метки: Урман, Торган, Борынгы, Тагын, Агачы, Ылысел, Урманг, Корыган
«Зәй урманчылыгы» дәүләт казна учреждениесе тарафыннан экологик хәлне яхшырту мәсьәләсендә күп эш башкарыла. Урманнарны яңарту, яшәртү максатында 100 мең төп агач утыртылды. Шәһәрне яшелләндерү буенча планлы эш алып барыла, моның өчен бушлай үсентеләр бирелә. Авыл хуҗалыгы җирләрендә саклау зонасы буларак 50 гектарда 150 мең төп агач һәм куак утыртылды.
Урманчылыкның база питомнигында утырту материаллары әзерләү өстендә ныклы планлы эш алып барыла. 0,61 гектарда ылыслы агачларның орлыклары чәчелде, 17 мең данәдә эре декоратив агачлар зонасы булдырылды. Ул туя, берлин тополе, зәңгәрсу чыршы кебек агачлардан тора. Орлык өчен тополь плантациясе дә булдырылды. Август аенда 60 килограмм каен орлыгы җыелып, питомникка чәчелде.
2010 елгы корылыктан зыян күреп, сынган, корыган агачларны җыю, шул рәвешле урманнарны чистарту эше дә быел актив алып барылды. Корыган 15 гектардан артык каен, 10 гектарга якын ылыслы агачлар киселде. Корыган агачлардан бушаган мәйдан киләсе елга агачлар утырту өчен әзерләнде.
Быел без 132 гектарда яшь урман булдырдык. Моның өчен ябык тамыр системалы үсентеләр файдаланылды. Мондыйларның ныгып, үсеп китүчәнлеге 90 процент тәшкил итә. Җәй дәвамында безнең хезмәткәрләр яшь агачлар утыртылган мәйданны тәрбияләп, туфрагына агротехник чаралар үткәреп тора. Шулай ук зыян килгән агачларны сәламәтләндерү эше дә алып барыла, корыган, саргайган, авыру ботаклар киселә. Региональ билгеләнештәге юл буйларындагы, торак пунктларга якын урман массивларын ауган агач, баскан куаклардан арындыру да зур әһәмияткә ия. Бу юнәлештә быел 50 гектарда эш башкарылды. «Татарстанның чиста урманнары» акциясе дә экологик хәлне яхшыртуда зур роль уйный. Торак пунктларга якын урманнарны чүп-чардан арындыру өчен участоклар бүленеп, оешмаларга беркетелде.
Соңгы өч елда, корылык булуга карамастан, безнең урманнарда янгын чыгу очракларының булганы юк. Без моңа янгын куркынычы көчле булган чорда урман патрульләре оештыру, техника белән теләсә-ничек, теләсә кайчан урманнарга кереп йөрмәү өчен сөреп буразналар ясау, шлагбаумнар кую нәтиҗәсендә ирештек. Урман буйлары матур булып, үзенә тагын да җәлеп итеп торсын өчен 5 җирдә ял урыны ясалды, 10 беседка яңартылды.
Шулай ук ел дәвамында белгечләр тарафыннан ылыслы һәм яфраклы агачларны ашаучы бөҗәкләр үрчүен күзәтү буенча мониторинг алып барыла. Бу безгә корткычларга каршы көрәшне тиешле вакытында башкарырга ярдәм итә.
Кеше табигатьтән аерылгысыз яши. Табигатькә карата сак булырга кирәклекне кешегә сабый чактан сеңдерү зарур. Ә мәктәптә ул экологик тәрбия сәгатьләре булып дәвам итә. Бу юнәлештә 5нче мәктәп аеруча актив эшли. Мәктәп каршында 1965 елда оештырылган урманчылык бар. База предприятиесе буларак урман хуҗалыгы үсеп килүче яшь буынны әлеге юнәлештә тәрбияләүдә зур җаваплылык тоя. Мәктәп укучылары һәм белгечләр белән берлектә дәресләр үткәрелә, участокта эшләү нигезләре төшендерелә. Укучылар ел саен урманнарга җимлекләр, кош оялары ясап элә, җимлекләргә ризык салып тора. Бу, беренчедән, кошларны кайгырту булса, икенчедән, урманнарны бөҗәкләрдән арындыруга өлеш кертү дә. Мәктәп урманчылыгы 318 гектар мәйдан били. 5-11 сыйныфларда укучы 20 бала теләп урман мәнфәгатьләрен кайгырта. Алар урманнарда үсемлекләр һәм тереклек үсеше закончалыкларын өйрәнә, тере организмнарның тирә-як шартларга ничек җайлашуын билгели, ел фасыллары белән бәйле үзгәрешләрне, җиләк-җимеш өлгерүен, кошлар кайтуын, кыргый хайваннар, киекләр, бөҗәкләрнең язгы уянуын күзәтә. Кыскасы, хуҗалык белгечләре менә шул юл белән үзенә алмаш та әзерли.
9 стр., 4108 слов
Инша коз турында башкортса – Алтын көз. Инша. | Социальная сеть …
… генә көзге яфраклары кызыл. Калган агачларның яфраклары саргая, ләкин бар да … нужно выбрать одну и написать сочинение. Подробнее Six acts torrent espaol … юрган түшәлгән. Тиздән агачлар ялангач кала. Көз башында ук к … җил, яфракларны ботакларыннан өзеп алып, әллә кайларга очырып алып китә. Сары, кызыл, к … 2014 ел nsportal.ru Хикэя коз турында. >>> Хикэя коз турында Казакша Сканворд. & …
Эдуард Гущин, «Зәй урман хуҗалыгы» дәүләт казна учреждениесе җитәкчесе, урманчы.
Следите за самым важным и интересным в Telegram-канале Татмедиа
СОЧИНЕНИЕ НА ТЕМУ «ЗОЛОТАЯ ОСЕНЬ»
Туган ягыма алтын көз килде.
Әле кичә генә җәйне көтеп алган идек. Матур, кызу, күңелле көннәре белән җәйнең үтеп киткәнен сизми дә калдык. Ә бүген инде көз! Бакчадагы тулып бешкән җимешләре, кырдагы мул уңышлы игеннәре белән кешеләрне сөендереп, җиргә алтын көз аяк басты. Минемчә, көзне сары төсе өчен генә түгел, ә көзге байлык, муллык өчен дә алтын көз дип атыйлар. Көз җиткәч, көннәр кыскара, төннәр озыная башлый. Укучылар белем алырга дип мәктәпләргә юл тоталар.
Табигать үзенчә матурая башлый. Тирә-яктагы яшеллек, күзгә күренеп, төсен сарыга үзгәртә. Бакчаларга күз салсаң, кып-кызыл, алсу, сары алмаларны, кызарып пешкән миләш, баланнарны күреп хәйран каласың. Иген кырларына карасаң, әйтерсең аларны алтын төсенә буяп куйганнар, сап-сары булып, кояшта күзләрне камаштырып утыралар. Нинди матурлык һәм байлык!
Көз җиткәч, күк йөзе дә үзгәрә. Әле генә кояш балкыган булса, күп тә үтми болытлар барлыкка килә, яңгыр ява башлый. Яңгырсыз көннәрдә көндезләрен бик салкын булмаган һава торышы күзәтелә, ә кичләрен суыта. Иртән тышка чыксаң, җирдәге үләннәргә матур итеп чык төшкән була. Ә әбиләр чуагы дип аталган көннәрдә бигрәк тә җылы һава торышы саклана. Минем өчен бу көннәр ямьле җәй айлары белән саубуллашу көннәре.
Көзге урман үзенең чиста, саф һавасы белән үзенә тартып тора. Урманга килеп керсәң, матурлык та, моңсулык та тоясың. Монда инде җәй көне кебек матур итеп кошлар сайрамый, төрле төстәге күбәләкләр очып уйнамый. Үзләренең хуш исләре белән башны әйләндергән аллы-гөлле урман чәчәкләре соңгы таҗларын коеп утыралар. Агачларга күз салсаң, сары, яшел, кызыл, алтынсу төсләрне күрәсең. Каен агачлары үзләренә бер төрле матур. Ап-ак каеннар сап-сары шәл ябынганнар. Ара-тирә матур, куе яшел төсләре белән җәйне хәтерләтеп, озын нарат агачлары күренә. Урманда да көзге уңыш бик күп була. Гөмбә, чикләвек, балан, алма, миләшләрне кышка җитәрлек итеп җыярга була.
2 стр., 551 слов
Слайд-презентация для -сочинения по картине презентация по русскому …
… образы. 3. Живописец обращает особое внимание на детали, за счет чего картина наполнена добротой, светом и теплом. Меню Слайд 23 Пишем сочинение! 1. В. Волегов – современный художник 2. … его картин «Красавица с яблоком». Меню Слайд 20 Как можно начать сочинение? 2. Перед нами картина выдающегося художника Владимира Волегова «Красавица с яблоком». Автор картины обращает особое внимание на детали …
Көз көне җәйге яллар тәмамланса да, мин көзне яратам. Чөнки көз җиткәч, без җәй буена күрмәгән сыйныфташлар белән очрашабыз. Озак күрешми торгач, инде сагынырга да өлгергән дуслар белән төрле хәлләр турында сөйләшәбез, серләшәбез.
Шулай ук мин көз көне һавада кыр казларының, торналарның җылы якка очып киткәннәрен күзәтергә яратам. Шундый матур, тигез итеп тезелеп очалар алар, әйтерсең, бер-берсенә җеп белән бәйләп куйганнар.
Табигаттә бар да бик тиз үзгәрүчән шул. Күп тә үтмәс, бераз вакыт үткәч, агачлардан яфраклар коелып бетәр, иген басулары буш булып калыр, бертуктаусыз яңгырлар ява башлар. Кояш сирәк кенә безгә якты нурлларын бүләк итәр. Беренче кар да явып үтәр. Елга-күлләр ялтырап торган, матур боз белән капланыр. Җир үзенең ап-ак, йомшак юрганын ябынып, татлы йокыга китәр.
Максат: Табигат ьне ң бер тере почмагы буларак урманның тереклек иялә-ре: агач, куак һәм төрле үләннәр, җәнлек һәм кошлар турындагы белемнә-рен киңәйтү; укучыларда урманның кешегә китергән файдасы турында кү-заллау булдыру һәм табигат ьне саклауда үзеңнән өлеш кертү ихтыяҗы уяту.
Җиһазлау:
(слайд 1)
Шаулый аңда һәрбер агач,
Көчле җилләр искәндә,
Үләнендә пешә җиләк
Кояш нуры төшкәндә.
Ямьле язлар килү белән
Чүт- чүт сайрыйлар кошлар,
Тиен, керпе, куян, бүре
Йөриләр бер сукмактан.
Монда һәрчак саф һава,
Чәчәкләр керфек кага,
Булса чишмә- суы чиста,
Тын гына челтерәп ага.
(слайд 2)
Кышын тун бирә. (Урман).
Без бүген сезнең белән урманга кунакка барырбыз. Күзләрне йомып әкрен генә урманга керәбез. (музыка).
Ә хәзер мин сезгә бер хикәя укып китәм.
Бер рәссам урман ясарга булган.
(слайд 4)
Рәссам каеннар, чыршылар,наратлар, усаклар, имәннәр һәм юкәләр ясаган. Алар шулкадәр чынбарлыктагы кебек булганнар, менә- менә ботаклары сел-кенеп куяр кебек тоелган. Ә почмакка, тиешенчә, урманчы картны ясап куй-ган. Рәсемне элеп куйган, ә берникадәр вакыттан корыган кәүсәләр күргән.
Чәчәкләрсез, үләннәрсез урман булмый!
Рәссам үләннәр дә чәчәкләр дә ясаган. Ләкин урман барыбер корыган.
Һәм тагын урманчының тавышы ишетелгән:
- Ә бөҗәкләрне ясадыңмы?
Рәссам бөҗәкләрне дә ясаган, ләкин алар барлык агачларны сарып алган-нар.
Кошлар кирәк. Тагын куаклар һәм җиләкләр – дигән урманчы карт.
Барын да ясаган рәссам, ләкин барыбер урман сула, кора башлаган.
Гөберле бака белән кәлтәне яса!
Юк, ясамыйм, дигән рәссам. Алар бик озак бәхәсләшкәннәр, ниһаять рәссам килешкән һәм тагын күп төрле җәнлекләр ясаган. Караңгы төшкән, рәссам ут яндырырга теләгән, ләкин кинәт ботакларның шатырдавы һәм кемнеңдер пошкырып куюы ишетелде.
- Менә бу урман! Дигән карт һәм юкка чыккан. Ә бәлки югалмагандыр да, берәр куак яки агач артына гына яшеренгәдер. Анда бит меңнәрчә терек-лек ияләре яшеренә. Болар барысы да урман дип атала инде.
Урман кешенең иң юмарт дусты. Ул йорт салырга агач бирә, анда бик күп дару үләннәре үсә. Урман бүләк итә торган байлыклар санап бетергессез. Ул кешегә 20 мең артык төрдәге продукция җитештерү өчен чимал бирә.
4 стр., 1684 слов
Материалов описание презентации по отдельным слайдам
… Намуна Баҳолашаспектлари Бали Энг юқори бошлан- ғичбалл Эссе Мазмуни 10 18 Саводхонлиги 8 Описание слайда: Адабий мавзуга ёзилган эссенинг мазмунини баҳолаш ўлчамлари Баҳолаш … мақсадини бошқалар фикри билан солиштириш; эссенинг турига, жанрига ва мавзусига мос гаплар тузишни амалга ошириш;матнни адабий тилга асосланган ҳолда ёзиш. Описание слайда: Ўқув тилида имти …
Урман безгә үзенең матурлыгы белән кадерле,саф һавасы, яфраклары әкрен генә кыштырдавы, кошлар сайравы- болар барысыда кешенең кәефен күтәрә, рухын ныгыта, сәламәтләндерә.
Әйдәгез әле урманның ел әйләнәсендәге матур күренешләре, үзгәрешләре.
(слайд 5-6)
(слайд 9-11).
(слайд 12-13)
слайд 14,15)
Урманга килү белән безне нәрсә каршы ала?
(слайд 16)
Хәзер укучылар без танышып китүче агачларны ачыклыйк.
1. Нинди агач җилсез шаулый?
Бу агач Татарстанда киң таралган. Аның үсентесе янгын булып үткән җирдә иң беренчеләрдән булып шытып чыга, шуңа да аны «урман пионеры» дип йөртәләр. Ул үсәргә һәм тамыр җибәрергә шартлар булган һәр җирдә беренче булып баш калкыта. Орлыгы янгыннан соң калган урынга, я булма-са, көпшәкләндерелгән туфракка яисә ерым-ерынтының ишелеп баручы текә кашлагына очып төшүгә, күп тә үтми шытып чыга һәм, еллар узгач, аксыл кәүсәле, лепер-лепер «сөйләшергә яратучы» агач булып җитлегә. Бу агач гөмбәгә һәм төрле корткычларга бирешми. Ул — өрлек, түшәм, идән, кое бу-расы өчен менә дигән агач материалы.
2.Нинди агач энәләрен кыш көне коя? (Карагай, слайд 18).
Бу — илебездә иң киң таралган ылыслы агачларның берсе. Онега күле тирәсеннән башлап Охот диңгезенә кадәр сузылган 250 млн га мәйданлы тайга урманын тәшкил итә ул. Төп өстенлеге — аның озын гомерле булуы. Бу төр агачлар уртача 400 — 500 ел, ә кайберләре 700 — 900 елга кадәр яши. Киселгәннәре дә яхшы саклана. Бу агачтан эшләнгән телеграф баганалары һәм шпаллар дистәләрчә елга чыдый. Балык Бистәсе районында 1906 елда ук утыртылган 27 га мәйданда әлеге агачтан торган табигать истәлеге бар. Лени-ногорск төбәгендәге бер авыл әлеге агач исемен йөртә.
Әлеге агачның тагын бер үзенчәлеге шунда: ылыслары кадамый, алар йом-шак, ефәксыман. Бу төр агачның борынгы бабалары мәңге яшел ылыслы агач булган, һәм алар Себернең кырыс табигать шартларында табигый сайла-ныш процессында яфрак коелу мөмкинлеге туу аркасында исән кала алган-нардыр, дип уйланыла.
3. Чөйдә кызыл читлек. (Миләш, слайд 19).
Бу агачның җимешләре чиянеке кебек үк тәмле түгел, әмма бик файдалы. Аңарда витаминнар лимондагыга караганда күбрәк, тормыш өчен кирәкле башка матдәләр дә бар. Шуның өстенә, алар коелмый, кипми һәм череми. Хәтта кышкы суыклар да аның өчен куркыныч түгел. Киресенчә, суыкта тор-ганнан соң җимешләре тәмлерәк кенә була.
Әлеге агачның сыгылмалы ботакларыннан һәм нәзек кәүсәләреннән үреп ясалган менә дигән йорт җиһазлары эшләнә. Кайрысы составында күн җи-тештерүдә кулланыла торган дуплау матдәләре бар.
4. Су буенда елаучы агач. (Тал агачы, слайд 20).
Бервакыт күн остасы, табиб һәм умартачы урманга юл тоткан. Табибны дарулар ясауда кулланып була торган агач кайрылары кызыксындырган. Ә күнче күн эшкәртү өчен кирәкле дуплау матдәләрен алырга яраклы агач кай-рысын очратмаммы дип уйлаган. Умартачы исә урманга баллы үсемлек әле чәчәк атмадымы икән, дип карарга килгән. Һәркайсы үз кирәге белән кызык-сынган кебек. Әмма алар, эзләнә торгач, ахырда бер үк агач әрәмәлегендә ка-бат очрашкан. Чөнки әлеге агачтан дару да ясыйлар, дуплау матдәсе дә ала-лар, һәм ул бик шәп баллы үсемлек тә санала. Татарстанда бу агачның 15 тө-ре үсә.
5 стр., 2298 слов
Узбекистан- Родина моя Презентация русского языка в 4 классе …
… она на него не сердится, только сострадает. Подробнее… Сочинение на тему моя родина узбекистан Р одина! Это слово содержит множество смыслов. Родина – это край, в котором мы рождены, выростаем … его Отчизной. Возможно, поэтому самыми проникновенными строками в поэзии являются стихи о Родине. Наша Родина – Узбекистан, если взглянуть на карту мира, то она расположена в самом центре …
5. Җәй дә, кыш та, яз да, көз дә Чәчәк ата бер төстә. (Чыршы, нарат, слайд 21).
Бу агач биек, төз кәүсәле булып үсә, шуңа да аның тамырлары вертикаль рәвештә бик тирәнгә китәргә тиеш кебек. Бу — нәкъ шулай, тик агач 10 — 15 яшькә җиткәнче генә. Аннары вертикаль тамыр корый, бары ян тамырлары гына кала.
Бу агач акрын үсә: ун ел эчендә аның буе нибары 1,5 м га җитәргә мөмкин. Мәңге яшел агач, әмма чәнечкеле ылыслары агачында 5 — 7 ел гына тора, аннары коела.
Республикабызның Алабуга һәм Биектау, Сарман районнарында бу агач исемнәрен йөрткән авыллар бар.
6. Юл өстендә җиз бүкән. (Имән, слайд 22).
Әлеге агач борынгы риваять һәм әкиятләрдә тасвирланган. Борынгы сла-вяннар аны күк күкрәү һәм яшен алласы Перунуга багышланган сихер агачы дип санаган. Әлеге алланың статуяларын да аңардан уеп ясаганнар һәм агач-ның үзен дә Перуну агачы дип йөрткәннәр.
Кәүсәсе бик юан, ботаклары, таза мускуллы куллар сыман, борылмалы һәм юан; яфраклары нык уемтыклы.
Агачы — төзү эшләрендә, җиһаз ясауда, ә яшь агач кайрылары — эч кит-кәндә, яфрагы помидор яки кыяр тозлаганда кулланыла. Чикләвеге — терлек азыгы. Бу агач гайрәтлелек, ныклык, көч-куәт билгесе булып санала.
Роберт Гукның үсемлекләрнең күзәнәкчел төзелешен ачыклауга багыш-ланган ачышы да әлеге агач кайрысы белән бәйле.
Үзагачы аеруча нык, бүрәнәсе суда череми, ә бәлки, кара төскә кереп, та-гын да катылана гына, ягъни чыныга.
Борынгы греклар аны Җир йөзендә иң беренче пәйда булган агач дип са-наган.
7. Җәй дә, кыш та, яз да, көз дә Иң тәмле балны җыеп Алып китәләр сезгә. (Юкә, слайд 23,).
Яфраклы урманнарда каралҗым кәүсәле, искитмәле бер агач очрый. Июнь ахыры — июль башларында аның хуш исле чәчәге исе бал кортларын ерактан ук үзенә җәлеп итә. Чәчәк атканда ул матурлыгы белән алмагачтан калышмый. Бер төп агачы 1 га карабодай басуы биргән кадәр бал бирә. Шә-һәрләрне яшелләндерүдә дә аңа тиңләшердәй агач юк. Яфраклы ботаклары кыш көне терлек азыгы буларак файдаланыла.
Чәчәкләреннән әзерләнгән төнәтмә — салкын тиюне тир чыгарып дәва-лый торган бик борынгы дәвалау чарасы. Чәчәкләре азык һәм кондитер сәнә-гатендә кулланыла. Орлыгында 12 процент тирәсе миндаль мае сыман май бар. Йомшак үзагачыннан кашык, уенчык, аяк киеме тегү өчен калып һ.б.ш. эшләнмәләр ясала.
8. Иелә, бөгелә, ак мамыгы түгелә, кара күзе түгелә. (Шомырт, слайд 24).
Әлеге агачның җимешләреннән кесәл һәм төнәтмә аракысы (наливка) яса-ла. Кайрысы белән тукымаларны яшел яки коңгырт төскә маналар. Чәчәклә-ренең һәм яфракларының көчле, исерткеч хуш исе һаваны микроблардан чис-тарта. Бу агач бүлеп чыгарган фитонцидларда цианид кислотасы бар. Әлеге фитонцидлар тәэсирендә амеба һәм инфузорияләр 5 минут эчендә һәлак була.
Мондый «зәһәр» агач, беренче карашка, башкалар кайгыртучанлыгына мохтаҗ да түгел, үз-үзен яклый аладыр сыман. Әмма ул яклауга бик тә мох-таҗ. Матурлыгы, язын шау чәчәккә күмелүе харап итә дә инде. Чәчәге дип кемнәр генә ботарламый аны.
Яшел ябалдашлары белән күкне терәтеп утырган агачлар табигатьнең гүзәл бер могҗизасы. “Алар тәсбих әйтеп кешеләргә гел бәхет, тәүфыйк теләп то-ралар”- диләр олылар. Кешенең бөтен тормышы табигатьтә уза бит. Чөнки кеше никадәр генә көчле булып күренмәсен ул табигать баласы. Агачларда кеше язмышы дип юкка гына әйтмиләр.
21 стр., 10300 слов
Болгар дэулэте турында
… Лаврентий елъязмасында 1229 елда Жаек (Урал) елгасы буенда болгар сакчыларының монголлар белән бәрелеше турында әйтелә. Кайбер соңгырак чыганакларда, мәс … нигезендә мөселман елы исәбен алып баруда башлангыч нокта булып тора. Мөселманнарның ай елы христианнарның кояш елына караганда 11 … өчен ислам динен бөтен халыкның кабул итүе кирәк була. Ә моны дөньядагы барлык мөселманнарның башлыгына мөрәҗәгать …
Агачлар төзү материалы булып кына түгел, безгә яшәү егәрлеге чыганагы буларак та хезмәт итә. Кайбер агачларда бик күп егәлек тупланган була. Агачларның егәрлек куатен 1,5 м ераклыктанагачка таба учыңны куеп тикше-реп карарга була. Бу вакытта агачтан килгән егәрлектән уч төбендә җылы-лык, чәнчү һәм басым тоелыр. Димәк, аның энергиясе бар.
(слайд 25)
Җәй көне дару үләннәре һәм кышлыкка мунча себеркесе җыябыз. Әмма күпләрнең моңа осталыгы да, әдәбе-әхлагы да җитми. Чөнки кайберәүләр мунча себеркесен урмандагы яшь каеннарны балта-пычкы белән кисеп ауда-рып, ботарлап, тунап әзерли. Югыйсә, агачның астагы ботакларын урак белән урап та, әйбәт кенә себерке җыеп була. Кемнәр ботарлый, туный диген?! Үз гомерендә бер агач утыртып карамаганнар кисә, ботарлый бит аны.
Дәвалау көченә ия булган табигатьне нигә шулай рәнҗетәбез, мәсхәрәли-без? Урман – безнең байлыгыбыз. Шуңа күрә ул байлыкны кадерләп саклар-га кирәк. Ә урманны ничек сакларга соң? ( Балаларның җавабы)
* Кошларны, җәнлекләрне рәнҗетмәгез, кырмыска ояларын туздырмагыз.
* Агачларның ботакларын сындырмагыз, каерыларын җәрәхәтләмәгез.
*Чәчәкләрне кирәксезгә өзмәгез.
* Чүп – чарлар калдырмагыз.
* Урманда ут белән сак булыгыз
* Урамнарга, өй һәм мәктәп тирәләренә агачлар утыртыгыз.
(слайд 28)
Янгын – урман өчен иң куркыныч бәла. Ел саен меңнәрчә гектар урман мәйданнары янып юкка чыга. Урманда булган 100 янгынның 92 се кешеләр-нең ут белән сак эш итмәвеннән килеп чыга. Янгын булган урыннарда озак еллар үлән үсми.
(слайд 29)
4нче октябрь – Бөтендөнья җәнлек-җанварларны саклау көне.
Укытучы. Балалар, сез үскәч тә табигатькә, Җир- анага мәрхәмәтле, шәф-катьле балалар булып калырсыз дип ышанам. Ә сезнең табигатькә, Җир – анага нинди сүзләрегез бар?
(слайд 30)
Татар Кандызы урта мәктәбе
Эссе
Урман кешегә нигә кирәк?
Эшне башкаручы:
Татар Кандызы урта мәктәбенең
5 нче сыйныф укучысы
Хәлиуллина Миләүшә,11 яшь
2011 ел.
Урман
Шаулый анда Һәрбер агач,
Көчле җилләр искәндә,
Үләнендә пешә җиләк
Кояш нуры төшкәндә.
Ямьле язлар килү белән
Чут-чут сайрыйлар кошлар,
Тиен,керпе,куян,бүре
Йөриләр бер сукмактан
Монда һәрчак саф һава,
Чәчәкләр керфек кага,
Булса чишмә-суы чиста,
Тын гына челтерәп ага.
Мин Татар Кандызы авылында яшим. Безнең табигатебез искиткеч матур. Челтерәп аккан саф сулы чишмәләре, авылның уртасыннан аккан Кандыз елгасы,биек-биек таулары ,тирән чокырлары булган ,яшеллеккә күмелгән авылым минем күңелемә бик якын. Авылым таллар арасындагы чокырсу урынга урнашкан. Моннан бер-ике гасырлар элек тау итәкләреннән үк урман башланган. Чәчүлек җиренә әйләндереп,урманнарның шактый өлеше киселгән. Хәзер инде иң якын урман да өч километр ераклыкта.
Урманыбыз катнаш урман. Анда яфраклы агачлар да, ылыслы агачлар да үсә,киек җәнлекләр, кошлар рәхәтләнеп яшиләр. Мин үзем дә урманны бик яратам. Җәй көннәрендә анда җиләк җыярга барабыз, ял итәбез. Урман Һавасы сәламәтлекне ныгыта, нервларны тынычландыра, микробларны үтерә. Шуңа күрәдер инде ял итү урыннарын урманга якын итеп төзиләр дә бит.
Урман турында рәссамнар картиналар ясыйлар, шагыйрьләр аңа багышлап шигырьләр язалар , биологлар үсемлекләре, геологлар файдалы казылмалар белән кызыксыналар.
Урман кеше тормышында кирәкле , мөһим урын алып тора. Ул кешеләргә күп файда китерә: ризык бирә, сәламәтлекне ныгытуда ярдәм итә, һаваны сафландыра, җир өстен ашалудан саклый, төзү материалы өчен дә кулланыла. Урман- кошларның, җәнлекләрнең яшәү урыны да булып тора. Анда алар оя коралар, азык табалар.
Урман ул безнең дустыбыз, саклаучыбыз, дәвалаучыбыз, уендыручыбыз, кыскасы, безнең тормышыбыз. Ул тавышларны йота, кислород бүлеп чыгара.
Ел саен агачлар күп киселә, ягыннар да чыгып тора. Ә киләчәк кешеләре өчен урман бетәргә мөмкин. Әби-бабайларыбыз мондый фикерне гел әйтеп торалар: “ Кеше үз гомерендә бер генә төп агач үстерсә дә , аның гомере бушка узмаган диләр”. Димәк, урманны сакларга, үстерергә, җәнлекләренә-кошларына ярдәм итәргә һәм яңа мәйданнарга агачлар утыртырга кирәк.
Җир елый,ишетәсезме?
Мин ишетәм.
Челтерәп аккан чишмәләрем
Нигә кипкән?
Җир елый, ишетәсезме?
Мин ишетәм!
Сандугачлы талкайларны
Кемнәр кискән?
Табигатьне кемнәр шулай
Әрәм иткән?
Кешеләрдә миһербанлык
Кая киткән?
Җир елый ишетәсезме?
Мин ишетәм.
Бу гүзәллек, бу Җир шары
Яшәр микән?
Табигатьне саклау өчен нишләргә кирәк?!
Мин болай дип күз алдына китерәм. Имеш Һава ул безнең үпкәләр, су-кан, җир-йөрәк, үсемлекләр-баш, хайваннар-куллар, кошлар-аяклар. Безнең йөрәк начар эшләсә-хәлебез бетә, кан начар йөри, баш авырта, куллар, аяклар начар хәрәкәтләнә. Шуның сыман, су пычранса, -андагы үсемлекләр, хайваннар, кошлар тормышы ничек үзгәрә? Урман бетсә-хайваннарның, кошларның яшәү урыны булмый….
Хайваннар, кошлар, балыклар , бөҗәкләр һәм без- кешеләр дә Җир планетасында яшибез. Шуңа күрә Җир- безнең туган йортыбыз. Ләкин бу йортыбызда барысы да тәртиптә түгел шул! Елга-күлләрдә суны пычратканнар, шунлыктан анда балыклар үлә, чәчәкләрне өзәбез -күбәләкләр юкка чыга. Моңа кем гаепле соң? Әйе, без, кешеләр! Шуңа күрә без моны истә тотарга тиеш. Туган йортыбызның табигатен саклау , аны пычратмау, аның өчен яхшылык эшләү — бу безнең бурычыбыз.
Урман-безнең байлыгыбыз
МаксатБалаларны табигатьтәге матурлыкны күрә, тоя белергә өйрәтү.Яшеллекне сакларга кирәклеген аңлату. Куакларны, агач ботакларын сындырырга ярамаганлыгына төшендерү.
БурычларТабигатькә мәхәббәт һәм сакчыл караш тәрбияләү.
табигать турында белемнәрен баету, аның матурлыгын күрә белү, ярдәмчел булырга күнектерү. Җирне “дәваларга” өйрәтү.
Посмотреть публикацию
Скачать свидетельство о публикации
(справка о публикации находится на 2 листе в файле со свидетельством)
Скачать справку о публикации
Ваши документы готовы. Если у вас не получается скачать их, открыть или вы допустили ошибку, просьба написать нам на электронную почту konkurs@edu-time.ru (обязательно укажите номер публикации в письме)
Урманга-безнең байлыгыбыз
Уртанчылар төркемендә тирә-юнь белән таныштыру һәм нәфасәти-эстетик үсеш буенча эшчәнлек.
Максат:Балаларны табигатьтәге матурлыкны күрә, тоя белергә өйрәтү.Яшеллекне сакларга кирәклеген аңлату. Куакларны, агач ботакларын сындырырга ярамаганлыгына төшендерү.
Тәрбия бурычы:Табигатькә мәхәббәт һәм сакчыл караш тәрбияләү.
Үстерү бурычы: Фикер йөртә белү сәләтен,сөйләм телләрен үстерү,
Белем бирү бурычы: табигать турында белемнәрен баету, аның матурлыгын күрә белү, ярдәмчел булырга күнектерү. Җирне “дәваларга” өйрәтү.
Җиһазлар: экранда урман рәсеме, полиэтилен пакетлар,пыяла шешә,кәгазьләр.
Эшчәнлек барышы:
Балаларны түгәрәккә бастырып психологик яктан әзерләү.
-Исәнмесез, балалар! Хәерле көн! Мин сезгә кунакка килдем.
Әйдәгез әле сезнен белән танышыйк Мин Дилә апа булам –ә синен исемен ничек? (Һәр бала белән танышып чыгам)
Менә танышып та чыктык, ә хәзер әйдәгез әле,бер-берегезгә ягымлы, матур итеп елмаегыз.(балалар елмаялар)
-Хәзер , әйдәгез әле,кулларыгызны бер-берсенә ышкып карагыз, алар нишли?(кыза, җылына).(әйе)
-Ә хәзер тиз генә тотынышып бер-беребезгә куллар аша җылыбызны бирик.
-Балалар, кәефләрегез яхшырып киттеме? Димәк сез минем белән аралашырга әзер, шулаймы?
-Бик яхшы, балалар. Мин дә сезнен белән очрашуыма бик шат. Сез шундый акыллылар, үскәннәр, тәртиплеләр икән.
(Балалар урыннарына утыралар)
-Балалар, карагыз эле, сезнең янга килгәндә мин бер серле яфрак таптым. Анда нәрсәдер язылган. Сезнең дә беләсегез киләме?
“Коткарыгыз, безгә ярдәм кирәк! Без бик аяныч хәлдә! Болай барса без тиздән юкка чыгачакбыз!!!”. Балалар, бу яфрак каян килгән икән соң?
(Балаларның җаваплары)
-Әйе, балалар, димәк безгә урманнан хәбәр килгән. Ә кемнән дип уйлыйсыз? Кемнән икәнен белер өчен безгә урманга барырга кирәк.Барасыгыз киләме?
-Безгә урманга барырга серле яфрак ярдәм итмәс микән?
Менә шушы яфракка кагылып тылсымлы сүзләр әйтеп карыйк әле( балалар тылсымлы сүзләр әйтәләр). Афәрин балалар, булдырдыгыз! Ә хәзер күзләребезне йомып әйләнәбез. Талгын гына җил исә, серле яфраклар оча…
-Менә без урманга килеп тә җиттек. Әйдәгез бер уен уйнап алабыз.
(Яфраклар белән уен. Төрле төстәге киселгән яфракларны төсләре буенча җыю һәм төсләрен әйтү. 3 яфрак 3 төркемдә эшләнә. Кызыл, сары, яшел яфраклар)
Булдырдыгыз, балалар, бу биремне дә дөрес эшләдегез.
-Карагыз әле, балалар, нинди матур урман? Монда нинди саф һава(сулыйлар)Нинди генә тәмле җиләкләр пешми монда. Төрле гөмбәләр үсә, үзенең дару үләннәре белән дә күпме авыруларны дәвалый ул урман. Карагыз әле, нинди матур, хуш исле чәчәкләр каршы ала безне.(чәчәкләр арасында аунап яткан пыяла шешәгә игътибар итәм.Балалар, бу нәрсә?
-Пыяла шешә
-Ул монда каян килгән? Ничек уйлыйсыз, урманга шешә кирәкме?
-Юк, кирәк түгел.
-Ә ни өчен кирәк түгел?
-шешә ватылырга,ә пыяла ватыкларына җәнлекләр, кошлар тәпиләрен кисәргә мөмкин.
-Шулай. Ватылмаган очракта да күп зыян китерә.Аның эченә бөҗәкләр, башка кортлар керергә һәм тончыгып үләргә мөмкин.Бу шешәне кая куйыйк икән?
-Чүплеккә ташларга кирәк.
-Әйе шул, без аны үзебез белән алып кайтырбыз да, чүп савытына ташларбыз. Карагыз әле, никадәр кәгазь таралып ята җирдә. Алар урманга кирәк микән?
-Юк, кирәкми.
-дөрес, кирәкми. Әйдәгез кәгазьләрне җыеп пакетка тутырыйк. Аннары бакчага алып кайтырбыз, чүплек савытына салырбыз.(балаларның игътибарын полиэтилен пакетка юнәлтеп) Балалар, урман, яшеллек өчен иң куркыныч –полиэтилен пакетлар.алар җирне кояштан һәм яңгырдан каплыйлар,ул урында үлән дә, чәчәк тә үсә алмый. Күргән очракта да аларны җирдән алырга кирәк, калдырып китмәгез.Бу турыда абый-апаларыгызга да әйтегез.
Карагыз әле, балалар, чүп-чарны җыйгач , урманның бу почмагы ничек матурланды. Без аңа үз кулларыбыз белән ярдәм иттек.
Ә хәзер шушы матур аланда ял итеп алырбыз.
Физкультминутка . “Гөмбәләр биюе”. Җырлап-биеп үсәр чак. 3 нче кисәк.
-Булдырдыгыз балалар, рәхмәт. Бик матур уйнадыгыз. Ә хәзер тагын сәяхәтебезне дәвам итәбез.
(Агачлар арасыннан корыган агач кәүсәсе күренә.)
-Балалар, карагыз әле, урманда бер агач корыган, безгә ярдәм сорап очып килгән яфрак та шушы агачныкы булган инде , әйеме балалар. Балалар, ничек уйлыйсыз, бу агач ни өчен корыган икән?(Балаларның җаваплары)
-Әйе, балалар. Бу агачнын ботакларын сындырганнар, суын күпләп агызганнар.
Димәк, балалар, ботагы сынган агач яныннан тыныч кына үтеп китмәскә кирәк, әгәр сынган ботакны җайлап бәйләп куйсаң, ул яңадан терелеп китәр. Ә инде корыган агачлар урынына яз көне яшь үсентеләр утыртырга кирәк.
Урманда чәчәкләрне күпләп өзмәскә кирәк., тагын да яхшысы- бөтенләй өзмәү.Болар турында урманга әти-әниләрегез белән килгәндә дә онытмагыз.Үзегездән соң чүп-чар калдырмагыз, урман елап кала торган булмасын. Без табигатьне сакларга, аңа ярдәм итәргә тиеш.Шулай эшләсәк кенә ул безне шатланып каршы алыр, кабат кунакка чакырыр.
Балалар безгә бакчага кайтыр вакыт җитә, әйдәгез серле яфрак ярдәмендә бакчабызга кайтыйк.
-Балалар күзләрне йомабыз. Талгын гына җил исә, серле яфраклар оча.Без урманнан кайтабыз.Менә бакчага да кайтып җиттек.
-Ә хәзер әйдәгез җәйге урманның матурлыгын искә төшереп тору өчен үзебезнең бүлмәгә дә урман ясап куйыйк.
-Аның өчен балалар серле агачка яшел яфраклар ясарга кирәк. Яфракларны без пакетлар ярдәмендә ясарбыз. Мине карап торыгыз.Башта пакеттан ясалган штампны буяуга манам һәм агачка яфраклар ясыйм.
Әйдәгез сез дә агачка яфраклар ясагыз.(балалар алдан әзерләнгән агач кәүсәсенә яфрак ясыйлар)
-Менә серле агачка яшел төс керде, аның яфраклары уянды.Әйдәгез агачларны менә монда җыеп куябыз.
Молодцы, балалар, булдырдыгыз. Безнең урман бигрәк матур булды, шулай бит балалар.
-Сезгә бүгенге сәяхәтебез ошадымы?
-Без кемгә ярдәм иттек?
-Бүгенге сәяхәт турында кемнәргә сөйләрсез?
-Миңа да сез бигрәк ошадыгыз, балалар.Мин сезнен турында үземнең бакчадагы балаларга сөйләрмен. Менә алар сезгә күчтәнәчләр җибәргәннәр иде, хәзер мин сезгә шуларны таратам.
-Сау булыгыз, балалар!
Кичә, бүген, иртәгә
Табигать – безнең байлыгыбыз.
Кеше — табигатьнең аерылгысыз бер өлеше. Ул табигатьтән башка бер генә көн дә, бер генә сәгать тә, бер генә минут та яши алмый. Аңа су, һава, азык -төлек, җылылык һәм яктылык кирәк. Шуңа күрә табигатькә мөнәсәбәт, кешеләргә мөнәсәбәт кебек үк, гуманлы, шәфкатьле булырга тиеш.
Заманыбызның күренекле педагогы В.А. Сухомлинский табигатьне,…
Кеше — табигатьнең аерылгысыз бер өлеше. Ул табигатьтән башка бер генә көн дә, бер генә сәгать тә, бер генә минут та яши алмый. Аңа су, һава, азык -төлек, җылылык һәм яктылык кирәк. Шуңа күрә табигатькә мөнәсәбәт, кешеләргә мөнәсәбәт кебек үк, гуманлы, шәфкатьле булырга тиеш.
Заманыбызның күренекле педагогы В.А. Сухомлинский табигатьне, әйләнә — тирә мохитне һичкайчан саекмас белем чишмәсе, матурлык, бәхет чыганагы дип атаган. Бу чыннан да шулай. Балалар җәйге аяз көндә нурланып кояш чыгуын, бөтерелә — бөтерелә күбәләкләр очуын, ә яз җиткәч гөрләвекләр агувын күреп олы шатлык хисе кичерәләр. Табигатьнең шушы гүзәллеген кече яшьтән үк күрергә, тормышка сөенергә өйрәтергә без педагоглар бурычлы.
Табигатьне яратырга, табигатькә сак караш тәрбияләүне ничек оештырырга соң? XXI гасыр балаларына табигать байлыклырының чиксез түгел икәнен ничек аңлатырга? Бу авыр мәсьәлә.
Кешедә экологик дөрес гадәтләрне тәрбияләү җиңел эш түгел. Матур чәчәкне өзгәч, аның һәлак булуы турында белү барыбыз өчен дә аңлаешлы хәл түгел шул. Чәчәк гомере бик кыска.
Табигать — безнең бүгенге байлыгыбыз гына түгел, киләчәгебез дә. Аның байлыгын бездән соңгы килгән буыннарга да калдыру безнең уртак бурычыбыз. Экология проблемасының үзебез яши торган җирдә тирәлектә дә чагылуы без- тәрбиячеләрдә борчылу тудыра һәм төрле педагогик эшчәнлеккә этәрә. Мәктәпкәчә яшьтәге балаларга аеруча кызыксынучанлык хас. Алар бигрәк тә аны урап алган моһит , тирәлек, табигатькә игътибар итәләр.Табигатьне күзәтү, аны өйрәнү, сакларга омтылу- балаларның рухи дөньясын баета, уйларга өйрәтә. Шуның өчен балалар бакчасында тирә-якны өйрәнү, табигатькә сакчыл караш, экологик тәрбия зур урын алып тора
.
Бакчабызда һәрбер төркемдә табигать почмаклары бар. Балалар һәр көнне гөлләрнең ничек үскәнен, чәчәк атуын күзәтәләр, төпләрен йомшарталар, тузанын сөртәләр, сулар сибәләр. Шау чәчәктә утырган гөлләрнең матурлыгына сокланалар. Әгәр тәрбияләмәсәң, аларның шулай үсмәячәген, үсемлекләрнең тере табигать икәнен, аларның үсешенә һава, су, яктылык кирәклеген үз күзләре белән күрәләр. Кышын тәрәзә тәпләрендә суган үстерү , аның үсешен күзәтү балалар өчен бик кызык. Иртә язда , клумбаларга утырту өчен , орлыклар чәчеп чәчәк үсентеләре үстерәбез . Балалар табигать почмакларында бик теләп эшлиләр. Ел әйләнәсе кошларны күзәтәбез. Җылы якларга китүче кошлар, кышлаучы кошлар турында белемнәр туплыйбыз. Кышын «Кошларга җимлек» акцияләре оештырабыз. Балалар өйдә әти-әниләре белән берлектә кошларга җимлекләр ясап алып киләләр. Бакчабызда үсеп утыручы агачларга җимлекләрне элеп, кошлар ашханәсе оештырабыз. Кошларны даими тукландырып торабыз. Ә матур язлар җиткәч, «Кошлар көне» үткәрәбез. Сыерчык ояларына конкурс була.
.jpg)
Бакча тирәли бик күп агач , куаклар үсә. Ел әйләнәсе агачларны күзәтәбез. Ничек яфрак яралар, чәчәк ату, яфрак коелу, кышын бөреләре нинди, язга чыккач ничек үзгәрәләр, кышын җимешләренең кошларга азык булуын. Шул күзәтүләрдән чыгып, балалар табигатьтә бар нәрсәнең бер-берсенә бәйле булуын аңлыйлар. Язын балалар түбәдән тамчы тамуын, боз сөңгеләренең иртән һәм кичен ничек үзгәрүен, кардан ясалган фигураларның кояшта ничек эрүен, беренче кара җирнең чыгуын күзәтергә яраталар. Матур әдәбият әсәрләре , татар халык авыз иҗаты туган як табигате турындагы белемнәрне киңәйтергә ярдәм итә. Табышмаклар, әкиятләр, тизәйткечләр, мәкаль, әйтемнәр куллану экологик тәрбия бирүдә бик отышлы. Бала уйлый , фикер йөртә, сөйләм телен баета, белем ала.
Балалар бакчасында гына экологик тәрбия биреп, ата-аналар тарафыннан ярдәм, алар белән аңлашып эшләү булмаса, уңай нәтиҗәләргә ирешеп булмый. Шуның өчен иң беренче чиратта табигатьне саклау , яклау үрнәкләрен без- зурлар үзебез күрсәтергә тиеш. . Табигать белән аралашудан үзебез генә түгел, ә балалар да ямь тапса иде. Табигатькә барганда үзебезне кунакка барган кебек итеп хис итсәк иде.
Шамсутдинова Лениза Мисбаховна
Сабаның 4 нче номерлы «Кыңгырау» балалар бакчасы тәрбиячесе.
Следите за самым важным и интересным в Telegram-каналеТатмедиа
Оставляйте реакции
К сожалению, реакцию можно поставить не более одного раза 
Мы работаем над улучшением нашего сервиса
Опубликовано 3 года назад по предмету
Другие предметы
от AlsuYarullina00Хоран
Помогите пожалуйста, очень прошу) нужно сочинение написать по татарскому на тему «Урман» или эже «Урман-безнен байлыгыбыз» УМОЛЯЮ ПОМОГИТЕЕЕ
-
Ответ
Ответ дан
kiwi3219ние ул сине кирек, текер ул дереске
-
Ответ
Ответ дан
kiwi3219когда тебе сочинение нужно?
-
Ответ
Ответ дан
AlsuYarullina00Хоранда, сидела)
-
Не тот ответ, который вам нужен?
Найди нужный
Самые новые вопросы
Математика — 2 года назад
Сколько здесь прямоугольников
История — 3 года назад
Какое управление было в древнейшем риме? как звали первого и последнего из царей рима?
Литература — 3 года назад
Уроки французского ответе на вопрос : расскажите о герое по следующему примерному плану: 1.почему мальчик оказался в райцентре ? 2.как он чувствовал себя на новом месте? 3.почему он не убежал в деревню? 4.какие отношения сложились у него с товарищами? 5.почему он ввязался в игру за деньги? 6.как характеризуют его отношения с учительницей ? ответе на эти вопросы пожалуйста ! сочините сочинение пожалуйста
Русский язык — 3 года назад
Помогите решить тест по русскому языку тест по русскому языку «местоимение. разряды местоимений» для 6 класса
1. укажите личное местоимение:
1) некто
2) вас
3) ни с кем
4) собой
2. укажите относительное местоимение:
1) кто-либо
2) некоторый
3) кто
4) нам
3. укажите вопросительное местоимение:
1) кем-нибудь
2) кем
3) себе
4) никакой
4. укажите определительное местоимение:
1) наш
2) который
3) некий
4) каждый
5. укажите возвратное местоимение:
1) свой
2) чей
3) сам
4) себя
6. найдите указательное местоимение:
1) твой
2) какой
3) тот
4) их
7. найдите притяжательное местоимение:
1) самый
2) моего
3) иной
4) ничей
8. укажите неопределённое местоимение:
1) весь
2) какой-нибудь
3) любой
4) этот
9. укажите вопросительное местоимение:
1) сколько
2) кое-что
3) она
4) нами
10. в каком варианте ответа выделенное слово является притяжательным местоимением?
1) увидел их
2) её нет дома
3) её тетрадь
4) их не спросили
Русский язык — 3 года назад
Переделай союзное предложение в предложение с бессоюзной связью.
1. океан с гулом ходил за стеной чёрными горами, и вьюга крепко свистала в отяжелевших снастях, а пароход весь дрожал.
2. множество темноватых тучек, с неясно обрисованными краями, расползались по бледно-голубому небу, а довольно крепкий ветер мчался сухой непрерывной струёй, не разгоняя зноя
3. поезд ушёл быстро, и его огни скоро исчезли, а через минуту уже не было слышно шума
Русский язык — 3 года назад
помогите прошу!перепиши предложения, расставляя недостающие знаки препинания. объясни, что соединяет союз и. если в предложении один союз и, то во втором выпадающем списке отметь «прочерк».пример:«я шёл пешком и,/поражённый прелестью природы/, часто останавливался».союз и соединяет однородные члены.ночь уже ложилась на горы (1) и туман сырой (2) и холодный начал бродить по ущельям.союз и соединяет:1) части сложного предложенияоднородные члены,2) однородные членычасти сложного предложения—.поэт — трубач зовущий войско в битву (1) и прежде всех идущий в битву сам (ю. янонис).союз и соединяет:1) части сложного предложенияоднородные члены,2)
Физика — 3 года назад
Вокруг прямого проводника с током (смотри рисунок) существует магнитное поле. определи направление линий этого магнитного поля в точках a и b.обрати внимание, что точки a и b находятся с разных сторон от проводника (точка a — снизу, а точка b — сверху). рисунок ниже выбери и отметь правильный ответ среди предложенных.1. в точке a — «от нас», в точке b — «к нам» 2. в точке a — «к нам», в точке b — «от нас» 3. в обеих точках «от нас»4. в обеих точках «к нам»контрольная работа по физике.прошу,не наугад важно
Информация
Посетители, находящиеся в группе Гости, не могут оставлять комментарии к данной публикации.
Что ты хочешь узнать на сайте Знания ком?
Задай вопрос
Все предметы
Математика
Литература
Алгебра
Русский язык
Геометрия
Английский язык
Химия
Физика
Биология
История
Обществознание
Окружающий мир
География
Українська мова
Информатика
Українська література
Қазақ тiлi
Экономика
Музыка
Право
Беларуская мова
Французский язык
Немецкий язык
МХК
ОБЖ
Психология
Оʻzbek tili
Кыргыз тили
Астрономия
Физкультура и спорт
Другие предметы
МБГУ Татарстан Республикасы Саба муниципаль районы “Мичән төп гомумбелем бирү мәктәбе” башлангыч сыйныф укытучысы Мифтахова Гөлсирин Расыйм кызы. Тема: Урман – безнең байлыгыбыз
Максат: 1) Урманнарның кешелек тормышындагы әһәмиятен күрсәтү, табигатькә карата аңлы караш тәрбияләү.
УУГ: 1) Табигать серләрен эзләнүләр аша аңларга өйрәтү;
2) Күзәтүчәнлекне, үз фикереңне җиткерә алу, чагыштыра белү күнекмәләрен үстерү.
3) Туган як табигатенә сакчыл караш, экологик культура, табигатькә гуманлы мөнәсәбәт, тереклек өчен җаваплылык хисе тәрбияләү;
4)табигать кочагында үз-үзеңне дөрес тоту кагыйдәләрен искә төшерү.
Җиһазлау: презентация, компьютер,табышмаклар, экологик ситуация, проект эше өчен рәсемнәр, кыңгырау, җырлар.
Дәрес барышы.
- Оештыру өлеше
Психологик уңай халәт тудыру.
Бик үзенчәлекле серле утрауда яшәүчеләр бер-берләренә һәрчак яхшылык бүләк иткәннәр.
-Ә ничек дисезме? Бик гади. Алар кул бирешкәндә, уч төпләре очрашуга, аннан нәни генә очкын-кечкенә кояшчык кабынган. Ул бик нәни булганлыктан кулларын пешермәгән, ә уч төпләрен җылытып кына торган.
– Хәзер сез дә янәшәгездәге иптәшегез белән җылылык бүләк итешегез әле.
– Җылылык тоясызмы?
- Проблема тудыру.
- Укучылар! Без бүген сезнең белән табигатькә сәяхәткә чыгарбыз. Ә кая баруыбызны сезгә әйтеләчәк табышмакның җавабыннан белерсез. Слайд 1
Кат-кат үсемлекле,
Аллы-гөлле чәчәкле,
Эре кызыл җиләкле,
Баллы-майлы гөмбәле,
Чут – чут сайраучы кошлы,
Төрле-төрле җәнлекле,
Кешегә файда бирүче,
Һаваны чистартучы,
Ул нәрсә?
- Әйе, балалар, бу – урман. Слайд2.
Димәк, укучылар безнең дәрес темасы нәрсә турында булыр? (балаларның җавабы)
Тема: Урман – безнең байлыгыбыз. Слайд3
- Ниндидер хәбәр килде. Кемнән икән? Тыңлыйбызмы?
- (аудио СМС хәбәрне тыңлау)
- Балалар, безгә урман хуҗасы хат җибәргән бит әле. Әйдәгез, хатны тыңлап карыйк.(тыңлыйлар)
Исәнмесез балалар!
Бик зур кайгы төште башыма. Кояшны болытлар каплады. Урманым караңгыланды, бөтен дөнья ямьсезләнде. Кошларым, җәнлекләрем качып бетте, аланнарымда үләннәр дә үсми башлады. Шәфкатьле, миһербанлы балалар булсагыз, ярдәм итегез миңа.
(Урман хуҗасы).
- -Ягез укучылар, нишлибез? Кешене тудырган, туендырган, сусаганда су, суларга һава биргән табигать бүген бездән ярдәм көтә. Балалар, сез ярдәм итәргә әзерме? Әйдәгез алайса, юлга кузгалыйк!
– Укучылыр, ә урманга нәрсә белән барырбыз?
( балалар төрле транспорт төрләрен атыйлар) Экологик яктан чиста булган транспорт төренә тукталсак отышлы булыр.
Балалар, әйдәгез бүген ерак булмаган урманга ат белән барабыз, чишмәләргә тукталырбыз, сез ризамы?
-Әйе!
– Кузгалдык! (музыкага түгәрәктә тел шартлатып атта чапкан кебек адымнар белән йөрү)
-Карагыз әле, килеп тә җиткәнбез! Безнең каршыда урман, тик укучылар урманга кергәнче, үз – үзебезне урманда ничек тотарга кирәклеген искә төшерик. Нинди кагыйдәләр икән ул?
Кагыйдәләр: (балалар җавабы)
Булдырдыгыз балалар! Без аларны кыска гына итеп язып та куярбыз: Слайд4
Шаулама!
Чүпләмә!
Рәнҗетмә!
Менә килеп тә җиттек. Карагыз әле балалар , урман нинди гүзәл! Монда нинди саф һава! Агач яфраклары кыштырдыйлар, кошлар сайрый.
Әйдәгез урман аланында туктап ял итик әле. Укучылар урманда нәрсәләр бар? (Хайваннар, кошлар,үсемлекләр, төрле җиләкләр, чәчәкләр, гөмбәләр) Безнең тирә – ягыбызда төрле агачлар үсә. Сез бу агачлар урынында булсагыз, үзегез белән ничек таныштырыр идегез һәм үзегез турында ниләр сөйли алыр идегез?
Уен “Агачны таны” (Укытучы агач рәсемнәре күрсәтә, балалар танып агач турында сөйлиләр).
Укучылар урманда тагын ниләр үсә? (Чәчәкләр, гөмбәләр, дару үләннәре)
(Парларда эш.) Аларның кеше өчен файдалы һәм зарарлы үзлекләре бармы?
Дару үләннәре ни өчен кирәк? Уен “ Дару үләненең файдасы”
Балалар 4 группага бүленәләр һәм дару үләннәре янына бүленеп барып басалар.Мин кыңгырауны шалтыраткач, кызлар малайларга шул дару үләннәре турында сөйли, икенче тапкыр шалтыраткач, малайлар кызларга сөйли. Зәйнәп, сиңа Марат мәтрүшкә турында ниләр сөйләде?Берничә укучы аңлатып күрсәтә. (Үләннәрдән: сары мәтрүшкә, әрем, үги ана яфрагы, бака яфрагы)
Ә безнең як урманнарында яшәүче җәнлекләр, кош – кортлар турында сезнең нинди фикерләрегез бар?
Мин сезгә табышмаклар әйтермен, сез җавабын табарсыз.
Уен “Табышмак әйтәм – җавабын тап”
Җәен соры, кышын ак,
Аңа шулай яхшырак. (Куян)
***
Бер нәрсә тегә белми,
Энәләр тагып йөри. (Керпе)
***
Җәен урманга патша,
Кышын кардан да аста. (Аю)
***
Нечкә билле, көлтә койрыклы. (Төлке)
***
Кош түгел – оча,
Ябалактан курка.
Чикләвекне ярата,
Сызгырса, урманны яңгырата. (Тиен)
***
Сорыдыр төсе,
Үткендер теше.
Урманда йөри,
Бозаулар эзли. (Бүре)
****
Үзе бәләкәй булса да,
Үзеннән зур күтәрә. (кырмыска)
***
Аллы-гөлле очкалак,
Оча гөлләр кочкалап. (күбәләк)
***
Тызлый да бызлый,
Үпкән җире сызлый (черки, озынборын)
***
Канаты бар, оясы юк,
Ят ояда баласы тук. (кәккүк)
***
Җә й шакылды й бу чүкеч,
Кыш шакылдый бу чүкеч,
Ничек чыдый бу чүкеч? (тукран)
***
Койрыгын алса — башы ябыша,
Башын алса — койрыгы ябыша.(саескан)
***
Яшькелт – сары төсле ул,
бер кечкенә кошчык ул (песнәк)
***
Көндез йоклый, төнлә елый (ябалак)
Укучылар, әйдәгез нәтиҗә ясыйбыз: урманның безгә нинди файдалы якларын белдегез. Ә урманга нинди куркыныч янарга мөмкин?
Куян кызы сезнең белемнәрегезне тикшереп карарга тели, сез җавап бирергә әзерме? Экологик ситуацияләр язылган, балалар җавап бирәләр.
1.Әгәр сез урманга кергәч, куак астында каты итеп бер кош кычкыра башласа нишләр идегез?
- Сез иптәшегезнең ботак сындырганын күрәсез.Нишләр идегез?
3.Каен агачының суы аканын күрдегез.Нишләр идегез?
4.Экскурсиягә баргач, чүп-чарларны кайда ташлар идегез?
- Табигатьтә кошларның нинди әһәмияте бар?
6.Кошларның, үсемлекләрнең, хайваннарның сирәк очрый торган яки бөтенләй юкка чыккан төрләре кайда тупланган?
7.Кош-корт, җәнлек, үсемлекләр
Бетәбез дип торганда,
Бирешмәскә булганнар.
Саклар диеп, яклар диеп,
Аңа кереп тулганнар.
- Маратның кош оясын туздыруын күрдең ди. Син ни эшләр идең? Нинди киңәш бирерсең?
-Молодцы , рәхмәт укучылар. Сез барлык сорауларга да дөрес җавап бирдегез.Ә хәзер бергәләп нәтиҗә ясыйк.
Димәк, табигатебез гүзәл һәм чиста булсын өчен, урманнарны сакларга, кош ояларын туздырмаска кирәк. Тикмәгә генә урман – планетаның үпкәләре димиләр. Мин сезгә халкыбызның урман турындагы мәкаль һәм әйтемнәрен искә төшерәм, сез моны онытмагыз:
- *Урманга шырпы белән бармыйлар!
- * Җимешен аша, ботагын сындырма!
- *Кошларны рәнҗетмә, каргарлар.
*Кош йомыркаларын ватма, яшеңне түгәрсең!
-Рәхмәт , балалар . Сезнең ярдәмегез белән урман яшәвен дәвам итәр.
Ә хәзер кайтыр юлга чыгыйк. Әйдәгез атларга утырып, җырлап кайтабыз. (Җырлап кайталар “ Гүзәл туган ягыбыз.”)
Чишмә янына туктыйлар.
– Балалар бу нәрсә? Беләсезме? Чишмәләр ни өчен кирәк? (Балаларның җаваплары тыңлана) Сәяхәттә йөреп сусатты да, әйдәгез юл кырыенда гына Тимершык авылының Изгеләр чишмәсе кала, сихәтле суын эчеп алыйк.(чишмә суын эчәләр)
Менә укучылар сыйныфыбызга кайтып та җиттек. Бүгенге сәяхәттән алган тәэсирләрегезне проект эше итеп эшләргә тәкъдим итәм
тема”Урман –зур байлык” (2 группага бүленеп эшлиләр, яклыйлар)
Укучылар, СМС хат килгән, кемнән икән?
Урман хуҗасыннан хат килгән. (аудио СМСны тыңлау)
Кадерле укучыларым! Минем урманым яңадан яшелләнде, аллы – гөлле чәчәкләр үсә, чут-чут кошлар сайрый, җәнлек – хайваннарым кире урманыма әйләнеп кайтты. Тәмле җиләкләр, гөмбәләр үсүен дәвам итә. Зур рәхмәт сезгә балалар! Гел шундый изге күңелле булыгыз. Ярдәмегез өчен сезгә күчтәнәч җибәрәм. (посылкада – урман чикләвеге)
Туган ягыбызның табигате искиткеч матур!
Нәтиҗә ясау.
Укытучы: Куанып хозурда йоргәндә,
Карурман куенына кергәндә,
Беркемнең каргышын алма син,
Күбәләк тә елап калмасын…
Сак бул син, сабыем, сак бул син,
Саклый күр табигать баласын.
Онытма, туган җир бер генә,
Кадерләрен аның бел генә…
Дәвала аның һәр ярасын,
Син бит соң табигать баласы! (Р. Вәлиева)
Дәрес тәмам.
Туган ягыма алтын көз килде.
Әле кичә
генә җәйне көтеп алган идек. Матур, кызу, күңелле көннәре белән җәйнең үтеп
киткәнен сизми дә калдык. Ә бүген инде көз! Бакчадагы тулып бешкән җимешләре,
кырдагы мул уңышлы игеннәре белән кешеләрне сөендереп, җиргә алтын көз аяк
басты. Минемчә, көзне сары төсе өчен генә түгел, ә көзге байлык, муллык өчен
дә алтын көз дип атыйлар. Көз җиткәч, көннәр кыскара, төннәр озыная башлый. Укучылар
белем алырга дип мәктәпләргә юл тоталар.
Табигать
үзенчә матурая башлый. Тирә-яктагы яшеллек, күзгә күренеп, төсен сарыга
үзгәртә. Бакчаларга күз салсаң, кып-кызыл, алсу, сары алмаларны, кызарып пешкән
миләш, баланнарны күреп хәйран каласың. Иген кырларына карасаң, әйтерсең аларны
алтын төсенә буяп куйганнар, сап-сары булып, кояшта күзләрне камаштырып
утыралар. Нинди матурлык һәм байлык!
Көз
җиткәч, күк йөзе дә үзгәрә. Әле генә кояш балкыган булса, күп тә үтми болытлар
барлыкка килә, яңгыр ява башлый. Яңгырсыз көннәрдә көндезләрен бик салкын
булмаган һава торышы күзәтелә, ә кичләрен суыта. Иртән тышка чыксаң, җирдәге
үләннәргә матур итеп чык төшкән була. Ә әбиләр чуагы дип аталган көннәрдә
бигрәк тә җылы һава торышы саклана. Минем өчен бу көннәр ямьле җәй айлары белән
саубуллашу көннәре.
Көзге
урман үзенең чиста, саф һавасы белән үзенә тартып тора. Урманга килеп керсәң,
матурлык та, моңсулык та тоясың. Монда инде җәй көне кебек матур итеп кошлар сайрамый,
төрле төстәге күбәләкләр очып уйнамый. Үзләренең хуш исләре белән башны
әйләндергән аллы-гөлле урман чәчәкләре соңгы таҗларын коеп утыралар. Агачларга
күз салсаң, сары, яшел, кызыл, алтынсу төсләрне күрәсең. Каен агачлары үзләренә
бер төрле матур. Ап-ак каеннар сап-сары шәл ябынганнар. Ара-тирә матур, куе
яшел төсләре белән җәйне хәтерләтеп, озын нарат агачлары күренә. Урманда да
көзге уңыш бик күп була. Гөмбә, чикләвек, балан, алма, миләшләрне кышка җитәрлек
итеп җыярга була.
Көз көне җәйге
яллар тәмамланса да, мин көзне яратам. Чөнки көз җиткәч, без җәй буена
күрмәгән сыйныфташлар белән очрашабыз. Озак күрешми торгач, инде сагынырга
да өлгергән дуслар белән төрле хәлләр турында сөйләшәбез, серләшәбез.
Шулай ук мин
көз көне һавада кыр казларының, торналарның җылы якка очып киткәннәрен
күзәтергә яратам. Шундый матур, тигез итеп тезелеп очалар алар, әйтерсең, бер-берсенә
җеп белән бәйләп куйганнар.
Табигаттә
бар да бик тиз үзгәрүчән шул. Күп тә үтмәс, бераз вакыт үткәч, агачлардан
яфраклар коелып бетәр, иген басулары буш булып калыр, бертуктаусыз яңгырлар
ява башлар. Кояш сирәк кенә безгә якты нурлларын бүләк итәр. Беренче кар да
явып үтәр. Елга-күлләр ялтырап торган, матур боз белән капланыр. Җир үзенең
ап-ак, йомшак юрганын ябынып, татлы йокыга китәр.