Зборнік матэрыялаў для выпускнога экзамену па вучэбным прадмеце беларуская мова 9 класс

При покупке на класс могут предоставляться скидки !!!

Загад Міністра адукацыі Рэспублікі Беларусь ад 30.08.2022 № 534

Асноўная мэта зборніка — дапамагчы настаўнікам бе­ларускай мовы, якія працуюць у 9­м класе ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мо вамі навучання, падрыхтаваць вучняў, што засвоілі аду кацыйную праграму на ІІ ступені агульнай сярэдняй адукацыі, да выпускнога экзамену па беларускай мове (пераказу), які прадугледжвае ацэнку сфарміраванасці ў вучняў моўных

і камунікатыўных уменняў і навыкаў.

Зборнік матэрыялаў для выпускнога экзамену складзе­ны ў адпаведнасці з патрабаваннямі вучэбнай праграмы па беларускай мове за перыяд навучання і выхавання на ІІ ступені агульнай сярэдняй адукацыі.

Уключаныя ў зборнік тэксты пераказаў падабраны з улікам наяўнасці ў іх асноўных арфаграм і пунктаграм, вы вучэнне якіх прадугледжана праграмай па беларускай мове для ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі. Аб’ём тэк­стаў складаецца з 240—340 слоў, што адпавядае патрабаванням «Метадычных рэкамендацый па фарміраванні культуры вуснага і пісьмовага маўлення ва ўстановах

адукацыі, якія рэалізуюць адукацыйныя праграмы агульнай сярэдняй адукацыі».

У зборнік увайшлі мастацкія, публіцыстычныя, навуковыя тэксты, якія маюць пазнавальную і выхаваўчую каштоўнасць, характарызуюцца дакладнасцю, багаццем і выразнасцю мовы.

Прапанаваныя матэрыялы могуць быць выкарыстаны для правядзення на працягу вучэбнага года як кантрольных, так і навучальных пераказаў. У якасці навучальных выкарыстоўваюцца падрабязныя, сціслыя, выбарачныя пераказы, пераказы з дадатковымі заданнямі. У якасці кантрольных — падрабязныя пераказы.

Тэксты згрупаваны па раздзелах (легенды і паданні, вядомыя людзі Беларусі, спадчына, прырода і адносіны да яе, узаемаадносіны людзей, свет дзяцінства, ваенныя падзеі і інш.), сутнасць якіх перадаецца з дапамогай падабраных выказванняў з твораў беларускіх пісьменнікаў.

Уважаемый покупатель.

Производитель оставляет за собой право изменять характеристики, комплектацию, описание товара. Мы стараемся своевременно вносить изменения на страницах нашего магазина Белка.By.

Характеристики товара получены из открытых источников, в т.ч. из каталогов производителя и официальных сайтов. 100% точность и полнота описаний не гарантированы.

Если Вы нашли неточности в описании и характеристиках, то отправьте нам на e-mail errors@belka.by наименование товара и пункт, в котором содержится ошибка. Также вы можете указать в отзыве к этому товару о наличии неточностей в описании.

Данное предложение не является публичной офертой. Выбранный Вами товар может отсутствовать на складе, и/или быть зарезервированным, оплаченным другим покупателем и изменен в цене.

В период повышенного спроса срок сборки заказа на учебную литературу может составить 1-10 дней.

Над созданием «ГДЗ по белорусскому языку за 5-9 класс, материалы для подготовки к экзамену (Аверсэв) Булаукина» трудились лучшие педагоги страны. Они придерживались двух методик обучения современной и традиционной, чтобы в результате у них получилось качественное пособие, к которому смогут обратиться не только школьники с любым уровнем подготовки, но и другие пользователи.

Белорусский язык в средней школе

На занятиях и дома учащиеся будут выполнять различные задания, начиная с самых элементарных упражнений и заканчивая номерами со звездочками, а также отвечать на вопросы из учебника, чтобы вникнуть во все тонкости следующих тем:

1. Правописание глухих и звонких согласных.
2. Простые предложения.
3. Гласные в приставках.
4. Прилагательные.
5. Союзы.
6. Окончания глаголов.

Если ребята хотят хорошо подготовиться к предстоящим выпускным экзаменам, то им необходимо вспомнить все правила и орфограммы, изученные ранее. У отличников, конечно же, с этим не возникнет проблем, а вот остальным подросткам придется непросто. Чтобы учащиеся среднего звена не потратили все свои силы на обнаружение и восполнение пробелов, им необходимо вооружиться методическим пособием издательства «Аверсэв». В нем они найдут множество полезных сведений, благодаря которым им удастся успешно освоить курс белорусского языка.

ГДЗ по белорусскому языку за 5-9 класс, материалы для подготовки к экзамену Булаукина для всех

Этот справочник с верными ответами и выполненными домашними заданиями пригодится не только школьникам, но еще их родителям, опытным и начинающим преподавателям, студентам педагогических вузов, методистам, репетиторам.

К примеру, учителя найдут в сборнике ту информацию, благодаря которой им удастся составить тесты и сэкономить время на проверке тетрадей учеников. Родители подростков с помощью онлайн-справочника вспомнят все то, что когда-то сами проходили в школе, и помогут ребятам разобраться в трудных темах.

Для чего нужен решебник

Школьники все чаще стали обращаться за помощью к «ГДЗ по белорусскому языку за 5-9 класс, материалы для подготовки к экзамену (Аверсэв) С. И. Фацеева, С. М. Якуба, И. В. Булаукина, И. М. Саматыя, Л. Гамезо». Ведь не все ребята могут справиться с трудностями, возникающими на пути к получению знаний и желаемых оценок. Некоторым пособие поможет найти ответы на интересующие их вопросы. Другие благодаря ему разберутся с тем, как решаются трудные упражнения. А остальным книга поможет сэкономить время на качественной подготовке к урокам.

1 за перыяд навучання і выхавання на ІІ ступені агульнай сярэдняй адукацыі Мінск Нацыянальны інстытут адукацыі 2022 «БЕЛАРУСКАЯ МОВА» ЗБОРНІК МАТЭРЫЯЛАЎ ТЭКСТЫ ДЛЯ ПЕРАКАЗАЎ Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь ДЛЯ ВЫПУСКНОГА ЭКЗАМЕНУ ПА ВУЧЭБНЫМ ПРАДМЕЦЕ

3 Прадмова Асноўная мэта зборніка — дапамагчы настаўнікам беларускай мовы, якія працуюць у 9-м класе ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання, падрыхтаваць вучняў, што засвоілі адукацыйную праграму на ІІ ступені агульнай сярэдняй адукацыі, да выпускнога экзамену па беларускай мове (пераказу), які прадугледжвае ацэнку сфарміраванасці ў вучняў моўных і камунікатыўных уменняў і навыкаў. Зборнік матэрыялаў для выпускнога экзамену складзены ў адпаведнасці з патрабаваннямі вучэбнай праграмы па беларускай мове за перыяд навучання і выхавання на ІІ ступені агульнай сярэдняй адукацыі. Уключаныя ў зборнік тэксты пераказаў падабраны з улікам наяўнасці ў іх асноўных арфаграм і пунктаграм, вывучэнне якіх прадугледжана праграмай па беларускай мове для ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі. Аб’ём тэкстаў складаецца з 240—340 слоў, што адпавядае патрабаванням «Метадычных рэкамендацый па фарміраванні культуры вуснага і пісьмовага маўлення ва ўстановах адукацыі, якія рэалізуюць адукацыйныя праграмы агульнай сярэдняй адукацыі». У зборнік увайшлі мастацкія, публіцыстычныя, навуковыя тэксты, якія маюць пазнавальную і выхаваўчую каштоўнасць, характарызуюцца дакладнасцю, багаццем і выразнасцю мовы. Прапанаваныя матэрыялы могуць быць выкарыстаны для правядзення на працягу вучэбнага года як кантрольных, так і навучальных пераказаў. У якасці навучальных ЗАЦВЕРДЖАНА Загад Міністра адукацыі Рэспублікі Беларусь ад 30.08.2022 № 534

выкарыстоўваюцца падрабязныя, сціслыя, выбарачныя пераказы, пераказы з дадатковымі заданнямі. У якасці кантрольных — падрабязныя пераказы. Тэксты згрупаваны па раздзелах (легенды і паданні, вядомыя людзі Беларусі, спадчына, прырода і адносіны да яе, узаемаадносіны людзей, свет дзяцінства, ваенныя падзеі і інш.), сутнасць якіх перадаецца з дапамогай падабраных выказванняў з твораў беларускіх пісьменнікаў. Афармленне і праверка работ вучняў ажыццяўляюцца ў адпаведнасці з патрабаваннямі «Метадычных рэкамендацый па фарміраванні культуры вуснага і пісьмовага маўлення ва ўстановах адукацыі, якія рэалізуюць адукацыйныя праграмы агульнай сярэдняй адукацыі», ацэньванне пераказаў — з «Нормамі ацэнкі вынікаў вучэбнай дзейнасці вучняў па вучэбным прадмеце “Беларуская мова”». Пры праверцы вучнёўскіх работ настаўніку варта ўлічваць, што ў некаторых выпадках у тэкстах захаваны аўтарскія знакі прыпынку, граматычныя канструкцыі, якія вучні не абавязаны перадаваць у сваіх пераказах. На аснове тэксту-арыгінала вучні ствараюць уласны тэкст, які афармляюць у адпаведнасці з нормамі сучаснай беларускай літаратурнай мовы. Знакі прыпынку, пастаўленыя вучнямі, могуць не супадаць з аўтарскімі ў тэксце-арыгінале.

5 З легендаў і казак былых пакаленняў… М. Танк. Дамавік Хто з нас не памятае бабуліных апавяданняў-казак пра цудадзейныя магчымасці дамавіка? Знешні выгляд дамавіка ў народных казках і легендах застаецца аднолькавым на працягу многіх стагоддзяў. У старажытных беларусаў ён быў падобны да невялічкага і смяшлівага чалавечка, старэнькага дзядка з сівой барадой і сівымі валасамі, апранутага ў белую кашулю і падпяразанага лыкам. Звычайна ў народных казках жыў дамавік у хаце, у печы ці пад печчу або ў клеці. Таму яго яшчэ называюць хатнік, падпечнік, клетнік, гаспадар. Найбольш дагаджае дамавік той гаспадарцы, дзе жыве моцная, трывалая сям’я, дзе падтрымліваюцца чысціня і парадак і пільнуюцца традыцыйных звычаяў. Крыўду і помслівасць дамавіка выклікаюць сямейныя сваркі, п’янства, брыдкаслоўе, неахайнасць у вядзенні гаспадаркі. Найчасцей дамавік вызначаецца бяскрыўднымі жартамі і кпінамі. Калі добра сцямнее, дамавікі пачынаюць сваволіць: стукаць у сцяну, ляскаць дзвярыма, тушыць агонь, сцягваць з сонных коўдру. Нярэдка дамавік блытае ў коней грывы, а ў людзей ускудлачвае валасы так моцна, што потым ніякім грэбенем не расчэшаш. Калі трэба было задобрыць пераборлівага дамавіка, заклікаць яго да міласэрнасці, яму рабілі спецыяльныя «адносы». Закручвалі акрайчык хлеба з соллю ў анучу і клалі гэты «аднос» пад вароты, у паветку, у якую-небудзь нішу ў печы.

6 Нашы далёкія продкі верылі, што дамавіка можна нават убачыць. Для гэтага патрэбна было падчас вячэрняй службы ў царкве ўзяць запаленую свечку, прынесці яе, не патушыўшы, дахаты і падняцца з ёй на гарышча. Там і будзе ляжаць дамавік, а калі ён спытае, што хоча гаспадар, то трэба пералічыць патрабуемае. Тады дамавік будзе імкнуцца ўсё гэта выканаць. (240 слоў.) Пярун Людзі здаўна верылі ў незвычайныя здольнасці бога маланкі і грому Перуна. Яго прасілі, каб паслаў чаканы дождж, каб не пабіў збажыны градам. Як толькі ранняй вясной Пярун адмыкае сваім залатым ключом неба, з яго падае дождж і сеецца раса. Пярун — ваяўнічы і грозны бог, справядлівы абаронца пакрыўджаных. Росту ён невысокага, мае дужае цела, чорныя валасы, залатую бараду, якая ганяе па свеце вецер. Пярун ездзіць па небе на вогненнай калясніцы, запрэжанай крылатымі рысакамі, пільна сочыць за парадкам у паднябессі і на зямлі. У правай руцэ ён трымае велізарны лук, які нагадвае рознакаляровую вясёлку. З аднаго боку вісіць мяшок з вогненнымі стрэламі-маланкамі, з другога — скураная торба з каменнымі сякерамі. Характар у Перуна запальчывы. Калі раззлуецца барадаты велікан, пачынае кідаць на зямлю свае страшныя сякеры. З аглушальным трэскам ляцяць яны, выкрасаюць маланкі і іскры. Хмары праліваюцца тады дажджом. Сякера ўрэжацца ў поле — зямля здрыганецца. Калі пашанцуе каму-небудзь знайсці Перунову сякеру, то на ўсё жыццё шчаслівым стане. Людзі баяліся ваяўнічасці Перуна, але і шанавалі яго. Найперш за тое, што абараняў дабро і караў зло. Земляробы заўсёды з нецярпеннем чакалі першага вясенняга грому, якім Пярун адмыкаў зямлю. Пасля гэтага можна было пачынаць працу ў полі. Існавала павер’е, што

7 падчас першага грому варта пакачацца па зямлі, каб не прыставалі ніякія хваробы. Сімвалам Перуна здаўна лічыўся конь, выяву якога людзі выразалі на вокнах сваіх хат для засцярогі ад злога. Беларусы называлі ў гонар Перуна розныя мясціны, якія дагэтуль захаваліся на нашай зямлі: Перунова гара, Перунова поле, Перуноў дуб, Пярун-камень. (243 словы.) Млечны Шлях Млечны Шлях прыцягвае ўвагу людзей яшчэ з глыбокай старажытнасці. Няма народа, які б не меў для яго свайго наймення і інтэрпрэтацыі. На значнай тэрыторыі Зямлі Млечны Шлях мае назву Саламяная Дарога. Гэта найменне першапачаткова з’явілася, напэўна, у арабаў і ад іх пашыралася сярод суседніх народаў. Качэўнікі Блізкага Усходу вялі гаспадарку, у якой салома мела даволі істотнае значэнне. У балгараў, напрыклад, Млечны Шлях атрымаў назву Кумава Салома, ці проста Салома. Народная легенда апавядае, што аднойчы сцюдзёнаю зімою, калі ўся зямля была ў сумётах, у аднаго беднага чалавека скончыўся корм для валоў. Днямі і начамі ён думаў, як накарміць жывёлу, дзе ўзяць саломы, каб валы не гінулі з голаду. Цёмнай марознай ноччу ён пайшоў да багатага кума на падворак, асцярожна набраў са стога ў кош саломы і панёс да сваёй хаты. Але кош быў дзіравы. І салома церушылася на дарогу, утвараючы доўгі след. Калі чалавек прыйшоў дадому, кош быў пусты. На досвітку гаспадар заўважыў, што нехта ноччу разварушыў яго стог і ўкраў салому. Пайшоў ён па следзе і дайшоў да дома, дзе жыў яго кум. Бядняк не прызнаваўся ў сваім зладзействе. Тады багаты кум паказаў яму салому, што рассыпалася па дарозе. Сорамна стала злодзею… А гаспадар саломы сказаў: «Хай загарыцца гэта крадзеная салома і ніколі не тухне, каб усе ведалі і памяталі,

8 што нельга красці…» Загарэлася і з тых часоў гарыць на небе Кумава Салома. Сярод вядомых на Беларусі назваў Млечнага Шляху сустракаюцца такія: Гусіная Дарога, Птушыны Шлях, Птушыная Дарога, Дарога ў Ерусалім, Чумацкая Дарога, Стан, Малочная Дарога. (248 слоў.) Бераст і Тавіца Калі вы завітаеце ў Бераставіцкі раён Гродзенскай вобласці, то вернецеся адтуль натхнёныя прыродай, адораныя людской дабрынёй і павагай, узбагачаныя цікавымі легендамі і паданнямі. У старажытнасці тут былі такія густыя лясы, што ні праехаць ні прайсці. Крыкне чалавек раніцай — рэха цэлы дзень гудзе па барах, гаях і пушчах. Увечары толькі вяртаецца. Праз тыя дзікія лясы працякала паўнаводная рака. Па ёй можна было праплыць, сігануць, «свіснуць» з краю ў край. Мабыць, таму яе і назвалі Свіслач. Яна працякае па ўсім Бераставіцкім раёне і ўпадае ў Нёман, адну з галоўных рэк Беларусі. Аднойчы плылі па той рацэ юнак Бераст і прыгажуня Тавіца. Маладыя людзі моцна пакахалі адно аднаго і шукалі месца, каб збудаваць сабе жыллё. Доўга плылі яны па шырокай рацэ, потым павярнулі ўправа, як бы ў рукаў*, вузкі і ціхі. Заначавалі Бераст і Тавіца пад зорным небам. Калыханку ім спявалі звонкагалосыя салаўі. Сон вартавалі белыя бярозы. Тут маладая сям’я і засталася жыць. А калі ад іх пайшлі дзеці і пабудавалі побач свае хаты, то паселішча назвалі ад спалучэння бацькоўскіх імёнаў Бераст і Тавіца — Бераставіца. А рэчцы, якая прывяла іх сюды, далі імя Бераставічанка. * Рука´ў, -кава´, мн. -кавы´, -каво´ў, м. Тут: адгалінаванне ад галоўнага рэчышча ракі.

9 Расказваюць, ехаў некалі польскі пан па гэтых краях і драмаў у брычцы. А фурман час ад часу гучна аб’яўляў: «Калясім па Бераставіцы Мураванай! Прыехалі ў Вялікую Бераставіцу! Наперадзе — Малая Бераставіца!» Пан прачнуўся і здзівіўся: «Я хутчэй па Варшаве праеду, чым праз гэтыя Бераставіцы!» Не ведаў той замежны вандроўнік, што ў Бераста і Тавіцы ўтварылася магутнае радаводнае дрэва. Іх радня засяліла дзясяткі вёсак. (246 слоў.) Легенда пра горад Камянец Даўней камяні лічылі жывымі істотамі. Нашы прашчуры думалі, што камяні, як і людзі, здольны жыць і размнажацца, таму ім нічога благога не рабілі. А тым, што вылучаліся сваёй велізарнасцю, незвычайнай формай ці адбіткамі слядоў, нават пакланяліся. Такія камяні шанавалі, прыносілі ім ахвяры, з імі звязвалі прыгожыя легенды і паданні. Адзін з такіх камянёў ляжаў у межах сённяшняга горада Камянца. Людзі з навакольных вёсак заўсёды прыходзілі да яго, калі трэба было параіцца або папрасіць дапамогі. Але найчасцей звярталіся, калі не хапала хлеба, галадалі. Многа камень не даваў, але бохан абавязкова з’яўляўся пад раніцу на яго паверхні. Для гэтага трэба было прынесці каменю невялікую ахвяру і прашаптаць магічныя словы: «Камень-камянец! Дай мне назаўтра хлябец! Цяжка стала жыць, дзяцей няма чым карміць». Зробіш усё згодна з правіламі — можаш смела кіраваць дамоў, а назаўтра прыходзіць па хлеб. Доўга дапамагаў камень людзям, не раз выручаў іх. Але аднойчы здарылася бяда. Жыў у бліжняй вёсцы злы знаха´р, які зайздросціў таму, што ўсім камень дапамагаў, акрамя яго. І вырашыў знахар зрабіць зло людзям. Прыйшоў увечары, каб ніхто яго не бачыў, не прынёс каменю паднашэння, не звярнуўся ласкава з традыцыйнымі словамі, а мовіў: «Камень-камяніска!

10 Аддай сваё залаціска! Яно ў цябе ляжыць, а мне будзе добра жыць!» Пачуў камень такую просьбу і праваліўся ад абурэння разам са знахаром. Прыйшлі людзі раніцаю, а каменя няма, толькі глыбокі-глыбокі калодзеж са сцюдзёнаю вадою. З таго часу толькі назва і засталася — Камянец. Пазней людзі там сталі жыць, горад утварыўся. (240 слоў.) Легенда пра Нёман Даўным-даўно, тысячы гадоў назад, з-пад вялізнага каменя, дзе б’е крыніца, нарадзіўся славуты асілак. Яго назвалі Нёманам. Жыў ён сярод лясоў дрымучых, лугоў шырокіх. Быў ён прыгожы, працавіты. Прыродзе, людзям, усяму жывому дабром плаціў. Па суседстве жыла рэчка Лоша. Была яна гультаяватая, ляжала ў цяньку ды сабою любавалася. Нікому ад яе не было ні радасці, ні карысці. Лоша часта заглядала да свайго суседа, дзівілася з яго стараннасці ды працавітасці. Цяпер ніхто і не ведае, не помніць, за што Нёману прыглянулася рэчка Лоша. Памятаюць толькі пра іх шыкоўнае вяселле. Гуляла на ім уся вялікая радня і жаніха, і нявесты. Каго там толькі не было! Гулялі, балявалі, маладым шчасця ды добрай долі жадалі. Скончылася вяселле, пачаліся будні. Трэба было жыць і працаваць. Зноў Нёман-працаўнік не ведаў ні дня, ні ночы. Паіў, карміў, дапамагаў усім, хто да яго гарнуўся: і чалавеку, і зверу, і птушцы, і рыбе, і жыўнасці ўсякай. Цешыў сваім водным люстэркам прыбярэжныя лясы, палеткі, лугі, на сваіх магутных руках насіў лодкі, плыты, чаўны. Не адзін раз запрашаў на шырокі прастор і сваю красуню ненаглядную. Толькі тая заставалася абыякавая, раўнадушная да ўсяго. Па-ранейшаму не хацела падзяляць працу, нягоды і радасці свайго волата Нёмана. Не па душы стала такое жыццё Нёману. Аднойчы цёмнай ноччу кінуўся ён наўцёкі ад гультаяватай Лошы. Дзе

11 поплавам бег, дзе азярцом, дзе ў чарот хаваўся. І толькі потым у адкрытую асілак пайшоў да мора. Прачнулася Лоша, а каханага няма. Толькі тады яна зразумела, як важна даражыць каханнем, даверам, працаю, як важна, каб цябе кахалі. Пачала даганяць любімага ўцекача, бегла па далінах ды па нізінах. Але сіл не хапала. Гукала, плакала, клікала на дапамогу, але ніхто не хацеў дапамагаць гультайцы. Толькі праз некалькі кіламетраў пабачыла свайго Нёмана. Хвалямі горкіх слёз кінулася Лоша ў абдымкі да свайго вернага асілка. Адчула, што жыць па-ранейшаму — значыць адной застацца, назаўсёды знікнуць, высахнуць. Пачала дапамагаць Нёману. З часам і людзі не абміналі яе, будаваліся на берагах Лошы. Пасля гэтага зажылі ў згодзе Нёман ды Лоша. Гэта прыгожая легенда жыве і па сённяшні дзень. Бацька Нёман — так называюць у народзе слаўную раку. (339 слоў.) Бяздоннае багацце У Тураве жыў калісьці князь Яраслаў. Быў ён багаты i мудры i людзей каля сябе збіраў разумных ды дужых. Неяк князь з гасцямі паехаў на паляванне біць цецерукоў і дзікіх вепраў. Многа было ўжо ўпалявана ўсялякай дзічыны. Раптам Яраслаў убачыў вялізнага старога тура i пагнаўся за ім. Некалькі гартаваных князевых стрэл упілося ў цела тура, але звер з падвоенай сілай уцёк ад паляўнічага. Тады князь пачаў паганяць свайго каня, каб дагнаць тура. Раптам тур спыніўся i павярнуўся ў бок князя. Конь з разгону наскочыў на тура i заваліўся, прыціснуўшы пад сабою седака. Яшчэ хвіліна — i князь паплаціўся б жыццём. Але хутка падаспеў загоншчык Ранцэвіч і дапамог князю. Яраслаў вырашыў узнагародзіць загоншчыка i сказаў, каб той прыйшоў у абоз па ўзнагароду.

12 Калі Ранцэвіч прыйшоў у князеў абоз, Яраслаў паставіў перад ім скрынку з залатымі чырвонцамі і сказаў: — Бачыш, многа тут золата, але жыццё даражэй. Бяры, колькі хочаш. Загоншчык быў чалавекам мудрым. Ён узяў кіёк, разгарнуў чырвонцы, каб кіёк упёрся ў дно скрынкі, і сказаў: — Праўда, князю, тут многа золата, але ўсё ж такі дно можна дастаць. Тваё залатое багацце не вечнае, калінебудзь прыйдзе канец яму. Золата больш патрэбна князю, а не простаму чалавеку. Дай ты мне, княжа, такі дар, каб я ў ім дна знайсці не мог. Князь задумаўся i сказаў: — Каб я сабраў усё сваё багацце, то i тады дно яму знойдзеш. Засмяяўся загоншчык: — Пойдзем, князь, я табе пакажу бяздоннае багацце. — I выйшаў на двор, узяў лавецкі меч i ўвесь уваткнуў у зямлю. — Вось тваё, княжа, багацце, у якім дна няма: яно аратаму даражэйшае, чым тыя чырвонцы. Грошы могуць украсці, а зямлю ніхто не ўкрадзе. Засмяяўся князь. Спадабалася яму мудрасць загоншчыка. І ён сказаў: — Праўду гаворыш, дам табе зямлі аж на дзясятае пакаленне. Напісаў князь дароўную грамату мудраму загоншчыку Ранцэвічу. Дагэтуль жывуць у вёсцы Вялемічы ў вялікай пашане Ранцэвічы. Перадаюць яны з роду ў род дароўную грамату князя Яраслава і расказваюць пра свайго мудрага прашчура. (319 слоў.) Пра Чорную Даму Князі Радзівілы, што валодалі Нясвіжскім замкам, належалі да вельмі старажытнага і знатнага роду. Многа

13 пакаленняў гэтага роду каля пяцісот гадоў былі ўладарамі шматлікіх маёнткаў на Беларусі. Тое, што расказваюць, адбылося ў ХVІ стагоддзі. Князёўна Барбара Радзівіл — сястра грознага князя Мікалая Чорнага — рана выйшла замуж, але ўжо ў дваццаць два гады аўдавела. Муж яе быў забіты на вайне. Маладая княгіня жыла ў Вільні. Барбара была вельмі прыгожай, разумнай і адукаванай жанчынай. У той самы час у Вільні жыў княжыч, пляменнік вялікага князя Літоўскага — Жыгімонт. Аднойчы юнак убачыў Барбару і закахаўся ў яе. Яны пачалі таемна сустракацца. Малады княжыч з’яўляўся спадчыннікам вялікага князя. Барбара была старэйшая за юнака на тры-чатыры гады. Можа, яна таксама шчыра кахала яго. А можа, разумная і хітрая княгіня проста хацела стаць жонкай будучага караля. І вось аднойчы, калі закаханы пералез праз высокую каменную сцяну ў сад да сваёй любай, яго схапілі. Ён мусіў ажаніцца з княгіняй, іх таемна павянчалі ў Вільні. Праз нейкі час Жыгімонт стаў польскім каралём Зыгмундам Аўгустам ІІ. Але польскі сейм і духавенства не хацелі прызнаваць Барбару Радзівіл каралевай. Аднак кароль дабіўся свайго, і яго жонка стала прызнанай каралевай. Праз год пасля каранацыі яна памерла. Яе атруцілі. Пасля смерці Барбары кароль вельмі засумаваў і перастаў цікавіцца дзяржаўнымі справамі. Жаніцца ён больш не хацеў, бо моцна кахаў Барбару. Прыдворныя запрасілі з Англіі чарнакніжніка, каб той вызваў дух Барбары, які загадаў бы каралю ажаніцца. І вось аднойчы ў цёмную залу, дзе сядзелі кароль і яго світа, увайшла дама, апранутая ва ўсё чорнае. Кароль кінуўся да яе і хацеў абняць, але адразу пачуўся выбух… Гавораць, што дух Барбары ў вобразе Чорнай Дамы з той пары пасяліўся ў Нясвіжскім замку. Апоўначы ў замку з’яўляецца Чорная Дама. Гавораць, што яна аберагае закаханых. Таму ў народзе існуе павер’е: на каго Чорная Дама паглядзіць, таму выпадзе шчасце. (299 слоў.)

203 Змест Прадмова………………………………………….. 3 Дамавік …………………………………………… 5 Пярун………………………………………………. 6 Млечны Шлях ……………………………………. 7 Бераст і Тавіца …………………………………… 8 Легенда пра горад Камянец……………………. 9 Легенда пра Нёман………………………………. 10 Бяздоннае багацце……………………………….. 11 Пра Чорную Даму……………………………….. 12 Ефрасіння Полацкая ……………………………. 14 Мікола Гусоўскі………………………………….. 15 Сымон Будны і Васіль Цяпінскі ……………… 16 Францыск Скарына ……………………………… 17 Кітабы ……………………………………………… 18 Музейная гара ……………………………………. 19 Сведкі сівой даўніны ……………………………. 20 Любчанскі замак…………………………………. 22 Смаргонская мядзведжая акадэмія ………….. 23 Крамянёвыя шахты……………………………… 24 Няміга ……………………………………………… 25 Шахматы далёкіх продкаў …………………….. 26 Паясы беларускай красы ………………………. 27 Максім Багдановіч ………………………………. 28 Якуб Колас і прырода…………………………… 30 Бярозка на балконе ……………………………… 31 Некрануты куток ………………………………… 32 У родных мясцінах Адама Міцкевіча ……….. 33 Родны куточак……………………………………. 34 Дома………………………………………………… 35 Дарога дадому ……………………………………. 36 Стары лес………………………………………….. 37

204 Чым пахне дождж? ……………………………… 38 Вяртанне…………………………………………… 39 На лузе летам…………………………………….. 40 Надыход восені…………………………………… 41 Увосень…………………………………………….. 42 Завіруха……………………………………………. 43 На беразе возера …………………………………. 44 Навальніца………………………………………… 45 Каштанчык ……………………………………….. 46 Сімвалы жыцця ………………………………….. 48 Матылёк …………………………………………… 49 Балотны агонь ……………………………………. 50 Рабіць дабро ………………………………………. 51 Рабіна………………………………………………. 52 Як Андрэйка памірыў галубоў………………… 53 Нечаканая знаходка …………………………….. 54 Ліс ………………………………………………….. 55 Ісці ў разведку……………………………………. 57 Каб мама ўсміхалася ……………………………. 58 На дачы ……………………………………………. 59 Шэрая шыйка…………………………………….. 60 Маленькі вырай………………………………….. 61 Падарунак…………………………………………. 62 Ластаўкі бабулі Паўліны ………………………. 63 Каштан …………………………………………….. 64 Свет не без добрых людзей…………………….. 65 Выратаванне ластаўкі…………………………… 66 Паядынак………………………………………….. 67 Выратаваны чмель ………………………………. 68 Зайка-плывец …………………………………….. 69 Буся ………………………………………………… 70 Дапамаглі………………………………………….. 72 Дапамога птушцы ……………………………….. 73 Казбек ……………………………………………… 74 Загоеная рана …………………………………….. 75

205 Прыроднае каралеўства ……………………….. 77 Урокі жыцця…………………………………….. 78 Што такое страх?……………………………….. 79 Гарэза і чмель …………………………………… 80 Вавёрчына зброя ………………………………… 81 Паляванне………………………………………… 82 Бясплатны паказ………………………………… 83 Мурчына перамога ……………………………… 84 Курапаткі…………………………………………. 85 Шпакі……………………………………………… 86 Сом-волат…………………………………………. 88 Аматары грыбоў ………………………………… 89 Воўчае логава ……………………………………. 90 Жывыя барометры ……………………………… 91 Незвычайная мышка …………………………… 92 Нечаканая сустрэча…………………………….. 93 Ластаўчына гняздо……………………………… 94 Далікатны госць ………………………………… 95 Цыркавы нумар …………………………………. 96 Помнікі жывёлам……………………………….. 97 Кемлівая казуля ………………………………… 98 Сарока-белабока…………………………………. 99 Бацькоўская навука ……………………………. 100 Танец жураўлёў …………………………………. 101 Варона-гультайка……………………………….. 102 Шчаслівая вавёрачка…………………………… 103 Губаты …………………………………………….. 104 Калі зайцы смелыя …………………………….. 105 Нечаканы госць …………………………………. 106 Каралева агарода ……………………………….. 107 Гарэза ……………………………………………… 108 Падкідыш ………………………………………… 110 Далёкі пошум мора …………………………….. 111 Смелая варона …………………………………… 112 Выдра правучыла……………………………….. 113

206 Зубры ……………………………………………… 115 Дарога дадому …………………………………… 116 У прыёмнай сям’і ………………………………. 117 Шпачок……………………………………………. 118 Мурашнік…………………………………………. 120 Як бабёр вярбу вартаваў ………………………. 121 Бацькоўская любоў …………………………….. 122 Бясхвосты шпак ………………………………… 123 Ваверчаня ………………………………………… 124 Яшка і Машка…………………………………… 126 Сокал Гоша ………………………………………. 127 Падземны паляўнічы…………………………… 128 Помнік…………………………………………….. 130 Трагедыя Бацькі Міная ……………………….. 131 Дзіцячая Хатынь ……………………………….. 132 «Бацька Сталінграда»………………………….. 134 Сімвал бязмерных выпрабаванняў беларусаў 135 Званы Хатыні……………………………………. 136 Словы, якія стралялі…………………………… 137 Гром ……………………………………………….. 139 Гарніст…………………………………………….. 140 Разумны сабака …………………………………. 141 Мяшок белага наліву…………………………… 142 У лазні…………………………………………….. 144 Выратаваная буслянка…………………………. 145 Дзедава навука ………………………………….. 146 Зубрыная сцежка……………………………….. 147 Партызанка Кніга ………………………………. 148 Насі, Санька! …………………………………….. 149 Аве, Марыя! ……………………………………… 150 Адважны сын Айчыны ………………………… 151 Маці Ірына……………………………………….. 153 Бабуля Паша …………………………………….. 154 Сустрэча ў Альпах ……………………………… 155

207 Хлопец з чужой каманды …………………….. 157 Які свет абраць………………………………….. 158 Музы´ка……………………………………………. 159 Экзамены …………………………………………. 160 Хто там? ………………………………………….. 162 Вячэра на паравозе……………………………… 163 Му´зыка……………………………………………. 164 Фрэгат …………………………………………….. 165 Марш-кідок ………………………………………. 166 Прадвесне мары…………………………………. 167 Жыве на свеце Шчасце………………………… 168 Прыгажуня ……………………………………… 169 Ганарліўка Ганна ……………………………….. 171 Яблыкі…………………………………………….. 172 Сачыненне………………………………………… 173 Падарунак………………………………………… 175 Вераніка ………………………………………….. 176 Міхасёвы пралескі ……………………………… 178 Гісторыя пра Крата і Чалавека………………. 179 На новым месцы ………………………………… 180 Тры жаданні……………………………………… 181 Сэлфі: мода або хвароба? ……………………… 183 У Купалаўскім парку ………………………….. 184 Сучасная сцэна ………………………………….. 185 Камерная зала Вялікага тэатра ……………… 186 Яблычнае зярнятка …………………………….. 187 У дарозе…………………………………………… 188 Самыя блізкія сябры …………………………… 189 Віцька-«выдатнік» ……………………………… 191 Мініяцюрная кніга……………………………… 192 Беларускія гукавыя кнігі……………………… 193 «Сакрэт» спектакля…………………………….. 194 Спіс выкарыстаных крыніц………………….. 196

Сборник материалов для экзамена 2 ступени по Белорусскому языку

Зборнік матэрыялаў для выпускнога экзамену па вучэбным прадмеце, Беларуская мова, за перыяд навучання і выхавання на ІІ ступені агульнай сярэдняй адукацыі. Тэксты для пераказаў, Валочка, Булаўкіна, Булавкина, Зелянко, Фацеева, Якуба, Сэр-Вит

1. Составители: Г. М. Валочка, І. У. Булаўкіна, В. У. Зелянко, С. І. Фацеева, С. М. Якуба

2. Название: Зборнік матэрыялаў для выпускнога экзамену па вучэбным прадмеце «Беларуская мова» за перыяд навучання і выхавання на ІІ ступені агульнай сярэдняй адукацыі. Тэксты для пераказаў

3. БО: 

4. ISBN 978-985-597-812-2

5. Формат: 60×841/16

Вучэбны прадмет «Беларуская мова»

Учебный предмет «Русский язык»

Учебный предмет «Математика»

Загад Міністра адукацыі Рэспублікі Беларусь ад 30.08.2022 № 534

Асноўная мэта зборніка — дапамагчы настаўнікам бе­ларускай мовы, якія працуюць у 9­м класе ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мо вамі навучання, падрыхтаваць вучняў, што засвоілі аду кацыйную праграму на ІІ ступені агульнай сярэдняй адукацыі, да выпускнога экзамену па беларускай мове (пераказу), які прадугледжвае ацэнку сфарміраванасці ў вучняў моўных і камунікатыўных уменняў і навыкаў.

Зборнік матэрыялаў для выпускнога экзамену складзе­ны ў адпаведнасці з патрабаваннямі вучэбнай праграмы па беларускай мове за перыяд навучання і выхавання на ІІ ступені агульнай сярэдняй адукацыі.

Уключаныя ў зборнік тэксты пераказаў падабраны з улікам наяўнасці ў іх асноўных арфаграм і пунктаграм, вы вучэнне якіх прадугледжана праграмай па беларускай мове для ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі. Аб’ём тэк­стаў складаецца з 240—340 слоў, што адпавядае патрабаванням «Метадычных рэкамендацый па фарміраванні культуры вуснага і пісьмовага маўлення ва ўстановах адукацыі, якія рэалізуюць адукацыйныя праграмы агульнай сярэдняй адукацыі».

У зборнік увайшлі мастацкія, публіцыстычныя, навуковыя тэксты, якія маюць пазнавальную і выхаваўчую каштоўнасць, характарызуюцца дакладнасцю, багаццем і выразнасцю мовы.

Прапанаваныя матэрыялы могуць быць выкарыстаны для правядзення на працягу вучэбнага года як кантрольных, так і навучальных пераказаў. У якасці навучальных выкарыстоўваюцца падрабязныя, сціслыя, выбарачныя пераказы, пераказы з дадатковымі заданнямі. У якасці кантрольных — падрабязныя пераказы.

Тэксты згрупаваны па раздзелах (легенды і паданні, вядомыя людзі Беларусі, спадчына, прырода і адносіны да яе, узаемаадносіны людзей, свет дзяцінства, ваенныя падзеі і інш.), сутнасць якіх перадаецца з дапамогай падабраных выказванняў з твораў беларускіх пісьменнікаў.