Урлангъан ажжал сочинение

       Магьаммат  Атабаев  «Урлангъан  ажжал»

Дарсны  мурады: 1. Яшланы
шаирни  яшаву ва яратывчулугъу  булан таныш этмек;

                                     
  2. Поэманы  аслу идея маънасын ачыкъ этмек;

                             
3. Тюз ва чебер охув мердешлерин беклешдирмек;

                              
            4.
Яшланы патриот ругьда тарбияламакъ.

Къолланагъан  алатлар: китаплар, суратлар, слайдлар.

Дарсны  эпиграфы: «Бирев де унутулмагъан,
бир зат да эсден таймагъан».

Дарсны барышы:

1.   Яшланы дарсгъа къуршав.

                                 (старинная кумыкская мелодия)

— Яшлар, гелигиз биз бугюн яхшылыкълар этегенлени дюньясындабыз
деп, гиши учун оьзюню жанын къурбан этгенлик деген англавланы гезден гечире
туруп, оьзюбюзню ювугъубуздагъылагъа, авул-хоншугъа, дос-къардашгъа,
муаллимлерибизге, къачан буса да сизин кепигизни бузгъанлар болгъан буса,
шолагъа да яхшылыкъ этебиз деген хыяллар булан гезлерибизни ачабыз ва адабият
дарсны гек, таза, исси сувлу, денгизине чомулайыкъ .

-Гелигиз яшлар, бу дарсыбызны биз къумукъ тилге багъышлап язылгъан
Магьаммат Атабаевни
«Биз барбыз чы, биз барбыз» деген шиърусу булан башлайыкъ.

2. Уьйге ишни сорав.

Б. Атаевни «Сапунтавну  арсланы» деген асаргъа  гере соравлар
бериле.

-Абдурахмангъа  нечик  тапшурув бериле?

-Берилген тапшурувну Абдурагьман нечик кютмеге онгарыла?

-Абдурагьман оьзюню взводу булан сапун тавну нечик ала?

-Абдурагьмангъва нечик сыйлы ат бериле?

3. Янгы дарсны гечив.

                       слайд (давдагъы  солдатлар)

-Яшлар, гелигиз биз Уллу Ватан давну йылларында бизин халкъгъа
болгъан уллу къайгъыланы, тас этивлени, ачлыкъны, сувукълукъну гьакъында
айтайыкъ.

-Дав-дав. Нечик авур сездюр!

-Шу сезню сиз эшитгенде нечик ойлар геле сизге яшлар?

Дав-къатынлагъа къара гийдирген гюнлер.

Дав-ачлыкъдан оьлген адамлар.

Дав- етим къалгъан яшлар.

Дав-тул къалгъан къатынлар.

Дав-яралы яшлыкъ.

-Яшлар, бу сезню сиз кеп керенлер эшитгенсиздир. Тарихи дарсланы
эсигизге алып, Уллу Ватан дав башлангъан йылны, гюнню къайсыгъыз айтмагъа
боласыз?

-Яшлар, йыл сайын биз баргъан чакъы арек болабыз 1941-1945-нчи
йыллардагъы агьвалардан. Уллу Ватандаш давну аз къалгъан сав шагьатлары,
ортакъчылары.

-Уллу памятниклер, эсделик ташлар, къардашлыкъ къабурлар, тилсиз
шагьатлар йимик эсге сала давну къоркъунчлу агьвалатларын. Уллу Ватан давда
совет халкъ бек гючлю къоччакълыгъын герсетген. Савлай уьлке душманны алдында
токътагъан къоркъунчну билмейген къуватлы игитлердей, батырлардай.

Дав халкъгъа гелтирген къайгъыланы, тас этивлени, заралланы бир
зат булан да болмай тенглешдирип.

-Лап яшайым деп турагъан заманында минглер булан уланлар, аталар,
хыйлы халкъ гетген бу дюньядан Ватаны учун.

Давну гьакъында минглер булан асарлар язылгъан.

(М.Атабаевни сезлери.  Б.Осаев йырлай «Аталар»)

-Уллу Ватан дав битгенли 73 йыл бола, тек гьали де белгисиз тас
болгъанлар аз тюгюл. Гемюлмей къалгъан бир солдат бар чакъы, дав битген деп
айтмагъа ярамай.

Совет халкъны эсинден бир заманда да блокадада болгъан Ленинград,
Волгоградда болгъан ябушувлвр ва олай башгъа агьвалатлар унутулмас. Давну
агьын, зарын аччысын гермеген ожакъ аздыр.

(слайд конверт)

-Муна шу уьч мююшлю кагъызлар инсанланы уьюне шатлыкъ гелтирген.
Булай дертлюклери кеп ожакъланы йылатгъан. Муна шулай кагъызлар гелтире болгъан
«ажжал». Шатлыкъны ва къайгъыны ташыгъан гиччи почтальонну гьакъында къумукъ
шаир М.Атабаев язгъан «Урлангъан ажжал» деген поэманы гесегин бугюн гечежекбиз.

(слайд М.Атабаевни сураты)

М.Атабаев 1938-нчи йылда Хасавюрт районну Яхсай юртунда тувгъан.
Башлапгъы шиъруларын «Ленин елу» газетде 1957-нчи йылда   чыкъма
башлай. Биринчи китабы «Излей къалгъанман» деген ат булан чыгъа. М.Атабаев
таржума булан да машгьул болгъан. Ону «Урлангъан ажжал», «Къарлыгъачлар» деген
китаплары, рус тилге гечюрюлюп Москвада чыкъгъан. Артдагъы йылларда
«Тангчолпан» журналны редактору болуп ишлей эди.

4. Сезлюк иш (слайд).

Эл –народ

Къайгъы – горе, скорбь

Къалам – перо, ручка.

Алатолпан – ураган, буря.

Къысмат – судьба.

5. Поэманы  чебер охув.

-Поэма тогъуз йыллыкъ яшны атындан юрюле. Дав юрюлюп турагъан
заман

Почтальон яш оьзюню яш заманын суратлай ва юртуну къап яртысы
давда къалгъанны билдире. Шо йылларда оьзю де давну азабын гергенни айта.

Йыллар гете. Уллу болгъан яш, яшлыгъындагъы юртда бир ожакъда
ананы келпетин  унутуп болмай. Шо ана герген къыйынлыкъланы эсге ала
туруп, ананы жагьил заманын суратлай. Эрин кулаклар оьлтюрген сонг, анагъа уьч
де уланны янгыз оьсдюрме тюше. (162 бетге ерли охув)

-Анагъа почтальон яш экинчи уланы оьлген деп кагъыз элте.

6. Беклешдирив.

-Яшлар, поэманы темасы недир?

-Ону аслу маънасын сиз нечик англайсыз?

— Поэмагъа «Урлангъан ажжал» деп неге къойгъан?

— Яшлар, сизин давда ортакъчылыкъ этген адамларыгъыз бардыр, кимни
гьакъында боласыз айтмагъа?

(слайд учителя – фронтовики)

— Булар бизин школаны муаллимлери давда ортакъчылыкъ этген.

-Бизин дагъыстанлыланы арасында да шо давда ортакъчылыкъ этген, эл
учун, халкъы учун жан бергенлер кеп.

— Сиз Рейхстаггъа байракъ къакъгъанланы бириси дагъыстанлы экенни
билемисиз?

(слайд Абдулгьаким Исмаилов, Юсуп Акаев, Эльмурза Жумагулов).

(дав сарынлар «Верегиз, инсанлар, верегиз», «День победы»)

7.  Уьйге иш.

-«Давну  агьы» деген темагъа сочинение язып гелигиз.

М. Горькийни атындагьы адабият институту битдирген сонг, «Ленин ёлу» газетни адабият къуллукъчусу, Дагъыстан китап басмаханасыны чебер адабият бёлюгюню редактору, «Дослукъ» альманахны редак­тору болуп ишлеген; гьали ол «Тангчолпан» журналны редактору.
М. Атабаевни башлапгъы шиърулары 1957-нчи йылда «Ленин ёлу» газетни, «Дослукъ» альманахны бетлеринде чыкъма башлай ва яш шайр гьазир оьзюне охувчуну тергевюн тартма бажара.
Шаирни биринчи «Излей къалгъанман» деген шиъру жыйымы 1963-нчю йьшда къумукъ тилде чыгъа. Гьали буса ол йигирмадан да артыкъ китапны автору. Оланы кёбюсю къумукъ тилде чыкъгъан: «Ёлда (1969 й».), «Урлангъан ажжал» (1968 й.), «Ант» (1969 й.), «Турналар» (1969 й.), «Мени къурдашларым» (1975 й.), «Елтабар» (1978 й.), «Намуслу сёз» (1987Й.) ва ш.б.
Ону «Тоба»(1993), «Аллагьгъа шюкюр» (1997) ва б. китаплары, рус тилге гёчюрюлюп, Москвада чыкъды.
М. Атабаевни лирикасында сююв, ватандашлыкъ, философиялы тармакълар айырма бола. Шаирни яратывчулугъунда сатиралы асарлар да гёрмекли ерни тута.
М. Атабаев А.-П. Салаватовну атындагъы Къумукъ театрны сагьнасына салынып ойналгъан «Алтын къаз» ва «Вёрегиз, инсанлар, вёрегиз» деген эки пьесаны автору да дюр.
М. Атабаев таржума булан да машгъул. Ол С. Михалковы. «Мен Кавказгъа баргъанда», Р. Гьамзатовну «Мени Дагьыстаным», Т. Зумакулованы «Амалларым аявлу» деген ва шолай оьзге язывчуланы ва халкъ авуз яратывчулугъундан алынгъан асарланы къумукъ тилге гёчюрген.

         Дагестанский институт развития образования

                    Кафедра филилогического образования

Конспект урока по родной (кумыкской)      литературе в 8 классе на тему:

Магьаммат Атабаев «Урлангъан ажжал»

                                                                                 Выполнила учительница

                                                                         родного языка и литературы                                    

                                                              «Нижнеказанищенской СОШ №2»      

                                                                                             Джамавова Л. Ю.

                                            2018 г.

Дарсны мурады: 1. Яшланы шаирни яшаву ва яратывчулугъу булан таныш этмек;

                                        2. Поэманы аслу идея маънасын ачыкъ этмек;

                              3. Тюз ва чебер охув мердешлерин беклешдирмек;

                                           4. Яшланы патриот ругьда тарбияламакъ.

Къолланагъан алатлар: китаплар, суратлар, слайдлар.

Дарсны эпиграфы: «Бирев де унутулмагъан, бир зат да эсден таймагъан».

Дарсны барышы:

1. Яшланы дарсгъа къуршав.

(старинная кумыкская мелодия)

— Яшлар, гелигиз биз бугюн яхшылыкълар этегенлени дюньясындабыз деп, гиши учун оьзюню жанын къурбан этгенлик деген англавланы гезден гечире туруп, оьзюбюзню ювугъубуздагъылагъа, авул-хоншугъа, дос-къардашгъа, муаллимлерибизге, къачан буса да сизин кепигизни бузгъанлар болгъан буса, шолагъа да яхшылыкъ этебиз деген хыяллар булан гезлерибизни ачабыз ва адабият дарсны гек, таза, исси сувлу, денгизине чомулайыкъ .

-Гелигиз яшлар, бу дарсыбызны биз къумукъ тилге багъышлап язылгъан Магьаммат Атабаевни «Биз барбыз чы, биз барбыз» деген шиърусу булан башлайыкъ.

2. Уьйге ишни сорав.

Б. Атаевни «Сапун тавну арславны» деген асаргъа  гере соравлар бериле.

-Абдурахмангъа нечик тапшурув бериле?

-Берилген тапшурувну Абдурагьман нечик кютмеге онгарыла?

-Абдурагьман оьзюню взводу булан сапун тавну нечик ала?

-Абдурагьмангъва нечик сыйлы ат бериле?

3. Янгы дарсны гечив.

слайд (давдагъы солдатлар)

-Яшлар, гелигиз биз Уллу Ватан давну йылларында бизин халкъгъа болгъан уллу къайгъыланы, тас этивлени, ачлыкъны, сувукълукъну гьакъында айтайыкъ.

-Дав-дав. Нечик авур сездюр!

-Шу сезню сиз эшитгенде нечик ойлар геле сизге яшлар?

Дав-къатынлагъа къара гийдирген гюнлер.

Дав-ачлыкъдан оьлген адамлар.

Дав- етим къалгъан яшлар.

Дав-тул къалгъан къатынлар.

Дав-яралы яшлыкъ.

-Яшлар, бу сезню сиз кеп керенлер эшитгенсиздир. Тарихи дарсланы эсигизге алып, Уллу Ватан дав башлангъан йылны, гюнню къайсыгъыз айтмагъа боласыз?

-Яшлар, йыл сайын биз баргъан чакъы арек болабыз 1941-1945-нчи йыллардагъы агьвалардан. Уллу Ватандаш давну аз къалгъан сав шагьатлары, ортакъчылары.

-Уллу памятниклер, эсделик ташлар, къардашлыкъ къабурлар, тилсиз шагьатлар йимик эсге сала давну къоркъунчлу агьвалатларын. Уллу Ватан давда совет халкъ бек гючлю къоччакълыгъын герсетген. Савлай уьлке душманны алдында токътагъан къоркъунчну билмейген къуватлы игитлердей, батырлардай.

Дав халкъгъа гелтирген къайгъыланы, тас этивлени, заралланы бир зат булан да болмай тенглешдирип.

-Лап яшайым деп турагъан заманында минглер булан уланлар, аталар, хыйлы халкъ гетген бу дюньядан Ватаны учун.

Давну гьакъында минглер булан асарлар язылгъан.

(М.Атабаевни сезлери.Б.Осаев йырлай «Аталар»

-Уллу Ватан дав битгенли 73 йыл бола, тек гьали де белгисиз тас болгъанлар аз тюгюл. Гемюлмей къалгъан бир солдат бар чакъы, дав битген деп айтмагъа ярамай.

Совет халкъны эсинден бир заманда да блокадада болгъан Ленинград, Волгоградда болгъан ябушувлвр ва олай башгъа агьвалатлар унутулмас. Давну агьын, зарын аччысын гермеген ожакъ аздыр.

(слайд конверт)

-Муна шу уьч мююшлю кагъызлар инсанланы уьюне шатлыкъ гелтирген. Булай дертлюклери кеп ожакъланы йылатгъан. Муна шулай кагъызлар гелтире болгъан «ажжал». Шатлыкъны ва къайгъыны ташыгъан гиччи почтальонну гьакъында къумукъ шаир М.Атабаев язгъан «Урлангъан ажжал» деген поэманы гесегин бугюн гечежекбиз.

(слайд М.Атабаевни сураты)

М.Атабаев 1938-нчи йылда Хасавюрт районну Яхсай юртунда тувгъан. Башлапгъы шиъруларын «Ленин елу» газетде 1957-нчи йылда   чыкъма башлай. Биринчи китабы «Излей къалгъанман» деген ат булан чыгъа. М.Атабаев таржума булан да машгьул болгъан. Ону «Урлангъан ажжал», «Къарлыгъачлар» деген китаплары, рус тилге гечюрюлюп Москвада чыкъгъан. Артдагъы йылларда «Тангчолпан» журналны редактору болуп ишлей эди.

4. Сезлюк иш (слайд).

Эл –народ

Къайгъы – горе,скорбь

Къалам – перо, ручка.

Алатолпан – ураган, буря.

Къысмат – судьба.

5. Поэманы чебер охув.

-Поэма тогъуз йыллыкъ яшны атындан юрюле. Дав юрюлюп турагъан заман

Почтальон яш оьзюню яш заманын суратлай ва юртуну къап яртысы давда къалгъанны билдире. Шо йылларда оьзю де давну азабын гергенни айта.

Йыллар гете. Уллу болгъан яш, яшлыгъындагъы юртда бир ожакъда ананы келпетин  унутуп болмай. Шо ана герген къыйынлыкъланы эсге ала туруп, ананы жагьил заманын суратлай. Эрин кулаклар оьлтюрген сонг, анагъа уьч де уланны янгыз оьсдюрме тюше. (162 бетге ерли охув)

-Анагъа почтальон яш экинчи уланы оьлген деп кагъыз элте.

6. Беклешдирив.

-Яшлар, поэманы темасы недир?

-Ону аслу маънасын сиз нечик англайсыз?

— Поэмагъа «Урлангъан ажжал» деп неге къойгъан?

— Яшлар, сизин давда ортакъчылыкъ этген адамларыгъыз бардыр, кимни гьакъында боласыз айтмагъа?

(слайд учителя – фронтовики)

— Булар бизин школаны муаллимлери давда ортакъчылыкъ этген.

-Бизин дагъыстанлыланы арасында да шо давда ортакъчылыкъ этген, эл учун, халкъы учун жан бергенлер кеп.

— Сиз Рейхстаггъа байракъ къакъгъанланы бириси дагъыстанлы экенни билемисиз?

(слайд Абдулгьаким Исмаилов, Юсуп Акаев, Эльмурза Жумагулов).

(дав сарынлар «Верегиз, инсанлар, верегиз», «День победы»)

7.  Уьйге иш.

-«Давну агьы» деген темагъа сочинение язып гелигиз.

МКОУ «Коркмаскалинская СОШ»

Магьаммат Атабаев «Урлангъан ажжал» — ачыкъ дарс

Дарсны оьтгерген: Гаджимурадова Э.М.

Дарсны мурады:

1. М.Атабаевни яшаву ва яратывчулугъу булан таныш этип, ону «Урлангъан ажжал» деген поэмасыны уьстюнде ишлемек;

2. Яшланы сёз хазнасын артдырмакъ;

3. Яшлагъа Ватаныбызгъа, халкъыбызгъа, тилибизге бакъгъан гьислени сингдирмек.

Аян алатлар:

1. Презентация

2. Китаплары

3. Газетлер

4. Журнал «Тангчолпан»

Дарсны барышы:

1. Къурум мюгьлет

2. Гечилген теманы такрарлав

3. Янгы дарсны англатыв

4. Беклешдирив

5. Уьйге иш

6. Натижа чыгъарыв

7. Къыйматлав

Дарс юрюле

Макъам (Мармар таш)

1. Къурум мюгьлет

М.: Салам, яшлар. Дарсгъа гьазирленейик. Дарсны башында тынгладыкъ макъамгъа, нечик ойлашасыз, не учун дарыбызны биз шулай башладыкъ?

Я.: Бугюн гечилежек темабыз – дав тема деп эсибизге геле.

М.: Тюз ойлашасыз яшлар. Гелеген айларда биз уьстюнлюкню гюнюн къаравуллайбыз, Совет Армия уьст болгъаны 65 йыл тамамлана.Бютюн Россия о шатлы гюнню къаршыламагъа гьазирлик гёрюп тура.

М.: Ким айтар, дав къачан башлангъан ва къачан битген?

Я.: Уллу Ватан дав 1941 йылны 22 июнь айындан тутуп 1945 йылны 9 май йы болгъунча юрюлген.

М.: Яшлар, сиз давну гьакъында тарих дарсларда билгенигизни, уллулардан эшитгенигизни хабарлагъаныгъызны сюер эдим.

Яшлар сёйлей, хабарлай.

Доскада давгъа багъышлангъан фильм юрюле .

М.: Дав башлангъан вакъти Дагъыстандан Ватанын якълама кёп-кёп жагьил уланлар гетген. Янгы мактапланы битдирген 16 чагъына етген яшлагъа ерли чакъыра болгъан военкоматгъа. Кёбюсю яшлар чы оьз гёнгюллю гете болгъан давгъа. Хйлысы Совет Союзуну Игити деген атлагъа ес болгъан.

Кимлени билесиз, Совет Союзну Игити деген атгъа ес болгъан?

Я.: Эльмурза Джумагулов, Абдулгьаким Исмаилов, Юсуп Акаев, Абдурагьман Абдуллаев ва ш.б.

2. Гетген дарсны сорав.

М.: Яшлар, уьйге не берилген эди?

Я.: Давда ортакъчылыкъ этген игитлени, къоччакъ кюйде жан берген уланланы гьакъында язып, онгарып гелмек

Яшлар гьариси уьйде онгаргъан ишин охуй.

М.: Мунда биригиз чагъаротарлы Абдулгьаким Исмаиловну гьакъында сёйледигиз. Ол болгъан Рейхстаггъа байракъ къакъгъан, хыйлы йыллар айтмай, ичнде сакълап тургъан. Ойлашып къарагъыз, нечик хасиятлы адам болма герек, оьзю этген ишни башгъа адам этген деп, ону гётерип, сыйлап, Игит ат берип турса да, иннемей бир затда айтмай турмакъ. Шолай Рейхстагга биринчилий байракъны къакъгъан деп Михаил Егоров и Мелитон Кантариягъа Совет Союзуну Игитлери деген ат берилген. Давдан сонг 50 йыллар гетгенде Николай Сванидзени бир передачасында Киевден гелген давну ортакъчысы Алексей Ковалев, бары да тарих китаплпрда бар суратны гёрсетгенде, гёзьяшларында чыгъарып айтгъан: «Да это же я, а рядом Леня Горычев из Минска и Абдулхаким Исмаилов из Дагестана». Шо сёзлени кёп ахтарывчулар ва оьзю фотограф токъташдыргъан.

Сурат ва видео (Абдулгьаким Исмаиловну гьакъында)

М.: Яшлар, сиз давгъа багъышлангъан къайсы кинолагъа къарагъансыз, не йимик китаплар, асарлар охугъансыз?

Яшлар айта.

М.: Дав битген, заманлар алышынгъан, тек сиз нечик ойлайсыз, гьалиги заманыбызда биз парахат яшайбызмы? Давда тийген яралар, дав гелтирген балагьлар унутулгъанмы?

Яшлар оьзлени ойларын айта.

М.: Тюз ойлайсыз, яшлар. Вёрегиз сиз яман адамлардан болмагъыз, элибизни, ватаныбызны къоруп сакълайгъанлардан болугъуз. Бизин аталарыбыз, агъаларыбыз оьзлени къаны булан язгъан топурагъыбызны аявлайыкъ, бизин яшав парахат болсун учун жанын къурбан этген давну ортакъчыларын эсибизге алып, гьар заман парахатлыкъ учун, ватаныбыз, ана топурагъыбыз учун къыйналып яшайыкъ.

3. Янгы дарсны англатыв.

М.: Дав нечакъы ожакълагъа гьуя салгъан, нечакъы аналаны бозлатгъан, нечакъы яшны атасын гёзлеген кюйде къойгъан. Давну аччы азабын гёрмеген ожакъ ёкъдур. Бир-бир ожакъларда 2-3 адам гетип, давдан къайтмагъан агьлюлер де аз тюгюл

Муна шолай уьч баласын, уьч аркъатаявун, уьч уланын тас этген ананы гьакъында яза оьзюню поэмасында М.Атабаев.

М.Атабаевни гьакъында маълуматлар бериле.

М.: Биз бугюн М.Атабаевни « Урлангъан ажжал» деген поэмасыны уьстюнде ишлежекбиз. Рус тилге таржума нечик этилежек? ( «Похищенная смерть»)

М.: Нечик англайсыз, ажжал урланамы? Неге булай ат салгъан оьзюню поэмасына?

Шулай ва башгъа соравлагъа жавап бермек учун, биз поэманы охума герекбиз.

М.: Поэма почтальон яшны тилинден юрюле. Яш давну ортакъчысы болмаса да 9 йыллыкъ заманындан берли дав гелтирген бары да къайгъыланы, къыйынлыкъланы гёрген.

Билгенмен дав не экенни

Печибиз янмайгъанда

Айда бир уьюбюзде

Элек айланмайгъанда.

Дав заманлар бу яш почта оьлеше болгъан. Оьзюню инбашында саллангъан сумка къайгъы алып барагъанда таш салгъандай авур экенни, сююнч хабар элтегенде къув йимик енгил болагъанны айта. Шо да юрегиндеги гьалны гёрсете.

Йыллар, оьмюрлер гете, тек почтальон яш бир ананы келпетин унутма болмай. Поэманы башында бу ананы келпети нече де арив берилген чи, ону аривлюгю, ону шатлыгъы, ону яхшылыгъы охувчуланы къувандыра. Тек дав ананы уьч де уланын ала.

Поэма охула.

Сёзлюк иш:

Яшурлуъ – детвора

Балагь – беда

Сакъат – инвалид

Алатолпан – метель

Дуван – суд

Кюртлер – сугробы.

1. Беклешдирив

М.: Яшлар, поэма охулгъан сонг, ойларыгъызны айтыгъыз.

1. Поэмада не масъала гётериле?

2. Поэманы игитлери кимлердир?

3.Поэманы чеберлик аламатларына тергев берейик. Не йимик тенглешдиривлер, ошатывлар гёресиз.

4. Ананы келпетин суратлагъыз давдан алдын ва давдан сонг.

5. Неге «Урлангъан ажжал» деген ат берилген поэмагъа, нечик ойлашасыз?

6. Ахырынчы кагъызны бермей почтальон яш тюз этгенми? ( Дискуссия)

М.: Поэманы ахырында почтальон яш бизин барыбызны да судгъа чагъыра. Дагъы да кимни чакъыра?

Я.: аналаны, балаларын тас этген

Етим къалгъан яшланы

Бетинден къаны къачгъан тул къалгъан къатынланы

М.: Судьяны орнуна ким олтурсун дей ахырында почтальон яш?

Я.: Судьяны еринде тюзлюк олтурсун дей

6. Натижа чыгъарыв

М.: Асарны ушатдыгъызмы? Не ерин алышдырар эдигиз поэманы? Не ерин бек арив гёрдюгюз (яшлар ойларын айта).

Макъам «Къайда аталар»

М.: Гьали, яшлар, гьар ким давгъа къаршы жумла яда чакъырыв языгъыз ва охугъуз.

7.Уьйге иш.

М.Атабаевни яшав ва яратывчулугъун уьйренип, асардан гесек гёнгюнден.

8.Къыйматлав.

Атабаев, Магьаммат С. — Урлангъан ажжал : [шиърулар, поэмалар, пьесалар]

Урлангъан ажжал

Атабаев Магьаммат С.

Скачать
marc21-запись

Урлангъан ажжал

Атабаев Магьаммат С.

Скачать marc21 -запись

2008

Год издания

Махачкала

Место издания

О произведении

Издательство

Дагестанское книжное изд-во

Ответственность

Магьаммат Атабаев

Язык

Кумыкский

Еще

Библиотека

Российская государственная библиотека (РГБ)

Еще

Ближайшая библиотека с бумажным экземпляром издания

Пожалуйста, авторизуйтесь

Вы можете добавить книгу в избранное после того, как
авторизуетесь на портале. Если у вас еще нет учетной записи, то
зарегистрируйтесь.

метки: Кумыкский, Къумукъ, Бугюн, Дарсда, Къыйынлар, Бирлень, Асарлан, Уьстюнлюк

Къумукъ адабиятдан ачыкъ дарс., Дарсны темасы:, Дарсны тайпасы:

(Къумукъ язывчуланы асарларына гёре)

Дарсны мурады:

1. Къумукъ шаирлени ва язывчуланы асарларына гёре дав гелтирген къыйынланы гёзден гечирмек.

2. Асарланы бёлюклерин охумакъ,оланы аслу маънасын ачмакъ.

3. « Дав гелтирген къыйынлар» деген темагъа гёре сочинение язывгъа гьазирленив иш гёрмек.

3. Яшланы патриот гьислерин уятмакъ, дав гелтирген къыйынлыкъланы эсгере туруп , яшланы «Давлар болмасын!» -деген ойгъа гелтирмек.

Къурал: Там газет ,суратлар, китаплары.

ДАРСНЫ БАРЫШЫ., Ватанына къыйынлы гюн гелгенде,, Ялын ойнап топрагъында,сувунда., Яр башларда уьфюреген ел болуп,, Юртлу уланлар башлап чыгъар къувунгъа.

1. Яшланы дарсгъа къуршав.

2.«Парахатлыкъ сюе бусанг, давну унутма.»-

маънасын нечик англайсыз?(яшланы жавапларын муаллим толумлашдыра, тюзлей)

Магьаммат Гьажиев – сувда, Юсуп Акаев – гьавада, Элмурза Жумагъулов ва Ханпаша Нурадилов ерде намарт душманланы къувгъанын унутмагъа ярамай. Унутмагъа ярамай Абдулгьаким Исмаиловну – Рейхстанггъа уьстюнлюкню байрагъын къакъгъанны. Шо игитликни исбатлай тамдагъы яшны къолу булан этилген сурат.

«Тиш-тырнагъына ерли савутлангъан

Рейхстаггъа нечик болдунг гирмеге?, Шо байракъны сен къакъгъанны Рейхстаггъа, Шо гюнлерде Ватан неге билмеген?!, Макътав болсун игитлеге оьлмейген ., Игит атгъа ЕС болур сендей улан., Халкъынг учун унутулмас къарчыгъа, Къумукъ халкъынг оьктембиз сени булан!…», Салаватова Г.З.

1. Музыка ойнай(1-6 слайд)

Бизин уьлкебизни тарихинде алтын варакъ булан язылгъан уллу агьвалат бар — Уллу Ватан давдагъы уьстюнлюк. Уьстюнлюк тынчлыкъда гелмеди.Давну йылларында къагъып къайгъылар гирмеген къапулар, къагьрулу гюнлени зары тиймеген агьлюлер ёкъдур. Дав битгенли бу йыл гюлжан айны 9 гелсе 73 йыл тамамланажакъ.

(Уллу Ватан давну гьакъында умуми маълуматлар : 7-8 слайд)

2 стр., 841 слов

Сочинение зи ватан на лезгинском языке

… Хидирнеби Исаевич Министерство образования и науки Республики Дагестан МКОУ «Гельхенская СОШ-детсад» СОЧИНЕНИЕ ТЕМА: «Зи ватан» (Дагъустандин халкьарин садвилин йикъаз талукьарнавай.) Кхьейди: Лезги ч1алан ва литературадин [Электронный ресурс … алай туьнт фири, А вац1ун яд хуьдай гьуьлер тахьайла, Вучда на рик1икай,илифдай вири, А рик1ин рак хуьдай вилер тахьайла». Дуьз лагьанай, рагьметлу Алирза …

22 июнь 1941 йыл…-

Бизин совет халкъгъа къара къайгъы гелген гюн

Дав 4 йыл юрюлген… ————— 1418 гюн

Давда 27 миллион адам оьлген .

1418 гюнню ичинде.

Гьисап этип къарасанг,гьар гюн -19 минг адам оьле болгъан ,гьар сагьатда – 800 адам , гьар минутда – 13 адам .

2 минг ярым километр мезгилге – 27 миллион адам …

1 километрге – 40 минг 800 оьлген адам . Гьар метр ерге – 11 адам .

Эгер де гьар оьлген адамгъа 1 минут шыплыкъ этсе – 38 йыл пусуп турма герек эди … О замангъа совет халкъны санавуна гёре — гьар алтынчы адам оьлтюрюлген !

4. Гьалиги заман яшайгъанлагъа, Ватан давну агъусун гёрмегенлеге, давну акъубаларын гёз алдан гечирмеге, сёзню усталары , бизин язывчуларыбыз кёмек эте. Биз адабият дарсларда тюрлю жанрларда яратылгъан кёп тюрлю асарлар булан таныш болгъанбыз. Гелигиз бу дарсда бир нечесин эсге алайыкъ.

— Сиз бу йыл гечген асарлардан башлайыкъ.

-Зарипат Атаеваны дав темагъа багъышлангъан къайсы асарын гечдигиз?(«Шо ёл булан»)

-Асарда къайсы йыллар суратлана?

-Романны баш игитлери кимлердир? (Салимат-Хизири)

-Хизирини Салиматгъа язагъан кагъызлары не учун токътала?

-Давну къайгъылары , давну акъубасы бу асарда нечик гёрсетиле?

— Алдагъы класларда гечилген дагъы да къайсы драма

Эл намусун къайратлы кюйде кютмеге

5. Давну агъусу етишмеген бир агьлю де ёкъдур. Бирлени атасы, бирлени эркъардашы, бирлени уланы. Биревлени буса уланлары…

Уьч уланы болгъан сонг, Недир анагъа яшав?, Уьч улан – уьч насиби…, Уьчевюн де алды дав.

-Бу сатырлар къайсы асардан алынгъанын сиз англадыгъыз деп эсиме геле- «Урлангъан ажжал» Магьаммат Атабаев.(Асар язылгъан кюй хабарлана)

-Асаргъа «Урлангъан ажжал» деп неге къоюлгъан?(берилмеген,яшырылгъан кагъыз)

бетлер 255, 256, 257.

— Авторну не зат талчыкъдыра, къыйнай ?- 258 бет.

Автор бизден ,охувчулардан,кёмек излей, соравгъа жавап тилей.

— Сиз почтальон яшны еринде нечик этер эдигиз?

Бу ерде къайсыгъыз да оьзтёрече тюз болажакъсыз. Къысмат, къагьрулу къысмат…

Аналагъа гётерме тюшген къайгъыны теренлигин халкъ арада о заман айтылагъан сатырлар да гёрсете:

Къаргъалар къакъылдасын,

Уяларын якъласын.

Айтыгъыз къатынлагъа –

2 стр., 573 слов

Алтын адам тақырыбында

… қайнар бұлағы Алтын адам дер едім. Қорыта айтқанда, еліміздің нақышының қатары Алтын адаммен толықты. Өйткені, Алтын адам – ел ертеңінің, … десеңіздер, ол, әрине, Алтын адам дер едім. Алтын адам өз дәуірінің баға жетпес байлығы, асыл қазынасы. Алтын адам – қазақ тарихының … ыш Елбасымыз «Ұлы даланың жеті қыры» мақаласында осы Алтын адам феноменін ерекше атап көрсетіп, оның тарихи маңызын тере …

Дагъы улан тапмасын.

Айзанат Аскерханова (Буйнакск район, Янгы Къумух -2015-нчи йыл)- 3 уланын ва 3 къардашын давда тас этген;

Епистиния Степанова

Просковья Володичкина

Мария Фролова

Анастасия Ларионова

Калиста Соболева

Анастасия Куприянова

Ефросинья Бабенко

Давну йылларында аявлу балаларын дав майданларда тас этген аналагъа багъышлангъан памятниклер бизин уллу уьлкебизде аз тюгюл. Шоланы бир нечеси алдыгъызда…

7. Уллу Ватан давдагъы Уьстюнлюк – совет адамлагъа о кёп багьа олтурду – давну 27 миллион къурбаны – бизин халкъ учун лап да авур яра, элибиз дагъы къайтмасгъа тас этген инг де уллу байлыкъ. Давда оьлген бары да игитлени атлары , гьюнерлери «сёнмейген юлдузлардай», халкъны эсинде къалажакъ.

-Анвар Гьажиевни «Сёнмейген юлдузлар» деген поэмасы къайсы давланы суратлагъан?- бет 86.

-Давну къайгъысын автор бу асарында неден табала гёрсете?(Ана-Ер, Ана-топракъ—«Уланларын басгъан кюйде бавруна Уьлюшю кёп ойлу Ана-Ер йылай…)

Сталинградда болгъан уллу ,къыргъынлы давланы ,онда оьлген кёп-кёп минглер булангъы совет адамланы эсге сала.Бу йыл чилле айны 2-нчи гюнюнде шо зор уьстюнлюкню къазангъанлы 75 йыл битди. Автор хабарлайгъан Мамай курганда мемориал къурулгъанлы 50 йыл тамамлангъан.

-Бугюнгю дарсда Уллу Ватан давну агъусун , къайгъысын суратлайгъан адабият асарланы бир гиччи гесегин эсгердик. Олар бир нече ёкъ- кёп бар.

Оьзлер де , шаирлерибиз ва язывчуларыбыз, дав майданларда болгъан- Ибрагьим Керимов, А-паша Салаватов…

8. Уллу Ватан давда совет халкъ, къанлар тёгюп, санлар сёгюп,кёп къыйынлыкъда къазангъан Уьстюнлюк, йыл сайын арек гетип , тарихлени бетлерине гёчсе де, игитликни даимлик уьлгюсю гьисапда бизин яшавубузда даим де агьамиятлы ерни тутужакъ.

Савлар! Сизин гёрмесек де бугюн биз,, Сизин учун кёп къыйынлар гёргенбиз., Сиз яшагъыз, савлар , бизин учун да,, Савлар, биз чи сизин учун оьлгенбиз!

( Бир минут шыплыкъ)

8.Рефлексия соравлар:

• Яшлар, дарсны ушатдыгъызмы?

-Бугюн дарсда эсгерген къыйынлыкълар, къайгъылар дагъы болмас учун биз, сиз ,гележек яшоьрюмлер, не этме болабыз?

• Сиз гечген дав гелтирген къыйынланы ачыкъ этеген дагъы да къайсы асарланы эсгерме болар эдигиз?

9.Дарсны гьасиллерин чыгъарыв.

— Яшлар, бугюн такрарлагъан асарланы орус тилден ЕГЭ-де язылагъан сочинениеде де аргументация гьисапда къолламагъа чакъыраман. Игитлик гьакъда, аминлик гьакъда, сююв гьакъда, давну агъусуну гьакъында- нече тюрлю темагъа материал бар?!

2 стр., 610 слов

Лучшее на кумыкском языке» Мен танглама сюеген касбу»

… гьакъда ойлашып йиберсем, школамдагъы муалимлериме къарап, бизин тарбияламакъ учун, билим бермек учун олар нечик къыйын тегегенин англайман. О буса, гертиден де, уллу гьюрметге лайыкълы гьал. Яшлар муалимине … багъышлай, неге тюгюлол биз гьакъыллы, яхшы амаллы, гертиликни сюеген адамлар болгъанны сюеУ.Аюбовна бизин рус ва ана тилни уьйретмекден къайры айланадагъы яшавну яхшы янларын англамгъа …

10.Уьйге иш:

«Дав гелтирген къыйынлар» деген темагъа сочинение язмакъ.

« — Аналар уланларын давну отунда гюйсюн деп тюгюл оьсдюрегени. Оланы насипли болуп гёрмек учун. Сюегенлерин де алып, сююнюп къалсын учун. Яшларындан сююнсюн учун…»

З.Атаева «Шо ёл булан»