милл?тне? сакчысы да, аны? кил?ч?гене? гарантиясе д?. Туган тел –  и? беренче чиратта милл?тне яш?т?че и? ???миятле ?еп.??мгыять ?сеше югарырак к?т?релсен ?чен  кешел?рне? милли ?за?ы югары булу, яш?еш, и?тимагый-с?яси тарихы, гореф-гад?тл?ре, теле булу шарт, дип уйлыйм мин. ??мгыять югарырак баскычка менг?н саен, тел д? ?с?, камилл?ш? бара.
   Кешене? ?з туган телен яхшы бел?е аны? ?з илен?, телен?,халкына,ата-анасына, ?би-бабасына м?х?бб?те,х?рм?те турында с?йли. Шулай булганда гына ул башка телл?рне д? тиешле югарылыкта б?яли ??м х?рм?тли ала. Без, яшь буын, ?з туган телебезне никад?р к?т?рс?к, ?стерс?к, башка халыклар арасында шулкад?р абруй казаначакбыз.Ш?кер, ??р халык ?з теленд? аралашсын, белем алсын ?чен безне? республикабызда,районыбызда ??м, ?лб?тт?, м?кт?бебезд? барлык шартлар да тудырылган, РФ ??м ТР конституциясе бел?н д? ныгытылган. Барысы да ?зебезд?н тора. Телл?р турындагы Законнар  да тормышка ашырыла.Телне ?йр?нерг? тел??чел?р ?чен онлайн “Ана теле” проекты, “Чиста с?з” акциясе, «Мин татарча с?йл?ш?м”, татар теленд?ге интернет проектлар,олимпиада-б?йгел?р – моны? бер ?леше ген?…
   Б?ек  ?дип Габдулла Тукай да бит туган телне ярата белеп яраткан.Ул телне бары тик тышкы ямь бир? чарасы, матур а???н?р ?ыелмасы итеп кен? карамаган, аны и? элек аралашу,а?лашу, т?рбия ??м ?с? коралы  итеп таныган. Минем д? туган телне яратуым Туган илем? булган м?х?бб?тем бел?н ?релеп кил?, аны? аерылгысыз ?лешен т?шкил ит?. Д?ньяда аралашу чарасы буларак танылган 14 тел арасында минем туган телем-татар теле булуы ми?а я?а д?рт, к?ч ?сти. Шулай булгач, барлык-барлык с?зл?р арасында минем д? ?з с?зем бар… Газизл?рд?н газиз ?тк?м-?нк?м теле – Б?ек Татар  теленд?ге с?зл?рем – ?ир шары буйлап кояш нурлары булып таралсын иде д? ?и?андагы барлык кешел?рне бары тик изгелекк?, татулыкка, тынычлыкка ?нд?п торсыннар иде!!

11. Туган  телем- татар теле.
    Максат:  балаларда Туган илг? , татар телен? , ?з халкына м?х?бб?т т?рбиял??;
    ?и?азлау: ? . Плакатлар :
    И туган тел ,и матур тел, ?тк?м- ?нк?мне? теле.
    Г. Тукай
    2) Яш?сен халык ?д?бияты! Яш?сен туган тел.
    Г. Тукай
    3) Тел- халыкны? рухы ул. Телд? аны? табигате,к??еле  ??м тормышы ,к?нк?реше чагыла.
    ??. Татар к?йл?рене? магнитофон язмалары.
    ???. Туган тел турында м?кальл?р.
    ?д?би кич?не? барышы :
    Укытучы :Без – татарлар , туган телебез – татар теле.
    Татар теле… Тугач та и? газиз кешене? ишет? башлаган , к?п гасырлык тарихы булган , Каюм Насыйрилар , Тукайлар нигез салган , 7 миллион халык с?йл?шк?н , д?ньядагы и? д?р???ле 14 тел ис?бен? керг?н ,чит илл?рд? д? ?йр?нел? торган , б?генге к?нд? ?итлекк?н , камилл?шк?н ,тел?с? нинди катлаулы ф?нне ?йр?терг? м?мкинлеге булган , Моабитне? таш диварлары эченд? д? тынмыйча , аны? калын стеналарын тишеп чыгып , б?тен д?ньяга я?гыраган , утларга – суларга салсалар да ,чукындырсалар да , ассалар – кисс?л?р  д? ис?н калган ,и? – и? авыр кимсет?л?рг? д?  т?зг?н, сынмаган – сыгылмаган ,баш им?г?н горур татар теле! Б?генге кич?безне си?а багышлыйбыз.
    Кемн?р ген? си?а сокланмаган  ??м мактау ?ырламаган ? Кемн?р ген? сине? ярд?ме?д? д?ньяны танып белм?г?н  ??м ?зене? уй- хисл?рен башкаларга с?йл?м?г?н ?
    1 нче бала:И минем ?андай кадерлем,
    И ?ылы , т?ре телем!
    Кайгылар теле т?гел син,
    Шатлыгым теле б?ген.
    Тик сине? ярд?ме? бел?н мин ,
    Тик сине? с?зл?ре? бел?н
    Уйлары? й?р?кк?емне?
    Д?ньяга ?йт? бел?м.
    Укытучы : Туган тел т?шенч?сен? зур м?гън? салынган. Ул Ватан ,туган ?ир , ата – ана с?зл?ре бел?н бер ?к д?р???д? торучы б?ек , изге ??м кадерле с?з. Ул телне шу?а к?р? туган  тел  дип атыйлар да. Ул телг? баланы аны? и? газиз , и? якын кешесе – анасы ?йр?т? , шул телд? а?а бишек ?ырларын ?ырлый , ирк?ли , юата. Шу?а к?р? аны халык ана теле дип атый.
    “Туган тел” ?ыры ( Г . Тукай с?зл?ре , халык к?е ) башкарыла.
    Укытучы :  ?йе , м?ш??р шагыйребез Габдулла Тукай ?зене? туган телен? булган ихтирамын ?н? шулай итеп бирг?н.
    Б?ек ?дип Тукай телне ярата белеп яраткан. Телне ул  тышкы ямь бир? чарасы , матур с?зл?р ?ыелмасы итеп кен? карамаган , аны и? элек аралашу , а?лашу , т?рбия коралы итеп т? караган. Шу?а к?р? д? телне халыкча итеп , “туган тел” , “матур тел” , “ ?тк?м- ?нк?мне? теле” дип атаган.
    2 нче бала :  Без татарлар
    Без – татарлар!
    Татар  исемен  без
    Горур й?рт? торган халык.
    Без –  татарлар.
    Шулай диеп бел?
    Безне б?тен д?нья илл?ре.
    Без – татарлар!
    Батыр  халык диг?н
    Зур даныбыз ?ле с?нм?де.
    Без – татарлар!
    Шушы исем бел?н
    ?ирд? яш?? ?зе бер б?хет.
    “ Ак каен” ?ыры ( З. Ярм?ки с?зл?ре  , халык к?е) башкарыла.
    Укытучы  : Туган тел. ??ркем   ?чен д? газиз с?з бу. Ч?нки и? кадерле , берн?рс? бел?н д?  алыштырылмый торган “?ни” , “?ти” , “?би” , “бабай” с?зл?рен башлап туган телд? ?йт?без. Туган- ?ск?н ил – ?ирне? якынлыгын , Ватанны? газизлеген бер ??в?л туган тел ярд?менд? тойганбыз , Милл?тебез с?нгать иял?рене? матур – матур шигырьл?рен ятлап ?ле д? куанабыз , рухланабыз.
    3 нче бала : Н. Ис?нб?т “ ?ч матур с?з”.
    4 нче бала :  Д?ньяда и?–и? матур ил –
    Ул минем туган илем.
    Д?ньяда и?–и? матур тел –
    Ул минем туган телем
    “ Балам”, – диеп туган телд?
    Энд?ш? ми?а ?тк?м.
    “ ?нк?ем”, – дип ?нием?
    Мин туган телд? д?ш?м.
    5 нче бала : Туган телемд? с?йл?шеп
    Яшим мин туган илд?.
    “ Туган ил” диг?н с?зне д?
    ?йт?м мин туган телд?.
    И? изге хисл?ремне мин
    Туган телд? а?латам.
    Шу?а к?р? туган телне
    Х?рм?тлим мин, яратам.
    6 нчы бала :  Г. Гыйлманов “ Мин татар малае”
    Чатнашып с?йл?ш?м
    ?з ана телемд?.
    Оялмыйм , курыкмыйм , –
    Мин бит ?з илемд?!
    Башымда – чиг?ле ,
    Каюлы т?б?т?й.
    Догалар укырга
    ?йр?т? д?? ?т?й.
    Т??фыйклы булырга
    Кир?ген  бел?м мин.
    Чын  татар  малае
    Й?р?гем бел?н мин!
    7 нче бала :   Ш. Галиев “ Туган тел”  шигыре
    8 нче бала  :  Ф.Яруллин “ Анам теле” шигыре.
    9 нчы бала :   Диб??? Каюмова “ И телем”
    И телем ! Нич? гасырлар
    Ирек даулаган телем.
    Д?нья теле булмаса? да ,
    ?и?г?нн?р теле б?ген.
    И безне? санлы телебез.
    И безне?  данлы юлдаш.
    Нур сиб?се? , ?ан ?р?се?.
    Син безне? якты кояш.
    10 нчы бала :  Рафис Корбанов “ Туган  ил”
    “ ?тк?м” , “ ?нк?м”  с?зе бел?н
    Ачылган телем минем!
    Син бирде? ми?а ышаныч
    Кичк?нд? белем илен.
    Ата- бабамнар ?тк?нен
    Белдем мин сине? аша.
    Башка телл?ре? эчен?
    Кердем мин  сине? аша.
    11 нче бала : Г?лзада ?хт?мова “ Туган телем”
    Татар теле – туган телем
    Гасырларны кичк?н тел ул ,
    Давылларда ?зелмич? ,
    Т?нбоектай ?ск?н тел ул.
    Татар теле мирас булып
    Борынгыдан  калган  тел ул.
    Байлыгына , муллыгына
    Сокландыра  алган тел ул .
    Татар теле ?ырлар аша
    Уйлар чынга ашкан тел ул
    С?ю тулы й?р?кл?рне
    ?ан дусларга ачкан тел ул.
    Татар теле – д?нья теле ,
    Шундый камил, шундый матур.
    ?ирд? ?ле бик к?пл?рне?
    К??елл?рен ?зен? тартыр.
    Татар халык биюе.
    Укытучы  : ? х?зер мин сезне кечкен?  Марат бел?н таныштырасым кил?. Игътибар итегез ?ле , ул ничек матур итеп ана теленд? с?йл?ш? , х?тта ?нисен д? ?йр?т?.
    С?хн?л?штер?  :
    ?нисе :   ?йд? инде, улым, тизр?к, садикка со?га калабыз.
    Марат :  Х?зер ?нием.
    ?нисе  :  Тагын ни булды?
    Марат :   Син д?рес  ?йтмисе? , ?нием. Без бит садикка т?гел , бакчага  со?га калабыз. Д?рес ?йт , ?нием.
    ?нисе :   ?йд?, балам, ?йд?, ?ск?нем, бакчага со?га калабыз.
    Укытучы :  Укучылар , Марат ?нисе бел?н ник килешм?г?н?
    Балалар :  Ч?нки ?нисе рус с?зе катнаштырып с?йл?шк?н.
    Укытучы :  ?йе, укучылар, без кечкен?д?н ?к ?з телебезне, саф татар теленд? с?йл?шерг? тиешбез. Моны ист?н чыгармагыз.
    ?ыр “ Кояш гомере”.
    Укытучы  :  Укучылар , б?ген  без  сезне  ??нлекл?рне? д? ?з ана теленд? с?йл?ш?л?ре турында шигырь бел?н танышырбыз
    Ш. Галиев “ Рус казлары – га га га”
    Русларда да бар казлар
    Татарда  да бар казлар.
    Рус казлары : га- га- га , ди
    Татар казы : кыйгак  , ди.
    Русларда да бар ?рд?к,
    Татарда  да бар ?рд?к.
    Русныкылар : кря – кря , ди ,
    Татарныкы : бак – бак , ди.
    Русларда да бар ?т?ч,
    Татарда  да бар ?т?ч.
    Русларныкы : кукареку!
    Татарныкы : кикрик?к!
    Русларда да бар маэмай ,
    Татарда  да бар маэмай.
    Рустагысы : гав , гав , ди.
    Татарныкы :  ?ау , ?ау , ди.
    Гав ,гавларга юлыксам мин ,
    Русча гына энд?ш?м.
    ?ау, ?ауларны к?рг?н чакта ,
    Гел татарча с?йл?ш?м.
    Укытучы : Татарча да яхшы бел,
    Русча да яхшы бел.
    Икесе д? безне? ?чен
    И? кир?кле кыймм?т тел.
    Укучылар  туган тел  ??м с?з турында  м?кальл?р с?йлил?р.
    Ананы? балага бирг?н и? матур б?л?ге – тел.
    И? татлы тел – туган тел , анам с?йл?п торган тел.
    Тел- белемне? ачкычы , акылны? баскычы.
    Телл?р белг?н – илл?р белг?н.
    Теле чиб?рне? ?зе чиб?р.
    ?дип башы – тел.
    Туган телен кадерл?г?н халык кадерле булыр.
    С?зе яхшы булса , нурлана й?зе.
    Минд? авыз бар диеп,
    Бертуктаусыз с?йл?шм?.
    ?ыр Г. Афзал “ Туган ?ире?н?н китм?”.
    Укытучы : ??р халыкны? туган теле – аны? м?д?нияты, тарихы , к?згесе. Шу?а да телебез сафлыгы, матурлыгы, а?е?лелеге ?чен барыбызга да армый– талмый к?р?шерг?, эшл?рг? кир?к.
    ?д?би кич?не мондый шигъри юллар бел?н т?мамлыйсым кил?
    Тел ачылгач ?йт? алса? “ ?ни!” – дип,
    Тел ачылгач ?йт? алса? “ ?ти!” – дип,
    К?зл?ре?? яшьл?р тыгылмас ,
    Туган теле? ?ле бу булмас.
    Со? минутта ?йт? алса? “ ?ни!” – дип,
    Со? минутта ?йт? алса? “?ти!” – дип,
    К?зл?ре?? яшьл?р тыгылыр,
    Туган теле? ?н? шул булыр.

13. ?тк?м – ?нк?мне?  теле
    Туган тел дип ?йт?г?,Габдулла Тукай язган шигырь юллары иск? т?ш?:
    И туган тел, и матур тел,
    ?тк?м –?нк?мне? теле…..
    Туган  тел! Бу  с?з  ??ркем  ?чен  кадерле, газиз!Туган  телне  тугач та ишет? ??м  ?йр?н?  башлыйсы?,шу?а  к?р?  аны  туган  тел  дип  атыйлар да.
    Минем  туган  телем  –  газизл?рд?н  –  газиз Анам телем  –татар теле.
    Тугач та ?ниемне? назлы итеп  “ балам ” диг?н с?зен туган телемд? ишетк?нмен. Беренче “ ?ни”  ??м   “?ти” с?зен д? татар теленд? ?йтк?нмен. Безне?  гаил?д?  гел  татарча  с?йл?ш?л?р.?ти –?ниемне?  ми?а  бирг?н  и? зур  б?л?кл?ре  минем  исемем  ??м  телем  булды.
    Мин  яратам  туган  татар  телемне!!! Ана  теле  д?ресл?рен?  яратып  й?рим.Татар  ?ырларын  бик  яратып  ты?лыйм  ??м ?зем д? ?ырларга й?р?н?м.Татар  теленд?ге  китапланы  ?з  телемд?  укый  алуыма ,  анам  теленд?  с?йл?ш?  бел?ем?  мин  бик  шатмын. “ Мин  – татар! – дип горурланып  ?йт?  алам. Мин  ?х?т   Гаффарны?    “Без – татарлар”  диг?н  шигырен  яратам.
    Без – татарлар!
    Шулай диеп бел?
    Безне б?тен д?нья, бар халык.
    Без – татарлар!
    Шушы исем бел?н
    ?ирд? яш??  ?зе бер б?хет.
    Ми?а ?з милл?тем, туган телем кадерле.  М??ге яш?,туган телем!!!
    Г?р?ев Булат   4 сыйныф

15. Ту?ан  телем
    ??  ?с?  телем – мине?  ?с?н матур,
    и?  т?мле  тел,
    ?? телем – ?? ?йберем бул?ан ?с?н
    ярата к??ел…
    М.?афури
    Атай-?с?й, тыу?ан  йорт, ту?ан тел, Тыу?ан  ил… Былар бер-бере?ен? ты?ы?  б?йл?нг?н, кешене? к??ел  т?ренд?  сабый  са?тан урын ал?ан  и?  ??зиз  т?ш?нс?л?р. Ысынлап та, ту?ан  теле?де  яратыу – Тыу?ан илде, ата-?с?йе?де  яратыу  ул. Халы?та  “И? татлы  тел – ту?ан тел, ?с?м   ??йл?п тор?ан  тел”  тиг?н  м???л бар. Баланы  телг?  и? ??зиз  кеше?е – ?с??е  башлап ?йр?т?.
    Мине? ту?ан телем – баш?орт теле.Мине? телем  ме?-ме?  йылдар   аша, ?ис бер тарих  ?ынау?арына  бирешм?й   ата-бабаларыбы??ы?   й?ш??  тарихын, йыр-мо?он, ижадын  т?км?й-с?см?й  бе??е?  к?нд?рг?   етк?р?. “Теле ю?ты?  ?ына – иле ю?” – тип  баш?орт халы? ша?иры  Р.?арипов   ю??а ?ына  ?йтм?г?н.
    Мин – баш?ортмон!  ??м быны? мен?н  мин  ?орурланам. ?аил?л?  тик  баш?ортса ?ына  аралашабы?. Бе? ата-?с?йем, а?айым мен?н  берг?л?п   ту?ан  телебе???  сы??ан   телетапшырыу?ар?ы   ?арайбы?, радиотапшырыу?ар?ы   ты?лайбы?. Б?л?к?йер?к са?та  “А?бу?ат”  журналын   у?ы?ам, х??ер  “Аманат” журналын, “Й?ншишм?” г?зитен  яратып у?ыйым.
    ?леге   ва?ытта  мин 6-сы класта  у?ып й?р?й?м. М?кт?пт?  баш?орт  телен   беренсе кластан   яратып  ?йр?н?м. Н?фис  ??? конкурстарында,          ?илми  тикшерене?   конференция?ында  ?атнаштым. Былтыр?ы у?ыу   йылында  район  ??м ?ала  ким?ленд?   ?тк?релг?н    Баш?ортостанды?   ??  ирке  мен?н    Р?с?йг?  ?ушылыуына   450   йыллы?ына  арнал?ан    с?с?нд?р  б?йге?енд?  ?атнашып, ошо б?йгене?   йом?а?лау   ??м   Гала-концертында    Баш?ортостан  Республика?ы Президенты   М.?.Р?химов  алдында сы?ыш  я?ау    мине?   ?с?н   бик  и?т?лекле   ва?и?а булды.
    Республикабы??а   баш?орт теле  д??л?т теле  тип и?лан ителе?ен?    ?ыуандым. Баш?ортостан тиг?н илд? й?ш?г?с, баш?орт  телен  ??тере?, ?йр?не?  м??имдер, тип уйлайым. Класташтарым, ду?тарым  мен?н  саф баш?орт  теленд?  аралашыу?а   мин  бик шатмын.
    Дим районы 123-с?  лицейыны?   6-сы класс
    у?ыусы?ы   Мини?олов  Динар?ы?  инша?ы
    У?ытыусы?ы   Кириллова  Г.Р.

17. Туган телем – татар теле
    Туган ил, туган тел… Бу с?зл?рне ??ркем х?рм?т бел?н ?йт?, алар бер-берсен? аваздаш, ?леге кадерле с?зл?рд? кард?шлек, Ватанга м?х?бб?т хисл?ре чагыла . ?зене? туган телен?, тарихына х?рм?т бел?н караган кеше ген? башка телл?рне, ата-анасын, Ватанын, халкын ?з ит?, ярата ала.
    Укучыларда туган телг? м?х?бб?т т?рбиял?? ?з халкы?ны? м?д?ниятен, гореф-гад?тл?рен, и? к?рк?м йолаларын ?йр?т?г? б?йле. Шу?а к?р? мин  укучыларны ?з милл?тен, туган туфрагын, нигезен, ?ти-?нисен, ?би-бабасын, туган телен яратучылар итеп т?рбиял??г? зур ???мият бир?м. Моны? ?чен укучыларда туган т?б?гебезне? к?ренекле кешел?рен?, туган ягыбызны? матур табигатен? ихтирам хисл?ре т?рбиял??д?, Татарстан ?ирене? г?з?л ?ир булуын т?шендер?м.
    ?йе, безне? бурычыбыз – яшь буынны с?лам?т т?нле, таза рухлы, шат к??елле, туган илен ??м халкын чын к??елд?н яратучы, тыныч ??м матур тормыш ?чен к?р?шк? ?зер торучы, олы ?анлы гражданнар т?рбиял??. Бу максатка иреш? ?чен ышанычлы, сыналган, бала рухына тир?н т?эсир ит? торган чараларны? берсе-ана теле.
    Ана теле бел?н баланы? теле ачыла, аны? ярд?менд? ул тир?-юнь бел?н м?н?с?б?тк? кер?, тел ярд?менд? аны? а?-белем д?р???се, д?ньяга карашы ки??йг?нн?н – ки??я бара. Ни?аять, ул чын кеше булып ?итеш?.
    Ана теле балага чынбарлыкны тану, ?з халкыны?, башка милл?тл?рне? ?тк?не, х?зергесе бел?н таныш булу ?чен ки? юллар ача. Шу?а к?р? д? ??р халык яшь буынга ?зене? ана телен, шушы телд? и?ат ителг?н ?д?би ??м м?д?ни байлыкны белдерерг? тырыша.
    Бала т?рбиял??д? ана телене? ?аваплы роле гаил? ??м м?кт?пт? ген? тулысынча тормышка ашырыла ала.
    Безнен туган телебез – татар теле. Б?генге к?нд? туган телебез кыл ?стенд?, м?кт?пл?р ике ут арасында. ?ле алар ?зл?рене? х?ле нинди буласын белми. Телебезне саклап калсак иде, ч?нки ??рбер тел ул – аз санлы кешел?рнеке булса да, к?п санлы милл?тнеке булса да – халык и?ат итк?н чиксез кыймм?тле х?зин?. Тел яш?с?, халык та яши, тел бетс?, халык та бет?.
    К?п телл?рне бел? яхшы ш?гыль,
    Туган теле? ?ги калмаса.
    ?анын салып ?йтк?н ?тк?? с?зен
    Сине? аша бала? а?ласа.

19. Туган телем – халкымны? акыл ??м мо? чишм?се.
    Ад?м баласыны? к??еленд? булган йомшаклык ??м катылык кебек н?рс?л?рне ачып бир?че, гыйлем, ?д?п, м?гъриф?т кебек н?рс?л?рне к?рс?т?че н?рс? – телдер.
    И минем ?андай кадерле, и мо?лы туган телем.
    Кайгылар иле т?гел син, шатлыклар иле б?ген.
    М?кт?п шатлык йорты була аламы со?? Шатлык йорты булырга тиешме? Тиеш, билгеле! Мин шулай дип уйлыйм. Кайбер??л?рне? фикеренч?, м?кт?пне? т?п вазифасы – укучыга белем бир?, ? калганы… Калганы да аерата ???миятле вазифалардан тора шул – укучыга т?рбия бир?, а?а шатлык б?л?к ит?, м?ст?кыйльлеген ?стер?. Уеннар  зур ???миятк? ия. Уеннарда катнашып кыюлык арта, ?зе?д? булган аерым кимчелекл?р юкка чыга, ипт?шл?р арасында бертигез хокуклы кеше буларак т?рле биремн?р ?т?л?, а?а с?л?т арта. Ч?нки м?н?с?б?тл?р эчкерсез, табигый, ??ркем с?л?тенч? эшли, к?чен кызганмый, уртак н?ти?? ?чен куана. Гомум?н уеннар системасы безд? укучыларда халкыбызны? милли тарихына, татар телен? ??м ?д?биятына, м?д?ниятен? м?х?бб?т тойгысы, ?з халкыбыз бел?н горурлану хисл?ре, ?з халкыны? тарихын, аны? у?ай гореф-гад?тл?рен, традициял?рен ?йр?н? бел?н кызыксындыру шикелле к?рк?м сыйфатлар т?рбиял?рг? ярд?м ит?. Халык уеннары никад?р кыска ??м ачык, т?эсирле, а?лаешлы. Алар безне? уйлау, фикерл?? д?р???сене? активлыгын арттыра, д?ньяга карашны ки??йт?, рухи хал?т ?сешен камилл?штер?. Без уеннардан к?п кен? м?ст?кыйль тормышта кир?к булган т?рле к?некм?л?р алабыз. Милли уеннар ?ырлар, халык ?йтемн?ре, афоризмнар, канатлы с?зл?р, м?кальл?р бел?н тыгыз б?йл?нг?н р?вешт? алып барыла. Уеннар вакытында безд? фикерл?? с?л?те, ихтибарлылык арта, х?тер ??м с?йл?? культурасы байый.
    ??р халык ?зене? мо?-сагышын, ?рн?л?рен к?йл?рг? сала, ?ыр итеп ?ырлый. С?зе я?гырашына туры килг?нд?, эчт?леге искерм?г?нд?, ?ырлар аеруча озын гомерле була. ?з?к ?згечл?ре, мо?лылары, буыннардан буыннарга к?чеп, ?зен я?а т?смерл?р бел?н баетып, халык х?теренд? яши бир?. ?ыр — тарихны, тарихы?ны бел?, ?з чиратында, ?ырны оныттырмый. Нинди ген? ?ырны ?ырласа? да, син аны к??еле?, уйлары? бел?н я?артасы?, ?зе?неке саныйсы?. Б?тен д?нья буйлап сибелг?н татарны?, ?ай, к?п т? со? ?ырлары! Кайсы гына ?ырны алса? да, бер н?рс? к?зг? ташлана: кеше гомере буе б?хетен эзли ??м аны еракта, ?тк?нд?, хушлашкан ярларда, ташлап китк?н туган ?иренд? таба. Б?хет-шатлык ташып, б?ркеп торган ?ырлар азрак, с?енечне ?зе? д? кичереп була, ?мма кайгы-х?ср?тне б?лешерг? кемдер кир?к. ?н? шул кемдер — ?ырны ты?лаучы, си?а кушылучы да инде. ?ырлыйм дис?, б?йр?менд? к?т?реп алырлык ?ырлары да к?п милл?темне?.
    Тел – аралашу чарасы. Тел ярд?менд? аралашып без ?зебезне? уй-фикерл?ребезне, хыялларыбызны, шулай ук шатлык ??м кайгыларыбызны белдер? алабыз. Киемен? карап каршы алалар, акылына карап озаталар дип тикм?г? ген? ?йтм?г?нн?рдер шул. Шу?а к?р? д? кеше акыллы булырга тиеш. Кеше акыллымы, юкмы ик?нне без кайдан бел? алабыз со?? ?лб?тт?, кешене? с?йл?меннн?н аны? ни д?р???д? акыллы ??м культуралы ик?нен белеп була. ?з теле?не? кадерен белер ?чен, чит ?ирл?рд? яш?п карарга кир?к. Ана теле?не? мо?ын, а???ен а?лау ?чен, кайвакыт бер бишек ?ырын ишет? д? ?ит?. Тел ?че д? була, т?че д?. Усал теллел?р кайвакыт р?н?етеп т? куя. Йомшак теллене? ?анга р?х?тлек бирг?не бар, т?пк? утыртканы да юк т?гел. Теле бозыкны? к??еле бозык, ди халык. Теле катыны? к??еле каты, диг?н м?каль д? бар.
    Тел — к??елне? к?згесе д?, тылмачы да, ачкычы да, тагын ?лл? н?рс?л?р д? ик?н.
    Без рус м?кт?бенд? укуыбызга да карамастан, ?зебезне? туган телне ?йр?н? м?мкинлегебез бар. ? инде ?з телен белм?г?н, аны х?рм?т итм?г?н кешед?н нинди “чын кеше” чыксын. Туган телне онытуны? нинди н?ти??г? китер?ен Чы?гыз Айтматов “Гасырдан озын к?н” ?с?ренд? бик оста сур?тли. ?з халкын, тарихын, телен онытучыларны ма?кортлар дип атый ул. Андыйлар туган илен? каршы яуга чыгарга, тапкан анасына кул к?т?рерг? д? ?зер.
    ?ир й?зенд? булган б?тен н?рс?
    Б?лг?н саен кими, кечер?я.
    Тик бер ген? н?рс? – ана м?х?бб?те
    Б?лг?н саен арта, к?ч?я, – дип яза балалар язучысы М?рзия Ф?йзуллина. Бу бик зур с?з. Балалар к??елен а?лап, ?гет-н?сих?тне д? зир?к, акыллы, шаян-тапкыр гыйб?р?л?рг? т?реп, кешене? к??ел кылларын чиртерлек итеп язу с?л?те, ??м д? шушы язганнарны к??ел т?рен? ?теп керерлек итеп а?лату с?л?те ??ркемг? д? бирелми. ?аваплы да,  авыр да, шул ук вакытта бик мактаулы да вазифадыр ул балалар язучысы ??м укытучы булу. Безне? аксакалларыбыз, галимн?ребез, язучыларыбыз татар телене? б?еклеге  турында ?йтеп калдырган  матур с?зл?рне безг? яраткан укытучыларыбыз ?иткер?.
    Татар телен Такташ с?йде,
    Тукай ?зелеп мактады.
    Урам теле т?гел диеп,
    Насыйри да яклады.
    ??м шулай ук К. Насыйри: бер?? башка телне ?йр?нм?кче булса, башта ?з телен белсен, – диг?н.
    – Туган телне белм?? – телсез калу, – диг?н Дагстан шагыйре.
    Мен? шулай итеп б?ек татар халкы безг? ки??шл?рен бирг?н, ?зене? т?рле чаралары бел?н т?рбиял?г?н. Шу?а к?р? без туган телебезне? кадерен белерг?, аны ?йр?нерг? ??м ихтирам ит?рг? тиешбез.
    Сии – минем тере тарихым,
    Син – минем кил?ч?гем,
    Тик синд?, газиз туган тел,
    Б?хетк? ?ит?ч?гем.
    И телем, синд? н?фислек
    Чишм?се киб?ме со??!
    Гасырлар си?а тим?де,
    Д?верл?р тияме со??!
    Гасырлар да, д?верл?р д? безне? акыл ??м мо? чишм?се булган туган телебезг? тим?сен иде. Еллар ?тк?н саен мо? д?рьябыз тир?н?я ??м сафлана барсын!                                          Шарафутдинова Айгель
    Сенгилей районы Красный Гуляй урта м?кт?бе

21. МБОУ «Большекульгинская ООШ» Рыбно Слободского муниципального  района РТ
    «Туган телем-ирк? г?лем»
    5-8 сыйныфлар ?чен сыйныфтан тыш чара
    Х?снетдинова Г?лназ ?гъм?летдин кызы   Олы Кульга т?п гомуми белем бир? м?кт?бене? татар теле ??м ?д?бияты укытучысы
    2014 ел
    Тема: “Туган телем-ирк? г?лем”.
    Максат: туган телебезг? карата балаларда кызыксыну ??м м?х?бб?т т?рбиял??; татар халык авыз и?аты ?с?рл?рен бел? к?некм?л?рен тикшер?; б?йл?нешле с?йл?м телен ?стер?.
    ?и?азлау: аудиоязмалар, табышмаклар язылган карточкалар, м?кальне ?ыю ?чен х?рефл?р язылган карточкалар, тест ?тк?р? ?чен ноутбуклар.
    Х?ерле к?н х?рм?тле кунаклар,укытучыларыбыз, укучылар! Без б?генге кич?безне “Туган телем –ирк? г?лем” дип атадык. “Теле юкны? – иле юк”,- ди халык.   ? безне? г?рл?п ч?ч?к аткан Ватаныбыз,б?тен д?ньяга билгеле булган татар телебез бар.Б?ген сезне? каршыда т?рле с?л?тк? ия булган укучыларыбыз татар теленд? Ватаныбызны ,горур халкыбызны зурлыйлар,туган телебезг? ,?ск?н ?иребезг? м?дхия ?ырлыйлар.
    -Ис?нмесез ,кадерле кунаклар!
    Сезне ?зебезне? б?йр?мч? биз?лг?н сыйныфыбызда с?ламл?рг? р?хс?т итегез.Сезг? корычтай нык с?лам?тлек юлдаш булсын.Тормыш к?гегезне? ??рвакыт чиста, тыныч булуын телибез.
    Укытучы М. Гафурины? “Ана теле” шигырен укый.
    Укытучы:
    ?з ана телем – минем ?чен матур, и? т?мле тел,
    ?з телем- ?з ?йберем булган ?чен ярата к??ел.
    Шул ана телем бел?н мин максудымны а?латам.
    Шул анам теле бел?н “бала” дил?р анам-атам.
    Шул тел аркылы гыйлем, уку-язуны ?йр?н?м,
    Шул тел аркылы укып, белеп, булырмын чын ад?м.
    Мин бала чактук “?ти-?ни” дидем шул тел бел?н.
    ??м д? ?нк?м д? ми?а “б?бк?м диг?н шул тел бел?н.
    ?ле д? шул тел бел?н укыйм, язам ??м с?йл?ш?м,
    Шул татар теле бел?н к?йлим бер?р к?й к?йл?с?м.
    ??рвакыт шул тел бел?н язган матур китап укыйм,
    ??рвакыт шул тел бел?н тарих укыйм, хисап укыйм.
    Без – татарлар, туган телебез-татар теле. Татар теле… тугач та, и? газиз кеше?н?н ишет? башлаган, к?п гасырлык тарихы булган, Каюм Насыйрилар, Тукайлар нигез салган, 7 миллион халык с?йл?шк?н, чит илл?рд? д? ?йр?нел? торган, б?генге к?нд? ?итлекк?н, камилл?шк?н, тел?с? нинди катлаулы ф?нне ?йр?терг? м?мкинлеге булган, и?-и? авыр кимсет?л?рг? д? т?зг?н, сынмаган-сыгылмаган, баш им?г?н горур татар теле! Б?генге кич?безне си?а багышлыйбыз.
    Кемн?р ген? си?а сокланмаган ??м мактау ?ырламаган?Кемн?р ген? сине? ярд?ме?д? д?ньяны танып белм?г?н ??м ?зене? уй-хисл?рен башкаларга с?йл?м?г?н?
    “Туган телем” шигырен ты?лагыз.
    ?з телемд? шигырь укыйм,
    ?з телемд? с?йли алам.
    Туган ?ирем, туган илем,
    Мин бит синн?н ил?ам алам.
    Х?тта кошны? да туган теле бар,
    Теле булганны? гына иле бар.
    Бабаларымны? и? зур мирасы,
    Чиксез гал?мне? г?я мо?ы син.
    Яш? м??гег?
    И, туган телем,
    Былбыл мо?ыдай.
    И, матур телем.
    2 нче алып баручы:
    Б?йр?мн?рд?н б?йр?мн?рг? к?чеп
    ?ырлыйк ?ле, дуслар,?ырлыйк, ?ай
    Эшебез д? б?йр?м кебек булсын
    ??р к?небез булсын алсу май.
    ? х?зер, берг?л?п, шагыйрьл?ребез и?ат итк?н шигырьл?рне ты?лап ?тик.
    1 бала :                      Тел кешене дус ит?,
    Бер-берсен? беркет?.
    Бел ,балам син         рус телен
    ??м онытма ?з теле?.
    2 бала:                          Татарча да яхшы бел,
    Русча да яхшы бел.
    Икесе д? безне? ?чен
    И? кир?кле, затлы тел.
    3 бала:                       Без бит руслар-
    Сезне? якын дуслар.
    ?йр?н?без татар телен,
    Яратабыз татар халкын.
    Беренче укучы. Кешене? б?тен тормышы тел бел?н б?йле. Туганнан алып, со?гы сулышына кад?р, тел ??м с?з – кешене? аерылгысыз юлдашы. Безне? туган телебез – татар теле, зур тарихлы, бай, ?ырлы, мо?лы тел ул.
    Икенче укучы. Г. Гыйльманов “Мин татар малае”
    Чатнатып с?йл?ш?м
    ?з ана телемд?.
    Оялмыйм, курыкмыйм,
    Мин бит ?з илемд?!
    Башымда – чиг?ле,
    Каюлы т?б?т?й.
    Догалар укырга
    ?йр?т? д?? ?т?й
    Т??фыйклы булырга
    Кир?ген бел?м мин.
    Чын татар малае
    Й?р?гем бел?н мин.
    ?ченче укучы. Рафис Корбанов “Туган ил”
    “?тк?м”, “?нк?м” с?зе бел?н
    Ачылган телем минем.
    Син бирде? ми?а ышаныч
    Кичк?нд? белем илен.
    Ата-бабамнар ?тк?нен
    Белдем мин сине? аша.
    Башка телл?ре? эчен?
    Кердем мин сине? аша.
    Д?ртенче укучы. Тел, тел дибез, н?рс? со? ул тел? Тел – кешел?рне? аралашуы ?чен бик ???миятле чара. Ул кеше тормышында гаять зур урын тота. Ул тормыш чыганагы, белем чишм?се. Тел кешел?рг? бер-берсе бел?н аралашырга, бер-берсен а?ларга, бер-берсене? тел?к-максатларын, уй-фикерл?рен белерг? ярд?м ит?.
    Бишенче укучы. Туган тел т?шенч?сен? зур м?гън? салынган. Ул Ватан, туган ?ир, ата-ана с?зл?ре бел?н бер ?к д?р???д? торучы б?ек, изге ??м кадерле с?з. Ул телне шу?а к?р? туган тел дип атыйлар да. Ул телг? баланы аны? и? газиз, и? якын кешесе – ?нисе ?йр?т?, шул телд? а?а бишек ?ырларын ?ырлый, ирк?ли, юата.
    Алтынчы укучы.Туган тел ??ркем ?чен д? газиз бу с?з. Туган йортыбызны?, туган авылыбызны?, туган илебезне? кадерле булуын без и? элек туган тел аша тоябыз. Безне хыялланырга ?йр?тк?н ?киятл?ребезне, тапкыр, ?ор телле булырга ?йр?тк?н табышмак ??м м?кальл?ребезне, мо?лы ??м хисле итк?н ?ырларыбызны туган тел аша ишет?без.
    ?иденче укучы. “Туган тел – и? татлы тел,
    Туган тел – и? т?мле тел.
    Т?мле дип, теле? йотма,
    Туган телне онытма!” – дип язган
    халык шагыйре Ш??к?т абый Галиев. Дим?к, туган телебезне тырышып ?йр?нерг? кир?к.
    Сигезенче укучы. Равил Ф?йзуллин “Туган тел турында”
    И кард?шем! Бер ха??тсез кайчак
    Телне шундый бозып с?лисе?!
    Ил колагын хурлап, халкы?ны?
    Рухын р?н?ет?мен димисе?.
    Мескенл?нм?, бакый гомер килг?н
    Тел байлыгын итм? кадерсез.
    Бер уйласа?, ила?и бит, изге –
    Кеше ?йтк?н аваз, ??рбер с?з!
    Иренм? син, туган, туган телне?
    Асыл байлыкларын ачарга.
    Без ваемсыз булсак, чит-ят с?зл?р
    Х?зин??не ?зер басарга!
    К?п телл?рне бел? – яхшы ш?гыль,
    Туган теле? ?ги калмаса.
    ?анын салып ?йтк?н ?тк?? с?зен
    Сине? аша бала? а?ласа.
    Кил?ч?кне? башы – б?генгед?.
    Нинди шатлык картлык к?не?д?,
    Оныклары? си?а р?хм?т ?йтс?,
    Матур итеп туган теленд?.
    Г.Тукайны? “Кызыклы ш?керт” шигырен  с?хн?л?штереп к?рс?т?.
    Без –татарлар!
    Татар исемен без
    Горур й?рт? торган бер халык.
    Без-татарлар!
    Шулай диеп бел?
    Безне б?тен д?нья илл?ре,
    Без-татарлар!
    Батыр халык диг?н
    Зур даныбыз ?ле с?нм?де.
    Без- татарлар!
    Шушы исем бел?н
    ?ирд? яш?? ?зе бер б?хет.
    Без-татарлар!
    Яшибез без ?ирд?
    Бар халыклар бел?н г?рл?шеп.
    Без татарлар:
    Болгар татарлары,
    Себер татарлары,
    Нугай татарлары,
    Типт?р татарлары,
    Нократ татарлары,
    Кер?шен татарлары…
    Тагын бик к?п,бик к?п татарлар.
    Т?рле исем й?ртс?к т? без,
    Т?рле-т?рле ?ирд? яш?с?к т?,
    Тик бер ген? Туган телебез,
    Тик бер ген? Туган илебез.
    “Туган тел” ?ыры бел?н кич? т?мамлана.

23. Сочинение
    Тел турында уйланулар
    И туган тел, и матур тел, ?тк?м – ?нк?мне? теле!
    Д?ньяда к?п н?рс? белдем син туган тел аркылы.
    И? элек бу тел бел?н ?нк?м бишект? к?йл?г?н,
    Аннары т?нн?р буе ?бк?м хик?ят с?йл?г?н.
    И туган тел! ??рвакытта ярд?ме? берл?н сине?,
    Кечкен?д?н а?лашылган шатлыгым, кайгым минем.
    Б?ек шагыйребез   Габдулла Тукайны?  “Туган тел” шигырен бик яратып укыдым. Безне? туган телебез чынлап та бик матур, мо?лы, назлы тел.Ул безг? ?ти – ?ни кебек ?к якын. ??рберебез  ?чен бишект? чагында ?ниебез нинди телд? ?ырласа, и? якын тел –  шул тел.
    Без татар телен тел?п ?йр?н?без. К?п кен? дусларым да татар милл?тенн?н. Безне? барыбызны? да туган ?иребез – Татарстан. Шу?а к?р? без ике телне д? яхшы белерг? тиешбез.
    Б?генге к?нд? ике телне д? бел? бик м??им. Мин кечкен? чактан ук рус теле бел?н р?тт?н татар телен д? бик тел?п ?йр?н?м.Ч?нки бу телл?рне яхшы бел?не ?земне? бурычым дип саныйм. Мин Ш?йхи Маннур язган с?зл?р бел?н д? тулысынча килеш?м:
    Татарча да яхшы бел,
    Русча да яхшы бел.
    Икесе д? безне? ?чен
    И? кир?кле затлы тел.
    Зур ф?н д?ньясына керерг? омтылган кеше халыкара 14 телне?  бернич?сен бик яхшы белерг? тиеш дип уйлыйм. Бер ген? тел аркылы ?йр?неп бер ф?нне д? т?г?л итеп ?зл?штереп булмый. Шуны? ?чен мин ?з телемне ?з?кк? куеп, шуны? нигезенд? башка телл?рне д? ?йр?нерг? тиеш. Безне? гаил?д? тарихи яктан бернич? тел бар: рус теле – ?бид?н, корея теле – ?нид?н, ?зербай?ан теле – ?тид?н бирелг?н. ? 2014 нче елны беренче сыйныфка керг?ч, татар телен д? бик яратып ?йр?н? башладым.                                            Мин татар телене? ?тиемне? теле бел?н бик якын ик?нен сиздем. Мин ?йд? ?ти ??м ?ни бел?н рус теленд?, Бакуга кунакка баргач, ?бием бел?н ?зербай?ан теленд? с?йл?ш?м, ? яраткан татар теле д?ресенд? укытучы апам бел?н татар теленд? аралашам.Т??риб? к?рс?тк?нч?, кеше них?тле к?бр?к тел белс?, шулх?тле к?бр?к белем алырлык с?л?тк? иреш?. Юкка гына халыкта “Бер тел – бер ачкыч, ике тел – ике ачкыч”, “Телл?р белг?н илл?р гизг?н”, “Телл?р белг?н ил ачар”, “ Ананы? балага бирг?н и? зур б?л?ге – тел”, “Акыллы с?з алтыннан кыйбат”, “Аз с?з – алтын, к?п с?з –бакыр”, “?д?п башы – тел”,”Бер яхшы с?з ме? к??елне? ??р?х?тен т?з?т?”,”Д?ньяда с?зд?н к?чле н?рс? юк”,” Тел к?рке – с?з”, “Теле татлыны? дусы к?п”,”Телл?р белг?н – илл?р гизг?н” кебек м?кальл?р барлыкка килм?г?н.
    Бу м?кальл?рд?   халык акылы, аларны? телг? карата м?н?с?б?те чагыла. ?д?п, ?хлакны? башы телд?н башлануга игътибар ител?.
    Мин к?н д? аралаша торган телл?ремне бик яратам.  Кечкен?д?н ?к туган телебез безг? ?йл?н? – тир?не а?ларга, танырга ярд?м ит?, тылсымлы д?ньяны ача. К??елебезд?ге чисталыкны без телебез бел?н ?йт?без.К?чле с?зл?р бел?н дошманнарыбызны ?и??без. Тел – ул халык байлыгы.
    Бу телл?рд? безне? балаларыбыз да аралашыр ??м халык акылын, тарихын, т??риб?сен, м?д?ни байлыгын буыннар бер – берсен? тапшырыр дип уйлыйм.
    ?ир планетасында бик к?п халыклар яши.Ул халыкларны бик к?п телл?р ??м м?д?ниятл?рд?н берл?штер?. ??р милл?т ?з туган теле бел?н горурлана. Аларга сокланмый м?мкин т?гел, ч?нки алар т?рлесе т?рле, матур,бай.
    ??р ?зен х?рм?т итк?н кеше туган телен яратырга ??м сакларга тиеш.         Тел – кешел?рне? аралашуы ?чен и? ???миятле чара. Ул кеше тормышында  гаять  зур  урын  тота. Ул – тормыш чыганагы, белем чишм?се. Тел – кешел?рне? бер-берсе бел?н аралашырга, а?ларга, тел?к-максатларын, уй-фикерл?рен белерг? ярд?м ит?.
    Туган тел –ул безне? рухи байлыгыбыз!Туган телегезне яратыгыз ??м саклагыз. Алдагы буыннарга халык акылын тапшырыгыз, аны? чисталыгы ??м матурлыгы турында уйланыгыз!

25. Туган телем-татар теле.
    (сыйныф с?гате)
    Туган телем-татар теле.
    (сыйныф с?гате)
    Максат:
    – туган телг? – ана телебезг? м?х?бб?т т?рбиял??;
    – телебезне сакларга ??м якларга кир?клеген т?шендер?;
    – тел байлыгын ?стер?;
    – туган телне? матурлыгын тоярга ?йр?т?.
    Д?рес барышы:
    –   Арттырмый да, киметми д? шуны бел-
    Татар теле – эн?е, м?р??н тулы тел.
    Мо?лы тел ул, нурлы тел ул – Туган тел-
    Баш очында кояш булып тора гел.
    -Укучылар, мин сезг? табышмаклар ?йт?м, ?авабын ?йтеп карагыз ?ле?
    К?йдерг?н д? ул,
    С?йдерг?н д? ул,
    И? ачы да ул,
    И? татлы да ул.
    Ул н?рс?? ?авап: тел. Д?рес.
    ? х?зер икенче табышмагыбыз.
    Ул – кир?к ик?н Римг? д? илт?.
    ?йе, ике табышмагыбызны? да ?авабы – тел.
    Тел, тел дибез, н?рс? со? ул тел?
    Тел – кешел?рне? аралашуы ?чен бик ???миятле чара. Ул кеше тормышында бик м??им урын тота. Ул – тормыш чыганагы, белем чишм?се. Тел кешел?рг? бер-берсе бел?н аралашырга, бер-берсен а?ларга, бер-берсене? тел?к-максатларын, уй-фикерл?рен белерг? ярд?м ит?.
    Б?ген – 21 нче февраль. ЮНЕСКО тарафыннан 21 февраль 2000 нче елдан башлап Халыкара туган тел к?не дип игълан ителде.
    Безне татар телебез – к?п сынаулар кичк?н тел. Бу турыда шагыйрь На?ар Н??ми :
    Янды? да син, ту?ды? да син,
    Нишл?тм?де язмыш сине.
    Д?ньяда к?п н?рс? к?рде?
    ?й м?катд?с, татар теле,
    ?й син батыр татар теле!- ди.
    Татар халкы  –  аек акыллы, батыр халык ул. Безне? телебез – матур, к?рк?м тел ул. Безне? телебез турында бик к?п кен? м?каль?р д? бар. ?йд?гез ?ле , укучылар, сезне? бел?н бер уен уйныйбыз. Мин сезг? м?кальл?рне? башын ?йтермен, ? сез ахырын ?йтеп бетерерг? тиешсез.
    И? таталы тел- (туган тел),
    Анам с?йл?п торган тел.
    С?йдерг?н д? тел, (биздерг?н д? тел).
    Теле? озын булса, (гомере? кыска була).
    Туган илем – (туган анам).
    Теле барны? (юлы бар).
    Телл?р белг?н – (илл?р белг?н).
    Аз с?йл? – (к?п ты?ла).
    Телг? игътибарсыз – ( илг? игътибарсыз).
    Укучылар, булдырдыгыз! Туган телебез  матур с?зл?рг? бай безне?. ? х?зер чираттагы уен. Тактада – х?рефл?р. Шул х?рефл?р бел?н и? озын с?з т?зег?н укучы ?и??ч?к.
    Ш М Е ? ? Л Г И
    ?ф?рин укучылар!
    Л?кин, безне? арабызда телне бозып с?йл??чел?р куб?еп бара. Аларга Д?рдем?нд  шигыре бел?н ?авап бир?без:
    Кил, ?йр?н, и туган бер башка телне
    Б?т?н телл?р бел? яхшы ??н?рдер.
    Катыштырма в? л?кин телг? телне
    Тел уйнатмак наданлыктан ?с?рдер.
    Укучылар, сезне  чираттагы уенны уйнарга чакырам. Парлап утырыгыз. Сезг? бер с?з бирел?, шул с?зд?ге х?рефл?рд?н кем купме саф, камил татар теленд? нич? с?з ясый алыр ик?н.(Башваткыч.)И? к?п с?з т?зи алган укучы ?и??. (Кара-каршы ?йтеш?л?р)
    Берг?л?п ?ырлыйк “Туган тел” ?ырын,
    Онытканнарны? б?гырен телеп,
    Мин бит татар баласы, диеп,
    Кешел?р ??рчак торсыннар белеп.
    ?ыр “Туган тел”

XXI гасырда чит телләр белү – уңышның бер өлеше, сәяхәт итүнең бер ысулы. Иң популяр тел, әлбәттә, инглиз теле! Аны өйрәнергә авырмы соң?

Әгәр сезне дә шул сорау кызыксындырса, инглиз телен өйрәнү өчен 5 лайфхак!

1. Рус телендә бик күп сүзләр инглиз теленнән алынган. Әгәрдә рус телендә сүз ахырында «ция» кушымчасы торса, инглиз телендә аның ахырында «tion» кушымчасы торачак.

Мәсәлән: мотивация – motivation, диссертация – dissertation.

2. Инглиз телендә «универсаль» сүзләр бик күп. Алар берьюлы исемне дә, фигыльне дә аңлаталар, исемне фигыльгә күчерер өчен «to» кисәкчәсен кулланырга кирәк.

Мәсәлән , work – эш, ә to work – эшләргә.

3. Инглиз телендә кайбер сүзләр берничә мәгънә аңлатырга мөмкин.

Мәсәлән: miss – кыз, to miss – сагынырга.

4. Алынма сүзләр инглиз телен өйрәнгәндә эшне бераз җиңеләйтер, чөнки алынма сүз ике телдә дә бер үк төрле әйтелә һәм языла.

Мәсәлән: аквариум – aquarium, карамель – caramel, организм –organism, авокадо – avocado.

5. Яңа сүзләр өйрәнгәндә, «safety net» турында белү кирәк. «Safety net» – инглиз телендә иң популяр булган 100 сүз, алар – инглиз теленең нигезе.

Сүзләр белән бергә, инглизләр куллана торган идиомаларны да өйрәнергә тырышыгыз.

Хәзер интернетта бик күп видео-дәресләр һәм онлайн-курслар бар. Аларны карап бик күп кызыклы мәгълүмәт туплый аласыз!

XXI гасыр – телләр заманасы! Һәр көнне чит телләр өйрәнүгә 30-40 минут багышлагыз.

Айназ Сөләйманова

1. Поздоровайтесь с другом (подругой) по-татарски.

2. Спросите у знакомого, откуда он.

3. Скажите, что это Алсу, она из Казани.

4. Скажите, что это Алмаз, он из Москвы.

5. Скажите, что эти люди из Пензы.

6. Скажите, что эти туристы из Америки.

7. Извинитесь и спросите у девушек, откуда они.

8. Попрощайтесь с другом (подругой) по-татарски.

9. Попрощайтесь с учителем татарского языка.

10. Пожелайте другу (подруге) доброго пути.

11. Спросите у друга (подруги), есть ли у него (неё) старшая сестра.

12. Как скажете о том, что у вас есть старший брат и ему 25 лет.

13. Как скажете о том, что у вас нет сестры.

14. Пожелайте сестре доброго дня.

15. Пожелайте брату доброго утра.

16. Пожелайте бабушке доброго вечера.

17. Скажите, что это младшая сестра Зульфата.

18. Скажите, что это младший брат Зухры.

19. Пожелайте дедушке доброго пути.

20. Скажите, как Вас зовут, откуда Вы и сколько Вам лет.

21. Спросите у прохожего, который час.

22. Скажите, что сейчас половина второго.

23. Уточните у друга (подруги), сколько минут девятого.

24. Как скажете о том, что Ваш друг очень отзывчивый и щедрый.

25. Спросите у брата, как зовут его самого близкого друга.

26. Спросите у сестры, много ли у неё друзей.

27. Поинтересуйтесь у бабушки, как у неё дела.

28. Скажите, что это ваш друг, он из Испании.

29. Скажите, что это ваша подруга, она из Америки.

30. Пожелайте друзьям доброго пути.

31. Спросите девушку, где она работает.

32. Как скажете о том, что вы учитесь на курсах.

33. Уточните у друга (подруги), где работает его(её) сестра.

34. Поинтересуйтесь у бабушки, что она читает.

35. Спросите брата, куда он идёт.

36. Спросите туристов, куда они едут и пожелайте им доброго пути.

37. Как скажете о том, что Ваш друг (подруга) работает в кафе официантом.

38. Скажите о себе, где вы учитесь или где и кем работаете.

39. Скажите, что Вы работаете не в банке, а в фирме.

40. Скажите, что вы любите своих друзей. Они очень добрые, щедрые и весёлые.

41. Скажите, сколько языков Вы знаете.

42. Спросите прохожего, говорит ли он по-турецки.

43. Уточните у друга (подруги), иа каких языках он (она) разговаривает.

44. Как скажете о том, что ваши уроки начинаются в 8.00.

45. Попроситеу учителя разрешения войти.

46. Скажите, что вы делаете на уроках татарского языка.

47. Как скажете о том, что Вам нужно повторить слова.

48. Посоветуйте другу (подруге), что надо знать несколько языков.

49. Скажите пословицу про языки.

50. Скажите, что Вы должны рассказать монолог.

51. Спросите друта (подругу), в какой квартире он (она) живёт.

52. Уточните у прохожего, это седьмой дом.

53. Скажите, в каком доме, в какой квартире и на каком этаже вы живёте.

54. Поинтересуйтесь у бабушки, просторная ли её новая квартира.

55. Позвоните другу и спросите, на какой улице он живёт.

56. Как скажете о том, что вы живёте в трёхкомнатной квартире.

57. Назовите адрес друга.

58. Скажите, что новая квартира большая, светлая и красивая

59. Как скажете о том, что вам нужен новый холодиьник.

60. Назовите номер вашего домашнего телефона.

61. Спросите у друга (подруги), какой сегодня день недели

62. Скажите, что сегодня дождливый день.

63. Уточните у друга (подруги), какая сегодня погода.

64. Как скажете о том, что вчера была ясная погода.

65. Спросите у брата, какой сейчас месяц.

66. Спросите у сестры, какай месяц в году самый теплый.

67. Поинтересуйтесь у бабушки, какой день недели был вчера.

68. Скажите, что завтра будет пасмурно, но тепло.

69. Скажите, что сегодня теплее.

70. Сообщите друзьям, что в Париже сейчас 20 градусов в тени.

1. Ис?нме, Андрей!
2. Саша, син кайдан?
3. Бу — Алсу, ул Казаннан.
4. Бу – Алмаз, ул М?ск??д?н.
5. Бу кешел?р Пензадан.
6. Бу туристлар Америкадан.
7. Гафу итегез, кызлар, сез кайдан?
8. Сау бул, Андрей!
9. Сау булыгыз, Раушания Рифатовна!
10. Х?ерле юл, Андрей!
11. Андрей, сине? апа? бармы?
12. Минем абыем бар, а?а 25 яшь.
13. Минем апам юк.
14. Апа, х?ерле к?н!
15. Абый, х?ерле ирт?!
16. ?бием, х?ерле кич!
17. Бу З?лф?тне? се?лесе.
18. Бу З?хр?не? энесе.
19. Х?ерле юл, бабай!
20. Минем исемем., мин Б?гелм?д?н, ми?а. яшь.
21. Гуфу итеге, с?гать нич??
22. С?гать икенче ярты.
23. Андрей х?зер ун минут тугызынчымы?
24. Минем дустым юмарт ??м ярд?мчел.
25. Абый, якын дусты?ны? исеме ничек?
26. Апа, сине? дуслары? к?пме?
27. ?бием, х?лл?ре? ничек?
28. Бу минем дустым, ул Испанияд?н.
29. Бу минем дус кызым, ул Америкадан.
30. Х?ерле юл, дуслар!
31. Сез кайда эшлисез?
32. Мин курсларда укыйм.
33. Руслан, сине? апа? кайда эшли?
34. ?бием, син н?рс? укыйсы??
35. Абый, син кая барасы??
36. Сез кая барасыз? Х?ерле юл сезг?!
37. Минем дустым кафеда официант булып эшли.
38. Мин кадет м?кт?бенд? укыйм.
39. Мин банкта эшл?мим, мин фирмада эшлим.
40. Мин ?земне? дусларымны яратам, алар к??елле, юмарт, яхшы.
41. Мин ?ч тел бел?м.
42. Гафу итегез, сез т?рекч? бел?сезме?
43. Андрей, син кайсы телл?рд? с?йл?ш?се??
44. Д?ресл?р с?гать сигезд? башлана.
45. Раушания Рифатовна, гафу итегез, чыгарга ярыймы?
46. Татар теле д?ресенд? татарча с?йл?шерг?, укырга, язарга татарча аралашырга ?йр?н?без. Татар язучылары, татар м?д?нияты бел?н танышабыз.
47. Ми?а с?зл?р кабатларга кир?к.
48. Андрей, бернич? тел белерг? кир?к.
49. Телл?р белг?н илл?р гизг?н.
50. Ми?а монолог с?йл?рг? кир?к.
51. Син кайсы фатирда яшисе??
52. Гафу итегез, бу ?иденче йортмы?
53. Мин егерме беренче йортта, утызынчы фатирда икенче катта яшим.
54. ?би, сине? фатиры? иркенме?
55. Алло, ис?нме Андрей! Син кайсы урамда яшисе? ?ле?
56. Мин ?ч б?лм?ле фатирда яшим.
57. Дустымны? адресы. Б?гелм? ш???ре, Гафиатуллин урамы, 24нче й?рт, 35нче фатир.
58. Я?а фатир зур, якты ??м матур.
59. Безг? я?а суыткыч кир?к.
60. Телефон номеры: 4-45-65.
61. Андрей, б?ген атнаны? кайсы к?не?.
62. Б?ген я?гырлы к?н.
63. Андрей, б?ген ?ава торышы нинди?
64. Кич? к?н аяз иде.
65. Абый х?зер кайсы ай?
66. Апа, елны? кайсы ае и? ?ылы?
67. ?би, кич? атнаны? кайсы к?не иде?
68. Ирт?г? к?н болытлы,?мма ?ылы булачак.
69. Ю?ген к?н ?ылырак.
70. Дуслар, Парижда х?зер к?л?г? ?ирд? 20 градус.

Рейтинг:   / 0

КВН-ДӘРЕС
Тема: “Телләр белгән-илләр белгән”.

Дәрескә эпиграф итеп, Наҗар Нәҗминең түбәндәге юллар алына:
Туган җир-су-үзе бөек мәктәп,
Шунда башлап тәпи басыла.
Һәр кешедә бөек ана теле
Ана сөте белән ачыла.
Моннан тыш, тагын Каюм Насыйриның “Туган телеңнең серләрен өйрәнү-бөек эш ул”; Галимҗан Ибраһимовның “Русча белү кирәк, үз телеңне белү тиеш” дигән сүзләре, шулай ук Шәйхи Маннурның:
Татарча да яхшы бел,
Русча да яхшы бел,
Икесе дә безнең өчен
Иң кирәкле матур тел,-
дигән юллары плакат итеп язып, класс стенасына эленә. Шуның белән әлеге дәрес өчен дидактик карточкалар салынган конверт, кисмә хәрефләр салынган пакет, төсле карандашлар, кәгазь битләренә аерым-аерым язылган грамматик билгеләмәләр, альбом бите әзерләп куела. Сыйныф ике командага бүленә, аларга “Зирәкләр” һәм “Тапкырлар” дигән исемнәр бирелә (кайсы исемне алу мәсьәләсе җирәбә буенча ачыклана), жюри билгеләнә. Бу дәрескә әзерлек эшләре бер-ике атна алдан башлана. Укучылар табышмаклар туплыйлар. Укытучы исә ике команда өчен шарадалар, логорифлар (табышмак-шарадаларның бер төре), метаграммалар (табышмакның бер төре), омоним сүзләр белән табышмак-уен, шаян табышмаклар әзерли.

Дәрес командаларның бер-берсен сәламләве белән башлана. Мәсәлән, “Зирәкләр” командасы көндәшләрен болай сәламли:

Бездән, “Зирәкләр”дән, сезгә “Тапкырлар”га сәлам!
Без ярышта Зирәкләр,
Тормышта без-кирәкләр.
Без тиз фикер йөртәбез,
Дусларга без терәкләр.
“Тапкырлар”ның җавабы:
-“Тапкырлар”дан “Зирәкләр”гә саләм!
Ә без исә тапкырлар,
Ярышларда батырлар.
Әйтешик без табышмак,
Я, кем тели? Әйтеп бар!

Табышмак әйтешү башлана.
“Зирәкләр”: “Тапкырлар”:

Ишектән керә- Чакырдылар, дәштеләр,
Түргә менеп утыра. Барган идем-качтылар
Ул нәрсә? Ул нәрсә?
(Суык) (Яңгыр)

Киеме аның-ак тун, Утсыз да ул яндыра,
Бөркәнә яшел шәлен. Корт чаккан эз калдыра
Үзе бөдрш булса да, Үсә койма буенда,
Бөдрә чәче юк аның. Гел чагудыр уенда.
(Каен) (Кычыткан)

Менә грамоталылык ярышы башлана.

Командаларга сүзлек диктанты яздырыла. Мәсәлән,
“Зирәкләр”гә-район, тәэмин, сәнгать, әдәбият, сүзсез, дөнья, мәгърифәт, гадәт, башваткыч, сөял, промышленность…, ә “Тапкырлар”га тәрбия, мәсьәлә,мәсәлән, мәхәббәт, сөю, ихтыяҗ, фигыльләр, вакчыл, әкият, мәгънә, йомырка… сүзләре тәкъдим ителә.
Диктант язылып беткәч, командалар диктантларны үзара алмашып тикшерәләр һәм билгеләр куялар.

Шарада уены. (Табышмакның бер төре булган шарада сүзләрдәге мәгънәле кисәкләр белән эш итә).

“Зирәкләр” өчен:
Бер төс аның-бер иҗеге,
Икенчесе-сыек нәрсә;
Өченчесе-ул авылны
Шул икегә бай дип әйтә.
(Аксубай)
Бер кисәге тамырларда агып йөри,
Икенчесе җир өстендә чабып йөри.
Әгәр алар үз итсәләр берсе-берсең
Өзе ала хәтта җирнең тарту көчен.
(Канат)

“Тапкырлар” өчен:
Бер иҗеге-төргын су,
Икенчесе-бер чәчәк.
Икесең бергә кушсалар,
Аны һәркем киячәк.
(Күлмәк)

Суга салып чистартырга куша берсе,
Яз башындагы ай булыр икенчесе,
Бу икене әгәр бергә кушып куйсаң,
Килеп чыгар гаҗәеп бер күркәм иңсан.
(Юмарт)

Логариф уены. (Табышмакның бер төре булган бу уен алынган сүздәге иҗекләрне яки андагы хәрефләрне икенче бер иҗек яки хәреф белән алмаштырып икенче сүз ясауга нигезләнә.)

“Зирәкләр”өчен:
1. Бу сүз “бөтен” килеш мичтән табаны чыгара торган коралны белдерә. Шул сүзнең алдыннан да, артыннан да берәр хәрефен кыскартсаң, ул урманда үсә торган үсемлекне белдерә; әгәр тагын алдагы бер хәрефен алсаң, “карый” сүзенең синонимы барлыкка килер, тагын да алдан бер хәрефен төшереп калдырсаң, су хәрәкәтең белдерә торган сүз килеп чыгар. Ул нинди сүзләр? (Табагач, абага, бага,ага)
2. Эчендәге җимешең аның, кешеләр бик ярата, әгәр шул сүзгә “а” хәрефен өстәсәң, ул шартлый торган коралга әйләнә. Ул сүзләрне кем белә? (гранат, граната).
3.
“Тапкырлар” өчен:
1. Арттан бер хәрефен алсаң, агач өйнең кысасы була. Тагын берсең кыскартсаң “пар” сүзенең синонимын да, күрсәтү алмашлыгына да әйләнә. Бөтен килеш ул кар туздыра, ә арттан ике хәрефен алсаң тактага яза торган таш кала. (бура,бур,бу,буран).
2. Ул сүз бер хайван баласын белдерә, алдан бер хәрефен кыскартсаң, күк җисеменә әйләнә.

Шаян табышмаклар әйтешү уены. (Командалар табышмакны чиратлашып әйтәләр).
Нинди ике нота бакчада үсә (Фа+соль).
Кайсы кошның исеменнән, ахыргы иҗеген алсаң кар өеме килеп чыга? (Көрт+лек).
Кайсы ике нотага нинди тартык авазны кушкач, ике алмашлык килеп чыгар? (ми-н, си-н).
Нинди өяда беркайчан да йомырка булмый? ( синонимнар оясында).
Метаграмма уены. (Метаграмма-табышмакның бер төре, табышмак итеп бирелгән сүз, бер хәрефен үзгәртү белән, башка сүзгә әйләнә).

“Зирәкләр” өчен:
1. “С” белән мин түктерәмен күз яшен,
“Т” белән булам синең чын кардәшең
(Суган,туган)
2. Уртада “т”-гаиләдә төп эшчебез,
“Н” белән иң яраткан кешебез,
“Б” белән –ул әти-әни анасы,
Калды сиңа тик шуларны табасы
(әти,әни,әби)
“Тапкырлар” өчен:
1. “Т”га бетсә, ат муенында йөрер ул,
“Ш”га бетсә, күлдә гомер сйрер ул,
“Л”ны кушсан, җирдә калып черер ул,
“Р”га бетсә, азык булып керер ул.
(камыт,камыш,камыл,камыр)
2. “С” белән ул-бер баткак җир,
Кошка әйләнә “к” белән,
“Т” белән-әкият герое,
“Б” белән-чокыр була.
(саз, каз,таз,баз)
Ике команда өчен дә:
“Т” хәрефеннән башланса-ул зур савыт,
“Ч”ны куйсаң, балык була.
“К” килсш-бакчада исә,
“С” белән исемлекнең җир өстендәге өлешенә әйләнә.
(табак,чабак,кабак,сабак)

Омонимнарга карата “Нәрсә диләр?” дигән уен.
Мунчаладан (юкә каерысы) бау ясауны… диләр,
Түбәдән кар төшерсәң дә…диләр,
Ишкәк белән көймәдә йөзеп йөрсәң дә,
Искергән бинаны җимерсәң дә,
Һаман да шул бер үк төрле исемлиләр.

Иллюстрацияләр белән уен. (Рәсемнәрнең арадан иң танышлары сайлап алына һәм аларның кайсы авторның нинди әсәренә карата ясалганлыгын әйтеп, рәсемнең эчтәлеген сөйләү рәвешендә бара. Сөйләм матур, төгәл, бәйләнешле булырга тиеш).

Башваткычларны тылсымлы фигурага әйләндерү уены. (Шакмак өчендәге кисемтә-хәрефләрне-сулдан уңга, өстәп аска таба укысаң да бер үк исемнәр килеп чыгарлык итеп урнаштырылырга тиеш).

“Зирәкләр” өчен:

м җ и
п и и
м ч и
Җим
Ипи
Мич

а а а
а м р
ш р н
Шар
Ана
Рам

“Тапкырлар” өчен:

т а а
у ф ш
ш у р
Туш
Уфа
Шар

и ч и
м ә ш
м ә м
Тәм
әти
мич

“Серле карточкалар” уены. (Ике команда өчен ике коверт алына. Аларга җөмләләр язылган карточкалар салып куела. Һәр команданың берәр взкилә үзләренә тигән конверттан карточкаларны алып укып, көндәш командага биреп бара, ә әлеге команда эгъзалары андагы хәлләрнең нинди төркемгә каравын әйтәләр).

“Зирәкләр” өчен:
Спорт сөючеләрнең күңелле узышлары кызып дәвам итте.
Укыганда китабыңны дөрес тот.
Балалар, арысалар да, эшләрен тәммамларга өлгерделәр.
Авырганга күрә, Азат экскурсиягә бармады.

“Тапкырлар” өчен:
Быел кыш гадәттәгечә булмады.
Еллардагы бозлар озакламый ышанычсызга әйләнәләр.
Наилә әйберләр алыр өчен шәһәргә китте.

Йомгаклау:
-Безнең туган телебез гаять бай һәм матур.
Юкка гына мәшһүр галимебез, мәгърифәтче К.Насыйри: “Туган телнең серләрен өйрәнү-бөек эш ул”,-димәгәндер.
-Хәзер тел турында нинди мәкаль-әйтемнәр таптыгыз икән, шулар белән танышып үтик,-ди укытучы.
Командалар үзләре белгән мәкальләрне китерәләр.
“Зирәкләр”неке:
Телләр белгән-илләр белгән. Тел-күңел кйзгесе. Теле барның юлы бар. Тел байлыгы халыкта. Тел-белемнең ачкычы, акылның баскычы. Инсафлының теле саф һ.б.ш.

Рус телендә гомуми белем бирү оешмаларының рус төркемнәрендәге IX сыйныф укучыларына  ТАТАР ТЕЛЕННӘН бердәм республика тесты

Эшне башкару өчен күрсәтмә

Татар теленнән тест эше 38 биремне үз эченә алган 4 бүлектән тора.

1нче бүлек 8 биремнән тора (1нче – 8 нче биремнәр). Алар укучыларның тыңлап аңлау күнекмәләрен тикшерүгә юнәлтелгән. Тәкъдим ителә торган башкару вакыты  — 30 минут.

2 нче бүлек  9 биремнән тора: 9 нчы – 16 нчы биремнәр укыганның эчтәлеген аңлау, 17 нче бирем диалогик сөйләм төзүне бәяләү максатыннан бирелә.Тәкъдим ителә торган башкару вакыты  — 30 минут.

3 нче бүлек 15 биремнән тора (18 нче – 32 нче биремнәр). Алар укучыларның лексик-грамматик күнекмәләрен тикшерүгә юнәлтелгән. Башкару вакыты  — 30 минут.

4 нче бүлек 2 өлештән тора. 33 нче- 37 нче биремнәр сөйләм бурычына туры килгән репликалар язуны күздә тота. Тәкъдим ителә торган башкару вакыты  — 20  минут. 38 нче бирем укучыларның язма монологик сөйләмен тикшерүдән гыйбарәт. Башкару вакыты  — 40 минут.

УҢЫШЛАР ТЕЛИБЕЗ!

Единое республиканское тестирование

по ТАТАРСКОМУ ЯЗЫКУ для обучающихся, изучающих татарский язык

в русских группах общеобразовательных организаций

с русским языком обучения

Тестовая   работа по татарскому языку состоит из четырёх разделов, включающих 4 раздела.

Раздел 1 (задания по аудированию) включает 8 заданий на понимание  аутентичных тестов (задания 1-8). Рекомендуемое время на выполнение данного раздела – 30 минут.

Раздел 2 включает в себя 9  заданий. 8 заданий ( задания 9-16)  на понимание содержания прочитанного текста и 1 задание ( задание 17) на умение составлять диалогическую речь. Рекомендуемое время на выполнение данного раздела – 30 минут.

Раздел 3 (задания по лексике и грамматике) состоит из 15 заданий ( задания 18-32). Рекомендуемое время на выполнение– 30 минут.

Раздел 4 (задания по письму) состоит из двух частей. В заданиях 33-37 необходимо написать реплики в соответствии с заданной речевой ситуацией. Рекомендуемое время на выполнение – 20 минут. В задании 38 предлагается написать личное письмо. Рекомендуемое время на выполнение – 40 минут.

ЖЕЛАЕМ УСПЕХОВ!

1 нче вариант

1 нче бүлек 

    Ответом к заданиям 1 и 2 является последовательность цифр, запишите её в бланке ответов № 1 справа от номера соответствующего задания, начиная с первой клеточки. При переносе ответа на бланк следует указать только эту последовательность, без запятых, пробелов и прочих символов. Каждый символ пишите в отдельной клеточке в соответствии с приведёнными образцами.

  Место действия:

1. Паркта.       2 Урманда .      3.   Урамда.        4.  Өйдә.          5. Мәктәптә.

Диалог	А	Ә	Б	В
Место действия

Утверждения:

1. Сөйләүче композиторның татар музыкасын өйрәнүе турында әйтә.
2. Сөйләүче Александр Ключаревның гаиләсе турында әйтә.
3. Сөйләүче танылган язучылар турында әйтә
4. Сөйләүче Сашаның зыялы гаиләдә үсүе турында әйтә.
5. Сөйләүче композитор язган әсәрләр турында әйтә.
6. Сөйләүче Александр Ключаревның музыкаль белеме турында әйтә.

Говорящий	А	Ә	Б	В	Г
Утверждение

   Вы услышите разговор двух друзей. В заданиях 3-8 обведите цифру 1, 2 или 3, соответствующую выбранному Вами варианту ответа. Вы услышите запись дважды.

1. Казан университеты … ачыла.

1. XIX гасырның ахырында
2. XIX гасырның башында
3. XX гасырда

1. Университетта башта … факультет була.

1. дүрт
2. биш
3. ун

1. Майкл университетта эшләгән бик күп … белә.

1. эшмәкәрләрне
2. галимнәрне
3. композиторларны

1. Айзинә … факультетында укый

1. география һәм геоэкология
2. журналистика һәмсоциология
3. татар филологиясе һәм тарихы

1. Майкл  … язучыларыннан Кол Гали, Утыз-Имәни, Каюм Насыйри, Гаяз Исхакый һәм Габдулла Тукайны белә.

1. татар
2. рус
3. инглиз

1. Университетның бер филиалы … шәһәрендә урнашкан.

1. Зәй
2. Бөгелмә
3. Яр Чаллы

1 нче вариант. Мәктәп тормышы

2 нче бүлек

Прочитайте текст. Определите, какие из приведенных утверждений 9-16 соответствуют содержанию текста (1 — текстка туры килә), какие не соответсвуют (2 – текстка туры килми).

         Җәйге каникуллар сизелми дә узып китте. Иртәгә  1нче сентябрь. Бер караганда рәхәт тә, бер караганда моңсу да бу көн. Моңсу — чөнки каникуллар төгәлләнде, рәхәт —  чөнки яңадан белем йортына киләбез, дуслар белән очрашабыз, укытучыларны күрәбез. Менә шундый кичерешләр белән Федя Наилләргә юнәлде. Наил яңа уку елына мин әзер дип шалтыратты. Нәрсәләр алды икән? Аларга Юра да киләм дигән иде. Бәлки килгәндер инде.

      Наил Федяны подъезд төбендә үк каршы алды.

•  Сәлам, дустым!
• Сәлам, Федя! Хәлләрең ничек?
• Рәхмәт, яхшы. Иртәгә мәктәпкә барабыз. Безнең тантаналы линейка икенче

сменада була. Ә сезнеке кайчан?

• Безнеке беренче сменада. Әйдә мәктәпкә барып кайтыйк. Дәресләр расписаниесен

дә карарбыз.

•  Мин әлегә иртәгә мәктәпкә барырга әзер түгел. Бәлки кибеткә бергә барырбыз.

Син миңа рюкзак сайларга булышырсың. Әниләр эштән соң кайта. Уку-язу әсбаплары сатыла  торган торган кибеткә дә керербез, ярыймы?

• Әлбәттә. Әле сыйныфташларны да очратырбыз.
• Бик күңелле булыр иде!

9. Җәйге каникуллар тәмамланды.

      1) текстка туры килә                              2) текстка туры килми

10. Наил яңа уку елына яхшы әзерләнде.

          1) текстка туры килә                            2) текстка туры килми

11. Юра Наилләргә китте.

           1) текстка туры килә                           2) текстка туры килми

12.  Федя  да мәктәпкә барырга әзер.

         1) текстка туры килә                             2) текстка туры килми.

13.  Малайлар мәктәптә дәресләр расписаниесен карарга теләделәр.

          1) текстка туры килә                                  2) текстка туры килми

14.  Наилгә уку-язу әсбаплары кирәк.

                1) текстка туры килә                             2) текстка туры килми

15.  Малайлар кибетләргә барырга уйлыйлар .

             1) текстка туры килә                                2) текстка туры килми

16.  Малайлар юлда сыйныфташларын очраттылар.

          1) текстка туры килә                                  2) текстка туры килми

     17. Прочитайте реплики. Из данных реплик составьте диалог. Прономеруйте реплики  согласно логической последовательности диалога, используя цифры 1-7. Получившуюся последовательность цифр запишите в бланк ответов № 1 справа от номера соответствующего задания, начиная с первой клеточки. При переносе ответа на бланк следует указать только эту последовательность, без запятых, пробелов и прочих символов. Каждый символ пишите в отдельной клеточке в соответствии с приведенными образцами.

а	Син китапханәгә йөрисеңме?
ә	Әйе, мин шулай уйлыйм.
б	Юк, мин интернет аша гына мәгълүмат туплыйм.
в	Ә бу сүзләрне кем әйткән?
г	Димәк, син “Интернет булгач, китап укымасаң да була” дигән фикер белән килешәсең?
д	Күренекле галим Ризаэддин Фәхреддин.
е	Ә мин алай уйламыйм. Китап ул аз хаклы, күп файдалы нәрсә.

Репликалар	а	ә	б	в	г	д	е
Репликалар тәртибе номеры

3 нче бүлек

        Ответы на задания 18 — 32 запишите в бланке ответов № 1 справа от номера соответствующего задания, начиная с первой клеточки. Каждый символ пишите в отдельной клеточке в соответствии с приведёнными образцами.

     Прочитайте предложения. Преобразуйте слова, написанные заглавными буквами в конце строк, обозначенных номерами 18-25 так, чтобы они грамматически и лексически соответсвовали содержанию текста. Заполните пропуски полученными словами. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 18-25.

18.	Яңа уку елы төрле ______ төрлечә башлана.	ИЛЛӘР
19.	Китап —  миңа якын дус, чөнки мин _____ күп сорауларга җавап табам.	КИТАПЛАР
20.	Китап миңа якын дус,чөнки ул _______ яшәргә өйрәтә.	МИН
21.	Яхшы уку өчен кирәкле _______ кечкенәдән тәрбияләргә кирәк.	СЫЙФАТЛАР
22.	Алсу контроль эштән бишле алды, чөнки ул _______ язды.	ХАТА
23.	Мин  Габдулла Тукай_______ яттан  беләм.	ШИГЫРЬЛӘР
24.	________ сентябрьдә тантаналы линейкада Татарстанның Дәүләт гимны яңгырады.	БЕР
25.	Татарстан Дәүләт гимнын ____________ татар композиторы Рөстәм Яхин язган.	ТАНЫЛЫРГА

Прочитайте текст. Преобразуйте глаголы, написанные заглавными буквами в конце строк согласно указанным формам в левой части таблицы, и заполните пропуски полученными формами глаголов. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 26-32.
26.	Инглиз теленнән бишле _______  (исем фигыль) Олег өчен зур шатлык булды.	АЛЫРГА
27.	Көн саен дәрес ______ (хәл фигыль), Олег инглиз телен яхшы белә.	ӘЗЕРЛӘРГӘ
28.	Ул инглиз теленнән олимпиадада ________(хәл фигыль), беренче урын алды.	КАТНАШЫРГА
29.	Олимпиадага _______ (үткән заман сыйфат фигыль) укучылар арасында Олегның дусты Айдар да бар иде.	КИЛЕРГӘ
30.	Олег та, Айдар да киләчәктә тәрҗемәче _________ (инфинитив)  телиләр.	БУЛ
31.	Тантаналы линейкада мәктәп директоры малайларга җиңүче дипломы ____________ (билгеле үткән заман хикәя фигыль).	ТАПШЫРЫРГА
32.	Олег, шатланып, дустына: “Дипломны әниләргә _______ (теләк фигыль)”,- диде.	КҮРСӘТЕРГӘ

4 нче бүлек

      Для ответа на задания 33-38 используйте бланк ответов № 2. При выполнении заданий 33 — 38 обратите внимание на то, что ваши ответы будут оцениваться только по записям, сделанным на бланке № 2. Записи в черновиках  при проверке экспертом не учитываются.

     В заданиях 33-37 необходимо написать реплики в соответсвии с заданной речевой  задачей.

33. Сообщи Никите о том, что в понедельник на втором уроке будет контрольная работа.

34. Узнай у Оли, куда он поступит после окончания 9 класса.

35. Пригласи Марину к себе и предложи вместе готовить уроки.

36. Скажи о том, что, если хорошо подготовишься, то сможешь сдать экзамены.

37. Сообщи маме, что ты математику знаешь хорошо, а английский язык знаешь плохо.

38. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Сорауларга җавап биреп,   дустыгызга хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.

2 нче вариант

Туган җирем – Татарстан

2 нче бүлек

   Прочитайте текст. Определите, какие из приведенных утверждений 9-16 соответствуют содержанию текста (1 — текстка туры килә), какие не соответсвуют (2 – текстка туры килми).

     Нәрсә ул Туган ил? Ул — синең туган, яшәгән йортың, урамың, шәһәрең, авылың. Ул — синең әтиең, әниең, апаң, энең, сеңелең, әбиең, бабаң. Безнең барыбыз өчен дә кадерле туган илебез — Татарстан Республикасы. Татарстан Республикасы Россия Федерациясе составына керә. Татарстан Республикасы – экономик яктан һәм кеше саны буенча Россиянең иң зур республикаларының берсе.

       Ул калын урманнарга, мул сулы елгаларга, биек тауларга бай. Безнең якларның һавасы да уртача. Кышлары бик салкын, җәйләре бик эссе түгел.

Татарстан – күпмилләтле республика. Республикабызда 115 милләт вәкиле яши. 1992 нче елның 8 нче июлендә кабул ителгән “Татарстан Республикасы халыклары телләре” турындагы Закон нигезендә Татарстан Республикасында татар һәм рус телләре тигез хокуклы дәүләт телләре булып расланды.

       Республикабызның үз дәүләт символлары бар: Дәүләт флагы, Дәүләт гербы, Дәүләт гимны. Флагның авторы – Тавил Хаҗиәхмәтов. Татарстанның флагындагы ак төс – сафлык тынычлык билгесе, яшел төс – яшәү, яшьлек билгесе, кызыл төс – кояш, яшәү танатанасы.Дәүләт гимнының сүзләрен Рамазан Байтимеров, музыкасын Рөстәм Яхин иҗат иткән. Дәүләт гербының авторы – Риф Фәхретдинов. Гербта ак барс сурәтләнгән.

       Татарстан – экономик яктан зур үсешкә ирешкән республика. Монда машина, химия промышленносте, җиңел промышленность, азык-төлек промышленносте нык үскән. “Казан вертолёт заводы”, “С. П. Горбунов исемендәге Казан авиация җитештерү берләшмәсе”, “Казан Оргсинтез”, “Тасма”, “Спартак”, “Нәфис”, “Мелита” акционерлык җәмгыятьләренең продукцияләре төрле илләргә чыгарыла.

    Татарстанны “кара алтын” республикасы дип атыйлар. Татарстанның иң зур байлыгы – нефть. Татарстанда чыгарылган нефтьнең күп өлеше Россиянең башка төбәкләренә һәм чит илләргә җибәрелә.

   9.    Безнең туган җиребез – Татарстан Республикасы.

                        1) текстка туры килә                             2) текстка туры килми

  10.   Татарстанда 100 гә якын милләт вәкиле яши.              

                    1)  текстка туры килә                                 2) текстка туры килми

 11.   Рус, татар һәм инглиз телләре – республикабызның дәүләт телләре.  

                       1) текстка туры килә                             2) текстка туры килми

12.   Флагтагы яшел төс — яшәү, яшьлек билгесе.

                      1)  текстка туры килә                                 2) текстка туры килми

13.  Татарстанда биек таулар юк.

                   1)  текстка туры килә                                 2) текстка туры килми

14.  Татарстанның экономикасы зур үсешкә ирешкән.

                   1)  текстка туры килә                                 2) текстка туры килми

15. “ Мелита” акционерлык җәмгыяте  үз продукцияләрен  чит илләргә чыгармый.

                1)  текстка туры килә                                 2) текстка туры килми

16.   Һәр кешегә үзенең туган җире кадерле.

           1)  текстка туры килә                                 2) текстка туры килми

17.    Прочитайте реплики. Из данных реплик составьте диалог. Номера реплик запишите согласно логической последовательности диалога, используя цифры  1 — 7.     Получившуюся последовательность цифр запишите в бланк ответов № 1 справа от номера соответствующего задания, начиная с первой клеточки. При переносе ответа на бланк следует указать только эту последовательность, без запятых, пробелов и прочих символов. Каждый символ пишите в отдельной клеточке в соответствии с приведенными образцами.

а	Без дә бу атнада композитор Нәҗип Җиһанов музеена барачакбыз.
ә	Синең Муса Җәлил музей-квартирасында булганың бармы?
б	Син Татарстанның нинди зур музейларын  беләсең?
в	Габдулла Тукай, Максим Горький, Шәриф Камал, Муса Җәлил, Бакый Урманче, Нәҗип Җиһанов, Каюм Насыйри музейлары бар.
г	Иң зур музейлардан Татарстанның Милли музее, Сынлы сәнгать музее турында яхшы беләм.
д	Кышкы каникулда без сыйныфыбыз белән Муса Җәлил музей-квартирасында булдык. Бу музей Казанның Максим Горький урамында урнашкан.
е	Ә күренекле шәхесләрнең музейлары бармы?

Репликалар	а	ә	б	в	г	д	е
Репликалар тәртибе номеры

     По окончании выполнения заданий 9 -17  не  забудьте  перенести свои ответы в  бланк  ответов  № 1.

3 нче бүлек

     Прочитайте текст. Преобразуйте слова, написанные заглавными буквами в конце строк, обозначенных номерами 18-25 так, чтобы они грамматически и лексически соответсвовали содержанию текста. Заполните пропуски полученными словами. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 18-25.

18.	Татарстанның __________ искиткеч матур.	ТАБИГАТЬ
19.	Биек таулар, калын _____, мул сулы елгалар бик күп анда.	УРМАН
20.	Габдулла Тукай _____ табигате турында болай язган: “Анда бик салкын вә бик эссе түгел, урта һава”.	УЛ
21.	Татарстан территориясе аша дүрт зур елга, _______артык вак елга ага.	ЙӨЗ
22.	Чулман елгасының озынлыгы  445 км, ә Идел Чулманнан ______.	ОЗЫН
23.	Татарстан _______ нефтькә бай.	ҖИРЛӘР
24.	Түбән Камада нефть эшкәртү _______ эшли.	ПРЕДПРИЯТИЕ
25.	Алабугада “Форд Соллерс” заводы _______ җиңел машиналар чыгара.	ЗАМАН

   Прочитайте текст. Преобразуйте глаголы, написанные заглавными буквами в конце строк согласно указанным формам в левой части таблицы, и заполните пропуски полученными формами глаголов. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 26-32.

26.	Без сыйныфташларыбыз белән Казанга экскурсиягә _____ (инфинитив) уйладык.	БАР
27.	Иртән сәгать 8 дә Казанга _____ (х.з. сыйфат фигыль) автобуска утырдык.	КИТӘРГӘ
28.	3 сәгать _______ (хәл фигыль), без Казанга барып җиттек.	ҮТӘРГӘ
29.	“Әйдәгез, башта Казан Кремлен _______ (теләк фигыль)”, — диде укытучы апабыз.	КАРАРГА
30.	Миңа әни: “Казан Кремленда ______ (шарт фигыль), фотографиягә төшәргә онытма”,  – диде.	БУЛЫРГА
31.	Көне буе Казанның истәлекле урыннарын карадык, безгә Сөембикә манарасы, Кол Шәриф мәчете бик ________ (үткән заман хикәя фигыль)	ОШАРГА
32.	Башкалабыз Казанга  ______ (исем фигыль) безнең күңелләрдә бик озак сакланыр.	БАРЫРГА

4 нче бүлек

      Для ответа на задания 33-38 используйте бланк ответов № 2. При выполнении заданий 33 — 38 обратите внимание на то, что ваши ответы будут оцениваться только по записям, сделанным на бланке № 2. Записи в черновиках  при проверке экспертом не учитываются.

    В заданиях 33-37 необходимо написать реплики в соответсвии с заданной речевой  задачей.

33.   Предложи Азату  пойти на экскурсию в Кремль.

34.  Попроси Альбину помочь тебе найти в Интернете материал о природе Татарстана.

35.  Спроси у экскурсовода, какие памятные места есть в Казани.

36.  Сообщи Андрею, что Александр Ключарев – известный татарский композитор.

37.  Скажи  бабушке, что ты изучаешь в школе татарский язык, так как в Татарстане русский и татарский языки – государственные языки.

38.     Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Сорауларга җавап биреп,   дустыгызга хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.

3 нче вариант.

Минем дусларым, яшьтәшләрем

2 нче бүлек

   Прочитайте текст. Определите, какие из приведенных утверждений 9-16 соответствуют содержанию текста (1 — текстка туры килә), какие не соответсвуют (2 – текстка туры килми).

        Кызык… Ни өчен берәүләрне яраталар, ә берәүләрне юк? Кайбер  малайлар, кызлар белән күпләр дус була ала, ә кайберәүләр белән озак дуслашып булмый.

     Мәктәптәге дус кызларым малайларның әдәпсез, тупас кыланышларына рәнҗиләр. Ә үзләре оялчан, кызара белә торган яисә артык ябык, я артык таза егетләрдән көләләр.

       Кайбер малайларыбыз әдәпле булырга оялалар. Әдәпле булу модада түгел, дип уйлыйлар.

        Минем фикеремчә, әдәпле кешеләр түгел, ә тупас, тәрбиясез кешеләр оялырга тиеш.

        Ә кайбер кызлар һәм малайлар белән, киресенчә, модалы киенмәсәләр дә, аралашу рәхәт. Чөнки алар сине тыңлый беләләр, синнән көлмиләр, кимчелекләреңне гафу итә беләләр. Бәлки, мин искечә фикер  йөртәмдер…

9.  Әдәпсез кешеләр белән дуслашып булмый.

             1) текстка туры килә                                          2) текстка туры  килми  

10.  Оялчан, кызара белә торган егетләрне барлык кызлар да ярата.

           1) текстка туры килә                                            2) текстка туры  килми  

11. Тупас, тәрбиясез булу кешеләрне бизәми.

           1) текстка туры килә                                             2) текстка туры  килми  

12.  Бүгенге көндә әдәпле булу модада түгел.

        1) текстка туры килә                                            2) текстка туры  килми  

13. Кайбер кызлар тәрбиясез малайларга үпкәлиләр, ә үзләре тәрбияле малайлар белән дуслашырга яратмыйлар.

        1) текстка туры килә                                              2) текстка туры  килми  

14. Малайлар кимчелекләрне гафу итә белә торган кызлар белән тизрәк дуслашалар.

        1) текстка туры килә                                             2) текстка туры  килми  

15. Сине тыңлый белгән кешеләр белән аралашу рәхәт.

       1) текстка туры килә                                               2) текстка туры  килми  

16. Дус булу өчен модалы киенү төп шарт түгел.

         1) текстка туры килә                                           2) текстка туры  килми  

17. Прочитайте реплики. Из данных реплик составьте диалог. Прономеруйте реплики  согласно логической последовательности диалога, используя цифры 1-7. Получившуюся последовательность цифр запишите в бланк ответов № 1 справа от номера соответствующего задания, начиная с первой клеточки. При переносе ответа на бланк следует указать только эту последовательность, без запятых, пробелов и прочих символов. Каждый символ пишите в отдельной клеточке в соответствии с приведенными образцами.

а	—   Сез бергә ниләр эшлисез?
ә	Без барыбыз да дус.
б	Алена, сезнең сыйныфта кызлар, малайлар дусмы?
в	Ә менә бездә алай түгел, малайларыбыз кызлар белән дус түгел.
г	Күрәсең, без гаепне күбрәк малайлардан эзлибез, ә үзебездән артык канәгать.
д	Ә сәбәп нәрсәдә соң?
е	Без дәрес әзерләгәндә бер-беребезгә булышабыз, бәйрәмнәрне, туган көннәрне бергә үткәрәбез. 23 нче февральдә  без малайларга бүләкләр әзерлибез, 8 нче Мартта алар безне котлыйлар.

Репликалар	а	ә	б	в	г	д	е
Репликалар тәртибе номеры

     По окончании выполнения заданий 9 -17  не  забудьте  перенести свои ответы в  бланк  ответов  № 1.

3 нче бүлек

     Прочитайте предложения. Преобразуйте слова, написанные заглавными буквами в конце строк, обозначенных номерами 18-25 так, чтобы они грамматически и лексически соответсвовали содержанию предложении. Заполните пропуски полученными словами. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 18-25.

18.	Миңа __________бик күп сыйфатлары ошый.	АЙДАР
19.	Дустым Айдар тыныч, сабыр ____________ .	ХОЛЫК
20.	Айдар _________  да, русча да яхшы белә.	ТАТАР
21.	Һәр кеше үз _________ анализларга, хаталарын төзәтергә тиеш.	ТӘРТИП
22.	Үзеңне иркен тотып ___________ бик мөһим.	СӨЙЛӘШЕРГӘ
23.	Дустым, сине бүген ____________  сәгать алтыда туган көнгә чакырам.	КИЧ
24.	Бәйрәм белән котлап, дустым _________  чәчәкләр бүләк итте.	МИН
25.	Дуслар булган җирдә һәрвакыт ___________ .	КҮҢЕЛ

      Прочитайте текст. Преобразуйте глаголы, написанные заглавными буквами в конце строк согласно указанным формам в левой части таблицы, и заполните пропуски полученными формами глаголов. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 26-32.

26.	Мин  Олег белән походта  ________ (үткән заман хикәя фигыль).	ТАНЫШЫРГА
27.	Соңрак без аның белән ________   (хәл фигыль) киттек.	ДУСЛАШЫРГА
28.	Безнең _______  (сыйфат фигыль) шөгыльләребез күп.	ЯРАТЫРГА
29.	Без бер-беребезгә дәресләр _______  (инфинитив) дә  булышабыз.	ӘЗЕРЛӘ
30.	Темалар авыр _________ (шарт фигыль), бер-беребездән сорыйбыз.	БУЛЫРГА
31.	Яхшы дустың ______ (исем фигыль) – зур бәхет.	БУЛЫРГА
32.	Әнием дә миңа: “Дуслыкның кадерен _______ (боерык фигыль) “, — ди.	БЕЛЕРГӘ

4 нче бүлек

      Для ответа на задания 33-38 используйте бланк ответов № 2. При выполнении заданий 33 — 38 обратите внимание на то, что ваши ответы будут оцениваться только по записям, сделанным на бланке № 2. Записи в черновиках  при проверке экспертом не учитываются.

В заданиях 33-37 необходимо написать реплики в соответсвии с заданной речевой  задачей.

33. Пригласи  Алёшу вместе  сходить на дискотеку.

34. Скажи Самату, что ты хочешь вместе с ним идти на праздник.

35. Узнайте у друга, идёт ли он сегодня играть в хоккей.

36. Сообщи маме, что сегодня Андрей придет к вам и вы вместе будете готовить проект по географии.

37. Предложите другу встретиться возле школы.

38. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Сорауларга җавап биреп,   дустыгызга хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.

4 нче вариант

Без бергә ял итәбез

2 нче бүлек

Прочитайте текст. Определите, какие из приведенных утверждений 9-16 соответствуют содержанию текста (1 — текстка туры килә), какие не соответсвуют (2 – текстка туры килми).

Буш вакыт… Ул нинди вакыт? Аны ничек файдаланырга? Бу сорауларга төрлечә җавап бирәләр. Берәүләр: “Буш вакыт ул минем өчен. Мин үзем теләгәнчә яшим. Я урамда йөрим, я тик ятам”, — дип мактаналар. Бу дөрес фикер түгел. Икенчеләр: “Минем буш вакытым булса, бертуктаусыз төрле фильмнар карар идем”, — диләр. Бу да дөрес түгел. Өченчеләр: “Буш вакыт ул – дәрестән тыш вакыт, өйдә булышканнан соң калган вакыт. Ул – ирекле вакыт, теләсәң ни эшләргә була”, — диләр. Буш вакытта төрле китаплар укысаң, театр, концертларга йөрсәң, бик яхшы була.

Яшьләр арасында соңгы елларда почта аша открытка алышу – посткроссинг популярлашып киткән. Посткроссингны, беренче чиратта, аралашу чарасы дип саныйлар. Дөньяның төрле илләреннән әллә нинди һөнәр ияләре белән открыткалар аша сәлам алышасың, хәтта дуслашып та китәсең.  “Урамда эшсез йөргәнче, компьютер каршында теләсә кайсы сайтларда утырганчы, улыбызның бу шөгыльгә кереп китүен файдалырак дип санадык. Хәзер бөтен гаиләбез белән открытка көтәбез”, — дип яза бер әни.

Шунысы ачык: буш вакытны файдалы яки файдасыз үткәрергә була. Буш вакытны файдалы үткәрсәң, үзеңә яхшы була.

9.  Буш вакыт – барлык эшләр беткәннән соң калган вакыт.

         1) текстка туры килә;                           2) текстка туры килми.

10.    Бу вакытта үзең теләгәнчә яшәү, урамда йөрү, тик яту – дөрес фикер.

        1) текстка туры килә;                       2) текстка туры килми.

11.  Буш вакытны файдалы үткәрергә кирәк.

         1) текстка туры килә;                        2) текстка туры килми.

12. Буш вакытта театр- концертларга  йөрмичә, китап укырга кирәк.

        1) текстка туры килә;                   2) текстка туры килми.

13. Мин буш вакытта шахмат уйнарга яратам.

         1) текстка туры килә;                    2) текстка туры килми.

14.   Посткроссинг – интернет аша хатлар алышу.

          1) текстка туры килә;                       2) текстка туры килми.

15.  Посткроссинг аша төрле илләрдән дуслар табарга була.

         1) текстка туры килә;                     2) текстка туры килми.

16. Посткроссинг белән шөгыльләнү белемне үстерә.

       1) текстка туры килә;                      2) текстка туры килми.

17. Прочитайте реплики. Из данных реплик составьте диалог. Номера реплик запишите согласно логической последовательности диалога, используя цифры 1-7. Получившуюся последовательность цифр запишите в бланк ответов № 1 справа от номера соответствующего задания, начиная с первой клеточки. При переносе ответа на бланк следует указать только эту последовательность, без запятых, пробелов и прочих символов. Каждый символ пишите в отдельной клеточке в соответствии с приведенными образцами.

а	Ике ел инде фотостудиягә йөрим. Фотога төшерү серләренә шунда өйрәтәләр. Бик кызыклы шөгыль.
ә	Бу шөгылең турында белми идем әле. Күптән шөгыльләнәсеңме?
б	Кристина, ял көненә синең нинди планнар бар?
в	Вакытыңны фотографияләргә генә багышладыңмы, әллә башка шөгылең бармы?
г	Һава торышы яхшы булса, шәһәр паркына чыгарга уйлыйм. Мин табигатьтә еш булам, табигатьне фотога төшерергә яратам.
д	Шулаймы? Мин дә детектив әсәрләр укырга яратам.
е	Мин күптән түгел детектив әсәрләр укый башладым. Ике китап укыдым инде.

Репликалар	А	Ә	Б	В	Г	Д	Е
Репликалар тәртибе номеры

  По окончании выполнения заданий 9-17  не  забудьте  перенести свои ответы в  бланк  ответов  № 1.

3 нче бүлек

     Прочитайте предложения. Преобразуйте слова, написанные заглавными буквами в конце строк, обозначенных номерами 18-25 так, чтобы они грамматически соответсвовали содержанию предложений. Заполните пропуски полученными словами. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 18-25.

18.	Минем буш вакытым күп түгел, шуңа күрә мин __________ файдалы үткәрергә тырышам.	УЛ
19.	Буш вакытым булса, мин ____________  барам.	КИТАПХАНӘ
20.	Мин маҗаралы китаплар __________ бик яратам.	УКЫ
21.	Бүген __________ белән театрга барабыз.	ДУС
22.	Һәркемнең _____________ җырчылары була.	ЯРАТЫРГА
23.	Минем яраткан ______________ —  төрле чәчәкләр үстерү.	ШӨГЫЛЬ
24.	Без барасы концертта Казаннан килгән “Айфара” _______ чыгыш ясаячак.	ТӨРКЕМ
25.	Мин дусларга барганда, _____________ рөхсәт сорыйм	ӘТИ-ӘНИ

Прочитайте предложения. Преобразуйте глаголы, написанные заглавными буквами в конце строк согласно указанным формам в левой части таблицы, и заполните пропуски полученными формами глаголов. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 26-32.

26.	Яраткан эшне ______________(исем фигыль) рәхәт.	ЭШЛӘРГӘ
27.	Мин _____________(үткән заман сыйфат фигыль) хат аңа барып җитмәгән.	ЯЗАРГА
28.	Тамаша бик күңелле булды, без _____________(хәл фигыль) күңел ачтык.	РӘХӘТЛӘНЕРГӘ
29.	Әгәр минем буш вакытым ____________( шарт фигыль), интернеттан кызыклы материал эзлим.	БУЛЫРГА
30.	Без, бәлки, җәй көне Кара диңгез буена ___________ (киләчәк заман хикәя фигыль).	БАРЫРГА
31.	Якшәмбе көнне әтием белән футбол ___________(инфинитив) барачакбыз.	КАРА
32.	Әйдәгез, бүген Г. Камал исемендәге театрга ________(теләк фигыль).	БАРЫРГА

4 нче бүлек

         Для ответа на задания 33-38 используйте бланк ответов № 2. При выполнении заданий 33 — 38 обратите внимание на то, что ваши ответы будут оцениваться только по записям, сделанным на бланке № 2. Записи в черновиках  при проверке экспертом не учитываются.

В заданиях 33-37 необходимо написать реплики в соответсвии с заданной речевой  задачей.

33.  Предложи другу вместе проводить свободное время.

34.Узнай у Саши, есть ли у него свободное время.

35. Посоветуй друзьям в свободное время заниматься спортом.

36. Предложи родителям в субботу сходить на концерт татарской эстрады.

37. Уточни у брата, какие книги он любит читать.

38. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Сорауларга җавап биреп,   дустыгызга хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.

5 нче вариант

Табигать һәм без

2 нче бүлек

Кем генә урманны яратмый икән! Шагыйрьләр дә, язучылар да аны яратып тасвирлыйлар. Габдулла Тукайның да Кырлай урманнары турында язганнары барыбызның хәтерендә саклана. Без дә урманны бик яратабыз.

Ә урманның файдасы күпме! Ул һаваны сафландыра, аны тузаннан чистарта. Бер гектар җирдә үсә торган чыршы агачы бер ел эчендә 32 тонна тузанны үзенә ала. Шуның чаклы ук имән 56 тонна тузанны бетерә. Шуңа күрә дә урманда тузан булмый. Аның һавасы һәрвакыт чиста була.

Яз һәм җәйләрен урманнарда нинди генә кошлар сайрамый! Дару үләннәренең дә күбесе шунда үсә.

Урманда һәр агач үзенә бер ямь биреп тора. Аларның файдасы да төрле була. Мисалга ямь-яшел бөдрә яфраклы ак каенны алыйк. Аның суы кешеләрне ревматизм авыруыннан дәвалый. Май аенда җыйналган каен яфракларыннан чәй эчү бавыр, бөер һәм эчәкләргә файда китерә. Мунча яратучылар да каенга рәхмәт белдерәләр.

Урман матур да, файдалы да. Аны сакларга кирәк.

9.  Урманны яратучылар күп.

       1) текстка туры килә;                    2) текстка туры килми.

10.  Без урманны файдасы өчен генә яратабыз.

     1) текстка туры килә;                  2) текстка туры килми.

11.  Чыршы, имән агачлары күп булганга, урманда тузан юк.

     1) текстка туры килә;                  2) текстка туры килми.

12.  Яз айларында  урманда кошлар сайрамый.

    1) текстка туры килә;                2) текстка туры килми.

13.  Быел без урманда дару үләннәрен күп җыйдык.

    1) текстка туры килә;                2) текстка туры килми.

14.  Каен суы кешеләрне ревматизмнан дәвалый.

     1) текстка туры килә;                2) текстка туры килми.

15.  Бигрәк тә июнь аенда җыйган яфраклары бавыр, бөерләргә бик файдалы.

     1) текстка туры килә;                2) текстка туры килми.

16. Урман матур да, файдалы да.

      1) текстка туры килә;                2) текстка туры килми.

17.  Прочитайте реплики. Из данных реплик составьте диалог. Прономеруйте реплики  согласно логической последовательности диалога, используя цифры 1-7. Получившуюся последовательность цифр запишите в бланк ответов № 1 справа от номера соответствующего задания, начиная с первой клеточки. При переносе ответа на бланк следует указать только эту последовательность, без запятых, пробелов и прочих символов. Каждый символ пишите в отдельной клеточке в соответствии с приведенными образцами.

а	Ә кая барасыз?
ә	Без иртәгә гаилә белән табигатькә чыгабыз.
б	Ә без кичә урманга бардык. Бик борчылып кайттык.
в	Чулман буена ял итәргә барабыз. Без анда еш булабыз.
г	Ни өчен?
д	Урман бик матур, ләкин теләсә кайда шешә ватыклары, сынган гачлар…
е	Кызганыч, кайбер кешеләр табигатьне пычрату кешелек өчен бик зарарлы икәнен аңламыйлар шул.

Репликалар	А	Ә	Б	В	Г	Д	Е
Репликалар тәртибе номеры

       По окончании выполнения заданий 9 -17  не  забудьте  перенести свои ответы в  бланк  ответов  № 1.

3 нче бүлек

     Прочитайте предложения. Преобразуйте слова, написанные заглавными буквами в конце строк, обозначенных номерами 18-25 так, чтобы они грамматически соответсвовали содержанию текста. Заполните пропуски полученными словами. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 18-25.

18.	Әхмәт бүген урамда озак йөрде һәм шәһәр ___________ керде.	БАКЧА
19.	Ул бакчадагы яшел эскәмиягә ______________ утырды.	КИЛЕРГӘ
20.	Эскәмия янында бик матур ___________ үсәләр иде.	ЧӘЧӘК
21.	Тирә-якта кеше юклыгын күргәч, Әхмәт түтәлдән дүрт чәчәк _________ алды.	ӨЗӘРГӘ
22.	Чәчәкләрне ул өенә алып ____________ .	КАЙТЫРГА
23.	Нинди матур чәчәкләр! Каян __________ син бу чәчәкләрне? – дип сорады әнисе.	АЛЫРГА
24.	Шәһәр бакчасындагы ____________өздем. Алар сиңа, әнием, — диде Әхмәт.	ТҮТӘЛ
25.	Улым, бу _________ бүләк түгел, бу миңа хәсрәт. Яхшы бала әнисенә хәсрәт китерми, — диде әнисе.	МИН

Прочитайте текст. Преобразуйте глаголы, написанные заглавными буквами в конце строк согласно указанным формам в левой части таблицы, и заполните пропуски полученными формами глаголов. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 26-32.

26.	Кеше үзенә кирәкле әйберләрне табигатьтән __________ (хикәя фигыль).	АЛЫРГА
27.	Табигать бай, ләкин аны ______________(инфинитив) кирәк	САКЛА
28.	Табигатьне ____________(исем фигыль) – безнең уртак максатыбыз	САКЛАРГА
29.	Туган як турында материаллар ___________(хәл фигыль), без кичә үткәрдек.	ҖЫЯРГА
30.	Туган як турында күп ____________(шарт фигыль) та, табигать серләрен белмибез икән.	УКЫРГА
31.	Урманда ___________(үткән заман сыйфат фигыль) дару үләннәре безгә никадәр файда бирә!	ҖЫЯРГА
32.	Әйдәгез, барыбыз да табигать дуслары ___________ (теләк фигыль).	БУЛЫРГА

4 нче бүлек

         Для ответа на задания 33-38 используйте бланк ответов № 2. При выполнении заданий 33 — 38 обратите внимание на то, что ваши ответы будут оцениваться только по записям, сделанным на бланке № 2. Записи в черновиках  при проверке экспертом не учитываются.

В заданиях 33-37 необходимо написать реплики в соответсвии с заданной речевой  задачей.

33.  Пригласи друзей отдыхать на природе.

34. Скажите о том, что охрана природы – долг каждого человека.

35. Посоветуй друзьям не оставлять мусор в парке, в лесу.

36. Скажи, какое время года тебе нравится и почему.

37. Уточни у брата, тепло ли сегодня, не ветрено ли.

38. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Сорауларга җавап биреп,   дустыгызга хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.

6 нчы вариант

 Һөнәр

2 нче бүлек

Прочитайте текст. Определите, какие из приведенных утверждений 9-16 соответствует содержанию текста (1 —  текстка туры килә), какие не соответсвуют (2 – текстка туры килми)

Җир йөзендә нинди генә һөнәр ияләре юк: укытучы, табиб, эшче, сатучы, юрист, бухгалтер һәм башкалар. Хәзер яңа һөнәрләр барлыкка килде: брокер, эшмәкәр, банкир, менеджер … Кайсын сайларга?

        Республиканың яшьләр эшләре, спорт һәм туризм буенча элеккеге министры Марат Бариев болай дигән иде: “Яшьләр бит һөнәр сайламый, ә уку йортын сайлый. Безгә шулкадәр юрист, психолог, экономист кирәк түгел, ә инженерлар, технологлар, төзүчеләр, токарьлар кирәк. Шуңа күрә мәктәпне бетергәндә, укырга кая барасыңны түгел, ә яраткан һөнәрең турында уйларга кирәктер”.

Чынлап та, һөнәр сайлау – бик җаваплы эш, икенче төрле әйткәндә, киләчәгеңне планлаштыру дигән сүз ул. Менә киләчәген планлаштыручылар өчен берничә киңәш-сорау:

• Миңа нинди һөнәр ошый? Мин нәрсә эшләргә яратам?
• Булдыра аламмы?
• Ул һөнәргә ихтыяҗ бармы?

Әгәр шушы өч сорауга төгәл җавап бирә аласың икән, сайлаган һөнәрең сиңа бары тик уңышлар һәм канәгатьләнү хисе генә алып киләчәк.

9. Җир йөзендә һөнәрләр бик күп.

       1) текстка туры килә;                    2) текстка туры килми.

10. Хәзерге министр әйтүенчә, безгә юристлар һәм экономистлар кирәк.

       1) текстка туры килә;                   2) текстка туры килми.

11. Мәктәпне бетергәндә, яраткан һөнәрең турында уйларга кирәк.

       1) текстка туры килә;                 2) текстка туры килми.

12. Мин әле киләчәгемне планлаштырмадым.

      1) текстка туры килә;                 2) текстка туры килми.

13. Мин сайлаган һөнәргә ихтыяҗ бармы?

      1) текстка туры килә;                 2) текстка туры килми.

14. Бу сорауларга төгәл җавап бирә алмыйм.

      1) текстка туры килә;                 2) текстка туры килми.

15. Яшьләр уку йортын түгел, ә иң элек һөнәр сайларга тиеш.

       1) текстка туры килә;                2) текстка туры килми.

16. Өч сорауга төгәл җавап бирсәң, сайлаган юлың, һичшиксез, уңышлы булачак.

         1) текстка туры килә;                    2) текстка туры килми.

17. Прочитайте реплики. Из данных реплик составьте диалог. Прономеруйте реплики  согласно логической последовательности диалога используя цифры 1-7. Получившуюся последовательность цифр запишите в бланк ответов № 1 справа от номера соответствующего задания, начиная с первой клеточки. При переносе ответа на бланк следует указать только эту последовательность, без запятых, пробелов и прочих символов. Каждый символ пишите в отдельной клеточке в соответствии с приведенными образцами.    

а	Табиб булырга телисеңме?
ә	Күп укыйм, курсларга йөрим.
б	Давид, имтиханнарга ничек әзерләнәсең?
в	Әйе. Медицина өлкәсендә эшләү – минем хыялым.
Г	Биология белән химияне. Алар минем киләчәк һөнәрем өчен кирәкле фәннәр
д	Ә кайсы фәннәрне сайладың?
е	Бик җаваплы һөнәр сайлагансың. Уңышлар сиңа!

Репликалар	А	Ә	Б	В	Г	Д	Е
Репликаларның тәртип  номеры

  По окончании выполнения заданий 9 -17  не  забудьте  перенести свои ответы в  бланк  ответов  № 1.

3 нче бүлек

   Прочитайте предложения. Преобразуйте слова, написанные заглавными буквами в конце строк, обозначенных номерами 18-25 так, чтобы они грамматически соответсвовали содержанию текста. Заполните пропуски полученными словами. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 18-25.

18.	Мин җәй көне ________ урнашырга телим.	ЭШ
19.	Минем теләгем – җәйге ______ эшләү.	ЛАГЕРЬ
20.	Сайлаган һөнәре турында укучы ________ да белергә тиеш.	БАРЫСЫ
21.	Син кайсы ____________ керергә телисең?	УКУ ЙОРТЫ
22.	Уку йортлары турында __________ интернет сайтларыннан алырга була.	МӘГЪЛҮМАТ
23.	Ничек уйлыйсың, укытучы булу _______?	ҖИҢЕЛ
24.	Әниемнең сеңлесе математика _________.	УКЫТЫРГА
25.	Һөнәр _________ сорамый, үзе ашата.	АША

   Прочитайте предложения. Преобразуйте глаголы, написанные заглавными буквами в конце строк согласно указанным формам в левой части таблицы, и заполните пропуски полученными формами глаголов. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 26-32.

26.	Миңа күбрәк эшче һөнәрләре  ____________ (хикәя фигыль).	ОШАРГА
27.	Төзүче ____________ (исем фигыль) өчен, кимендә урта профессиональ белем кирәк.	БУЛЫРГА
28.	Дустым педагогика институтына укырга __________(инфинитив) тели.	КЕР
29.	БДИ нәтиҗәләре яхшы ___________ (шарт фигыль), мәктәптә укуны дәвам итәчәкмен.	БУЛЫРГА
30.	Чит илләр белән бәйләнешләр ___________ (боерык фигыль) өчен, яхшы белгечләр кирәк	ҮСӘРГӘ
31.	Казан университетының экономика факультетында заман таләпләренә ____________ (үткән заман сыйфат фигыль) икътисадчылар әзерлиләр.	ҖАВАП БИРЕРГӘ
32.	Һөнәр _____________(хәл фигыль) ныклап уйла: ул синекеме?	САЙЛАРГА

4 нче бүлек

      Для ответа на задания 33-38 используйте бланк ответов № 2. При выполнении заданий 33 — 38 обратите внимание на то, что ваши ответы будут оцениваться только по записям, сделанным на бланке № 2. Записи в черновиках  при проверке экспертом не учитываются.

   В заданиях 33-37 необходимо написать реплики в соответсвии с заданной речевой  задачей.

33   .Сообщи о том, что ты интересуешься математикой.

34.    Поинтересуйся у папы, какие рабочие профессии сегодня востребованы.

35.    Вырази желание стать учителем.

36.   Спроси у Пети, куда собирается после 9 класса.

37.   Пожелай Азату успешно сдать экзамены.

38.     Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Сорауларга җавап биреп,   дустыгызга хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.

1. Поздоровайтесь с другом (подругой) по-татарски.

2. Спросите у знакомого, откуда он.

3. Скажите, что это Алсу, она из Казани.

4. Скажите, что это Алмаз, он из Москвы.

5. Скажите, что эти люди из Пензы.

6. Скажите, что эти туристы из Америки.

7. Извинитесь и спросите у девушек, откуда они.

8. Попрощайтесь с другом (подругой) по-татарски.

9. Попрощайтесь с учителем татарского языка.

10. Пожелайте другу (подруге) доброго пути.

11. Спросите у друга (подруги), есть ли у него (неё) старшая сестра.

12. Как скажете о том, что у вас есть старший брат и ему 25 лет.

13. Как скажете о том, что у вас нет сестры.

14. Пожелайте сестре доброго дня.

15. Пожелайте брату доброго утра.

16. Пожелайте бабушке доброго вечера.

17. Скажите, что это младшая сестра Зульфата.

18. Скажите, что это младший брат Зухры.

19. Пожелайте дедушке доброго пути.

20. Скажите, как Вас зовут, откуда Вы и сколько Вам лет.

21. Спросите у прохожего, который час.

22. Скажите, что сейчас половина второго.

23. Уточните у друга (подруги), сколько минут девятого.

24. Как скажете о том, что Ваш друг очень отзывчивый и щедрый.

25. Спросите у брата, как зовут его самого близкого друга.

26. Спросите у сестры, много ли у неё друзей.

27. Поинтересуйтесь у бабушки, как у неё дела.

28. Скажите, что это ваш друг, он из Испании.

29. Скажите, что это ваша подруга, она из Америки.

30. Пожелайте друзьям доброго пути.

31. Спросите девушку, где она работает.

32. Как скажете о том, что вы учитесь на курсах.

33. Уточните у друга (подруги), где работает его(её) сестра.

34. Поинтересуйтесь у бабушки, что она читает.

35. Спросите брата, куда он идёт.

36. Спросите туристов, куда они едут и пожелайте им доброго пути.

37. Как скажете о том, что Ваш друг (подруга) работает в кафе официантом.

38. Скажите о себе, где вы учитесь или где и кем работаете.

39. Скажите, что Вы работаете не в банке, а в фирме.

40. Скажите, что вы любите своих друзей. Они очень добрые, щедрые и весёлые.

41. Скажите, сколько языков Вы знаете.

42. Спросите прохожего, говорит ли он по-турецки.

43. Уточните у друга (подруги), иа каких языках он (она) разговаривает.

44. Как скажете о том, что ваши уроки начинаются в 8.00.

45. Попроситеу учителя разрешения войти.

46. Скажите, что вы делаете на уроках татарского языка.

47. Как скажете о том, что Вам нужно повторить слова.

48. Посоветуйте другу (подруге), что надо знать несколько языков.

49. Скажите пословицу про языки.

50. Скажите, что Вы должны рассказать монолог.

51. Спросите друта (подругу), в какой квартире он (она) живёт.

52. Уточните у прохожего, это седьмой дом.

53. Скажите, в каком доме, в какой квартире и на каком этаже вы живёте.

54. Поинтересуйтесь у бабушки, просторная ли её новая квартира.

55. Позвоните другу и спросите, на какой улице он живёт.

56. Как скажете о том, что вы живёте в трёхкомнатной квартире.

57. Назовите адрес друга.

58. Скажите, что новая квартира большая, светлая и красивая

59. Как скажете о том, что вам нужен новый холодиьник.

60. Назовите номер вашего домашнего телефона.

61. Спросите у друга (подруги), какой сегодня день недели

62. Скажите, что сегодня дождливый день.

63. Уточните у друга (подруги), какая сегодня погода.

64. Как скажете о том, что вчера была ясная погода.

65. Спросите у брата, какой сейчас месяц.

66. Спросите у сестры, какай месяц в году самый теплый.

67. Поинтересуйтесь у бабушки, какой день недели был вчера.

68. Скажите, что завтра будет пасмурно, но тепло.

69. Скажите, что сегодня теплее.

70. Сообщите друзьям, что в Париже сейчас 20 градусов в тени.

1. Ис?нме, Андрей!
2. Саша, син кайдан?
3. Бу — Алсу, ул Казаннан.
4. Бу – Алмаз, ул М?ск??д?н.
5. Бу кешел?р Пензадан.
6. Бу туристлар Америкадан.
7. Гафу итегез, кызлар, сез кайдан?
8. Сау бул, Андрей!
9. Сау булыгыз, Раушания Рифатовна!
10. Х?ерле юл, Андрей!
11. Андрей, сине? апа? бармы?
12. Минем абыем бар, а?а 25 яшь.
13. Минем апам юк.
14. Апа, х?ерле к?н!
15. Абый, х?ерле ирт?!
16. ?бием, х?ерле кич!
17. Бу З?лф?тне? се?лесе.
18. Бу З?хр?не? энесе.
19. Х?ерле юл, бабай!
20. Минем исемем., мин Б?гелм?д?н, ми?а. яшь.
21. Гуфу итеге, с?гать нич??
22. С?гать икенче ярты.
23. Андрей х?зер ун минут тугызынчымы?
24. Минем дустым юмарт ??м ярд?мчел.
25. Абый, якын дусты?ны? исеме ничек?
26. Апа, сине? дуслары? к?пме?
27. ?бием, х?лл?ре? ничек?
28. Бу минем дустым, ул Испанияд?н.
29. Бу минем дус кызым, ул Америкадан.
30. Х?ерле юл, дуслар!
31. Сез кайда эшлисез?
32. Мин курсларда укыйм.
33. Руслан, сине? апа? кайда эшли?
34. ?бием, син н?рс? укыйсы??
35. Абый, син кая барасы??
36. Сез кая барасыз? Х?ерле юл сезг?!
37. Минем дустым кафеда официант булып эшли.
38. Мин кадет м?кт?бенд? укыйм.
39. Мин банкта эшл?мим, мин фирмада эшлим.
40. Мин ?земне? дусларымны яратам, алар к??елле, юмарт, яхшы.
41. Мин ?ч тел бел?м.
42. Гафу итегез, сез т?рекч? бел?сезме?
43. Андрей, син кайсы телл?рд? с?йл?ш?се??
44. Д?ресл?р с?гать сигезд? башлана.
45. Раушания Рифатовна, гафу итегез, чыгарга ярыймы?
46. Татар теле д?ресенд? татарча с?йл?шерг?, укырга, язарга татарча аралашырга ?йр?н?без. Татар язучылары, татар м?д?нияты бел?н танышабыз.
47. Ми?а с?зл?р кабатларга кир?к.
48. Андрей, бернич? тел белерг? кир?к.
49. Телл?р белг?н илл?р гизг?н.
50. Ми?а монолог с?йл?рг? кир?к.
51. Син кайсы фатирда яшисе??
52. Гафу итегез, бу ?иденче йортмы?
53. Мин егерме беренче йортта, утызынчы фатирда икенче катта яшим.
54. ?би, сине? фатиры? иркенме?
55. Алло, ис?нме Андрей! Син кайсы урамда яшисе? ?ле?
56. Мин ?ч б?лм?ле фатирда яшим.
57. Дустымны? адресы. Б?гелм? ш???ре, Гафиатуллин урамы, 24нче й?рт, 35нче фатир.
58. Я?а фатир зур, якты ??м матур.
59. Безг? я?а суыткыч кир?к.
60. Телефон номеры: 4-45-65.
61. Андрей, б?ген атнаны? кайсы к?не?.
62. Б?ген я?гырлы к?н.
63. Андрей, б?ген ?ава торышы нинди?
64. Кич? к?н аяз иде.
65. Абый х?зер кайсы ай?
66. Апа, елны? кайсы ае и? ?ылы?
67. ?би, кич? атнаны? кайсы к?не иде?
68. Ирт?г? к?н болытлы,?мма ?ылы булачак.
69. Ю?ген к?н ?ылырак.
70. Дуслар, Парижда х?зер к?л?г? ?ирд? 20 градус.