Япэ лъагъуныгъэ сочинение

Бжьыхьэ дыщафэм и дахагъэр пэш сызыщIэсым и щхьэгъубжэм къыкIэрыт жыг тхьэмпэхэм зэрыхэслъагъуэр арами сымыщIэ, ауэ гупсысэр гуэгъу схуэхъуащи, тхылъымпIэ напэр си стIолым къытеслъхащи, сымытхэныр схулъэмыкIынщ. ЖыпIэнурамэ, гупсысэхэм куэдым къыщаущыхь, абыхэм кIуапIэ ямыIэ, зылъэмыIэс, здынэмыс щIыпIэ щымыIэ. Курых абыхэм яхуэхъуар Лъагъуныгъэрщ.

Лъагъуныгъэ… Мы псалъэр зымыцIыху щыIэкъым, ауэ абы и купщIэр пыухыкIауэ сыту щытми зыми къыбжиIэфынукъым. Апхуэдэу щIыщытым и щхьэусыгъуэр лъагъуныгъэм плъыфэ куэд, пкъыгъуэ зыбжанэ зэриIэр арагъэнщ. Лъагъуныгъэр зы жыпхъэу къапщтэу уеплъ хъунукъым, сыту жыпIэмэ щыIэщ цIыхум хэкум хуиIэ лъагъуныгъэ, бынымрэ адэ-анэмрэ яку дэлъ лъагъуныгъэри гъащIэм щыкуэдщ. ЦIыхуитIым яку къыдэхъуэ гухэлъ IэфIу лъагъуныгъэкIэ дызэджэми иIэщ къаруушхуэ. Сыт хуэдэу щымытами, лъагъуныгъэр дыгъэщ, Iэпэ бзийхэмкIэ зэ уи гумрэ уи псэмрэ къыхэIэбамэ, мыужьыхыжу, дэп жьэражьэу Iэпкълъэпкъ псом къару езытщ.

Хэкум папщIэ цIыхум иIэ лъагъуныгъэр сыту лъэщ. Си ныбжькIэ сыщIалэми, а лъагъуныгъэм сызэщIеIэтэ. ХамэщI сыщыIауэ си щIыналъэ къыщызгъэзэжым деж, къысфIощI си Хэку дыщэм IэплIэ къысхуищIу, къысщыгуфIыкIыу, къысхуэзэшарэ и фIыгъуэ псомкIи къысхуэтыгъэу. Дэнэ сыщымыIами, си щIыналъэм пэсщIын щыIэкъым. Лъагъуныгъэ хъужыр аращи, сыхуей-сыхуэмейми, си япэ лъэбакъуэм и къежьапIэ хъуа, зи дзапэ уэрэдхэм сыщIапIыкIа, зи таурыхъхэмк1э сапсыхьа, си къежьапIэ, си къуэпсхэм зыщаужь щIыналъэм къару мыкIуэщIкIэ сыпыщIащ, арагъэнущ Хэку лъагъуныгъэ хъуж къарури.

Лъагъуныгъэм и хьэтыркIэ, абы и щхьэусыгъуэкIэ гупсысэу сиIэм бгъащхъуэу къызэхалъэтыхьаи бгыжь-къуршыжьхэр, Iуащхьэмахуэ и уардагъэм сыщагъэгъуэзаи, Балъкъ псыхъуэ и псынэпс щIыIи срагъэфаи, нанэ и Iэнэгум шхыныгъуэ IэфIхэр щызагъэшхаи, дадэ и хъуэхъу жыIэр адыгэбзэу сIуралъхьаи. Сыту къаруушхуэ уиIэ, лъагъуныгъэ!

Дыщафэ тхьэмпэхэр къызопсалъэ. Си жыIэр тхылъымпIэм тестхэмэ, къэзмыгъэнэну мэлъаIуэ адэ-анэмрэ бынхэмрэ яку дэлъ лъагъуныгъэр. ЛъэIур IэщIыб зэрызмыщIыным щыгъуазэщ ахэр. Мы лъагъуныгъэ лIэужьыгъуэм плъыфэу иIэр нэгъуэщIщ. Анэмрэ бынымрэ яку къыдэхъуэ хуабагъэр зыми емыщхьщ. Анэм и гур быным хэлъщ, жэщ-махуэ имыIэу ар быным толажьэ. Сэри си анэм и лъагъуныгъэр йофIэкI, йобэкI адрейхэм. ЗгъэщIагъуэр аращи, зэи кIащхъэ хъуркъым си анэм сэркIэ иIэ лъагъуныгъэр. Ар зэщIоплъэ мафIэу, нуркIэ мэтыгъэ, гуапагъэкIэ мэщыгъэри, сагъэгушхуэ, сагъэин. Си анэм и жыIэм слъимыгъэкIын щыIэкъым. Апхуэдэ дыдэуи си адэр лъагъуныгъэк1э къысхуогуапэ. Си анэм тыгъэу хуабагъэу къысхуиIэр къызбгъэдилъхьэмэ, си адэм и лъагъуныгъэр нэхъ къузащ. Ар лъэпкъ гъэсэныгъэм къызэремызэгъыр арагъэнщ. Ауэ зэзэмызэ Iэдэлъэ къызэрысхуищIымкIэ, лэжьыгъэ хьэлъэхэр зэрысщхьэщихымкIэ, сызэриущий-сызэригъэIущ псалъэхэм къагъэнаIуэ абы сэркIэ иIэ лъагъуныгъэр. Сэри си адэ-анэм яхузиIэ хуабагъэр мащIэкъым. ЗэрысхулъэкIкIэ, зэрысхузэфIэкIкIэ абыхэм я жагъуэ зэрызмыщIыным, я напэ зэрытезмыхыным сыхущIокъу…

Жыг къудамэм къытетIысхьауэ къыздэуэршэр бзуущхъуэ цIыкIур мэлъаIуэ нэгъуэщI зы лъэныкъуэкIи лъагъуныгъэм сытетхыхьыну: цIыхуитIым яку къыдэхъуэ гухэлъ IэфIым. Мыпхуэдэ лъагъуныгъэр псоми нэхъ къахэщхьэхукIыу, къахэцIуукIыу щытщ. Пщащэмрэ щауэмрэ яку къыдэхъуэ гухэлъыр йобэкI, йофIэкI псоми. Абы узэщIеIэтэ, къару къует, псори плъегъэкI, уэгум урехьэ, щIылъэм ущегъэджэгу. Ар мыувыIэу зэщIост, нэхъри нэхъ ин мэхъу, итIанэ уи зэхэщIыкIри къэухьри абы елъахъэ. Лъагъуныгъэм теплъэ иIэуи, тэрэзэм иплъхьэуи пшэчыфу щыткъым, ауэ ар зыхэзыщIа цIыхур «зэрыщымыт» мэхъу. Абы и махуэхэм дыгъэм и бзийхэр щоджэгу, къалэбзур мыувыIэу мэусэ, пшынэ дыкъуакъуэхэм макъамэ гурыхьыр ягъэIу, уафэр лэгъупыкъум иреIэ, жыгхэр гъагъэм ехь, гур мэусэ, уэрэдыр къреш, нэхэм ялъагъу дэтхэнэри щхъуэкIэплъыкIэщ, Iэпкълъэпкъыр жанщ, лъэхэм ящIыр ислъэмей, уигу къэкIыркъым зы Iей. ФIыуэ плъэгъуам ухуэзамэ, уоубзэрабзэ, псалъэхэр дахагъэм и налъэкIэ богъэнщI. ЖыпIэнурамэ, дамэ къыптокIэри, ар уэгум ибохьэ, хьэуа къабзэкIи богъэбауэ, къуршыбгъэм и дамэр здишэщI псоми къыщыбогъэлъэтыхь, псынэпс ибогъафэ, уогъафIэ, ухуоусэ…

Усэ зэхэплъхьэм хэт дэтхэнэ зы псалъэри макъыбэу зэролъэлъ. Зы псалъэ жыпIамэ, етIуанэр езыр-езыру къоунэху, аращи, уи гум илъ псори наIуэ мэхъу. Лъагъуныгъэр зыщIауэ усэ зэхэзымылъхьа гъуэтыгъуейщ, уеблэмэ щымыIэххэнри зым хэмылъщ. Гухэлъ IэфIымк1э Тхьэшхуэр зыхуэупсар зэрыпсалъэр лъагъуныгъэм и бзэщ. «Апхуэди щыIэ?» — жызыIэни бгъуэтынщ. Ауэ ар щыIэщ, ар бзэ къабзэщ, гурыхьщ, дахэщ, дахащэщ. Ар зэролъэлъ, фом хуэдэу IэфIщ, гум ехуэбылIэщ, псэр хэзыгъахъуэщ. Сыту и насып апхуэдэбзэр игъащIэкIэ зыIурылъ цIыхум. Насыпышхуэщ! Апхуэдэбзэм ирипсалъэр бгъэхъуахъуэ хъунущ сытым и дежи, сыту жыпIэмэ ар фIым пэджэнущ, дахагъэ къипсэлъынущ, гур гушхуэныгъэм гуэгъу хуищIынущ, псэм ехуэбылIэнущ. Ар зэхэзыха дэтхэнэми и дунейр нэщхъыфIэ хъунущ…

Лъагъуныгъэр зи гум илъ цIыхур гуибл банэ лъапцIэу хэтми, щищ1ынущ абы екIуу ислъэмейр, Сосрыкъуэ хуэдэу, тепщэчыр и нэзымкIэ къифыхьыфынущ, пкъым щIэт къару псори уигъэлъагъунущ… Пэж дыдэуи, Iэпкълъэпкъым ищIэркъым зэшыр, ар зэщIэплъэ зэпытщ, къыпфIощI уи джылъхэм щежэх хъугъэпсыр нэхъри гуащIэу… Аращи, жьым утесу псым уопыдж. Къару къыпхелъхьэ лъагъуныгъэм. Къэрабгъэм лIыгъэ къыкъуегъэкIыф, лIыгъэ зиIэм и дунейми зрегъэхъуэж… Ей, лъагъуныгъэ, лъагъуныгъэ, сыту угуащIащэ, сытуи уIэф1ыщэ!

Си ныбжьыр хэкIуэтэху си гупсысэхэми захъуэжынущ. НобэкIэ лъагъуныгъэр къызэрысщыхъур апхуэдэущ. Бжьыхьэ дыщафэм и щыгъыныр зыщыгъ жыгми, абы и къудамэм тес бзуущхъуэми лъагъуныгъэ сэ къысхуаIэщ, сэри яхузиIэщ. Жыгым и тхьэмпэ зэмыфэгъухэмкIэ щхьэгъубжэ абджыпсхэм дыщэидэу къытогъуалъхьэ, зэрылъэлъу уэрэд дахащэр бзу цIыкIум къысхуреш. Аракъэ хъужыр лъагъуныгъэ уэрэд жыпIэныр, дахагъэ къебгуэшэкIыныр, дыгъэр къыптепсэу упсэуныр…

Адыгэбзэ… Налъкъут мывэу зэтепщ1ык1, адэжь щ1эину л1ыщ1ыгъуэ миным къыхэк1а, илъэс бжыгъэншэр зи ныбжь, адыгэлъым хэпщауэ къэзыхь, адыгэ лъэпкъым и гупсэ, адыгэгур зыгъэп1ейтейуэ и гурылъ-гурыщ1эхэр макъ жьгъру дахащэхэмк1э къэзыт1эщ1, дэтхэнэ зы адыгэми гукъыдэж къезыт, и пщэдейм гурыф1ыгъуэ хэзылъхьэ, мывэ къурш псынэу бзэрабзэ си адыгэбзэ! Уэ упсэуху псэущ лъэпкъыр, уэ ущымы1эжмэ — лъэпкъыр к1уэдыжауэ аращ. Ди адыгэбзэр псэунущ ар налъкъутналмэсым пэтщ1у зетхьэмэ, тхъумэмэ, гъащ1эм деж хуэфэщэн увып1э едгъгъуэтмэ бзэм и 1эф1агъыр, лъэщагъыр зыхэтщ1эу дыщытмэ, пщ1э хуэтщ1у дыкъэхъумэ, дыкъэтэджмэ.

Адыгэхэм ди дежк1э бзэм мыхьэнэуэ и1апхъэр къегъэлъагъуэ бзэр къыщыунэхуам абы «анэдэлъхубзэр» зэрыф1ащам.

Анэм нэхърэ нэхъ лъап1э щыщымы1эк1э, бзэр анэдэлъхуу Тхьэм къыщыдитак1э, лъэпкъым и дэтхэнэ ц1ыхуми абы пщ1эшхуэ хуэтщ1у, лъагъуныгъэ мыкуэщ1 худи1эу дыщытын хуейщ.

Ди адыгэбзэр, анэдэлъхубзэр лъпкъыбзэ нэхъыжьхэм хабжэ. Апхуэдэ хъугъуэф1ыгъуэри хъумауэ дэ къыднагъэсащ ди узэщ1ак1уэхэмрэ еджагъэшхуэхэмрэ, нэхъыжьхэм. Ик1и, абыхэм тхуахъума бзэр дгъэк1уэдыныр, ар 1эщ1ыб тщ1ыныр емык1ушхуэ зыпылъщ.

Дауэ 1умпэм пщ1ын хуей укъэзылъхуа анэм и бзэр?

Ди бзэр 1умпэм тщ1ымэ, абы дыхуэмысакъмэ, зэдмыпэсыжмэ, сытым дрищ1ысыж? Адыгэбзэм и пщэдейр дэращ зэлъытар.

Дэ адыгэхэм тщыгъупщэ хъунукъым: л1ыщ1ыгъуэ бжыгъэ къэтхьащ тхэк1э – еджэк1э 1эмал димы1эу, «к1ыф1ыгъэм» дыхэту дызэрыпсэуар. Къыдэзауэхэми хъуащ, ди щ1ыгу ттрахами кърагъэк1уащ, ауэ ди адыгэбзэр хэти хуэгъэк1эдакъым,т1урахыни ялък1акъым. Псынэр пхудэжмэ нэгъуэщ1 щ1ып1эм къызэрыщиудыжым, жыг ираупщ1ык1ам и лъабжьэр къызэрыдэжыжым хуэдэу ди адыгэбзэри зауэ-маф1эм къелащ, лъэхъэнэ бзаджэхэри къызэринэк1ащ.

«Зи бзэр ф1ыуэ зымылъагъум и Хэкум гулъытэ нэс хуи1энукъым. Зи бзэр зыф1эмы1уэху ц1ыхур мыгъасэщ. Абы и бзэр къыщ1ыф1эмы1уэхур и лъэпкъым и блэк1ари, нобэри, къэк1уэнури зыуи къридзэкъыми аращ»,- жи1эгъащ Паустовскэм. Гупсысэшхуэ зыщ1элъ мы псалъэхэр тщымыгъупщэу дыщытын хуейщ дэтхэнэ адыгэри. Ит1анэщ ди къэк1уэнур хъуэпсэгъуэ зыщ1ын щ1эблэ узыншэ, зи щхьэм, зи бзэм пщ1э хуэзыщ1ыж ц1ыху дыщыхъунур.

Ди адыгэбзэм хуэдэ бзэ дахэ, бзэ бей щы1экъым.

Зы лъэпкъ псо зэгурызыгъа1уэ бзэщ ди адыгэбзэр, ар я1урылъащ зи напэм япэ псэр изыгъэща ц1ыху щэджащэ куэдым .

Урыс литературэр иропагэ Александр Пушкин усэбзэк1э итха и «Евгений Онегин» романым, усыгъэмрэ псэмрэ я лъагъуэр хэзыша Лермонтов Михаил…

Дауэрэ умыщ1энрэ Горький М., Толстой Н. сымэ я 1эдакъэщ1эк1 щэджащэхэр зэратха бзэр? Ари щхьэпэщ, псэм ф1эф1щ.

Ауэ псом япэр уэ къыбдалъхуа , сэ къыздалъхуа бзэращ. Абы зыри иридэуэфынукъым. Я нэхъ лъагап1э дыдэм тетщ си лъэпкъ мащ1эм и классик щоджэнц1ык1у Алий и «Къамботрэ Лацэрэ» романыр, Уэхътэ Абдулыхь и «1эсят и мывэ» повестыр…

Ди лъэпкъыр дызэрыгушхуэ тхак1уэщ Брат Хьэбас,Кхъуэхъу Цуцэ, Хьэкъун Исуф, Ахъмэт Мухьэдин, нэгъуэщ1хэри. Сынасыпыншэу зыслъытэжынут абыхэм я тхыгъэ телъыджэхэм седжэн папщ1э нэгъуэщ1 бзэ къэзгъэсэбэпын хуей хъуамэ. Гум нэсыр гум къыбгъэдэк1ыращ, ик1и зэи зэщхь хъунукъым анэм и бзэмк1э псэм къедэхащ1эу ятхамрэ хамэбзэм ирагъэзэгъамрэ зэрызэхэпщ1эр.

Дахэщ ди бзэр, хуэпщ1аф1эщ, пшынэбзэ шэщ1ауэ мэбзэрабзэ. А зэщ1эпщ1ыпщ1эр уи гум 1эпап1э зэмыфэгъуу, нурыбзэу къытонэ, уи псэр ехьэху. А дахагъэр тф1эмык1уэду пщэдейрей махуэм нэтхьэсыфын, къык1элъык1уэ л1ыщ1ыгъуэхэм гъащ1э щи1эу адыгэбзэр щы1ун папщ1э,нэхъыщхьэу къэслъытэр адыгэбзэм иригупсысэ, иритхэ, иреджэ, жьабзэ дахэ 1урылъу ирипсалъэ щ1эблэу дыщытынращ.

Бзэ лъэрызехьэ куэд тетщ дуне1м, къэралышхуэхэм я бзэ хъуауэ, ц1ыху куэд ирипсалъэу. Адыгэгу зык1уэц1ылъым, адыгэпсэ зы1утым и бзэр абыхэм нэхърэ зык1и нэхъ ф1эц1ык1унукъым. Къэбэрдей усак1уэ Щоджэн Аслъэнджэрий итхащ бзэм теухуауэ сатыр гъуэзэджэхэр:

Зи бзэр зымыдэу,зы лъэпкъ щымы1э,

Зи бзэр зыхъумэр мис ар лъпкъ къабзэщ,

Бзэм пщ1э хуэщ1ыныр лъэпкъхэм я хабзэщ…

Адыгэбзэм ди дежк1э мыхьэнэуэ и1эр зыхуэдизым, ар зи уасэм ехьэл1ауэ куэд хужа1ащ ди япэ ита нэхъыжьыф1хэм, тхак1уэ ц1эры1уэхэм. «Дуней нэхум япэпсалъэр къызэрысщ1ар си анэдэлъхубзэращ»,- итхащ Мэшбащ1э Исхьэкъ. Жыс1эну сыхуейщ бзэми 1уэры1уатэми увып1э ин зэрыщиубыдыр, мыхьэнэшхуэ зэри1эр ди адыгэ псалъэжь дахэхэм. Бзэм и хабзэмк1э адыгэхэм зэи уи нэр кърищ1у жэуап къыуиткъым, ат1э псалъэжь щ1агъыбзэ, нэгъуэщ1хэри бзэм къегъэсэбэп,бзэр дахэ ещ1.

Щы1экъым бзэ ц1ык1у, е бзэ ин. Си адыгэбзэр а нэхъ бзэ ин дыдэхэм,дахэхэм,нэхъ куухэм, нэхъ шэрыуэ-1эрыхуэ дыдэхэм ящыщщ. Ди1экъым дэ хуитыныгъэ ар дымыхъумэну. Зи щхьэ пщ1э хуэзыщ1ыж лъэпкъым и бзэр сыт щыгъуи игъэпсэунущ, игъэдахэнущ, игъэкъэбзэнущ.

Усак1уэ Бемырзэ Мухьэдин и усэм щыже1э: «Адыгэу нобэ ущытыныр гугъущ, адыгэу нобэ упсэуныр хьэлъэщ».

Адэк1и щ1оупщ1э:

«Ауэ сыт щыгъуэт щыщытар ар тыншу?

Къвгъуэти тхыдэм зэ щищ1ыж ди гугъу,

Ди гъащ1эр тхьауэ дэ къэзэуатыншэу!»

Апхуэдиз зи лъап1агъ мы дунейшхуэм ц1эры1уэ щыхъуа адыгагъэр зэи лъэпкъым ар тхъуэжурэ къигъэщ1акъым, ат1э махуэ къэс, сыхьэт къэс, дакъикъэ къэселэжьурэ, зихъумэжурэ, игъэдахэурэ игъэпсащ.

Апхуэдиз бэлыхьрэ хьэзабрэ тхыдэм щызышэча, илъэсищэ зауэмрэ истамбылак1уэ гу1эгъуэмрэ къела си лъэпкъыри и бзэри хэмык1эдэжын щхьэк1э хэти тхузэф1эк1ыр тщ1эн хуейщ.

Анэдэлъхубзэ! Ар зэбгъапщэ хъун щы1экъым. Ар зыми емыщхьщ. Ди бзэр дызэрыгушхуэщ,ди 1эщэщ, дин эм и нэхущ:

Адыгэпсэ – нанэ и псэ, сыту иупсэ дахэ!

Адыгэбзэ – дадэ и бзэ, сыту убзэ дахэ!

Еджап1эм щыддж предмехэм щыщу сэрк1э нэхъыщхьэ дыдэр анэдэлъхубзэращ. Адыгэбзэр дэ сэбэп къытхуохъу адыгэ л1акъуэм зэхуихьэса щ1эныгъэр, лъэпкэ щэнхабзэр джынымк1э. Ди еджап1эм сыщыщ1эхьа япэ илъэсым къыщыщ1эдзауэ сэ куууэ зыхэсщ1ащ анэдэлъхубзэм и 1эф1агъыр, и къарур, и лъэщагъыр. А гурыщ1э 1эф1хэр си лъым хэту сыкъэтэджащ. Ик1и абы щхьэк1э сэ сынасыпыф1эу зызобжыж.

1863 гъэм Нэгумэ Шорэ жи1эгъащ: «Сэ сымылъагъунк1и хъунщ а дакъикъэ 1эф1ыр – си лъахэм щ1эныгъэншагъэр 1эщ1ыб щищ1ыну лъэхъэнэр; сыт хуэдиз гухэхъуэгъуэ зыхэсщ1энт сэ абы щыгъуэм…Слъэк1ым хуэдиз сщ1ащ сэ, ф1ыгъуэ зэрызлэжьыным сыхуэпсэуащ. Ухыгъэмрэ къэхъугъэр зи 1эмырымрэ солъэ1у анэдэлъхубзэм хузи1а лъагъуныгъэр здэзыгуэшын щ1эблэ си ужь къихъуэнк1э»,- жэуэ. Нобэк1э гуры1уэгъуэ тхуэхъур зыщ: бзэр хьэпшипкъым, нобэ пф1эк1уэдамэ, пщэдей къэбгъуэтыжыфыну. Ар ящэкъым ик1и къащэхукъым, ат1э ар ди анэдэлъхущи, нэгъуэщ1 гуэрк1этхуэхъуэжынукъым.

Абы сыт щыгъуи дыхэсакъын , зедгъэужьын хуейщ ик1и а псори зи пщэрылъыр дэращ,щ1эблэращ.

Си сочиненэр сыухыну сыхуейщ ф1ыуэ слъагъу си адыгэбзэм теухуа мы усэ зэхэслъхьамк1э:

Адыгэбзэ, си лъэпкъ дыщэм и бзэ!

Ц1ыхум и гуращэр на1уэ зыщ1.

Гуауэр зыгъэщащэ, жыр зыгъэущыкъуей

Ц1ыхум и гупщысэр жан хуэзыщ1.

Адыгэбзэ, къаруушхуэ зи1э,

Зи лъэпкъ и пэжыр зыгъэув.

Мыл 1уву щтахэр зыгъэвыж.

Узибзэм и щхьэр ину елъагъуж.

Си адыгэбзэу гуф1эгъуэбзэ!

Хъуэхъубжьэ дахэ зэрыжа1э.

Сабий къэхъуамэ и анэбзэ.

Адыгэщ зи бзэр жыбогъэ1э.

1ущыгъэр уи 1унк1ыбзэщ, адыгэбзэ.

Гуапагъэр уи 1эпэгъуурэ уопсэу

«Анэ» псалъэ дахэр ирижа1э

Хэкум ухуэусэурэ уопсэу.

Адыгэбзэу инджыджыпсу къабзэ!

Зи бзэр толъкъун лъэщу къэукъубей.

Дыщэ жыгыу зи жылэр купщ1аф1э

Зи лъэпкъ тхыдэр ену зыгъэбей.

Дэ дыкъэзыхъуреихь псори ди Хэку дахащэращ. Дэ  Хэкум худиIэ лъагъуныгъэр дызэрыцIыкIу лъандэрэ къытхалъхьащ ди адэ-анэм, ди егъэджакIуэхэм.

Аддэ, зы  зэман гуэрым  Каспий тенджызымрэ Тенджыз ФIыцIэмрэ я зэхуаку дэлъ щIыналъэм
зылI и быну, лъэпкъ пщыкIутIу зэхэт ди адыгэхэр щыпсэугъащ, лажьэрэ шхэжу, я щхьэхуитыныгъэр
яхъумэжу. Адыгэхэр зэикI зауэ-банэкIэ зэралъэфэлIа мылъкукIэ, е нэгъуэщI лъэпкъ гъэру яубыдрэ игъэпщылIу абы и пщIэнтIэпскIэ псэуакъым.  АтIэ ахэм гъавэ хасэт, Iэщ ягъэхъут, жыг, хадэхэм елэжьхэт, я
гуащIэ къабзэ, хьэлэлкIэ псэужхэт. Ахэм я щхьэм пщIэ хуащIу, пагагъэр я бэу, лIыгъэрэ хахуагъэрэкIэ, пэжыгъэкIэ дуней псом цIэрыIуэ щыхъуахэу дунейм тетахэщ. Адыгэхэр тэтэр хъанми, урыс
пащтыхьми лъэгуажьэмыщхьэу ягъэувыфакъым, куэдым я хэкур ирагъэбгынами.

Ди адыгэ лъэпкъым зэхэтыкIэ дахэ яIэт. Дэтхэнэ цIыхуми и хэкум нэхъапэ иIэкъым, уеблэмэ и гъащIэм япэ ирегъэщ.

                                           Cи
хэкууэ дыщэ губгъуэ,

                                                      ГъащIэщIэм
и епэр!

                                                      Кавказым
и щIы
фIыгъуэ,

                                                      Уи
теплъэм IэфI
ещI
псэр!

Си Хэку дыщэ! Сыту фIыщэу
услъагъурэ! Сэ къысщохъу и Хэкум зи псэр хуемыIэ щымыIэу. Дэ ди Хэкум ис лъэпкъ
псори фIыуэ зэролъагъу икIи зэдэIэпыкъуу зэдопсэу.  Ди  Хэкум бий бзаджэхэр къыщытеуам цIыху псори, зым хуэдэу, къызэщIэтэджащ, я Хэкур яхъумэжыну, икIи кърагъэлащ ди щхьэхуитыныгъэр.

Сыт хуэдэ Iуэху яужь симытми, зэпымыууэ согупсыс, си къарум къызэрихькIэ си Хэкум къулыкъу зэрыхуэсщIэным. Хэкум къулыкъу хуащIэмэ, мамырыгъэм хуэлажьэу арщ. Мамырыгъэр ди дежкIэ гъащIэ насыпыфIэщ. Дэ дыхуейщ ди цIыхухэм я гъащIэ насыпыфIэр махуэ къэс нэхъри нэхъыфI, нэхъ тынш, нэхъ хъуэпсэгъуэ хъуну. Аращ къулыкъу зыщIэхэр псэемыблэжу щIыхущIэкъур къэралу щыIэр я нэхъ лъэщу щыт ди Хэкур нэхъри нэхъ лъэщыж зэрыхъуным. Къулыкъу зыщIэ куэдым я гъащIэр лIыхъужьыгъэ хэлъу Хэкум

папщIэ ят. Хуей хъууэ щытмэ, сыхьэзырщ си Хэку лъапIэм папщIэ си псэр стыну.

Ди Хэкум дыхуэпэжу дунейм дытетын хуейщ.

Сэ сынасыпыфIэу зызолъытэж, сыту жыпIэмэ си Хэку лъапIэм  сисыжщи. Зи Хэку имысыж цIыхур тхьэмыщкIэщ. И Хэкум зи псэр хуемыIэ щыIэкъым. Хэкум и джэ макъыр зылъэмыIэси дунейм теткъым. А псалъэхэр дэ хамэ
къэралхэм ипхъыхьа ди лъэпкъэгъухэм я щапхъэкIэ жыдоIэф. Адэжьхэм я псэр
зыщыхуарзэ хэкужьым къэмыкIуэным   щIэмыхъуэпс хэхэсу псэу ди  дэлъхухэм,  шыпхъухэм
зэрахэмытыр хьэкъщ. Адыгэхэр дэнэ хэку къыщымыхутами, зэрыадыгэу къэнэжын
хуейщ. Дэнэ щIыпIэ щымыпсэухэми ди адыгэбзэр, ди
хабзэр, нэмысыр яхъумэжын хуейщ. Сэ согугъэ, си лъэпкъ уардэ, зэгуэрым адыгэ псори зэрыгъуэтыжыну.

Хырехъуэ махуэ къэс ди мылъкум, ди Хэкум, цIыхухэм зраужь!

Адыгэ уафэ,

Адыгэ щIылъэ,

Уэгум сихьамэ,

щIылъэр си плъапIэщ.

Адыгэ уафэ,

Адыгэ щIылъэ,

Уи лъахэм ситмэ,

Дунейм сытеткъэ.

Уи къалэ щхьиблым

Зыкърагъэщхьу,

Вагъуэзэщиблыр

жэщкIэ зэщIоблэ.

А блым еянэу,

Нэхъ ябжьэфIэкIыу

Си гурыфIыгъуэр

Адыгэ хэкукъэ.

Уи нэр зыдэплъэм

Уи лъэр лъоIэсыр.

Къырым илъ дани

УлъэIэсакъэ.

Адыгэ уафэ,

Адыгэ щIылъэ,

Уи лъахэм ситмэ,

Дунейм сытеткъэ.

Обновлено: 08.01.2023

Хьэвжокъуэ Л.Б. Бемырзэ Мухьэдин и усыгъэ дунейр. – Налшык:……, 2014. – …. н.

Бемырзэ Мухьэдин и тхыгъэхэр щызэхуэхьэса тхылъыр яхуэщхьэпэнущ литературэр куууэ зыдж щIэныгъэлIхэми, егъэджакIуэхэми, еджакIуэхэми, адыгэ усыгъэр зи псэм хэлъ щIэджыкIакIуэхэми.

ISBN…….

Ó Хьэвжокъуэ Л.Б., 2014

УДК – 821.352.30 – 1

ББК – 83.3 (2Р=АДЫ) 6

Печатается по решению Ученого совета

Института гуманитарных исследований

Кабардино-Балкарского научного центра РАН

Идея создания книги принадлежит Айшат Кучуковне Шапаровой

Научный редактор: доктор филологических наук Тимижев Х.Т.

Рецензенты: доктор филологических наук Баков Х.И.

кандидат филологических наук Шакова М.К.

Хавжокова Л.Б. Художественный мир Мухадина Бемурзова. – Нальчик: Издателский отдел КБИГИ РАН, 2014. – ….с.

Книга представляет собой исследование жизни и творчества Мухадина Бемурзова – одного из талантливых самобытных адыгских поэтов. Он является автором сотен стихов, первого адыгского венка сонетов, нескольких поэм и песен. В книгу вошли как ранее изданные, так и публикующиеся впервые произведения поэта.

Книга ориентирована на широкий круг специалистов, занимающихся проблемами адыгских литератур, а также на поклонников творчества М. Бемурзова.

ISBN…….

Ó Хавжокова Л.Б., 2014

UDC – 821.352.30 – 1

BBC – 83.3 (2Р=АДЫ) 6

Published by the decision of the Academic Council of theInstituteofHumanitarian Studiesof the Kabardino-Balkar Scientific Centre of Russian Academy of Sciences

The idea of creating a book belongs A.K. Shaparova

Scientific editor: Doctor of Philology Timizhev H.T.

Reviewers: Doctor of Philology Bakov H.I.

Candidate of Philology Shakova M.K.

Havzhokova L.B. Artistic world of Muhadin Bemurzov. –Nalchik: Publishing office of theInstitute ofHumanitarian Studies, 2014 – 188 p.

The book is a study of the life and work of Muhadin Bemurzov – one of the most talented adygian original poets. He is the author of hundreds of poems, the first adygian wreath of sonnets, a few poems and songs. The book includes the works previously published and the publishes here for the first time.

The book focuses on a wide range of specialists who study adygian literatures and on the fans of M. Bemurzov’s creation.

• Для учеников 1-11 классов и дошкольников
• Бесплатные сертификаты учителям и участникам

Дунаим тет ц1ыфлъэпкъ зэфэшъхьафхэм бзэ зэмыл1эужыгъо а1улъ.Ау тэ тиныдэлъфыбзэ зэк1эмэ анахь сш1одах.Ар сыкъызэхъум апэрэу зэхэсхыгъэр ары. Адыгабзэр дахэ ык1и гъэш1эгъоны.Тикъэралыгъуабзэр –адыгабз.Бзэр лъэпкъым ыпс ык1и ылъапс.Унэгъо к1оц1ыми адыгабзэр игъэк1отыгъэу щытэгъэфедэ.Адыгабзэк1э пшысэхэм сяджэнэу сик1ас.Адыгабзэр тыдэ ущы1эми пщымыгъупшэу бгъэлъэп1эн фай.

Ныдэлъфыбзэр — адыгабз. Ащ къик1ырэр уянэ ыбз, укъызэхъум апэрэу зэхэпхыгъэр ары.Сэ адыгабзэр зэсэгъаш1э ык1и сыгу рехьы. Уадыгэмэ убзэ бгъэлъэп1эн ык1и пш1эн фае.Адыгабзэр щымы1агъэмэ тикъэралыгъуи щы1эщтыгъэп.Адыгабзэк1э тхылъ гъэш1эгъонхэр типисательхэм къыдагъэк1ыгъ.Ахэмэ сэ сяджэнэу сик1ас.Адыгабзэр бгъэлъэп1эн ык1и къэуухъумэн фай. Сиадыгабзэ ренэу щэрэ1 ык1и зерэ1эт.

Бзэр ц1ыфыр хэдэны къыхихышъунэу щытэп. Адыгабзэр тиныдэлъфыбз. Ар тянэ-тятэхэм къыт1уалъхьагъэу тыбз. Дгъэлъэп1эн, зедгъэушъомбгъун, ш1у тльэгъун фае. Таущтэу апэрэ гущы1эр къызэрэп1огъабзэр ш1у умылъэгъуна? Ау щы1эх ащ фэдэхэри. Унагъоу зыхэсым хэк1хэу, чылагъоу зыдэсым зыдэк1ыхэк1э абзэк1э мыгущы1эжьхэу, урысыбза е нэмык1ыбзэхэм арэгущы1 эх. Уалъэгъугъэк1и укъамыш1э- жьырэм фэдэу заш1ы. Ар сэ емык1оу сэлъытэ. О убзэ нахь лъап1эрэ, ар зэрэпхъожьын бзэрэ дунаим тетын лъэк1ына. Ныдэлъфыбзэм къырып1орэ гущы1эхэм анахь гунэс хъун лъэк1ына?

Адыгабзэм къырык1уагъэр бэ дэд. Ч1адзыжьэуи хъугъэ, рыгущы1энхэ фимытхэу къыхэк1ыгъ. Ау сыд хъугъэми ар агъэк1одыгъэп. 1ор1отэжьык1э л1эш1эгъухэм къапхырык1 ыгъ. Тхэк1э-еджак1э амал ти1э таш1ыгъ.

Адыгабзэр бгъэлъэп1эн ык1и къэуухъумэн фай. Сиадыгабзэ ренэу щэрэ1 ык1и зерэ1эт .

Ар аущтэу зыхъугъэм щегъэжьагъэу писателэуи , поэтэуи ти 1 э хъугъэр бэ . Романрэ , расказрэ зэмыл 1 эужыгъоу атхыгъэри бэ дэд . Ным , ш 1 улъэгъуныгъэм ехьыл 1 агъэу атхыгъэ усэхэм уяджэ зыхъук 1 э гур агъэбырысыры , фэбагъэу илъым хагъахъо , урагъэгупшысэ . Ш 1 улъэгъуныгъэм ехьыл 1 эгъэ романхэм уяджэ зыхъук1э гур зэгуагъэуты . Геройхэм къяхъул 1 эщтыр умыш 1 эу угу 1 эзэ к 1 эухым узэрэнэсырэри къапш 1 эрэп . О угуи фэбагъэ горэ къыдэоягъэу , къыщыущыгъэу къыпш 1 уагъэш 1 ы . Шэн — хабзэ зэфэшъхьафхэри къытхалъхьэ , зэфыщытык1э — ш 1 ык 1 эхэми уарагъэгупшысэ .

Типриродэ идэхагъэ пае рассказэу , усэу щ1эри бэ . Ахэмэ ащыщхэри орэдышъом ралъхьажьыгъэх . Тхэни , еджэни , орэди , къашъуи анэмык 1 эу тэ Драматическэ театри ти 1. Ащ адыгабзэк 1 э агъэуцурэ спектаклэхэм апек 1 он дунаими тетэп . Ахэмэ уяплъы зыхъук 1 э щхым ухэтэу тиадыгэ лъэпкъы къинэу ылъэгъугъэр зэрэмымак1эр къыбгурэ 1 о . Заорэ — банэрэ тиц 1 ыфхэр зыхэтыгъэу , ахэмэ ащэ 1 агъэр , къинэу алъэгъугър зыпе 1 эн зэрэщымы 1 эр къытагъаш 1 э .

25 декабря 2014 admin

Ебланэ классым адыгэ литературэр къызарапщытэн лэжьыгъэ.
Тесты для проверки знаний учащихся по кабардинской литературе в седьмом классе.
Автор учительница кабардинского языка и литературы Битова М.Г.

7 класс -литературэ

Тестхэр

а)псынщ1эрыпсалъэхэр в)нарт эпосыр

б)къуажэхьхэр г) псалъэжьхэр

1. 2.Сыт хуэдэ пшыналъэ къызыхэщыр мы псалъэхэр:

« Нартхэ я бжыщхьэ дыкъуакъуэр и уанэгум къридзэщ,

Шхуэмылак1эри 1эщ1игъэзщ,

а) гиперболэ

1. 4.Таурыхъ нэщэнэ къызыхэщыр сыт хуэдэ пшыналъэ?

а) ц1ыхубэ уэрэд

б)л1ыхъужь уэрэд

в) тхыдэ уэрэд

1. 7.Гъуэгу теувэм сыт хуэдэ хъуэхъу-сэлам ирахыр?

а) гъуэгу махуэ

б)гъуэгуф1ыж апщий

в)дыздижьэ апщий

Зэрыпхужа1ахэр нэху къыптемыщхьэну,

Жа1эрт убзэхыну,жьым зэрихьэ бгъэну,

1. 9.Адыгэ лъэпкъым и 1эпкълъэпкъ пщык1ут1ыр къызыхэщыр усэр зытхар хэт

б)Щоджэнц1ык1у 1.

10 Анзор М и повестым зэреджэр сыт

11.Хэт мы псалъэхэр зейр «Сэ къысхуэгъэзауэ жыф1а щытхъу псалъэ къэс у си гум шабзэшэу пхрык1ащ.Хьэуэ-хьэуэ!Хьэуэ! Фымып1ейтей!Си жагъуэ фщ1ыну фызэрыхуэ

мейр сэ сщ1эркъэ? Ф1ы дыдэу сощ1э! !уэхур зытетри къывгуры1уэнщ,фымып1ащ1э закъуэмэ! Сэ гукъеуэ си1эщ.

12.Сыт хуэдэ хабзэ мы повестыр зытеухуар?

а)Хьэщ1э гъэхьэщ1эным

б)Атэлыкъ хабзэм

в)Сабий гъэсэным ехьэл1а хабзэхэр

13.Сыт хуэдэ тхыгъэ къызыхэщыр унагъуэм щек1уэк1 хабзэхэр,хьэщ1эщым щек1уэк1 хабзэхэр,щ1эблэм зэрахьэ хабзэхэр ? Хэт зытхар?

14.Сыт хуэдэ дерс кърита щ1алэ удэфам зыхуэза л1ыжьым?

а)Ц1ыхур ц1ыхуу щытын зэрыхуейр

б)Ц1ыхур нэмысыншэу щытын зэрыхуейр

в)Ц1ыхур бзаджэу щытын зэрыхуейр

15. Хьэту П и тхыгъэр сыт хуэдэ жанр зыхыхьэр?

16. Пщэху зэзэуа псэущхьэр сыт?

а)дыгъужь б)мыщэ в)кхъуэ п1ащэ

а)усэ б)балладэ в)сонет

1. 18.К1ыщокъуэ А и сыт хуэдэ усэ Щоджэнц1ык1у А и фэеплъу итхар?

а) дактиль б)ямб в)хорей

а)Жэмзар б)1эмин в)Къэралбий

21.Жэмзар сыт хуэдэ ц1ыхут?

а)бзаджэщ б)пц1ы1уэпц1ышэщ в)ц1ыху пэжщ

22.1эмин сыт хуэдэ ц1ыхут?

а)хэкум епц1ыжащ б)ц1ыху пэжщ в)хьилэшыщ

23.Жэмзар дауэ ипшыныжа зэрыщыуар?

а)хэкум ик1ащ б)и псэр итащ в)зигъэпщк1уащ

24.1эмин пэщ1эбгъэувэн сыт хуэдэ литературнэ л1ыхъужь фыщыхуэзэрэ мы тхыгъэм?

а)Къэралбий б)Куракин в)Жэмзар

24.1эмин Жэмзар нэмыцэхэм ядэ1эпыкъуну къыщепсалъэм сыт Жэмзар игу къэк1ыжу 1эмин жри1эжар?

а)Хъыбар б)Таурыхъ в)Шыпсэ

25.Жэмзар и хьэдэр хэт къэзыгъуэтыжар?

а)Партизанхэм б)Нэмыцэхэм в)И къуажэгъухэм

а) Хьэр б)Шыр в)Шыдыр

27.Сыт хуэдэ жыгым и лъабжьэ Жэмзар и хьэдэр зыщ1алъхьар?

а)Бжей б)Тхуей в)Жыгей

28.Псы къиуам и къарур къызыхэщыр сыт хуэдэ тхыгъэ?

29.Сыт хуэдэ лъагъуныгъэ мы тхыгъэм къыхэщыр?

а)Анэ лъагъуныгъэ

б)Хэкум хуи1э лъагъуныгъэ

в)Бын лъагъуныгъэ

Ц1ыхуншэ зэи мыхъум гъуэгур,

Уэсыщ1эр щ1эпсэлъык1ым лъэгум,

Уэнжакъым 1угъуэр щхьэщымык1ым,-

Апхуэдэ фыгъуэм хэт блэплъык1ыр?

а)Уэрэзей А «Нэгъуэщ1 насыпу сыт сыхуей?

а) 1902-1988 б)1937-1992 в)1930-2002

а)Мурадин б)Мухьэрбэч в)Мадинэ

а) и адэм б) и тхьэмадэм в) и щхьэгъусэм

1. 35.Рассказым къызэрыхэщымк1э, сыт Гуащэхъан и бынхэм къращ1ар?

а)Къуажэм къыданащ б)Жьы хъуахэр щап1ыж унэм иратащ

в)Зрашэл1эжащ

а) И къуэм б) И пхъум в)И къуэрылъхум

1. 37.Жылау А макъамэ зыщ1илъхьар хэт и усэ, зэреджэр сыт?

а)Мыкъуэжь А б) Джэдгъэф Б в)Къэрмокъуэ М

а) Къатинэ б) Къардэн в) Къумыкъу

щ1адзамэ, занщ1эу щ1ыр мэхъей.

Ар къызыхэк1ым сегупсысу

а)Хьэх С б)Тхьэгъэзит З в)Къэжэр Хь

1. 42.Хьэх С итха усэу зауэл1ым л1ыгъэр къыхэзылъхьэр къызыхэщыр сыт хуэдэ ?

1. 43.Щ1акхъуэм и уасэр зымылъытэ ц1ыхухэм ещ1эн хуейр къызыхэщ тхыгъэр , зытхар?

44.Тхьэгъэзит З и сыт хуэдэ усэ мы пычыгъуэр къызыхэхар?

«Къыхеху бахъэр уэру щ1ым,-

Зэхок1 гъэрэ щ1ырэ.

Уэс к1экъинэр-

Хъуауэ щым-

а) Къэгъэпсэуныгъэ б)метафорэ в) эпитет

46.Тхьэгъэзит З и усэхэм щ1ыр анэ бгъафэм щригъапщэр сыт хуэдэра?

а)Бицу А б)Мэшбащ1э И в)К1уащ Б

а) ямб б) хорей в) дактиль г) анапест д) амфибрахий

а) унащхьэм б) к1уэц1рык1ыбжэм в) сэрейм

а)Уэрэзей А б) Ацкъан Р в)Хьэх С

Сосрыкъуэ и1ар л1ап1эу.

Си анэдэлъхубзэу лъап1э,

Уэ ул1эжмэ-

а) К1ыщокъуэ А б) К1уащ Б в) Бицу А

а) лирикэ дыдэ б) повествовательнэ лирикэ в) гупсысэ лирикэ

54. Бицу А. усэр зэрытха пщалъэр?

а) анапест б) хорей в) дактиль д) ямб

55. Усэм къыщыгъэсэбэпа 1эмалхэр убзыхун

а) эпитет б) метафорэ в) псалъэжь

Лэжьыгъэр зыгъэхьэзырар 11-нэ курыт еджап1эм и егъэджак1уэ Быт1э Маринэщ

Адыгэ 1уэры1уатэм хыхьэ
1ыхьэ зэмыл1эужьыгъуэхэр.

НЭЩЭНЭХЭР

Дыгъэ къухьэгъуэм ужеину ф1ыкъым

Дыгъэ къухьэгъуэм ужеину ф1ыкъым.
Бэрэжьейм щыгъыныщ1э ядыркъым.
Гъущ1ыпэ къэбгъуэтыну ф1ыщ.
Уэсыр куумэ, гъэр ф1ы мэхъу.
Щыблэр уэмэ, уэлбанэ к1ыхьщ.
Сымаджэм гъубжым щ1эупщ1эркъым.
Хьэкъущыкъу маф1эк1э бгъэгъущыну ф1ыкъым.

КЪУАЖЭХЬХЭР

Къан хъыджэбзит1 зэлъэпагъщ. Вакъэ лъапэ к1ыхьу мэз щ1ыхьэрей

Къан хъыджэбзит1 зэлъэпагъщ.
Вакъэ лъапэ к1ыхьу мэз щ1ыхьэрей.
Дзэ уз зымыщ1э, дзэ куэд зы1ут.
Зи пэ папц1э, зи к1эр гъуанэ.
Зи щхьэр матэ, зи к1эр топ.
Зи ц1эр изы1уэж, мыкъурт.
1эдэ уадэншэу псым лъэмыж тезылъхьэ.

ПСЫНЩ1ЭРЫПСАЛЪЭХЭР

Шыбжииплъ- псы плъыжьыбзэ. Пыжь пыту щыту жыг

Шыбжииплъ- псы плъыжьыбзэ.
Пыжь пыту щыту жыг.
Мыщэр пэщащэурэ мащэм ищэтэжащ.
Мо шк1э бур ди шк1э.
Дадэ дыдыр дэдубыдым дадэ быдэу мадэ.
Тебэ ф1ыц1эм хупц1ынэ ц1ынэ иупц1ащ.
1эпхъуалъэ ф1ыц1э, псырылъэ ц1у,
псырылъэ ф1ыц1э, 1эпхъуалъэ ц1у.

ПСЫСЭХЭР

Мыщэ и къуэ Батыр. Шыкъумц1ий.

Мыщэ и къуэ Батыр.
Шыкъумц1ий.
Пц1ащхъуэ ц1ык1у.
Бажэмрэ уашхэмрэ.

Читайте также:

• Сочинение образ города в истории одного города
• Шаблон сочинение по русскому языку по огэ
• Сочинение на тему мое любимое природное явление
• Благородство это сочинение аргументы из литературы
• Не взял вот же живая душа сочинение

Обсуждение в настоящее время закрыто, но вы можете послать trackback с Вашего собственного сайта.

Сочиненэ

Ди хэкум и усакlуэ Гъубжокъуэ Лиуан и творчествэм теухуауэ

«Сэри утезгъэуващ гъуэгуанэ

Уэ, си усэ. Ар мы гъуэгу зэтес,

Цlыхухэм я гум гуапэу унэсыну

Сыпщыгугъуу си дзыхь узогъэз»

Гъубжокъуэ Лиуан

Ди адыгэ литературэм лъэбакъуэ узыншэкlэ, быдэкlэ къыхыхьа Гъубжокъуэ Лиуан Советскэ (Черекскэ) районым щыщ Жэмтхьэлэ къуажэм къыщалъхуащ. Гъубжокъуэм усэн пасэу щlидзащ. Дэтхэнэ зы усакlуэми и творчествэм лъабжьэ быдэ хуэхъур, япэ дыдэу къалэмыр къызэрищтэу игу къэкlыр махуэ къэсыхукlэ блэ дыгъэрщ, къэзылъхуа и адэ-анэрщ, мазэгъуэ жэщ дахэрщ, зыщыпсэу къуажэрщ, зэпымыууэ зыlуплъэ бгыжьхэрщ, емышу зыщlэдэlу псыlэрышэ ушэрщ, и ныбжьэгъу цlыкlухэрщ, гъатхэ гуфlэжырщ, бжьыхьэ нэщхъейрщ, щlымахуэм и уэс зэщысыкlырщ-нэгъуэщlу жыпlэмэ, къызыхэхъукl гъащlэм мы зэкlэ и нэгу къыщlигъэувэхэрщ. Къыдэкlуэтеиху, дауи, усакlуэм и тематикэм зеубгъу, и зэфlэкlым хуохъуэ, ауэ зэман кlэщlкlэ имыгъэзэжын лъэкlыркъым и къежьапlэм, и адэжь бжэщхьэlум гъуэгуу щыlэм ирашэлlэж.

Гъубжокъуэм и поэзием и купщlэри аращ — Жэмтхьэлэщ, Шэрэджщ, и къуажэгъу гуащlафlэхэрщ, щалъхуа лъахэрщ, зыщыпсэу къаралыгъуэшхуэрщ, нобэ зыдэпсэу цlыху пашэхэрщ, лъэпкъ зырыз къыхэкlами, зы анэ и бгъафэ щlапlыкlа хуэдэу зэдэпсэухэрщ. Лиуан и тхыгъэ нэхъыбэм къыхощ хэти и адэжь щlыналъэм хуиlэн хуейщ лъагъуныгъэр. Ахэри псалъэ гъущэкlэ, «фlыуэ фызолъагъу жиlэу зэпымычу тхьэ имыlуэу, образнэу, кlэщlу, гукъинэжу къытхуеlуатэ:

«Нартыжьхэу пфlощlыр мо ди къуршхэр,

Къыр папцlэ лыдхэр къамэм ещхьщ.

Яхъумэ Хэкури, жейр я хамэу,

Замыгъэпсэхуу гъащlэр яхь.

Зэлъащ я натlэр, мэгупсысэ,

Блэкlа зэманыр щlэтщ я нэгу.

Абыхэм я щхьэр тхъуами уэсу,

Уеджам къоджэжыр-хъуакъым дэгу.

Зэи зыщахкъым бгырыс фащэр.

Уэс хужь лэдэххэр я хьэзырщ.

Къимыкlуэтыныр я гуращэщ,

Лъахэ хъумэным хуэхьэзырщ.

Къурш плъырхэр зыми щымысхьыну…

Зэгуэр къылъысмэ лъахэм лей,

Ялъа къыр-къамэр къаутlыпщынущ,

Ар хуэзэу бийм и гущхьэм дей!

«Къурш плъырхэр» Гъубжокъуэ Л.»

Лиуан ди усакlуэ нэхъ гумащlэ дыдэхэм ящыщщ жытlэмэ, дыщыуэну къыщlэкlынкъым. Абы и щапхъэщ мыпхуэдэ псалъэхэр:

Сэ розэ банэм сиуlащ,

Ириlэу lэр лъы пщтыркlэ.

Арщхьэкlэ си гум къемыlа,

Гъэгъахэм я хьэтыркlэ.

Мэз бжэным фочыр езгъэпщат,

Зикl кlакхъур схущlэчакъым.

Щlэжьей абы кlэлъыущар,

Зеиншэ сщlын слъэкlакъым.

Критик гъуэзэджэ Сокъур Мусэрбий и псалъэхэр щыхьэт тохъуэ мы сатырхэм къыщиlуатэм:

«Гущlэгъумрэ гумащlагъ щабэмрэ бжьыпэр щаlыгъщ Гъубжокъуэ Лиуан и лирикэм.

Ди усакlуэ псоми хуэдэу Гъубжокъуэри куэдым тотхыхь: Хэкум, ди тхыдэм хэт лlыхъужьхэм, ди лъэпкъ хабзэ дахэхэм, Хэку зауэшхуэм ди зауэлlхэм щызэрахьа лlыгъэм, гъащlэм хэлъ гуфlэгъуэхэм, ныбжьэгъугъэхэм, щlалэгъуалэм и lэпэгъу лъагъуныгъэм.

А псоми Лиуан езым и нэкlэ йоплъыф, нэгъуэщхэм къыхамылъагъукlа къахелъагъукlыф.

Псом хуэмыдэу, абы псалъэ гуапэ дыдэхэр къегъуэт Хэкум щызихуигъазэм и деж.

Гъубжокъуэм и тхыгъэ гъуэзэджэ «Си лъахэ-си удз дахэ» жыхуиlэр си гугъэмкlэ, ди адыгэ лирикэм и фlыпlэ, нэхъ и лъагапlэ дыдэхэм ящыщщ. Усэм къиlуатэ гупсысэр куущ, емыкlуу зы псалъи хэткъым:

Уэшх къошх,

Е цыlэрылъхьэу уэсыр къос-

Ди щlылъэр щремыщlэ зэи удз дахэ!

Ажалыр бжэм нэхъ благъэщ-

Хъумэ къэс-

« Си ужьыр махуэ пхухъу…» —

Бжызоlэ, лъахэ.

Усакlуэм и темэ нэхъыщхьэхэм ящыщщ гуащlэдэкlыр. Гъубжокъуэм япэ дыдэу къыдигъэкlауэ щыта усэ тхылъыр-«Шэрэдж толъкъунхэр»зыф1ищар, къызэ1уех «уащ1эдэк1ым сыхуоусэ»жыхуиlэ тхыгъэмкlэ.

Гъубжокъуэм етх: «Сэ гуащlэдэкlым сытемыусыхьмэ, стхы псори псыхэкlуадэ хъуа къысфlощl». Лиуан щыстудентым мызэ-мытlэу яхэтащ щlыщlэм гъавэр щыlузыхыжхэм. «За освоение целинных земель» медалитlи къыхуагъэфэщауэ щытащ фlыуэ зэрылэжьам къыхэкlыу. Щlыщlэм здэщыlэм абы итхащ поэмэ «Щlыщlэ пшыналъэ». Поэмэм удихьэхыу укъоджэ. Поэмэм усакlуэм щызэхиухуэнащ и щlалэгъуэу и нэгу щlэкlа lуэхугъуэхэмрэ нобэ илъагъухэм тепсэлъыхь lыхьэхэмрэ. Поэмэр еухыж «Къэхъуну щlэблэм хуатх письмо» зыфlища lыхьэ цlыкlумкlэ:

Тlыфх ди сэламыр,

Къытщlэхъуэну щlэблэ,

Фи гъащlэр мамырыну,

Дывохъуэхъу!

Гугъу дыщlехьар фэращ,

Къарум демыплъу,

Дыфщlыгъуу дэри

Фэ къызэщывгъэхъу

Дэ къытщlэхъуэну щlэблэ насыпыфlэ,

Къэхъункъым, дауи, фэ lуэху фхуэмыщlэф,

Зэманыр, нэхъыфlыжу фхуагъэбжьыфlэу

Ди lуэху дахэм адкlэ къыпыфщэф.

Зи сабийгъуэр зауэ лъыгъэм илыпщlа, гъащlэм щыхыхьэ дыдэм зи дыгъэр топышэ lугъуэм щlилъхьэфауэ щыта щlэблэм ящыщщ Гъубжокъуэ Лиуан. Апхуэдэу щыщыткlи гурыlуэгъуэщ усакlуэм зауэм, мамырыгъэм и темэм къытригъэзэжурэ щытетхыхьыр:

«Щlэблэр топ уэ макъым зыкlи хуейкъым,

Къыхэмыщтыкlыу ахэр ирежей…

Щlыми, псыми, уэгуми фыщызекlуэ,

Зауэ гъуэгур къыхэвмых къудей!

Гурыхьщ, гуакlуэщ, гурэ псэкlэ зэхыбощlэ Гъубжокъуэм и лирикэр. Ар фlыуэ цlыхум хэлъ псор зи фlыщlэ анэ гумащlэр, дунеягъэм и къэхъукъащlэ зэмылlэужьыгъуэхэр, ныбжьэгъугъэ пэжыр, лъагъуныгъэ къабзэр зыгъэлъапlэ лирикэщ. Сэ сызэреплъымкlэ, ди усакlуэхэм яхэткъым анэм хуэмыуса. Ауэ Лиуан хуэдэу а темэм къытезыгъэзэж, нэхъ куэдрэ тетхыхь гъуэтыгъуейщ.

«Къазэхъстан щ1ыщlэ» поэмэм и щlэдзапlэ псалъэм Лиуан мыпхуэдэу щыжеlэ, цlыху псом зэрепсалъэм хуэдэу и анэм и сурэтым ар lуплъэурэ:

Укъызоплъ сурэту уфlэлъщ блынми:

Япэм хуэдэу уэ сомыгъэжьэф,

Жыпlэу гъуэгум къыщысщхьэпэжынуи

Гъуэгу гъуэмылэ тlэкlу схуомыгъэжьэф.

Ара сфlощl къызжаlэри нэщхъейуэ

Уэ уи нитlу нобэ къыстенам,

Зэхызощlэ ахэм щlэт гукъеуэр:

Уныздэкlуэтэнут уэ плъэкlам.

Икъукlэ псалъэ гуапэ куэд зыхуэфащэщ Гъубжокъуэ Лиуан. Лиуан и творчествэр сэ куэд щlауэ си гум дохьэ. Усакlуэм и lэдакъэщlэкlхэм гу лъумытэнкlэ lэмал иlэкъым. Сэ сызэреплъымкlэ, мыбы и дэтхэнэ зы усэми хыбогъуатэ адрейхэм жамыlэфа, гу зылъамыта lуэхугъуэ куэд. Гъубжокъуэм и усэр псалъэ гъущэкlэ тхакъым, образнэу, кlэщlу, гукъинэжыу бзэ дахэкlэ тха хъуащ.

Усакlуэм и lэдакъэ къыщlэкlа тхыгъэр нэхъ си гум, си псэм щlыдыхьэр абыхэм пэжагъ куэд хэлъщи аращ. Лиуан, сэ къызэрысщыхъумкlэ, нэ жан зиlэ, гу къабзэ зыкlуэцlылъ, зэхэщlыкl лъагэ зыхэлъ усакlуэщ. Гъубжокъуэ Лиуан и усэр рифмэ, ритмикэкlэ къулейщ, бзэ дахэкlэ, шэрыуэкlэ зэрытхам ахэр къарууфlэ икlи гурыхь ящl. Си сочиненэм кlэух хуэсщlыну сыхуейт Тхьэгъэзит Зубер Лиуан хуитха «Жэмтхьэлэ» усэм щыщ сатырхэмкlэ:

Уи деж сыщыlэщ уи къуэм щlыгъуу,

Сыкъыпхуэкlуауи лъагъунлъагъу,

Сэ гу къэбзагъ абы дэслъагъур

Жэмтхьэлэ, уэри бдызолъагъу.

Жэмтхьэлэ, уи къуэм къуипэс псалъэр

Уи дежкlэ хъунущ гурымыху,

Сэ си ныбжьэгъум сыхуэхъуапсэу

Схьынщ си дунейр ,щ1ым сытетыху.

Сыдэтщ зысплъыхьу уи уэрамхэм,

И сабийгъуэр слъагъу къысфlэщlу,

И анэу дунейм ехыжами,

И кхъащхьэм щхьэщэ сэ хузощl.

Гъищэ си ныбжьу лlыжь сыгъэхъуи

Сэ сщыгъупщэнкъым къысхуэпщlар

Ныбжьэгъуу сиlэр, уэр мыхъуамэ,

Жэмтхьэлэ, зыкlэ нэхъ мащlэнт…

Сочиненэ

Темэр: «Ди щ1ыналъэм и усак1уэ»

Зыгъэхьэзырар:

МКОУ СОШ №3 и 9 «В» классым

щеджэ Мамхэгъ Аминэ

Егъэджак1уэр:

Нэгъуей А.М.